diff --git "a/csvf.csv" "b/csvf.csv"
new file mode 100644--- /dev/null
+++ "b/csvf.csv"
@@ -0,0 +1,741 @@
+title,,queries
+عملیات بیت المقدس,"خلاصه: عملیات بیت المقدس مبتنی بر طرح عملیاتی کربلای3، و یک نوع عملیات مشترک آفندی و ازجمله عملیات‌های موفق نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس می باشد.
+این عملیات با هدف آزادسازی خرمشهر و از تاریخ دهم اردیبهشت ماه تا سوم خرداد ۱۳۶۱ در منطقه عمومی جنوب غربی استان خوزستان با شرکت یگان های عمده زمینی، پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدمات نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و همچنین یگانهای سپاه پاسداران، جهاد سازندگی و نیروی هوایی ارتش ج.ا.ا اجرا و با موفقیت به پایان رسید.","’عملیات بیت‌المقدس بر اساس کدام طرح عملیاتی طراحی و اجرا شد؟’
+‘این عملیات جزء کدام دسته از عملیات‌های نظامی (از نظر نوع اجرا) محسوب می‌شود؟’
+‘هدف اصلی عملیات بیت‌المقدس چه بود؟’
+‘عملیات بیت‌المقدس در چه بازه زمانی انجام شد؟’
+‘این عملیات در کدام منطقه جغرافیایی اجرا شد؟’
+‘کدام نیروها و نهادهای نظامی و مردمی در اجرای عملیات مشارکت داشتند؟’
+‘نتیجه نهایی عملیات بیت‌المقدس چه بود؟’
+‘آیا عملیات بیت‌المقدس یکی از موفق‌ترین عملیات‌های دفاع مقدس محسوب می‌شود؟ چرا؟’
+"
+عملیات بیت المقدس,"کلیات
+نوع عمیات: مشترک آفندی
+محدوده عملیات بیت‌المقدس
+زمان عملیات: عملیات بیت المقدس در روز جمعه دهم اردیبهشت 1361 آغاز و به مدت بیست‌وشش روز ادامه داشت و در سوم خرداد 1361 پایان یافت.
+هدف: آزاد سازی شهر خرمشهر
+محدوده و وسعت منطقه عملیات: منطقه‌‌ی عملیاتی بیت‌المقدس، در محدوده‌ رودخانه‌های كرخه‌كور و نیسان در شمال، رودخانه‌ی‌ كارون در شرق، خرمشهر و اروندرود در جنوب و كرانه‌های هورالعظیم و شط‌العرب در غرب از حوالی نشوه تا بصره (در خاك عراق) بوده و وسعت آن بیش از هشت هزار كیلومتر مربع بود.
+وسعت منطقه‌ی‌ آزاد شده: با اجرای این عملیات  5380 کیلومتر مربع  از  خاک مقدس میهن اسلامی ایران از لوث وجود متجاوزین ارتش بعث عراق پاک سازی شد.","‘عملیات بیت‌المقدس از نظر نوع، چه عملیاتی بود؟’
+‘این عملیات در چه تاریخی آغاز و پایان یافت؟’
+‘مدت زمان اجرای عملیات بیت‌المقدس چند روز بود؟’
+‘هدف اصلی از اجرای عملیات بیت‌المقدس چه بود؟’
+‘منطقه عملیاتی بیت‌المقدس از نظر جغرافیایی چه محدوده‌ای را شامل می‌شد؟’
+‘وسعت کل منطقه عملیاتی بیت‌المقدس چقدر بود؟’
+‘پس از موفقیت عملیات، چه مساحتی از خاک ایران آزاد شد؟’
+‘عملیات بیت‌المقدس از نظر نوع عملیات در چه دسته‌ای قرار می‌گیرد؟’
+‘محدوده شمالی منطقه عملیاتی بیت‌المقدس به کدام رودخانه‌ها محدود می‌شد؟’
+‘در شرق منطقه عملیاتی بیت‌المقدس کدام رودخانه قرار داشت؟’
+‘محدوده جنوبی عملیات بیت‌المقدس شامل چه مناطقی می‌شد؟’
+‘وسعت کل منطقه عملیاتی بیت‌المقدس چقدر برآورد شده بود؟’
+‘پس از موفقیت عملیات، چه میزان از خاک ایران آزاد شد؟’
+‘منبع ذکر شده در متن که به تاریخ عملیات اشاره دارد، چه کتابی است و در چه سالی منتشر شده است؟’"
+عملیات بیت المقدس,"نیروهای ارتش بعثی عراقی: نیروهای ارتش متجاوز عراق در مقابل نیروهای ایرانی حداقل ده تیپ زرهی، پنج تیپ مکانیزه، هفده تیپ پیاده، یگان‌های ارتش خلقی عراق، هفت گردان کماندویی و حداقل سی گردان توپخانه را وارد عمل کردند. درحقیقت یگان‌های مانوری عراقی شامل زرهی، مکانیزه و پیاده برحسب گردان به بیش از 120 گردان بالغ می‌شد (بختیاری، 1380: 70).
+فرماندهان و نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران: فرماندهان شرکت‌کننده در عملیات بیت‌المقدس تا رده تیپ عبارت بودند از: نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سرهنگ توپخانه علی صیادشیرازی؛ لشكر 16 زرهی به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد سیروس لطفی، تیپ 1 زرهی قزوین به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد ایرج جمشیدی، تیپ 2 زرهی زنجان به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد حسین زمان‌فر، تیپ 3 زرهی همدان به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد محمد جوادی؛","‘این عملیات در کدام منطقه جغرافیایی اجرا شد؟’
+‘حداقل تعداد تیپ‌های زرهی ارتش عراق در مقابل نیروهای ایرانی چقدر بود؟’
+‘نیروهای عراقی چند تیپ مکانیزه در این عملیات به کار گرفتند؟’
+‘تعداد تیپ‌های پیاده ارتش عراق در این نبرد چند واحد بود؟’
+‘چه یگان‌های خاصی از ارتش عراق (غیر از نیروهای منظم) در این عملیات شرکت داشتند؟’
+‘حداقل تعداد گردان‌های کماندویی عراق در این عملیات چند واحد بود؟’
+‘تعداد گردان‌های توپخانه عراق در این نبرد حداقل چقدر برآورد شده است؟’
+‘کل یگان‌های مانوری عراق (زرهی، مکانیزه و پیاده) بر حسب گردان چند واحد محاسبه شده است؟’
+‘فرمانده کل نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در این عملیات چه کسی بود؟’
+‘لشکر 16 زرهی ایران در این عملیات تحت فرماندهی چه کسی بود؟’
+‘تیپ 1 زرهی قزوین توسط چه کسی فرماندهی می‌شد؟’
+‘فرمانده تیپ 2 زرهی زنجان در این عملیات چه کسی بود؟’
+‘تیپ 3 زرهی همدان تحت فرماندهی چه کسی قرار داشت؟’
+‘منبع ذکر شده برای اطلاعات مربوط به نیروهای عراقی چه کتابی است و در چه سالی منتشر شده است؟’
+‘به طور کلی، نیروهای ایرانی در چه سطح فرماندهی (تا کدام رده) در متن مورد اشاره قرار گرفته‌اند؟’"
+عملیات بیت المقدس,ادامه نیروهای ارتش: لشكر 21 پیاده حمزه (ع) به فرماندهی سرهنگ پیاده حسین حسنی‌سعدی، تیپ 1 پیاده لشکر به فرماندهی سرهنگ پیاده علی رزمی، تیپ 2 پیاده لشکر به فرماندهی سرهنگ پیاده فرض‌الله شاهین‌راد و تیپ 3 پیاده آن به فرماندهی سرهنگ پیاده سعید پورداراب و تیپ 4 پیاده مکانیزه به فرماندهی سرهنگ دوم زرهی محمد جابری‌پور؛ لشكر 92 زرهی اهواز به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد مسعود منفردنیاكی، تیپ 1 زرهی اهواز به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد سیدعلی صفوی‌سهی، تیپ 2 زرهی دزفول به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد محمدجعفر لهراسبی، تیپ 3 زرهی دشت آزادگان به فرماندهی سرهنگ زرهی ستاد هوشنگ بهرامی؛ لشكر 77 پیاده خراسان (قرارگاه قائم) به فرماندهی سرهنگ پیاده ستاد عظیم ازگمی؛ تیپ 58 تكاور به فرماندهی سرهنگ پیاده ستاد یعقوب علیاری؛ تیپ 55 هوابرد به فرماندهی سرهنگ پیاده ستاد كریم عبادت؛ تیپ 23 نیروی مخصوص به فرماندهی سرهنگ دوم پیاده محمد محمدی؛ تیپ 37 زرهی شیراز به فرماندهی سرهنگ زرهی مجید صارمی؛ ,"‘فرمانده لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در عملیات بیت‌المقدس چه کسی بود؟’
+‘تیپ 1 پیاده لشکر 21 تحت فرماندهی چه کسی بود؟’
+‘سرهنگ فرض‌الله شاهین‌راد فرمانده کدام یگان در لشکر 21 بود؟’
+‘فرمانده تیپ 3 پیاده لشکر 21 چه کسی بود؟’
+‘تیپ 4 پیاده مکانیزه لشکر 21 توسط چه کسی هدایت می‌شد؟’
+‘فرمانده لشکر 92 زرهی اهواز در این عملیات چه کسی بود؟’
+‘تیپ 1 زرهی اهواز تحت فرماندهی چه کسی قرار داشت؟’
+‘سرهنگ محمدجعفر لهراسبی فرمانده کدام یگان در لشکر 92 بود؟’
+‘فرمانده تیپ 3 زرهی دشت آزادگان چه کسی بود؟’
+‘لشکر 77 پیاده خراسان توسط چه کسی فرماندهی می‌شد؟’
+‘نام دیگر (قرارگاه) لشکر 77 پیاده خراسان چه بود؟’
+‘فرمانده تیپ 58 تکاور در این عملیات چه کسی بود؟’
+‘تیپ 55 هوابرد تحت فرماندهی چه کسی بود؟’
+‘سرهنگ کریم عبادت فرمانده کدام یگان بود؟’
+‘تیپ 23 نیروی مخصوص توسط چه کسی هدایت می‌شد؟’
+‘فرمانده تیپ 37 زرهی شیراز چه کسی بود؟’
+‘چند لشکر از نیروی زمینی ارتش در این متن نام برده شده است؟’
+‘چند تیپ پیاده در لشکر 21 حمزه (ع) وجود داشت؟’
+‘چند تیپ زرهی در لشکر 92 اهواز فعال بودند؟’
+‘چه تیپ‌های تخصصی (غیر از پیاده و زرهی) در این عملیات شرکت داشتند؟’
+‘در میان فرماندهان ذکر شده، چند نفر دارای درجه سرهنگی ستاد بودند؟’
+‘آیا در بین فرماندهان ذکر شده، فردی با درجه سرهنگ دومی نیز وجود داشت، نام ببرید؟’ "
+عملیات بیت المقدس,ادامه نیروهای ارتش  در عملیات بیت المقدس: گروه 22 توپخانه به فرماندهی سرهنگ دوم بهروز صفری‌كیا؛ گروه 33 توپخانه به فرماندهی سرهنگ مهدی صدری؛ گروه 411 مهندسی رزمی به فرماندهی سرهنگ علی‌عیسی تفرشی؛ گردان 414 پل‌ شناور به فرماندهی سرهنگ دوم مهندس محمود فرحزادی؛ گروه 01 مخابرات به فرماندهی سرهنگ پرویز خوش‌رو؛ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سرهنگ خلبان معین‌پور؛ نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی ناخدایکم مهندس افضلی؛ هوانیروز به فرماندهی سرهنگ خلبان علی سعدی‌نام؛ ,"‘فرمانده گروه 22 توپخانه در این عملیات چه کسی بود و چه درجه‌ای داشت؟’
+‘گروه 33 توپخانه تحت فرماندهی چه کسی قرار داشت؟’
+‘سرهنگ علی‌عیسی تفرشی فرمانده کدام یگان مهندسی بود؟’
+‘گردان 414 پل‌شناور توسط چه کسی هدایت می‌شد و درجه او چه بود؟’
+‘فرمانده گروه 01 مخابرات در این عملیات چه نام داشت؟’
+‘نیروی هوایی ارتش در این عملیات تحت فرماندهی چه کسی بود و تخصص او چه بود؟’
+‘فرمانده نیروی دریایی در عملیات بیت‌المقدس چه کسی بود و چه درجه‌ای داشت؟’
+‘هوانیروز در این عملیات توسط چه کسی فرماندهی می‌شد و تخصص او چه بود؟’
+‘چند گروه توپخانه در این بخش از عملیات شرکت داشتند؟’
+‘نام کامل فرمانده گردان پل‌شناور و تخصص او چه بود؟’
+‘در میان فرماندهان ذکر شده، چند نفر دارای درجه سرهنگ دومی بودند؟’
+‘فرمانده گروه مهندسی رزمی چه نام خانوادگی‌ای داشت؟’
+‘کدام یگان‌های پشتیبانی در این بخش از عملیات شرکت داشتند؟’
+‘فرمانده نیروی هوایی چه نام خانوادگی‌ای داشت؟’
+‘آیا در بین فرماندهان ذکر شده، فردی با پسوند ""مهندس"" وجود داشت، نام ببرید؟’
+‘گردان 414 چه تخصصی داشت و چه نقشی در عملیات ایفا می‌کرد؟’
+‘تفاوت درجات فرماندهان نیروی دریایی و هوایی در این متن چیست؟’
+‘کدام یگان مسئولیت ارتباطات و مخابرات را بر عهده داشت؟’
+‘فرمانده هوانیروز چه ویژگی خاصی در نام خانوادگی خود داشت؟’
+‘آیا در بین فرماندهان توپخانه، فردی با درجه سرهنگ دومی وجود داشت؟’
+‘گروه 411 چه نوع یگانی بود و چه مأموریتی داشت؟’
+‘در میان فرماندهان ذکر شده، چند نفر دارای پسوند رسته تخصصی (مانند خلبان یا مهندس) بودند؟’"
+عملیات بیت المقدس,"و فرمانده سپاه پاسداران برادر پاسدار محسن رضایی؛ لشكر 1 قدس به فرماندهی برادر پاسدار احمد غلامپور؛ ت��پ 31 عاشورا به فرماندهی برادر پاسدار خادم الشریعه؛ تیپ 21 امام رضا (ع) به فرماندهی برادر پاسدار امین شریعتی؛ تیپ 37 نور به فرماندهی برادر پاسدار علی هاشمی؛ تیپ 41 ثارالله به فرماندهی برادر پاسدار حسین كلاه‌كج؛ تیپ 43 بیت‌المقدس به فرماندهی برادر پاسدار قاسم سلیمانی؛ لشكر 3 فتح به فرماندهی برادر پاسدار غلامعلی رشید علینور؛ تیپ 14 امام حسین (ع) به فرماندهی برادر پاسدار حسین خرازی، تیپ 8 نجف به فرماندهی برادر پاسدار احمد كاظمی؛ تیپ 25 كربلا به فرماندهی برادر پاسدار مرتضی قربانی؛ لشكر 5 نصر به فرماندهی برادر پاسدار حسن باقری؛ تیپ 46 فجر به فرماندهی برادر پاسدار اسحاق عساكره؛ تیپ  27 محمد  رسول‌ ‌الله (ص) به فرماندهی برادر پاسدار احمد متوسلیان؛ تیپ 22 خرمشهر به فرماندهی برادر پاسدار نورایی؛ تیپ 7 دزفول به فرماندهی برادر پاسدار رئوفی؛ تیپ 30 مستقل زرهی به فرماندهی برادر پاسدار فتح‌الله جعفری؛ تیپ 17 قم به فرماندهی برادر پاسدار صفّاری؛ تیپ 35 امام سجاد (ع) به فرماندهی برادر پاسدار رودكی؛ تیپ 33 المهدی (عج) به فرماندهی برادر پاسدار علی فضلی.
+","‘فرمانده کل سپاه پاسداران در این عملیات چه کسی بود؟’
+‘لشکر 1 قدس تحت فرماندهی کدام فرمانده قرار داشت؟’
+‘تیپ 31 عاشورا توسط چه کسی فرماندهی می‌شد؟’
+‘فرمانده تیپ 21 امام رضا (ع) در این عملیات چه نام داشت؟’
+‘سردار علی هاشمی فرمانده کدام یگان بود؟’
+‘تیپ 41 ثارالله تحت فرماندهی چه کسی بود؟’
+‘فرمانده تیپ 43 بیت‌المقدس در این عملیات چه کسی بود؟’
+‘لشکر 3 فتح توسط کدام فرمانده هدایت می‌شد؟’
+‘سردار حسین خرازی فرمانده کدام یگان بود؟’
+‘تیپ 8 نجف تحت فرماندهی چه کسی قرار داشت؟’
+‘فرمانده تیپ 25 کربلا در این عملیات چه نام داشت؟’
+‘لشکر 5 نصر توسط کدام فرمانده رهبری می‌شد؟’
+‘سردار اسحاق عساکره فرمانده کدام یگان بود؟’
+‘تیپ 27 محمد رسول‌الله (ص) تحت فرماندهی چه کسی بود؟’
+‘فرمانده تیپ 22 خرمشهر در این عملیات چه نام داشت؟’
+‘تیپ 7 دزفول توسط کدام فرمانده هدایت می‌شد؟’
+‘سردار فتح‌الله جعفری فرمانده کدام یگان بود؟’
+‘تیپ 17 قم تحت فرماندهی چه کسی قرار داشت؟’
+‘فرمانده تیپ 35 امام سجاد (ع) در این عملیات چه نام داشت؟’
+‘تیپ 33 المهدی (عج) توسط کدام فرمانده رهبری می‌شد؟’
+‘چند لشکر سپاه در این متن ذکر شده است؟’
+‘چند تیپ مستقل در این متن نام برده شده است؟’"
+عملیات بیت المقدس,"شرح مختصر عملیات بیت‌المقدس
+عملیات آفندی (دهم اردیبهشت 1361) بزرگ‌ترین عملیات مشترک نیروهای مسلح جمهوری ایران بود. طراحی این عملیات، از نهم فروردین 1361 پس از عملیات فتح‌المبین، با هدف انهدام قوای عراقی، آزادسازی شهر خرمشهر و تأمین مرز انجام گرفت.
+این عملیات، به‌طور مشترک به‌وسیلۀ ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران طرح‌ریزی، هدایت و در ساعت سی دقیقه بامداد روز جمعه با رمز ""بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم، بسم‌الله‌القاصم‌الجبارین، یا علی‌بن ابی‌طالب (ع)"" به‌وسیلۀ قرارگاه کربلا با چهار قرارگاه قدس، فتح، نصر و فجر شامل هفت لشکر و پنج تیپ مستقل از ارتش و سپاه اجرا شد (كریمی و پورداراب، 1362، ج 21: 243). فرماندهی عملیات که با ادغام دو سازمان بزرگ نظامی شکل گرفت، با سرهنگ علی صیادشیرازی از نیروی زمینی ارتش و محسن رضایی فرمانده سپاه بود. ","‘عملیات بیت‌المقدس در چه تاریخی آغاز شد؟’
+‘این عملیات از نظر نوع عملیات در چه دسته‌ای قرار می‌گیرد؟’
+‘طراحی عملیات بیت‌المقدس از چه زمانی شروع شد؟’
+‘عملیات فتح‌المبین چه ارتباطی با عملیات بیت‌المقدس داشت؟’
+‘سه هدف اصلی عملیات بیت‌المقدس چه بود؟’
+‘عملیات بیت‌المقدس در چه ساعتی آغاز شد؟’
+‘رمز عملیات بیت‌المقدس چه بود؟’
+‘قرارگاه اصلی عملیات بیت‌المقدس چه نام داشت؟’
+‘چهار قرارگاه فرعی این عملیات چه نام داشتند؟’
+‘چند لشکر در این عملیات مشارکت داشتند؟’
+'چند تیپ مستقل در عملیات شرکت کردند؟’
+‘فرماندهی مشترک عملیات بر عهده چه کسانی بود؟’
+‘سرهنگ علی صیادشیرازی از کدام بخش نیروهای مسلح بود؟’
+‘محسن رضایی در زمان عملیات چه سمتی داشت؟’
+‘نام منبعی که این اطلاعات از آن استخراج شده چیست؟’
+‘این منبع در چه سالی منتشر شده است؟’
+‘جلد چندم این منبع به عملیات بیت‌المقدس پرداخته است؟’
+‘صفحه‌ای که این اطلاعات در آن ذکر شده کدام است؟’
+‘این عملیات از نظر تعداد نیروهای درگیر چه ویژگی داشت؟’
+‘ادغام کدام دو سازمان نظامی در فرماندهی این عملیات صورت گرفت؟’
+‘آیا در متن به نام نویسندگان منبع اشاره شده است؟ نام آنها چیست؟’
+‘عملیات بیت‌المقدس از نظر همکاری نیروهای نظامی چه ویژگی منحصر به فردی داشت؟’"
+عملیات بیت المقدس,"این ادغام ازطرفِ سرهنگ علی صیادشیرازی"" ترکیب مقدس"" نام گرفت. در دوم خرداد ۱۳۶۱ در برابر تک سریع و غافل‌گیرانه رزمندگان ایران اسلامی، نیروهای عراقی دچار وحشت و سرگردانی شدید شدند و نتوانستند عکس‌العمل مناسبی نشان دهند و ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر قطع شد. در این هنگام، فرار افسران و درجه‌داران و سربازان عراقی از منطقه‌ی‌ خرمشهر گویای ازهم‌پاشیدگی سازمان یگان‌های دشمن در خرمشهر بود. ","‘اصطلاح ""ترکیب مقدس"" توسط چه کسی و برای چه چیزی ابداع شد؟’
+‘فروپاشی سازمان رزم نیروهای عراقی در خرمشهر چه زمانی بود؟’
+‘چه عاملی باعث وحشت و سرگردانی شدید نیروهای عراقی شد؟’
+‘چرا نیروهای عراقی نتوانستند عکس‌العمل مناسبی نشان دهند؟’
+‘مهم‌ترین نشانه‌های از هم پاشیدگی نیروهای عراقی چه بود؟’
+‘چه عاملی باعث غافلگیری نیروهای عراقی در دوم خرداد 1361 شد؟’
+‘پیامدهای روانی ""ترکیب مقدس"" بر نیروهای عراقی چه بود؟'
+‘چرا فرار افسران عراقی تأثیر ویژه‌ای بر فروپاشی جبهه دشمن داشت؟’
+‘چه عاملی اصلی باعث غافلگیری نیروهای عراقی در این عملیات شد؟’
+‘مهمترین نشانه فروپاشی سازمان رزمی نیروهای عراقی چه بود؟’
+‘کدام گروه از نیروهای عراقی (از نظر درجه نظامی)پیش از دیگران اقدام به فرار کردند؟’
+‘قطع چه چیزی بین یگانهای عراقی منجر به اختلال کامل در فرماندهی آنها شد؟’
+‘این واقعه در کدام منطقه جغرافیایی رخ داد که منجر به آزادسازی آن شد؟’
+"
+عملیات بیت المقدس,"ادامه شرح مختصر عملیات بیت‌المقدس: خلبانان غیور نیروی هوایی ارتش با انهدام پل شناور روی رودخانه‌ اروند و بستن عقبه‌ عراقی‌ها، نقطه عطفی در تاریخ عملیاتهای موفق این نیروی بجای گذاشتند. سرگرد خلبان محمود اسکندری این مأموریت قهرمانانه و افتخار آمیز را با شجاعت تمام و به خوبی انجام داد. انهدام این پل استراتژیک، به نوعی سرنوشت جنگ را تعیین کرد و نیروهای عراقی عقبه خود را بسته دیدند و راهی بجز تسلیم نداشتند.
+خلبان اسکندری یکی از خلبانان بسیار ماهر، و زبده و شجاع نیروی هوایی ارتش که حضور و اجرای موفق عملیاتهای منعددی از جمله کمان 99، حمله به اچ 3  و ... را در کارنامه خود داشته و مأموریت بازگرداندن یک فروند هواپیمای آسیب دیده فانتوم را پس از تعمیر از سوریه به کشور با موفقیت مهارت بالا و شجاعت در پرواز با هواپیمای آسیب‌دیده اجرا کرد. هواپیماهای فانتوم از جمله جنگنده‌های اصلی نیروی هوایی ایران در جنگ بودند و بازگرداندن یک فروند پس از تعمیر، اهمیت عملیاتی و تاکتیکی داشت.
+","‘نقش نیروی هوایی ارتش در عملیات بیت‌المقدس چه بود؟’
+‘خلبان محمود اسکندری چه مأموریت مهمی را در عملیات بیت المقدس، انجام داد؟’
+‘انهدام پل شناور روی رودخانه اروند چه تأثیری در روند جنگ داشت؟’
+‘چرا انهدام این پل را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ عملیات‌های نیروی هوایی دانست؟’
+‘سرگرد خلبان محمود اسکندری چه ویژگی‌های شخصیتی و حرفه‌ای داشت؟’
+‘چه عملیات‌های دیگری در کارنامه خلبان اسکندری ذکر شده است؟’
+‘مأموریت ویژه خلبان اسکندری در رابطه با هواپیمای فانتوم چه بود؟’
+‘چرا باز گرداند هواپیمای فانتوم اهمیت داشت؟’
+"
+عملیات بیت المقدس,نتیجه عملیات در دوم خرداد 1361 بسیار درخشان بود و می‌توان گفت که قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه‌‌ی کامل شهر خرمشهر بود رسید و این شهر بدون تردید در آستانه‌ آزادی قطعی قرار گرفته بود. پایان نمایش در شب سوم خرداد بود، زمانی ‌كه ایران به خرمشهر حمله كرد و این شهر را در ظرف 24 ساعت باز پس‌ گرفت و حدود پانزده هزار سرباز عراقی كشته یا اسیر شدند. خرمشهری که در چهارم آبان 1359 پس از 35 روز مقاومت به اشغال ارتش متجاوز عراق در آمده بود، در سوم خرداد 1361 آزاد شد.,"‘در چه تاریخی قرارگاه کربلا به هدف خود در احاطه کامل خرمشهر رسید؟’
+‘عملیات نهایی آزادسازی خرمشهر در چه تاریخی انجام شد؟’
+‘مدت زمان مقاومت خرمشهر در برابر اشغال عراق در سال 1359 چقدر بود؟’
+‘در عملیات نهایی آزادسازی خرمشهر چه تعداد از نیروهای عراقی کشته یا اسیر شدند؟’
+‘مدت زمان عملیات نهایی آزادسازی خرمشهر چقدر طول کشید؟’
+‘تاریخ اشغال خرمشهر توسط نیروهای عراقی در سال 1359 چه زمانی بود؟’
+‘تاریخ آزادسازی نهایی خرمشهر در سال 1361 چه زمانی بود؟’
+‘چرا می‌توان گفت نتیجه عملیات در دوم خرداد 1361 بسیار درخشان بود؟’"
+عملیات بیت المقدس,ادامه شرح مختصر عملیات بیت‌المقدس: این عملیات 26 روزه، به چهار مرحله‌ی زمانی مشخص زیر تقسیم می‌شوند: مرحله‌ی اوّل، از نهم اردیبهشت تا شانزدهم اردیبهشت 1361 تصرف سرپل و تلاش در تحكیم آن و درگیر نگاه‌ داشتن دشمن در جبهه‌های كرخه‌كور و فكه. مرحله‌ی دوم، از هفدهم اردیبهشت تا 21 اردیبهشت 1361 عبور نیروها از سرپل و تصرف قسمتی از خط مرز، همراه با انهدام نیروهایی از دشمن، عقب‌نشینی دشمن از جبهه كرخه‌كور. تلاش‌های تا حدودی ناموفق قرارگاه نصر برای احاطه خرمشهر در شلمچه. مرحله‌ی سوم، از 21 اردیبهشت تا اول خرداد 1361، اتّخاذ وضعیت موقّت پدافندی، تجدید سازمان و تغییر گسترش نیروهای تك‌ور برای احاطه خرمشهر. مرحله‌ی چهارم، از اول خرداد تا چهارم خرداد 1361 احاطه خرمشهر، آزادسازی آن و اعلام خاتمه عملیات بیت‌المقدس. خلبانان هوانیروز با به‌كار‌گیری 95 فروند بالگرد و 5180 ساعت پرواز، ضمن انهدام ادوات زرهی دشمن توانستند 7820 نفر مجروح را تخلیه، 3561 رزمنده را در قالب هلی‌برن ترابری و ج��به‌جا نمایند. ,"‘عملیات بیت‌المقدس به چند مرحله زمانی تقسیم شد؟’
+‘مدت زمان کل عملیات بیت‌المقدس چند روز بود؟’
+‘مرحله اول عملیات در چه بازه زمانی انجام شد؟’
+‘هدف اصلی مرحله اول عملیات چه بود؟’
+‘در مرحله اول، نیروهای ایرانی در کدام مناطق دشمن را درگیر نگاه داشتند؟’
+‘مرحله دوم عملیات در چه تاریخی انجام شد؟’
+‘دو دستاورد اصلی مرحله دوم عملیات چه بود؟’
+‘چرا تلاش‌های قرارگاه نصر در شلمچه ""تا حدودی ناموفق"" توصیف شده است؟’
+‘مرحله سوم عملیات در چه بازه زمانی قرار داشت؟’
+‘هدف اصلی مرحله سوم عملیات چه بود؟’
+‘مرحله چهارم عملیات در چه تاریخی انجام شد؟’
+‘دو دستاورد اصلی مرحله چهارم عملیات چه بود؟’
+‘هوانیروز در این عملیات چند فروند بالگرد به کار گرفت؟’
+‘مجموع ساعت‌های پرواز هوانیروز در این عملیات چقدر بود؟’
+‘هوانیروز در این عملیات چند مجروح را تخلیه کرد؟’
+‘تعداد رزمندگانی که در قالب هلی‌برن جابه‌جا شدند چقدر بود؟’"
+عملیات بیت المقدس,ادامه شرح مختصر عملیات بیت‌المقدس: در طول شب نوزدهم به بیستم اردیبهشت 1361 هواپیماهای غول‌پیکر 747 جمبوجت نیروی هوایی ارتش بنا به درخواست سپاه پاسداران، نیروهای تقویتی را به استعداد شش هزار نفر بسیجی، از مشهد به پایگاه هوایی امیدیه در خوزستان منتقل کردند كه این جابه‌جایی ازنظر تعداد نفرات و سرعت و زمان كوتاه اجرا که فقط یک ‌شب بود، یكی از عملیات‌های ترابری چشمگیر نیروی هوایی است. افراد بسیجی مذكور از پایگاه امیدیه به‌وسیلۀ بالگردها و وسایل نقلیه زمینی به جبهه منتقل و به یگان‌های سپاه واگذار شدند. خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۹۳۱ سورتی پرواز مراقبت مسلحانه و تندخیز (اسکرامبل) انجام دادند. ,"‘در چه تاریخی عملیات انتقال نیروهای تقویتی توسط هواپیماهای 747 انجام شد؟’
+‘کدام نیروی نظامی درخواست کننده این انتقال هوایی بود؟’
+‘تعداد نیروهای منتقل شده در این عملیات چقدر بود؟’
+‘نیروهای بسیجی از کدام شهر به خوزستان منتقل شدند؟’
+‘مقصد نهایی این انتقال هوایی کدام پایگاه بود؟’
+‘مدت زمان انجام این عملیات ترابری هوایی نیروهای تقویتی در شب 19 عملیات بیت المقدس  چقدر طول کشید؟’
+‘چرا این عملیات ترابری از نظر نیروی هوایی چشمگیر محسوب می‌شد(سه دلیل)؟’
+‘نیروهای بسیجی پس از رسیدن به امیدیه چگونه به جبهه منتقل شدند؟’
+‘نیروهای منتقل شده به کدام یگان نظامی تحویل داده شدند؟’
+‘تعداد سورتی پروازهای مراقبت مسلحانه نیروی هوایی در این عملیات چقدر بود؟’
+‘چه نوع هواپیماهایی برای این عملیات ترابری استفاده شدند؟’"
+عملیات بیت المقدس,در طول عملیات بیت المقدس،  ۱۳۰ سورتی پرواز بمباران هوایی توسط خلبانان انجام شد. درمجموع 387672 پوند مهمات جنگی هوایی معادل دویست تُن بر سر دشمن فروریخته شد. ۲۲ سورتی پرواز عکس‌برداری هوایی انجام شد. درحدود ۲۴۹۴ سورتی پرواز ترابری هوایی انجام گرفت. بیش از ده هزار نفر مجروح توسط هواپیماهای ترابری نهاجا به شهرستان‌هایی که آماده پذیرش زخمی‌ها را داشتند( بیمارستان شهرهایی که از منطقه نبرد دور بودند از جمله بیمارستانهای ارتش در اصفهان، تهران و ... ، تخلیه شد.  فراهم کردن حداقل تجهیزات پزشکی متناسب با جابجایی مجروح توسط هواپیماهای پشتیبانی خدمات رزمی ارتش  و هماهنگی با بیمارستانها در پذیرش مصدومین و مجروحین، از اقدامات مؤثر نیروی هوایی، اداره بهداشت و درمان ارتش و کادر درمانی در دوران دفاع مقدس بود.,"‘تعداد کل سورتی پروازهای بمباران هوایی انجام شده در عملیات چقدر بود؟’
+‘مجموع وزن مهمات جنگی استفاده شده در بمباران‌ها چقدر بود(به پوند و تُن)؟’
+‘تعداد سورتی پروازهای عکسبرداری هوایی انجام شده چند مورد بود؟’
+‘تعداد سورتی پروازهای ترابری هوایی در این عملیات چقدر گزارش شده است؟’
+‘تخمین زده می‌شود چند مجروح توسط هواپیماهای ترابری جابه‌جا شده‌اند؟’
+‘مقصد انتقال مجروحان به چه مکان‌هایی بود؟’
+‘نسبت تعداد پروازهای بمباران به پروازهای ترابری تقریباً چند به چند است؟’
+‘به طور میانگین در هر پرواز بمباران حدوداً چه مقدار مهمات استفاده می‌شد؟’
+‘عبارت ""بیش از ده هزار نفر مجروح"" نشان‌دهنده چه چیزی درباره ظرفیت پزشکی نهاجا است؟’
+‘کدام شهرستان‌ها احتمالاً آماده پذیرش این حجم از مجروحان بودند؟’
+‘آیا هماهنگی پذیرش مجروحین و فراهم کردن تجهیزات مجروحین در هواپیما مؤثر بود؟’
+‘چه نوع هواپیماهایی برای مأموریت‌های ترابری مجروحان استفاده می شد؟’"
+عملیات بیت المقدس," در عملیات بیت المقدس، حدود ۵۵ فروند از هواپیماهای دشمن هدف آتشبارهای موشکی صحنه نبرد قرار گرفت و چهار فروند هواپیمای جنگنده ایرانی نیز سرنگون شدند. امام خمینی (ره) در پیامی به‌ مناسبت فتح خرمشهر فرمودند: پیروزی هرچند عظیم و حیرت‌انگیز است، شما را از یاد خداوند که نصر و فتح که دست اوست غافل نکند و غرور فتح شما را به خود جلب نکند که این آفتی بزرگ و دامی خطرناک است که با وسوسه‌‌ی شیطان به سراغ آدم می‌آید و برای اولاد آدم تباهی می‌آورد.
+عملیات بیت المقدس یکی از نفس گیرترین و طولانی‌ترین عملیات‌های‌ دوران دفاع مقدس به شمار می‌رود علاوه بر آزادسازی شهر خرمشهر، ضربه ای قاطع و سرنوشت ساز بر نیروهای متجاوز عراقی وارد نموده و عبور سریع و غافلگیرانه نیروهای ما از رودخانه کارون، یکی از برجسته ترین عملیات رزمی نیروهای جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی ثبت کردید.
+","‘تعداد هواپیماهای دشمن که در عملیات بیت المقدس توسط آتشبارهای موشکی هدف قرار گرفتند چند فروند بود؟’
+‘چند فروند از هواپیماهای جنگنده ایرانی در این عملیات سرنگون شدند؟’
+‘امام خمینی(ره) در پیام خود پس از فتح خرمشهر نسبت به چه خطر بزرگی هشدار دادند؟’
+‘به گفته امام خمینی(ره)، منشأ اصلی نصر و پیروزی چیست؟’
+‘عملیات بیت المقدس از نظر مدت زمان و شدت چگونه توصیف شده است؟’
+‘مهمترین دستاورد نظامی عملیات بیت المقدس به غیر از آزادسازی خرمشهر چه بود؟’
+‘کدام مانع آبی توسط نیروهای ایرانی با موفقیت پشت سر گذاشته شد؟’
+‘ویژگی اصلی عبور نیروهای ایرانی از رودخانه کارون چه بود؟’
+‘چرا عملیات عبور از کارون به عنوان یکی از برجسته ترین عملیاتهای رزمی ثبت شده است؟’
+‘چه عواملی باعث موفقیت چشمگیر نیروهای ایرانی در این عملیات شد؟’
+"
+عملیات بیت المقدس,"نتایج عملیات بیت‌المقدس
+عملیات بیت‌المقدس بزرگ‌ترین، وسیع‌ترین و مؤثرترین اقدام نظامی ایران در طول جنگ محسوب می‌شود که بعد از آزادسازی شهر خرمشهر موجب گردید، فضایی برای گفت‌وگو درباره‌ خاتمه جنگ ایجاد گردد؛ ولی چون عراق به سرکردگی استکبار جهانی حاضر به پذیرش شرایط ایران نبود، از این فرصت استفاده نشد.
+در نتیجه‌‌ی عملیات بیت‌المقدس، شهر خرمشهر( شهری که در نزد ملت ایران از اهمیتی نمادین و ویژه برخوردار است) پس از نوزده ماه اشغال، آزاد و خطوط مرزی از شلمچه تا شمال طلائیه تأمین شد. پادگان حمید، محور اهواز و خرمشهر به تصرف نیروهای خودی در آمد و شهر هویزه آزاد شد.","‘عملیات بیت‌المقدس از نظر وسعت و تأثیرگذاری در مقایسه با دیگر عملیات‌های جنگ تحمیلی چه جایگاهی دارد؟’
+‘آزادسازی خرمشهر چه تأثیری بر روند دیپلماتیک جنگ گذاشت؟’
+‘چرا جامعه جهانی نتوانست از فرصت پس از آزادسازی خرمشهر برای پایان دادن به جنگ استفاده کند؟’
+‘شهر خرمشهر از نظر نمادین برای ملت ایران چه اهمیتی داشت؟’
+‘مدت زمان اشغال خرمشهر توسط نیروهای عراقی چقدر بود؟’
+‘آزادسازی خرمشهر منجر به تأمین مرز ایران در چه محدوده‌ای شد؟’
+‘نام پادگان مهمی که در نتیجه این عملیات به تصرف نیروهای ایرانی درآمد چه بود؟’
+‘آزادسازی کدام شهر دیگر علاوه بر خرمشهر در این عملیات ذکر شده است؟’
+‘کدام محور ارتباطی استراتژیک در این عملیات به کنترل نیروهای ایرانی درآمد؟’
+‘چرا عراق حاضر به پذیرش شرایط ایران پس از این عملیات نشد؟’ "
+عملیات بیت المقدس,"ادامه نتایج عملیات بیت المقدس:
+دو لشکر عراقی به طورکامل منهدم و شش لشکر نیز از بیست درصد تا شصت درصد متحمل آسیب جدی شدند. بیش شانزده هزار نفر کشته و زخمی شدند و 17499 نفر به اسارت در آمدند. 550 دستگاه تانک و نفربر، پنجاه دستگاه خودرو، ده‌ها قبضه توپ و مقادیر زیادی از انواع جنگ‌افزار و مهمات از ضایعات لجستیکی دشمن بود. 53 فروند هواپیما و سه فروند بالگرد دشمن بعثی به‌وسیلۀ پدافند هوایی و جنگنده‌های ارتش سرنگون شدند. به دستور صدام، فرمانده سپاه سوم عراق سرلشکر صلاح القاضی،  فرمانده لشکر سوم زرهی سرتیپ اسعد جواد شینته، سرتیپ نزار نقشبندی و سرهنگ عبدالهادی از تیپ ۴۱۲ به‌عنوان مقصران اصلی این شکست، اعدام شدند و بعد از این عملیات، وضعیت برای عراق آن‌چنان وخیم شده بود که صدام دستور عقب‌نشینی از تمامی اراضی اشغال‌شده¬ی ایران را صادر کرد ( منبع: وفیق السامرایی، ۱۳۹۷: ۶۷ و ۶۸).","‘تعداد لشکرهای عراقی که به طور کامل در این عملیات منهدم شدند چند مورد بود؟’
+‘دامنه آسیب‌دیدگی لشکرهای عراقی که کاملا منهدم نشدند چقدر گزارش شده است؟’
+‘مجموع تلفات انسانی نیروهای عراقی (کشته و زخمی) در این عملیات چقدر بود؟’
+‘چه تعداد از نیروهای عراقی در این عملیات به اسارت درآمدند؟’
+‘تعداد تجهیزات زرهی منهدم شده دشمن شامل چند دستگاه تانک و نفربر بود؟’
+‘چه تعداد خودروهای نظامی عراق در این عملیات از بین رفت؟’
+‘آمار تجهیزات توپخانه‌ای منهدم شده دشمن چگونه گزارش شده است؟’
+‘تعداد هواپیماها و بالگردهای سرنگون شده عراقی چقدر بود و توسط چه نیروهایی سرنگون شدند؟’
+‘نام فرمانده سپاه سوم عراق که پس از این شکست اعدام شد چه بود؟’
+‘چه کسانی به عنوان مقصران اصلی شکست عراق اعدام شدند(حداقل سه نفر را نام ببرید)؟’
+‘چه یگان عراقی (تیپ) تحت فرماندهی سرهنگ عبدالهادی قرار داشت؟’
+‘واکنش صدام پس از این عملیات چه بود و چه دستوری صادر کرد؟’
+‘دلایل اصلی اعدام فرماندهان عراقی پس از این شکست چه بود؟’
+‘با توجه به آمار تجهیزات منهدم‌شده، کدام نوع از تجهیزات نظامی عراق بیشترین آسیب را متحمل شد؟ (تانک/هواپیما/توپخانه) و چرا؟’
+‘واکنش صد��م به عقب‌نشینی از اراضی اشغالی، نشان‌دهندهٔ چه سطحی از آسیب‌پذیری ارتش عراق پس از این عملیلت بود؟’"
+عملیات بیت المقدس,"ادامه نتایج عملیات بیت المقدس:
+آزادسازی خرمشهر حیثیت و اعتبار رزمی رزمندگان جمهوری اسلامی را در جهان افزایش داده و نتیجه این عملیات کارشناسان نظامی و دستگاه‌های تبلیغاتی جهان را وادار ساخت که به  پیروزی و توانایی های رزمندگان حماسه افرین ما اعتراف کنند. در حالیکه اکثر یگانهای ارتش متجاوز عراق که در این منطقه وارد عمل شده بودند در مصاف با رزمندگان خستگی ناپذیر ما، توان رزمی خود را از دست داده بوده و تعداد کثیری از نیروهای دشمن کشته، زخمی و اسیر شده بودند این بار نیز متجاوز مانند عملیات فتح المبین، این شکست خفت بار خود را عقب نشینی اختیاری از منطقه و بر مبنای طرحهای تاکتیکی خود اعلام نمود که بطلان این مدعا بیش از هر کس، برای رژیم بعث و ارتش عراق روشن است.
+خرمشهر نماد مقاومت ملی 34 روز ،  نماد پیروزی ارده بر آهن  و آزادی خرمشهر ضربه به حیثیت نظامی صدام بعد از ادعاهای باطل، بود.
+","‘آزادسازی خرمشهر چه تأثیری بر وجهه نظامی ایران در سطح بین‌المللی داشت؟’
+‘چه گروه‌هایی در سطح جهانی ناچار به اعتراف به توانایی‌های رزمندگان ایران شدند؟’
+‘وضعیت یگان‌های ارتش عراق پس از این عملیات چگونه توصیف شده است؟’
+‘چه تعداد از نیروهای عراقی در این عملیات کشته، زخمی یا اسیر شدند؟’
+‘واکنش رسمی رژیم بعث به این شکست چه بود؟’
+‘ادعای عراق درباره عقب‌نشینی در این عملیات با عملیات فتح‌المبین چه شباهتی داشت؟’
+‘چرا متن ادعای عراق درباره عقب‌نشینی تاکتیکی را رد می‌کند؟'
+‘به نظر شما چرا رژیم بعث شکست خود را یک عقب‌نشینی تاکتیکی معرفی می‌کرد؟’
+‘کدام بخش از متن نشان می‌دهد که ادعای عراق حتی برای خودشان هم قابل قبول نبود؟’
+‘چه عبارتی در متن به روحیه و پایداری رزمندگان ایرانی اشاره دارد؟’
+‘این عملیات چگونه بر تبلیغات ضد ایرانی در سطح جهانی تأثیر گذاشت؟’
+‘چرا آزادسازی خرمشهر علاوه بر اهمیت استراتژیک از نظر نمادین نیز اهمیت داشت؟’ "
+عملیات بیت المقدس,"ادامه نتایج عملیات بیت المقدس:
+بازتاب و انعكاس جهانی عملیات بیت‌المقدس و به‌ویژه فتح خرمشهر بسیار زیاد و در صدر اخبار و گزارش‌ها و تفسیرهای سیاسی و نظامی رسانه‌های گروهی جهان قرار گرفت و این عملیات پیروزمندانه به‌عنوانِ نقطه¬عطفی در جنگ ایران و عراق قلمداد گردید. مفسران نظامی جهان قرار گرفتن ایران را در موضع قدرت نسبت به عراق مورد تأیید قرار دادند .
+خرمشهر نماد مقاومت ملی 34 روز ،  نماد پیروزی ارده بر آهن  و آزادی خرمشهر ضربه به حیثیت نظامی صدام بعد از ادعاهای باطل، بود.","
+‘عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر چه جایگاهی در رسانه‌های جهانی پیدا کرد؟’
+‘چرا این عملیات به عنوان نقطه عطف جنگ ایران و عراق شناخته می‌شود؟’
+‘تحلیلگران نظامی جهانی چه تغییری در موازنه قدرت بین ایران و عراق پس از این عملیات تأیید کردند؟’
+‘خرمشهر به عنوان نماد مقاومت ملی با کدام ویژگی خاص شناخته می‌شود؟’
+‘عبارت ""پیروزی اراده بر آهن"" در توصیف آزادسازی خرمشهر به چه مفهومی اشاره دارد؟
+‘آزادسازی خرمشهر چگونه به حیثیت نظامی صدام حسین ضربه زد؟
+‘چرا آزادسازی خرمشهر علاوه بر اهمیت استراتژیک از نظر نمادین نیز اهمیت داشت؟’ "
+عملیات بیت المقدس,"موضوعات مرتبط با عملیات:
+نقش تأثیرگذار نیروی هوایی، نیروی پدافند، نیروی دریایی و هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران همگام با نیروی زمینی در عملیات بیت المقدس و همچنین در تمامی عملیاتهای دوران دفاع مقدس، بسیار ستودنی، قابل تأمل و در تاریخ زرین دوران دفاع مقدس ثبت است.
+بدون شک نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی و هوانیروز در اجرای عملیاتهای پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدمات رزمی، نقش شگرفی در پیروزی عملیات‌های مختلف از جمله عملیات بیت المقدس داشته و در این عملیات نیز همچون گذشته، برگهای زرینی دیگری بر دفتر افتخارات آنها افزوده شد.
+نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به رغم اینکه نیروهای سه‌گانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ( هوایی، دریایی و پدافند) هنوز تشکیل نشده بود، نقش ویژه و تعیین کننده‌ای در فتح خرمشهر بر عهده داشت.
+نیروی دریایی نیز نقش راهبردی در حراست از کشور و دفاع از مرزهای آبی داشته و حضور مقتدرانه آنها در آبهای جنوبی کشور، دشمن بعثی را از هرگونه تهاجم و تعرض به کشور از طریق آبها، به طور کلی ناامید کرده بود.
+","‘کدام نیروهای نظامی در کنار نیروی زمینی در عملیات بیت‌المقدس نقش تأثیرگذار داشتند؟’
+‘عملکرد نیروهای سه‌گانه ارتش در دفاع مقدس چگونه در متن توصیف شده است؟’
+‘دو نوع اصلی مأموریت‌های نیروی هوایی و هوانیروز در پشتیبانی از عملیات‌ها چه بود؟’
+‘چرا عملکرد نیروی هوایی ارتش در عملیات بیت‌المقدس قابل توجه بود؟’
+‘وضعیت نیروهای سه‌گانه سپاه پاسداران در زمان عملیات بیت‌المقدس چگونه بود؟’
+‘نیروی دریایی ارتش چه نقشی در امنیت مرزهای آبی کشور ایفا کرد؟’
+‘تأثیر حضور نیروی دریایی بر روحیه دشمن بعثی چه بود؟’
+‘عبارت ""برگهای زرینی بر دفتر افتخارات"" در متن به چه مفهومی اشاره دارد؟’
+‘چرا متن بر نقش ویژه نیروی هوایی در فتح خرمشهر تأکید دارد؟
+‘چرا همکاری مشترک نیروهای مختلف نظامی در این عملیات اهمیت داشت؟’"
+عملیات بیت المقدس,"مأخذ
+کتاب نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس (سیدعلی اشكان‌فر و عبادالله هادیان، تهران: مرکز پشتیبانی آموزش، )1371؛ اطلس جنگ ایران و عراق، مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، جلد ۴، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1392؛ کتاب ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج (4مسعود بختیاری و دیگران، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1373)؛ کتاب عملیات بیت‌المقدس آزادسازی خرمشهر، جلد 1 (مسعود بختیاری، تهران: ایران سبز، )1380؛ کتاب آنچه گذشت (مایكل‌كنت پولاك، مهدی خسروی‌نژاد، هیئت معارف جنگ شهید سپهبد علی صیادشیرازی، تهران: ایران سبز، 1389)؛ اطلس نبردهای ماندگار، جلد ۵۰ (مجتبی جعفری، تهران: سوره سبز، 1398)؛ کتاب آخرین نبرد (مجتبی جعفری و علی غفوری، تهران: سوره سبز، 1390)؛ کتاب ویرانی دروازه شرقی (وفیق السامرایی، مترجم:محمدنبی ابراهیمی، سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، ۱۳۹۷)؛ حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، جلد 3 (اردشیر كریم‌زاده و صفر پایخان، تهران: سوره سبز، 1390)؛ کتاب به‌سوی شلمچه، تقویم تاریخ دفاع مقدس، جلد 21 (نبی كریمی، و سعید پورداراب، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1392)؛ خدا خرمشهر را آزاد كرد، کتاب تقویم تاریخ دفاع مقدس، جلد 22 (نبی كریمی و فرهاد بهروزی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران: 1392)؛ کت��ب نیروی هوایی در دفاع مقدس (علی‌رضا نمکی‌ عراقی، ، تهران: ایران سبز، 1389).
+","‘نام کامل کتابی که توسط اشكان‌فر و هادیان درباره نیروی زمینی ارتش نوشته شده چیست؟’
+‘اطلس جنگ ایران و عراق توسط کدام مرکز منتشر شده و جلد مربوط به این عملیات کدام است؟’
+‘کتاب ""ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس"" توسط چه کسی و در چه سالی منتشر شده است؟’
+‘جلد اول کتاب ""عملیات بیت‌المقدس آزادسازی خرمشهر"" در چه سالی منتشر شده است؟’
+‘مترجم کتاب ""آنچه گذشت"" اثر مایكل‌كنت پولاك کیست؟’
+‘اطلس نبردهای ماندگار در چه سالی و توسط کدام انتشارات منتشر شده است؟’
+‘نام نویسندگان کتاب ""آخرین نبرد"" چیست؟’
+‘کتاب ""ویرانی دروازه شرقی"" توسط چه کسی نوشته شده و مترجم آن کیست؟’
+‘جلد سوم کتاب ""حماسه‌های ماندگار هوانیروز"" توسط چه کسانی تألیف شده است؟’
+‘کتاب ""به‌سوی شلمچه"" جلد چندم از مجموعه تقویم تاریخ دفاع مقدس است؟’
+‘ناشر کتاب ""خدا خرمشهر را آزاد كرد"" چه مرکزی است؟’
+‘کتاب ""نیروی هوایی در دفاع مقدس"" توسط چه کسی نوشته شده است؟’
+‘سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش کدام کتاب را منتشر کرده است؟’
+‘کتاب ""ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس"" توسط کدام سازمان منتشر شده است؟’
+‘دو کتابی که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده اند کدامند؟’
+‘کتاب ""عملیات بیت‌المقدس آزادسازی خرمشهر"" توسط کدام انتشارات چاپ شده است؟’
+‘چند منبع در این فهرست مربوط به نیروی هوایی ارتش هستند؟’
+‘قدیمی ترین منبع ذکر شده در این فهرست کدام است و مربوط به چه سالی است؟’
+‘جدیدترین منبع ذکر شده در این فهرست کدام است و مربوط به چه سالی است؟’
+‘چند مورد از منابع این فهرست به صورت چندجلدی هستند؟’"
+متن
+ابتکارات پدافند هوایی. عراق در طول هشت سال دفاع مقدس با توجه به پشتیبانی بی‌دریغ قدرت‌های شرق و غرب و 35 کشور غربی و عربی، با دریافت آخرین هواپیماهای جنگنده، همواره درحال‌توسعه و پیشرفت بود تا جایی‌که علی‌رغم از دست‌دادن تعداد زیادی از هواگردهای جنگی خود و اجبار به سه بار تجدید سازمان نیروی هوایی‌، کماکان از برتری هوایی نسبت به تجهیزات پدافند هوایی نیروهای مسلح ایران برخوردار بود؛ لیکن شبکه یکپارچه پدافند هوایی با محوریت پدافند هوایی ارتش، با نگرش به تحریم‌ها و استهلاک جنگ‌افزارها و همچنین کمبود قطعات بحرانی و حیاتی تجهیزات، با ابتکارات و اتخاذ تاکتیک‌های نوین با توانی مضاعف در تأمین پوشش پدافند هوایی فضای کشور در بیش از 500 مرکز حساس و حیاتی و تأمین پوشش مناطق عملیاتی به‌عنوان یک نیروی همیشه در صحنه، با قدرت و برتری هوایی عراق مقابله کرد. تمامی نیروهای عملیاتی و فنی پدافند هوایی نیروهای مسلح با عزمی راسخ در راستای مقابله با تحریم‌ها و کمبود قطعات، ضمن ایجاد زمینه تعمیرات بنیادی و ساخت و تولید قطعات حیاتی و بحرانی؛ با اتخاذ تدابیر عملیاتی و تاکتیک‌های نوین، اقدامات اساسی را به منصه ظهور رساندند که در این مدخل به چندین محور از این ابتکارات و تاکتیک‌های نوین اشاره می‌شود: طرح گسترده به‌کارگیری آتشبارهای ثابت هاک مستقر در پایگاه‌های هوایی به‌صورت آتشبارهای تاکتیکی و جابه‌جایی آن‌ها به مناطق عملیاتی در تأمین پوشش پدافند هوایی نیروهای سطحی از عملیات بیت‌المقدس (آتشبار‌های هاک تاکتیکی تب��ک، خیبر و بدر) که این تاکتیک نوین موجب برقراری آسمانی امن برای نیروهای سطحی عمل‌کننده در نبردهای زمینی، جهت دستیابی به اهداف خود بود و موجب شد که نیروهای رزمنده بدون هراس از بمباران‌های هوایی بی‌امان عراق، در امان باشند. این تجربه و تاکتیکی نوین با حضور پدافند هوایی در تأمین پوشش هوایی مناطق عملیاتی و استمرار آن در عملیات‌های رمضان، محرم، خیبر، بدر، والفجرهای مختلف به‌ویژه عملیات والفجر 8، کربلای 5 و مرصاد و حضور آتشبارهای هاک با این روش تاکتیکی و جابه‌جایی و استقرار در بیش از پنجاه سایت تاکتیکی و انهدام بیش از 300 فروند از هواپیماهای عراق، حماسه‌ای جاودانه در تاریخ هشت سال دفاع مقدس و نبردهای هوایی در سطح جهان آفریدند (سعیدی‌مهر، ج 2، 1376: 11 و 12 و 16 و غلامی، ج 1، 1398: 124 و 126 و 129 و 132). طرح چابک آتشبارهای تاکتیکی موشکی هاک به‌منظور جابه‌جایی سریع تاکتیکی در مناطق عملیاتی با حذف رادار جست‌وجو‌کننده هدف (PAR) و هر آتشبار هاک با استعداد یک دستگاه رادار تعقیب هدف و کنترل موشک (HIPIR)، یک دستگاه مرکز کنترل آتشبار (bcc)، سه دستگاه لانچر، نُه تیر موشک و دو دستگاه مولد برق و یک دستگاه جعبه کنترل لانچر (ilscb)، تحت عنوان آتشبار SOP-1 به مناطق عملیاتی اعزام می‌شد و در مراحل کشف و رهگیری، سمت و ارتفاع هدف را طبق هماهنگی قبلی از رادارهای دوربرد دریافت می‌کرد. این ابتکار عمل در عملیات والفجر 8 به‌خوبی به مورد اجرا درآمد و بیش از 78 فروند هواپیمای جنگنده و هشت فروند از بالگردهای عراق در این عملیات، سرنگون و منهدم شدند و تعدادی نیز مورد اصابت قرار گرفتند. بعد از عملیات والفجر 8 گسترش آتشبارهای هاک به‌منظور چابک‌سازی و گسترش‌های تاکتیکی سریع، با استفاده از همین تاکتیک نوین ازجمله عملیات موفق کربلای 5 انجام پذیرفت (غلامی، 1398، ج 1: 132). در آغاز جنگ تحمیلی با توجه به گسترش تنها دوازده ایستگاه رادار از 43 رادار پیش‌بینی‌شده جهت تأمین پوشش راداری کامل کشور و واگذاری اطلاعات نقاط کور راداری و معابر نفوذی جهت تقرب به عمق فضای کشور توسط آمریکا و انگلیس به عراق، در راستای پوشش نقاط کور راداری و معابر نفوذی به‌ویژه منطقه راهبردی تهران، از هواپیماهای سبک بونانزا به‌منظور گشت هوایی دیدبانی بصری (VOP) برفراز منطقه عمومی تهران در مسیر دالان‌های نفوذی و نقاط کور راداری بهره‌برداری شد (کیا، 1398: 81 و 82 و 83 و 84 و خطیب‌قوامی، 1399: 56). با موفقیت‌های سامانه موشک هاک در مقابله با تهاجمات گسترده هوایی عراق به‌ویژه در مناطق عملیاتی و انهدام صدها فروند از هواپیماهای پیشرفته شکاری- بمب‌افکن، عراق درمانده از انهدام هواپیماهایش، به‌ناچار اقدام به خرید موشک‌های ضد رادار موج مداوم (continues wave) با نام ایکس 28 که توسط هواپیمای سوخو 22 علیه رادار تعقیب هدف و کنترل موشک هاک (hipir) پرتاب می‌شد، از کشور شوروی سابق کرد. سامانه هاک به‌واسطۀ سرعت و عملکرد سریع موشک‌های فوق، عملاً قادر به رهگیری و درگیری با موشک موردنظر نبود و در ابتدا در یک غافل‌گیری و عدم اطلاع از وجود چنین موشکی، رادارهای مذکور در سایت‌های دزفول در 1360 طی چندین مرحله موردتهاجم این موشک قرار گرفتند؛ لیکن با آگاهی از نوع موشک و روش عملکرد و تقرب آن به سایت‌های موشکی هاک، طی نشست‌های تخصصی که صورت گرفت، درنهایت روش مقابله با این موشک طی صدور دستورالعملی به سایت‌های هاک ابلاغ و کارکنان عملیاتی چگونگی روش مقابله با موشک یادشده را طی چندین مرحله آزمون ‌و خطا با مدیریت سرلشکر منصور ستاری و سرهنگ دست‌آموز فراگرفتند. افسران کنترل شکاری در این امر با اطلاع از وجود هواپیمای حامل این موشک و با دریافت اطلاعات از فرماندهی اطلاعات و شناسایی، مراتب را به سایت‌های هاک اعلام می‌کردند و سایت هاک با انجام زمان‌بندی انتشار امواج الکترومغناطیسی رادار تعقیب هدف و کنترل موشک، از مورد اصابت قرارگرفتن رادار توسط موشک ضد رادار ایکس 28 جلوگیری به عمل آوردند. اولین تاکتیک مقابله با این موشک، با کنترل شهید ستاری در عملیات رمضان و در سایت بندر امام و سایت هاک تبوک با موفقیت انجام گرفت و موشک یادشده علی‌رغم پرتاب ازسوی هواپیما، از مسیر منحرف شد و خسارتی به رادار وارد نیامد. این روش، یک راهکار جهت مقابله با موشک‌های ضد رادار شد. لازم به یادآوری است که عراق در طول هشت سال دفاع مقدس با بهره‌گیری از موشک ضدرادار امواج الکترومغناطیسی موج مداوم (CW) از نوع ایکس 28 در مقاطع مختلف به‌ویژه در مقابله با آتشبار‌های تاکتیکی هاک گسترش‌یافته در مناطق عملیاتی، به‌طور گسترده بهره‌برداری کرد و در چندین مرحله، موفق به مورد اصابت قراردادن رادارهای تعقیب هدف (HIPIR) شد؛ لیکن در اکثر اوقات به‌واسطۀ هوشیاری کارکنان سایت‌های هاک در به‌کارگیری تاکتیک روش مقابله با این موشک، حملات موشک‌های ضد رادار خنثی شد (خطیب قوامی، 1399: 164،177،179 و همان: 1401). یکی دیگر از تاکتیک‌های نوین پدافند هوایی در مقابله با موشک‌های ضد رادار مارتل آ.اس 37 با توان انتشار امواج الکترومغناطیسی طپشی (پالس) بود. این موشک توسط کشور فرانسه به عراق تحویل‌شده بود و توسط هواپیماهای میراژ اف 1، علیه رادارهای دوربرد مستقر در ایستگاه‌های رادار از قبیل آ.دی.اس 4، اف.پی.اس 100 و جی.پی.اس 11‌، رادار جستجو کننده هدف هاک (PAR) و رادار فرودگاهی رپکان مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. عراق با استفاده از این موشک، طی چندین مرحله رادار ایستگاه‌های مشرحات اهواز، بوشهر و دزفول را مورد اصابت قرار داده بود. در راستای مقابله با این موشک‌ها ضمن ابداع و نصب سوئیچ قطع انتشار امواج قابل‌دسترس افسران عملیات کنترلر شکاری، از تاکتیک زمان‌بندی قطع انتشار امواج الکترومغناطیسی توسط افسران مذکور نیز بهره‌برداری شد. این تاکتیک به این صورت عمل می‌کرد که با ورود هواپیمای حامل موشک ضد رادار، افسران کنترل شکاری با هماهنگی نسبت به قطع انتشار امواج به مدت قراردادی برابر دستورالعمل‌های صادره اقدام می‌کردند و بدین ‌وسیله موجب عدم هدف‌یابی محل انتشار امواج توسط هواپیمای حامل موشک ضد رادار می‌شدند (غلامی، 1398: 58). آموزش کتاب روش مقابله با اختلالات الکترونیکی سامانه هاک در قالب ارسال صفحات مهم و در رابطه با موضوع مقابله با اقدامات اختلال الکترونیکی و همچنین برگزاری کلاس‌های آموزش جنگ الکترونیک، به‌منظور ارتقای سطح دانش علمی کارکنان عملیات سامانه هاک در مقابله با انواع اختلالات مکانیکی و الکترونیکی دشمن علیه رادارهای جست‌وجو‌کننده هدف (PAR‌ و ICWAR) و اجرای عملیات فریب راداری مانند (vgpo) علیه رادار تعقیب و کنترل موشک (hipir)، آموزش داده می‌شد. برای مقابله با اختلالات الکترونیکی ایجادشده در رادارهای جست‌وجوکننده هدف در سامانه هاک (PAR  و ICWAR)، از کلیه امکانات موجود در سامانه رادارهای فوق و کلیدهای تعبیه‌شده از قبیل تغییر فرکانس و کلیدهای حذف اختلالات و جهت رفع فریب الکترونیکی در ایجاد سرعت و موقعیت هدف مجازی در رادار تعقیب هدف و کنترل موشک (hipir) با استفاده از رادار (ror) بهره‌برداری می‌شد (سعیدی‌مهر، 1376، ج 2: 202 و هاشمی: 1397). طرح تاکتیکی به‌کارگیری دستگاه اپتیکال سایت (O.S) سامانه اسکای‌گارد برای کشف، ردیابی و درگیری این سامانه با موشک‌های هوا‌به‌سطح اگزوست پرتاب‌شده از هواپیماهای سوپر اتاندارد و بالگرد سوپر فرلئون و موشک ساحل‌به‌دریای کرم ابریشم که در محدوده جزیره خارک علیه کشتی‌های نفت‌کش و تجاری پرتاب می‌شد، از دیگر ابتکارات دوران دفاع مقدس بود. در این روش علمی و تاکتیکی؛ با یک ابتکار جالب در ابتدا اپراتور اپتیکال سایت با کشف هدف، کلیماتور اپتیکال سایت را زیر موشک رؤیت‌شده نشانه‌روی نموده و با فشار دکمه مربوطه، اطلاعات هدف را به رادار اسکای‌گارد ارسال می‌کرد و رادار مذکور به‌سمت هدف می‌رفت و برروی آن قفل می‌کرد. در این لحظه سامانه با موشک، درگیر می‌شد و هدف مورد اصابت قرار می‌گرفت. این امر در روز و شب تنها با استفاده از یک چراغ‌قوه در شب برای استفاده در اپتیکال سایت جهت روشن‌شدن کلیماتور انجام می‌گرفت و با این تاکتیک ساده، در عین ناباوری هفده فروند از موشک‌های اگزوست و کرم ابریشم عراق در فضای عمومی جزیره خارک و شمال خلیج‌فارس مورد اصابت قرار گرفتند و منهدم شدند. این روش علمی و تاکتیکی در نوع خود، بی‌نظیر و موجب حیرت عراق در افزایش آمار انهدام موشک‌هایش شده بود (جوکار: 1402 و زارع نعمتی: 1402). با توجه به شناخت عراق در چگونگی به‌کارگیری و گسترش آتشبار‌های هاک در تأمین پوشش پدافند هوایی ارتفاع متوسط نیروهای سطحی (با شروع عملیات‌ها در مناطق عملیاتی و نبردهای زمینی)، اولین اقدام نیروی هوایی عراق، انجام بمباران سایت‌های تاکتیکی هاک گسترش‌یافته در مناطق عملیاتی بود. این امر با توجه به کمبود تجهیزات هاک، مشکلاتی را برای پدافند هوایی ایجاد کرده بود. طی یک تاکتیک نوین از عملیات خیبر به بعد، بهره‌گیری از تجهیزات فریب و گسترش مواضع و سایت‌های فریب، در دستور کار پدافند هوایی قرار گرفت. فنّاوری ساخت و تولید تجهیزات فریب (DUMMY) کلیه سامانه‌های پدافند هوایی اعم از موشکی به‌ویژه تجهیزات سامانه موشکی هاک و توپخانه‌ای در تمامی ابعاد ازجمله ساخت فیزیکی تجهیزات، سامانه‌های تولید امواج و انتشار آن مشابه رادارهای موجود در تجهیزات پدافند هوایی و دستگاه‌های مولد حرارت، جهت گسترش در سایت‌های موشکی و مواضع جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای به‌صورت کاملاً شبیه با سامانه‌های اصلی با همکاری همه‌جانبه جهاد خودکفایی و تیم‌های تعمیر و نگهداری و عملیاتی پدافند هوایی، اقدامات اساسی انجام پذیرفت. در عملیات والفجر 8 با ابتکار ساخت هشت محل ساخت تاکتیکی و اختصاص دو سایت هاک اصلی و انجام جابه‌جایی تاکتیکی و استقرار تجهیزات فریب در محل سایت‌های اصلی بعد از هر جابه‌جایی، این امر به‌طور جدی و در قالب گسترش سایت‌های هاک فریب مورد بهره‌برداری قرار گرفت. هواپیماهای مهاجم عراق بدین وسیله، بارها فریب خوردند و سایت‌ها و مواضع فریب را بمباران کردند و در گزارش‌های خود از بمباران محل اصلی سایت‌های هاک و انهدام آن‌ها خبر می‌دادند. این تاکتیک نوین، موجب عدم بمباران سایت‌های اصلی عمل‌کننده شد و این تاکتیک در عملیات���های بعدی نظیر عملیات کربلای 5 نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفت (غلامی، 1398:، ج 1: 209 و خطیب‌قوامی، 1399: 283 و 345 و 348 و 365). یکی دیگر از کاربردی‌ترین ابتکارات و تاکتیک‌های نوین، طرح کاملاً تجربی و تاکتیکی خلاقانه بهره‌گیری از هواپیماهای بدون سرنشین VSTT (هدف ویژه تیراندازی آموزشی آتشبارهای هاک) و همچنین هواپیماهای K2DR5 (نیروی دریایی) با هدف بهره‌برداری در عکس‌برداری هوایی برفراز مواضع موشکی و توپخانه‌ای پدافند هوایی عراق، به‌منظور شناسایی سایت‌های موشکی و مواضع توپخانه پدافند هوایی پرواز داده می‌شدند. در مواجهه با کمبود هواپیماهای آر.اف 4 ویژه عکس‌برداری و فیلم‌برداری از مناطق عراق، با نصب دوربین در زیر هواپیمای VSTT ضمن عکس‌برداری از موقعیت نیروهای عراق، یگان‌های پدافند هوایی با تیراندازی که علیه این اهداف انجام می‌دادند، محل‌های گسترش پدافند هوایی به‌ویژه سایت‌های موشکی عراق را مورد شناسایی قرار می‌دادند که این امر جهت هواپیماهای شکاری خودی برای نفوذ به فضای کشور عراق، بسیار مفید بود و با تیراندازی موشک و مهمات پدافند هوایی علیه هواپیماهای بدون سرنشین مذکور، استهلاک تجهیزات و مهمات پدافند هوایی عراق را نیز در پی داشت (سعیدی‌مهر، 1376، ج 2: 62 و خطیب‌قوامی، 1399: 347). همان‌طوری‌که قبلاً هم اشاره شد، به دلیل عدم گسترش کلیه رادارهای پیش‌بینی‌شده جهت تکمیل پوشش راداری فضای کشور و همچنین دست‌یابی عراق به نقاط کور راداری و معابر نفوذی توسط آمریکا و انگلیس، از همین رو جهت تأمین پوشش نقاط کور راداری و دهلیزهای نفوذی، طی بررسی‌های تاکتیکی انجام‌گرفته جهت رفع این نقیصه و با شناسایی مناطق قابل‌استفاده عراق جهت نفوذ به عمق فضای کشور با تعیین پست‌های دیده‌بانی شبکه یکپارچه دیده‌بانی بصری و تجهیز آن به دوربین‌های ویژه و موشک دوش‌پرتاب سهند 3، نسبت به پوشش مناطق کور راداری و معابر نفوذی اقدام شد. در مرحله اول، پست‌های دیده‌بانی از دهانه فاو تا مرزهای شمال غرب و همچنین معابر نفوذی در عمق فضای کشور مستقر شدند. با استقرار پست‌های دیده‌بانی مذکور، در مراحل مختلف با اعلام ورود موشک‌های زمین‌به‌زمین عراق به فضای کشور در جنگ شهرها، موجب نجات جان مردم ایران شدند. در موردی دیگر نیز اعلام به‌موقع پست‌های دیده‌بانی در وجود هدف و تهاجم هواپیماهای عراق به منطقه اصفهان، موجب شد تا سامانه‌های پدافند هوایی مستقر در پالایشگاه اصفهان در چهاردهم فروردین 1367 یک فروند از هواپیماهای میراژ عراق را مورد اصابت قراردادند و خلبان آن به اسارت درآورند. در مورد دیگر، با رؤیت هدف و درگیری پست دیده‌بانی مجهز به موشک دوش‌پرتاب سهند 3، یک فروند میراژ عراق در فضای عمومی اراک مورد اصابت قرار گرفت و سرنگون شد (هاشمی و بختیاری، 1378، ج 8: 14). با توجه به بهره‌گیری عراق از معابر نفوذی در انجام حملات به عمق فضای کشور، فرماندهی پدافند هوایی ارتش طی یک طرح تاکتیکی و ابتکار نوین که توسط مرحوم سرهنگ اکبر مسعود سینکی ارائه شد، با شناسایی معابر فوق و با گسترش و استقرار مواضع تاکتیکی سامانه اسکای‌گارد در این معابر، با هواپیماهای جنگنده عراق در این معابر مقابله کرد و در یک مرحله موفق به انهدام یک فروند از هواپیماهای مهاجم شد (جوکار: 1402). با توجه به بهره‌گیری عراق از موشک‌های ساحل‌به‌دریای کرم ابریشم چینی در مورد اصابت قراردادن کشتی‌های نفت‌کش و تجاری ایران در خلیج‌فارس، فرماندهی پدافند هوایی ارتش به‌منظور مقابله با این موشک‌ها طی دو طرح تاکتیکی نوین تحت عناوین پروژه‌های «نوح» و «شمشیر» به اجرا درآوردند. بر اساس طرح‌های مذکور و در زمان اسکورت کشتی‌های نفتکش و تجاری، با گسترش موشک ارتفاع کم راپیر و استقرار توپ 35 میلی‌متری اورلیکن و توپ‌های 23 میلی‌متری همراه با رادار کنترل آتش (FCU) در منطقه آبادان و نهر قاسمیه علیه موشک‌های ساحل‌به‌دریای کرم ابریشم عراق اقدام کردند (نامه شماره 131/02/1412/3/س- 29/1/1363 نیروی دریایی ارتش و نامه شماره 227/26/1101/و‌ه3- 3/2/1363 نیروی هوایی ارتش و نامه شماره 291/3/03/1600/و‌ه/20- 13/5/1363 نیروی هوایی ارتش). نیروی هوایی عراق در اجرای حملات گسترده به جزیره خارک، از هیچ تاکتیکی فروگذار نکرد و در اجرای این امر در تهاجم به جزیره فوق، با استفاده از انواع هواپیمای شکاری جنگنده و با بهره‌گیری از پرواز در ارتفاع کم اقدام می‌کرد. به‌منظور مقابله با هواپیماهای مهاجم که در ارتفاع کم به جزیره خارک حمله می‌کردند، طی یک طرح ابتکاری با محوریت پدافند هوایی ارتش، یک رینگ دفاع هوایی در خارج از جزیره با استفاده از ناو و ناوچه‌های نیروی دریایی ارتش و کشتی‌های باربری و تجاری در اختیار سپاه، با نصب و استقرار توپ‌های 35 میلی‌متری اورلیکن و 23 میلی‌متری و موشک دوش‌پرتاب سهند 3، با هرگونه تهاجم هواپیماهای عراق در ارتفاع کم مقابله کردند (اسکندرلو، 1377، ج 5: 104 و 105 و 106). با توجه به نقاط کور راداری، طبق یک تاکتیک مناسب از رادارهای جست‌و‌جو‌کننده هدف هاک (PAR) به‌عنوان رادار پوشاننده نقاط کور (GAP FILLER) بهره‌برداری شد. بر همین اساس در چندین منطقه در طول دفاع مقدس ازجمله ارتفاعات وزنه در بالای گردنه خان و ارتفاعات قلاجه در غرب کشور، با استقرار یک دستگاه رادار جست‌جو‌کننده هدف هاک (PAR)، یک کابین مرکز کنترل آتشبار (BCC) و مولد برق، بهره‌برداری شد (غلامی، 1398، ج 1: 231 و 238 و خطیب‌قوامی، 1399: 366). با توجه به پشتیبانی‌های همه‌جانبه قدرت‌های شرق و غرب و سایر کشورهای غربی و عربی از عراق در تأمین اعتبارات و واگذاری آخرین هواپیماهای و بالگردهای نوین و موشک و مهمات به‌روز، پدافند هوایی نیروهای مسلح با محوریت پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در مقابله با تمامی ترفندهای عراق علی‌‌رغم کلیه تحریم‌ها و کمبودها، با اتخاذ تدابیر عملیاتی مناسب و تاکتیک و ابتکارات عملیاتی به نحوی عمل کرد که با توجه به برتری هوایی عراق و اختیارداشتن آخرین هواپیماها و بالگردها و تجهیزات نوین، موفق به دستیابی به اهداف خود نشد و پدافند هوایی در تأمین پوشش هوایی مراکز قدرت و تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری کشور، مراکز حساس و حیاتی شامل پالایشگاه‌های نفت و گاز و پتروشیمی‌ها و مراکز تولید و بهره‌برداری نفت، صنایع نظامی و غیرنظامی، جزیره خارک، لاوان و سیری، نیروگاه‌ها و سدها، پل‌ها، کارخانجات راهبردی و مناطق عملیاتی موفق عمل کرد. مآخذ: اسکندرلو، محمد، ج 5، پدافند هوایی درگذر هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1377؛ جوکار، اباذر و خسرو خطیب‌قوامی، 1402؛ خطیب‌قوامی، خسرو و بهمن زارع نعمتی، 1401؛ خطیب‌قوامی، خسرو، روایت پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1399؛ زارع نعمتی، بهمن و خسرو خطیب قوامی، 1402؛ سعیدی‌مهر، حسن‌علی، ج 2، پدافند هوایی درگذر هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ غلامی، برات‌علی، ج 1، پدافند هوایی، سیر توسعه و تکامل، تهران: ایران سبز، 1398؛ کیا، سیداحمد، دید‌ه‌بان بصری، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398؛ نامه شماره 131/02/1412/3/س- 29/1/1363 نیروی دریایی ارتش؛ نامه شماره 227/1101/و‌‌ه/ 3- 3/2/1363 نیروی هوایی ارتش؛ نامه شماره 291/3/03/1600/و‌ه/20- 13/5/1363 نیروی هوایی ارتش؛ هاشمی، کاووس و خسرو خطیب‌قوامی، 1397؛ هاشمی، کاووس و علی بختیاری، ج 8، پدافند هوایی درگذر هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1378.
+ابتهاج، علی‌اکبر، (۱۳۲۵) فرمانده گروه پدافند هوایی بهبهان. دوم فروردین در شهرستان تنکابن به دنیا آمد. تحصیلات خود را در تنکابن و تهران تا مقطع دیپلم ادامه داد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1344 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی را در دانشکده افسری با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. پس از آن به نیروی هوایی ارتش منتقل شد و دوره‌های عمومی زبان انگلیسی و کنتـرل شکاری را در مرکز آموزش‌های هوایی سپری کرد. جهت طی دوره پیشرفته کنترل شکاری، در 1347 به امریکا اعزام شد (مصاحبه، خرم، 1399). در 1348 پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، به‌عنوان افسر کنترلر شکاری به گروه پدافند هوایی دزفول و پس از دو سال خدمت، به گروه پدافند هوایی کیش منتقل شد (پرونده خدمتی). در 1353 ازدواج کرد که حاصل آن، دو پسر و یک دختر بود. در 1354 به گروه رادارهای تاکتیکی منتقل و جهت ادامه آموزش، در 1355 به امریکا اعزام شد. پس از بازگشت، مدتی در معاونت نیروی انسانی نیروی هوایی مشغول خدمت بود. پس‌ از آن به معاونت عملیات پدافند هوایی منتقل شد و در 1363 به‌عنوان فرمانده گروه پدافند هوایی بهبهان انتصاب یافت (پرونده خدمتی). ازجمله اقدامات آن زمان گروه بهبهان، می‌توان به پدافند پالایشگاه‌ها و مناطق استخراج نفت و گاز و کنترل منطقه توسط رادار بهبهان، پشتیبانی تجهیزاتی از رادار دزفول در مواقع بحرانی، استقرار یک رادار در ارتفاعات مشرف ‌به کوه دنا جهت پشتیبانی از عملیات‌ها، پشتیبانی از واحد شنود مستقر در ارتفاعات کهکیلویه و بویراحمد اشاره کرد. در 1369 به معاونت عملیات ستاد پدافند هوایی منتقل و در سِمت‌های مدیر ارزیابی و فنّاوری و سپس مدیر عملیات در معاونت عملیات انجام‌ وظیفه کرد و سرانجام در 1/7/1372 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (مصاحبه، خرم، 1399). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی ارتش‌؛ خرم، حسین، مصاحبه با علی‌اکبر ابتهاج، 1399.
+ابراهیمیِ جَشَنی، صمد، (۱۳۳۲) خلبان نیروی هوایی ارتش و دارنده نشان فتح ۲. چهاردهم آبان، در شیراز متولد شد. پس از اخذ دیپلم ریاضی، در دوازدهم بهمن1352 وارد دانشکده خلبانی شد و دوره آموزشهای اولیه نظامی، زبان، دروس دانشگاهی و پرواز مقدماتی را با هواپیمای اف 33 در فرودگاه قلعه‌مرغی طی و جهت طی دوره پایه و پیشرفته خلبانی، در شانزدهم تیر1354 به آمریکا عزیمت کرد. پس از طی دوره زبان تخصصی در پایگاه لکلند آمریکا و پرواز با هواپیمای سبک تی 41 در فرودگاه هُندو، راهی پایگاه هوایی وِب واقع در شهر بیگاِسپِرینگ شد و توانست دوره پایه خلبانی را با جت دوموتوره تی 37 در آبان 1355 طی کند و مفتخر به اخذ نشان خلبانی و درجه ستواندومی شود. سپس دوره جت پیشرفته فراصوت تی 38 را هم در همان پایگاه پشت سر گذارد و در هفدهم اردیبهشت 1356 به ایران بازگشت. به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف 5، به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل شد و پس از اتمام دوره در دی 1356، به گردان 22 شکاری در پایگاه تبریز منتقل شد و پروازهای عملیاتی را تا مهر 1357 در این پایگاه طی کرد و آنگاه دوباره به پایگاه چهارم شکاری بازگشت (پرونده خدمتی). پس از انقلاب اسلامی با افزایش تجاوزهای هوایی عراق، در برنامههای پروازی منظور میشد؛ به‌گونه‌ای که اردیبهشت ۱۳59 در یک مأموریت تندخیز یا اسکرامبل دو فروندی اف 5‌‌‌‌ ایی با لیدری ستوانیکم محمود جدیدی، موفق به رهگیری یک فروند هواپیمای ترابری متجاوز عراقی در آسمان سوسنگرد شد و در پی سرپیچی از دستورات آن‌ها، با گشودن آتش، هواپیمای عراقی را وادار به فرود اجباری در جنوب پایگاه دزفول کرد و هفت سرنشین آن جهت تحقیق، به اداره دوم ستاد ارتش تحویل شدند (نمکی عراقی و دیگران، ۱۳۹۵، ج ۲: ۳۶). با آغاز جنگ تحمیلی، در مأموريتهاي متعدد رزمي‌ مشارکت کرد و تا پایان 1359 علاوه بر انجام مأموریتهای پوشش هوایی، 34 پرواز رزمی چون عملیاتهای کمان 99 (همان، 1396، ج 3: 83)؛ انهدام زیرساختها و مواضع دشمن در روزهای پنجم، ششم (دو نوبت)، هشتم (دو نوبت)، نهم، دهم (دو نوبت)، یازدهم، دوازدهم، پانزدهم، 24، 26، 28 و سی‌ام مهر 1359، انهدام اهدافی چون نیروهای دشمن در پل دهلران و جنوبشرق بلندی الله‌اکبر، منطقه فکه، توپخانه صحرایی دشمن، مواضع دشمن در غرب حمیدیه و کرخه، پالایشگاه بصره، دکل رادیو تلویزیون عماره، غرب کرخه، توپخانه و نیروهای دشمن در هویزه و فکه حضور داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 391 و 436). همچنین در یازدهم و پانزدهم آبان بمباران نیروهای دشمن در آبتیمور و پادگان حمید (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 142 و 193)؛ در چهارم، ششم آذر ۱۳59 قطع عقبه دشمن در محور علیغربی تا کویته و کویته به تلبیشه (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 6: 20 و 29)؛ در هجدهم دی ۱۳59 و خلال عملیات نصر، بمباران غرب ايستگاه حمید ازجمله مأموریتهای خطیرش بوده است (خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 40 و 107). به دلیل بروز شایستگی، ابتدا از هفتم شهریور1360 جهت طی دوره معلمی هواپیمای اف 5، به پایگاه هشتم شکاری اصفهان مأمور شد و پس از اتمام دوره، در همان پایگاه مبادرت به آموزشهای رزمی پرداخت. سپس از دهم مرداد 1361 جهت طی دوره معلمی هواپیمای آموزشی پی.‌‌سی 7، به سوئیس و انگلستان اعزام‌ شد و پس از پایان دوره، در شانزدهم شهریور 1362 به ایران بازگشت و به دانشکده خلبانی مستقر در پایگاه هشتم شکاری منتقل شد و به تربیت آموزش دانشجویان خلبانی پرداخت. به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی درسال اول جنگ، به یک سال ارشدیت و در پنجم بهمن 1362، به دریافت دو ماه ارشدیت تشویق شد. سروان ابراهیمی از هشتم آبان 1364 تا بیستم اردیبهشت 1365، تحت آموزش هواپیمای رهگیر اف 14 قرار گرفت و تا پایان دفاع مقدس در اغلب مأموریتهای گشت رزمی و تندخیز پرواز کرد و پس از دفاع مقدس، برای نخستین بار اقدام به سوخت‌گیری هوایی با هواپیمای اف 5 کرد و به همین علت ازطرف معاونت جهاد‌ خودکفایی مورد تشویق قرار گرفت. سرگرد ابراهیمی در 28 آذر 1368، به‌عنوان فرمانده گردان 81 شکاری منصوب‌ شد. به علت رشادت، به دریافت دوازده ماه ارشدیت نائل آمد و همچنین در ��رداد 1369، مفتخر به دریافت مدال فتح 2 از مقام معظم رهبری شد. سرهنگ ابراهیمی در 24 اسفند 1372 به همراه سرهنگ علی ابوعطا، در یک مأموریت آموزشی، دچار سانحه شد و مبادرت به ترک اضطراری هواپیما کرد. از 24 فروردین 1374، به سِمت فرمانده تیپ شکاری منطقه هوایی شهید بابایی منصوب‌ شد. جهت طی دوره جنگ هوایی، در هفتم شهریور 1375 به دانشکده فرماندهی و ستاد پاکستان عزیمت کرد و پس از بازگشت، به‌عنوان جانشین معاونت عملیات منطقه هوایی شیراز تعیین شد. دوره آموزش هواپیمای سوخو 24 را هم طی کرد و از هشتم شهریور 1379، به سِمت فرمانده تیپ شکاری منصوب شد و به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا پیدا کرد و سرانجام در اول بهمن 1384 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع آخرین ساعت پرواز وی، برابر 2687 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی و عملیاتی، معاونت عملیات، ستاد نهاجا؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نهاجا در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج10 تهران: مرکز راهبردی نهاجا، ۱۳۹۸؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۲، 3، 5 و6 ، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1394، 1395، 1396.
+ابراهیمی، احسان، (۱۳35- ۱۳96) خلبان هواپیمای اف 5. چهارم اردیبهشت، در اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش حبیب‌الله، نظامی بود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند و پس از اخذ دیپلم طبیعی با قبولی در آزمون‌های ورودی و تخصصی، در ششم آبان 1354 وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد (مهرنیا، 1395: 25). دروس زبان انگلیسی و علمی را گذراند و جهت طی آموزش پرواز مقدماتی، وارد گردان پرواز بونانزا در فرودگاه قلعه‌مرغی شد. با قبولی در آزمون جامع زبان انگلیسی، به ایالت تگزاس آمریکا اعزام شد. زبان پیشرفته را در پایگاه لكلند واقع در شهر سان‌آنتونیو گذراند؛ سپس به پایگاه مدينا رفت و پرواز با هواپیمای تی ۴۱ را به اتمام رساند و به پایگاه شپارد واقع در شهر ویچتافالز منتقل شد و دوره آموزش جت تی ۳۷ را طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و به درجه ستوانی نائل آمد. تمرین پرواز با جت تی ۳۸ را در پایگاه لافلین در نزدیکی شهر دل‌ریو انجام داد و اواخر فروردین ۱۳۵۷ پس از بیست ماه به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). پس از مراجعت به ایران، برای کلاس رزمی اف ۴ انتخاب شد و به این منظور، به پایگاه هوایی بوشهر انتقال یافت. در این زمان درگیری‌های داخلی اوج گرفته و هنگامی‌که انقلاب اسلامی ملت ایران پیروز شد، او در این یگان بود. مدتی بعد از انقلاب، برای آموزش رزمی شکاری اف ۵ ایی، به پایگاه هوایی دزفول منتقل شد. ازآنجا‌که پروازهای آموزشی به دلیل شرایط پرالتهاب کشور متوقف ‌شده بود، او را به تهران فرستادند و منتظر آموزش ماند تا اینکه تهاجم صدام علیه ایران شروع شد. نیروی هوایی در این مقطع زمانی از جوانانی چون او، به‌عنوان افسر ناظر مقدم در مناطق عملیاتی زمینی استفاده می‌کرد. تابستان ۱۳۶۱، کلاس آموزش رزمی اف ۵ ایی شروع شد. با توجه به شرایط خاص پایگاه هوایی دزفول، به پایگاه اصفهان مأمور شد و دوره را آغاز کرد (مهرنیا، 1395: 27). احسان ابراهیمی در بهمن ۱۳۶۱، با سرکار خانم سهیلا زمانی رستم‌آبادی ازدواج کرد که ثمره آن سه دختر و یک پسر بود. وقتی نیروهای عراق تا حدودی از پایگاه چهارم دور شدند، ادامه آموزش رزمی را در دزفول گذراند. پس از خاتمه دوره، به پایگاه هوایی تبریز انتقال یافت و در گردان ۲۱ شکاری، پروازهای مورد نیاز ارتقا به لیدری طبقه 4 را با موفقیت پشت سر گذاشت. ازاین‌پس توانست در مأموریت‌های گشت رزمی، پوشش هوایی، آلرت و اسکورت شرکت کند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 73). اما خواست او حضور در عملیات‌های پشتیبانی نزدیک هوایی و مأموریتهای بمباران برون‌مرزی بود. هنگامی که قرارگاه رعد در پایگاه هوایی امیدیه راه‌اندازی شد، فرصت را غنیمت شمرد و طی نامه‌ای از خلبان عباس بابایی، مسئول قرارگاه خواست تا او را جزو خلبانان داوطلب در آن قرارگاه بپذیرد. با درخواست وی موافقت شد و با ورود به قرارگاه مذکور، پروازهای عملیاتی پشتیبانی هوایی نزدیک را شروع کرد. با آزادی عمل بیشتری، به پایگاه تبریز برگشت و به لیدری طبقه ۳ محدود ارتقا یافت و به امیدیه مراجعت کرد. با توجه به سن جوان پروازی، توانست در ۲۴ عملیات بمباران ازجمله در عملیاتهای والفجر 8، کربلای 5، والفجر 10 و مرصاد در راستای اهداف قرارگاه رعد شرکت کند. یکم آبان ۱۳۶۸، به هواپیمای اف ۱۴ منتقل شد و آموزش این هواپیمای را در منطقه هوایی اصفهان طی کرد. در خرداد ۱۳۷۱، معلم‌خلبان این جنگنده شد و به آموزش خلبان‌های جوان همت گماشت. دوره‌های نجات خدمه از مرگ، عالی رسته‌ای و جنگ الکترونیک را نیز گذراند. براثر سانحه‌ای در پرواز آزمایشی همراه با ابوالفضل باقرپناهی، از ناحیه گردن و ترقوه و مهره کمر مجروح شد و به ۳۲ درصد جانبازی نائل آمد. در نهم بهمن ۱۳۸۱ با درجه سرهنگی و به دلایل پزشکی، زودتر از موعد بازنشسته شد (مهرنیا، 1395: 28- 29). شرح یکی از عملیات‌های ابراهیمی از زبان خودش: «گوشی را برداشتم. شهید اردستانی پشت خط بود. از من خواست آماده شوم تا بیاید دنبالم. سروصورت را آب‌زده و لباس پوشیدم. دقایقی بعد ایشان جلوی منزل رسید و با یکدیگر به اتاق هدف‌های پست فرماندهی پایگاه هوایی تبریز رفتیم. مصطفی در راه از من پرسید: آیا آمادگی دارم برای یک عملیات بمباران برویم؟ من بلافاصله جواب مثبت دادم. بنا به نظر افسر اطلاعات عملیات، موشک راداری در منطقه وجود نداشت و فقط موشک دوش‌پرتاب سام ۷ گزارش‌شده بود. محل مأموریت، تجمع نیروهای یک لشکر عراقی پشت ارتفاعاتی در شمال شرق عراق بود؛ یعنی محلی آن‌طرف مرز، تقریبی روبه‌روی ارومیه. تصمیم بر این بود با بمبهای پانصد پوندی، از بالا تا آخر محل گسترش لشکر دشمن را بمباران کنیم. با اذان صبح، نماز را اقامه کردیم. من به‌عنوان شماره2 دسته پروازی، استارت زدم و دقایقی بعد در سکوت رادیویی و با علامت چراغ سبز برج کنترل، باند پایگاه را به قصد هدف تعیین‌شده ترک کردیم. هوا هنوز گرگ‌و‌میش بود که به منطقه تعیین‌شده رسیدیم. مصطفی سرعت، سمت و ارتفاع آخر را تنظیم کرد و بمب‌هایش را بالای هدف ریخت. به‌طور اتفاقی، چشمم به یک آنتن بزرگ در کنار ساختمان و تجهیزات مربوطه افتاد. تصمیم گرفتم آن را هدف قرار بدهم و به‌محض رسیدن نشانه‌رو هواپیما روی هدف، این کار را کردم. ازطرفی نگران بودم که مبادا بازخواست شوم. برخلاف تصورم، وقتی در پایگاه نشستیم، لیدر از کارم ابراز رضایت کرد. کمی بعد نیز خبر رسید هدفی که منهدم شده، یک پست جمع‌آوری اطلاعات دشمن از تحرکات خودی، به‌ویژه امور هوایی بوده و با تخریب آن، چند ماهی فعالیت‌هایمان با خیال راحت انجام می‌شد» (همان: 29 و 32). درنهایت این خلبان نیروی هوایی براثر بیماری، در 1396 دیده از جهان فروبست. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 22 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 3 تهران: سوره مهر، 1395.
+ابراهیمی ‌بقال، خسرو، (۱۳32- ۱۳65) معاون فرمانده گردان 234 سوارزرهی لشکر 16 زرهی قزوین نیروی زمینی ارتش. سوم خرداد، در محله‌ بخش‌علی اردبیل زاده شد. پدرش، حسین و مادرش، رباب‌خانم نامور نام داشتند. پدرش نظامی بود. اولین فرزند خانواده و سه برادر و سه خواهر داشت (سند: 1050/م/58). دوران ابتدایی را در شهر مراغه گذراند و در انجام تکالیف و از لحاظ وضعیت تحصیلی بسیار عالی بود. کودکی خوش‌برخورد که با دوستانش، رابطه‌ خوبی برقرار می‌کرد. پس از طی تحصیلات ابتدایی، دوران راهنمایی را در مشکین‌شهر و دوران دبیرستان را چند سال در مراغه و بقیه را در جهان علوم اردبیل به پایان رساند. درحالی‌که از دانش‌آموزان ممتاز محسوب می‌شد؛ در تمامی این دوران در کنار درس، از مسائل مذهبی غافل نماند و از مطالعه دريغ نمی‌ورزید. همیشه برای نماز اول وقت اهمیت قائل بود. فردی متواضع بود که با خوش‌رویی و صبر، رضایت خانواده و دوستان و آشنایان را جلب مي‌کرد (شهدای ارتش). به تشویق پدر و پس از اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در اول مهر ۱350 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. طی مدت سه سال تحصیل شبانه‌روزی در دانشکده افسری، ضمن فراگیری 144 واحد علمی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌؛ آموزش‌های نظامی موردنیاز و تیراندازی با سلاح‌های مختلف را نیز پشت سر گذاشت. او با گذراندن واحدهای علمی از استادان نظامی نظیر سرهنگ سیدموسی نامجو استاد نقشه‌‌خوانی و نقشه‌برداری درس ایمان، انسانیت، مردانگی و زندگی در شرایط سخت را آموخت. در مهر 1353، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌دومی نائل آمد و برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز زرهی شیراز اعزام شد. در آنجا به مدت یک سال، دوره‌های مقدماتی زرهی را گذراند و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فراگرفت. پس از پایان دوره مقدماتی‌، به لشکر 16 زرهی قزوین منتقل شد (پرونده خدمتی). در 1361 با دخترخانمی از خاندان روحی قره‌شیران ازدواج کرد و در شانزدهم اردیبهشت 1363، صاحب فرزند دختری شدند که او را صفا نام گذاشتند (تصویر شناسنامه). در طول دوران خدمت؛ همواره به جهت شجاعت و اخلاص، زبانزد رزمندگان بود. به علت جدیت در مدیریت صحیح یگان و رشادت در عملیات جنوب کشور، در ۲۹ اسفند ۱۳۵۹ به اخذ یک سال ارشدیت نائل آمد. در یکم مهر 1364، به درجه‌ سرگردی مفتخر شد (شهدای ارتش). سرانجام سرگرد زرهی خسرو ابراهیمی بقال به شماره شناسایی 50259195 دردهم اردیبهشت 1365 در منطقه‌ عمومی فکه، به علت اصابت گلوله قوای عراقی در حین عملیات رزمی به شهادت رسید (پرونده شهادت). پدر شهید مي‌گويد: «وقتي به ما خبر دادند رفتيم به پادگان، اول گفتند اسیرشده است و سپس گفتند که شهيد شده است». مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش؛ پایگاه اطلاع‌رسانی خط هشت اردبیل؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1050/م/ 58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی.
+ابراهیمی، سیدحسن، (۱۳۲۹) خلبان تیزپرواز هواپیمای شکاری رهگیر اف 14. سیزدهم خرداد، در قصرشیرین متولد شد. با اخذ دیپلم طبیعی در 1347، در آزمون سراسری دانشگاه شرکت کرد و پس از قبولی در آزمایش‌های علمی، در رشته تربیت ‌بدنی پذیرفته و جهت ثبت نام عازم تهران شد؛ لیکن به دلیل علاقه به پرواز، داوطلب خلبانی شد و با قبولی در آزمون‌های پزشکی و علمی، در اول مهر 1348 به استخدام نیروی هوایی ارتش در آمد. دورههای مقدماتی نظامی، زبان انگلیسی و دروس علمی و پرواز مقدماتی را پشت سر گذاشت و با قبولی در آزمون جامع زبان، در 1350 به پایگاه لکلند در ایالت تگزاس آمریکا عزیمت کرد. دوره زبان تخصصی را طی کرد و به‌منظور آموزش تکمیلی خلبانی، راهی پایگاه هوایی وِب در شهر بیگ‌اسپرینگ شد. دورههای پروازِ هواپیماهای سبک تی 41، جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38 را با موفقیت گذراند و اواخر 1351، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس به کشور بازگشت و به‌منظور طی دوره آموزش رزمی کابین عقب هواپیمای شکاری اف 4، به گردان 11 شکاری پایگاه یکم مهرآباد اعزام شد (مهرنیا، 1393: 26). پس از طی دوره مذکور، در 1352 به گردان 31 شکاریِ پایگاه سوم همدان انتقال یافت. برای دوره کابین جلوی این هواپیما، بار دیگر در 1354 به پایگاه یکم شکاری عزیمت کرد و پس از طی دوره، در 1355 به پایگاه خود بازگشت. جهت تکمیل کادر پروازی هواپیمای شکاری رهگیر اف 14، در اردیبهشت 1357 به پایگاه هشتم شکاری اصفهان منتقل شد (پرونده خدمتی). آموزش‌های مربوطه را در گردان 81 آموزشی- رزمی آن پایگاه طی کرد. در نوروز 1358، با سرکار خانم مرضیه میربیگی ازدواج کرد و ثمره آن، دو فرزند با تحصیلات عالی است (مهرنیا، 1393: 26). با افزایش تجاوزهای هوایی عراق در ششماهه اول 1359‌، ارزش هواپیمای شکاری رهگیر اف 14 برای پاسداری از آسمان کشور بیشتر هویدا شد؛ به گونهای که از نیمه دوم شهریور 1359، مأموریتهای مراقبت مسلحانه هوایی این هواپیمای پیشرفته از پایگاه هشتم آغاز شد. سروان ابراهیمی به همراه ستوانیکم حسین نیک‌انجام، اولین مأموریت مسلحانه رزمی خود را در بیستم شهریور ۱۳۵۹ در منطقه غرب به مدت سه ساعت و 45 دقیقه و در روز بعد به‌اتفاق ستوانیکم رضا باقری، به مدت شش ساعت و پنجاه دقیقه تجربه کرد. با شروع جنگ تحمیلی در سی‌ویکم شهریور ۱۳59، سروان ابراهیمی سومین خلبان هواپیمایی بود که به‌اتفاق ستوان حسن صدقی، در عصر همان روز، جهت انجام مأموریت رزمی از پایگاه هشتم برخاست (نمکی عراقی و دیگران، 1395‌: 340). در روز اول مهر نیز در راستای عملیات کمان 99، وارد صحنه نبردهای هوایی و پوشش مناطق عملیاتی شد (همان، 1396: 101). به‌این‌ترتیب سروان ابراهیمی از شروع تجاوزهای هوایی دشمن تا پایان دفاع مقدس علی‌رغم مسئولیتهای جانبی، به‌صورت مداوم در اغلب مأموریتهای گشت رزمی، پوشش هوایی مراکز حیاتی کشور، اسکورت و پروازهای تندخیز یا اسکرامبل همراه با پوشش مناطق، در عملیاتهای مشترک، گسترش به پایگاه بندر عباس در تیر 1367 و مقابله با تهدیدهای دشمن در تنگه هرمز مشارکت داشت (دفتر مأموریت پروازی روزانه پایگاه هشتم). در این مدت توانست بیش از 2000 ساعت پرواز رزمی ایمن، با هواپیمای اف 14 انجام دهد و بسیاری از جنگندههای دشمن را در رسیدن به اهدافشان ناکام سازد. به علت جدیت و رشادت، به یک سال ارشدیت جنگی نائل آمد (پرونده عملیاتی). سروان ابراهیمی در عملیات ثامنالائمه (ع) با انجام چندین پرواز گشت رزمی، بخشی از پوشش هوایی منطقه جنوب اهواز را تأمین کرد. هنگام طرحریزی عملیات طریقالقدس، پس از سرنگونی اولین هواپیمای اف 14 خودی در 27/8/۱۳60، بلافاصله هواپيماي رهگیر اف 14 ديگري با شناسه «آهنگ 5» به خلبانی سروان حسن ابراهيمي و ستوانیکم ابراهیم انصارين، به مقابله با جنگندههای دشمن پرداختند و در ساعت 15:38، یک فروند از هواپيماهاي عراقی را در هدف موشك فونیکس خود قرار دادند و آن را سرنگون کردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 13: 53). در عملیات خیبر، هنگامی که هواپیماهای رهگیر اف 14 مأموریت ایجاد پوشش هوایی منطقه جهت رزمندگان را برای جابهجایی و رسیدن به اهداف خود واقع در القرنه، العزیر و جاده بصره- العماره به عهده گرفتند و طی چند روز متوالی به‌صورت دوفروندی، در نقش رادار پرنده کوچک (مینی آواکس) به پرواز در آمدند؛ سرگرد ابراهیمی ایفای نقش کرد و پروازهایی را در چهارم، ششم و نهم اسفند 1362 انجام داد (کلاسه عملیاتی 52‌- 62، ردیفهای 132- 136). در 1363 علاوه بر انجام پروازهای گشت رزمی، در یک مأموریت ویژه به‌اتفاق سروان غلام‌رضا خورشیدی و همراهی هواپیمای اف 14 دیگری، موظف به پایش و شناسایی تهدیدهای هوایی به‌منظور تسهیل اجرای مأموریتهای عکسبرداری توسط هواپیمای شناسایی آر.اف 4 شدند و با نفوذ به عمق سی مایلی خاک دشمن، ضمن پایش منطقه و شناسایی سامانههای موشکی سام 2، چند فروند از موشکهای شلیکشده به‌سوی آن‌ها را نیز با استفاد از سامانهها یا غلافهای ضد الکترونیکی، منحرف و زمینه را برای انجام عکسبرداری هوایی میسر کردند (مهرنیا، 1393: 29). سرگرد ابراهیمی همچنین در عملیات اسکورت کاروان‌های تجاری و نفتکش تا گسترش هواپیماهای اف 14 به پایگاه بوشهر، حضور داشت. در این میان در ساعت 10:450 یازدهم مهر ۱۳64، با معرف «پونک 82» از پایگاه هشتم برخاست و پس از چهار ساعت و 35 دقیقه پرواز، با عبور کاروان تجاری و شناورهای نفتکش از منطقه خطر، به پایگاه خود مراجعت کرد. سرهنگ ابراهیمی در عملیات کربلای 5، در ساعت 14:20 پانزدهم بهمن ۱۳65، با معرف «شاهد 56» از پایگاه هشتم به پرواز در آمد و با تأمین پوشش هوایی منطقه، پس از چهار ساعت و بیست دقیقه به پایگاه خود مراجعت کرد (همان: 1365). ضمن اینکه مدتی هم با چند فروند هواپیمای اف 14، به پایگاه هوایی امیدیه مأمور شد و ضمن انجام مأموریتهای رزمی، حتی در زمینه پروازهای پشتیبانی خدمات رزمی و تخلیه مجروحین هم به رزمندگان کمک کرد (همان: 30). وی در طول خدمت مشاغلی چون افسر یکنواختی، افسر عملیات یا جانشین گردان، افسر طرح و برنامه عملیات در پایگاه هشتم شکاری و نیز شهردار و مسئول ورزش در پایگاه‌های سوم و هشتم شکاری را بر عهده داشت. سرانجام در 1367 با درجه سرهنگ‌دومی بازخرید شد. وی مدتی بعد در کسوت خلبانی، به پرواز در یکی از شرکت‌های مسافربری اشتغال ورزید (همان: 25 و 27). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نهاجا؛ پرونده کلاسه عملیاتی، ج 52‌- 62، ردیفهای 132- 136، 1362؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبرد هوایی، ج 2، تهران: سوره‌ مهر، 1393؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نهاجا، 1395؛ نمکی ��عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نهاجا، 1396.
+ابطحی‌ مهرجردی، سیدمحمود، (۱۳28- ۱۳69) خلبان شهید بالگرد نیروی هوایی ارتش. هجدهم خرداد، در میبد چشم به جهان گشـود. پدرش، سـیدعلی‌اکبر و مادرش، بی‌بی بیگم نام داشــتند. در 1348، موفق به اخذ مدرک دیپلم طبیعی شد. به دلیل اشتغال به پرواز برادرش در نيروي هوايي‌، علاقه‌مند پرواز ‌شد و در دهم آبان 1348، به استخدام نیروی هوایی ارتش در آمد (سایت نوید شاهد). پس از پایان دوره‌های آموزش نظامی، دروس زمینی و زبان انگلیسی؛ پرواز مقدماتی را در هفدهم اسفند 1348 با هواپیمای سبک پاپ در فرودگاه قلعهمرغی طی کرد و جهت پرواز پایه با هواپیمای دوموتوره ایرکماندر، به باشگاه هواپیمایی اعزام شد و با انجام 262 ساعت پرواز، در اسفند 1351 به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس به‌منظور پرواز با بالگرد سبک اچ 43، به گردان 11 تجسس و نجات پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. در اواخر 1354، به درجه ستوانیکمی ارتقا یافت و چندی بعد برای دوره آموزشی بالگرد اِی.‌بی 214، به پایگاه آموزشی هوانیروز اصفهان عزیمت کرد و این دوره را در سوم خرداد 1356 به اتمام رساند و به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل شد. از بیست‌وهشتم شهریور 1357، به فرماندهی آشیانه سلطنتی سابق انتقال یافت. در اواخر آبان 1357، دوره معلم‌خلبانی بالگرد اِی.بی 214 را طی کرد. پیش از وقوع انقلاب اسلامی، مبادرت به ازدواج کرد و صاحب یک فرزند پسر و دو دختر شــد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و انحلال آشیانه سلطنتی، به گردان 11 تجسس و نجات پایگاه یکم شکاری بازگشت (پرونده خدمتی). سروان ابطحی با آغاز جنگ، داوطلب انجام مأموریتهای خطیر شد و به علت رشادت در امور رزمی، در بهمن 1360 به دریافت سه ماه ارشدیت نائل آمد. از دوم شهریور 1363، به گردان تجسس و نجات پایگاه چهارم شکاری دزفول انتقال یافت و به علت مشارکت در عملیات خیبر و خدمت در قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)، در خرداد 1364 به دریافت یک ماه ارشدیت جنگی نائل آمد (پرونده عملیاتی و اردانی، 1397: 1 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 18: 115). سرگرد ابطحی از هجدهم شهریور 1365، به منطقه هوایی مهرآباد منتقل و به‌عنوان فرمانده گردان 11 تجسس و نجات تیپ شکاری آن منطقه منصوب شد و تا پایان دفاع مقدس، در این جایگاه خدمت کرد. سرهنگ‌دوم ابطحی در بیست‌ونهم بهمن 1368، به سِمت هنرآموزگاری بالگرد اچ 43 ارتقا یافت. مجموع پرواز او تا آن زمان، برابر 2153 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). سرهنگ‌دوم سیدمحمود ابطحی در بیست‌وچهارم خرداد 1369 هنگامی که برای انجام مأموریت مخصوص و جابهجایی یکی از مقامات با بالگرد اِی.بی 214 همراه با دیگر خدمه عازم مشهد مقدس بود، به علت بروز سانحه به‌اتفاق سه نفر دیگر از همپروازانش به شهادت رسید. پیکر او همچون شهدای دوران دفاع مقدس، با شکوه فراوان در شهر ميبد تشییع و در جوار امام‌زاده خديجه‌خاتون مهرجرد ميبد به خاك سپرده شد (بلاگفا، سربند عاشقی). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد؛ اردانی، سیدداود، خیبرشکنان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ بلوگفا، سربند عاشقی؛ پرونده خدمتی و عملیاتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، نبردهای هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 18، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+ابن‌یمین، جهانگیر، (۱۳۲۷) خلبان هواپیمای ش��اری- بمبافکن اف 4. هجدهم اردیبهشت، در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه خواجه‌نوری شروع کرد و بعد از دوره ششم ابتدایی، به دبیرستان ملی بامداد رفت و به اخذ دیپلم ریاضی در خرداد 1346 نائل آمد. به دلیل علاقه به پرواز، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در دی 1346 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست (مهرنیا، 1399: 32). پس از طی دوره‌های آموزش نظامی، زبان انگلیسی، دروس زمینی، انجام پروازهای مقدماتی و موفقیت در آزمون جامع زبان در چهارم خرداد 1348؛ به‌منظور تکمیل آموزش خلبانی، ابتدا به پایگاه هوایی لکلند در آمریکا عزیمت کرد و پس از طی دوره زبان تخصصی، به پایگاه آموزش هوایی کِرِیگ در آلاباما منتقل شد و آموزش زمینی و پروازهای پایه و پیشرفته را با هواپیماهای آموزشی سبک تی 41، جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38 با موفقیت طی کرد و در پانزدهم مهر 1349، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. به دلیل مهارتهای ممتاز پروازی و برای طی دوره پروازهای رزمی هواپیمای اف 5، عازم پایگاه هوایی ویلیامز در آریزونا شد و با اتمام دوره، در هفدهم اسفند 1349 به کشور بازگشت. پس از مراجعت و جهت ادامه پرواز با اف 5، به گردان 31 شکاری پایگاه هوایی همدان انتقال یافت و پروازهای تاکتیکی خود را در این پایگاه تداوم بخشید. با انتقال هواپیمای اف 4 به پایگاه همدان در مرداد 1352‌، جنگندههای اف 5 به پایگاه‌های دزفول و تبریز منتقل شدند و ستوانیکم ابنیمین نیز به پایگاه دوم تبریز انتقال یافت. یک سال بعد، برای خلبانی هواپیمای اف 4، در گردان 11 آموزشی گزینش شد و دوره کابین جلو و معلم‌خلبانی این هواپیما را تا 1354 پشت سر گذاشت. در مهر 1357، به‌عنوان معلم‌خلبان در این گردان، به آموزش پروازهای رزمی پرداخت. سپس همراه با این گردان، به پایگاه هوایی بوشهر منتقل و به‌عنوان افسر عملیات یا جانشین این گردان انتخاب شد (پرونده خدمتی). در روزهای پایانی 1349، با سرکار خانم شهرزاد حریت‌پرور ازدواج کرد که نتیجه آن، سه فرزند است (مهرنیا، 1399: 35). سرگرد ابنیمین با آغاز جنگ تحمیلی، نخستین لیدر پروازی بود که در عملیات هوایی اولین پاسخ به‌اتفاق ستوانیکم کاظم روستا، گروه پروازی چهارفروندی هواپیمای اف 4 یی را از پایگاه ششم شکاری بوشهر به‌سوی پایگاه هوایی شعبییه (الوحده) هدایت کرد و پس از انهدام باند پروازی و بخشی از تأسیسات این پایگاه، علی‌رغم آسیبِ جدی به هواپیما براثر تیراندازی دشمن، توانست کلیه هواپیماهای دسته پروازی را سالم در پایگاه بوشهر فرو نشاند. خود نیز به‌عنوان آخرین نفر، هواپیمایش حین نشستن به دلیل از دست‌دادن سامانه هیدرولیک و ترمز، از باند پرواز بوشهر خارج و بااین‌وجود موفق به مهار هواپیما شد (نمکی عراقی و دیگران، 1395‌: 324- 326 و 342- 346). سرگرد اینیمین پس از این عملیات، همچنان به‌عنوان لیدر دستههای پروازی در پروازهای رزمی مشارکت داشت و در این میان میتوان به بمباران سکوهاي نفتي البکر و الاميه در روز پنجم مهر 1359 به درخواست نیروی دریایی ارتش استناد کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج7: 258). در پی آن در هشتم مهر 1359، به نیروهای زرهی دشمن در محور تنومه- شلمچه تک کرد (همان: 264). در چهاردهم آبان 1359، مبادرت به انهدام مواضع دشمن در شمال آبادان و جاده آبادان- ماهشهر کرد (موسوی و دیگران، ۱397، ج 4: 179). در عملیات هوادریای مروارید نیز به���عنوان جانشین عملیاتی ستاد مشترک منطقه يكم دریایي، جهت ایجاد هماهنگی پشتیبانی هوایی از یگانهای دریایی، در نبردهای هفتم آذر 1359 حضور یافت و توانست هماهنگی مناسبی در پوشش هوایی، پروازهای اسکورت و تک به اهداف تعیین‌شده ایفا کند (کلاسه عملیات، 55- 59، ردیف 6). وی در دهه اول بهمن 1359‌ به‌عنوان سرپرست ستاد عملیات هوایی، به مرکز مستقیم پشتیبانی هوایی (دسک) اهواز مأمور و موفق به هماهنگی آتش هواپیماهای شکاری- بمبافکن اف 4 گسترش‌یافته به پایگاه دزفول و هواپیماهای اف 5 شد. در 1362، در دوره هفتم دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی پذیرفته شد و مدتی به تدریس دروس طرح‌ریزی جنگ‌افزار در این دانشکده پرداخت. سرهنگ‌دوم ابنیمین همچنین دوره جنگ‌های الکترونیک (جنگال) را نیز طی کرد و در 1365، ابتدا به سِمت معاونت عملیات و سپس جانشین فرماندهی پایگاه نهم شکاری منصوب شد و هم‌زمان در چندین مأموریت گشتزنی و انهدام شناورهای بیگانه حین جنگ نفتکشها مشارکت داشت. سرهنگ ابنیمین در 1367 به‌عنوان جانشین فرماندهی، به پایگاه دهم شکاری چابهار انتقال یافت. پس از چندی به‌عنوان جانشین تیپ شکاری منطقه هوایی مهرآباد انتخاب شد تا اینکه در آبان‌ 1370 با 2575 ساعت پرواز، به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران مأمور شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7: 229). در 1373 با درجه سرتیپ‌دومی، به افتخار بازنشستگی نائل آمد. سپس پنج سال با هواپیمای توپولوف در شرکت ایران ایرتور، کیشایر و سه سال با هواپیمای بوئینگ اِم.‌دی 8 پرواز کرد و سرانجام با انجام 15000 ساعت پرواز، در 1392 بازنشسته شد (مهرنیا، 1399: 38 و 39). سَردیس این قهرمان ملی به‌عنوان لیدر گروه پروازی در عملیات اولین پاسخ و پرتاب‌کننده نخستین بمبِ ضد استحکامات 820 پوندی ام 117 روی باند پروازی پایگاه هوایی شعیبیه (الوحده)، در موزه نیروی هوایی به نمایش گذاشته شده و نامبرده در سالگرد این عملیات، بارها به خاطرهگویی پرداخته و از او تجلیل شده است. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ پرونده عملیاتی، معاونت عملیات، ج 55، ردیف۶، 1359؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبرد هوایی، ج 4، تهران: سوره‌ مهر، 1399؛ ‌نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395.
+ابوذر، دژ استقامت و ایثار، این کتاب که به حماسه پادگان ابوذر در هشت سال دفاع مقدس می‌پردازد، توسط سروان خداداد کمرخانی در 428 صفحه تدوین و با شمارگان هزار جلد، به‌وسیلۀ نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران در 1397 چاپ و منتشر شده است. سروان خداداد کمرخانی در این کتاب به بازروایی اتفاقات و حوادث جبهه‌ میانی جنگ در سال‌های دفاع مقدس با محوریت نقش پادگان ابوذر نیروی زمینی ارتش پرداخته است. نبردها و مقاومت این پادگان در برابر ارتش تا بُن‌دندان مسلح عراق و شهدای شاخص این منطقه همچون شهید شیرودی، شهید کشوری، شهید شمشادیان، شهید سهیلیان از هوانیروز و شهید ادبیان و دیگر شهدای نیروی زمینی ارتش بخش‌های دیگر این کتاب را تشکیل می‌دهد. نبردهای بازی‌دراز، کربلای 6 و کربلای 9 و سایر عملیات‌های آفندی و پدافندی نیز از اهم مندرجات این کتاب ارزشمند است. در این کتاب، ابتدا به درگیری قوای نظامی و انتظامی با عناصر ضدانقلاب و مقابله با تجاوز محدود مرزی عراق به مناطق غربی اشاره شده و سپس برخی از فرماندهان و شهدای شاخص پادگان ابوذر معرفی می‌شوند. در پایان نیز خاطراتی از اخلاص و شجاعت قهرمانان ملی کشورمان ارائه می‌شود. پادگان ابوذر را باید «مادر جبهه‌های غرب» نامید؛ مادری که با پرورش فرزندان رزمنده‌اش و اعزام آن‌ها به جبهه‌های نبرد علیه صدامیان، به دفاع از آب و خاک و شرف این سرزمین کمر بست. سخن گفتن از پادگان ابوذر بدون پرداختن به رزمندگانش کاری ناتمام خواهد بود؛ چراکه اگر رزمندگانش نبودند، این دژ استقامت در همان روزهای آغاز جنگ به چنگ لشکریان ابرهه افتاده بود که آمده بودند تا کعبه‌ آمال مستضعفان جهان را ویران کنند. پادگان ابوذر، قدمتی پنجاه‌ساله دارد. این پادگان که در 1342 و 1343 ساخته شد و به تیپ 3 زرهی لشکر 81 زرهی کرمانشاه اختصاص یافت، در بیست کیلومتری جنوب شرقی سرپل ذهاب واقع‌شده است و نام آن در ابتدا «شاهین» بود. خانواده‌های کارکنان این پادگان با شروع جنگ تحمیلی، از کوی سازمانی خارج و رزمندگان ارتش و نیروهای بسیج در ساختمان‌های کوی سازمانی مستقر شدند. این پادگان در طول هشت سال جنگ تحمیلی، در تدارک، پشتیبانی، مهمات‌رسانی، سوخت‌رسانی، کارهای امداد و درمان، طراحی عملیات‌ها و اعزام رزمندگان به محورهای عملیاتی نقش داشته است. در اسفند 1363 که نیروهای زیادی از ارتش، سپاه و بسیج، جهاد و عشایر در این پادگان مستقر و آماده اجرای عملیات در جنوب شهر سومار بودند، دشمن چندین بار این پادگان را بمباران کرد. آن روز پادگان به تلی از خاک و خون تبدیل شد و در حدود 1200 نفر شهید و مجروح شدند. روستاهای اطراف این پادگان نیز خسارات فراوانی دیدند. این کتاب با هدف آشنایی هرچه بیشتر نسل جوان باغیرت، همیّت و وطن‌دوستی تهیه و تدوین شده که از تمام هستی و جان و مال خود گذشتند و مصمم، به عرصه‌ پیکار شتافتند. مآخذ: کمرخانی، خداداد، ابوذر، دژ استقامت و ایثار، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1397.
+ابوذر، پادگان مرزی در منطقه سرپل ‌ذهاب. وقوع یک‌رشته درگیری‌ها و اغتشاشات محلی در حدود ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ در مرز خسروی، باعث اعزام یگان‌هایی از تهران و دزفول به منطقه سرپل و قصر شیرین جهت واپایش اوضاع شد. این یگان‌ها که مأموریت ابتدایی‌شان ۴۵ روز تعیین‌شده بود، با برپایی چادر در منطقه ریخک، در نزدیکی سرپل ذهاب مستقر شدند. طولانی‌شدن مدت‌ مأموریت، لزوم استقرار دائمی نیروهای نظامی را در منطقه به‌خوبی نشان می‌داد. در نهایت تصمیم بر آن شد تا پادگانی در فاصله بیست کیلومتری جنوب شرقی شهر سرپل ذهاب، در دامنه کوه‌های دانه‌خشک و نواکوه احداث شود. نام این پادگان که ابتدا «قلعه‌شاهین» نامیده می‌شد، بعد از انقلاب اسلامی به نام «ابوذر» تغییر نام یافت و تیپ ۳ زرهی لشکر 81 زرهی کرمانشاه در آن استقرار پیدا کرد و هم‌اکنون تیپ ۷۱ پیاده- مکانیزه در آن مستقر است. مسئولان پادگان در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بروز ناآرامی‌هایی در منطقه، با تشکیل گروه ضربت متشکل از نظامیان پادگان ابوذر و افرادی از جوانان شهرستان، حلقه امنیتی شهرستان سرپل ذهاب را ایجاد کردند و آرامش را به شهر بازگرداندند. با مشاهده قرائن حمله گسترده عراق، یگان‌های تیپ ۳ زرهی لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه در مناطق باویسی تا نفت شهر مستقر شدند؛ اما هم‌زمان با آغاز تهاجم عراق و به‌منظور حفظ گردنه پاطاق، دستور عقب‌نشینی و تخلیه پادگان صادر ‌شد. یک گروه رزمی از هوانیروز کرمانشاه متشکل از یک فروند بالگرد شناسایی ۲۰۶ و سه فروند بالگرد کبرا، در پادگان ابوذر مستقر ‌شدند. این گروه پروازی مأموریت داشتند که پس از عقب‌نشینی نیروهای خودی، زاغه‌های مهمات را منهدم کنند؛ اما خلبان علی‌اکبر شیرودی و هم‌رزمان وی تصمیم گرفتند تا آنجا که امکان دارد، پیشروی عراق را متوقف کنند و در صورت شهادت، آخرین بالگرد، زاغه‌های مهمات پادگان را منهدم کند. چند ساعت بعد از صدور دستور تخلیه، غیر از چند نفر از نیروهای پادگان و دوازده نفر از کارکنان هوانیروز، کسی در پادگان باقی نمانده بود. خلبانان بلافاصله یورش به‌طرف دشمن آغاز کردند و دشت ذهاب همان روز، گورستان تانک‌های عراقی شد و عراق از تصرف پادگان بازماند و طولی نکشید که نیروهای ارتش و سپاه به پادگان مراجعت کردند. درواقع این پادگان در کنار رزمندگان ارتشی؛ میزبان نیروهایی از ژاندارمری، جهاد سازندگی، سپاه‌، بسیج و گُمجن عشایر غرب شد که جهت دفاع از ایران و اسلام، به جبهه آمده بودند. جبهه‌های غرب که شامل ریجاب، سرپل ذهاب، گیلان غرب، سومار و نفت‌شهر می‌شد؛ همگی تحت امر فرماندهی جبهه غرب در پادگان ابوذر قرار داشتند و طراحی عملیات‌های مختلف برای آزادسازی مناطق اشغال‌شده، در اتاق جنگ این پادگان صورت می‌گرفت و نیروها به‌طور عمده، از این پادگان به مناطق عملیاتی اعزام می‌شدند. ازجمله اماکن حیاتی که در پادگان تأسیس و نقش بی‌نظیری در دوران دفاع مقدس در جبهه غرب ایفا کرد، بیمارستان حضرت ولی‌عصر (عج) پادگان بود که در همین زمان توسط نیروهای داوطلب، پزشکان و پرستاران ایثارگر دوباره فعال شد و مجروحان پس از اقدامات اولیه، جهت درمان به این بیمارستان اعزام می‌شدند. بمباران پادگان ابوذر، جز‌‌‌‌و برنامه همیشگی دشمن بود. جنگنده‌های عراقی که از بمباران شهرهای مختلف بازمی‌گشتند، پادگان ابوذر را نیز موردحمله قرار می‌دادند. در میان این بمباران‌ها، بمباران ۱۶ اسفند ۱۳۶۳ شکل متفاوتی داشت. پادگان مملو از رزمندگان ارتشی و بسیجی بود که برای انجام عملیات در جنوب سومار آماده می‌شدند. گفته‌شده که در آن روز، چند هزار نفر از رزمندگان در پادگان مستقر بوده‌اند. ده‌ها جنگنده عراقی به‌منظور ویرانی کامل پادگان، تهاجم هوایی گسترده‌ای را آغاز کردند. در ابتدا با اطلاع دقیق از محل توپ‌های پدافند هوایی مستقر در پادگان، یگان‌های پدافند هوایی را بمباران کردند و سپس طی دو مرحله حمله هوایی در آن روز، بیش از 1200 نفر شهید و مجروح شدند. روایت پادگان ابوذر را باید قسمتی از تاریخ پر فرازونشیب ایران اسلامی دانست. روایتی که نه‌‌تنها در محدوده نظامی پادگان محدود نمی‌شود؛ بلکه همه جبهه‌های غربی و میانی این سرزمین را در برمی‌گیرد. مقام معظم رهبری که در زمان جنگ تحمیلی، نمایندگی امام خمینی (ره) در شورای عالی دفاع را به عهده داشتند؛ در مقاطع مختلفی از جنگ تحمیلی در این پادگان حضور یافتند. ایشان از پادگان ابوذر، به‌عنوان دوکوهه غرب یادکرده‌اند (کمرخانی، ۱۳۹۷: ۲۱- ۷۰). یگان‌های مستقر در پادگان ابوذر در زمان جنگ تحمیلی شامل باقی‌مانده گردان ۲۱۱ تانک، باقی‌مانده گردان ۲۱۵ تانک، باقی‌��انده گردان ۲۶۵ سوارزرهی، باقی‌مانده گردان۷۶۹ پیاده، باقی‌مانده گردان۱۴۳ پیاده، باقی‌مانده گردان ۱۱۹ پیاده- مکانیزه، باقی‌مانده گردان ۳۴۰توپخانه، قرارگاه توپخانه لشکر ۸۱ زرهی، قرارگاه لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه، یگان‌های پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدمات رزمی از نیروی زمینی ارتش، همچنین تیپ‌المهدی از لشکر ۴ بعثت، تیپ نبی اکرم و لشکر بدر از سپاه و جهاد نصر خراسان بودند (اسناد و مدارک موجود در لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه). مآخذ: اسناد و مدارک، لشکر ۸۱ زرهی؛ کمرخانی، خداداد، ابوذر، دژ استقامت و ایثار، تهران: عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۷.
+ابوذر، طرح عملیاتی دفاعی برای غرب کشور در مقابله با حمله احتمالی دشمن. بررسی طرح‌های راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران در برابر تجاوز احتمالی عراق قبل از وقوع جنگ تحمیلی، نشان‌دهنده پیش‌بینی ارتش از وقوع نبرد با عراق است. برخی از طرح‌های راهبردي ارتش در مقابل عراق قبل از جنگ تحميلي و حتی پیش از انقلاب اسلامی، به شرح جدول زیر قابل‌بررسی است (حسینی، 1396: 5). ازسوی دیگر برابر مندرجات دستورالعمل 9/06/01/201/15‌- 27 آبان 1358 صادره از اداره سوم (عملیات) ستادمشترک ارتش‌، مأموریت اِعمال حاکمیت ملّی و دفاع در برابر تجاوزات احتمالی در غرب کشور، به شرح زیر به ارتش واگذار شد: «ارتش جمهوری اسلامی ایران با اِعمال حاکمیت ملّی در نقاط مختلف کشور، در برابر تجاوزات احتمالی دشمن از تمامیت ارضی ایران در منطقه غرب کشور دفاع می‌نماید» (حسینی، 1393، فایل صوتی). اداره سوم ستاد ارتش (اداره عملیات ارتش) در همین راستا، چند ماه پیش از شروع رسمی جنگ تحمیلی و در روز دهم آذر 1358، به نیروی هوایی ابلاغ کرد: «در صورت حمله رژیم بعث عراق، عملیات انتقام علیه این کشور را در کم‌ترین زمان و گسترده‌ترین حد به اجرا در آورد». پیش از تجاوز گسترده رژيم بعثي‌عراق به خاك کشورمان، بيش از پانزده ماه عمليات نامنظم عليه کشورمان انجام گرفت. برابر قرائن و شواهد، 85 تجاوز مرزي در 1358 ازسوی ارتش بعثی عراق برای ارتش ايران مشخّص و محرز شد. به‌عنوان‌مثال در تاریخ چهارم اردیبهشت 1358، یک فروند هواپیمای آنتونوف 12 متجاوز عراقی در مرزهای جنوب کشور کشف، رهگیری و شناسایی و توسط جنگندههای نهاجا، مجبور به فرود اجباری در خاک کشورمان شد (دفتر وقایع شیفت مرکز فرماندهی معاونت عملیاتی نیروی هوایی ارتش از 21/9/57 تا3/9/58‌: 207‌- 211). تجاوزات و تحرکات ارتش عراق در مرزهاي زميني و هوايي در این ایام، با تعداد بیشتری به ثبت رسید. در آن‌سو نیز نیروی هوایی عراق برای اولین بار در تمامی یازده پایگاه هوایی خود، به حالت آمادهباش جنگی کامل از نوع «ج» درآمد. ارتش عراق دارای سه نوع آماده‌باش الف، ب و ج و بالاترین سطح آن‌که نوع «ج» بود، اعلام کرد. از همين رو اولین دستورالعمل گسترش ارتش در مناطق مرزي، به شماره 9/06/01/201/15‌- 27 آبان 1358 با محوریت اداره سوم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، در ارتباط با بحران مرزي در غرب و جنوب ‌غربي كشور صادر شد و نيروهاي زميني، هوايي و دريايي ارتش و همچنین ژاندارمري و شهرباني وقت؛ حركات نيروهاي عراقي را تحت نظر گرفتند (گروه مؤلفین دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش، 1391: 78 و 79). مدیریت عملیات معاونت عملیات و اطلاعات نيروي زميني ارتش با احساس خطر ازسوي نيروهاي عراقي، با همکاری ادارات سوم و پنجم ستادمشترک ارتش، طرح ابوذر را در اول خرداد 1359 تهیه و در 33 نسخه با امضای سرتيپ ولی‌الله فلاحي فرمانده وقت نيروي زميني، به يگان‌هاي تابعه صادر کرد. مفاد این طرح در سه مرحله، به قرار زير پيش‌بيني شده بود: الف) تثبيت هجوم نيروهاي عراقي با استفاده از موانع طبيعي منطقه به علت كمبود نيرو؛ ب) پدافند در مقابل نيروهاي متجاوز به‌منظور صرفه‌جويي در قوا و تا زمان رسيدن نيروهاي تقويتي؛ ج) اجراي عمليات آفندي محدود شناسايي با رزم، جهت كسب اطلاعات دقيق به‌منظور طرح‌ريزي عمليات عمده آفندي براي بيرون‌راندن نيروهاي متجاوز (همان: 79- 81). به‌رغم هشدارهای مکرر ارتش درخصوص تعرضات بعثی‌ها و تشکیل یک ستاد فرعی در ستادمشترک ارتش تحت عنوان ستاد عملیاتی مشترک به ریاست سرتیپ امین‌داری جانشین ستادمشترک و حضور نمایندگان نیروهای سه‌گانه ارتش به همراه نمایندگان سپاه و شهربانی در فروردین 1359 و اعلام برآورد نهایی وضعیت به دکتر سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت که هم‌زمان فرماندهی کل قوا را نیز برعهده داشت، مشخص شد که وی به‌کلی این موضوع را جدی نگرفته و گفته است: «نظامی‌ها، جریان را خیلی جدی می‌گیرند. حکومت عراق جرئت آن را ندارد که به ایران حمله بکند». البته بی‌تفاوتی اهل سیاست حتی پس از شروع رسمی تجاوز عراق به ایران نیز تمام‌شدنی نبود؛ همچنآن‌که جلسه شورای عالی دفاع تا 22 مهر 1359 برگزار نشد (جهان‌فر، 1399: 124 و 125). «طرح ابوذر» ازسوی ستادمشترک ارتش در 76 صفحه در حالی به بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت ارائه شد که در آن، گزارش احتمالی حمله ارتش عراق بیان شده بود و ارتش مطابق آن، طرح‌هایی به شرح زیر برای مقابله با تهدیدات احتمالی داشت: «نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران از دالامپرداغ (مرز مشترک ایران و عراق و ترکیه) تا فاو (دهانه شط‌العرب در خلیج فارس)، از مرز باختری ایران و عراق و با استفاده از عناصری از لشکر 92 زرهی و تیپ 55 هوابرد، از رودخانه اروندرود دفاع نماید. تیپ 55 آماده شود که پس از ورود یگان‌های تقویتی به منطقه غرب، بنا به دستور در سایر مناطق مورد تهدید اعم از درون‌مرزی یا برون‌مرزی به کار رود. هم‌زمان با اجرای عملیات دفاعی در غرب با امکانات موجود در منطقه، مرز خاوری را از دهانه ذوالفقار تا گواتر پوشش دهد». طرح ابوذر برابر اصول جنگی و برای یک جنگ احتمالی، چهار مرحله پیش‌بینی کرده بود. نخست با کشاندن دشمن به مواضع قابل دفاع، حرکت ارتش عراق را دررسیدن به اهدافش، کند کرده و در مسیر او تأخیر ایجاد کند تا این مواضع، کمبود نیروی انسانی ما را جبران کند و در مراحل بعدی با تثبیت دشمن او را فرسوده کرده و پس از شناسایی منطقه و استعداد دشمن، نسبت به دفع متجاوز و انهدام او اقدام کند. به همین منظور، عملیات و تک‌های محدودی طرح‌ریزی و اجرا شد؛ برابر طرح ابوذر، مأموریت لشکر 81 زرهی کرمانشاه ابلاغ شد و لشکر 92 زرهی اهواز نیز طرح حر را براساس طرح مزبور، تهیه و مأموریت‌ها را به یگان‌های خود ابلاغ کرد. با توجه به قرائن و شواهد حمله عراق، نیروهای این دو لشکر در روز 26 شهریور به حرکت درآمدند و در منطقه سرزمینی مستقر شدند. لشکر 81 زرهی باید 650 کیلومتر را پوشش می‌داد و لشکر 92 زرهی نیز مسئولیت پوشش منطقه‌ای به عرض 420 کیلومتر را بر عهده داشت! این در حالی است که در حالت استاندارد، هر لشکر می‌تواند حداکثر در عرض سی تا پنجاه کیلومتر پدافند کند. جنگ تحمیلی عراق به‌صورت رسمی، با پاره‌کردن قرارداد 1975 الجزایر توسط صدام در 26 شهریورماه 1359 آغاز شد. قابل‌ذکر اینکه مطابق طرح ابوذر‌، عملیات دفاع از مرزهای غربی ایران در چهار مرحله تأخیر، تثبیت، دفع، تعقیب و انهدام متجاوز تهیه‌شده بود. گزاره بند مأموریت در مرحله اول آن، به شرح زیر می‌باشد: «نیروی زمینی ارتش دفاع در منطقه را با چهار لشکر و یک تیپ پیاده در منطقه دفاعی مقدم از شمال باختری تا جنوب اجرا می‌نماید. لشکر 64 پیاده ارومیه و لشکر 28 پیاده سنندج، به‌ترتیب در شمال لشکر 81 زرهی کرمانشاه و تیپ 84 پیاده خرم‌آباد در مرکز و لشکر 92زرهی در جنوب. لشکرهای در خط با اعزام عناصر تأمین، حرکت متجاوز را در زمین‌های بلافصل مرز به تأخیر می‌اندازند» (حسینی، 1393، فایل صوتی). البته با توجه به افزایش تحرکات عراق، اداره دوم ستادمشترک ارتش با محوریت نزاجا، نيروهاي اطلاعاتي خود را در منطقه خوزستان و غرب فعّال‌تر کرد. رصد اطلاعات تاکتیکی و راهبردی که به‌صورت آشکار و پنهان از ماه‌ها پیش از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، توسط سامانه‌های اطلاعاتی ارتش و با محوریت اداره دوم ستادمشترک ارتش انجام‌گرفته بود، احتمال وقوع جنگ بین ایران و عراق را تردیدناپذیر نشان می‌داد و همین امر مسئولان، فرماندهان و طراحان ارتشی را برای تهیه طرح‌های دفاعی علاوه بر طرح‌های کلی ابوذر در نیروی زمینی، البرز در نیروی هوایی و ذوالفقار در نیروی دریایی که برای دفاع سراسری از کشور تهیه‌شده بود، برانگیخته کرد (جهان‌فر، 1399: 120 و 121). مآخذ: حسینی، سیدناصر، فایل صوتی سخنرانی با موضوع گفتمان ارتش در دفاع مقدس در همایش آموزش راویان دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 29 بهمن 1393؛ جهان‌فر، رضا، طرح عملیاتی ابوذر، اسناد و مدارک دفاع مقدس، اداره پنجم ستادمشترک ارتش، 1399؛ گروه مؤلفین دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتش، اقتدار و امنیت، نقش ارتش جمهوری اسلامی ایران در تأمین اقتدار دفاعی و امنیت ملی مبنی‌بر اوامر تدابیر و رهنمودهای فرماندهی معظم کل قوا (مدظله‌العالی)، تهران: سوره سبز، 1391 و ارتش درگذر تاریخ؛ تاریخچه انقلاب و دفاع مقدس. تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران.
+ابوطالبی، روح‌الدین، (1330) خلبان هواپیمای اف 14. فرزند بهاءالدین، 25 بهمن در خرم‌آباد به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را طی کرد و با اخذ مدرک دیپلم ریاضی، در هفدهم فروردین 1349 وارد دانشکده خلبانی شد. دوره‌های اولیه نظامی و کلاس‌های زبان انگلیسی را گذراند و به‌منظور طی دوره آموزش مقدماتی خلبانی، به گردان پروازی قلعهمرغی اعزام شد و این دوره را با هواپیمای پایپر در 27 آبان1350 با موفقیت به اتمام رساند. پس از انجام پروازهای مقدماتی و قبولی در آزمون نهایی زبان انگلیسی، به‌منظور طی دوره پیشرفته آموزش خلبانی در هشتم بهمن 1350 به پایگاه هوایی ریس آمریکا اعزام شد و دوره‌های مختلف و مورد لزوم را فراگرفت. در چهارم اردیبهشت 1352، به ایران بازگشت و جهت آموزش دوره کابین عقب هواپیمای اف 4، به پایگاه یکم مستقل شکاری مهرآباد منتقل شد. پس از طی دوره کابین عقب هواپیمای اف 4، از بیستم فروردین 1353 به پایگاه هفتم مستقل شکاری شیراز منتقل شد. در پانزدهم اردیبهشت 1354، به درجه ستوان‌یکمی ارتقا یافت (رمضانی و دیگران، 1399: 167). دوره آموزش کابین جلوی هواپیمای اف 4 را با رتبه ممتاز، در شانزدهم تیر 1355 به پایان رساند و به پایگاه سوم شکاری همدان منتقل شد. جهت طی دوره نهم آموزش عملیات مشترک، در چهاردهم فروردین 1356 به فرماندهی آموزش‌های هوایی نهاجا عزیمت کرد. به‌منظور آموزش کابین جلوی هواپیمای اف 14‌، از خرداد 1356 به پایگاه هشتم شکاری اصفهان اعزام و پس از اتمام دوره آموزشی، به پایگاه تاکتیکی شیراز منتقل شد. در یکم مهر 1357، به درجه سروانی نائل آمد (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت. در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیر بسیاری نظیر طریق‌القدس و عملیات مرصاد و ... مشارکت داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 10: 153 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 24: 15). به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، در 24 شهریور 1360 به دریافت سه ماه ارشدیت و ترفیع قبل از موعد نائل آمد. در یکم آذر 1361، به سِمت فرمانده گروه یکم شکاری گردان 71 شکاری تاکتیکی اف 14 پایگاه هفتم مستقل شکاری شیراز منصوب شد. مراتب خلبان‌ارشدی وی در 28 فروردین 1362، مورد تأیید معاونت عملیات ستاد نیروی هوایی قرار گرفت. در یکم تیر 1362، به درجه سرگردی ارتقا یافت. به دلیل جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از پنجم بهمن 1362 به دریافت چهار ماه ارشدیت نائل آمد و به دلیل جدیت در امر تأمین پوشش هوایی آسمان کشور در منطقه جنوب، دردهم مهر 1363 در دستور نهاجا تشویق شد. در 24 آبان 1363، به‌عنوان دانشجوی دوره دهم دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش، به آن دانشکده معرفی شد. سی روز مرخصی درخواستی ایشان جهت سفر به کشور آلمان غربی، در 25 شهریور 1364 مورد تصویب ریاست جمهوری قرار گرفت. از 21 دی 1364، به‌عنوان رئیس دایره طرح‌های عملیاتی معاون عملیات پایگاه هفتم شکاری شیراز منصوب شد. از یکم دی 1365، به پایگاه هشتم شکاری اصفهان انتقال و در یکم اسفند 1365، به درجه سرهنگ‌دومی ارتقا یافت. پرواز با هواپیمای اف 33 بونانزا را در 31 اردیبهشت 1366 در منطقه هوایی شهید بابایی آغاز کرد و در بیستم تیر 1366 به اتمام رساند (رمضانی و دیگران، 1399: 168). از یکم تیر 1366، به‌عنوان معاون عملیات به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد. ارتقای خلبان‌فرماندهی و لیدر‌یکمی وی، در نهم اسفند 1366 به تأیید معاونت عملیات ستاد نیروی هوایی ارتش رسید. در یکم مهر 1367، به درجه سرهنگی نائل آمد. از هفدهم تیر 1368، به سِمت جانشین فرمانده پایگاه ششم شکاری بوشهر منصوب شد و برابر تصویب ریاست ستادمشترک ارتش، از یکم مهر 1368 به دریافت دوازده ماه ارشدیت نائل آمد. از هشتم اسفند 1373، به‌عنوان فرمانده منطقه هوایی مهرآباد تعیین شد. در 27 مهر 1379، به سِمت معاون عملیات ستاد نیروی هوایی ارتش انتصاب و به درجه سرتیپی ارتقا یافت. امیر سرتیپ خلبان ابوطالبی سرانجام در فروردین‌1380 به استناد ماده 110 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع آخرین ساعات پرواز مشارالیه قبل از بازنشستگی، برابر با 2995 ساعت می‌باشد (رمضانی و دیگران، 1399: 169). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 24 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: دفتر راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+ابوموسی، پدافند هوای�� جزیره ایرانی در خلیج‌فارس. ابوموسی جنوبی‌ترین جزیره خلیج‌فارس، در 26 درجه خط عرض شمالی و در 55 درجه طول شرقی در فاصله 222 کیلومتری بندرعباس، واقع‌شده و دارای آب و هوای گرم و مرطوب است. این جزیره از دیرباز تاکنون به نام‌های بوموسی، باباموسی بوموف، ابوموسی و بوموسی و گپ‌سبزو خوانده شده و در اسناد تاریخی، بومو و بوم‌او یعنی آب و بوموسو و گپ‌سبزو (به معنای جای سبز) نام داشته است. در نقشه‌های قدیمی نیز با نام بوموف یا بوموسو ثبت‌شده است (بوم به معنی مکان) و سو چند معنا دارد. سو مخفف سوز، نام یک نوع سبزی است و در زبان فارسی کهن، معنای سبز می‌دهد. در مجموع می‌توان آن را به معنای سرزمین سبز نامید. همچنین این جزیره را منتسب به یک نفر ایرانی‌الاصل به نام موسی دانسته‌اند که در این جزیره زندگی و یا حکمرانی می‌کرده و نام جزیره، کنایه از این شخص بوده است. آب‌های اطراف این جزیره، دارای بهترین نوع مروارید است و یکی از موارد امرار معاش مردم ساکن در این جزیره، از این راه و ماهیگیری صورت می‌گیرد. جزیره ابوموسی دارای منابع نفت خام، در میدان مبارک در بخش دریایی خاور جزیره نیز می‌باشد. مالکیت این جزیره به همراه جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک پس از رفع استعمار توسط انگلیس و با استقرار دائمی مأمورین ایرانی در سه جزیره فوق طبق قرارداد 1971، به ایران واگذار شد؛ اما زمزمه‌های ناخشنودی امارات همواره مطرح بود. جزایر مذکور بنا بر تصورات واهی کشور امارات متحده عربی و با تحریک کشورهای فرامنطقه‌ای و عربی، مورد مناقشه قرار گرفت. این امر از 1990 میلادی، با اعلام مالکیت ازسوی امارات شدت بیشتری یافت. با توجه به اعلام مالکیت جزایر سه‌گانه ازسوی امارات با پشتیبانی کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس و تحریکات صورت‌گرفته ازسوی کشورهای فرامنطقه‌ای و درنهایت عدم توجه جوامع بین‌المللی به این درخواست نامشروع امارات، باز هم با تصورات غلطی که دشمنان قسم‌خورده ایران، عراق را وادار به جنگ هشت‌ساله کردند؛ دوباره پس از پایان جنگ و با اندیشه اینکه نیروهای مسلح ایران با فراغت از هشت سال جنگ، یارای نبردی دیگر آن‌هم در دریا را ندارند؛ با تحریک امارات به طریقی عمل کردند که قصد تصرف جزایر سه‌گانه ازجمله ابوموسی را دارند و اقداماتی را نیز دراین‌رابطه انجام دادند (گل‌وردی، 1381: 64). نیروهای مسلح ایران در این برهه از زمان، با آمادگی هرچه بیشتر و بهتر و استقرار نیرو و جنگ‌افزار در جزایر فوق و آب‌های سرزمینی در اطراف جزایر مذکور، این نقشه و توطئه را نقش‌ِبرآب کردند و با استناد به طرح جامع «نازعات» با محوریت نیروی دریایی ارتش‌، دفاع از جزایر سه‌گانه و از همه مهم‌تر جزیره ابوموسی در دستور کار قرار گرفت. کلیه نیروهای مسلح به‌ویژه ارتش جمهوری اسلامی ایران در طرح نازعات‌، مأموریت یافتند تا با استقرار جنگ‌افزارها و نیروهای متخصص اعم از زمینی، پدافند هوایی، هوایی و دریایی و احداث استحکامات دفاعی متناسب با تهدیدات امارات، از این جزایر دفاع کنند (طرح نازعات). فرماندهی پدافند هوایی نیز در این راستا با همکاری نیروی هوایی ارتش در کنار سایر نیروهای مسلح، با طراحی طرح «حاصب» برای تأمین پوشش پدافند هوایی جزایر مذکور، مأموریت یافت تا با استقرار کلیه امکانات خود در جزایر فوق به‌ویژه جزیره ابوموسی، به مقابله با تهدیدات هوایی احتمالی بپردازد. برابر مصوبات، پدافند هوایی مأموریت یافت با استقرار آتشبار هاک و جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای اسکای گارد، توپ 35 میلی‌متری اورلیکن و توپ 23 میلی‌متری در جزیره ابوموسی با فرماندهی و کنترل از طریق مرکز عملیات منطقه‌ای بندرعباس و پوشش راداری ایستگاه‌های رادار بندرعباس، جزیره کیش و جاسک، به ‌همراه هواپیماهای طرح پدافندی؛ از حریم هوایی جزایر مذکور حراست کند. پدافند هوایی ارتش علی‌رغم تهدیدات و تحرکات صورت‌گرفته علیه این جزیره که اغلب با حضور نیروی دریایی نیروهای فرامنطقه‌ای همراه بود، همگام با نیروهای دریایی و زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سایر نیروهای مسلح، به مقابله و مقاومت پرداخت. هم‌اکنون نیز یگان‌های پدافند هوایی ارتش با آمادگی رزمی کامل و برخورداری از آخرین روش‌ها و تاکتیک‌های عملیاتی و تجهیزات نوین بومی‌سازی‌شده در این جبهه از دفاع هوایی کشور، آماده رزم و مقابله با تهدیدات هستند (طرح حاصب). مآخذ: گل‌وردی، عیسی، جغرافیای جزایر ایرانی خلیج‌فارس، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1381؛ طرح حاصب، پیوست پدافند و آفند هوایی طرح نازعات نیروی دریایی ارتش‌؛ طرح نازعات، طرح دفاع از جزیره بوموسی توسط نیروی دریایی ارتش.
+آبیل، محمد، (۱۳3۰- ۱۳6۰) خلبان شهید بالگرد 206 هوانیروز. 25 دی، در بیرجند متولد شد. پدرش، حاجی و مادرش، فاطمه چهکندی نام داشتند. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در بیرجند به پایان رساند (سند: 1301/ک/54). در 1352 در رسته خلبانی بالگرد در هوانیروز استخدام شد. دوره‌های آموزش نظامی، دروس زبان انگلیسی و 35 هفته پروازهای زمینی و هوایی را به مدت دو سال گذراند و به درجه ستوان‌سومی نائل آمد و با تخصص پرواز بالگرد شناسایی 206، در پایگاه هوانیروز کرمانشاه مشغول انجام وظیفه شد (پرونده خدمتی). در نوزدهم خرداد 1356، با دخترخانمی از خاندان چهکندی ازدواج کرد که حاصل آن، فرزندی به نام وحید است که در پنجم فروردین 1359 به دنیا آمد (تصویر شناسنامه). در طول خدمت نظامی به‌خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحول چشمگیری در اخلاق و رفتار او ایجاد شد که حیرت‌انگیز بود. بالگرد او در هفتم آبان 1360، دچار سانحه و آتش‌سوزی شدید شد و در منطقه دزفول- آبدانان به شهادت رسید (پرونده شهادت). همسرش می‌گوید: «دریکی از شب‌های ماه مبارک رمضان که از مسجد به خانه بازگشت، به نماز ایستاد و در دعای سجده بی‌هوش شد. وقتی به هوش آمد از مشاهده مولا علی (ع) گفت و افرادی که در حال خارج‌کردن تیر از پای مبارکش بودند» (مصاحبه با همسر شهید). سرتیپ خلبان مجید عقیقی‌روان فرمانده وقت هوانیروز درباره او گفته است: «خلبان آبیل قبل از شهادت، موی سرش را کوتاه کرده بود. جنازه او و دو نفر دیگر را پس از شهادت، به سردخانه برده بودند. من به‌اتفاق حاج‌آقا خلیق، برای شناسایی او رفتیم. جنازه‌ای که به ما نشان دادند، موهای بلندی داشت و برای من غیرقابل‌باور بود. یک جفت دستکش از مسئول سردخانه تقاضا کردم و سراغ دو جنازه دیگر رفتم. با یافتن پلاک هویت خلبان آبیل در بقایای سوخته یکی از جنازه‌ها، او را مشخص کردم. خلبان آبیل چندین ماه قبل از شهادت دارای حالات و رفتاری غیرقابل وصف بود. گویا به او الهام شده بود که به‌طور حتم شهید می‌شود. آخرین مأموریت و پرواز خلبان محمد آبیل، در نهم آبان 1360 در جنوب کشور (منطقه آبدانان) بود که براثر کمبود سوخت، دچار سانحه و آتش‌سوزی شد. در آن سانحه که به سقوط بالگرد شناسایی 206 منجر شد، خلبان آبیل و خلبان رسول جمشیدی به شهادت رسیدند» (عقیقی‌روان، مصاحبه). خلبان محمد آبیل با درجه سرلشکری، در آمار شهدای هوانیروز و جنگ منظور شده و مزارش در مشهد مقدس می‌باشد (سلطانی، ۱۳۸۲: 2). «بسم رب‌الشهداء و صدیقین. فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا. در ایامی که ملت مسلمان و رزمنده ایران در عزای سرور شهیدان حسین‌بن علی (ع) به سوگ نشسته و با انقلاب عظیم خود، خاطره پرشکوه دیگری می‌سازند؛ دو تن دیگر از خلبانان شجاع و متعهد هوانیروز کرمانشاه در دفاع از اسلام عزیز به شهادت رسیدند و راه سرخ شهیدان کربلا را حسین‌گونه پیمودند؛ چراکه از او درس شهادت و شجاعت آموخته بودند. شهادت برادران مؤمن و متعهد و مکتبی سروان خلبان محمد آبیل، عضو انجمن اسلامی پایگاه و ستوان‌یار خلبان رسول جمشیدی این یاران راستین امام را به پیشگاه ولی‌عصر (عج) و نایب برحقش خمینی کبیر و ملت رزمنده و شریف ایران و خانواده محترمشان تبریک و تسلیت می‌گوئیم» (روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۶۰). مآخذ: پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد هوانیروز؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد هوانیروز؛ تصویر شناسنامه شهید؛ روزنامه جمهوری اسلامی، سال سوم، یازدهم آبان 1360؛ سلطانی، مرتضی، راهیان معراج،، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1382؛ سلطانی، مرتضی، مصاحبه با همسر شهید، سرتیپ‌دوم عقیقی‌روان و سرتیپ‌دوم ابراهیم محمدزاده.
+اپراتور، کاربر یا متصدی. شخصِ متصدیِ کارکردن با دستگاهی خاص مانند تلفن، کامپیوتر، چاپ و غیره (فرهنگ معین، 1375: 1052). پیشبرد یک عملیات، بدون وجود ارتباط بین فرماندهان و عناصر شرکت‌کننده درنبرد ممکن نیست. از همین رو غیرت، پایمردی و تلاش شبانه‌روزی کاربران سامانه‌های ارتباطی در دفاع مقدس جهت برقراری ارتباطات در رده‌های مختلف‌، باعث شده بود که شبکه‌های ارتباطی از ابتدا تا انتهای دفاع مقدس، به‌صورت گسترده، بی‌وقفه و مداوم فعال باشند. این امر نقش بسیار مهمی در تبادل تدابیر و دستورات فرماندهان در طول جنگ و در عملیات‌ها داشت (عظیم‌زاده، 1395: 1). از طرفی برقراری این شبکه‌های ارتباطی گسترده، مطمئن و پایدار؛ مستلزم به‌کارگیری اپراتورها و کاربران متخصص، متعهد، دارای آموزش بالا و آشنا به تجهیزات ارتباطی بود و کاربران مخابراتی ارتش در طول دفاع مقدس، الحق از همه این ویژگی‌ها برخوردار بودند (همان:22). میان اقدامات بی‌شمار و نقش فعالانه عناصر مخابراتی در عملیات‌ها، می‌توان به‌عنوان نمونه به عملیات ثامن‌الائمه(ع) اشاره کرد. گردان 468 مخابرات لشکر 77 پیاده خراسان توانست با تلاش متخصصین مخابراتی و اپراتورهای تجهیزات ارتباطی خود (بی‌سیم‌چی، تلگراف‌چی، تله‌تایپ‌چی، تلفن‌چی، مرکزچی، تراک‌چی و ... ) در طول مدت عملیات، کلیه شبکه‌های ارتباطی موردنیاز فرماندهان یگان‌ها را برقرار و حفظ نماید. همچنین اپراتورها تجهیزات شنود و جهت‌یاب جنگال در این عملیات توانستند با پیام‌ها و اطلاعاتی که از دشمن در طول نبرد جمع‌آوری و در اختیار فرماندهان قرار می‌دادند، تأثیر فراوانی بر روند عملیات و اتخاذ تصمیمات صحیح و سریع در مرکز فرماندهی داشته باشند (شعبانی، 1395: 118 و 120). بااین‌حال وجود تحریم‌ها باعث شده بود که در طول جنگ نه‌تنها ارتقا و نوسازی تجهیزات صورت نگیرد؛ بلکه تجهیزات موجود نیز هرروز فرسوده‌تر شود. این مسئله می‌توانست در سال‌های پایانی جنگ، مشکلاتی را برای فرماندهان ایجاد نماید؛ اما کارکنان مخابراتی و کاربران سامانه‌های ارتباطی با آموزش‌های تخصصی و دوره‌های توجیهی که در طول جنگ در مراکز آموزش مخابرات ازجمله مرکز آموزش مخابرات نزاجا  دیده و تجربیات ارزشمندی که در نحوه کاربری و برقراری ارتباطات با همین تجهیزات موجود در حین عملیات‌ها کسب کرده بودند، به حدی از توانمندی در ابعاد مختلف رسیدند که توانستند در سال‌های پایانی، وضعیت ارتباطات را بسیار گسترده‌تر و پایدارتر از ابتدای جنگ کنند ( عظیم‌زاده تبریزی، 1395: 49 و 88). عناصر مخابراتی و اپراتورهای تجهیزات ارتباطی در عملیات‌ها در همه‌جا پا‌به‌پای فرماندهان و نیروها حضور و بعضی از آن‌ها نیز به دلیل نوع کار و وظیفه محوله، بیشتر در معرض خطر قرار داشتند و در حین انجام مأموریت، مظلومانه به شهادت رسیدند. همه آن‌هایی که با بیسیم، باسیم، رادیو رله، تله‌تایپ و ... کار می‌کردند و یا تعمیرات انجام می‌دادند و در حین انجام امور مخابراتی،به شهادت رسیدند، شهدای مظلومی بودند؛ زیرا هنگام انجام مأموریت خود، سنگر و پناهگاهی نداشتند. آن‌ها چشم و گوش فرمانده‌؛ اما بی‌پناه بودند و پناهشان فقط توکل به خدا بود. اگر سنگری هم داشتند، دکل‌ها و آنتن‌های مخابرات آن‌ها به‌قدری مشخص بود که هواپیماهای دشمن یکی از اولین جاهایی را که بمباران می‌کرد، همین سنگر‌های مخابراتی بود. اتفاقی که به روایت امیر سرتیپ ناصر آراسته در قرارگاه تیپ لشکر 92 زرهی اهواز برای سنگر مخابرات آن تیپ رخ داد و هواپیماهای عراقی آن سنگر را بمباران کردند و همه درجه‌داران، سربازان و کارکنان مخابراتی که در آنجا حضور داشتند، مظلومانه به شهادت رسیدند (آراسته، 1395). کارکنان مخابرات در طول دفاع مقدس، رشادت‌های زیادی انجام دادند که نتیجه آن، تقدیم 438 شهید پایور و 2170 شهید وظیفه، هفت جاویدالاثر، سی آزاده و 1400 جانباز بود. تعداد زیادی از آنان، کاربران و اپراتورهای تجهیزاتی بودند که در هنگام برقراری ارتباطات، کار با سامانه‌های ارتباطی و انجام مأموریت‌های مخابراتی به شهادت رسیدند (عظیم‌زاده تبریزی، 1395: 113). شهدایی نظیر شهید ابوالحسن پوردست، همافر نیروی هوایی ارتش که در 1362 در منطقه عملیاتی جنوب در هورالعظیم شهید شد؛ شهید فخرالله کربلایی علی‌زاده از درجه‌داران نیرو زمینی ارتش که در حمله مجدد عراق بعد از پذیرش قطعنامه 598 در منطقه شهابیه به شهادت رسید و یا شهید اکبر شیروانی مهناوی‌دوم نیرو دریایی ارتش از خدمه ناوچه پیکان که در حین عملیات و براثر اصابت موشک دشمن به ناوچه شهید شد (ایسنا، 1395). مآخذ: اسناد و مدارک دفاع مقدس؛ سایت تاریخ شفاهی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری؛ اسدی‌ جعفری، مریم، 28/1/1395؛ خبرگزاری دانشجویان جوان، ایسنا، 10‌، 12 و 13 دی 1391؛ روایت امیر سرتیپ ناصر آراسته از دوران دفاع مقدس؛ شعبانی، ظهیر، نقش ارتباط و مخابرات در عملیات ثامن‌الائمه(ع)، معاونت فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ارتش، 1395؛ عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، امیرکبیر، ۱۳۷۵؛ عظیم‌زاده‌ تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی ارتش در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی، 1395؛ معاونت فاوا ارتش جمهوری اسلامی ایران.
+اتاق عملیات رادار، مرکز پردازش، تجزیه‌وتحلیل تحرکات هوایی جهت حفاظت آسمان منطقه تحت مسئولیت. م��کز پردازش، تجزیه‌وتحلیل تحرکات هوایی یک ایستگاه رادار به شعاع دویست ناتیکال مایل (372 کیلومتر) که مسئولیت تأمین ایمنی و حفاظت آسمان منطقه تحت مسئولیت را بر عهده دارد، به‌اصطلاح اتاق عملیات رادار نامیده می‌شود. اتاق عملیات از سه بخش کشف، شناسایی و نظارت و کنترل تشکیل‌ شده است و تمام اقدامات تاکتیکی در صورت مواجه‌شدن با هواپیماهای ناشناس، یا تهدیدات هوایی مظنون و یا متخاصم در این محل صورت می‌گیرد (آئین‌نامه 10-27). بخش کنترل، مسئولیت هدایت و اداره کلیه اقدامات انجام‌شده در اتاق عملیات شامل تندخیز (اسکرامبل) و به‌کارگیری سامانه‌های موشکی برد متوسط و توپخانه دفاع هوایی را بر عهده دارد. افسر سرنوبت کاری (شیفت): مسئول کلیه فعالیت‌های عملیات در طول نوبت کاری بوده و پاسخ‌گوی افسر عملیات یگان است. افسر تخصیص‌دهنده سلاح: مسئول اختصاص هواپیمای هدف به هواپیمای شکاری ره‌گیر با هدایت افسر کنترلر شکاری و یا واگذاری هواپیمای هدف به سامانه‌های پدافندی است. افسر کنترلر شکاری با افسر تخصیص سلاح کار می‌کند و هدایت هواپیمای شکاری به‌سمت هواپیمای هدف جهت ره‌گیری و انهدام آن را بر عهده دارد و پس از خاتمه مأموریت ره‌گیری، هواپیمای شکاری خودی را به‌سمت پایگاه مربوطه هدایت می‌کند (آئین‌نامه 42-30/پ). در 07:40 بیست‌ویکم بهمن1364، اولین موج حمله هوایی دشمن در منطقه عملیات والفجر 8 در پوشش رادار بندر امام قرار گرفتند که افسر تخصیص سلاح، این هواپیماها را به افسر هاک کنترل و افسر هاک کنترل رادار بندر امام، موقعیت هواپیمای متخاصم عراقی را که در زاویه 270 درجه و فاصله 24 کیلومتر نسبت به سایت موشکی هاک کوثر 1 در پرواز بودند، به سایت کوثر 1 واگذار کرد. این سایت موشکی نیز با دریافت اطلاعات تکمیلی و لحظه‌ای از رادار بندر امام شامل سمت، سرعت و ارتفاع؛ برروی هواپیمای مهاجم، قفل و اولین موشک را در زاویه 270 درجه و فاصله 22 کیلومتری به‌سمت هواپیمای هدف پرتاب کرد و به‌این‌ترتیب اولین هواپیمای جنگنده دشمن در منطقه عملیات، منهدم و سرنگون شد. در07:43 بیست‌ودوم بهمن 1364، افسر تخصیص سلاح رادار، وضعیت مناطق عملیاتی والفجر 8 و استان خوزستان را به علت تهدیدات هوایی دشمن، قرمز اعلام کرد و به مواضع پدافندی گروه بحرگان و گناوه، اعلام هوشیاری و آمادگی صددرصد جهت مقابله با هواپیماهای مهاجم ابلاغ و همین امر، موجب جلوگیری از خسارت شد (رخت‌افکن، 1398: 26). بخش شناسایی و حرکت: مسئول شناسایی و طبقه‌بندی کلیه هواپیماهای در حال پرواز در منطقه تحت مسئولیت خود است. کلیه پروازهایی که در سطح کشورها انجام می‌شود، دارای طرح پروازی استاندارد بین‌المللی هستند و شبکه پدافندی کشور با دریافت طرح پروازی از منابع مربوطه و مطابقت آن با هواپیمای کشف‌شده، اقدام به طبقه‌بندی آن برابر آئین‌نامه مصوب از دوست و یا ناشناس یا متخاصم و یا مظنون به متخاصم در زمان عادی (صلح) می‌کند. افسر شناسایی: مسئول دریافت اطلاعات پروازی از مبادی ذی‌ربط جهت شناسایی هواپیماهای تحت پوشش است. دستیار افسر شناسایی: مسئول جمع‌آوری کلیه اطلاعات پروازی از منابع مربوطه و پاسخ‌گو در مقابل افسر شناسایی است (آئین‌نامه، 7-30/پ). بخش نمایش: مسئول نمایش دقیق و به‌موقع اطلاعات مربوط به فعالیت‌های هوایی در منطقه تحت مسئولیت بر روی تابلوهای عملیاتی و گزارش این اطلاعات به رده‌های مختلف است. افسر کنترل‌کننده نمایش: مسئول بخش نمایش و نگارش‌ها بوده و در مقابل افسر عملیات جواب‌گو است. دستیار کنترل‌کننده نمایش: در مقابل افسر کنترل‌کننده تابلوی نمایش و یا افسر سرنوبت کاری (شیفت)، مسئول و تنظیم و تعیین محل‌های کارکنان عملیات در طول نوبت کاری با وی است (آئین‌نامه، 42-30/پ). کاربر ردنگار: مسئول نوشتن و رسم دقیق اطلاعات گزارش‌شده از ردیاب رادار است. کاربر گویش بالا: اطلاعات نگاشته‌شده برروی تابلوی مراقبت هوایی را به رده‌بالاتر گزارش می‌کند و کلیه مسیرها را قبل از شناسایی هر دو دقیقه یک‌بار و پس از شناسایی و طبقه‌بندی، هر پنج دقیقه یک‌بار گزارش می‌دهد. کاربر گویش پائین: اطلاعات ثبت‌شده در گویش بالا را به رده‌های پائین گزارش می‌کند. کاربر گویش رده‌های هم‌جوار: اطلاعات گویش بالا را به رده‌های هم‌جوار گزارش می‌نماید.کاربر ثباتگر: مسئول ثبت کلیه اطلاعاتی است که کاربرهای گویش‌ها در برگه‌های مربوطه ثبت و گزارش می‌کنند. کاربر مسئول تابلوهای وضعیت: مسئول دریافت اطلاعات هوا، جنگ‌افزارها، هواپیماهای آماده و دستگاه‌های رادار است. کاربر ردنگار اطلاعات مأموریت تاکتیکی: مسئول دریافت اطلاعات مأموریت‌های تاکتیکی و نگارش آن برروی تابلوی تاکتیکی است. کاربر ثبت اطلاعات آمادگی جنگ‌افزارها: مسئول ثبت وضعیت هواپیماهای شکاری، جنگ‌افزارها و اطلاعات وضعیت سامانه‌های رادار است (آئین‌نامه، 10-27). مآخذ: آئین‌نامه‌های 10-27، 7-30//پ و 42-30/پ و 10-27، نیروی پدافند هوایی؛ رخت‌افکن، علی، عملیات والفجر 8، ج 12، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1397.
+اتاق یک، فیلم سینمایی دفاع مقدس. فیلم اتاق یک به کارگردانی و نویسندگی رحیم رحیمی‌پور، محصول  1365 است (خبرگزاری تابناک). خلاصه داستان فیلم سینمایی اتاق یک، به این شرح است که اواخر 1359 سرهنگ «ابراهیم علی اصغرلو» در یک عملیات نظامی توسط یکی از گروه‌ها اسیر و زندانی ‌شد. سرهنگ چند بار اقدام به فرار کرد و سرانجام به همین علت، محکوم به اعدام ‌شد و به اتاق یک که مخصوص اعدامی‌هاست، انتقال یافت. سرهنگ در این اتاق با چهار زندانی دیگر گه همه از یک گروه فکری بودند، آشنا ‌شد. وی در آغاز با آن‌ها توافق نداشت؛ ولی به‌مرور طی بحث‌هایی که بین آن‌ها صورت گرفت، اختلافشان مرتفع شد و زندانی‌های اتاق یک، به‌صورت یک گروه هم‌فکر و متشکل درآمدند و سرهنگ فرصت یافت تا نقشه خود را براساس تجربیات نظامی‌اش و همکاری سایرین به مرحله عمل درآورد (پایگاه اطلاع‌رسانی منظوم). هوشنگ توکلی، عبدالرضا اکبری، عطاءالله زاهد، ذبیح‌الله ذبیح‌پور، رحیم مهدی‌خانی، افراشته سمندرپور و ناصر عرفانیان در این فیلم مقابل دوربین نريمان پيرام به ایفای نقش پرداختند و صمد تواضعي نیز این اثر را تدوین کرد (خبرگزاری تابناک). حدود شانزده بازیگر در فیلم اتاق یک، جلوی دوربین رفته‌اند که از نظر تعداد بازیگران می‌توان آن را یک اثر پربازیگر عنوان کرد. از این ‌لحاظ کارگردانی فیلم اتاق یک باتوجه به بازی‌گرفتن از این تعداد بازیگر و مدیریت آن‌ها، کار بسیار دشواری بوده است. از دیگر بازیگران فیلم اتاق یک می‌توان به حامد تحصنی، ایرج محمدبنی، یوسف نوروزی، علی‌رضا فتحی، علی‌اصغر امینی و علی مهدوی اشاره کرد (پایگاه اطلاع‌رسانی منظوم). مآخذ: اتاق یک، رحیم رحیمی‌پور؛ پایگاه اطلاع‌رسانی منظوم؛ خبرگزاری تابناک، کد خبر ۱۱۲۳۰۳۶، ۲۱ خرداد.
+اتو��لارا، توپ 76 میلی‌متری دریایی، جنگ‌افزار پدافند هوایی. سامانه پدافند هوایی توپخانه‌ای دریاپایه 76 میلی‌متری. اتوملارا در سال‌های دفاع مقدس‌، به‌عنوان بخشی از شبکه یکپارچه پدافند هوایی به دو صورت مستقر برروی ناو و زمین مورد بهره‌برداری قرار گرفت. توپ 76 میلی‌متری اتوملارا، دارای نرخ آتش 120 گلوله در دقیقه و بیشینه برد هفده بر دوازده کیلومتر بر ضد اهداف سطحی و همچنین هفت کیلومتر بر ضد اهداف هوایی است. زمان آماده‌سازی توپ ضد هوایی اتوملارا، چهار ثانیه و توانایی عملیات در تمام شرایط آب و هوایی با هدایت خودکار، توسط سامانه راداری را داراست که بعدها سامانه هدف‌گیری اپتیکی نیز برای این توپ در ناو شهید نقدی در نظر گرفته شد تا در صورت وجود فضای مغشوش جنگ الکترونیک، عملکرد بهتری داشته باشد. سرعت عمل و نواخت تیر این توپ به نسبت کالیبر آن، بسیار مناسب بوده و پدافند مناسبی را برای بردهای زیر ده کیلومتر برقرار می‌کند. اهداف هوایی تا ارتفاع 23000 پا معادل حدود 7000 متر، در تیررس این توپ پیشرفته هستند (جهان‌فر، 1399: 18). این نوع توپ که در اصل ساخت ایتالیاست، بعد از جنگ تحمیلی به‌طور کامل بومی‌سازی و به اسم فجر ۲۷، ساخته و برروی اکثریت قریب به‌اتفاق شناور‌های رزمی ساخت ایران همانند ناو جماران مستقر شد. هم‌اکنون در کشورهای آمریکا، ایتالیا، مصر، مراکش، آلمان و ... از توپ ضدهوایی دریاپایه 76 میلی‌متری اتوملارا استفاده می‌شود. یکی از موارد مورد استفاده توپ ضدهوایی اتوملارا توسط شبکه یکپارچه پدافند هوایی، در عملیات والفجر 8 بود. در این عملیات، علاوه بر وجود تجهیزات پدافند هوایی مستقر در ناوها و انواع شناورهای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، اقدامی ابتکاری در بهره‌مندی از توپ 76 میلی‌متری اتوملارا به‌صورت زمین‌پایه مشاهده شد. پس از موفقیت در عملیات والفجر 8، در راستای تأمین نیازمندی تجهیزاتی پدافند هوایی با هدایت و راهبری قرارگاه رعد و با همکاری نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در اقدامی ابتکاری، در مجاورت ایستگاه دریایی «تور 1» در نزدیکی بندر ام‌القصر و کنار دریاچه نمک، یک سامانه کامل توپ 76 میلی‌متری اتوملارا را که بر روی ناوچه‌های کلاس پیکان و کلاس نقدی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، برروی زمین و در ساحل استقرار یافت. شیوه انتقال توپ فوق این‌گونه بود که توپ را از پادگان نیروی دریایی در سیرجان و با استفاده از کامیون، به فاو منتقل و به بهمن‌شیر منتقل کردند و آن را از روی پل عبور دادند و در ساحل اروند، بدون استفاده از اسکله و با استفاده از بارِجی که در ماهشهر مهیا شده بود، به آن‌سوی اروند انتقال دادند. سپس در آن‌سوی اروند، دوباره با سوارکردن توپ مذکور برروی کامیون، آن را در سواحل عراق مستقر و عملیاتی کردند. این توپ به‌دفعات در برابر هواگردهای عراقی تیراندازی داشت و درنهایت قبل از عقب‌نشینی از فاو، توسط نیروهای ایرانی منهدم شد (‌همان، 1392: 84 و 85). مآخذ: جهان‌فر، رضا، پدافند هوایی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1399؛ جهان‌فر، رضا، دفاع معجزه‌آسا؛ بررسی نقش و عملکرد پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران در عملیات والفجر 8، آزادسازی فاو به نقل از امیر دریادار حبیب‌الله سیاری‌، تهران: ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1392.
+اثری شیله‌سر، مظاهر، (۱۳32‌- ‌۱۳59) شهید جاویدالاثر نیروی دریایی ارتش. سی‌ام آبان، در روستای سیاه خاله‌سر بندر انزلی در خانواده‌ای مذهبی و متعهد و زحمت‌کش، چشم به دنیای هستی گشود. پس از گذراندن دوران دبیرستان، وارد نیروی دریایی شد (پرونده خدمتی). با طی آموزش‌های لازم در رسته تفنگ‌داران دریایی، با درجه مهناوی‌یکم به مناطق عملیاتی عزیمت کرد. در حمله ارتش عراق به خوزستان، به همراه سایر هم‌رزمان دریادل خود به دفاع از میهن پرداخت. سپس بنا به نیاز خدمتی، به ناوچه قهرمان مهران اعزام و مشغول به دفاع از وطن شد (اسناد حادم). در ابتدای جنگ تحمیلی، سلسله عملیات‌های انهدام سکوهای نفتی البکر و الامیه برای قطع صادرات نفت عراق و ازبین‌بردن سامانه‌های شنودی دشمن طراحی و اجرا شد. دریکی از این عملیات‌ها که ناوچه تیران و مهران در آن شرکت داشتند، ناوچه مهران مورد اصابت قرار گرفت و غرق شد (گزارش عملیاتی قرارگاه دریایی). بنا به شواهدی که از خاطرات بازماندگان منتشر شده است؛ این ناوچه با حمله هواپیمای جنگنده عراقی، مورد اصابت موشک قرار گرفت و غرق شد. نقل‌قول است که این شهید تا لحظه شهادت و غرق‌شدن ناوچه مهران، فداکارانه مشغول کمک‌رسانی و نجات هم‌رزمان بود. وی در 26 مهر 1359 به همراه ناوچه مهران، در قعر خلیج‌فارس آرمید و جاویدالاثر شد (اسناد ایثارگران). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در موردحمله به سکوهای البکر و الامیه، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ مرکز اسناد، ایثارگران دفاع مقدس بندر انزلی.
+اچ.کیو2، موشک پدافند هوایی، سامانه پدافند هوایی ارتفاع بالا. این سامانه، ساخت کشور چین بوده و از خانواده سامانه موشک سام 2 روسیه می‌باشد که از قابلیت مقابله با هواپیماهای مهاجم در ارتفاعات پائین و بالا از 500 متر تا 27000 متر برخوردار است. رادار تعقیب این سامانه از نوع تعقیب حین تجسس بوده و کنترل و کار برروی این رادار توسط سه اپراتور سمت، برد و ارتفاع انجام می‌پذیرد. عملیات تعقیب، قفل برروی هدف و پرتاب موشک به‌صورت نیمه‌اتوماتیک صورت می‌گیرد. تجهیزات این سامانه در غالب یک گردان و یا یگان و شامل سه مجموعه سایت هدایت، سایت آتش و سایت تکنیکال هست. سایت هدایت، شامل رادار و دستگاه‌های کنترل آتش و هدایت موشک است. سایت آتش، شامل شش دستگاه لانچر، شش تیر موشک، تجهیزات لودر و حمل و جابه‌جایی موشک می‌شود. سایت تکنیکال با وظیفه آماده‌سازی موشک شامل تجهیزات مونتاژ، سوخت و اکسیدایزر و کابین تست موشک است. حداکثر سرعت موشک 1200 متر بر ثانیه، حداکثر برد آن 34 کیلومتر، حداقل برد موشک هفت کیلومتر، حداکثر ارتفاع درگیری 27000 متر، حداقل ارتفاع درگیری 500 متر، حداکثر سرعت هدف جهت درگیری 750 متر بر ثانیه، وزن موشک با سوخت 2328 کیلوگرم است. این موشک، بهه‌سازی شده اچ.کیو 1 بوده و در 1965 میلادی/ 1344 شمسی آزمایش و وارد تولید انبوه شد. این موشک نیز علیه هواپیماهای شناسایی یو 2 استفاده شده و برابر گزارش، پنج فروند آن‌ها را مورد هدف قرار داده است. عراق از این موشک در جنگ خلیج‌فارس نیز علیه هواپیماهای آمریکایی استفاده کرد. کره شمالی نیز اچ.کیو 2 را علیه هواپیماهای اس.آر 71 آمریکایی به‌کاربرده است. ��ر طول بیست سال عمر آن؛ انواع اچ.کیو 2 بی، اچ.کیو 2 اف، اج.کیو 2 ج و اچ.کیو 2 پی تولید شده و در طول به‌سازی‌ها، رادار و هدایت آن دستخوش تغییرات فراوانی قرارگرفته است. نوعی از این موشک نیز در مأموریت‌های ثانویه ضد گشتی و زمین‌به‌زمین استفاده شده است. رادار کشف، ردیابی و هدایت موشک اچ.کیو 2 ج با نام ناتو GINSLINGA شناسایی شده و ازنظر شکل ظاهری، شبیه رادارهای FAN SONG بوده و دارای قابلیت ردیابی یک هدف و هدایت سه تیر موشک به طرف آن می‌باشد. طول موشک 842/10 متر، قطر بدنه موشک با بوستر 4/65 سانتی‌متر، قطر بدنه موشک 50 سانتی‌متر، فاصله دو نوک بال با بوستر 5/2 متر، فاصله دو نوک بال بدون بوستر 7/1 متر، وزن پرتاب 2326 کیلوگرم، نیروی محرکه موشک بوستر جامد با نگه‌دارنده سوخت مایع 2326 کیلوگرم، نحوه هدایت موشک از نوع فرمانی است، نوع سر جنگی آن HE ترکشی، نوع فیوز موشک مجاورتی و فرمانی است، حداکثر سرعت آن 1200 متر در ثانیه، حداکثر برد 34000 متر، حداقل برد آن 5000 متر، حداقل ارتفاع درگیری 500 متر، نوع لانچر موشک یک ریلی متحرک یا نیمه‌ثابت، زمان موشک‌گذاری ده تا پانزده دقیقه، کشور سازنده، چین توسط کمپانی CPMCCN می‌باشد. دستگاه فرستنده رادار اصلی، E.F باند و دستگاه گیرنده رادار اصلی آن نیز E.F باند می‌باشد. فرستنده راداری اندازه‌گیری مسافت، i/j باند است (خطیب قوامی، 1399: 80- 83). با شکست نیروهای عراق در عملیات‌های زمینی در مرزها‌، عراق و حامیانش که با تمام قدرت، شکست نیروهای رزمنده ایران را در سر می‌پروراندند؛ با تجهیز نیروی هوایی عراق به هواپیمای میگ 25 که در زمان خود از قابلیت‌های قابل‌توجهی در کسب برتری هوایی به‌ویژه با بیش از دو برابر سرعت صوت و سقف پروازی 118 هزارپا و یا 36 کیلومتر برخوردار بود و در نبردهایی نیز ازجمله مصر و سوریه علیه رژیم صهیونیستی، لیبی در مبارزه با آمریکا و هند علیه پاکستان با موفقیت مورد بهره‌برداری قرارگرفته بود، تمامی تلاش خود را در کم‌رنگ‌نمودن پیروزی‌های نیروهای ایران به کار گرفتند تا با به به‌کارگیری این هواپیما توسط عراق علیه ایران، وجهه‌ای در سطح جهانی برای عراق و خود کسب کنند. بنابراین با توجه به اینکه تجهیزات موشکی پدافند هوایی در اختیار آن‌ روز نیروهای ایرانی توان مقابله با این هواپیما را نداشت، در پی عملیات‌های تلافی‌جویانه عراق از این هواپیما در جنگ شهرها و مناطق حساس و حیاتی با بمباران از ارتفاع بالا بهره‌برداری می‌کرد و این امر ازلحاظ عملیات روانی بر روحیه مردم و نیروهای نظامی که در مقابله با این هواپیما با مشکلاتی روبه‌رو بودند، به‌نوعی تأثیرگذار بود. از همین رو مسئولان امر را بر آن داشت تا علی‌رغم تمامی تحریم‌ها و حصر اقتصادی، نسبت به خریداری یک سامانه موشکی در حد توان مقابله با این هواپیما اقدام کنند و درنهایت موفق به خرید و تأمین موشک زمین به هوای اچ.کیو 2 از کشور چین شدند. این سامانه موشکی ازنظر ارتفاع تا حدودی جواب‌گوی مقابله با این هواپیما بود. لازم به یادآوری است که مدیران جنگ تا قبل از خرید این سامانه، از پای ننشسته و با طرح‌های ابداعی و تغییر تاکتیک در زمینه مقابله با این هواپیما، تلاش‌هایی را مبذول داشتند که می‌توان به پروژه‌های سجّیل تجهیز هواپیمای اف 14 به موشک هاک، پروژه ابابیل تجهیز هواپیمای اف 4 به موشک استاندارد و پروژه شباهنگ با تغییر کاربری موشک استاندارد با پرتاب توسط سکوی پرتاب هاک اشاره نمود. درنهایت در 1363 مقدمات خرید سامانه موشکی اچ.کیو 2 ج و اچ.کیو 2 اف فراهم شد و در 1364 متخصصان مربوطه با ترکیبی از کارکنان پدافند هوایی ارتش و سپاه جهت طی دوره، به کشور مورد بحث اعزام و کارکنان هر نیرو به‌طور مجزا (کارکنان فرماندهی پدافند هوایی آجا hq-2j و کارکنان پدافند سپاه hq-2f) دوره‌های تعیین‌شده را گذراندند. درنهایت این سامانه که قرار بود برابر توافقات قبلی در فرماندهی پدافند هوایی ارتش و سپاه سازمان‌دهی و به کار گرفته شود، فقط در اختیار پدافند هوایی سپاه قرار گرفت! اولین گسترش آن در سایت‌های رعد (گرم‌دره) و خیبر (شهر قدس) در محدوده منطقه تهران بزرگ، با ترکیبی از کارکنان پدافند هوایی ارتش و سپاه در مرداد 1365 صورت گرفت. در مراحل بعدی سایت‌های نصر در تهران، شهید منتظری در قم، شهید باکری در تبریز، یابن الزهرا (س) در اصفهان، شهدای گمنام در بندرعباس گسترش یافت. این سامانه موشکی طی یک مراحل تاکتیکی در استان خوزستان (رامهرمز) به‌صورت موقت گسترش و جمع‌آوری شد (تدوین‌گران پدافند هوایی، 1367: 23 و 56). در ساعت 12:25 روز 26/11/65، یک فروند میگ 25 با شماره B072 در موقعیت BD3050 و با سرعت 1100 نات و ارتفاع 000/50 (هواپیمای فوق در آسمان اصفهان دارای ارتفاع حدود 000/70 بود) در دید رادار بندر امام و سپس در دیدار رادار بوشهر قرار گرفت که ضمن اعلام وضعیت قرمز در اصفهان، موقعیت هواپیما لحظه‌به‌لحظه توسط سایت رادار سوباشی همدان به سایت موشکی اچ.کیو 2 گزارش و پس از محو مسیر از رادار، کارکنان رادار موقعیت هدف را به‌صورت تخمینی به سایت موشک یابن الزهرا (س) گزارش شد. سامانه موشکی مذکور در ساعت 12:30 قادر به رهگیری آن شدند و با شلیک سه تیر موشک، هواپیمای میگ 25 را سرنگون کردند و ستوان‌یکم تاثر صبحی احمدعلی خلبان هواپیما با چتر بیرون پرید و در شمال شرقی مسجدسلیمان (حوالی اصفهان) به اسارت در آمد. لازم به ذکر است که کلیه مراحل رهگیری و درگیری و انهدام این هواپیما با حضور کارکنان عملیاتی و تعمیر و نگهداری پدافند هوایی ارتش همراه با کارکنان پدافند هوایی سپاه پاسداران انجام و سروان حسین صفری ابهری افسر کنترل آتش در این عملیات بود که با همکاری سایر کارشناسان و متخصصان، اقدام به انهدام این هواپیما کرد (خطیب قوامی، 1399: 80). مآخذ: تدوین‌گران پدافند هوایی، عملکرد سه‌ساله ستاد کل پدافند هوایی کشور، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1367؛ خطیب قوامی، خسرو، روایت پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1399؛ صفری ابهری، حسین، نقش پدافند هوایی نیروهای مسلح در سرنگونی میگ 25، تهران: قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص)، 1396.
+اسامی کارکنان پدافند هوایی ارتش، اعزام به دوره اچ.کیو 2 ج
+(صفری ابهری، 1396: 211- 215).
+اچ ۳، تک هوایی پانزدهم فروردین ۱۳۶۰؛ پیچیده‌ترین، بزرگ‌ترین و موفق‌ترین عملیات نیروی هوایی. مجموعه پایگاهی الولید یا اچ 3، متشکل از سه فرودگاه با نام‌های اچ 3 آ، اچ 3 بی و اچ 3 سی، واقع در غرب عراق به علت دوری مسافت از ایران، از گزند جنگنده- بمبافکنهای نیروی هوایی ارتش مصون مانده بود. پس از ماهها طرحریزی و تلاش، عملیات اچ 3 به ‌منزله بزرگ‌ترین عملیات راهبردی نیروی هوایی، در پانزدهم فروردین ۱۳۶۰ صورت پذیرفت (نمکی عراقی و دیگران، 1398: 74). از نظر سابقه، ابتدا نامهای از سماجا ۳ (معاونت عملیات ستادمشترک ارتش) مبنی‌بر اینکه پایگاههای الولید از ��زند جنگندههای نیروی هوایی ارتش مصون مانده‌اند، در سیزدهم مهر ۱۳۵۹ به نیروی هوایی ارسال شد (عملیات، کلاسه 8-59، ردیف 99). از این تاریخ، کار طراحی عملیات آغاز شد و در نخستین تلاش دردهم آبان ۱۳۵۹ پس از برخاستن هواپیماها، به سبب شرایط نامطلوب جوی و لورفتن عملیات، مأموریت لغو شد. پس از لغو مأموریت، رادیو عراق اعلام کرد که ارتش آن کشور، منتظر جنگندههای ایرانی بوده است (مهرنیا،1390: 53). در تلاش دوم در هجدهم بهمن ۱۳۵۹، ده فروند فانتوم به جلوداری سرهنگ پورگلچین، به پرواز درآمدند. سوختگیری اولیه در ارتفاع پائین، با وجود هوای نامناسب انجام گرفت؛ اما این بار نیز عملیات به دلیل شرایط نامناسب جوی، لغو شد (همان: 55). سرانجام در تلاش سوم، طرح نهایی تصویب و دستور اجرای عملیات ازسوی سرهنگ خلبان جواد فکوری در دوازدهم فروردین ۱۳۶۰ صادر شد (نمکی عراقی و دیگران، 1398: 94- 97). در مرحله سوم، تک اصلی متشکل از ده فروند جنگنده اف 4 با رهبری سرگرد فرجالله براتپور و ستوان‌یکم محمد جوانمردی و حضور سرهنگ قاسم پورگلچین فرمانده پایگاه سوم و ستوان‌یکم محمدرضا آذرفر (شماره 2)، سرگرد ناصر کاظمی و ستوان‌یکم ابراهیم پوردان، سروان غلام‌عباس رضایی خسروی (شهید) و ستوان‌یکم محمدعلی اکبرپورسرابی (شهید) و دسته دوم به جلوداری سروان محمود اسکندری همراه ستوان‌یکم کاوه کوهپایه عراقی (آزاده)، سرگرد محمود خضرایی همراه ستوان‌یکم اصغر باقری، سرگرد منوچهر طوسی همراه سروان محمدحسین ‌نیکوکار و سروان منوچهر روادگر همراه ستوان‌یکم احمد سلیمانی و خلبانان رزرو: سرگرد محمد عتیقهچی همراه ستوان‌یکم احمد کدخدایی و سروان ابراهیم فخار همراه ستوان‌یکم علی گنجی و چهار مرحله سوختگیری هوایی، انجام پذیرفت (همان: 110). به‌منظور سوخت‌دهی به هواپیماهای پوشش هوایی و تکور، دو فروند هواپيماي سوخترسان بوئینگ 707 بر فراز دریاچه اروميه، در دوره ايستـايــي منتظر بودند تا سوخت لازم را براي اجراي مأموريت جنگندهها در مرحله عزیمت و بازگشت فراهم کنند. دو فروند تانکر سوخترسان بوئینگ 747 دیگر نیز که از قبل به همراه سرهنگ خلبان فریدون ایزدستا (فرمانده کل عملیات) به‌صورت طبیعی در دمشق گسترش یافته بودند، از خاک سوریه برخاستند و در منطقه ایستایی واقع در نوار مرزی سوریه و عراق در ارتفاع حداکثر هزارپا، اقدام به سوختدهی کردند. در راستای عملیات فریب، دو فروند هواپيمای شناسایی آر.اف 4، مبادرت به عكسبرداري هوایی از مناطق مرکزی عراق و جبهههای جنوبی کردند تا تمرکز سامانه فرماندهی دشمن را از آسمان شمال منحرف كنند. بهعلاوه سه فروند هواپیمای جنگنده اف 5 ایی به رهبری ستوانیکم مصطفی اردستانی با همراهی ستوان‌یکم ابراهیم توکلی و شفیع حسینپور، از پایگاه دوم شکاری برخاستند و پالایشگاه کرکوک را آشکارا مورد هدف قرار دادند (همان: 112). دو فروند هواپيماي اف 14 از پايگاه هشتم اصفهان هم‌زمان به‌سمت دوره ايستايي روي دریاچه اروميه رفتند و از هواپيماهاي سوخترسان و تکور حراست کردند. همچنین هواپيماهاي اف 5 به‌صورت دوفروندی و متوالي، از پايگاه دوم شكاري تبريز پرواز ‌به پرواز درآمدند و مأموريت مراقبت مسلحانه هوايي را زير نظر رادار انجام دادند. يك فروند هواپيماي شناسايي خفاش سی 130 نیز در منطقه غرب كشور، فعـاليتهاي هوایی دشمن را گزارش می‌کرد؛ البته از یک ماه قبل از انجام عملیات، تعدادی از هواپیماهای اف 5 به‌��اهر برای پوشش هوایی؛ ولی در عمل به‌منظور عملیات فریب، به پایگاه همدان گسترش یافتند و همه‌روزه پروازهای گشت رزمی خود را انجام میدادند (همان: 114). گروه پروازی شکاری- ‌بمبافکن‌های اف 4 پس از سوختگیری دوم در مرز ترکیه، سوریه و عراق؛ به سه دسته تقسیم شدند و هر دسته، مبادرت به بمباران یکی از سه پایگاه اچ 3 کردند. سرگرد برات‌پور لیدر گروه پروازی به هنگام بازگشت از روی هدف، با مشاهده چند دستگاه خودروی زرهی سنگین دشمن، آن‌ها را به رگبار مسلسل بست و آنگاه برای دریافت سومین سوخت هوایی، راهی منطقه سوختگیری شد. اعضای دیگر گروه پروازی هم به‌این‌ترتیب رهبر گروه را پیروی کردند و پس از انجام آخرین مرحله سوختگیری برروی دریاچه ارومیه، عازم پایگاه هوایی همدان شدند (همان: 115). هواپیماهای نیروی هوایی ارتش در روز پانزده فروردین 1360 و هم‌زمان با اجرای این عملیات بزرگ، 69 پرانه پرواز رزمی اعم از پوشش هوایی و بمباران را همراه با 26 پرانه پرواز پشتیبانی خدمات رزمی و ترابری انجام دادند (خلیلی و دیگران، 1398: 151). به‌این‌ترتیب عملیات با موفقیت انجام گرفت و 48 فروند هواپیمای عراقی به همراه چند دستگاه رادار و تجهیزات هوایی نابود شدند. بازتاب این عملیات، گسترده بود و ستادمشترک ارتش ضمن قدردانی از کارکنان نیروی هوایی ارتش اعلام کرد که خلبانان نهاجا در یک عملیات متهورانه در عمق خاک عراق، چهار پایگاه اچ 3 و پالایشگاه کرکوک دشمن را با همه هواپیماهای مستقر در آن‌ها منهدم کردند و با سرافرازی، همگی سالم به میهن اسلامی بازگشتند (اشرف‌نیا، 1388، 31). منابع خارجی نیز اعلام کردند در جریان تک هوایی به پایگاه‌های نظامی عراق، تا حدودی همه هواپیماهای شکاری و بمبافکن عراق نابودشده‌اند (هفته‌نامه اکتبر مصر، 11 آوریل 1981، 11). در این عملیات، یکی از هواپیماهای دسته دوم به خلبانی محمود خضرایی همراه ستوان‌یکم اصغر باقری آسیب دید و دریکی از پایگاه‌های غیرعملیاتی در سوریه فرود آمد و پس از بازسازی به دست کارکنان فنی و با هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده با انجام پروازهای آزمایشی لازم و عملیات فریب‌، توسط سرگرد محمود اسکندری به همراه ستوان‌یکم محمد جوانمردی، در ۲۶ مرداد ۱۳۶۰ به میهن بازگشت (نمکی عراقی و دیگران، 1398: 122‌- 124). مآخذ: اشرف‌نیا، مصطفی، بررسی عملیات تک هوایی به الولید، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش، همایش حمله به اچ3، ۱۳۸۸؛ پرونده، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش، کلاسه 8-59، ردیف 99؛ روزنامه اطلاعات، شانزدهم فروردین 1360؛ خلیلی، حسین و دیگران، نبردهای هوایی ایران، تهران: ایران سبز، 139۸؛ مهرنیا، احمد، حمله هوایی به الولید، اچ ۳، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۰؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ هفته‌نامه اکتبر مصر، یازدهم آوریل 1981.
+احتشامی ‌جاده‌کناری، حسن، (‌۱۳42‌- ۱۳79‌)، شهید عملیات ترور منافقین. هفتم خرداد، در خانواده‌ای کشاورز در شهرستان ماسال در استان گیلان متولد شد. پدرش، محمدعلی و مادرش، صدیقه نام داشتند. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرستان ماسال واقع در استان گیلان طی کرد و با اخذ دیپلم تجربی در 1361، در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 20/2/1362 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوره‌های آموزشی لازم را به همراه 144 واحد علمی، گذراند و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده در شیراز اعزام شد. دوره‌های آموزشی تکاوری و چتربازی را نیز در همان مرکز طی کرد. پس از اتمام دوره در 1366‌، به لشکر 88 زرهی زاهدان اختصاص یافت و به سِمَت فرمانده گروهان 1 گردان 765 منصوب شد. بعدها در مشاغل فرمانده گروهان ارکان گردان 765 و رئیس بازرسی تیپ 2 لشکر 88 زرهی زاهدان به خدمت مشغول شد. او بیشتر در مناطق جنگی و عملیاتی جنوب و غرب کشور، با جدیت و تلاش مستمر خدمت کرد (پرونده شهادت). در ۱۳۷۰، مبادرت به ازدواج کرد و از او دو، فرزند پسر به یادگار مانده است. در 1374 به لشکر 16 زرهی قزوین منتقل شد و پس از مدتی، فرماندهی گردان 790 تیپ 2 زرهی لشکر 16 زرهی قزوین را بر عهده گرفت (پرونده شهادت و سایت لاله سرخ). سرگرد پیاده حسن احتشامی در ساعت 11:40 بیست‌وچهارم شهریور 1379 در پاسگاه ابوغریب سومار واقع در استان کرمانشاه حین سرکشی به یگان تحت امرش، به‌وسیلۀ یکی از عوامل منافقین به رگبار بسته شد. در این اقدام، یک گلوله به ناحیه پهلوی چپ وی اصابت و از سمت راست بدن وی خارج شد و او را بلافاصله به درجه رفیع شهادت رساند (سند 4/11/5072/1611 و سند 14/01/717/728، ایثارگران نیروی زمینی ارتش). پیکر پاکش پس از تشییع باشکوه، در گلزار شهدای شهر ماسال به خاک سپرده شد (شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ پایگاه اطلاع‌رسانی لاله سرخ؛ پرونده شهادت، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سازمان ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ شناسنامه شهید.
+احسان‌زاده، فرامرز، (۱۳۳۳) ناوسروان مکانیک آزاده و جانباز نیروی دریایی ارتش. بیست‌وهشتم خرداد، در خرمشهر به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و راهنمایی را با موفقیت در زادگاهش سپری کرد و مدرک سیکل گرفت. به علت علاقه به نظامی‌گری، در 1353 به استخدام نیروی دریایی ارتش درآمد و برای طی دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی به مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی اعزام شد. در 1354، به درجه مهناوی‌دومی در رسته مکانیک نائل آمد و به‌منظور ادامه خدمت، به منطقه سوم دریایی خرمشهر منتقل و مشغول انجام ‌وظیفه شد (اسناد سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی، با دیگر هم‌رزمانش در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل در منطقه جنگی و عملیاتی خرمشهر، به دفاع از میهن اسلامی و مقابله با دشمن بعثی پرداخت و حین عملیات رزمی، در اول آبان 1359 به اسارت دشمن بعثی درآمد (سیاری: ۱۱۲، 1389). ده سال از عمر خود را در اردوگاه‌های مخوف رژیم بعثی عراق سپری کرد و در ۲۵ شهریور 1369 به میهن اسلامی بازگشت. درنهایت جانباز آزاده فرامرز احسان‌زاده به علت شکنجه‌های دوران اسارت و صدمات روحی و جسمی، در 1372 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مآخذ: اسناد مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش و مدیریت حادم، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، ج 2، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، آوردگاه تکاوران دریایی، تهران: دفتر مطالعات نظری نیروی دریایی ارتش، ۱۳۹۸.
+احمدبیگی، محمدیوسف، (۱۳27- ۱۳99) آزاده و جانباز، خلبان هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4. بیستم فروردین، در روستای قلعهجعفربیگ از توابع شهرستان تویسرکان به دنیا آمد. پدرش محمدابراهیم، کشاورزی می‌کرد که برای یک زندگی بهتر، در 1342 راهی تهران و در سمنگان نارمک، موفق به ساخت یک مجتمع تجاری- مسکونی شد. با مهاجرت پدر به تهران، تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در تهران به اتمام رساند و با اخذ دیپلم ریاضی در آذر‌ 1348، در رسته همافری نیروی هوایی استخدام شد و مدتی در رشته الکترونیک درس خواند. به دلیل علاقه به پرواز، تغییر رسته داد و در سال بعد، وارد دانشکده خلبانی شد (مهرنیا،1390: 25). پس از طی دورههای مقدماتی نظامی، زبان انگلیسی و پرواز، در بهمن‌ 1350 به آمریکا اعزام شد و پس از تکمیل زبان تخصصی، برای دوره پرواز پایه و پیشرفته، به پایگاه ویلیامز در آریزونا عزیمت کرد و دوره آموزشی هواپیمای تی 41، جت تی 37 و جت فراصوت تی 38 را در اردیبهشت 1352 با موفقیت و نمرات ممتاز گذراند و با اخذ نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی به ایران بازگشت. ابتدا برای هواپیمای شکاری اف 5 و پس از طی دروس زمینی، برای آموزش کابین عقب هواپیمای اف 4 برگزیده شد و این دوره رزمی را در پایگاه هوایی مهرآباد تهران با موفقیت به اتمام رساند و در تیر 1353 به پایگاه هوایی شیراز منتقل شد (پرونده خدمتی). ستوانیکم احمدبیگی برای آموزش کابین جلویِ اف 4، در 1355 به پایگاه مهرآباد اعزام شد و پس از طی دوره، به پایگاه سوم شکاری (همدان) انتقال یافت. دوره معلمی کابین عقب را در خرداد 1357 در همان پایگاه طی کرد و در مهرماه همان سال، به درجه سروانی ارتقا یافت. دوره معلمی کابین جلو‌، با تحولات انقلاب اسلامی متوقف شد و او هم به صف انقلابیون پیوست (همان: 26 و اعظمی، 1397، ج 2: 7 و 9). سروان احمدبیگی از عناصر حزبالهی پایگاه سوم بود که هم‌زمان با تهذیب نفس، پای‌بندی به فرائض دینی، در مأموریتهای شناسایی و مقابله با تجاوزهای پراکنده دشمن و پشتیبانی هوایی از نیروی زمینی ارتش در مصاف با ضدانقلاب در خطه غرب کشور، ازجمله پشتیبانی هوایی از رزمندگان در سنندج، پاوه و بانه شجاعانه مشارکت فعال داشت (رمضانی و دیگران، 1399: 135). 31 شهریور تا اول مهر 1359، در مسئولیت آماده پانزده‌دقیقه‌ای در آلرت مشغول بود و در عملیات روز اول مهر مجاز به شرکت نبود؛ اما از دوم مهر تا سه ماه، پی‌درپی علاوه بر انجام پروازهای گشت رزمی، به‌صورت داوطلبانه در مأموریت‌های پشتیبانی نزدیک هوایی و بمباران محل تجمع نیروها، توپخانه، ادوات زرهی و ... در جبهه‌ها و قطع خطوط مواصلاتی و عقبه دشمن؛ انهدام زیرساختها یا مراکز حیاتی و بمباران اهدافی ازجمله تلمبه‌خانه نفتی کا 2 در عمق خاک دشمن حضور فعال داشت (مهرنیا،1390: 26). در فرایند عملیاتهای انجام‌شده، قدرت آفندی دشمن گرفته شد و در مواضع ناخواسته، تن به توقف و رفتن در لاک دفاعی داد. با انهدام تلمبهخانه نفتی کا 2، صدور نفت عراق به‌شدت کاهش یافت و متوقف شد. دریکی از این مأموریت‌های خطیر به همراه ستوانیکم محمد کازرانی فراهانی (کابین عقب) پس از بمباران یکی از مراکز تسلیحاتی عراق، مورد اصابت یک فروند موشک پدافند هوایی دشمن قرار گرفت؛ ولی با همان وضعیت، هواپیمای صدمه‌دیده را علی‌رغم مجوز ترک اضطراری، در پایگاه همدان فرود آورد. پس از نشستن، متوجه شدند بال هواپیما به‌شدت آسیب‌دیده و در داخل آن حفرهای ایجادشده؛ به‌گونه‌ای که به‌راحتی میتوان داخل آن ایستاد (رمضانی و دیگران، 1399: 133). ��روان احمدبیگی بههنگام اجرای آخرین مأموریت رزمی در 29/9/1359 و تک به بالگردهای پارک‌شده در زمین فوتبال و ورزشگاه شهر بدره عراق، مورد اصابت ضدهوایی دشمن قرار گرفت و همراه با کابین عقب خود ستوان‌یکم ایوب حسین‌نژادی، پس از ترک هواپیما، به اسارت درآمدند (نمکی عراقی و دیگران، 1398: 212). او بعد از اسارت، به استخبارات عراق در بغداد منتقل شد. یک ماه بعد به زندان ابوغریب و بعدها راهی زندان الرشید شد و در فهرست مفقودالاثرها بود. ده سال دوران اسارت را باصلابت طی کرد و همچون تعداد دیگری از خلبانان، کسی از سلامت او باخبر نبود تا اینکه در 24 شهریور 1369، دوران سخت اسارت را پشت سر گذاشت و با سربلندی بر خاک ایران اسلامی بوسه زد (مهرنیا،1390: 26). یک سال پس از رهایی از بند اسارت دشمن، در 1/7/1370 با درجه سرهنگی، به فرماندهی آموزش‌های هوایی شهید خضرایی منتقل شد و به سِمت رئیس هیئت آموزش نجات خدمه از مرگ انتصاب یافت. در 12/9/1370، به دریافت نُه ماه ارشدیت نائل آمد. به خاطر کارنامه درخشان در دفاع مقدس و دوران اسارت، از 13/12/1370 به هجده ماه ارشدیت مفتخر شد. در 1371، به شرکت هواپیمایی آسمان مأمور و در 1/7/1372 براساس ماده 108 ارتش، به‌عنوان جانباز شناخته شد و به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا یافت. مجموع پرواز نامبرده تا قبل از اسارت، 1332 ساعت و ده دقیقه بوده است (رمضانی و دیگران، 1399: 135). محمدیوسف احمدبیگی در 1353 با سرکارخانم مهری مؤمنی ازدواج کرده بود و قبل از اسارت، صاحب یک فرزند دختر به نام مَهلقا شد و این بانوی نجیب علی‌رغم اینکه وضعیت اسارت همسرش در ابهام مطلق بود، به تربیت فرزندش ادامه داد؛ به‌گونه‌ای که در رشته حقوق تحصیل کرد و اکنون یکی از وکلای برجسته دادگستری است و پس از بازگشت همسرش، صاحب یک فرزند دیگر به نام علی شد که اکنون در رشته هنر مشغول تحصیل است. او افسری با‌تقوا و انسانی بسیار شریف بود و سرانجام در چهاردهم شهریور 1399 پس از سالها درد و رنج، دیده از جهان فروبست و به برادر شهیدش، یعقوب احمدبیگی از افسران نیروی زمینی ارتش، پیوست و در قطعه صالحین بهشت‌زهرا(س) در تهران به خاک سپرده شد. (مصاحبه، محمدعلی اعظمی و سایت خبرگزاری ایران). مآخذ: اعظمی، محمدعلی، عقاب‌های رهیده از بند، ج 2، تهران: مرکز راهبردی، ستاد نیروی هوایی ارتش، 1397؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ سایت خبرگزاری ایران، مصاحبه، اعظمی، محمدعلی، هم‌رزم؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبرد هوایی، تهران: سوره‌ مهر، 1393؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 6، تهران: مرکز، راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+احمدبیگی، یعقوب، (۱۳29‌- ۱۳64) رئیس رکن سوم تیپ 3 زرهی لشکر 88 زرهی زاهدان نيروي زميني ارتش. پنجم تیر، در قلعه جعفربیک از توابع تویسرکان زاده شد. پدرش، محمدابراهیم و مادرش، سلطان کمارقلعه نام داشتند. تحصیلات ابتدایی را در تویسرکان و دوره متوسطه را در تهران گذراند و در اول خرداد 1348، دیپلم طبیعی گرفت (سند: 1048/م/58). یکی از ویژگی‌های خانواده احمدبیگی، اعتقاد عمیق به آموزه‌های اسلامی و تقوا بود؛ چنانکه یعقوب پس از پایان دوره دبیرستان، عزم ورود به نظام کرد؛ اما قبل از آن به شهر قم و به دیدار یکی از علمای بزرگ رفت و تصمیم خود را ابراز داشت و از عدم اشکال شرعی در ورود به ارتش اطمینان یافت (عند ربهم یرزقون، 1394: 2/19). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمون ورزش، در سیزدهم مرداد 1348، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله شبانه‌روزی را در دانشکده افسری با فراگیری 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌های نظامی لازم به پایان رساند و در مهر 1351، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش زرهی شیراز اعزام شد و دوره یک‌ساله آن را گذراند و به لشکر 16 زرهی اختصاص یافت و خدمتش را در تیپ 3 زرهی همدان آغاز کرد (پرونده خدمتی). در هفده اسفند 1355، با سرکار خانم حضوری ازدواج کرد که حاصل آن، دو دختر به نام سمیه در سوم شهریور 1358 و صفورا در بیست‌ویکم شهریور 1361 است (تصویر شناسنامه). با آیت‌الله مدنی در همدان، ارتباط و مجالست داشت و از ایشان در کلیه‌ امور راهنمایی می‌گرفت. در حوادث انقلاب اسلامی هنگامی‌که مبارزات مردم مسلمان به اوج رسید و امام خمینی (ره) فرمان داد که افسران و سربازان از پادگان‌ها فرار کنند، دراین‌باره از آیت‌الله مدنی کسب تکلیف کرد. ایشان گفت: «منظور امام، افسرانی چون شما نبوده است. شما تکلیف دارید در پادگان باقی بمانید و در صورت لزوم فرماندهی امور را به عهده بگیرید» (حسینیا، 1382: 88). چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ازطرفِ ارتش به دفتر امام خمینی (ره) منتقل شد. مدت هشت ماه در آنجا خدمت کرد. پس‌ازآن ازطرفِ سرهنگ سیدموسی نامجوی فرمانده دانشکده افسری، برای همکاری فراخوانده شد تا خدمت خود را در آنجا ادامه دهد. او به دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش انتقال یافت و در سِمت فرمانده گردان فتح، مشغول به خدمت شد. پس از انتقال به لشکر 88 زرهی زاهدان در 1361، به منطقه عملیاتی عزیمت کرد و هفت ماه در آنجا حضور داشت. در 1362، به زاهدان مراجعت کرد و به ایرانشهر منتقل شد. در مهر 1364، دوباره به مناطق عملیاتی اعزام و در منطقه عمومی سومار مشغول خدمت شد (همان: 89). در 09:00 سی‌ویکم تیر 1364 در حین انجام مأموریت، براثرِ اصابت ترکش خمپاره دشمن در منطقه‌ عملیاتی سومار، از ناحیه‌ پشت و پشتِ ‌سر مجروح شد. سرانجام سرگرد زرهی یعقوب احمدبیگی در ساعت 12:20 سوم آبان 1364، براثرِ اصابت گلوله‌ تیر مستقیم تانک دشمن در دیدگاه ارتفاع 402 در منطقه‌ عملیاتی سومار، به درجه‌ رفیع شهادت نائل آمد (پرونده شهادت). پیکر سرهنگ‌دوم شهید یعقوب احمدبیگی در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) در قطعۀ 26، ردیف 80، شمارۀ 48، به خاک سپرده شد. (گلزار). هم‌رزم شهید سرتیپ‌دوم سیدکاظم سنایی می‌گوید: «احمدبیگی ضمن آنکه یک نظامی برجسته بود، برای مطالعه و کسب دانش عمومی نیز علاقه‌ فراوانی از خود نشان می‌داد. ازجمله کتاب‌هایی که به آن‌ها علاقه نشان می‌داد، کتاب‌های شهید مطهری بود» (حسینیا، 1382: 93). سرهنگ حمید دقیق‌احمدی از دوستان شهید می‌گوید: «نقش مؤثر و سازنده احمدبیگی در گردان دانشجویان دانشکده افسری، به‌طور کامل محسوس بود. بر این اساس سرهنگ سیدموسی نامجوی فرمانده دانشکده، با انتقال او به مناطق عملیاتی مخالفت می‌کرد. وی پس از شهادت نامجوی، به لشکر ۸۸ زرهی زاهدان منتقل و به معاونت تیپ پیرانشهر منصوب شد» (همان: ۹۵). او در ‌نامه‌ای به دخترش نوشته است: «اگر شهید شدم، شما بایستی متکی به خود باشید و به اسلام و ق��آن رو کنید و اسوه‌ شما، فاطمه‌‌ زهرا (س) باشد و اگر لیاقت شهادت را نداشتم، به یاری خداوند در تربیت اسلامی شما کوشا خواهم بود. وظایف سنگینی بر دوش داریم» (همان: 106). یعقوب احمدبیگی در ‌نامه‌ای به همسرش نوشته است: «بهترینِ شما کسی است که قرآن بیاموزد و قرآن تعلیم بدهد، به‌شرطی‌که ان‌شاءالله به کمک یکدیگر و با یاری خداوند متعال، به‌سویِ عمل به قرآن حرکت کنید» (همان: 108). همسر شهید یعقوب احمدبیگی می‌گوید: «در ۱۳۵۵، با یعقوب احمدبیگی ازدواج کردم و در ۲۴ تیرماه سال بعد، به خانه‌ او در همدان رفتم تا زندگی مشترکمان را آغاز کنیم. از همان ابتدای زندگی متوجه شدم که او و چند تن دیگر از دوستان هم‌فکرش، خانواده تهی‌دست و بی‌سرپرستی را تحت پوشش گرفتند و هرماه مبلغی را به آن خانواده کمک می‌کنند» (حسینیا، 1380: ۱۹۲). مآخذ: پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، باید رفت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382؛ حسینیا، احمد، یاد آن روزها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380؛ سند: 1048/م/ 58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 2، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.
+احمد خان‌بیگی، غفور، (۱۳34- ۱۳61) فرمانده گروهان 3 گردان ۱۲۱ پیاده تیپ 1 زرهی اهواز لشکر 92 زرهی نیروی زمینی ارتش. هشتم فروردین، در قریه اردکان طالقان زاده شد. پدرش، قدرت‌الله و مادرش، بلقیس احمد خان‌بیگی نام داشتند (سند: 1057/م/58). پس از طی دوران تحصیلی ابتدایی و دبیرستان و با اخذ مدرک دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در پنجم مهر 1354 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. او در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌دومی نائل آمد. او که در دورۀ دانشجویی رستۀ پیاده را انتخاب کرده بود، برای گذراندن دورۀ مقدماتی این رسته، در 31/6/1357 به مرکز پیاده شیراز فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت. پس از پایان دوره مذکور در دوازدهم اسفند 1357‌، به لشکر 92 زرهی و گردان ۱۲۱ آن اختصاص یافت. اولی�� شغل او، فرمانده دسته پدافندی هوایی گروهان ارکان بود (پرونده‌ خدمتی). از کسانی که او را می‌شناختند و به نحوی با وی در ارتباط بوده‌اند، می‌توان خاطرات زیبایی را از متانت و تقوی و آرامش و دلسوزی و تعهد او شنید (شهدای ارتش) .در پانزدهم خرداد 1358، به‌عنوان فرمانده دسته ادوات گروهان 3 گردان ۱۲۱ پیاده تیپ 1 زرهی اهواز مشغول خدمت بود که رژیم بعثی عراق به میهن اسلامی ایران حمله کرد. 49 روز از جنگ تحمیلی سپری شده بود که به‌عنوان فرمانده گروهان 3 گردان ۱۲۱ پیاده منصوب شد. در اول فروردین ۱۳۶۰ به علت رشادت در منطقه عملیاتی جنوب، به یک ‌سال ارشدیت نائل آمد (پرونده‌ خدمتی و فرمان ۵۰۷۰ همگانی ارتش). سرانجام ستوان‌یکم غفور احمدخان‌بیگی در سوم خرداد 1361 در عملیات بیت‌المقدس، براثر اصابت ترکش گلوله تانک دشمن، به درجه رفیع شهادت نائل آمد (پروند شهادت). تربت پاکش در گلزار شهدای روستای آردکان طالقان، نمادی از ایثار و شهادت در راه وطن است (شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای آجا؛ پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 1057/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+احمدلو، علی، (1359-1336) شهید، فرمانده گروهان 1 گردان 153 پیاده تیپ 2 قوچان لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران. دهم دی، در جعفرآباد قم زاده شد. پدرش، غلام‌علی و مادرش، فاطمه صفا بود. او سه خواهر و سه برادر داشت (سند: 1126/م/58). تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در 1348 به پایان رساند و دوره دبیرستان را در تهران گذراند و در 1354 دیپلم ریاضی گرفت. او به دلیل علاقه فردی و دارابودن شرایط جسمی و روحی لازم، با راهنمایی پدر، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات پزشکی و آزمایش ورزش، وارد دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شد. دانشجو علی احمدلو از استخدامیان ششم مهر 1355 بود که در مدت سه سال تحصیل شبانه‌روزی در دانشکده افسری و گذراندن واحد‌های علمی شامل دروس عمومی روان‌شناسی‌، جغرافیای نظامی، هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ و دروس تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز را فراگرفت. استادان دروس علمی دانشکده افسری را معمولاً از دانشگاه تهران دعوت میکردند و او از استادان باسواد و دارای معلومات در دانشکده نیز نکته‌های ارزشمند علمی را آموخت و از استادان نظامی نظیر جناب سرهنگ سیدموسی نامجوی، استاد نقشه‌‌خوانی و نقشه‌برداری و سایر اساتید نظامی درس ایمان، انسانیت، مردانگی و زندگی در شرایط سخت نظامی را آموخت. (پرونده خدمتی). علی پس از صدور فرمان امام خمینی (ره) مبنی‌بر ترک پادگان‌های نظامی، به‌فرمان امام لبیک گفت و به خیل مردم انقلابی و مؤمن ایران اسلامی پیوست و پس از مدتی بنا به‌فرمان امام خمینی (ره) مبنی‌بر بازگشت به ارتش، به آن بازگشت (دفاع پرس). فرمانده گروهان دوم دانشجویی ایشان نظر داده است: «علاقه‌مندی به خدمت دارد. انضباط خوب است، وضع ظاهری و نظم و ترتیب در کارها بسیار مرتب است. مقاومت جسمانی بسیار عالی، اخلاق و رفتار خوب است. حُسن شهرت در بین دانشجویان دارد». فرمانده گردان سوم در خصوص او نظر داده است: «دانشجویی است در سطح عالی» (پرونده شهادت). در سی‌و‌یکم شهریور 1358 از اولین دوره افسران ارتش جمهوری اسلامی ایران، بود که با شماره شناسایی 55497990 موفق به دریافت درجه‌ ستوان‌دومی شد و برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی، دروس نظامی و تاکتیک دسته در آفند و پدافند آموزش‌های آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزارشناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، آشنایی با سایر رسته‌ها و نیروها و تیراندازی محدود توسط دانشجویان منتخب زیر نظر اساتید با سلاح‌های سهم تیر منحنی خمپاره‌انداز 60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون و مالیوتکا و تاو را فراگرفت و پس از طی دوره، به لشکر 77 پیاده خراسان اختصاص یافت (پرونده‌ خدمتی). در هفدهم فروردین 1358 با دخترخانمی از خاندان مکاری ازدواج كرد و در بیست‌وسوم اردیبهشت 1359، فرزند دختر ایشان به دنیا آمد که او را شیما نام نهادند (تصویر شناسنامه). ستوان‌دوم پیاده علی احمدلو در روز سوم مهر 1359 در معیت رزمندگان گردان 153 پیاده، آتشبار 105 میلی‌متری و یک گروهان تانک به فرماندهی سرهنگ‌دوم کهتری برای دفاع از خرمشهر، از شهر قوچان به راه افتادند (اعوانی، 1387: 88). سرانجام ستوان‌دوم پیاده علی احمدلو در هشتم آبان 1359 براثرِ اصابت گلوله کلاشینکف در منطقه بهمن‌شیر آبادان به شهادت رسید (پرونده شهادت). سرهنگ احمد حیدری رئیس سابق مرکز حفظ آثار دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، می‌گوید: «شهید احمدلو فرمانده گروهان از لشکر 77 خراسان را بر عهده داشت. هنگامی‌که وی بر‌اثرِ اصابت ترکش، لحظات آخر عمر خود را می‌گذراند، از نوشیدن آب امتناع کرد و با اشاره، درخواست نمود آب را به سرباز مجروحی که در کنارش افتاده بود، برسانند. در این حال بود که هم آن سرباز و هم شهید احمدلو، هر دو با لب‌تشنه به فیض عظیم شهادت نائل شدند و نام شهید احمدلو، شهیدی از روستاهای بخش جعفریه قم به‌عنوانِ شهید ارتش از قم، در روزهای نخستین دفاع مقدس ثبت شد (دفاع پرس). مادر شهید گفت: «چه بگویم از پسری که گلی بی‌همتا در بوستان زندگی‌ام بود و خدا امانتش را پس گرفت. پسرم سلام کرد و مرا در آغوش گرفت و بوسید. به رسم خواهران و برادرانش، او را علی آقاجان صدا زدم و به او گفتم: پسرم بنشین تا برایت چای بیاورم. دستش را روی دهانش گذاشت و به من گفت: مادر عزیزم! من آمده‌ام فقط شما را ببینم و زود بروم. با تعجب به او گفتم: پسرم! تو تازه آمده‌ای کجا با این عجله؟ با گفتن این جمله، برادرش از در وارد شد که علی از او خواست به صدای سوت قطار گوش دهد و هنگامی‌که صدای سوت سوم قطار را شنید، به علی بگوید. علی رو به من کرد و گفت: مادرجان! می‌دانی که در کشور جنگ است و من عازم مناطق جنگی هستم. باید با نیروهایم در این مناطق مستقر بشوم و به رزمنده‌ها مهمات برسانم. مراقب خودت باش» (فارس). پیکر سروان شهید، علی احمدلو در قم تشییع و در گلزار امامزاده ابراهیم به خاک سپرده شد (ستاد کنگره شهدای استان قم). خواهر شهید از روز خاک‌سپاری شهید برایمان گفت: «هنگامی‌که خبر شهادت علی به ما رسید دیگر نمی‌دانستیم کجای دنیا هستیم. تمام خیابان‌های مسیر تشیع علی، تعطیل بودند از حرم حضرت معصومه (س)‌ تا خیابان امام‌زاده ابراهیم (ع).‌ چهار ساعت طول کشید تا جنازه به محل دفن که امامزاده ابراهیم (ع) بود، برسد. همه آمده بودند پیر و جوان همه با اسفند و نقل و شکلات از جنازه علی استقبال می‌کردند و فریاد می‌زدند عزا عزاست امروز، روز عزاست امروز، شهید علی احمدلو پیش خداست امروز. قیامتی در شهر برپا بود. همه برای تسلیت به خانه ما می‌آمدند. علی از نخستین شهدای جنگ بود و تمام مردم بر خودشان وظیفه می‌دانستند که به سرسلامتی خانواده شهید بیایند. پدرم پس از خاک‌سپاری علی، نماز خواند و رو به قبله دستانش را بلند کرد و گفت: خدایا! این قربانی را از ما بپذیر». (فارس نیوز). در ۲۶ آبان ۱۴۰۱ در اجلاسیه دومین کنگره ملی شهدای استان قم فداکاری فرمانده ارتشی که در لحظه شهادت مانند شهدای صدر اسلام با وجود تشنگی آب ننوشید را حضرت آیت‌الله سید‌علی خامنه‌ای (مُدّظلّه‌العالی) فرماندهی کل قوا این‌گونه روایت کردند. یک فرمانده ارتشی اینجا هست شهید امیر احمدلو یک ارتشی که قمی است. این در آخرین لحظه حیاتش آب می‌آورند که آب یا یک نفر می‌گه که تشنه از دنیا نره. این جوان نظامی آب را نمی‌خورد اشاره می‌کند به آن سربازی که بغل دستش بود. یعنی همان حادثه صدر اسلام که هی ماها، روی منبرها گفتیم و مردم شنیدند و تصور درستی ازش پیدا نکردیم، این درواقع اتفاق افتاد. یک افسر ارتشی این واقعیت را به ما نشان داد. این چیز کمیه! این چیز کوچکیه! با چه زبانی می‌شود این را بیان کرد؛ جز زبان هنر. این را بروید. دنبال این کار (خبرآنلاین). مآخذ: اعوانی، علی، امیرآبادان، سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1387؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1126/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 25-1/604  - 11/11/1359، خبر آنلاین، خبرگزاری تحلیلی ایران، ساعت10:41، 26 آبان 1401معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش، مدیریت کارگزینی، افسران ترفیعات و امتیازات؛ سایت فارس نیوز.
+احمدی ‌سطری، عباس‌علی، (۱۳19- ۱۳5۹) معاون فرمانده گردان 285 تانک تیپ 2 زرهی بیستون لشکر 81 زرهی کرمانشاه نیروی زمینی ارتش. بیستم آذر، در روستای سیطر از توابع سنقر زاده شد. پدرش، محمدقلی و مادرش لیلی شرفی‌ سطری، نام داشتند و دارای یک خواهر بود (سند: 1049/م/58). پس از اخذ مدرک تحصیلی ششم ابتدایی در 1340، به استخدام ارتش درآمد و به مدت یک سال در آموزشگاه گروهبانی تهران مشغول گذراندن آموزش نظامی شد و در پایان آن، رسته زرهی را انتخاب کرد. پس از طی دوره کد تانک در مرکز زرهی شیراز در ۱۳۴۱، با درجه گروهبان‌سومی به تیپ 2 زرهی دزفول لشکر 92 زرهی اهواز اختصاص یافت. حین خدمت، به تحصیل ادامه داد و پس از اخذ مدرک دیپلم در ۱۳۵۱، در آزمون ورودی آموزشگاه افسری شرکت کرد و پس از قبولی، به جمع دانشجویان آموزشگاه افسری پیوست. در پایان دوره و برای طی دوره مقدماتی زرهی، با درجه‌ ستوان‌سومی به مرکز زرهی شیراز اعزام شد. پس از پایان دوره مقدماتی زرهی در شیراز، به لشکر ۱۶ زرهی قزوین منتقل و در تیپ همدان مشغول خدمت شد (پرونده خدمتی). در سیزدهم تیر 1349، با دختری از خاندان شلیلیان ازدواج کرد که حاصل آن، دو دختر به نام زینب متولد اول فروردین 1351 در کرمانشاه و نرگس، متولد پنجم تیر 1354 در همدان است (تصویر شناسنامه). در ��کم دی 1356، به درجه‌‌ ستوان‌دومی نائل آمد (مستخرجه از ماده 1 فرمان 16425 همگانی ارتش). مخالفت‌هایی با رژیم شاه داشت و در پادگان تیپ ۳ زرهی همدان طی جلساتی با همکاران، درباره‌ مسائل مذهبی هم‌فکری می‌کردند؛ غافل از آنکه عوامل ضد اطلاعات تمام حرکات و رفت‌وآمدهای آن را کنترل می‌کرد. هم‌زمان با آغاز انقلاب، به برپایی تظاهرات و فعالیت‌های خود افزود. رفتارها و عکس‌العمل‌های او نسبت به تظاهرات مردم، سبب شد که در نهم آبان 1357 به‌وسیلۀ مأموران ساواک دستگیر شود. وی پس از ساعت‌ها تهدید و بازجویی مقدماتی توسط ضد اطلاعات‌، به زندان دژبان انتقال داده شد (حسینیا، 1382: 47‌- 49). با اوج‌گیری تحولات انقلاب اسلامی، به فعالیت‌های انقلابی خود به‌طور علنی افزود تا جایی که آجودانی لشکر ۸۱ زرهی طی نامه: 34/03/701- 10/11/1357 به معاونت نیروی انسانی نیروی زمینی شاهنشاهی (مدیریت کارگزینی افسران) نوشت: «افسر یادشده بالا در هر فرصتی برای منحرف‌کردن افکار افسران و درجه‌داران و سربازان وظیفه استفاده می‌نماید؛ ... فعالیت منحرف‌کننده وی مورد تأیید ضد اطلاعات وابسته به لشکر قرارگرفته است. با عرض مراتب فوق، استدعا می‌شود به‌منظور عدم اشاعه روش افسر مذکور در بین افسران و درجه‌داران و افراد نظامی وظیفه‌شناس و حفظ شئونات نظامی، به استناد جزء ۲ بند د ماده ۱۵ قانون استخدام نیروهای مسلح شاهنشاهی، نامبرده را تسلیم کمیسیون پنج‌‌نفری نموده و نسبت به طرد وی از ارتش شاهنشاهی اقدام و نتیجه را امر به ابلاغ فرمایند. فرمانده لشکر ۸۱ زرهی سرلشکر منوچهر فوزی» (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از کسانی بود که برای دفاع از انقلاب و تمامیت ارضی کشور، کمر همت بست و به مقابله با تحرکات ضدانقلابی و جدایی‌طلبانه اشرار در کردستان پرداخت. به‌عنوانِ نمونه درباره‌ حوادث پاوه می‌گوید: «به‌ فرمان رهبر انقلاب، یگان‌های دیگری هم به‌سمت پاوه حرکت کردند. در ۲۶ مرداد، من گروهان خود را حاضر کرده و آماده حرکت به‌سمت پاوه شدم. عده دیگری از نظامیان هم بعد از حرکت یگان زرهی، به‌سویِ پاوه به راه افتادند. به‌محض رسیدن خبر تهاجم ستون زرهی به‌سویِ پاوه، اشرار و عناصر ضدانقلاب به وحشت افتاده و پا به فرار گذاشتند تا اینکه در بیست‌وهفتم مرداد 1358 با استقبال مردم ستم‌دیده پاوه، وارد این شهر شدیم و منطقه را پاک‌سازی کردیم. پس ‌از آن، دکتر چمران درخواست سه دستگاه تانک کرد تا شهر نوسود را از تصرف اشرار و عوامل بیگانه خارج کند. من و تعدادی از همکاران به‌طور داوطلبانه، به‌سویِ نوسود حرکت کرده و چند روز پس از سلطه بر آن شهر، به دستور فرمانده لشکر به پادگان عزیمت نمودیم.» (حسینیا، 1382: 51 و 50). معاونت نیروی انسانی نیروی زمینی ارتش طی نامه: 33/03/701/ش- 21/1/1359، ستوان زرهی عباس‌علی احمدی‌ سطری جمعی تیپ بیستون را در سِمت یکی از اعضای کمیسیون تیپ بیستون در کرمانشاه، به تیم رسیدگی به شکایات از تهران تعیین و معرفی کرده است (پرونده خدمتی). احمدی درباره‌ شروع جنگ تحمیلی عراق می‌گوید: «هنگامی‌که ارتش عراق به‌سمت مرزهای ایران پیشروی کرد و مناطق و شهرهایی را به تصرف خود درآورد؛ در چهارم شهریور ۱۳۵۹، فرماندهی شجاع، صادق و انقلابی به نام ستوان‌یکم حسین فرهادی به گروهان ما پیوست و من به سِمت معاون وی منصوب شدم. پس از آغاز جنگ تحمیلی، گروهان ما بنا به دستور فرماندهان، به‌سمت گیل��ن‌غرب حرکت کرد. طولی نکشید که به ما دستور دادند با هفت دستگاه تانک از گردان ۲۱۷ تانک به فرماندهی جناب سروان حصاری، در محور گردنو- سرپل و کورموش مستقر و مانع نفوذ و پیشروی نیروهای دشمن شویم» (حسینیا، 1382: 51). لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه به شرح نامه: 42/03/701- 17/8/1359 به معاونت نیروی انسانی نیروی زمینی ارتش (مدیریت کارگزینی افسران) می‌نویسد: «ستوان‌دوم زرهی عباس‌علی احمدی‌سطری به علت ابراز شجاعت و رشادت در عملیات رزمی با ارتش بعث عراق، به یک سال ارشدیت مفتخر و نامبرده از اول دی 1358 به درجه‌ ستوان‌‌یکمی نائل و مراتب ترفیع وی در دستور شماره ۱۱۸۷ لشکر درج شده است» (پرونده خدمتی). سرانجام ستوان‌یکم عباس‌علی احمدی‌ سطری در چهاردهم دی 1359، براثر برخورد با مین در منطقه‌ عملیاتی گیلان‌غرب به شهادت رسید (پرونده شهادت). وی در بخشی از وصیت‌نامه خود نوشته است: «در این جهان پر از درد و زجر و شکنجه و بی‌خبری و نیاز، بهترین روش که بتواند بشر را از زندگی راضی کند، راه و روش انبیای گرامی و جانشینان به‌حق آن‌هاست. رعایت و اجرای انصاف و عدالت است و در بین رسالت عظیم پیامبران، بدون تعصب، بالاتر از حضرت محمد (ص) و یاوران و جانشینان برحق او کسی را سراغ ندارم. برای جلوگیری از گمراهی و سردرگمی بعد از فوت حضرت رسول (ص)، اسلام راستین را باید در مکتب علی (ع) و فرزندان او جست‌وجو نمود» (حسینیا، 1382: 59). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد ن نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، باید رفت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382؛ سند: 1049/م/ 58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+احمدیان، عبدالحسین، (۱۳۱۹) فرمانده. در محله بین تیمچه و چنانی در حوالی مسجد شازده کرمانشاه به دنیا آمد. سال ۱۳۲۶ وارد دبستان شد و به مدت شش سال در دبستان‌های فرخی، حکمت، ۱۵ بهمن و بدر تحصیل کرد. سال اول متوسطه را در دبیرستان داریوش، سال دوم و سوم متوسطه را در دبیرستان‌ ابومسلم تهران گذراند دوره دوم متوسطه کلاس‌های چهارم، پنجم و ششم ریاضی را در دبیرستان شاپور کرمانشاه مدرسه نظام گذراند. در ۳۱ شهریور ۱۳۳۸ دوره یک‌ساله افسری را گذراند و ستوان‌سوم شد. یک سال بعد، در آزمون ورودی دانشکده افسری قبول شده و پس از طی دوره سه‌ساله دانشکده افسری در ۱۵ مهر ۱۳۴۲ به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی مفتخر و به دوره مقدماتی پیاده شیراز اعزام شد. او در ۱۳۴۲ ازدواج کرد و دارای دو فرزند دختر است. در پایان دوره مقدماتی، به لشکر گارد منتقل شد و در سمت افسر اجرائیات مشغول خدمت شد. در طول سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ به مدت دو سال، افسر اجرائیات لشکر گارد بود و به مدت سه سال در تیپ منجیل، با سمت فرمانده دسته پیاده خدمت کرد. یک سال فرمانده گروهان آموزشی در مرکز آموزش کرمان بود. به مدت دو سال فرمانده گروهان قرارگاه ارتش یکم بود. او به مدت دو سال، به‌عنوان فرمانده گروهان پیاده در گردان ۱۵۵ پیاده مریوان در لشکر سنندج خدمت کرد. سپس به مدت یک سال، به دوره عالی پیاده به مرکز پیاده شیراز اعزام شد. در پایان دوره عالی، به مدت دو سال به‌عنوان رئیس رکن سوم گردان‌های ۱۹۵ و ۱۱۹ پیاده مکانیزه تیپ ۱ زرهی اسلام‌آباد از لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه خدمت کرد. به مدت یک سال معاون گردان ۱۸۴ پیاده مکانیزه تیپ ۲ زرهی لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با درجه سرگردی، فرمانده گردان ۱۴۳ پیاده از تیپ ۳ زرهی ابوذر در سرپل ذهاب را بر عهده داشت. اجرای عملیات پاک‌سازی شهر ازگله را لحظه‌به‌لحظه به فرماندهی تیپ ۳ زرهی گزارش می‌داد. سرهنگ هوشنگ سهرابی فرماندهی تیپ، او را به‌عنوان ناجی ازگله به سرتیپ ولی‌الله فلاحی که در خرداد ۱۳۵۹ جهت بازدید به سرپل ذهاب آمده بود، معرفی کرد. او برای اولین بار به مدت سه ماه ارشدیت نائل آمد و ازطرف سرهنگ سهرابی یک قبضه کلت به‌عنوان جایزه به او اهدا شد. در اوایل شهریور ۱۳۵۹ با درجه سرهنگ‌دومی در سمت رئیس رکن یکم لشکر ۸۱ زرهی بود که جنگ تحمیلی شروع شد. او در ۲۹ اسفند ۱۳۵۹ به درجه سرهنگی مفتخر شد و از اول اردیبهشت ۱۳۶۰ تا ۶ خرداد ۱۳۶۰، در سمت معاون تیپ ۳ زرهی ابوذر خدمت کرد. سپس به مدت دو ماه به‌عنوان سرپرست تیپ ۱ زرهی تعیین شد و از ۸ مرداد ۱۳۶۰ در سمت معاون تیپ ۲ زرهی لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه تعیین شد. هنگامی‌که علی صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش انتصاب یافت، ایشان را به‌عنوان فرمانده تیپ ۳ زرهی ابوذر انتخاب کرد و تا اسفند ۱۳۶۱ به‌عنوان فرمانده تیپ ۳ زرهی ابوذر بود. در زمان فرماندهی ایشان، او با تیپ در عملیات مطلع‌الفجر شیاکوه و مسلم‌بن عقیل (ع) مشارکت داشت. در اردیبهشت ۱۳۶۲، به سمت رئیس رکن چهارم قرارگاه عملیات غرب تعیین شد. از نیمه دوم خرداد ۱۳۶۲، به‌عنوان افسر عملیات قرارگاه غرب انتخاب شد. او در ۱۵ تیر ۱۳۶۲، به‌عنوان فرمانده تیپ ۸۴ پیاده خرم‌آباد معرفی و چند ماه بعد، دوباره به‌عنوان افسر عملیات قرارگاه غرب مشغول خدمت شد. سپس از ۲۳ آبان ۱۳۶۶ به معاونت آموزشی نیروی زمینی انتقال یافت و در ۱۱ شهریور ۱۳۶۷ به‌عنوان فرمانده مرکز آموزش 03 عجب‌شیر مشغول خدمت بود. او در ۱۳۶۷ به ترفیع سرتیپ‌دومی نائل آمد و در ۱۳۶۸ با ۳۳ سال خدمت بازنشست شد. مآخذ: باقری، زهرا، محور سومار- کرمانشاه: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس کرمانشاه، انتشارات ده، 1400.
+احمدیان، فرهاد، (1327- 1364) شهید، جمعی لشکر 23 نیروهای مخصوص نیروی زمینی ارتش. 21 فروردین، در بندر انزلی به دنیا آمد. پدرش، غلام‌حسین و مادرش، ایران نام داشتند (روگرفت شناسنامه، پرونده خدمتی). دوران تحصیلی ابتدایی و دبیرستان را در زادگاهش به پایان رساند و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1348 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. فرهاد در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت و در 1/7/1351 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. ا�� که در دورۀ دانشجویی رستۀ پیاده را انتخاب کرده بود، برای گذراندن دورۀ مقدماتی این رسته، به مرکز پیاده شیراز فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت. از 1352 به مرکز آموزش 03 عجب‌شیر اختصاص و در محل‌های سازمانی فرمانده دسته 3 گروهان 2 گردان 3 و فرمانده دسته 1 همان یگان انتصاب یافت. از پانزدهم مرداد 1354، به آموزشگاه هنگ نوجوانان سابق نیروی زمینی ارتش (دانشگاه امام حسین فعلی) انتقال یافت و به‌عنوان فرمانده گروهان، به دانش‌آموزان پرداخت. از پانزدهم مرداد 1357، به تیپ 23 نیروهای ویژه هوابرد پیوست و دوره‌های تکاور، چتربازی و مربی چتربازی و نوهد را گذراند و به‌عنوان تکاوری ورزیده، به ادامه خدمت پرداخت. فرمانده تیم 2 عملیاتی گردان 181 و افسر آموزش همان یگان و معاون تیم عملیاتی گردان 137 از مشاغل او در این یگان بود. با تبدیل تیپ 23 نوهد به لشکر 23 نیروهای مخصوص، از 20/3/1362 به‌عنوان فرمانده گردان 2 تیپ 1 آن انتصاب یافت (همان). او پس از ازدواج، دارای فرزند پسری شد که نام او را پیمان نهاد. مراحل ترفیعاتی او بدین گونه بود: ستوان‌دوم در 1/7/1351، ستوان‌یکم در 1/7/1354، سروان در 11/7/1358، سرگرد در 1/10/1362 و با احتساب هجده ماه ارشدیت، سرهنگ‌دوم در 3/6/1364 شد. پادگان سیدکان، محل تغذیه و تدارکات بعثی‌های عراقی و ضدانقلابیون داخلی بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و هنگامی‌که استکبار جهانی با تحریک عوامل داخلی در کردستان قصد ضربه‌زدن به انقلاب و میهن عزیزمان را داشت، با گروهی از یاران و هم‌رزمان خود به‌سوی کردستان شتافت و مدت هفت سال با ضدانقلابیون به مبارزه پرداخت و خدمات شایانی در این مدت انجام داد (پایگاه اطلاع‌رسانی 8 دی). او که تا آن زمان در مبارزه با ضدانقلابیون، تجارب فراوانی اندوخته بود و جنگ‌های چریکی را به‌خوبی انجام می‌داد، برای مبارزه با قوای بعثی راهی جبهه‌های جنگ شد و با جمعی از هم‌رزمان خود ازجمله شهید جواد عبدحق پیمان بست که تا زنده‌اند و تا زمانی که جنگ ادامه دارد و خون در بدن دارند، از اسلام و میهن اسلامی دفاع کنند (نوید شاهد). او در راه مبارزه با نیروهای بعثی، یک‌بار از ناحیه دست مجروح شد و با بهبود نسبی، دوباره به جبهه رفت. به فرزند کوچکش خیلی علاقه‌مند بود و او را بسیار دوست می‌داشت، اما این علاقه و محبت باعث نشد از پیمانی که بسته بود، دست بردارد (تفحص). سرانجام در غروب خونین چهارم شهریور 1364، در سیدکان واقع در چهل کیلومتری داخل خاک عراق، براثر اصابت گلوله توپ به شهادت رسید (پرونده خدمتی). پیکر سرهنگ‌دوم فرهاد احمدیان پس از تشییع باشکوه، در گلزار شهدای بندرانزلی به خاک سپرده شد (تفحص). احمد ایران‌پرستی یکی از دوستان شهید در مورد وی می‌گوید: «شهید احمدیان هرگاه از جبهه بازمی‌گشت، مقداری پول به من می‌داد و تکلیف می‌کرد که این مبلغ را به خانواده‌های فقیر برسانم. به‌شدت در دفاع از ناموس مردم حساس بود و حتی در این راه حاضر بود جان خویش را نیز از دست دهد؛ اما خدشه‌ای بر ناموس مردم وارد نشود. (غلام‌حسین احمدیان پدر شهی�� نیز در مورد وی می‌گوید: «این سردار بزرگ به‌رغم نظامی‌بودن، همواره با دوستان ارتشی خود که در خط امام و انقلاب بودند، در راه‌پیمایی‌ها شرکت می‌کردند و هیچ‌گاه خود را از مردم جدا نمی‌دانستند.» پایگاه اطلاع‌رسانی 8 دی). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی تفحص، پایگاه جامع دفاع مقدس و شهدای استان گیلان، 16/1/1389؛ پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد، 21/8/1397؛ پایگاه اطلاع‌رسانی 8 دی نیوز، 4/6/1402، کد خبر 747038؛ پرونده خدمتی، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+احمدیان، سیدمرتضی، (۱۳32- ۱۳58) خلبان شهید بالگرد 214 هوانیروز. دوازدهم آذر، در تهران به دنیا آمد. فرزند دوم خانواده بود و در طفولیت، مادرش براثر بیماری نابینا شد. پدرش به‌وسیلۀ میوه‌فروشی، امرار معاش می‌کرد و سیدمرتضی نیز همواره به وی کمک می‌کرد و با وجود سن کم، یار و یاور پدر بود. به شهادت خانواده، آشنایان و دوستانش؛ دارای هوش فوق‌العاده بالایی بود. با اخذ مدرک دیپلم، در 1352 به استخدام هوانیروز درآمد. دوره آموزش نظامی را در تهران گذراند و برای یادگیری زبان انگلیسی و تخصص پرواز، به دانشکده مرکز آموزش هوانیروز اصفهان منتقل شد (پرونده خدمتی). پس از پایان آموزش پرواز با بالگرد در 1355، به درجه ستوان‌سومی نائل آمد. مدتی بعد باخانمی از خانواده جواهری جلالوند ازدواج کرد که حاصل، آن دو فرزند به نام‌های سیدمهدی و سیدمصطفی هستند. کمی بعد با تخصص پرواز با بالگرد ترابری 214، به پایگاه هوانیروز کرمانشاه منتقل و به‌صورت رسمی مشغول انجام‌ وظیفه شد. یک سال بعد با شرکت در آزمون سراسری دانشگاه، در رشته پزشکی قبول شد که بنا به عللی، ادامه تحصیل برایش ممکن نشد. مانند دیگر همکارانش، خدمات بی‌شماری را در عمر کوتاه نظامی خود انجام داد و پس از انقلاب، پروازهای متعددی را در مناطق مختلف کشور و یاری‌رسانی به مردم در حوادث غیر مترقبه اعم از سیل، زلزله و ... در پرونده خدمتی خود دارد. حتی پیش از آغاز رسمی جنگ تحمیلی، یک‌بار بالگردش در منطقه سومار، مورد اصابت گلوله دشمن‌ قرار گرفت؛ ولی توانست بامهارت بالا و توانایی عالی، بالگرد را به‌سلامت به زمین بنشاند (مصاحبه سرهنگ پایخان). آخرین پرواز این خلبان شجاع و مؤمن هوانیروز در بیست‌وهفتم بهمن 1358، جهت یاری‌‌رساندن به سیل‌زدگان جنوب بود. در آن مأموریت او و هم‌پروازش خلبان مجتبی زنگنه و گروهبان‌یکم سیدمحمود حدادی برای یاری‌رساندن به مردم سیل‌زده رامهرمز، در اختیار استانداری خوزستان قرار گرفتند. در آخرین پرواز امدادرسانی، در کیلومتر 45 اهواز- رامهرمز دچار شرایط نامساعد جوی شدند و در کنار دهکده بیوز سقوط کردند و خلبان احمدیان و گروهبان حدادی در آن سانحه به شهادت رسیدند. خلبان سیدمرتضی احمدیان با درجه سرتیپ‌دومی در آمار شهدای هوانیروز منظور و مزارش در بهشت‌زهرا (س) در تهران واقع‌شده است. (سلطانی: 1382: 3). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد هوانیروز؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد هوانیروز؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سلطانی، مرتضی، راهیان معراج شهدای هوانیروز، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1382؛ پایخان، صفر، مصاحبه، ۲۶ تیر ۱۳۸۶.
+احمدی ‌بیغش، داوود، (۱۳42- ۱۳66) فرمانده گروهان شناسایی لشکر ۵۸ تکاور ذوالفقار نیروی زمینی ارتش. اول خرداد، در روستای توره از توابع شهرستان اراک زاده شد. پدرش، تقی و مادرش، اشرف ملکی نام داشتند. تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در روستای زنگنه از توابع شهرستان ملایر، در 1356 به پایان رساند و دوره دبیرستان را در اراک گذراند و در 1360 دیپلم گرفت (سند: 1029/م/58). در پانزدهم آبان 1361، وارد آموزشگاه افسری نیروی زمینی ارتش شد. پس از طی آموزش‌های لازم، برای گذراندن دوره مقدماتی پیاده، به مرکز پیاده شیراز عزیمت کرد. سپس دوره‌ تکاوری را به مدت سه ماه، در کمیته‌ تکاور مرکز آموزش پیاده شیراز با موفقیت گذراند و به‌عنوانِ نفر اول برگزیده شد. پس از طی دوره مقدماتی، لشکر 58 تکاور ذوالفقار را برای خدمت انتخاب کرد. در آن زمان یگان‌های این لشکر در منطقه‌ی‌ عملیاتی جنوب و در منطقه‌‌ عمومی دهلران از رودخانه‌‌ چنگوله تا امام‌زاده قتال در پایگاه‌های‌ فسیل، زعفرانیه، شیار قافله‌جا و نصریان در خطوط پدافندی مستقر بودند. در بدو ورود به لشکر، ازطرف رکن یکم به گردان قدس اختصاص داده و به سِمت فرمانده گروهان 1 گردان 1954 احتیاط قدس تعیین شد. در پانزدهم آبان 1364، به درجه‌ ستوان‌دومی نائل آمد (پرونده‌ خدمتی). در شانزدهم فروردین و بیستم اردیبهشت ۱۳۶۵ به همراه یگان تحت امرش‌، در مقابل دو تک سنگین نیروهای بعثی عراق‌، مقاومت و پدافند فعالی را اجرا کرد و ضمن حفظ خط پدافندی از رخنه‌ دشمن، باعث تقویت روحیه نیروهای خودی شد. با گروهان تحت فرماندهی خود از 23 دی تا سیزده بهمن 1365 به مدت 21 روز، در عملیات کربلای ۶ شرکت کرد. در دوازدهم آذر 1366 در منطقه‌ عملیاتی شمال سومار طی درگیری با نیروهای عراقی، براثر تیر مستقیم دشمن از ناحیه‌ ساق پای چپ مجروح شد (پرونده‌ شهادت). با احتساب هجده ماه ارشدیت، از زمان مجروحیت به درجه‌ ستوان‌یکمی نائل آمد (پرونده‌ خدمتی). در بهمن 1366، با دخترخانمی از خاندان قربانی ‌پری ازدواج کرد (تصویر شناسنامه). سرانجام ستوان‌‌یکم پیاده داود احمدی بیغش در پانزدهم اسفند ۱۳۶۶ در منطقه‌ عملیاتی شمال سومار، حین شناسایی، براثر اصابت ترکش خمپاره‌ دشمن به ناحیه‌‌ سر، به فیض شهادت نائل آمد (پرونده‌ شهادت). پیکر سروان شهید داود احمدی با شکوه فراوان در اراک تشییع و در هفدهم اسفند ۱۳۶۶ در زادگاهش، روستای توره به خاک سپرده شد. شهید داود احمدی ‌بیغش در یازدهم مهر 1366 در وصیت‌نامه‌ خود نوشته بود: «از کلیه همکارانم از افسر، درجه‌دار و سربازان رشیدی که با من خدمت می‌کردند، می‌خواهم هر بدی از من دیده‌اند، مرا حلال کنند. از کلیه دوستان و آشنایان تقاضا دارم مرا حلال نمایند». سرتیپ علی صیاد شیرازی طی پیامی درباره‌ شهید احمدی‌بیغش گفت: «این شهید، سرمایه‌ با ارزشی برای ارتش جمهوری اسلامی ایران و نظام مقدس اسلامی ایران بود. ان‌شاءالله عظمت خون او، صدها احمدی دیگر را به وجود آورد و تعهد، شجاعت و ولایت‌پذیری او، الگویی برای جوانان قرار گیرد». در بخشی از وصیت‌نامه شهید بیغش آمده است: «جنگیدن در راه خدا، شیرین است و شهادت به‌مراتب شیرین‌تر، شهادت فوز عظیمی است که افراد بشر و خاکی از درک آن عاجزند و آنان که رفته‌اند و با چهره خونین به حق واصل گردیدند، لذت این امر را می‌دانند. عزیزان نکند در سوگم ناراحت باشید و بگوئید بیچاره رفت؛ چرا که شهادت بهترین صورتی است که می‌توان دنیای فانی را ترک کرد. همه می‌روند و هرکسی به راهی و این افضل و اکمل راه است» (سایت دفاع پرس، ۲/۱۰/۱۳۸۷). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی دفاع پرس؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، س��اد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهيد، بنياد شهيد و امور ايثارگران، اراک؛ تصویر شناسنامه شهید؛ ۲/۱۰/۱۳۸۷؛ سند:‌ 1029/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+احمدی، حسین، (1336). فرمانده مرکز عملیات پدافند هوایی. فرزند محمدهادی، دوازدهم فروردین در سمنان متولد شد. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در همان شهرستان به اتمام رساند و پس از اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در اول مهر 1355 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست (احمدی، 1400). دوران تحصیلی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین دوره‌ها و آموزش‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1358، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و سپس به نیروی هوایی ارتش انتقال یافت. دوره‌های تخصصی مربوط به رادار را تا 1359 پشت سر گذاشت و در همین سال به‌عنوان افسر کنترلر شکاری، به گروه پدافند هوایی مشهد منتقل شد (پرونده خدمتی). به مدت پنج سال، در این گروه خدمت کرد و با شروع جنگ تحمیلی، به مأموریت‌های مختلفی در ایستگاه‌های رادار بندر امام و اهواز اعزام شد. در 1364، به گروه پدافند هوایی جاسک انتقال یافت. ازجمله اقدامات وی اعزام به مأموریت و شرکت در عملیات والفجر 8، کربلای 5، حضور در ایستگاه‌های راداری به‌خصوص بندر امام و شرکت فعال در سرنگونی جنگنده‌های عراق در منطقه والفجر 8 می‌باشد (کیا، 1400). جهت شرکت در پروژه شهید عدالت‌نژاد (قمر) و طی آموزش لازم، در 1373 به مدت ده ماه به کشور چین اعزام شد. پس از بازگشت از چین در 1374، به گروه پدافند هوایی تهران منتقل و در مرکز عملیات منطقه‌ای تهران مشغول خدمت شد. در 1375، به دوره دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش عزیمت کرد. دوباره جهت تکمیل دوره، در 1384 به کشور چین اعزام شد. در 1385، به گروه پدافند هوایی مشهد منتقل و ابتدا به‌عنوان جانشین و پس از چند ماه، به‌عنوان فرمانده گروه معرفی و مشغول خدمت شد. در 1388، به درجه سرتیپ‌دومی نائل آمد و به‌عنوان فرمانده مرکز عملیات پدافند هوایی انتخاب و به ستاد پدافند هوایی ارتش منتقل شد. سرانجام پس از 34 سال خدمت، در آبان 1389 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی ارتش؛ احمدی، حسین و حسین خرم، 1400؛ کیا، سیداحمد و حسین خرم، 1400.
+احمدی، داوود، (۱۳25- ۱۳67) شهید جاویدالاثر، جانشین فرمانده تیپ 3 زرهی ابوذر لشکر 81 زرهی کرمانشاه نیروی زمینی ارتش. او در 29 شهریور، در تهران زاده شد. پدرش، حسن و مادرش، سکینه نام داشتند (سند: 1007/م/58). تحصیلات ابتدایی و دوره دبیرستان را در تهران گذراند و در 1344 دیپلم گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، با شماره‌ شناسایی 45960304، در اول مهر 1345 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. در مدت سه سال تحصیل شبانه‌روزی‌، ضمن طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌های نظامی، در اول مهر 1348 به اخذ مدرک کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌‌دومی نائل آمد و برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، عازم مرکز آموزش زرهی شیراز شد و سپس به لشکر 81 زرهی کرمانشاه اختصاص یافت. در 1351، به درجه‌‌ ستوان‌‌یکمی نائل آمد. در بیست‌ویکم اردیبهشت 1351، با دخترخانمی از خاندان عزیزی ازدواج کرد و حاصل آن، یك فرزند پسر به نام هومن متولد بیستم تیر 1352 و دو دخترخانم هستند (تصویر شناسنامه). در 1354، به درجه‌ سروانی نائل آمد (پرونده خدمتی). زمانی که رژیم بعثی عراق جنگ تحمیلی را علیه ایران اسلامی آغاز کرد، او دارای درجه‌‌ سرگردی بود. در 31 شهریور 1359 با یگان‌های تیپ 3 زرهی ابوذر از لشکر 81 زرهی کرمانشاه در برابر حمله‌ قوای ارتش متجاوز عراق در منطقه‌‌ عملیاتی قصرشیرین و سرپل ذهاب در محورهای میدان، باغ‌کوه، سرپل ذهاب، سرقزل، قراویز، قوره‌تو، خسروی، قصرشیرین و گیلان ‌غرب، عملیات پدافندی انجام دادند. او و یگان‌های لشکر 81 زرهی کرمانشاه در دی 1359 در مناطق دالاهو، سید‌صادق، دانه‌خشک، شورشیرین، کانی‌سخت، کنجان‌چم، ارتفاعات ملک‌شاهی مستقر شدند و به پدافند از منطقه پرداختند (اشکان‌فر و هادیان، 1371: 274). همیشه سربازان خود را به رعایت نظم و انضباط و حفظ جان در مناطق پدافندی با گذاشتن کلاه‌آهنی به سر تشویق می‌کرد. در اعزام به مرخصی نیروهای تحت امر خود، رعایت عدالت را داشت. در پایان همان سال در معیت یگان‌های تیپ 3 زرهی ابوذر در عملیات آفندی کُلینه و سیدصادق ۲ که در منطقه‌‌ عمومی کوره‌موش در شمال سرپل ذهاب، آبادی‌های کلینه و سیدصادق صورت گرفت، حضور داشت. سپس در عملیات آفندی رجایی و باهنر بازی‌دراز 2 در منطقه عمومی سرپل ذهاب (ارتفاعات بازی‌دراز)، از یازدهم شهریور به مدت چهار روز تا چهاردهم شهریور 1360 شرکت داشت. همچنین در هفتم دی 1361 در معیت تيپ 3 زرهي ابوذر، از سه‌راهي بابا‌هادي تا رودخانه‌ الوند در خطوط پدافندی مستقر بود و در بازدید‌هایی که از خطوط مقدم انجام می‌داد، رعایت مسائل تأمینی و انجام نگهبانی عاشقانه را به سربازان متذکر می‌شد. بیستم بهمن تا بیست‌وششم بهمن 1364 به مدت هفت روز، به‌منظورِ تصرف شهر فاو و تهدید شهر بصره عراق از جنوب، در معیت یگان‌های لشکر 81 زرهی کرمانشاه حضور داشت (پرونده خدمتی). او با واحدهای تیپ 3 زرهی ابوذر از لشکر 81 کرمانشاه در عملیات آفندی کربلای 9 در منطقه‌‌ عمومی سرپل ذهاب، شمال غربی کوه قراویز در بیستم فروردین 1366 نیز شرکت داشت (اشکان‌فر و هادیان، 1371: 274). همچنین در عملیات آفندی نصر 6 در منطقه‌ عمومی میمک، از دهم مرداد به مدت سیزده روز تا 22 مرداد 1366 حضور داشت (پرونده خدمتی). احمدی با سِمت جانشین فرماندهی تیپ 3 زرهی ابوذر از لشکر 81 زرهی کرمانشاه، در 31 تیر 1367 در برابر حمله‌‌ قوای متجاوز بعثی عراق در منطقه‌‌ عملیاتی در محور سگان- سرآب‌ گرم و سرپل ذهاب (ریخک) به محاصره نیروهای عراقی در آمد و مفقودالاثر شد. با نابودی صدام، امکان جست‌وجو برای یافتن اثری از مفقودالاثرها برای ایران به وجود آمد. مستند به اقدامات انجام‌شده و نظریه موجود دفتر عمومی حفاظت اطلاعات فرماندهی کل قوا و کمیسیون حمایت از اسرا و مفقودین ایرانی و برابر نامه: 119/2/02/404/42 هشتم آذر 1382 با نگرش به اینکه هیچ نشانه‌ای از اسارت نامبرده در عراق به دست نیامد، درنتیجه شهادت وی در میادین عملیاتی یا در راه انتقال به پشت جبهه دشمن یا بیمارستان و یا اردوگاه‌های مخفی عراق متصور است، بنابراین از نهم آذر 1382 به‌عنوانِ شهید مفقودالجسد محسوب می‌شود و با توجه به محتویات پرونده و مدارک موجود، اعضای کمیسیون 120 قانون آجا، وضعیت نامبرده را مطابق تبصره بند ج ماده 107 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران تشخیص و رأی به شهادت مشارالیه می‌دهند (پرونده‌ شهادت). بقایای پیکر وی در بهشت‌زهرا (س) در (قطعۀ 29، ردیف 26، شمارۀ 14) به خاک سپرده شد («شهید...»، گلزار ...، بش). مآخذ: اشكان‌فر سیدعلی و عبادالله هاديان، نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، تهران: مرکز پشتیبانی آموزش، 1371؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1007/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+«شهید داوود احمدی» (بارگذاری: 19 دی 1403)، گلزار شهدا، <www.golzar.info/37029 >، (دسترسی: 19 دی 1403)؛
+احمدی، عباس، (1330) خلبان هواپیمای اف 5. سوم تیر، در ایستگاه راه‌آهن سپیددشت لرستان به دنیا آمد. تحصیل را در دبستان منطقه آغاز کرد و دوره دبیرستان را در مدرسه بحرالعلوم ادامه داد. با اخذ دیپلم ادبی در خرداد 1349، در شانزدهم شهریور 1349 وارد نیروی هوایی ارتش شد (مهرنیا، 1395، ج 3: 37). سپس در آزمایش‌های پزشکی، آزمون‌های زبان و معلومات عمومی و هوش شرکت کرد و وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد. برای تکمیل دوره، در مهر 1353 به پایگاه هوایی لکلند در تگزاس آمریکا عزیمت کرد. بعد از مرور دروس تخصصی و دریافت دیپلم زبان، به پایگاه هوایی مدینا انتقال یافت. با مطالعه دستورالعمل‌های پروازی هواپیمای تی 41، پرواز مقدماتی را با این پرنده سبک از فرودگاه هندو انجام داد و مدتی بعد به پایگاه هوایی وب در شهر بیگ اسپرینگ انتقال یافت و با آمادگی کامل با جت تی 37 پرواز کرد. آخرین بخش آموزش را با جت تی 38 به اتمام رساند و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در مهر 1355 به کشور بازگشت. با ورود به ایران، به کلاس رزمی جنگنده اف 5 پیوست که آماده پذیرش خلبان بود (پرونده خدمتی). در آذر 1357 با سرکار خانم گیتی صادق‌زاده ازدواج کرد که ثمره آن، چهار فرزند است. بعد از شروع دفاع مقدس در اواخر 1359، به پایگاه هوایی اصفهان رفت تا دوره‌ای کوتاه‌مدت را برای تقویت مهارت پروازی طی کند. در این زمان به‌عنوان افسر ناظر مقدم، در جبهه‌های عین‌خوش، چنانه و دشت عباس و همچنین 21 روز با سرهنگ حسین حسنی ‌سعدی از افسران نیروی زمینی ارتش، در کنار کرخه به انجام مأموریت پرداخت. مدتی نیز مسئولیت دسک خرم‌آباد و هماهنگی اعزام خلبان‌ها به مأموریت افسر ناظر مقدم را بر عهده داشت (مهرنیا، 1395، ج 3: 40). از سوم اسفند 1358 تا پذیرش آتش‌بس؛ در بیش از ‌صد مأموریت گشت رزمی، پوشش هوایی و تندخیز شرکت داشت. چند عملیات بمباران روی مواضع دشمن انجام داد که تعدادی از آن‌ها از این قرارند: ششم دی 1359، در مأموریت انهدام و تخریب ادوات و نفرات دشمن در منطقه غرب هویزه شرکت داشت (موسوی و دیگران، 1399، ج 6: 83). مأموریتهای پشتیبانی آتش برای عملیاتهای نصر و توکل را انجام داد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 65). متعاقب آن در هفتم، هشتم، دهم، هجدهم و 28 بهمن 1359، در مأموریت گشت و مراقبت هوایی در مناطق جنوب و غرب شرکت کرد (همان، 1398، ج 7: 52 و 254). همچنین در دوم، هشتم، بیستم، 22 و 28 اسفند 1359، مأموریت‌های گشت و مراقبت هوایی را در مناطق جنوب و غرب انجام داد (موسوی و دیگران، 1398، ج 8: 16 و 229). در سوم دی 1360 ستوان‌یكم خلبان شهرام اویسی، ستوان‌یكم خلبان عباس احمدی و ستوان‌یكم خلبان حسن‌زاده به دلایل پزشكی، از رده پرواز بركنار شدند. این سه، خلبانان هواپیمای شکاری- بمبافكن اف 5 بودند (نمکی ‌عراقی و دیگران، 1399، ج 10: 243). در عملیات کربلای 5 در سی‌ام دی 1365 پایگاه چهارم شکاری نیز به تلافی بمباران شهر خرمآباد، با دو فروند هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی سروان عباس احمدی و سروان رضا زمانی‌پور به تأسیسات اقتصادی شهر کوت یورش بردند و هواپیماها پس از انجام مأموریت، سالم به پایگاه خود مراجعت کردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 79). او به‌جز دوره‌های نجات خدمه از مرگ، عقیدتی- سیاسی، عالی رسته‌ای و دوره کامل ایمنی پرواز یک‌ساله را در 1369 در پادگان قلعه‌مرغی تهران طی کرد. در 1370 به ریاست بازرسی و ایمنی پایگاه چهارم شکاری دزفول منصوب شد و تا سال 1381 همچنان در این شغل خدمت کرد. معلم‌خلبانی جنگنده اف 5 ایی را در 1372 گذراند. وی با دو سال ابقا در سنوات خدمت و با درجه سرهنگی و حدود 1299 ساعت پرواز، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد. دو سال بعد، بار دیگر به خدمت فراخوانده شد و دومین بازنشستگی او در مرداد 1385 اتفاق افتاد (مهرنیا، 1399، ج 3: 41). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 10 و 22، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 6، 7 و 8 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398 و 1399؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 3، تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+احمدی علون‌آبادی، سیدابوالمجد، (۱۳32- ۱۳66) شهید‌، خلبان هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. سوم بهمن،‌ در شهر اصفهان متولد شد. پدرش، سیدعباس و مادرش، سیده‌رقیه نام داشتند. دوران كودكي و نوجواني را به‌سختی گذراند و تحصيلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش طي کرد و با اخذ ديپلم طبیعی در 1351، در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی این دانشکده را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌های نظامی گذراند و در یکم مهر 1354، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس با جلب نظر فرماندهان وقت، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش شرکت کرد و به‌عنوان دانشجوی خلبانی نیروی هوایی پذیرفته شد (قاضیمیرسعید، 1399: 669). پس از طی دوره زبان، علمی و پروازهای مقدماتی در 28 آبان 1355، به‌منظور گذراندن دوره تکمیلی و پیشرفته پرواز، عازم پایگاه لکلند در آمریکا شد. با فراگیری دوره زبان تخصصی و پرواز با هواپیمای تی 41، برای آموزش با جت دوموتوره تی 37 به پایگاه هوایی کلمبوس در می‌‌سی‌سی‌‌پی عزیمت کرد و در خرداد 1357، به اخذ نشان خلبانی نائل آمد. سپس برای طی دوره پیشرفته هواپیمای فراصوت تی 38، گزینش و موفق شد این دوره را در همان پایگاه طی کند. در 28 آبان 1357، به کشور بازگشت و به‌منظور طی دوره آموزش زمینی و پروازی کابین عقب اف 4، به پایگاه هوایی مهرآباد اختصاص یافت. پس از مدتی برای طی دوره کابین عقب همراه با خلبانان گردان 11 آموزشی- رزمی، به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد که به دلیل تحولات انقلاب اسلامی، آموزشهای رزمی به تعلیق درآمد (پرونده خدمتی). در یکم مهر 1357، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. در 1358 با یکی از کارکنان برج مراقبت پایگاه بوشهر ازدواج کرد که ثمره آن، دو فرزند پسر و دختر و هر دو دارای تحصیلات عالی هستند (قاضیمیرسعید، 1399: 669). با شروع جنگ تحمیلی به دلیل ناتمام‌ماندن دوره رزمی، مدتی به‌عنوان افسر ناظر مقدم به کمک هم‌رزمان خود در نیروهای دریایی و زمینی ارتش شتافت. با ازسرگیری پروازهای آموزشی- رزمی، توانست دوره کابین عقب اف 4 را در پانزدهم آذر 1360 سپری و از 1361 در پروازهای رزمی مشارکت کند. سروان احمدی با فروکش‌نمودن مأموریتهای بمباران، در اغلب پروازهای تندخیر و گشت و مراقبت مسلحانه هوایی شرکت داشت. در 1365 برای طی دوره کابین جلوی هواپیمای فانتوم اف 4، به گردان 11 آموزشی پایگاه یکم اعزام و موفق شد این دوره را در یکم اسفند 1365 به پایان برساند و به پایگاه بوشهر بازگردد. پس از آن هم‌زمان در کنار مأموریتهای گشت رزمی، توانست مهارتهای پروازی خود را نیز در تیر 1366 ارتقا بخشد و به سطح مهارت لیدری طبقه 4 (انجام پرواز مستقل و لیدری دو فروند هواپیما در شرایط جوی مطلوب) دست یابد (پرونده خدمتی). سرانجام در 28 تیر 1366 حین انجام پرواز تندخیز در خلیج‌فارس، با سه فروند هواپیمای دشمن درگیر و مورد اصابت موشک هوا‌به‌هوا واقع شد و سقوط کرد و به شهادت رسید (حبیبی و غلامی، 1397: 539). جزئیات سانحه این هواپیما به این صورت بوده است: یک فروند هواپیمای اف 4 ایی به خلبانی سروان ابوالمجد احمدی/ سروان علی‌رضا فتوحی شعار برای مقابله با تهدیدات دشمن، در ساعت 10:00 صبح 28 تیر 1366 از پایگاه ششم شکاری به‌صورت تندخیز برخاست و در اختیار رادار قرار گرفت. پانزده دقیقه پس از پرواز، ارتباط خلبانان با افسر کنترل شکاری قطع شد و هواپیما به طرز مرموزی در آبهای خلیج‌فارس سقوط کرد. پس از انجام عملیات تجسس، پیکر خلبان کابین عقب (سروان فتوحی شعار) که براثر برخورد هواپیما به آب، صندلیپرانش عمل کرده بود، از آب‌گرفته شد و خلبان کابین جلو همچنان جاویدالاثر باقی ماند (خلیلی، 1398، ج 20: 71). مجموع پرواز مشارالیه تا زمان شهادت، برابر 1153 ساعت می‌باشد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ حبیبی، نیکبخش و علی غلامی، دفاع مقدس هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج20، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ قاضیمیرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+احمدی، محمدحسین، (1323- 1397) فرمانده و رزم‌نویس، سرتیپ‌دوم ستاد بازنشسته. چهاردهم دی، در روستاي كندهَر اسلام‌آباد كرمانشاه متولد شد. تحصيلات ابتدایي و متوسطه را در كرمانشاه گذراند و در 1343 موفق به اخذ ديپلم رياضي شد. پس از طي خدمت سربازي در دوره‌ هفتم سپاه دانش و به علت علاقه‌ زيادي كه به ارتش داشت، در آزمون ورودی دانشکده‌ افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1346 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در مهر 1349 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. پس از طي دوره‌ي مقدماتي رسته‌ای پياده، به مدت دو سال در پشتيباني منطقه‌ی 2 شيراز (گردان723 پاسدار) انجام وظيفه کرد و در 1352 به گردان 124 پياده- مكانيزه تيپ 3 زرهی همدان از لشكر 16 زرهي قزوین منتقل شد و به مدت ده سال، از فرماندهي دسته تا فرماندهي گردان، در اين گردان مستقر در همدان مشغول انجام وظيفه بود. او جهت طي دوره‌ عالي رسته‌ای، در شهريور 1357 به مركز پياده‌ شيراز اعزام شد و با اتمام آن، به‌عنوان رئيس ركن سوم گردان، از مهر 1359 به جبهه‌ جنوب عزیمت کرد. در مهر 1360 به‌عنوان فرمانده گردان منصوب شد و در عمليات‌هاي نصر، كرخه‌كور، بيت‌المقدس، محرم و والفجر مقدماتي شركت داشت. در فروردين 1362، به دانشكده‌ افسري انتقال یافت. سپس در اسفند 1363 به‌عنوان معاون تيپ لشكر 58 تكاور ذوالفقار منصوب شد و تا شهريور 1368 در اين لشكر، در سِمت‌هاي فرمانده‌ تيپ و رئيس ركن سوم لشكر، خدمات خود را در مناطق شرهاني، زبيدات و نفت‌شهر ادامه داد. از اين تاريخ، جهت طي دوره‌ دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش اعزام شد و پس از پایان آن به‌عنوان فرمانده‌ تيپ به لشكر 84 پياده خرم‌آباد اختصاص يافت و در اين لشكر در سِمت‌هاي فرماندهي تيپ، معاون لشكر ‌و جانشين لشكر انجام وظيفه کرد. او پس از عمری مجاهدت، در 1/2/1378 پس از 32 سال خدمت به افتخار بازنشستگي نائل آمد. وی تا زمان آتش‌بس داراي مدت 83 ماه حضور در جبهه بود و تا 1/7/1370 كماكان در مناطق عملياتي حضور و در عمليات‌ كربلاي 6 شركت فعال داشت. وی مدت مدیدی در پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس، به تحقیق و تدوین کتب تقویم تاریخ دفاع مقدس اشتغال داشت و درنهایت به علت ابتلا به بیماری سرطان در 21 اردیبهشت 1367 دربازکن را وداع گفت. کتاب‌های دوکوهه در آتش، ایثار در آماد، شکوه آماد، تلاش بی‌وقفه در آماد، آماد در اروند، آماد در نوسود، آماد در جنوب، تدارکات بی‌وقفه، آماد مؤثر در عملیات شیاکوه، اثر آماد در پیروزی، تدارکات گسترده در عملیات بیت‌المقدس، آماد در رمضان، حماسه آماد، تدارکات عالی در عملیات محرم و تدارکات وسیع در عملیات گسترده؛ از تألیفات او در زمینه نقش آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش در جنگ تحمیلی به شمار می‌رود (پرونده خدمتی و رزم‌نویسان، چاپ‌نشده). مآخذ: پرونده خدمتی، پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس، مدیریت حادم نیروی زمینی ارتش.
+احمدی، محمدرضا، (۱۳2۹- ۱۳6۹) خلبان آزاده هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. فرزند غلام‌رضا، در 29 مهر در آباده متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در یکم اسفند 1347 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای پایپر در پادگان قلعه‌مرغی، در شانزدهم تیر ۱۳۴۸ با موفقیت به پایان رساند. جهت طی دوره خلبانی جت، در بیستم مرداد ۱۳۴۸ به کشور پاکستان اعزام شد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز آن و کسب رتبه اول و دریافت نشان خلبانی از پایگاه هوایی رسالپور، در دوم آبان ۱۳۵۰ به ایران بازگشت. سپس به‌منظور آموزش کابین عقب هواپیمای اف ۴، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. پس از اتمام دوره رزمی کابین عقب هواپیمای اف ۴، از ۲۲ مهر ۱۳۵۱ به پایگاه هفتم شکاری شیراز انتقال یافت. جهت شرکت در دوره توجیهی خلبانان (عملیات مشترک)، از دوازدهم اسفند ۱۳۵۱ به فرماندهی آموزش‌های هوایی عزیمت کرد. به‌منظور طی دوره آموزشی کابین جلوی هواپیمای اف ۴، در چهارم شهریور ۱۳۵۲ به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. پس از اتمام دوره کابین جلوی هواپیمای اف ۴، از بیستم فروردین ۱۳۵۳ به پایگاه سوم شکاری همدان انتقال یافت. ستوان‌‌یکم احمدی به دلیل ویژگیهای ممتاز پروازی و اخلاقی جهت طی دوره معلم‌خلبانی هواپیمای اف ۴، گزینش و در ۲۵ شهریور ۱۳۵۴ به کشور آمریکا اعزام شد و پس از گذراندن موفقیتآمیز آن، در هفتم آذر ۱۳۵۴ به ایران بازگشت و به پایگاه یکم شکاری مهرآباد (گردان آموزشی اف ۴) منتقل شد (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی، داوطلبانه پا به عرصه نبرد گذاشت و در 31 شهریور 1359 در یک پرواز دو فروندی به خلبانی محمدرضا احمدی و کورش روندی و هوشنگ ازهاری، پل ورودی شهر سومار را به‌منظور جلوگیری از ورود سریع نیروهای عراقی به این شهر بمباران کردند. روز بعد نیز همراه با سرهنگ خلبان کورش روندی با یک دسته چهار فروندی اف 4، در عملیاتی که به 140 فروندی و کمان 99 نام گرفت، پایگاه هوایی الرشید در جوار بغداد را مورد هدف قراردادند (مهرنیا، 1399: 359‌- 360‌). سروان محمدرضا احمدی به همراه ستوان‌یكم خلبان علی‌رضا علی‌رضایی در پنجم مهر ۱۳۵۹ با هواپیمای اف 4 ایی، به قصد بمباران پایگاه هوایی حبانیه در جوار بغداد به پرواز درآمدند که مورد اصابت موشك‌ زمین‌به‌‌هوای سام قرار گرفتند. هر دو خلبان، هواپیمای آسیب‌دیده را ترك كردند و پس از فرود با چتر نجات، به اسارت دشمن درآمدند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 259). علی‌رضایی کابین عقب احمدی، پس از مورد هدف قرارگرفتن هواپیمایشان چنین می‌گوید: «احمدی دسته صندلی‌پران را کشید و به‌محض خروج از هواپیما، مدتی بی‌هوش شدم. زمانی چشمم باز شد و متوجه مسائل پیرامونی‌ام شدم که با سرعت به زمین نزدیک می‌شدم. در همان حال چتر احمدی را دیدم که بازشده و در حال فرود بود. خودم را به‌طرف او کشانیدم و پس از فرود، تصمیم گرفتم خود را سریع به محمدرضا برسانم و برای سهولت و سبکی در دویدن، فقط هلمت پروازی‌ام را با خود برداشتم. چند قدم ندویده بودم که رگبار مسلسل مرا متوقف کرد... هلمت خود را به علامت تسلیم بالا بردم و تیراندازی‌شان قطع شد. یکی از آن‌ها که فارسی صحبت می‌کرد، یک سیلی به من زد و مرا خائن و مزدور نامید. از دو نفر دیگر، یکی دستانمان را بست و نفر سوم با شلیک تیر در اطراف پاهای ما، هرگونه عکس‌العمل ما را به‌شدت زیر نظر داشت. از آن‌ها خواستیم ما را تحویل عراقی‌ها ندهند؛ ولی به درخواست ما اهمیتی نداده و ما را پیش افسر نیروی زمینی عراق بردند. نقشه‌ای روی میز بود. احمدی سؤال کرد که آیا می‌تواند نگاهی به نقشه بیندازد؟ گفت: مشکلی نیست. احمدی از روی نقشه شهر بعقوبه را پیدا کرد و گفت ما اینجا در شهر بعقوبه هستیم. سرگرد تعجب کرد که ما را از فاصله دور با چشم‌بسته آورده‌اند، حال چگونه از روی نقشه توانسته موقعیت خود را شناسایی کند!... در بغداد و قبل از اینکه ما را از آن‌ها جدا کنند، احمدی گفت: آقایان اطلاع داشته باشید که من محمدرضا احمدی و دوستم علی‌رضا علی‌رضایی دو خلبان هواپیمای اف 4 هستیم که اسیرشده و زنده‌ایم. هرجا رفتید، ما را معرفی کنید تا به نحوی خبر اسیر شدنمان به ایران برسد... ما را بردند سازمان امنیت عراق و نیم‌ساعتی در اتاقی نشانده و هرکدام را به طریقی اذیت می‌کردند... در سلول‌های گاوصندوقی 5/1 × 2 متر و یا ظلمت‌کده‌های انفرادی محبوس ‌کردند. امکانات زیستی این سلول‌ها، در یک‌تخته پتوی سربازی و یک بشقاب و لیوان پلاستیکی خلاصه می‌شد... این زندا�� که به استخبارات، سازمان امنیت و بالغرفه معروف بود و به‌طور تقریبی کلیه خلبانان و تعدادی از افسران غیر خلبان برای مدتی (از چند ماه تا یک سال) در آن محبوس می‌شدند، یکی از زندان‌های امنیتی بود که صدای ضجّه و شکنجه مبارزان و مخالفین حزب بعث از زن و مرد، هیچ‌گاه در آن قطع نمی‌شد... یک‌بار احمدی را برده بودند پیش برزان تکریتی (برادر صدام و رئیس استخبارات). از او سؤال کرده بود که مشروب می‌خوری؟ احمدی گفته بود: حرام است نمی‌خورم. آن نامرد با قنداق تفنگ خود، چند ضربه به سر او زد که تا مدت‌ها به سردرد مزمنی مبتلا شده بود... خلبانان دیگر را هم آوردند. هدف آن‌ها از این تجمع، نشان‌دادن فیلم پیشروی نیروهای عراق در خرمشهر و ملاقات با برزان تکریتی بود. در حقیقت نوعی تفریح و سرگرمی برای خودشان و رنج و زحمت برای ما بود. جمع ما که برای اولین بار همدیگر را با چشم بازمی‌دیدیم، فرصت را غنیمت شمرده و به‌جای تماشای فیلم، اخبار و اطلاعات مربوط به خودمان را تبادل ‌کردیم. با ورود برزان تکریتی، سربازان از جا بلند شدند و خود را جمع‌و‌جور کردند. ما هم از زمین برخاستیم. برزان تکریتی در مقابل احمدی ایستاد و پرسید گوگوش بهتر است یا خمینی؟ احمدی گفت: هر دوبنده خدا هستند و خدا می‌داند کدام بهتر هستند. برزان با شنیدن این جواب، اخم‌هایش را درهم کشید و سیلی محکمی به گوش او زد و گفت: این احمق‌ها را به سلول‌ها برگردانید. ما را که ثبت‌نام نشده بودیم، در اواخر آبان 1359 به زندان ابوغریب انتقال دادند. آنجا بندهایی به نام قتلگاه دارد که یکی از آن‌ها، مشرف به بندی بود که ما به مدت حدود سه سال در آن بودیم و بارها و بارها شاهد اعدام زندانیان به طریق شکنجه بودیم. به دنبال ما اسرای دیگری از افسران را آوردند تا تعدادمان به 83 نفر رسید. با این تعداد اسیر، فضا و مکان زیستمان به حدی تنگ شد که افراد به‌صورت کتابی در کنار یکدیگر می‌خوابیدند. روزنه‌ای برای تغییر هوا وجود نداشت. دَم و بازدَم آن تعداد انسان در هوای حبس شده و آلوده، تنگی نفس‌ها را به خاطر کمبود اکسیژن به وجود آورده بود. بوی نامطبوع به حدی مشمئزکننده شده بود که هرکس از بیرون وارد می‌شد، جلوی بینی خود را می‌گرفت تا از آن هوا استنشاق نکند... بیشتر اوقات خود را به فراگیری قرآن کریم و دیگر آموزه‌های اعتقادی صرف می‌کردیم. آموزش معانی قرآن را با معلمی آقای دکتر پاک‌نژاد شروع کردیم که مکتوب می‌کرد و از طبقه دوم زندان ابوغریب برایمان می‌فرستاد. ادامه آن را با معلمی احمدی که با بهره‌گیری از دیکشنری انگلیسی به عربی، به مفاهیم لغات قرآن دست می‌یافت، تداوم بخشیدیم... در بهمن 1362 به زندان الرشید در بغداد انتقال یافتیم. موقعیت زندان الرشید از نظر مکانی، در مجموعه پادگان‌ها و پایگاه هوایی الرشید قرار دارد... همه کسانی که صبرشان به پایان می‌رسید، از محمدرضا احمدی که سِمت استادی آموزش قرآن را برای همه گروه داشت و صبور بود، کمک می‌گرفتند. همچنین از اینکه بازوی فرمانده بود، در مترجمی و حل‌و‌فصل مسائل با دشمن و نیز در به وجودآوردن و تحکیم مدیریت مدنی اجتماع ما (هیئت امور داخلی)، سهم به‌سزایی را ایفا کرد... تمامی پنجره‌ها را با آجر و سیمان بسته بودند و راه تنفس ما را به یک منفذ 20 × 30 سانتی‌متر محدود کردند که سراسر تابستان با کمبود اکسیژن برای استنشاق مواجه بودیم، تاحدی که اکثر شب‌ها مجبور می‌شدیم سرمان را کنار روزنه زیر درب سلول گذاشته و از اکسیژن داخل راهرو تنفس کنیم...» (اعظمی، 1399: 206 و 234). سرتیپ‌دوم محمدرضا احمدی پس از پایان دفاع مقدس، در ۲۴ شهریور ۱۳۶۹ به میهن اسلامی مراجعت کرد و حدود پنج ماه بعد از آزادی، در یك مسافرت زمینی از تهران به شیراز در تصـادف رانندگی جان باخت (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 259). سرتیپ‌دوم موسوی درباره این حادثه تلخ می‌گوید: «وقتی که از اسارت برگشت، پیش بچه‌های آموزشی در پایگاه اصفهان آمد و یک مقدار بچه‌ها را توجیه کرد. در آذر 1369، به ما خبر دادند که شما خلبانی به نام محمدرضا احمدی میشناسید؟ گفتیم: بله. مگر چه شده؟ گفتند الآن جنازه او دریکی از بیمارستان‌های شهر اصفهان است. شما بیائید برای شناسایی. او براثر تصادف، به رحمت خدا رفته بود» (هادیان، 1399: 432). پیکر این آزاده جانباز طی تشریفات نظامی و با حضور سرتیپ‌دوم فرجالله برات‌پور فرمانده وقت منطقه هوایی شیراز و جمعی از همرزمانش، تشییع و در زادگاهش شهر آباده به خاک سپرده شد. مآخذ: اعظمی، محمدعلی، عقابان رهیده از بند، ج 1، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 4، تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه پایگاه یکم شکاری مهرآباد، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+احمدی، یوسف، (۱۳۳۴) خلبان کابین عقب هواپیمای شکاری رهگیر اف 14. بیست‌وهشتم اسفند، در تهران دیده به جهان گشود. با اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه و اخذ مدرک دیپلم ریاضی، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی نیروی هوایی شرکت کرد و پس از قبولی در آزمون ورودی و معاینات پزشکی، در 15/6/1353 در رسته ناوبر شکاری پذیرفته شد. پس از گذراندن دوره‌های اولیه نظامی و کلاس‌های زبان انگلیسی، به‌منظور طی دوره کابین عقب هواپیمای تامکت اف 14، در 10/5/1354 به کشور آمریکا عزیمت کرد و پس از انجام پرواز با هواپیماهای تی 2 و تی 39، این دوره را در پایگاه دریایی پنساکولا واقع در ایالت فلوریدای آمریکا با موفقیت به پایان رساند و در 11/1/1356، به اخذ نشان پروازی و درجه ستوان‌سومی نائل آمد و به علت کسب رتبه ممتاز، توسط افسر رابط نیروی هوایی در امریکا موردتقدیر قرار گرفت (پرونده خدمتی). در 16/1/1356 به ایران بازگشت و به‌منظور پرواز در کابین عقب هواپیمای اف 14، به پایگاه هشتم شکاری اصفهان منتقل شد و این دوره را هم با نمرات ممتاز پشت سر گذارد. در فرم نظریه کلی ارزیابی تصریح‌شده است: ستوان احمدی، یکی از بهترین خلبانان کابین عقب است که گردان 81 آموزشی اصفهان تا به امروز فارغ‌التحصیل کرده و در هیچ‌یک از مراحل پروازی، کوچک‌ترین ضعفی نداشته است (رمضانی و دیگران، 1399: 170). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد. اولین مأموریت رزمی خود را با سرگرد پیراسته در 20/6/1359 بر فراز منطقه غرب، همراه با سوختگیری هوایی به مدت هفت ساعت تجربه کرد و در روزهای بعد نیز در مأموریتهای گشت رزمی به‌تواتر حضور داشت (دفتر پروازی پایگاه هشتم). در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیر بسیاری نظیر عملیات انتقام در 31/6/1359، پوشش هوایی در عملیات کمان 99 در 1/7/1359 و مأموریتهای گشت رزمی برفراز مناطق غربی در راستای طرح عملیاتی البرز جهت حراست از نقاط حیاتی کشور مشارکت داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1397، ج 3: 101 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 6: 96). همچنین به‌عنوان نمونه در روزهای هفتم، هشتم، نهم، دهم، یازدهم، دوازدهم، سیزدهم، پانزدهم، شانزدهم، هفدهم و ... آبان 1359؛ با انجام یک پرانه در روز با متوسط چهار ساعت پرواز مدوام بهصورت خستگیناپذیر تا پایان 1359 انجام وظیفه کرد. در عملیات راهبردی تک به اِچ 3 نیز بهعنوان اسکورت هواپیماهای تکور و سوخترسان حضور داشت (خلیلی، حسین و دیگران، 1398، ج 11: 56). نظر به اینکه افسران ناوبر و کابین عقب هواپیماهای شکاری دانشکده‌دیده محسوب شدند، او نیز با هفده ماه ارشدیت، از 1/8/1359 به درجه ستوان‌یکمی ارتقا یافت. از 1/2/1360 به پایگاه هفتم شکاری شیراز منتقل و به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از 24/6/1360 به دریافت سه ماه ارشدیت نائل آمد (پرونده خدمتی). پس از انتقال به منطقه هوایی شیراز به‌عنوان یک خلبان کارآمد، در کلیه مأموریتهای پوشش هوایی مناطق جنوبی در روز و شب ازجمله عملیاتهای مشترک ثامنالائمه(ع) تا بیتالمقدس مشارکت داشت؛ به‌گونه‌ای که در 27/7/۱۳60 به هنگام گشت و مراقبت مسلحانه هوایی در منطقه دیلم و پایش کشتیهای تجاری برای لنگرگیری در پایانههای بندر امام، در کابین عقبِ هواپیمای اف 14 به خلبانی سرگرد ادراکی اجرای مأموریت کرد. در 06:25 هواپیماهای مهاجم را در صفحه رادار هواپيما، با ارتفـاع صد پا و سرعت550 نات كه از سمت اهواز به‌طرف بندر امام و بندر ماهشهر پرواز مي‌کرد، مشاهده و مرکز کنترل منطقهای یا اس.اُ.سی شيراز، بلافاصله دستور انهدام هدف را صادر کرد. یک فروند از هواپيماهاي دشمن در 06:37 در ده مايلي شمال‌ غرب بندر امام، با شلیک موشک فونیکس منهدم شد و هواپيماهاي ديگر دشمن كه قصد تک به بندر امام را داشتند، با مشاهده هواپیمای خودی متواري شدند (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 10: 148). از 1/9/1361، به‌عنوان افسر رادار کنترل جنگ‌افزار گروه یکم گردان 71 شکاری تاکتیکی اف 14 شیراز تعیین شد. به علت جدیت در عملیات پوشش هوایی و اسکورت کاروانهای شناور تجاری، بار دیگر در 1/10/1362 از‌طرف معاونت عملیاتی نیروی هوایی موردتقدیر قرار گرفت و مراتب در دستور نیرو ثبت شد. در 1/11/1362، به درجه سروانی و به دلیل فعالیت‌های عملیاتی و رشادت جنگی، از 5/11/1362 به دریافت چهار ماه ارشدیت نائل آمد. در 12/11/1363، به پایگاه هشتم شکاری اصفهان بازگشت (رمضانی و دیگران، 1399: 171). پس از انتقال به پایگاه هشتم همراه با سروان خورشیدی و سروان حسینی، به‌عنوان اولین دوره معلمی کابین عقب ثابت هواپیمای اف 14 گزینش شدند. پس از اتمام دوره، از 1364 وارد گردان 81 آموزشی شد و تا پایان دفاع مقدس ضمن انجام مأموریتهای رزمی‌، هم‌زمان به آموزش خلبانان جدید اف 14 پرداخت و شاگردانی چون سروان پیروان، والی اویسی، رضا رمضانی، احمد میقانی، ستواندوم علی برخور و عزیز نصیرزاده را آموزش داد. از 1/7/1367، به دریافت نُه ماه ارشدیت و درجه سرگردی نائل آمد. در 1/2/1370 به سِمت ناوبر شکاری گروه یکم گردان 81 شکاری تاکتیکی اف 14 در منطقه هوایی اصفهان منصوب‌ شد. پس از به‌کارگیری هواپیماهای جدید شرقی، برای آموزش ناوبری هواپیمای شکاری- بمبافکن راهبردی سوخوی 24، به کشور روسیه عزیمت کرد. پس از بازگشت با تشکیل گردان سوخو 24 در منطقه هوایی مهرآباد، از 5/5/1370 به آن یگان منتقل شد. در 1/10/1370 به درجه سرهنگ‌دومی نائل آمد. مراتب معلم‌ناوبری وی در 30/1/1371 به تأیید معاونت عملیاتی نیروی هوایی ارتش رسید (پرونده خدمتی). از 25/12/1371، به سِمت فرمانده گروه یکم شکاری سوخو 24 در تیپ شکاری منطقه هوایی مهرآباد انتصاب یافت. از 10/6/1372، به دوره چهارم مشترک دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش معرفی شد و پس از اتمام دوره با دریافت یک سال ارشدیت، در 1/4/1374 به درجه سرهنگی ارتقا یافت. از 1/6/1374، به گردان سوخو 24 در منطقه هوایی شیراز منتقل شد. چند ماه بعد به‌عنوان جانشین فرماندهی تیپ شکاری منطقه منصوب شد و الزامات ناوبری خارج از کشور را هم در 22/5/1375 در مسیر تهران- دمشق انجام داد (رمضانی و دیگران، 1399: 172). از 8/5/1375 به سِمت ریاست مرکز فرماندهی منطقه هوایی شیراز تعیین شد و در 13/10/1375 به‌عنوان معاون لجستیکی تیپ شکاری آن یگان انجام ‌وظیفه کرد. در 1/6/1378، به معاونت آموزش نیروی هوایی ارتش انتقال یافت. سال بعد به‌عنوان دانشجوی دوره دکترای مدیریت راهبردی، در دانشگاه دفاع ملی پذیرفته شد و در حین دوره، از 7/3/1381 به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا یافت. در 2/6/1381 با پایان دوره نظری، به‌عنوان مدیر طرح و برنامه‌ریزی معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی ارتش انتصاب یافت (پرونده خدمتی). در سِمت جدید، مبادرت به تهیه و تدوین آئین‌نامه‌های هواپیمای سوخو 24 کرد. سال بعد، از پایاننامه خود در خصوص نقش لجستیک در ناوگان هوایی دفاع کرد و سرانجام از 1/2/1385 به‌ افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع آخرین ساعات پرواز وی، 2701 ساعت برآورد شده است (رمضانی و دیگران، 1399: 172). او پس از بازنشستگی به‌عنوان استاد مدیریت راهبردی، جذب دانشگاه آزاد اسلامی شد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی و عملیاتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 6 و 11، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش ، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3 و 10 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397 و 1399.
+احمری‌پور، فیروز، (1324) خلبان هواپیمای اف 5. فرزند علی‌اکبر، یازدهم شهریور در کرمانشاه متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی در یکم مهر ۱۳۴۱، در آزمون ورودی دانشگاه پلیس شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، به جمع دانشجویان این دانشگاه پیوست. دوران سه‌ساله تحصیلی شبانه‌روزی دانشگاه پلیس را با موفقیت گذراند و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس با موافقت فرماندهان وقت، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش شرکت کرد و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در یکم مرداد ۱۳۴۶ وارد این دانشکده شد. دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای سسنا، در فرودگاه قلعه‌مرغی در چهارم بهمن ۱۳۴۶ با موفقیت به پایان رساند (پرونده خدمتی). در ۲۴ مرداد ۱۳۴۷، عازم آمریکا شد و دوره تخصصی زبان را در پایگاه لکلند گذراند. سپس برای آموزش خلبانی جت، به پایگاه هوایی ونس واقع در اوکلاهما رفت و دوره پرواز با هواپیمای سبک تی ۴۱ و جت تی ۳۷ و تی ۳۸ را با موفقیت طی کرد و به دریافت نشان خلبانی نائل آمد و دردهم آبان ۱۳۴۸ به ایران بازگشت. پس از بازگشت به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف ۵، به پایگاه چهارم شکاری دزفول اختصاص یافت و بعد از طی دوره مذکور، در همان یگان به خدمت ادامه داد (هادیان، 1399: 232). ستوان‌یکم احمری‌پور دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف 5 را در چهارم آذر ۱۳۵۱ با موفقیت به اتمام رساند و معلمی علی‌محمد نادری و صمد ابراهیم‌زاده را بر عهده گرفت. سروان احمری‌پور از سی‌ام شهریور ۱۳۵۴ جهت طی دوره هنرآموزگاری اسلحه هواپیمای اف ۵، عازم آمریکا شد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، در هجدهم فروردین ۱۳۵۵ به ایران بازگشت و به پایگاه چهارم شکاری دزفول انتقال یافت. از سوم اردیبهشت ۱۳۵۶، به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل و به سِمت افسر عملیات گردان ۶۲ شکاری آن یگان منصوب شد. سرگرد احمری‌پور از ۲۶ اردیبهشت ۱۳۵۷ جهت شرکت در سمینار نشریات هواپیمای اف ۵، به آمریکا عزیمت کرد و در پنجم تیر ۱۳۵۷ به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). از پانزدهم شهریور ۱۳۵۸، به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل و ابتدا به‌عنوان فرمانده گردان ۲۲ شکاری و از پانزدهم شهریور ۱۳۵۹، به سِمت جانشین فرمانده پایگاه دوم شکاری منصوب و با شروع آموزش رزمی اولین گروه خلبانان اف ۵، به پایگاه هشتم شکاری مأمور شد و خلبانانی چون والی اویسی و ابراهیم بازرگان را آموزش داد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 1: 112 و 119). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و باوجوداینکه مسئولیت فرماندهی را بر عهده داشت، پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیری همچون آنچه براساس خاطره‌ای از مصطفی اردستانی در پانزدهم مهر 1359 آمده‌ است، شرکت داشت. خاطره این‌گونه است: «قرار شد کارخانه برق کرکوک را بزنیم که سمت راست آن، پالایشگاه بزرگی قرار داشت. موقع توجیه تصمیم بر این شد که دو نفر اول، کارخانه برق را و دو نفر دوم، پالایشگاه را بزنند. پرواز کرده و به‌طرف منطقه رفتیم؛ ولی مسیر کمی منحرف شد و همه روی پالایشگاه درآمدیم و هر سه نفر پالایشگاه را هدف قراردادیم. سرهنگ دانش‌پور برای زدن هدف اصلی، به‌طرف کارخانه برق دور زد. با بمباران ما، آتشی تماشایی به پا شد. ناگفته نماند که ضد‌هواییها به‌شدت تیراندازی میکردند؛ ولی به هیچ‌کس آسیبی نرسید. موقع برگشت، من و سرگرد احمری‌پور ادامه دادیم و از روی شهر کرکوک با سرعت 550 نات گذشتیم و بعد گردش کرده و باهم به‌طرف پایگاه آمدیم. پرواز خوبی بود. اگر اغراق نکنم، این عملیات بزرگ‌ترین صدمه را به عراق وارد کرد و این منطقه که پست فشارقوی اولویت یکم عراق یعنی کا 2 هم بود، به‌صورت گستردهای به آتش کشیده و به‌نوعی نفت عراق قطع شد» (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 245). سرگرد احمری‌پور از پنجم تیر ۱۳۶۰، به فرماندهی آموزش‌های هوایی دانشکده پرواز منطقه و به‌عنوان جانشین دانشکده پرواز تعیین شد. به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از ۲۴ شهریور ۱۳۶۰ به دریافت شش ماه ارشدیت نائل آمد. سرهنگ‌دوم احمری‌پور از هجدهم فروردین ۱۳۶۱، به سِمت فرماندهی دانشکده پرواز و چندی بعد به سِمت فرماندهی آموزش‌های هوایی ارتش انتصاب یافت. سرهنگ احمری‌پور از شانزدهم آبان ۱۳۶۳، به معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش منتقل و به‌عنوان رئیس دایره آموزش عملیاتی آن معاونت تعیین شد. نامبرده از ششم دی ۱۳۶۳، به معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی ارتش منتقل و به سِمت مدیر طرح آن معاونت منصوب شد. دوره نیمه‌حضوری دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی ارتش را در ۲۴ تیر ۱۳۶۸ با موفقیت به پایان رساند. سرتیپ‌دوم احمری‌پور از یکم مرداد ۱۳۷۰، به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، منتقل شد و تا این زمان، در مجموع ۲۵۰۰ ساعت پرواز داشته است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 1 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 4 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه پایگاه دوم شکاری تبریز، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اخباری، خسرو، (۱۳33- ۱۳59) شهید، خلبان هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. نوزدهم تیر، در محله پیروزی تهران چشم به جهان گشود. پدرش حبیبالله، کارمند وزارت دادگستری بود و مادرش بتول‌خانم، خانهدار بود. در خرداد 1352، دیپلم ریاضی گرفت و علی‌رغم قبولی در رشته مهندسی راه و ساختمان، رشته موردعلاقه‌اش پرواز را برگزید و در 31 شهریور 1352 وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد (سایت گلزار). دروس زبان و تخصصی را همراه با پرواز مقدماتی، در ششم آبان 1353 طی کرد و پس از قبولی در آزمون جامع زبان، در بهار 1354 به آمریکا اعزام شد. کلاس‌های زبان پیشرفته و تخصصی را در پایگاه لکلند طی کرد و در 26 شهریور 1354، به اخذ دیپلم زبان انگلیسی نائل آمد. در آبان همان سال پس از طی پرواز مقدماتی با هواپیمای سبک تی 41، به‌منظور ادامه آموزش پروازی، به پایگاه هوایی شپارد منتقل شد و پس از انجام ملزومات زمینی و پرواز با هواپیمای جت دوموتوره تی 37، در چهاردهم مرداد 1355 فارغ‌التحصیل شد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس جهت ادامه دوره پیشرفته خلبانی، به پایگاه هوایی لافلین در شهر دل‌ریو انتقال یافت و دوره جت فراصوت تی 38 را با موفقیت در 22 بهمن 1355 گذراند و به کشور بازگشت (پرونده خدمتی). پس از بازگشت به میهن، برای خلبانی کابین عقب هواپیمای جنگنده- بمبافکن اف 4 انتخاب و به این منظور، به گردان 11 شکاری پایگاه یکم شکاری مهرآباد اعزام شد. در 26 آذر 1356، به پایگاه نهم شکاری بندرعباس انتقال یافت و پروازهای عملیاتی را از دی 1356 در این پایگاه شروع کرد. در دوم اردیبهشت 1357، برای طی دوره عملیات مشترک معرفی شد و این دوره کاربردی را نیز گذراند و سپس دوره نجات خدمه از مرگ را نیز در مرکز آموزشهای هوایی طی کرد و به پایگاه بندرعباس بازگشت (مهرنیا، 1399: 56). در مرداد 1356، با سرکار خانم شهلا شهیدی ازدواج کرد و ثمره آن، دو فرزند پسر هستند (قاضی‌میرسعید، 1399: 725). ستوانیکم اخباری با شروع جنگ تحمیلی، مدتی در پایگاه نهم شکاری بندرعباس، پروازهای پوشش هوایی و مراقبت مسلحانه و پشتیبانی از یگانهای دریایی در بازرسی از شناورهای مشکوک بیگانه جهت حمل سلاح به عراق را انجام داد و سپس به یاری همرزمانش در پایگاه ششم شکاری شتافت و در مأموریتهای رزمی خطیری نظیر انهدام نیروهای زرهی عراق در جاده ماهشهر- آبادان مشارکت کرد. سپس برای مدت کوتاهی، به پایگاه هوایی خلبان شهید محمد نوژه همدان اعزام شد و پس از انجام چند مأموریت خطیر، در دوم آذر 1359 به پایگاه خود بازگشت. بار دیگر از دیماه همان سال همراه با نُه نفر از خلبانان دیگر، به یاری هم‌رزمان خود در پایگاه هوایی شهید نوژه همدان شتافت تا در عملیات مشترک نصر، به همکاران زمینی خود در مصاف با دشمن بعثی کمک کند (مهرنیا، 1399: 57). او درحالی‌که آماده اعزام برای آموزش کابین جلویِ هواپیمایِ اف 4 بود و به پایگاه یکم شکاری در مهرآباد تهران مأمور شده بود، برای بار دیگر همراه با خلبانان و هواپیماهای اف 4 دی از مهرآباد راهی پایگاه دزفول شد و مبادرت به انجام پروازهای پشتیبانی آتش و پوشش هوایی مناطق کرد. در پانزدهم بهمن 1359، یک فروند هواپیمای اف 4 دی پایگاه یکم شکاری اعزامی به پایگاه چهارم شکاری دزفول، به خلبانی سروان محمدتقی منصورِ قریشی و ستوان‌یکم خسرو اخباری، به‌منظور اجرای مأموریت پشتیبانی آتش از نیروهای سطحی در منطقه آبادان- مارد به پرواز درآمدند و تعدادی از نیروهای زرهی دشمن به استعداد یک گردان را با یازده بمب 750 و پانصد پوندی مورد هدف قراردادند و تعدادی از سنگرها و نفرات دشمن ‌روی پل مارد را نابود کردند. این هواپیما پس از اجرای مأموریت و هنگام برگشت، در جنوب ماهشهر مورد اصابت سامانههای موشکی واقع‌ شد و سقوط کرد و هردو خلبان آن، فرصت ترک هواپیما را پیدا نکردند و به درجه رفیع شهادت نائل آمدند (موسوی و دیگران، 1398: 134 و نمکی عراقی و دیگران، 1398: 108). پیکر شهید پس از تشییع و اَدای تشریفات نظامی، در قطعه 24، ردیف 28، شماره 2 در بهشت‌زهرا (س) در تهران به خاک سپرده شد (سایت گلزار). یکی از پلهای منطقه 14 تهران نیز به نام این شهید مزین شده است (www.en.mapy.cz). مآخذ: پرونده‌های خدمتی و عملیاتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، سید اسماعیل و دیگران، تقویم مستند نیروی هوایی آجا، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبرد هوایی، ج 4، تهران: سوره‌ مهر، 1399؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 7 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ www.en.mapy.cz.
+اختر خاوری، محمود، (۱۳34- ۱۳59) فرمانده گروهان 3 گردان 110 تیپ 3 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش. شانزدهم بهمن، در تهران زاده شد. پدرش ایرج، کارمند وزارت کشور بود و مادرش فاطمه عبدالرزاق کاشانی نام داشت. چهار خواهر و یک برادر داشت (سند: 1010/م/58). او پس از طی تحصیلات ابتدایی و دوره دبیرستان و اخذ دیپلم در ۱۳۵۳، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در اول مهر ۱354 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. محمود در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت و در اول مهر ۱۳۵۷، به اخذ مدرک کارشناسی و درجه‌ی‌ ستوان‌دومی نائل آمد. (پرونده‌ خدمتی). همیشه به دیگران ا��تماد‌به‌‌نفس می‌داد و در هر شرایطی تلاش می‌کرد وظایفش را به بهترین شکل انجام دهد. همین روحیه بالا باعث شده بود که هم‌رزمانش از وی الگوبرداری کنند (عند ربهم یرزقون، 1394: 2/24). او که در دورۀ دانشجویی رستۀ پیاده را انتخاب کرده بود، برای گذراندن دورۀ مقدماتی این رسته، به مرکز پیاده شیراز فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت و به لشکر 77 پیاده خراسان اختصاص یافت. ابتدا در شغل فرمانده دسته‌ موشک تاو گردان 110 پیاده و سپس در محل فرمانده گروهان سوم پیاده منصوب شد (پرونده‌ خدمتی). در اول اردیبهشت ۱۳۵۸، با دخترخانمی از خاندان نادری ازدواج کرد و چهار ماه بعد از شهادت‌، در بیست‌ویکم اردیبهشت 1360 صاحب فرزند دختری شدند که مادرش او را مه‌گونه نام نهاد (تصویر شناسنامه). نظریه کلی فرماندهان و رؤسا در خصوص ایشان در مدت خدمت این‌گونه بوده است: «ازنظر جسمانی سالم است. افسری است که در طول مدت کوتاه خدمت خود در گردان 110 پیاده لشکر 77 خراسان، با علاقه‌مندی و جدیت انجام ‌وظیفه و از واگذاری مأموریت استقبال نموده است». او به همراه رزمندگان گردان 110 تیپ 3 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان، به لشکر 81 زرهی کرمانشاه مأمور شد و در برابر حمله‌‌ نیروهای ارتش بعث عراق در منطقه‌ عملیاتی غرب کشور، در منطقه‌ عمومی شمال سرپل‌ ذهاب، ارتفاعات کوره‌موش و سیدصادق، پدافند فعالی را اجرا کرد که منجر به شکست دشمن بعثی شد. ستوان‌دوم پیاده محمود اخترخاوری جمعی گردان 110 پیاده تیپ 3 پیاده مشهد، به سبب ابراز رشادت و فداکاری در عملیات غرب کشور، برابر مقررات ماده 3 قانون استخدام ارتش جمهوری اسلامی ایران، از پانزدهم آبان ۱۳۵۸ به درجه‌‌ ستوان‌‌یکمی مفتخر شد (پرونده‌ خدمتی و دستور شماره‌ 3538 لشکر 77 پیاده خراسان). سرتیپ بازنشسته ستاد علی صدیق‌زاده می‌گوید: «در آذر ۱۳۵۹ ستوان‌‌یکم محمود اخترخاوری برای بازکردن معبر به همراه گروه مهندسی، به‌سمت موانع دشمن اعزام شد و راهی را باز کرد. در همان حال متوجه ‌شد سه نظامی عراقی هم معبری را بازکرده و مشغول صحبت‌کردن و نزدیک‌شدن به آنان هستند. ستوان اخترخاوری به افراد خود دستور مراقبت‌ها و احتیاط لازم را داد. نظامیان عراقی در تاریکی شب، از آنان دور ‌شدند تا بعد، خود را به مواضع نیروهای ایرانی برسانند. بعدازآنکه هر سه نظامی عراقی حدود ده متر از ستوان خاوری و افرادش فاصله گرفتند، او و یک سرباز از گروه مهندسی، ناگهان خود را به آن‌ها رساندند و آنان را خلع سلاح و دستگیر کردند. پس از بازجویی از اسرای عراقی در روز بعد، طرح و نقشه‌‌ میادین مین در منطقه‌ تنگ‌ حاجیان کشف شد. اسرای دشمن در بازجویی اظهار داشتند: «ما برای به اسارت‌گرفتن سربازان پاسگاه‌های استراق سمع شما مأموریت داشتیم، اما از پشت سر غافل‌گیر شدیم» (حسینیا، 1380: 108). در ساعت 06:20 چهاردهم دی 1359، با یک گروه رزمی شامل گردان 110 پیاده از لشکر 77 خراسان، در عملیات آفندی تنگ‌ حاجیان، تنگه قاسم‌آباد و ارتفاع چغالوند در منطقه‌‌ عملیاتی غرب کشور، به دشمن بعثی یورش ‌برد و حین درگیری، براثر انفجار مین به شهادت ‌رسید. پیکر وی در بهشت‌زهرا (س) در (قطعۀ 24، ردیف 55، شمارۀ 8) به خاک سپرده شد («شهید...»، گلزار ...، بش). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، یاد آن روزها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380؛ سند:‌ 1010/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 2، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.
+«شهید محمود اختر خاوری» (بارگذاری: 22 دی 1403)، گلزار شهدا، < www.golzar.info/18114>، (دسترسی: 22 دی 1403)؛
+اختلال، ایجاد نشانک‌های غیر مطلوب در دستگاه گیرنده یا مختل‌شدن ارتباط به‌وسیلۀ امواج مزاحم که سبب کم‌شدن اثر دستگاه‌های مخابراتی و ردیابی امواج شود (دفتر واژه‌گزینی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح، 1392: 49). در بهره‌برداری از امواج الکترومغناطیس در شبکه‌های ارتباطی، هرگونه عاملی که باعث کاهش کارایی دستگاه‌های ارتباطی و غیر ارتباطی شود و دریافت اطلاعات را در گیرنده مشکل و یا غیرِممکن سازد، اختلال نامیده می‌شود. این اختلال، می‌تواند عمدی و یا غیر عمدی باشد. در دوران دفاع مقدس از این امواج، باهدف ایجاد اختلال در ارتباطات رادیویی هم ازطرف ارتش عراق و هم از طریق ارتش ایران استفاده شد که می‌توان به پخش پارازیت، شنود و فریب الکترونیکی، استفاده از سامانه‌های اخلال‌گر، جهت‌یاب‌های مختلف، رادارها و سامانه‌های کشف و رهگیری مطابق طرح‌های عملیاتی به‌کارگرفته اشاره کرد. اختلال‌های صورت‌گرفته، باعث آسیب‌زدن به سامانه‌های مخابراتی، پشتیبانی الکترونیکی و جنگ‌افزارها می‌شدند و نقش مؤثری در پشتیبانی از عملیات‌ها داشتند (پارساجو، 1399: 2). یکی از وظایف اداره ششم ستادمشترک ارتش، در دفاع مقدس، تخصيص فركانس در باندهاي نظامي و تجاري به نیروهای تابعه ارتش و كنترل و مراقبت و نظارت بر نحوه استفاده صحيح از شبكه‌هاي مخابراتي و رعايت مقررات راديويي و جلوگيري از تداخل فركانس و اختلال در شبكه‌هاي ارتباطي راديويي نيروهاي مسلح بود. گردان 402 جنگال نیروی زمینی در دفاع مقدس با توجه به شرح وظایفش، اقداماتی از قبیل هدايت و اداره يگان‌هاي عملياتي در زمينه جنگ الکترونیک، شنود و ضبط سامانه‌هاي ارتباطي خودی و دشمن، اجراي برنامه‌هاي جمينگ (پخش پارازيت)، استقرار تيم‌هاي شنود در مناطق عملیاتی نیروی زمینی ارتش، جلوگيري از ايجاد اختلال و اجراي به‌موقع تدابير پيشگيري و همچنين حفظ امنيت شبكه مخابرات و جلوگيري و شناسايي هرگونه تخلف در شبكه را به عهده داشت (عظیم‌زاده تبریزی، 1395: 17). مآخذ: پارساجو، محمود، مصاحبه کتبی، 1399؛ دفتر واژه‌گزینی نظامی، فرهنگ واژه‌های نظامی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر پنجم، ستاد کل نیروهای مسلح، 1375‌- 1392؛ عظیم‌زاده ‌تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی ارتش در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید سپهبد صیاد شیرازی، 1395.
+اخطار اولیه، یکی از اصلی‌ترین نقش‌های فرآیند دفاع هوایی به شمار می‌آید که در پی آن، سامانه پدافند هوایی اقدامات خود را که در قالب آئین‌نامه‌ها، قبل از این تصویب نموده، به اجرا درمی‌آورد. با توسعه و تکمیل شبکه راداری کشور، مأموریت دفاع از آسمان کشور و اجرای نقش اساسی در پدافند هوایی، به اعلام خبر هوایی و کنترل هواپیماهای شکاری، هدایت عملیات پدافندی و کنترل یگان‌های پدافند زمین‌به‌هوا، به رادارها واگذار شد. مقدمات خرید رادار در ایران، از 1332 فراهم آمد و تعدادی از کارکنان نیروی هوایی جهت آموزش، به کشور انگلستان اعزام شدند. در 1336 مرکزی در تیپ تعلیمات (فرماندهی آموزش‌های هوایی)، به نام آموزشگاه رادار تأسیس و به‌وسیلۀ کارکنان دوره‌دیده و متخصصان انگلیسی به آموزش کارکنان پرداخته ‌شد. یک سال بعد، اولین رادار متحرک در دوشان تپه مستقر و بدین‌صورت مبنای رادار در ایران پایه‌گذاری شد و ضمن آموزش‌های تخصصی، دفاع هوایی را در منطقه تحت پوشش خود آغاز کردند (عاروان، 1390: 48). کشف، شناسایی، رهگیری و درگیری، اقداماتی هستند که به‌وسیله رادارهای اخطار اولیه انجام می‌شود. مراکز عملیات منطقه‌ای و مراکز کنترل و گزارش و همچنین پست‌های گزارش و‌ در رأس آن‌ها مرکز پدافند هوایی، مسئولیت دفاع از آسمان کشور را بر عهده‌دارند (آئین‌نامه 10-27، پدافند هوایی آجا). در ساعت 13:37 سی‌ویکم شهریور 1359، چند فروند هواپیما در ارتفاع پایین در منطقه ارومیه مشاهده شدند. این موضوع به رادار تبریز اطلاع داده شد و بلافاصله مرکز عملیات منطقه‌ای همدان، دستور پرواز دو فروند هواپیمای شکاری اف 5 را از پایگاه دوم شکاری تندخیز (اسکرامبل) صادر کرد. افسران نوبت کاری ایستگاه رادار سوباشی (مرکز عملیات منطقه‌ای همدان)، ستوان‌دوم اکبر ورامینی و ستوان‌‌دوم محسن نقوی، وضعیت منطقه را قرمز اعلام کردند و ستوان‌دوم غلام‌رضا قهرمان‌پور افسر نوبت کاری رادار تبریز، به کلیه مواضع پدافندی آماده‌باش صددرصد ابلاغ کرد و سروان یدالله یدالهی‌‌فر از مرکز عملیات پدافند هوایی نیز به رادارهای تبریز و سوباشی آمادگی کامل ابلاغ‌ کرد. هم‌زمان به پست فرماندهی و مواضع توپخانه زمین‌به‌هوا و سایر یگان‌های تحت امر عملیاتی، آمادگی صددرصد داده شد. ستوان‌‌دوم محمد معزی از ارومیه در 13:52 اطلاع داد که شانزده فروند هواپیمای ناشناس به‌سمت ارومیه نزدیک می‌شوند. بلافاصله به واحدهای نیروی زمینی منطقه نیز اعلام آمادگی داده شد که چنانچه این هواپیماها را مشاهده کردند، مورد هدف قرار دهند. افسران نوبت‌کاری رادار تبریز، سروان صفر روزگاری به‌عنوان فرمانده نبرد، ستوان‌یکم جواد فرقانی به‌عنوان افسر سرنوبت کاری بودند و ستوان‌یکم حبیب گلشنی همراه با سیزده نفر از اپراتورهای رادار در اتاق عملیات رادار تبریز، وظایف محوله را بر عهده داشتند (دفتر وقایع نوبت کاری رادارهای تبریز و سوباشی، شهریور 1359). در 16:27 سیزدهم اردیبهشت 1361 طرح پروازی یک فروند هواپیمای الجزایری حامل آقای بن‌یحیی وزیر امور خارجه الجزایر و چهارده تن از همراهان با ارتفاع 27000 پا و ساعت ورود به مرز 17:20، به رادار تبریز گزارش ‌شد. در 16:58 و در دو مسیر، هواپیماهای شکاری متخاصم عراقی در دید رادار تبریز قرار گرفتند و بلافاصله به‌وسیلۀ افسر کنترلر شکاری ایستگاه رادار تبریز، دستور پرواز تندخیز (اسکرامبل) به پایگاه دوم شکاری داده ‌شد. درضمن علاوه بر اعلام وضعیت قرمز در مناطق ارومیه، سلماس و خوی؛ به هواپیمای ورودی که هنوز برفراز خاک ترکیه پرواز می‌کرد، دستور داده شد تا هرچه سریع‌تر تغییر سمت بدهد و با گردش به سمت 300 درجه و اضافه‌کردن سرعت از محل دور شود؛ چو�� هواپیماهای شکاری دشمن در تعقیب وی هستند. همچنین از مرکز کنترل ترافیک آنکارا نیز درخواست کمک کند. تماس رادیویی با این هواپیما در 17:02، قطع ‌شد و در همان لحظه، دو فروند هواپیمای شکاری اف 5 با معرف پروازی «اسکار» از پایگاه دوم شکاری به پرواز درآمدند و به رادار تبریز اعلام کردند که مجالی برای کمک به هواپیمای الجزایری باقی نمانده و مورد اصابت قرارگرفته و سقوط کرده است و تمام سرنشینان آن کشته شده‌اند (اسکندرلو، 1376: 33 - 32). پدافند هوایی شامل رادارها، هواپیماهای شکاری رهگیر طرح پدافندی و سامانه‌های جنگ‌افزار‌های زمین‌پایه است که در این بین محوری‌ترین و اصلی‌ترین بخش پدافند، سامانه رادار و فرماندهی و کنترل می‌باشد که مسئولیت کنترل فضا، هدایت هواپیماها و سامانه‌های پدافند را در درگیری با دشمن به عهده دارد و در اعلام وضعیت به سراسر کشور و اجرای پدافند غیرعامل و کمک به امنیت مردم در مقابله با حملات هوایی، نقش اول را ایفا می‌‍‌کند. رادارها در طول هشت سال دفاع مقدس با انجام اقدام تاکتیکی، با 33721 مسیر تجاوزی دشمن که توسط رادارهای اخطار اولیه کشف شده بودند و با بهره‌گیری از 16081 مورد هواپیمای اسکرامبل اف 14، اف 4 و اف 5 از پایگاه‌های شکاری و همچنین سامانه‌های موشکی و توپخانه زمین‌به‌هوای ارتفاع کم مقابله و رفع تهدید کردند و با هدایت و کنترل 47885 فروند هواپیمای شکاری رهگیر گشت هوایی با هدایت رادارهای منطقه در نقاط ایستایی از پیش تعیین‌شده، پوشش هوایی مناطق عملیاتی و حساس و حیاتی کشور را تأمین نمودند. (تاریخ شفاهی جنگ.) مآخذ: بفرمایید مآخذ نوشته شود
+مآخذ: آئین‌نامه 10-27 نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 2، تهران: نهاجا، 1376؛ دفتر وقایع نوبت کاری رادار تبریز، شهریور 1359؛ دفتر وقایع نوبت کاری رادار سوباشی، شهریور 1359؛ رخت‌افکن، علی، گسترش و جابه‌جایی تجهیزات پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1398؛ عاروان، محمدرضا، شناسایی و مقابله با حملات هوایی، ج ۱، تهران: پژوهشکده شهید یزدانی، ۱۳۹۰.
+اخگر، علی‌اکبر، (۱۳۲۸) دریاداردوم، از فرماندهان ناوچه جوشن. چهاردهم تیر، در اصفهان به دنیا آمد. به علت شغل پدر که نظامی بود و در پی انتقال وی به تهران، او نیز به این شهر آمد و تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در تهران گذراند. به علت علاقه به حرفه نظامی‌گری به‌ویژه نیروی دریایی، در 1347 با قبولی در آزمون ورودی، به نیروی دریایی ارتش پیوست. برای طی دوره‌، در تیر 1348 به دانشکده افسری دریایی دارتموث در انگلستان اعزام شد و با اتمام آن در شهریور 1351، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌دومی نائل آمد و به کشور بازگشت و برروی ناوشکن سام در مشاغل مختلف خدمت کرد. سپس به‌منظور طی دوره‌های ضد زیردریایی و زیردریایی، به کشورهای انگلستان و آمریکا اعزام شد. با پیروزی انقلاب اسلامی و مراجعت به کشور، ابتدا به منطقه یکم دریایی بندرعباس و سپس در شهریور 1358 به پایگاه دریایی بوشهر انتقال یافت و با سِمت فرماندهی ناوچه موشک‌انداز جوشن، مشغول خدمت شد. ناوچه موشک‌انداز جوشن از روزهای اولیه دفاع مقدس، عازم دریا شد و در عملیات گشت و مراقبت در مناطق شمال غربی خلیج‌فارس شرکت کرد (پرونده خدمتی). ناوچه جوشن حین تأمین امنیت خطوط کشتی‌رانی در کانال جزیره خورموسی، در سی‌ام شهریور 1359 با دو فروند ناو پیشرفته عراقی درگیر و موفق به انهدام یک فروند از آن‌ها شد. ناوچه موشک‌انداز جوشن به فرماندهی ناوسروان اخگر، در عملیات اشکان در نهم آبان 1359، پایانه‌های نفتی الامیه و البکر را هدف آتش توپخانه ناوچه قرارداد و صادرات نفت عراق از شمال خلیج‌فارس را که نقش عمده‌ای در اقتصاد آن کشور و تأمین هزینه‌های جنگی داشت، قطع کرد (اسناد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). طی سال‌های دفاع مقدس، در سِمت مسئول اطلاعات رزمی قرارگاه نیروی رزمی 421، مشغول انجام ‌وظیفه بود و به علت انجام عملیات اطلاعاتی مختلف، فرماندهی یگان عملیات ویژه تکاوران به وی واگذار شد. با بهره‌گیری از ستاد فرماندهی غیرمتعارف و کلاسیک، طی مراحل مختلف در عملیات‌های اطلاعاتی در شمال خلیج‌فارس، مشارکت فعال و ارزشمندی داشت. همچنین به‌عنوان فرمانده در عملیات‌های مختلف تخریب و پاک‌سازی مین‌های دریایی با روش‌های ابتکاری، اقدامات مهمی را در انهدام مین‌های دریایی کار گذاشته‌شده ازسوی دشمن انجام داد. با انجام عملیات فریب، هدف‌های کاذبی را در کانال خورموسی مستقر کرد که موجب انحراف موشک‌های دشمن شد. شرکت در عملیات تکسا 2، عملیات شناسایی و مقابله‌به‌مثل علیه نفت‌کش‌های پشتیبانی‌کننده از رژیم بعث عراق و مشارکت فعال و مستمر در عملیات همراهی کاروان، از اقدامات ایشان بوده است. او با بهره‌گیری از ابتکار عمل، اقدام به نجات کشتی‌های صدمه‌دیده نظیر کشتی «اوانجلیس» در مسیر کانال خورموسی در 1361 کرد و همچنین از مسدودشدن کانال خورموسی به‌وسیلۀ نفت‌کش صدمه‌دیده «اسکیپ مانت» جلوگیری به عمل آورد (مصاحبه). وی ضمن تلاش مستمر و صادقانه در مشاغل مختلف در پایگاه دریایی بوشهر در سِمت سرپرست منطقه دوم دریایی، در 1371 به تهران منتقل و در معاونت اطلاعات مشغول به خدمت شد. سپس به دانشگاه عالی دفاع ملی انتقال یافت و سرانجام با 34 سال خدمت، در اردیبهشت 1381 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (زارع، ۱۳۹۶: ۱۱۰). مآخذ: اسناد و سوابق مرکز اسناد دفاع مقدس نداجا و مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ زارع، مهدی، خواهرم جوشن، خاطرات علی‌اکبر اخگر، سوره مهر، 1396؛ اخگر، علی‌اکبر، مصاحبه در مرکز اسناد دفاع مقدس، مرکز مطالعات و تحقیقات نیروی دریایی ارتش، بهمن‌ 1399.
+اخلاقی، محمدعلی، (1330) خلبان هواپیمای اف 5. فرزند علی‌اصغر، یکم فروردین در یک خانواده آذری‌زبان در کرج به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در این شهر به پایان رساند و با اخذ دیپلم ریاضی، در آزمون دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش شرکت کرد. پس از قبولی در آزمونهای علمی و معاینات پزشکی، در سی‌ام شهریور 1350 وارد نیروی هوایی شد. پس از آموزشهای اولیه نظامی و گذراندن کلاس‌های زبان انگلیسی، به‌منظور انجام پروازهای مقدماتی با هواپیمای سبک پاپیر، به گردان پرواز قلعه‌مرغی اعزام شد و در 24 شهریور 1351 دوره را به پایان رساند و با قبولی در آزمون جامع زبان در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۲، جهت دوره آموزشی پرواز با هواپیماهای جت انتخاب و به آمریکا اعزام شد. دوره زبان تخصصی را در مرکز آموزش لکلند طی کرد و جهت تکمیل دوره و پرواز با هواپیماهای سبک آموزشی تی 41، جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38؛ راهی پایگ��ه هوایی ویلیامز در آریزونا شد. دوره‌های مذکور را با موفقیت گذراند و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در هشتم آبان 1353 به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). بنا به نیاز نیروی هوایی جهت خلبانی رزمی هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 5، به پایگاه چهارم شکاری دزفول عزیمت کرد و پس از اتمام دوره آموزش رزمی، از پانزدهم تیر ۱۳۵۴ به پایگاه ششم شکاری بوشهر اختصاص یافت. جهت طی دوره توجیهی خلبانان (عملیات مشترک)، از 22 اردیبهشت 1355 به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام شد (پرونده عملیاتی). ستوان‌یکم اخلاقی از بیستم شهریور 1355 همراه با تعدادی از خلبانان و هواپیماهای اف 5، از پایگاه بوشهر به گردان 23 شکاری در پایگاه هوایی تبریز منتقل‌ شد و سطوح مهارتی را تا سطح لیدری طبقه 3 طی کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بنا به درخواست شخصی خود، از پانزدهم مرداد 1358 به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبردهای هوایی گذاشت و پس از انجام چند مأموریت گشت رزمی هوایی در منطقه تهران، به دلیل بحرانی‌شدن وضعیت پایگاه هوایی دزفول در هفته سوم مهر 1359‌، داوطلبانه به یاری همرزمانش در پایگاه چهارم شکاری شتافت و علاوه بر انجام پروازهای شناسایی، گشت و مراقبت مسلحانه هوایی، مأموریت‌های خطیری را در این پایگاه انجام داد. در روزهای هفدهم، بیستم و 22 مهر 1359 همراه با دستههای پروازی، به مواضع و ادوات دشمن به‌ترتیب در دبِ حَردان و جنوب اهواز، محور العماره- علیغربی، العماره- شیخ‌سعد و اطراف بستان، تک هوایی کرد. هواپیمای سرگرد دهخوارقانی لیدر پروازی پرتوان او، در عملیات آخر ساقط شد و به اسارت دشمن درآمد؛ بااین‌حال در 27 مهر 1359 محل تجمع نیروهای دشمن در غرب اهواز را منهدم کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 416 و 428). همچنین مواضع و یگان‌های توپخانه لشكر 4 پیاده ارتش عراق و قرارگاه لشکر در پادگان حمید را در روزهای هفتم و دوازدهم آبان 1359 بمباران کرد. او در خلال این مأموریتها همراه با دیگر خلبانان به یگانهای درحال حرکت یا استقراریافته دشمن در غرب کرخه، پاسگاه ربوط، شمالغرب بستان، محور کویته، محور فکه، محور علیغربی به تل بیشه و محور حلفائیه یورش برد (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 102 و 153). پس از تثبیت دشمن، همچنان به‌تواتر به پایگاههای چهارم شکاری دزفول و دوم شکاری تبریز مأمور شد و به دلیل کاهش عملیاتهای بمباران؛ در مأموریتهای پوشش هوایی، پایش و پاسوری هواپیماها و تندخیز فعّالانه مشارکت داشت. در هشتم مهر1360 به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل شد و در پشتیبانی از عملیاتهای مشترک طریقالقدس، فتحالمبین، بیتالمقدس، محرم تا والفجر مقدماتی ایفای نقش کرد (هادیان، 1399: 107). سروان اخلاقی درسال چهارم دفاع مقدس نیز در اغلب مأموریتهای خطیر حضور داشت؛ به‌گونه‌ای که در پشتیبانی آتش عملیات خیبر در 26 بهمن 1362، در قالب یک دسته دو فروندی به عقبه دشمن یورش برد و نیروها و تجهیزات یگانهای آن‌ها مستقر در محور العماره به بصره را منهدم کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 18: 60). به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از هشتم بهمن ۱۳۶۳ به دریافت دو ماه ارشدیت نائل آمد. در ۲۴ شهریور ۱۳۶۴، از پایگاه چهارم شکاری به منطقه هوایی مهرآباد (گردان 11 شناسایی آر. اف 5) منتقل‌ شد؛ اما همچنان به‌تناوب در پایگاه هوایی امیدیه حضور پیدا کرد و در عملیاتهای والفجر 8 و کربلای 5 کم‌وبیش ایفای نقش داشت. سرگرد اخلاقی با گسترش هواپیماهای اف 5 به منطقه هوایی شیراز، از پنجم مهر 1366 به این یگان منتقل و به‌عنوان افسر یکنواختی در معاونت عملیات منطقه مشغول خدمت شد. به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از یکم مهر 1367 به دریافت چهار ماه ارشدیت نائل آمد. در چهارم آبان ۱۳۶۷، بار دیگر به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل و به سِمت رئیس دایره ارزیابی و یکنواختی معاونت عملیاتی آن یگان منصوب‌ شد. دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۵ را در بیستم بهمن 1368، با موفقیت به پایان رساند و سال بعد به درجه سرهنگ‌دومی ارتقا پیدا کرد. از 24 اردیبهشت1370 به سِمت فرمانده گردان ۴۲ شکاری پایگاه منصوب‌ شد (پرونده خدمتی). سرهنگ‌دوم اخلاقی به‌عنوان دانشجو، از سی‌ام شهریور 1370 به دومین دوره دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش اعزام شد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، در یکم آبان 1371 به پایگاه چهارم شکاری بازگشت. ابتدا به سِمت رئیس شعبه کنترل کیفیت گردان نگهداری آن یگان و سپس از هفتم تیر 1373، به‌عنوان جانشین معاونت عملیات پایگاه تعیین‌ شد (هادیان، 1399: 107). سرهنگ خلبان اخلاقی پس از شهادت شهید منصور ستاری و یارانش، مدتی به دانشکده خلبانی در اصفهان منتقل شد. از پانزدهم مرداد 1375، به سِمت جانشین فرماندهی پایگاه پنجم شکاریِ امیدیه منصوب و پس از ارتقا به درجه سرتیپ‌دومی از بیستم فروردین1380، به دفتر مطالعات و تحقیقات نیروی هوایی ارتش منتقل شد. وی سرانجام در یکم مهر 1380، به‌ افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع آخرین پرواز مشارالیه تا زمان بازنشستگی، 1518 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 18، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه چهارم شکاریِ دزفول، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اخلال الکترونیک، این اقدام، وسایلی را که با امواج الکترونیک کار می‌کنند، دچار اختلال می‌سازد. اخلال الکترونیک عبارت از فعالیت‌هایی است که دشمن را در استفاده از وسایلی که با امواج الکترومغناطیسی کار می‌کنند، ناتوان کرده و تأثیر این وسایل در قدرت رزمی او به نفع نیروهای خودی کاهش می‌یابد (کمیته برنامه‌ریزی دوره کارشناسی عملیات جنگ الکترونیک، 1372: 45). یکی از کانال‌های رادیویی مافوق بالای شبکه راداری در غرب کشور، در اول اسفند 1359 مورد اختلالات شدید الکترونیک قرار گرفت و در سوم اسفند 1359، استفاده از آن غیرممکن شد. ستاد نیروی هوایی ارتش دستور داد تا خلبان‌ها و کنترلرهای شکاری در این‌گونه موارد، از کانال‌های ارتباطی دیگر بهره‌برداری کنند (خورند، 1376: 139). در پانزدهم آبان 1360، برنامه پرواز هواپیماهای بدون خلبان (پهپاد) با دستورالعمل جدید معاونت عملیات ستاد پدافند هوایی ارتش، در منطقه دزفول انجام می‌گرفت که با عکس‌العمل پدافند هوایی دشمن مواجه شد و چند فروند از هواپیماهای عراقی وارد منطقه شدند و ضمن انجام اختلال مکانیکی، با پخش الیاف آلومینیومی (چف) در آسمان منطقه، اختلال پو��ش راداری ایجاد کردند (همان: 246). رادار دزفول در نوزدهم آذر 1360 با کشف چند فروند هواپیمای متجاوز عراقی، وضعیت منطقه را قرمز اعلام کرد و به کلیه مواضع پدافندی و موشکی، آماده‌باش صددرصد ابلاغ شد و موقعیت هواپیماهای متجاوز، لحظه‌به‌لحظه به آتشبار هاک دزفول انعکاس یافت. دو فروند از هواپیماهای دشمن جهت بمباران راه‌آهن اندیمشک، به این منطقه حمله کردند و یک فروند از آن‌ها، مورد اصابت موشک هاک سایت دزفول قرار گرفت و خلبان آن با چتر نجات به بیرون ‌پرید و پس از دستگیری، تحویل پایگاه چهارم ‌شد. با بررسی‌های به‌عمل‌آمده مشخص شد که هواپیمای ساقط‌شده، از نوع سوخو 22 و مجهز به سامانه اختلال مکانیکی پخش نوار آلومینیومی چف در آسمان و همچنین سامانه ایجاد اختلال الکترونیکی بوده است (همان: 270). در تمام مدت شب ۲۳ آذر 1360، هدف‌های کاذب در رادار آبدانان ظاهر می‌شدند. گاهی این اهداف کاذب به‌قدری ازلحاظ سمت و سرعت، با هواپیمای حقیقی مشابه بودند که افسر کنترلر شکاری برای اقدام تاکتیکی، درخواست هواپیمای شکاری رهگیر طرح پدافندی‌ کرد و این پدیده، موجب اختلال در کار رادارهای غرب کشور ‌شد (همان: 274). هواپیماهای عراقی در ساعت ۱۷:۲۱ نوزدهم بهمن 1361، اقدام به پخش اختلال الکترونیک علیه رادارهای بوشهر و دزفول کردند؛ ولی کارکنان این دو ایستگاه رادار با اقدامات مناسب ضد الکترونیک، اثرات اختلال‌های ایجادشده به‌وسیلۀ هواپیماهای دشمن را به حداقل ‌رساندند (سعیدی‌مهر، 1376: 262). خلبانان هواپیماهای اف 4 و اف 14 مستقر در پایگاه ششم شکاری در نوزدهم مرداد 1365، هم‌زمان به رادار بوشهر و رادار بندر امام خمینی (ره) اعلام کردند که در زمان حمله هواپیماهایی عراقی و به‌‌طور‌کلی زمان حضور هواپیماهای عراقی در منطقه، تماس رادیویی خلبانان ایرانی با رادار زمینی مختل می‌شود و به نظر می‌رسد که هواپیماهای عراقی، از سامانه جنگ الکترونیک استفاده می‌کنند (اسکندرلو، 1378: 106). ناو سهند در ۱۶:۰۵ بیست‌ونهم فروردین 1367، در مختصات جغرافیایی 2630 شمالی و 5610 شرقی در چهارده مایلی جنوب جزیره هنگام، موردحمله موشکی دو فروند هواپیمای آ 6 آمریکایی قرار گرفت. علاوه بر آن، موشک‌انداز جک ویلیامز و ناوشکن ژوزف اشتراوس نیز با موشک‌های هارپون، ناو سهند را مورد حمله قراردادند و این ناو بین 17:00 تا 17:10 غرق شد. در این درگیری، 78 فروند هواپیمای جنگنده از انواع اف 14 آمریکایی جهت پوشش هوایی نیروهای دشمن، ای.آ 6 جهت شناسایی الکترونیکی و ایجاد اختلال در سامانه‌های الکترونیک نیروهای خودی، هواپیمای آ 6 به‌منظور انجام مأموریت‌های پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروی دشمن، ده فروند بالگرد به همراه پنج فروند ناو آمریکایی متشکل از دو فروند فریگیت موشک‌انداز از کلاس الیویرها و زاری پری و کلاس ناکس، ایستگاه‌های مختلف شناسایی شنود و الکترونیک در سواحل کشورهای جنوبی خلیج ‌فارس، به همراه 150 نفر از نیروهای هوابرد شرکت داشتند (هاشمی و بختیاری، 1378: 79). آتشبار هاک جزیره خارک در ساعت 13:10 چهاردهم خرداد 1367 در موقعیت 68 درجه و چهل کیلومتری، سه فروند هواپیمای دشمن را به ایستگاه رادار بوشهر گزارش داد و در سمت 35 درجه و فاصله 22 کیلومتری، روی هواپیماهای مهاجم قفل راداری کرد و پس از قرارگرفتن در برد موشکی، یک فروند موشک به‌سمت آن‌ها شلیک و باعث سرنگونی یک فروند از هواپیماهای عراقی شد. موضع 51 اسکای گارد نیز اع��ام کرد که دو هدف را در دوازده کیلومتری و سمت هفتاد درجه مشاهده و روی آن قفل کرده است؛ اما هواپیماهای دشمن اقدام به اختلال الکترونیک کردند و اجرای آتش روی هواپیماهای عراقی در فاصله یازده کیلومتری، مؤثر واقع نشد و هواپیماهای مذکور، بمب‌های خود را از راه دور رها و مبادرت به فرار کردند. بنا به اظهار شاهدان عینی: «بمب‌های رهاشده در نزدیکی نفت‌کش الموت و شوش که در موقعیت هشتاد درجه و فاصله هفت کیلومتری جزیره خارک قرار داشتند، در آب سقوط کردند» (همان: 80). مآخذ: اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۵، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۷؛ اقدامات جنگ الکترونیک، تهران: مرکز آموزش‌های هوایی؛ خورند، محمود، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۱، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، ۱۳۷۶؛ سعیدی‌مهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۲، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۶؛ کمیته برنامه‌ریزی دوره کارشناسی عملیات جنگ الکترونیک، مرداد 1372؛ هاشمی، سید‌کاووس و علی بختیاری، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۸، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۸.
+اداره بهداشت و درمان نیروی زمینی، پیشینه بهداری ارتش، طبابت و پرستاری در قشون ایران، از گذشته‌های دور از اهمیت فراوانی برخوردار بود و اطبای برجسته در لشکرکشی‌ها، جنگ‌ها و سفرهای نظامی به خدمت گرفته می‌شدند. با تشکیل ارتش نوین ایران در ۱۳۰۰ شمسی، اداره‌ای با عنوان دایره صحیح قشون به ریاست سرتیپ لقمان‌الملک سردار امیراعلم برای ارائه خدمات پزشکی به نظامیان تشکیل شد (رامین‌نژاد، 1396: 22 و 30). رؤسای اداره بهداشت و درمان نیروی زمینی ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران دفاع مقدس به این شرح بودند: سرتیپ دکتر حسن رحمانی از ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ که پس از دو سال مدیریت اداره بهداشت و درمان نیروی زمینی ارتش به سبب فشار کاری و درد قفسه صدری، بستری و با توجه به عدم توانایی جسمی برای ادامه کار، در شهریور ۱۳۵۹ از خدمت بازنشسته شد. دکتر غلام‌حسین بهتاش از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی. او مسئولیت رفع اشکالات درمانی را در بیمارستان خانواده عهده‌دار بود و سپس به ریاست بیمارستان ۵۰۲ انتخاب و در هفدهم شهریور ۱۳۵۹ به ریاست اداره بهداشت و درمان نیروی زمینی ارتش منصوب شد. در اوایل جنگ تحمیلی، مشکلاتی به سبب کمبود امکانات وجود داشت و دکتر بهتاش و معاونانش، برای رفع آن تلاش بسیار کردند. از دیگر اقدامات او، تأسیس بیمارستان ۵۰۴ نیروی زمینی ارتش به‌عنوان بیمارستان تخصصی چشم بود. دکتر غلام‌حسین بهتاش از مهر ۱۳۶۰ در ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوانِ مشاور انجام وظیفه کرد و در ۱۳۶۷ از خدمت بازنشسته شد (تاجیک، 1392: 63- 83). سرهنگ دکتر غلام‌رضا سیف‌الله با حکم فرماندهی نیروی زمینی ارتش، از ۳۱ شهریور ۱۳۶۰ به ریاست اداره بهداری منصوب شد. او بیمارستان صحرایی زیرزمینی را در نوار جبهه غرب و جنوب برپا و فعال کرد. ازجمله یک بیمارستان صحرایی چادری با نام شهباز در منطقه جنوب در منطقه سه‌راه ابوغریب برقرار نمود. در عملیات طریق‌القدس و عملیات فتح‌المبین، هفت بیمارستان کانکسی متحرک پنجاه تختخوابی، در پشتیبانی‌های مناطق موجود بود که یکی از آن‌ها، در کارخانه نورد اهواز مستقر شد. دکتر سیف‌الله در خلال سال‌های دفاع مقدس، به‌صورتِ متناوب در مناطق عملیاتی حضور داشت و به‌ترتیب در جبهه‌های جنوب در خرمشهر، جاده خرمشهر و آبادان، در عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس، کناره رود کرخه در دزفول و در مناطق غرب محور کرمانشاه، سومار، نفت‌شهر، گیلان غرب و مناطق عملیاتی شمال ‌غرب و در عملیات قادر و ... در مرز عراق حضور یافت و ضمن بازدید از محل استقرار بیمارستان‌های صحرایی؛ برای رفع کمبودهای انسانی، تجهیزات پزشکی، دارویی و آمبولانس چاره‌اندیشی می‌کرد. مرکز آموزش بهداری نزاجا در زمان ایشان، تابع اداره بهداری بود و دانش‌آموزان آموزشگاه بهیاری، برای تقویت آموزش و کمک به مناطق عملیاتی به جبهه‌ها اعزام می‌شدند. دکتر سیف‌الله در ۱۵ فروردین ۱۳۶۸، به ستاد مشترک ارتش منتقل و به‌عنوان رئیس اداره مشغول خدمت شد و پس از مدتی، به درجه سرتیپی نائل آمد و با همین درجه، از خدمت بازنشسته شد (رامین‌نژاد، 1396: 39 و 38). با انتصاب سرهنگ علی صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش در مهر ۱۳۶۰، بافت مدیریت بهداری نیروی زمینی نیز تغییر کرد و تلاش گسترده‌ای برای حضور حداکثر امکانات بهداری ارتش در پشتیبانی از نیروهای رزمنده ارتش جمهوری اسلامی ایران و دیگر رزمندگان صورت گرفت. برای ایجاد انگیزه جهت پزشکان عمومی نظامی برای حضور در منطقه عملیات و همچنین پیش‌بینی و تأمین نیروهای پزشکی متخصص در سال‌های بعد، مقرر شد هریک از پزشکان عمومی فارغ‌التحصیل، پس از طی دو سال خدمت در منطقه عملیات و واحدهای رزمی، اجازه اعزام به دوره تخصصی داشته باشند و ازطرف ارتش به دوره‌های تخصصی معرفی شوند (نامجوی ‌‌نیک، 1389: 117). اجرای این تدبیر سبب شد که از یک‌سو، داوطلبان اعزام به واحدهای رزمی افزایش یابد و ازسوی دیگر از ۱۳۶۵ به بعد، به‌تدریج متخصصین جوان بیشتری به مراکز درمانی و بیمارستان‌های نظامی وارد شوند. در پایان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس در ۱۳۶۷، اعزام پزشکان به دوره‌های تخصصی تا سال ۱۳۷۴ ادامه پیدا و تا حدودی نیاز مراکز پزشکی نظامی را تأمین کرد. از جانب دیگر نیز با تداوم جذب سهمیه قبولی آزمون ورودی سراسری کشور دانشجویان پزشکی نظامی در دانشگاه‌های دولتی ضمن تأمین پزشک عمومی برای ارتش، امکان شرکت تعداد بیشتری از آن‌ها در امتحانات ورودی دوره‌های تخصصی نیز فراهم آمد (همان: 118). مآخذ: تاجیک، حمیدرضا، طبیبان نبرد، تهران: سوره سبز، 1392: رامین‌نژاد، رامین، خدمات بهداری نیروی زمینی ارتش در دفاع مقدس تهران: کتاب کامیاب، 1396؛ نامجوی ‌‌نیک، خسرو، تاریخچه طب نظامی از دوران باستان تا پایان هشت سال دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1389.
+اداره بهداشت نیروی هوایی، اقدامات بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس. این اداره از اولین ساعات شروع جنگ تحمیلی، در کنار سایر رزمندگان و کارکنان نیروی هوایی، خود را برای دفاع از میهن آماده کرد. با اولین بمباران دشمن بعثی، کارکنان درمانی نیروی هوایی ارتش بلادرنگ خود را به درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها رساندند و تا پایان دفاع مقدس، پشتیبانی خود را از یگان‌های مربوطه و سایر رزمندگان اسلام انجام دادند و در این راه شهدا، آزادگان و جانبازانی را به انقلاب اسلامی تقدیم کردند. با توجه به اهمیت رعایت موازین بهداشت در سلامت رزمندگان و آشنایی فرماندهان با جایگاه بهداشت در حفظ توان رزمی؛ اولین کنگره بهداشت در نیروهای نظامی، در اداره نهم ستادمشترک ارتش با حضور نمایندگان بهداشتی نیروهای مسلح (اعم از ارتش و سپاه) تشک��ل و گزارش‌های مشروحی از عملیات بهداشتی کارکنان تیم بهداشت نیروهای مسلح، مشکلات بهداشتی در مناطق عملیاتی و راه‌حل‌های موردنظر در این کنگره ارائه شد. سرهنگ دکتر شاطریان نماینده این اداره نیز به‌عنوان نماینده هیئت اجرایی و عملی، در برگزاری موفق این گنگره حضور داشت. روش تجربی مبارزه با موش در هواپیماهای سی 130 با استفاده از قرص فتوکسین: با توجه به اینکه هواپیماهای نیروی هوایی ارتش به‌ویژه سی 130 در دوران دفاع مقدس در مأموریت‌های مختلف مشارکت داشتند و طی مأموریت‌های مکرر، تعدادی از آن‌ها آلوده به موش می‌شدند، برای رفع این معضل و با عنایت به این موضوع که بنا به دستورالعمل‌های اجرایی در صورت مشاهده موش در هواپیما، بلافاصله هواپیما باید گراند شود؛ در 1363 برای اولین بار به‌منظور کنترل موش در هواپیماها، از قرص فتوکسین استفاده شد که کاملاً موفقیت‌آمیز بود و پس از 48 ساعت، کلیه موش‌ها نابود و لاشه آن‌ها جمع‌آوری شد. همکاری دایره طب و پیشگیری با بخش داروسازی مرکز پاتولوژی نهاجا: با توجه به نیاز رزمندگان به برخی اقلام نظیر مواد دفع آلودگی شیمیایی، قرص کُلُر (برای ضدعفونی آب) و قرص نک (برای جلوگیری از گرمازدگی رزمندگان)، ضرورت این امر در ازسوی اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش نیز مورد توجه قرار گرفت و قرار شد برخی از نیازهای رزمندگان مرتفع شود. در این مورد مرکز پاتولوژی اداره بهداشت امداد و درمان نیروی هوایی با همکاری جهاد خودکفایی، اقدام به تولید این اقلام کردند. اقلام دارویی مذکور با حجم قابل‌توجهی تهیه شد و در کیف انفرادی رزمندگان قرار گرفت. در اینجا لازم است زحمات سرهنگ دکتر داروساز پورعبدالله که مسئولیت تحقیق و تولید این اقلام را به عهده داشت‌، یادآوری شود. تشکیل دوره آموزشی ش.‌م.‌ه برای پزشکان و پرستاران: رژیم بعثی عراق به‌طور مکرر از سلاح‌های شیمیایی برای مقابله با رزمندگان اسلام استفاده می‌کرد و از این طریق آسیب‌های جبران‌ناپذیری به نیروها وارد می‌آمد. به‌منظور کاهش تلفات و جلوگیری از کاهش توان رزمی، لازم بود کارکنان گروه پزشکی با انواع سلاح‌های شیمیایی موجود آشنایی داشته باشند و نحوه مقابله با حملات شیمیایی و تخلیه و درمان مصدومین و مجروحان را به‌خوبی بیاموزند. برای این امر برای اولین بار در 1365، دوره بازآموزی پزشکان و پرستاران نیروی هوایی در بیمارستان شهید چمران و سپس در بیمارستان نیروی دریایی ارتش تشکیل شد و هماهنگی جهت اعزام یک پزشک و یک پرستار از کلیه مراکز درمانی نیروی هوایی ارتش به عمل آمد که در دوره مذکور شرکت کردند. آقای دکتر قریب از بیمارستان مرکزی نیروی هوایی ارتش، مسئولیت آموزش ضایعات پوستی ناشی از عوامل شیمیایی را تدریس کردند. اقدامات بیمارستان مرکزی نیروی هوایی در رابطه با تک‌های شیمیایی دشمن: تخصیص یک بخش ویژه جهت مصدومان حملات شیمیایی در بیمارستان مرکزی نیروی هوایی؛ تأمین و تعیین کادر پزشکی برای بخش یاد‌شده؛ پیش‌بینی شش دستگاه آمبولانس برای شرایط ویژه؛ دریافت اقلام دارویی موردنیاز از وزارت بهداشت؛ درمان و آموزش پزشکی و احداث حمام صحرایی به استعداد چهار دوش برای رفع آلودگی شیمیایی. اقدامات بیمارستان مرکزی نیروی هوایی ارتش برای مقابله با تک‌های میکروبی، تهیه اقلام ضدعفونی موردنیاز و صدور دستورالعمل ویژه نحوه مقابله با تک‌های میکروبی. مآخذ: اسناد موجود در دفتر معارف جنگ اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش؛ برخوردار، حسن، طب هوایی در دفاع مقدس، خاطرات و خطرات، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ ستاری، منصور، ج 1، پیشگامان پرواز در ایران، 1372؛ سلحشور، مجید، اطلس نقش اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس، سوره سبز، 1395.
+اقدامات انجام‌شده در طول دفاع مقدس ازسوی اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش
+اداره پنجم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، معاونت طرح و برنامه و بودجه ارتش جمهوری اسلامی ایران. به‌عنوان یکی از قسمت‌های راهبردی و اثربخش در طول تاریخ معاصر ارتش، همواره اثری فراسازمانی و حتی فراملّی داشته است. این اداره به‌عنوان متولی اموری همچون طرح‌های راهبردی، برنامه، ساختار، سازمان، برنامه‌ریزی و پایش برنامه؛ نقش بی‌بدیلی در موفقیت‌های ارتش و حتی سایر نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در انقلاب اسلامی، حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس داشته است. البته این اداره تا دستیابی به موقعیت کنونی، مسیری پرپیچ‌وخمی را درگذرگاه تاریخ طی کرده است. از کمیته سازمان تا معاونت طرح و برنامه و بودجه ارتش جمهوری اسلامی ایران، مسیر طولانی و درازی طی شده است و یکی از افتخارآمیزترین مقاطع عمر سازمانی این معاونت و ادارات مربوطه، مربوط به سال‌های دفاع مقدس است. بهترین و کوتاه‌ترین تعریف برای عملکرد اداره پنجم (یا معاونت طرح و برنامه و بودجه ارتش) در بیان فرمانده معظم کل قوا امام خامنه‌ای عزیز (مدظله‌العالی) ذکرشده است. معظم‌له فرمودند: «در ستاد ارتش، اداره‌‌ای به نام اداره‌ی پنجم وجود دارد که کارش فقط همین است که هرروز نگاه کند ببیند این قالب و این ترکیبی که وجود دارد، کجایش کم است، کجایش زیاد است. ممکن است امروز همه چیز کامل باشد، کم‌وزیاد نباشد، اما فردا که نگاه می‌کنیم، ببینیم این قسمت زیادی است یا این قسمت کج است؛ یا این خطی که این‌طوری کشیده شده، باید انحنایش کمتر یا بیشتر باشد» (خامنه‌ای، 1370، بیانات در دیدار مسئولان مجله‌ی حوزه؛ 28 بهمن 1370). معظم‌له درجایی دیگر، در مورد طرح‌ريزي بیان کردند: «يك چنين نظامي، با يك چنين كشوري و با يك چنين مردمي و با احتمال وجود تهديد، لازم است یکجایی براي دفاع كه با يك ديد بلندمدت همه مسائل را ملاحظه كند، در نظر بگيرد و رفتار كلي نيروهاي مسلح را در آنجا طراحي كند». کارکنان اداره پنجم ستاد ارتش در کنار سایر کارکنان ستاد ارتش و همراه با انقلابیون، نقش بزرگی در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند. ازجمله اینکه تعدادی از این افراد در ارتباط مستقیم با انقلابیون بودند. به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نکات در این دوره، می‌توان به تصمیم بزرگ پیوستن به انقلاب اسلامی توسط ستاد ارتش و با نقش مؤثر و تصمیم‌سازی اداره پنجم اشاره کرد. شورای فرماندهی نیروهای مسلّح در 10:30 بیست‌ودوم بهمن، در محل ستاد ارتش تشکیل و پس از بحث و مذاکره به‌اتفاق آرا تصمیم گرفته شد که ارتش بیطرفی و پشتيباني خود از مردم را به‌طور رسمی اعلام کند. متن اعلامیه در ساعت 13:15 همین روزبه امضاي حدود 27 تن از فرماندهان ارتش رسید و به این شرح از رادیوپخش شد: «ارتش ایران وظیفه دفاع از استقلال و تمامیّت کشور عزیز ایران را داشته و تاکنون در آشوبهای داخلی، سعی نموده است با پشتیبانی از دولتهای قانونی، این وظیفه را به نحو احسن انجام دهد. با توجّه به تحوّلات اخیر کشور، شورای عالی ارتش در 10:30 روز 22 بهمن 1357 تشکیل و به‌اتّفاق، تصمیم گرفته شد که برای جلوگیری از هرج‌و‌مرج و خون‌ریزی بیشتر، بیطرفی خود را در مناقشات سیاسی فعلی اعلام کند و به یگانهای نظامی دستور داده شد که به پادگان‌های خود مراجعت نمایند. ارتش ایران همیشه پشتیبان ملّت شریف و نجیب و میهنپرست ایران بوده و خواهد بود و از خواستههای ملّت شریف ایران با تمام قدرت پشتیبانی می‌نماید» (گروه مؤلفین دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش، 1392: 27). ریاست وقت اداره پنجم ستاد ارتش (معاونت طرح و برنامه و بودجه کنونی)، ازجمله امضاکنندگان و حامیان بی‌طرفی ارتش و پیوستن ارتش به مردم بود. چند سال بعد و در سال‌های جنگ تحمیلی، ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران محلی برای تصمیم‌‌سازی، تصمیم‌‌گیری، سیاست‌‌گذاری، نظارت بر اجرا در نیروهای سه‌گانه زمینی، هوایی، دریایی و سازمان‌های مرتبط با ارتش و همچنین به‌عنوان مرکز برنامه‌ریزی، کنترل و هماهنگی اجزای ارتش محسوب می‌شد. ازجمله طرح‌های ارائه‌شده از سوی اداره پنجم در آن ایام، می‌توان به طرح اسلامی‌کردن ارتش، طرح بسیج و ... اشاره کرد. درواقع اداره پنجم، مرکز ارائه طرح‌های راهبردی محسوب می‌شد. از دیگر اقدامات اداره پنجم ستادمشترک ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سال‌های دفاع مقدس، تصویب ساختار جدید ارتش جمهوری اسلامی ایران و تدوین دکترین و مأموریت و شرح وظایف جدید و راهبرد نظامی ارتش پس از انقلاب اسلامی است. با توجه به تصمیم‌سازی اداره پنجم؛ ارتش جمهوري اسلامي ايران برابر ماده 6 قانون ارتش، داراي اصول و ویژگی‌هایی نظیر اسلامی، ولایی و مردمی‌بودن، خودکفایی، انضباط، سادگی، اقتدار و تدافعیبودن است (همان: 33). مأموریت‌ها و وظایف ارتش که در اداره پنجم ستادمشترک وقت ارتش تهیه و طبق ماده 7 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران تصویب شد، عبارت است از: «آمادگی و مقابله در برابر هرگونه تجاوز نظامی علیه استقلال و تمامیّت ارضی نظام جمهوری اسلامی ایران و منافع کشور، همکاری با نیروی انتظامی و سپاه پاسداران در مقابله با اشرار، یاغیان، قاچاقچیان، تجزیه‌طلبان و جریانات برانداز در مواقع ضروری و بنا به دستور، آمادگی جهت همکاری با سپاه پاسداران در کمک به ملل مستضعف غیر معارض با جهان اسلام در دفاع از خود در برابر تهدید و تجاوز نظامی، سازمان‌دهی، آموزش، تجهیز و گسترش نیروهای زمینی، هوایی و دریایی متناسب با امکانات و تهدیدات برای انجام مأموریت‌های محوله، آماده‌نمودن مردم برای دفاع مسلّحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی در چارچوب قانون خدمت وظیفه عمومی، کمک به سپاه پاسداران در آموزش و سازمان‌دهی، اقدامات لازم درزمینه کسب اطّلاع از اوضاع، رویدادها و تحولات سیاسی- نظامی آشکار و نهان منطقه و جهان، ارزیابی مستمر تهدیدات و توان رزمی دشمنان بالفعل و بالقوّه، تلاش مداوم و مستمر در جهت حفظ و صیانت ارتش و وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته به آن‌ها درزمینه‌های امنیّتی و ایجاد تسهیلات لازم برای همکاری سپاه پاسداران با ارتش در مواقع ضروری که شورای عالی دفاع تعیین می‌کند» (جهانگیر، 1387: 107 و 108). مهم‌ترین وظایف اداره پنجم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های دفاع مقدس عبارت‌اند از: «انجام امور ستادي مربوط به اخذ تدابير دفاعي استراتژيكي كشور، بررسي و تعيين مأموریت نيروهاي سه‌گانه برمبناي مأموریت ارتش جمهوري اسلامي ايران، انجام امور مربوط به تهيه طرح‌هاي استراتژيكي با كمك نيروها براساس تدابير دفاعي استراتژيكي مصوبه فرماندهي معظم كل قوا و با هماهنگي مبادي مربوطه، تهيه راهنماي طرح‌ريزي استراتژيك با كمك نيروها، بررسي و به تصويب‌رساندن و ابلاغ طرح‌ها و انجام تجديد نظرهاي لازم آن‌ها. انجام امور مربوط به تركيب نيروها، تهيه تدابير كلي احتياط و بررسي و هماهنگ‌کردن طرح‌هاي مربوطه با هماهنگي مبادي مربوطه، بررسي و تجزيه‌وتحليل برنامه‌هاي پنج‌ساله جهت تصويب، كنترل برنامه‌ها، ارزيابي و پيگيري پيشرفت برنامه‌ها». از دیگر اقدامات این معاونت در این مقطع تاریخی، می‌توان به مشارکت در طرح‌ریزی نحوه مقابله با ضدانقلاب و تجزیه‌طلبان در خوزستان، بندر ترکمن، کردستان و ... با حمایت اداره پنجم اشاره کرد. یکی از عمده‌ترین اقدامات اداره پنجم ستاد ارتش؛ برنامه‌ریزی، اقدام و راهبری تشکیل، آموزش و تجهیز سپاه پاسداران به شمار می‌رود. پس از تشكيل هسته‌هاي اولیه سپاه توسط نيروهاي انقلابي و مردمي، تعدادي از كاركنان انقلابي ارتش نظير سروان زرهی یوسف كلاه‌دوز (با حکم سپهبد شهید محمدولی قرنی)، به‌طور مستقيم به سپاه ملحق شدند و يا نظير سرهنگ علی صیاد شيرازي به‌صورت غیرمستقیم، به شكل‌گيري اين نهاد انقلابي كمك کردند. فرمانده ارتش جمهوري اسلامي ايران، براي محافظت از نهال نوپاي انقلاب اسلامي در مقابل تهديدات داخلي و خارجي در امر آموزش، سازمان‌دهي و تجهيز فرزندان برومند، مؤمن و انقلابي وطن تحت عنوان سپاه پاسداران‌، مساعدت نموده و براي بارورکردن اين نهال مقدّس، صادقانه و مخلصانه آنچه را كه دارد، عرضه مي‌کند. برابر گزارش روزنامه كيهان در تاریخ نهم شهریور 1359؛ ارتش موظف به آموزش سپاه، كميته‌ها و ارتش بیست‌میلیونی (نیروی‌های بسیجی) مي‌باشد (گروه مؤلفین دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش، 1392: 48). در مقطی از سوابقِ مدیریتِ جهادی سرهنگ علی صیاد شیرازی، ذکرشده است که وی به‌صورت مستقیم در معاونت طرح و برنامه سپاه حضور یافت و براساس دانایی و تجربیات کسب‌شده در ارتش، طرح و برنامه سپاه پاسداران را سازمان‌دهی کرد. ازجمله دیگر اقدامات اداره پنجم در این خصوص، می‌توان به نگارش ده‌ها دستورالعمل مشترک ازجمله دستورالعمل ارتباطات آموزشی فی‌مابین ارتش و سپاه پاسداران، اعزام نمایندگان طرح و برنامه ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، برای تبادل تجربیات و اطلاعات مربوط به طرح و برنامه به سپاه در راستای راه‌اندازی معاونت طرح و برنامه سپاه، تهیه و تدوین دروس و برنامه واحد درسی آموزش نظامی دانشجویان و دانش‌آموزان با همکاری سپاه، تسهیل واگذاری برخی امکانات به سپاه پاسداران و ... اشاره کرد. واگذاری بیش از یک‌صد مکان عمده (نظیر پادگان‌های بزرگ) و صدها هکتار زمین به نهادهای انقلابی به‌ویژه سپاه پاسداران‌، ازجمله دیگر مواردی است که در معاونت طرح و برنامه و بودجه ارتش جمهوری اسلامی ایران (اداره پنجم سابق ستاد ارتش) در سال‌های دفاع مقدس موردبررسی قرار گرفت (اداره پنجم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، بی‌تا: 5- 37). پیگیری‌ و نظارت بر برنامه‌های پنج‌ساله در ارتش، از دیگر اقدامات اداره پنجم به شمار می‌رود. سابقه برنامه‌های عمرانی در ایران، به 1327 برمی‌گردد. از 1327 تا 1357، پنج برنامه عمرانی در ایران اجرا شد. پس از انقلاب اسلامی نیز برنامه اول توسعه، از 1362 آغاز به کارکرد که اصلاحیه آن در دی 1364 قابلیت اجرایی یافت. اداره پنجم در این خصوص، وظایف مشخصی در مورد برنامه‌های مرتبط با ارتش و برنامه توسعه کشور ایفا کرد. مآخذ: اسناد و مکاتبات معاونت طرح و برنامه و بودجه ارتش جمهوری اسلامی ایران (ادارات پنجم و هفتم سابق ستاد ارتش)؛ اداره پنجم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، تهران: بی‌تا، معاونت طرح و برنامه و بودجه ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ جهانگير، منصور، مجموعه قوانين و مقررات نيروهاي مسلّح جمهوري اسلامي ايران، تهران: ديدار، 1387؛ آیت‌الله خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار مسئولان مجله حوزه، 23 بهمن 1370، پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 1370؛ گروه مؤلفین دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتش درگذر تاریخ، تاریخچه انقلاب و دفاع مقدس، تهران: دافوس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1392.
+اداره چهارم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی، بخش اعظمی از موفقیت رزمندگان ایرانی در سال‌های دفاع مقدس؛ با راهبری، هدایت، تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری اداره چهارم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی یا اداره چهارم ستاد مشترک ارتش به ثمر رسید. اداره چهارم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران یا لجستیک (معاونت آماد و پشتیبانی ارتش جمهوری اسلامی ایران فعلی)، شامل مجموعه‌ای وسيع از اقدامات و فعاليت‌هاي آمادي و خدماتي در زمان صلح يا زمان جنگ در مناطق عملياتي و يا غیرعملیاتی بوده و هر موقعيتي شامل زمان، مكان، همه چيز و هر فردی را در برمی‌گیرد و در سال‌های دفاع مقدس در هر اقدام نظامي اعم از سازمان، تشكل، استقرار يگان‌ها، آمادگي رزمي، آموزش، رزمایش، عمليات و غيره به هر نحوي حضور داشت. زمين عمليات، سلاح در دست و تجهيزات همراه سرباز، آب و غذا، مهمات و پوشاك، چادر و ساختمان، روشنايي، برق و سوخت، وسايل حمل‌و‌نقل زميني، هوايي و دريايي، وسايل ارتباطي و الكترونيكي، دارو و درمان، بهينه‌سازي و دستيابي به فنّاوری جديد و هزاران پديده ديگر؛ پرتوی از مجموعه اقدامات و وظايف آمادی مي‌باشد (مارتین، 1394: 16). یکی از مناسب‌ترین تعاریف برای اداره چهارم عبارت است از اینکه اداره چهارم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران مسئولیت طرح‌ریزی، هماهنگی و نظارت ستادی بر امور لجستیک ارتش (نیروهای زمینی، پدافند هوایی، هوایی و دریایی) را بر عهده دارد و به‌منظور تأمین نیازهای لجستیکی در زمینه آماد، خدمات، نگهداری و تعمیر و ترابری (هوایی، زمینی و دریایی) ضمن انجام هماهنگی‌های لازم با سایر سازمان‌های نیروهای مسلح و غیرنظامی بررسی و اقدامات لازم را در این مورد انجام می‌دهد (رستمی، 1386: 64). اداره چهارم در ساختار ستادمشترک ارتش که دارای سه معاونت منابع، طرح و خط‌مشی و مهندسی بود؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، همراه با سایر یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در فرایند دفاع مقدس قرار گرفت. پس از پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط جمهوری اسلامی ایران و اعلام آتش‌بس در جنگ تحمیلی و رجعت برخی از یگان‌ها از مناطق عملیاتی جنوب و غرب کشور به مناطق سرزمینی و ضرورت بازسازی و نوسازی تجهیزات به کار گرفته‌شده و آسیب‌دیده در طول هشت سال دفاع مقدس، اقدام به ارائه خط‌مشی‌های لازم و نظارت‌های ستادی لازم کرد. سال‌ها بعد ه�� با تشکیل فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران، عنوان اداره چهارم ستادمشترک ارتش نیز به معاونت آماد و پشتیبانی و تحقیقات صنعتی ارتش جمهوری اسلامی ایران ارتقا یافت. مدتی بعد برابر طرح ابلاغی مقرر شد تا اداره مهندسی، اداره تحقیقات و جهاد خودکفایی و اداره چهارم در زیرمجموعه معاونت قرار بگیرند؛ لیکن هریک از دو اداره مهندسی و تحقیقات، مجوز استقلال خود را دریافت کردند و فقط اداره چهارم با تغییر و تبدیل عنوان معاونت‌های مربوطه به ادارات منابع و طرح و خط‌مشی بدون تغییرات دیگر، شکل معاونت آماد و پشتیبانی ارتش جمهوری اسلامی ایران را به خود گرفت (رمضان‌خانی، 1396: 17). اقدامات اداره چهارم ستادمشترک ارتش در سال‌های دفاع مقدس فقط در حوزه ترابری را می‌توان به این شرح بیان کرد: محمولات حمل‌شده توسط خودروهای سازمانی: 338/435/12 تُن، محمولات حمل‌شده توسط خودروهای استیجاری اعم از پیمانكاران از طریق بازار آزاد: 693/926 تُن، محمولات حمل‌شده توسط شبكه راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران: 232/753/3 تُن، جمع نفرات ترابری‌شده به‌وسیلۀ شبكه راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با احتساب ترابری کارکنان یگان‌های رزمی كه بنا به امر ریاست جمهوری با هزینه ارتش ترابری شدند: 224/409/6 نفر، جمع نفرات ترابری‌شده به‌وسیلۀ اتوبوس اعم از پیمانکاری یا جذب از بازار آزاد: 036/123/1 نفر، جمع محمولات نظامي وارده به كشور و ترخیص‌شده و انتقال‌یافته به آمادگاه‌ها: 961/237/1 تُن، جمع انواع خودروهای مختلف وارده و ترخیص‌شده و انتقال‌یافته به آمادگاه‌ها: 513/36 دستگاه، در طول جنگ تحمیلی حدود 504 فروند کشتی (به وزن بيش از پانصد هزار تُن) حامل اقلام و تجهیزات نظامی به بنادر ایران وارد شدند‌، ترابری هوایی نفرات و تجهیزات: حدود 791/207 ساعت پرواز هوایی (اداره چهارم ستادمشترک ارتش، 1368). مآخذ: اداره چهارم ستادمشترک ارتش، پرونده عملکرد اداره چهارم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس، دفتر ویژه معاونت آماد و پشتیبانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 136۸؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1386؛ رمضان‌خانی، نادر، روش بهینه طراحی سازمان معاونت آماد و پشتیبانی ارتش‌، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1396؛ کریستوفر، مارتین، لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین، ترجمه علی‌رضا نادری، تهران: سوره سبز، 1394.
+اداره دوم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، (معاونت اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران). دومین اداره ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران است که آن را اداره اطلاعات یا به‌اختصار (سماجا 2) هم می‌نامند. این اداره در تغییر ساختار جدید ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی کل، به معاونت اطلاعات فرماندهی کل ارتش تغییر نام یافت‌؛ اما در زمان جنگ تحمیلی با نام اداره دوم ستادمشترک، مسئولیت‌های واگذاری را انجام می‌داد. مسئولیت اداره دوم ستادمشترک قبل از تغییر سازمان، برای جواب‌گویی به نیازمندی‌های اطلاعاتی ادارات تابعه ستادمشترک و نیروها عبارت بود از: تأمین اطلاعات راهبردی ارتش جمهوری اسلامی و هدایت و کنترل اطلاعات تاکتیکی نیروهای سه‌گانه ارتش (رستمی، 1378: 64). بر این اساس سازمان‌دهی اداری، عملیاتی، اطلاعاتی موردنیاز را فراهم می‌آورد و پشتیبانی مأموریت‌های واگذاری و درخواستی را در اسرع وقت به اجرا می‌گذاشت (جدول سازمان، مأموریت و شرح وظایف جمع‌آوری اطلاعات، آرشیو اداره دوم). اداره دوم هم‌زمان با تغییر ساختار ستادمشترک به ستاد فرماندهی کل ارتش در 1377 و اجرای آن در 1386، از لحاظ سازمان و کارکنان و کارایی توسعه چشمگیری یافت (جدول سازمان، مأموریت و شرح وظایف جمع‌آوری اطلاعات معاونت اطلاعات فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 1386) و به همان نسبت از کارایی و توانایی جمع‌آوری بیشتری برخوردار شد؛ تا آنجا که مدیریت هدایت اطلاعات موردنیاز ارتش را سازمان‌دهی و با توجه با نیازمندی‌های اطلاعاتی، واگذاری عوامل ورزیده و کارآمدی را انتخاب و نسبت به دریافت اخبار و اطلاعات ارسالی از عوامل داخلی و خارجی و ثبت داده‌ها جهت تجزیه‌وتحلیل اخبار و تولید اطلاعات موردنیاز ستاد و یگان‌های تابعه برابر روش جاری عملیات اطلاعاتی در حداقل زمان اقدام می‌کرد (کتاب آئین‌نامه اطلاعات رزمی، 1366: 26‌ و روش جاری عملیات اطلاعاتی معاونت اطلاعات آجا، آرشیو اداره اطلاعات). انتشار اطلاعات در معاونت اطلاعات به‌وسیلۀ انواع مدارک مصوب انجام می‌شود تا آنجا که وسایل انتشار به کار گرفته‌شده را می‌توان به‌عنوان یک الگوی مدون و یکنواخت در سایر یگان‌ها به کار گرفت (اسناد نقش اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس: 1‌- 70). مدارک منتشره رایج در این معاونت، برای سازمان‌ها و نیروها و سایر معاونت‌ها برحسب نیاز عبارت است از: کتاب‌های ترتیب نیرو، دفاتر ترتیب نیرو، دفاتر سازمان، بولتن‌های اطلاعاتی، برآوردهای اطلاعاتی مختلف، طرح‌های اطلاعاتی، پیوست‌های اطلاعاتی، تحلیل مناطق عملیاتی، گزارش‌های تفسیر عکس‌های هوایی، ارزیابی تهدید‌های بالقوه و بالفعل موجود، گزارش‌های تکمیلی اطلاعاتی، گزارش‌های نوبه‌ای اطلاعاتی، خلاصه‌های اطلاعاتی، گزارش‌های موردی مهم و سایر مدارک اختصاصی و ویژه (کتاب آئین‌نامه اطلاعات مصوب ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1366: 42و 152و153و 156). اداره دوم در دوران دفاع مقدس با توجه به مأموریت محوله، تا آنجا که مقدور و نیاز بود، یگان‌های عملیاتی را پشتیبانی اطلاعاتی می‌کرد و از هیچ‌گونه کمکی در هدایت اطلاعاتی قرارگاه‌ها، کوتاهی نمی‌نمود تا آنجا که اطلاعات دریافتی خاصه از بابت مدارک بازجویی از اسرای زمان جنگ، بسیار باارزش و ضروری و قابل‌استفاده و تأثیرگذار بودند. سایر مدارکی که با هدایت و نظارت ستادی اداره دوم به‌وسیلۀ نیروها در زمان جنگ تحمیلی انجام‌شده بود، جمع‌آوری و تدوین‌شده و بالغ بر 67 جلد کتاب با موضوعات مختلف، در مرکز مطالعات و پژوهش‌های اطلاعاتی معاونت اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران موجود است. مآخذ: آئین‌نامه اطلاعات رزمی تجدید نظرشده به‌وسیلۀ گروه نویسندگان ستاد ارتش، وظایف اطلاعاتی، ۱۳۶۶؛ آرشیو اسناد نقش اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج 1: 1- 70‌؛ آرشیو اسناد هشت سال دفاع مقدس؛ جدول سازمان، مأموریت و شرح وظایف جمع‌آوری اداره دوم موجود در آرشیو و بایگانی اسناد؛ جدول سازمان، مأموریت، شرح وظایف جمع‌آوری معاونت اطلاعات فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ رستمی، محمود، کتاب فرهنگ واژه‌های نظامی، هیئت معارف جنگ سپهبد شهید صیاد شیرازی، ۱۳۷۸؛ روش جاری عملیات اطلاعاتی معاونت اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران (آرشیو اداره اطلاعات)؛ مرکز مطالعات و پژوهش‌های اطلاعاتی معاونت اطلاعات ارتش جمهو��ی اسلامی ایران.
+اداره سوم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، یا اداره عملیات (سماجا 3)، اداره‌ای است که انجام وظایف ستادی در مورد عملیات و آمادگی رزمی نیروهای سه‌گانه ارتش جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد و اهم وظایف آن عبارت است از: تهیه طرح‌های کلی عملیاتی مشترک و صدور دستورالعمل‌های عملیاتی، کنترل آمادگی رزمی نیروها و بررسی و به تصویب‌رساندن طرح‌های نیروهای سه‌گانه. این اداره همچنین بر طرح‌های عملیاتی روانی-تاکتیکی نیروها نظارت دارد و خط‌مشی و دکترین جنگ‌های الکترونیکی و ش.م.ر را نیز تهیه و صادر می‌کند (رستمی، 1386: 64) اداره سوم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های دفاع مقدس، به‌عنوان متولی امور عملیاتی ارتش در همه نبردهای سرنوشت‌ساز اثرگذار بود. هماهنگی نیروهای سه‌گانه زمینی، هوایی و دریایی ارتش در امور عملیاتی، با محوریت اداره سوم تسهیل می‌شد. رئیس اداره سوم ستاد مشترک ارتش با مشاوره به رئیس وقت ستاد مشترک ارتش، تسهیل‌کننده تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شد. مآخذ: رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1386.
+اداره سیاسی- ایدئولوژیک، تجربیات به‌دست‌آمده و نیازهای سازمانی منجر به این شد که در ساختار سازمانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سازمان‌های جدیدی همچون سازمان عقيدتي- سياسي (سا.ع.س آجا) در نظر گرفته شود. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در 22 بهمن 1357 و بروز تغيير و تحوّلات مختلف در همه اركان كشور، گروهي از نيروهاي مذهبي و انقلابي به همراه عده‌اي از كاركنان مؤمن ارتش، در ستاد مشترك جمع شدند و در محل ساختمان مستشاران نظامي آمريكا كه تنها ساختمان خالي ستاد بود، كميته نظامي امام خميني(ره) را تشكيل دادند. از طرف ديگر ليبرال‌ها معتقد بودند كه اداره ارتش، بايد به دست فرماندهان سابق سپرده شود و به ‌همين دليل درصدد بودند كه پست‌هاي كليدي را در اختيار بگيرند. گروهك‌ها نيز با تشكيل نشست‌ها و ايراد سخنراني‌ها و حتّي به‌راه‌انداختن تظاهرات، خواستار انحلال ارتش و ايجاد ارتش به‌اصطلاح خلقي بودند؛ امّا با هوشياري حضرت امام خميني (ره)، از انحلال ارتش و يا افتادنش به دست ليبرال‌ها جلوگيري به عمل آمد. از اواخر سال 1357 در بيت حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، جلساتي درباره ارتش تشكيل شد كه حجت‌الاسلام هاشمي رفسنجاني و برخي از اعضاي كميته نظامي امام (ره) در ستاد مشترك ارتش، در آن شركت مي‌كردند. در همين جلسات و به ابتكار حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، فكر ايجاد نهادي فرهنگي‌- اسلامي در ارتش شكل گرفت و اصول حاكم بر آن بررسي و تدوين شد (جهان‌فر، 1399: 51‌- 54). در نظر داشته باشیم که در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، انجمن‌های اسلامی متشکل از کارکنان انقلابی ارتش در پادگان‌های ارتش شروع به کارکردند که در امور مختلف نظیر عزل و نصب فرماندهان نیز اثرگذار بودند. مدتی بعد، کارکنان عضو انجمن‌های اسلامی ارتش با هماهنگی مسئولان انقلاب، سازمان‌هایی همچون ف 111 (فرماندهی اطلاعات، امنیت و ارشاد) را به وجود آوردند و در اداره سازمان جدیدالتأسیس سیاسی- ایدئولوژی مشارکت کردند (نوروزی ‌فرسنگی، 1385‌: 277). اداره سیاسی‌- ایدئولوژیک ارتش با حکم امام خمینی (ره)، با مسئولیت حجت‌الاسلام غلام‌رضا صفایی در بیست‌و‌دوم فروردین 1360 تشکیل شد. در این حکم، درج‌شده است: «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. جناب حجت‌الاسلام آقای حاج شیخ غلام‌رضا صفایی- دامت افاضاته! جناب‌عالی را به ریاست اداره سیاسی- ایدئولوژیک ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌نمایم. امیدوارم درزمینه مکتبی‌کردن ارتش در تمام زمینه‌ها و قسمت‌ها در حوزه مسئولیت خویش اقدام نمائید. از خداوند متعال توفیق جناب‌عالی را خواستارم. والسلام. 22/1/1360 روح‌الله‌الموسوی‌الخمینی». حجت‌الاسلام غلام‌رضا صفایی پیش از این، در وزارت دفاع با مقام معظم رهبری همکاری و در مدرسه عالی شهید مطهری نیز دفتر کار داشت (همان: 277). امام خمینی (ره) در همان روز، طی حکم دیگری خطاب به ریاست ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، استقلال سازمان سیاسی- ایدئولوژیک ارتش را ابلاغ فرمودند. مفاد حکم مذکور، به این شرح است: «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. ریاست ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران! سازمان سیاسی ایدئولوژیک ارتش جمهوری اسلامی ایران در انتخاب خط‌مشی خود صرفاً تابع ولایت‌فقیه می‌باشد و در امور پرسنلی و لجستیکی، تابع ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران است. والسلام 22/1/1360، روح‌الله‌الموسوی‌الخمینی». پس‌ازاین حکم، حجت‌الاسلام والمسلمين غلام‌رضا صفايي كه در آن زمان‌، ضمن داشتن مسئوليّت اعزام مبلّغين به سراسر كشور در مدرسه عالي شهيد مطهري‌، پاسخ‌گوي مسائل نظاميان نيز بود و كارهاي ارتش به ايشان ارجاع داده مي‌شد؛ در ستاد مشترك ارتش استقرار يافت و حضرت آيت‌الله خامنه‌اي نيز كه در آن زمان عضو شوراي انقلاب بود، طّي حكمي در مورخه 23 مهرماه 1358، دستور ادامه كار در زمينه طرح سياسي- ايدئولوژيك در ارتش و اقدامات لازم براي پياده‌كردن آن را صادر فرمودند. فرداي آن روز، اين طرح در شوراي انقلاب مطرح شد و به تصويب رسيد و با اين حركت، اولین گام در جهت قانوني‌شدن نهاد عقيدتي- سياسي در ارتش برداشته شد. سپس اولین جدول سازمان اداره سياسي- ايدئولوژيك ارتش، در تاریخ بیست‌و‌پنجم خرداد 1360 مورد تصويب قرار گرفت و پس از آن مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمين سيد‌احمد خميني طي نامه‌اي به دفتر مشاورت امام (ره) در ارتش اعلام كرد كه به فرموده امام (ره)، اين جدول به كليه سازمان‌ها و ادارات وابسته به ستاد مشترك ارتش و نيروهاي سه‌گانه و ديگر ارگان‌هاي ذي‌ربط ابلاغ و نسبت به اجراي آن تأكيد شود. جهت اجراي اين دستور نيز دفتر مشاورت حضرت امام (ره) در تاریخ اول شهریور 1360، طی نامه‌ای به اداره پنجم ستاد مشترك ارتش‌ (معاونت کنونی طرح و برنامه و بودجه ارتش) ضمن ابلاغ فرمان امام (ره) به مسئولان امر، ضرورت و اهميّت ويژه مأموريت اين اداره را متذّكر و يادآور شد: «ارتش جمهوري اسلامي ايران بدون حضور فعّال اداره‌اي با اين مأموريت و شرح وظايف، از كارآيي و جهت‌گيري متناسب با شرايط كنوني ناتوان خواهد بود». عقيدتي- سياسي به‌مرور و طّي مدّت سه تا چهار سال، جدول سازماني كليه قسمت‌ها از ادارات تا تيم‌ها را تنظيم و ابلاغ كرد و در چهارم مرداد 1362، اداره سياسي- ايدئولوژيك، به اداره عقيدتي- سياسي تغيير نام داد. تا قبل از تصويب قانون ارتش در 1366، علاوه بر ادارات نيروهاي سه‌گانه ارتش و ستاد مشترك، عقيدتي- سياسي وزارت دفاع نيز در تابعيّت‌ سازمان عقيدتي- سياسي ارتش بود و سپس با ادغام وزارتخانه‌هاي دفاع و سپاه در يك وزارتخانه تحت عنوان وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلّح، عقيدتي- سياسي اين وزارتخانه مستقل شد (گروه مؤلفین دانشگاه فرماندهی و ستاد، 1391: 37‌- 39). ازجمله مهم‌ترین اقدامات اداره سیاسی- ایدئولوژی ارتش، حضور مستقیم در فرایند تبلیغات دفاعی در جبهه‌های جنگ تحمیلی و تقویت روحیه معنوی در بین کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. لازم به یادآوری است که تعدادی از کارکنان این اداره نیز در فرایند دفاع مقدس به شهادت رسیدند. مآخذ: جهان‌فر، رضا، ارتش، اقتدار و امنیت، تهران: سوره سبز، ۱۳۹۹؛ گروه مؤلفین دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتش درگذر تاریخ، ۱۳۹۱؛ تاریخچه، انقلاب، دفاع مقدس، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش؛ نوروزی فرسنگی، احمد، ارتش در تاریخ و انقلاب اسلامی. تهران: مؤسسه فرهنگی- انتشاراتی زهد، ۱۳۸۵.
+حکم امام خمینی(ره) به حاج‌آقا غلام‌رضا صفایی به‌عنوان مسئول سیاسی- ایدئولوژیک ارتش.
+اداره ششم، اداره مخابرات و الکترونیک یا سماجا 6، مسئول تهیه و توسعه طرح‌های ارتباطات و الکترونیک ارتش و نظارت ستادی بر آن‌ها است (رستمی، 1378: 64). اداره ششم، مجموعه‌اي ستادي است که مسئوليت سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و هدايت ارتباطات در سطح ارتش را در دفاع مقدس به عهده داشت. پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و در دوران جنگ تحمیلی با توجه به شرایط آن زمان‌، در 1362 و 1365‌، تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای ازلحاظ مأموریت و محل‌های سازمانی و استعداد نیروی انسانی در ساختار سازمانی این اداره ‌ایجاد شد؛ ولی در شرح وظایف آن، تغییری حاصل نیامد. این تغییرات بر مبنای تحولات و نیازمندی‌های آن دوران، به‌گونه‌ای شکل گرفت که توانست مأموریت خود را از ابتدای دفاع مقدس تا انتهای آن به‌خوبی به انجام برساند (عظیم‌زاده تبریزی، 1395: 3). مهم‌ترین وظایف اداره ششم در دوران دفاع مقدس عبارت بودند از: «معاونت رئیس ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در امور ارتباطات و الکترونیک، بررسی جداول سازمان و تجهیزات نیروها، تهیه طرح‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به امنیت مخابرات و اقدامات فنی ضد ضد الکترونیکی، بررسی و واگذاری کانال‌های ارتباطی (مایکرو ویو) موردنیاز یگان‌ها، تهیه طرح‌های ارتباطی و الکترونیکی موردنیاز ستادمشترک و نظارت بر اجرای آن‌ها، هماهنگی با شرکت مخابرات، وزارت نفت، وزارت نیرو، وزارت راه و ترابری و ... برای بهره‌برداری از امکانات ارتباطی کشور به‌منظور تأمین ارتباطات موردنیاز در زمان بحران، مدیریت در بهره‌برداری از طیف فرکانسی که با انجام صحیح و دقیق این وظایف، نقش مؤثری در کنترل کلیه یگان‌های مخابراتی در سطح نیروهای تابعه ارتش و هماهنگی و همکاری با سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها در سطح کشور در مناطق عملیاتی و غیرعملیاتی داشت». اداره ششم با تهیه طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌های دقیق ارتباطی و الکترونیکی، تهیه پیوست‌ها و دستورات کار مخابرات، صدور شیوه‌نامه‌های مختلف در حوزه‌های ارتباطات، امنیت، جنگ الکترونیک و همچنین مدیریت در تخصیص فرکانس و کنترل آن در سطح کشور، نظارت بر تجهیزات و تأمین اقلام مخابراتی و تعمیر و نگهداری و هدایت آموزش‌های موردنیاز؛ نقش بنیادی و مؤثری را در پشتیبانی از مأموریت‌ها و عملیات‌های ارتش در طول دفاع مقدس ایفا نمود؛ به‌طوری‌که فرماندهان و مسئولان توانستند با به‌کارگیری ارتباطات پایدار و مطمئن ضمن کنترل یگان‌های تابعه خود، دستورات و تدابیر اخذشده را به‌موقع از طریق این سامانه‌های ارتباطی تا پائین‌ترین رده ابلاغ کنند (مختارزاده، 1399‌: 1). اداره ششم در ستادمشترک، علاوه بر نظارت و هدایت ستادی؛ مأموریت مهم اجرایی مانند مدیریت در برقراری و بهره‌برداری از شبکه‌های ارتباطی باسیم و بی‌سیم موردنیاز مناطق عملیاتی، نگهداری و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، امنیت ارتباطات، تخصیص و توزیع فرکانس در باندهای‌های مختلف در سطح کشور و همچنین به‌روزرسانی تجهیزات ارتباطی، شناخت علمی، فنی و آگاهی از پایش فنّاوری ارتباطی و الکترونیکی را نیز بر عهده داشت. از اقدامات مهم دیگر اداره ششم که تأثیر فراوانی در پایداری، تنوع ارتباطات و نقش به‌سزایی در روحیه کارکنان ارتش در جنگ تحمیلی داشت؛ تعامل پویا و کارآمد با شرکت پست و تلگراف و تلفن آن زمان و مراکز عمده منطقه‌ای و استانی در بهره‌برداری امن از خطوط اختصاصی هات لاین، اف. ایکس‌ها، کابل‌های اختصاصی و رادیو ماکس‌ها در تمامی مناطق عملیاتی بود (عسکری، 1399‌: 1). مآخذ: رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378؛ عسکری، یدالله، مصاحبه کتبی، 1399؛ عظیم‌زاده ‌تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید سپهبد علی صیاد ‌شیرازی، 1395؛ مختارزاده، ناصر، مصاحبه کتبی، 1399.
+اداره هفتم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، اداره برنامه و بودجه یا سماجا 7، عهده‌دار امور مالی در ارتش است. در نظر داشته باشیم که بدون وجود اعتبار و منابع مالي، هيچ سازماني قادر نخواهد بود به حيات خود ادامه دهد. بنابراین منابع مالي در حقيقت، به‌مثابه رگ حيات جامعه و سازمان‌ها محسوب مي‌شوند. حال اگر جامعه‌اي درگير يك جنگ تمام‌عيار شود، اين شريان‌ها بايستي كارآمدتر بوده و از مديريت بسيار بالايي برخوردار باشند؛ زيرا علاوه بر بالابودن هزينه‌های اداره جنگ، حوادث غیرمترقبه‌ نیز قابل‌تصور است. بنابراین باید در نظر داشت که هر سازمان نظامی جهت تأمین امنیت و تحقق اهداف از پیش تعیین‌شده خود، نیازمند تأمین منابع مالی است. عمر کنترلر یا نهادهای مالی در سازمان‌های نظامی، از جنگ جهانی دوم آغاز می‌شود. فعالیت کنترلر از دوم ژانویه 1948، در سازمان‌های نظامی آمریکا شروع شد و سابقه آن در ارتش ایران، به سال 1338 بازمی‌گردد. امور مالی ارتش در یگان‌ها، به دو قسمت مجزای کنترلر و دارایی تقسیم‌شده است (نیکو‌بذل و دیگران، 1395: 3 و 4). اداره هفتم وقت آجا نیز در طول جنگ تحميلي علاوه بر تدبير و برنامه‌ريزي جهت تأمين نيازمندي‌هاي تجهيزاتي دفاع مقدس، در حوزه‌های مختلف آمادي و نيروي انساني، پشتيباني لازم مالی را به عمل آورد؛ به‌طوری‌که این اداره با کم‌ترین هزینه، امور مالی ارتش را در دفاع مقدس مدیریت کرد. براساس منابع استخراج‌شده، حدود پانزده تا 25 درصد بودجه کل کشور به جنگ اختصاص داده شده بود؛ درحالی‌که عراق، حدود 85 درصد از بودجه سالیانه خود را صرف امور جنگ کرده بود. همین تقسیم اعتبار دو کشور، نشان‌دهنده میزان اهمیت کارِ اداره برنامه و بودجه ارتش در سال‌های دفاع مقدس است. البته اداره هفتم در مسیر تحقق مأموریت خود، با دشواری‌هایی مواجه بود. یکی از اولین ضربات دولت موقت به ارتش، کاهش بودجه سالیانه ارتش محسوب می‌‌شود. دولت موقت در طرح بودجه سالانه در۱۳۵۸‌، بودجه ارتش را به یک‌پنجم بودجه سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۶ کاهش داد (مجیدی، بی‌تا، پایگاه خبری و تحلیلی ایران‌زمین). بدون تردید این اقدام، یکی از عوامل کاهش توان رزمی ارتش در آن مقطع محسوب می‌شود. پس از شروع جنگ تحمیلی، مشکلات و چالش‌هایی برای اداره هفتم سابق و سرپنجه‌های آن در دارایی‌ها و کنترولرهای یگان‌ها به وجود آمد که برخی از آن‌ها به‌صورت خلاصه به شرح زیر عبارتند از: بزرگ‌ترین مشکل سامانه مالی ارتش در جنگ تحمیلی، هزینه‌نمودن و جمع‌آوری و نگهداری اسناد هزینه و ضمایم آن به شمار می‌رفت. ازجمله دیگر مشکلات سامانه مالی، تدارک یگان‌های عملیاتی در مناطق غیر سرزمینی بود (همان: 4 و 5). هرکدام از این مشکلات و سایر مشکلات مشابه سامانه مالی ارتش، با تدابیر ویژه مهیاشده در اداره برنامه و بودجه (اداره هفتم سابق) ستاد ارتش برطرف شد. اگرچه ساختار سازمان حساب‌رسی ارتش از اداره هفتم (برنامه و بودجه) مجزا بود؛ اما با توجه به به‌هم‌پیوستگی عملکرد دو ساختار اداره هفتم و سازمان حساب‌رسی؛ هر نوع تغییر در یک ساختار، منجر به اثرگذاری بر ساختار دیگر می‌شد. ازجمله تغییرات طراحی‌شده، طرح مجلس شورای اسلامی مبنی‌بر تغییر تابعیت ذيحسابي كنترلر، حساب‌رسي و دفاتر خريد ارتش بود. برابر این طرح به‌منظور انجام صحيح مأموريت و وظايف قانوني وزارت دفاع از تاريخ تصويب اين قانون، ذيحسابي (دارايي ارتش) و معاونت بودجه و اعتبارات و معاونت روش حسابداري از كنترلر و سازمان حساب‌رسي ارتش با كليه امكانات و کارکنان، به وزارت دفاع منتقل و كليه دفاتر خريد ارتش در خارج از كشور به‌صورت تمركزي زير نظر وزارت دفاع عمل خواهند کرد. بديهي است دارايي، كنترلر و حساب‌رسي نيروهاي سه‌گانه، همچنان تحت تابعيت نيروهاي مربوطه خود خواهند بود. تبصره: نيروهاي سه‌گانه موظف هستند کارکنان متخصص موردنیاز دفاتر خريد را حسب تقاضاي وزارت دفاع، به آن دفاتر مأمور کنند. طرح فوق، مشتمل بر ماده واحده و يك تبصره، در جلسه روز پنجشنبه پانزدهم آذر 1363 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيده است. شورای نگهبان نیز در پاسخ اعلام کرد: هرگونه اِعمال نظارت قانوني بر خريد ارتش، با قانون اساسي مغايرت ندارد؛ ولي انتزاع واحدهاي غير رزمي (مانند واحدهاي مذكور در طرح) از ارتش كه به‌طور عرفی فعاليت و كارآيي ارتش به آن‌ها توقف دارد و ارتش بدون آن‌ها ضعيف و ناقص ميشود، مغاير با اصل 110 قانون اساسي است (نامه شورای نگهبان به مجلس شورای اسلامی: 2445، ششم دی 1363). به‌رغم تمام موارد بالا، بخشی از فعالیت‌های موفق هفتم ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران (اداره برنامه و بودجه) در سال‌های دفاع مقدس، عبارتند از: هم‌زمان با آغاز دفاع مقدس و همان سال‌های اولیه، تأمین اعتبارات مربوط به اسکان و نگهداری اسرای جنگی که با گذشت زمان نیز به تعداد آن‌ها اضافه می‌شد‌، بر عهده ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. از ابتدای جنگ تحمیلی تا پایان آن، تعداد اسرای جنگی بالغ بر 332/58 نفر شده است که طی سنوات جنگ و بعد از آن، هزینه‌های مربوط به اسکان، زیست، بهداشت و درمان آن‌ها بر عهده ارتش جمهوری اسلامی ایران بود و با تدابیر و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، هزینه‌های مربوطه از محل بودجه جاری آجا توسط اداره هفتم آجا، تأمین و واگذارشده است. با در نظر قراردادن ماده 78 قانون محاسبات عمومی در طول جنگ تحمیلی با تلاش و پیگیری‌های به عمل‌آمده و مستند به مفاد قانونی، ردیف اعتباری جنگی 503041 که خارج از شمول قانون دیوان محاسبات عمومی است، برای ارتش جمهوری اسلامی ایران تصویب شد و درنتیجه نیازمندهای عملیاتی و ضروری جنگ تحمیلی در حداقل زمان ممکن، از منابع داخل کشور خریداری و با اعزام مأمورین خرید و پرداخت به مناطق عملیاتی، تحویل یگان‌ها در خط مقدم می‌شد. کلیه مطالبات کارکنان پایور و وظیفه اعزامی به مناطق جنگی اعم از فوق‌العاده مأموریت و هزینه ایاب و ذهاب، با حضور مأمورین پرداخت در محل و به‌صورت نقد در کوتاه‌ترین زمان، به کارکنان ذی‌نفع ممکن پرداخت می‌شد تا ضمن ایجاد انگیزه در کارکنان، ارتقای توان و آمادگی رزمی را در پی داشته باشد. ابتکار عمل تغییر صاحبان امضا توسط دارایی و کنترلر یگان‌ها، از دیگر اقدامات هوشمندانه به شمار می‌رود که منجر به تسریع فرایندها شد. سامان‌بخشیدن به عواید داخلی یگان‌ها، هدایت، راهبری و پایش سرویس‌های هزینه‌کننده، ارائه مشاوره مالی به فرماندهان و مسئولین، کنترل آمار تجهیزات یگان‌ها، عملیات ابطال اسناد هزینه، ارائه مشاوره مالی به سایر سازمان‌های نظامی و انتظامی نظیر وزارت دفاع، سپاه‌، ژاندارمری، شهربانی و ... از وظایف اداره هفتم به شمار می‌رفت (همان: 4- 10). مآخذ: مجیدی، علی‌رضا، درنگی در نقش ارتش جمهوری اسلامی در دفاع مقدس، بی‌تا؛ پایگاه خبری و تحلیلی ایران‌زمین، تاریخ بازیابی: هفتم اسفند 1399؛ نامه شورای نگهبان به مجلس شورای اسلام: 2445، ششم دی 1363 در خصوص طرح قانوني تغيير تابعيت ذيحسابي كنترلر، حساب‌رسي و دفاتر خريد ارتش؛ نیکوبذل، مصطفی و دیگران، نقش رسته دارایی در هشت سال دفاع مقدس، ویژه دوره عالی، تهران: مدیریت آموزش مرکز آموزش پشتیبانی نیروی زمینی ارتش، 1395.
+ادبیان، حسین، (۱۳3۰- ۱۳6۰) فرمانده گردان مالک ‌اشتر لشکر 81 زرهی کرمانشاه نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران. فرزند جهان‌خان، بیستم مرداد در کرمانشاه به دنیا آمد. دوران تحصیلی ابتدایی و دبیرستان را زادگاه خود طی کرد و با اخذ دیپلم در سن نوزده‌سالگی، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. حسین در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد (پرونده خدمتی). او برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، عازم مرکز آموزش پیاده شیراز شد. بعد از فراغت از تحصیل و طی دوره مقدماتی، خدمت رسمی خود را در نیروی زمینی ارتش آغاز کرد. در دوران انقلاب، در تظاهرات و حرکت‌های انقلابی حضور فعالانه داشت و عکس و اعلامیه‌های امام خمینی (ره) را بین مردم و دانش‌آموزان پخش می‌کرد و ساواک به همین دلیل، همه‌کاره‌ای او را زیر نظر داشت و بارها او را زندانی و تبعید کرد. علاقه خاصی به رهبر کبیر انقلاب، در وجودش موج می‌زد و هنگامی‌که عکس امام خمینی(ره) را در زیر شیشه میز کارش قرارداد، دوستانش به علت ترس از حاکم جور آن زمان، با او قطع رابطه کردند. تا 1357، در بازداشت ساواک بود و خانواده‌اش از او اطلاعی نداشتند تا اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی، از بند ساواک آزاد شد. به گفته هم‌رزمانش، نماز شب و تلاوت قرآن او هرگز ترک نمی‌شد. همواره یگان تحت امرش را توصیه به پیروی از امام و ولایت‌فقیه می‌کرد و می‌گفت: «سرباز صدیق و درستکار و فداکار برای پیشبرد انقلاب اسلامی به‌خصوص برای سرکوبی ضدانقلاب و منافقین باشید.» همچنین توصیه می‌کرد: «ادامه‌دهنده راه امام باشید و حافظ خون شهیدان که خون خود را به‌پای انقلاب ریخته‌اند.» ادبیان در زمان حمله دموکرات به پادگان پاوه، همراه با پاسداران و شهید چمران در دفع ضدانقلاب نقش مهمی داشت. وی با شروع جنگ تحمیلی، عازم جبهه‌های حق علیه باطل شد و از همان ابتدای جنگ و مسئله کردستان، کل زندگی خود را وقف دفاع مقدس کرد (پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش). پس از انتقال به لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه با درجه‌ سروانی، فرماندهی گردان مالک‌ اشتر را به عهده داشت. در روزهای آغاز جنگ تحمیلی، در صحنه‌ عملیات غرب حضور یافت و مسئولیت دفاع از شهرک مهدی را به عهده داشت. وی در عملیات تنگ حاجیان، رشادت جانانه‌ای از خود نشان داد و در این عملیات، از ناحیه گونه مورد اصابت گلوله قرار گرفت؛ ولی حاضر به ترک موضع تا تصرف کامل تنگ حاجیان نشد. در عملیات بازی‌دراز به علت صخره‌های غیرقابل‌عبور، حرکت نیروها پیاده به بالای ارتفاع ۱۱۵۰ امکان‌پذیر نبود و به همین دلیل واحد مالک‌ اشتر با بالگردهای ۲۱۴ هوانیروز، به بالای ارتفاع هلی‌برن شدند (رضایی‌فر، ۱۳۹۵: ۱۳۹). سرانجام این فرمانده در 2 اردیبهشت 1360 طی عملیات آزادسازی ارتفاعات بازی‌دراز در منطقه‌ سرپل ذهاب، براثرِ اصابت تیر مستقیم دشمن به فیض عظیم شهادت نائل آمد و مفقودالجسد شد (کیانی، ۱۳۹۰: ۲۸۷). خبر شهادتش را آقای هاشمی رفسنجانی در مجلس اعلام کرد و رهبر انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در خطبه‌های نماز جمعه تهران شهادت ایشان را تبریک گفتند. وی چنان رعب و وحشت در دل منافقین کوردل انداخته بود که گروهک‌های ضدانقلاب پس از شهادتش، در ناحیه سقز جشن گرفتند. سرانجام پیکر شهید با تفحص در ارتفاعات بازی‌دراز پس از 38 سال‌، در 12  تیر 1398 شناسایی و کشف شد و پس از اقامه نماز از مقابل مسجد جامع تا میدان آزادی، برروی دستان مردم کرمانشاه تشییع شد و در گلزار شهدا آرام گرفت (شهدای ارتش). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی؛ رضایی‌فر، مهرداد، حماسه‌ بازی‌دراز، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، چ 1، تهران: ۱۳۹۵؛ کیانی، سورنا، فرمان آتش در کوهستان‌های باختر، چ 1، تهران:1390.
+ادراکی، ناصر، (1329) خلبان هواپیمای اف 14. دوم فروردین، در شهر شیراز به دنیا آمد. پدرش محمدرضا، از کسبه بازار بود. دوره ابتدایی، متوسطه و دبیرستان را در زادگاهش گذراند و دیپلم طبیعی خود را در ۱۳۴۷ از دبیرستان بوعلی شیراز گرفت. با توجه به علاقه‌ی زیادی که به خلبانی داشت؛ با شرکت در معاینات پزشکی، آزمون‌های زبان انگلیسی، هوش و معلومات عمومی، دردهم بهمن ۱۳۴۷ به جمع دانشجویان دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. آموزش‌های اولیه، کلاس‌های درس زبان و علوم نظامی و علمی را به‌ترتیب پشت سر گذاشت و برای آموزش مقدماتی خلبانی، با هواپیمای پایپر در فرودگاه قلعه‌مرغی پرواز کرد. برای ادامه دوره، در چهاردهم دی ۱۳۴۸ عازم پایگاه هوایی لکلند در ایالت تگزاس آمریکا شد. زبان تخصصی و پیشرفته را طی کرد و بعد از اخذ دیپلم زبان، به پایگاه هوایی لاريدو در مجاورت شهر لاريدو در تگزاس منتقل شد. در این یگان ابتدا با هواپیمای تی ۴۱ پرواز مقدماتی انجام داد و در ادامه دوره، پرواز پایه را با هواپیمای تی ۳۷ که دو کابین کنار هم دارد، شروع کرد و به‌خوبی از پس تمام مراحل پرواز بر آمد (مهرنیا، 1399: 64). پرواز با جت مافوق صوت تی ۳۸ را نیز با موفقیت به اتمام رساند و ضمن دریافت مدرک دوره جت تی ۳۸، به اخذ گواهینامه پایان دوره و نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. در اسفند ۱۳۴۹، به ایران بازگشت و ازسوی معاونت عملیات نیرو، به کلاس آموزش زمینی و آشنایی با سامانه‌های شکاری اف ۵ در پایگاه یکم شکاری مهرآباد معرفی شد. پس ‌از این دوره کوتاه‌مدت، به گردان آموزشی پایگاه هوایی وحدتی دزفول رفت تا دوره رزمی اف ۵ را طی کند. در این آموزش‌ها با انواع پروازهای جنگی مانند نبرد هوابه‌هوا، تیراندازی هوا‌به‌هوا، تیراندازی هوا‌به‌زمین و بمباران با زاویه‌های مختلف آشنا و موفق به قهرمانی در بمباران ارتفاع پست شد و در مهر ۱۳۵۰، به پایگاه هوایی بوشهر اختصاص یافت. در ۱۳۵۳، توانست به معلم‌خلبانی اف ۵ دست یابد (پرونده خدمتی). در دی‌ ۱۳۵۲، با سرکار خانم رؤيا اسعدی ازدواج کرد و ثمره آن، دو پسر و یک دختر است. در ۱۳۵۴ در قالب اولین دوره و دومین گروه اعزامی، به پایگاه هوایی ایالت کالیفرنیای آمریکا عزیمت کرد تا دوره هواپیمای شکاری اف 14 تامکت را طی کند. خلبان‌های اعزامی، سال بعد به ایران برگشتند و سروان ادراکی به‌عنوان معلم‌خلبان اف ۱۴ در گردان ۸۱ شکاری اصفهان، مشغول خدمت شد. فروردین ۱۳۵۷ برای تصدی شغل رئیس یکنواختی عملیات پایگاه هوایی شیراز، به این یگان انتقال یافت (مهرنیا، 1399: 65 و66). از اولین روز جنگ تحمیلی، در دفاع از آسمان ایران همت گماشت و در عملیات کمان 99، پوشش هوایی منطقه هندیجان را به عهده داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 104). دوم مهر 1359 هنگامی که برروی منطقه دیلم به مأموریت گشت رزمی میپرداخت، متوجه شد که یکی از هواپیماهای تکور اف 4 دی به خلبانی سرگرد ارسلان مرادی و ستوان‌یکم مجید علی‌دادی براثر اصابت گلوله دشمن، نیاز به کمک دارد. بنابراین بلافاصله این هواپیمای آسیب‌دیده را اسکورت کرد. هواپیمای مذکور در سرعت کم، قادر به پرواز نبود و خلبانان میبایست هواپیما را ترک میکردند. پس از خروج خلبان کابین جلو، سامانه صندلی پران سرگرد مرادی عمل نکرد و سرگرد ادراکی با هدایت و اسکورت و دادن توصیههای لازم و روحیه، او را وادار کرد تا خود را از هواپیمای فانتوم به بیرون پرتاب و چتر نجات را دستی باز کند که با هدایت خوب نامبرده، سرگرد ارسلان مرادی هواپیما را به‌صورت غیر اتوماتیک ترک کرد؛ اگرچه استخوان ترقوهاش خرد شد (همان، ج 4: 127). در ساعت 06:25 روز 27 مهر 1360 به هنگام گشت و مراقبت مسلحانه هوایی در منطقه دیلم و پایش کشتیهای تجاری برای لنگرگیری در پایانههای بندر امام، به همراه کابین عقب خود ستوان‌يكم يوسف احمدي ب�� هواپیمای اف 14 و معرف پروازی «پلنگ 1»، هواپیماهای مهاجم را با ارتفـاع صد پا و سرعت550 نات كه از سمت اهواز به‌طرف بندر امام و بندر ماهشهر در حال پرواز بودند، در صفحه رادار هواپيما مشاهده کرد. مرکز کنترل منطقهای شيراز، بلافاصله دستور انهدام هدف را داد و یک فروند از هواپيماهاي دشمن در ساعت 06:37 در ده مايلي شمال ‌غرب بندر امام، با شلیک موشک فونیکس منهدم شد و هواپيماهاي ديگر دشمن كه قصد تک به بندر امام را داشتند، با مشاهده هواپیمای خودی متواري شدند (همان، 1399، ج10: 148). از عملیاتهای ثامنالائمه (ع) تا بیتالمقدس، مبادرت به پوشش هوایی مناطق نبرد کرد. در شروع مراحل زمینی عملیات بیتالمقدس به‌اتفاق سروان محمد مسبوق، موفق به شلیک سه تیر موشک فونیکس به‌سوی جنگندههای دشمن شد؛ به این صورت که در یازدهم اردیبهشت 1361 و ساعتهای 08:45، 08:51 و 12:10 با سه فروند هواپیمای دشمن که به‌ترتیب تحت پوشش رادارهای دزفول، اهواز و بندر امام قرار داشتند؛ درگیر شد و آن‌ها را مورد اصابت قرارداد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 15: 77). سرگرد ادراکی در عملیات والفجر مقدماتی به‌اتفاق سروان محمد مسبوق، مأموریت اسکورت یک فروند هواپیمای شناسایی آر. اف 4 به خلبانی ستوان‌یکم نادرینیا/ فرسیابی را به عهده داشت و پس از خروج ستوان فرسیابی از هواپیمای شناسایی به علت اصابت موشک، همچنان به اسکورت هواپیمای آر. اف 4 ادامه داد و خلبان کابین جلو را تا نزدیکی فرودگاه اهواز هدایت کرد؛ اما متأسفانه ستوان‌یکم نادرینیا پس از پائین‌دادن چرخ، هواپیمایش از کنترل خارج شد و سامانه صندلی پران عمل نکرد و به شهادت رسید (همان، ج 17: 190). در عملیات‌های والفجر 8، کربلای 5، والفجر 10 تا مرصاد و پایان دفاع مقدس، به‌عنوان معاونت عملیاتی پایگاه هشتم و منطقه هوایی شهید بابایی اصفهان ضمن انجام پروازهای گشت و مراقبت مسلحانه هوایی، فرمانده عملیات هوایی هواپیماهای اف 14 اعزامی از اصفهان را جهت پوشش هوایی مناطق نبرد عهدهدار بود (همان، ج 21: 9 و همان، ج 23: 5 و همان، ج 24: 11). سرهنگ ادراکی تا آخرین روزهای پذیرش آتش‌بس، با انجام ۳۸۰ پرانه پرواز جنگی و سرنگونی سه فروند هواپیمای متجاوز دشمن بعثی، شناسنامه جنگی خود را بست. از ۱۳۶۰ به مدت سه سال، فرماندهی گردان ۷۱ شکاری پایگاه هفتم را بر عهده داشت و بعد از آن، به پایگاه هوایی هشتم شکاری اصفهان منتقل شد تا در کسوت فرمانده گردان ۸۱ شکاری، آموزش گروهی از خلبان‌ها را بر عهده گیرد. در ۱۳۶۴، مسئولیت معاون عملیات منطقه هوایی شهید دوران شیراز را پذیرفت. در ۱۳۶۶، فرماندهی تیپ شکاری منطقه هوایی اصفهان به او سپرده شد. از ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸، به جانشینی فرماندهی همین منطقه ارتقا مقام یافت. دو سال آخر خدمت او در نیروی هوایی ارتش، در کسوت معاون عملیات منطقه هوایی شیراز سپری شد. به سبب شرکت در عملیات‌های جنگی و موفقیت در امور مدیریتی، به چهار سال ارشدیت نائل آمد. طی سال‌های خدمت، دوره‌های دیگری چون نجات خدمه از مرگ، خلبانی آزمایشی، دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی را گذراند و در ۱۳۶۹ از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد. او با ۳۸۲۰ ساعت پرواز شکاری، لیدری طبقه 1 و درجه سرتیپ‌دومی، از ۱۳۷۱ به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران منتقل شد و تاکنون با انواع هواپیماهای بوئینگ ۷۰۷، ۷۲۷، ۷۳۷ و ایرباس ۳۰۰، حدود 17000 ساعت پرواز داشته است. او مدير ناوگان و معلم‌خلبان هواپیمای بوئینگ ۷۲۷ بود. خاطره کوتاهی از سرتیپ‌دوم ادراکی: در دوازدهم آذر ۱۳۵۹ مسئولیت پوشش هوایی منطقه ماهشهر- آبادان به ما سپرده شد. از پایگاه هوایی هفتم شکاری همراه با خلبان کابین عقب خود غلام‌رضا مرادی، به پرواز در آمدم. ساعت دو بامداد بود. منطقه بصره، ناصریه و جنوب عراق را به‌طور کامل زیر نظر داشتیم. در همین اثنا متوجه یک ماهواره با نور درخشنده روی بصره شدم. آن را به مرادی نشان دادم و شروع کردیم راجع به آن صحبت‌کردن. در ضلع آخر گردش، شروع به گشتن کردم؛ طوری که ماهواره مذکور پشت سر ما قرار گرفت. در این گردش، ناگهان متوجه یک ماهواره دیگر در نزدیک سطح زمین شدم. خوب که دقت کردم، دیدم موشکی است که دارد به سمت ما می‌آید و هرلحظه پرنورتر می‌شود. هواپیما را به‌سمت آن چرخاندم و به‌طرف موشک پرواز کردم. حتی برای یک‌لحظه از آن چشم برنداشتم و منتظر ماندم تا به موقعیت مناسب برسد. زمان خیلی کش‌دار شده بود. به‌هرحال وقتی موشک به‌اندازه کافی نزدیک شد، با یک گردش شدید که موشک نمی‌توانست آن را دنبال کند، از مسیرش دور شدم. اگرچه چشم الکترونیک موشک موقع ردشدن از کنار ما، فيوز انفجار آن را فعال کرد و چند قطعه از ترکش آن، به دُم هواپیمای ما خورد، اما به لطف و یاری خداوند، توانستیم مرکب را به پایگاه هوایی شیراز برسانیم و سالم به زمین بنشینیم؛ اما همیشه فکر می‌کنم آن ماهواره یک نشانه ازسوی خداوند متعال بود که باعث شد ما به‌موقع متوجه شلیک موشک شویم و بتوانیم اثر آن را خنثی کنیم. در غیر این صورت به‌احتمال‌زیاد تامکت ما منهدم می‌شد و نمی‌دانستم چه اتفاقی برای خودمان می‌افتاد. (مهرنیا 1399: 67 و 69). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 15، 17، 21، 23 و 24 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 4 تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 3 و 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+ادیبی، ناصر، (1329)، فرمانده گردان 41 متمرکز نگهداری و معاون لجستیکی پایگاه چهارم شکاری دزفول در دفاع مقدس. فرزند حبیبالله، اول دی در کاشان دیده به جهان هستی گشود. پدرش دارای شغل آزاد بود. تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش با موفقیت گذراند و در پی فوت پدر خانواده، به تهران مهاجرت کرد و تحصیلات دوره متوسطه را در رشته ریاضی در تهران ادامه داد و در خرداد 1349 موفق به اخذ کارنامه دیپلم در رشته ریاضی شد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1349 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی با پایان برد و در اول مهر 1352، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستواندومی نائل آمد. پس از آن، به‌اتفاق نُه نفر دیگر از هم‌دوره‌های خود برای گذراندن دوره کارشناسی ارشد هواشناسی در دانشگاههای آمریکا، انتخاب و به‌عنوان بخشی از سهمیه سالانه نیروی هوایی، به مرکز آموزشهای هوایی این نیرو منتسب و پس از گذراندن دورههای کامل آموزشی زبان ��نگلیسی، به اداره هواشناسی کشور مأمور شد و آموزشهای مقدماتی پیشبینی هوا را به مدت یک سال در این اداره با موفقیت به پایان برد و سپس به آموزشهای تکمیلی زبان انگلیسی ادامه داد. این آموزشها تا 1354 ادامه یافت؛ اما با انحلال و لغو خرید این دوره آموزشی، ناچار به تغییر تخصص شد و در مدرسه تخصصی مدیریت نگهداری هواپیما، به کسب آموزشهای لازم و موردنظر این رسته پرداخت. یکم مهر 1355، به درجه ستوانیکمی نائل آمد (پرونده خدمتی). پایگاه یکم شکاری مهرآباد به‌عنوان نخستین یگان خدمتیاش مشخص شد و پس از گذراندن آموزشهای تخصصی نگهداری هواپیما، در ششم آذر 1355 به این یگان منتقل و به‌عنوان افسر مسئول خط پرواز در بخش نگهداری سازمانی گردان 11 متمرکز نگهداری، به خدمت مشغول و تا پیروزی انقلاب اسلامی در این سِمت به خدمت مشغول بود. از یکم مهر 1359، به درجه سروانی نائل آمد. از سیاُم بهمن 1360 به فرماندهی لجستیکی نیروی هوایی ارتش منتقل و تا نهم تیر 1364 به‌عنوان کارشناس و رئیس شعبه آرایش فنی، در معاونت ماتریل این فرماندهی انجام وظیفه کرد. از این زمان به پایگاه چهارم شکاری منتقل و مسئولیت فرماندهی گردان 41 متمرکز نگهداری به وی واگذار شد. از 22 مرداد 1365 در جایگاه معاونت لجستیکی پایگاه انتصاب یافت و تا یازدهم مهر 1369، در این جایگاه انجام وظیفه کرد. سپس برای گذراندن دوره دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی، به ستاد نیروی هوایی ارتش منتسب شد. پس از پایان دوره و دریافت کارشناسی ارشد در شاخه مدیریت، به معاونت آماد و پشتیبانی نیروی هوایی منتقل شد و تا پانزدهم آذر 1372ریاست دایره هواپیماهای شکاری را عهدهدار بود (همان). در بازه زمانی مسئولیت این افسر توانمند در جایگاه شغلی فرماندهی گردان 31 نگهداری پایگاه سوم شکاری همدان که با عملیاتهای والفجر 8، 9 و 10، کربلای 10 و بیتالمقدس 2 تا 7 همزمان بود؛ با وجود مشکلات و چالشهای فراوان پشتیبانی فنی و آمادی ضمن برنامهریزی و اجرای دقیق و مستمر پشتیبانیهای آمادی و فنی از یگانهای تحت پوشش پایگاه و طرحهای گسترشی به‌ویژه یگانهای پدافند هوایی وابسته به پایگاه، با برنامهریزی، مدیریت و هدایت مطلوب مجموعه تحت امر (گردانهای نگهداری و آماد) در راستای اجرای مؤثر برنامههای نگهداری و حفظ آمادگی عملیاتی هواپیماها و تجهیزات، بیش از 6000 پرانه پرواز برابر درخواستهای معاونت عملیات پایگاه در آرایههای مختلف رزمی هوایی در گردان نگهداری این پایگاه تولید شد که بیش از نود درصد آن‌ها در پشتیبانی از عملیاتهای یادشده، عملیات ویژه برونمرزی، پوشش و مراقبتهای رزمی مسلح هوایی و بقیه در جهت آموزشهای رزمی به پرواز درآمده و مورد بهرهبرداری قرار گرفت (زینلی، 1399، ج 7: 113 و خلیلی و دیگران، 1398، ج10: 68). سرگرد ادیبی از یکم مهر 1368 به درجه سرهنگدومی و در یکم مهر 1371 به درجه سرهنگی نائل آمد.از دهم خرداد 1377، به سِمت جانشین آماد و پشتیبانی هوایی این معاونت منصوب و چهاردهم مرداد 1380 پس از 31 سال خدمت خالصانه و مفید، به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی و اسناد و مدارک). مآخذ: اسناد و مدارک موجود در آرشیو معاونت آماد و پشتیبانی و مرکز انتشارات راهبردی نیروی هوایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی هوایی ارتش و فرماندهی آماد و پشتیبانی هوایی؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس، ج 7، (در حال تدوین) تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش.
+ارابه مرگ، فیلم سینمایی. این فیلم به کارگردانی آقای رضا قهرمانی در ۱۳۷۵ در سینمای ایران به روی صحنه رفت شد و جزو فیلم‌های خوب ژانر دفاع مقدس به‌حساب می‌آید (نوید شاهد، 26/12/1400). معاونت عملیات و اطلاعات نیروی زمینی ارتش، معاونت آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش، لشکر 16 زرهی قزوین، پايگاه قلعه‌مرغي هوانیروز، سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش و اداره عقیدتی- سیاسی نیروی زمینی ارتش از یگان‌ها و ارگان‌هایی هستند که در انتهای فیلم، از آنان قدردانی شده است (سوره سینما). فیلم مذکور با مدت زمان نود دقیقه توسط آقای رضا قهرمانی در 1375 نوشته و ساخته شد. تهیه‌کنندگی فیلم را آقای فتح‌الله جعفری جوزانی، تدوین‌گری را ایرج گل‌افشان و تصویربرداری آن را آقای رضا مهاجر بر عهده داشتند. موسیقی متن فیلم نیز اثر استاد کامبیز روشن‌روان می‌باشد. بازیگران فیلم ارابه مرگ نیز عبارت‌اند از: فرامرز قریبیان، اصغر رحمانی، منوچهر اخضرپور، اکبر قدمی، عباس جواد آخوندی، رضا فیاضی، جمشید جهان‌زاده، شهرام زرگر، فاطمه صامتی و سعید دلیری. خلاصه‌ای از داستان فیلم به این شرح است: داستان فیلم ارابه مرگ، درباره سروان یاوری از افسران تکاور نیروی زمینی ارتش است که به دنبال طرحی فوری مأمور می‌‌شود تا محموله‌های نظامی را به جبهه برساند؛ اما عبور کامیون‌‌ها از منطقه کردنشین توسط عوامل نفوذی دشمن لو می‌رود و با اشکال مواجه می‌شود. سروان یاوری و نیروهایش، با نیروهای نفوذی در منطقه غرب کشور درگیر می‌شوند و تعدادی از آن‌ها را هم به هلاکت می‌رسانند؛ اما نیروهای نفوذی دشمن دوباره به تعقیب کامیون‌ها می‌پردازند که در این بین کامیون‌ها به محل استقرار نیروهای عراقی و انبار مهمات دشمن می‌رسند و با ازخودگذشتگی راننده یکی از کامیون‌ها که یک کُرد است، مهمات دشمن را از بین می‌رود. سروان یاوری نیز صدمه زیادی می‌بیند؛ اما محموله‌های نظامی موردنیاز به‌سلامت به دست رزمندگان می‌رسد (ضیاء‌الصالحین). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی اطلاعات سینمای ایران (سوره سینما)؛ پایگاه اطلاع‌رسانی ضیاء‌الصالحین؛ پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد، 26/12/1400.
+ارامنه در دفاع مقدس، تاریخ دفاع مقدس را که می‌خوانی، سراسر فداکاری مردان و زنانی است که از هر قشر و طبقه جامعه با هر مرام و مسلکی، تنها برای دفاع از ناموس و ایمان خود جنگیدند. کارگر، دانشجو و دانش‌آموز، روحانی و مهندس، دکتر و کشاورز و بنا، همه و همه در کنار هم در یک جبهه و در مقابل دشمن متجاوز ایستادند. در این میان اقلیت‌های مذهبی نیز با حضور در جبهه‌های جنگ تحمیلی، برگ زرین دیگری بر دفتر درخشان دفاع این مردم افزودند و با تقدیم صدها شهید و جانباز و آزاده، دِین خود را به این مرز و بوم ادا کردند. اما آنچه مربوط به ارامنه ایرانی است چنین است: ارامنه ایران به‌عنوان اقلیت مذهبی رسمی در اوضاع و احوال جنگ در کشور آماده هرگونه جان‌فشانی بودند و در کنار عموم ملت ایران قرار گرفتند و با آن‌ها همراه شدند. سربازان دلیر ارمنی در جبهه‌های جنگ به بهای فدای جان خود، رشادت‌های شایانی کردند و کل جامعه ارامنه در عملیات پشت جبهه، همگام با هم‌وطنان مسلمان خود و برابر با آنان تا جایی که می‌توانس��ند به ‌جبهه‌های نبرد کمک کردند. جنگ در 22 سپتامبر 1980 برابر با 31 شهریور 1359 آغاز شد و نیروهای متجاوز عراقی بدون اعلام قبلی و به‌طور غافل‌گیرانه به ایران حمله کردند و با اشغال هزاران کیلومتر از خاک ایران، خسارات بسیار به بار آوردند و جان بسیاری از مردم را گرفتند. مردم دیندار و دلیر ایران با استقبال از فراخوان امام خمینی (ره) به‌طور یک‌پارچه برای دفاع از حقوق بر حق خود و آزادی و استقلال میهن به پا خواستند. ارامنه کشور ما نیز همانند دیگر مردم ایران با پایداری در برابر ویرانگری‌های دشمن که تجاوز وحشیانه‌ای کرده بود، ایستادگی کردند و غیر از سربازانی که در جبهه‌های جنگ به شهادت رسیدند و ده‌ها قربانی دیگر؛ تعدادی از خانه‌ها و اماکن عمومی ارامنه مانند مدرسه، کلیسا و انجمن‌ها در عملیات نظامی و بمباران‌ها خسارت و صدمه دیدند. در این رابطه می‌توان از کلیساهای مسروپ مقدس و هوانس کاراپت مقدس در شهرهای اهواز و آبادان که مستقیماً در منطقه جنگی قرار داشتند و کلیسای سرکیس مقدس در تبریز و خ استپانوس مقدس ارومیه نام برد. در پی بمباران‌های تهران نیز کلیسای سرکیس مقدس در خیابان کریم‌خان و ساختمان مدارس آراکس و گلبنگیان خسارت دیدند. جامعه ارامنه ایران وظیفه خود می‌دانست که در عملیات پشت جبهه نیز حضوری بیشتر داشته باشد و ازاین‌رو شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران به ریاست اسقف اعظم آرداک مانوکیان بنا به تصمیم جلسه 27 سپتامبر 1980 با انتشار بیانیه‌ای شدیدالحن، تجاوز رژیم بعثی عراق به خاک جمهوری اسلامی ایران را به‌شدت محکوم کرد و در کنار آن آمادگی کل ارامنه ایران را برای کمک به جبهه‌های جنگ تحمیلی اعلام کرد. با انتشار این اطلاعیه، فعالیت‌ها آغاز شد و شورای خلیفه‌گری با ارسال تلگرامی به حضور امام خمینی (ره)‌، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر وقت؛ به ایشان و مردم ایران اعلام کرد که ارامنه ایران حمله رذیلانه به کشور را محکوم می‌کنند و در آن با ستایش از مقاومت دلاورمردان ایران، از اراده و روح ایثار بی‌پایان ایشان یادکرد (همان). شورای خلیفه‌گری در نخستین گام خود، آمادگی ارامنه ایران را برای اهدای خون به ستاد مرکزی جنگ کتباً اعلام کرد و سپس یک حساب بانکی برای واریز کمک‌های نقدی افتتاح شد. شورای خلیفه‌گری هم‌زمان با آن، اقدام به گردآوری انواع کمک‌های نقدی و جنسی و متمرکز‌کردن آن‌ها برای ارسال به مناطق جنگی کرد. ستاد کمک‌رسانی شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران برای اعلام موجودیت این ستاد و به قصد ایجاد هماهنگی در امر شرکت در فعالیت‌های پشت جبهه؛ نامه‌هایی به نخست‌وزیر، ستاد جذب و هدایت کمک‌های مردمی و برخی از ارگان‌ها و ادارات دولتی ارسال کرد. گفتنی است که غیر از کمک‌هایی که ازسوی شورای خلیفه‌گری رسماً جمع‌آوری و ازسوی جامعه ارامنه اهداشده بود؛ برخی از ارامنه ایران به‌خصوص از طریق عضویت در اصناف و اتحادیه‌های مختلف و به طرق دیگر نیز کمک‌های چشمگیری داشتند و در فعالیت‌های پشت جبهه نیز شرکت کردند که از میان آنان می‌توان از اهدای کمک‌های نقدی و غیرنقدی دانش‌آموزان مدارس ارامنه به جبهه‌ها که با اطلاع و حمایت شورای خلیفه‌گری و ازسوی مدیرکل وزارت آموزش‌وپرورش مناطق مربوطه تدارک دیده شده بود، نام برد (خبرگزاری دفاع مقدس، 25/4/1392). در خصوص شهدای ارامنه، می‌توان از سرباز شهید زوریک مرادیان نام برد. او نخستین شهید ارمنی ��یز است که در لشکر 64 پیاده ارومیه، خمپاره‌انداز بود. در 1339 در تهران دیده به جهان گشود. شهید مرادیان به‌عنوان وظیفه شهروندی خود در قبال میهنش ایران، به خدمت سربازی رفت. وی به پادگانی در منطقه جنگی پیرانشهر اعزام شد و در آنجا با وظیفه‌شناسی و ازخودگذشتگی به شهادت رسید. شهادت زوریک مرادیان در 22 مهرماه 1359 براثر اصابت یکی از بمب‌ها، روی سنگر شهید زوریک منفجر شد و او را به افتخار شهادت رساند (ایبنا، 8/7/1401). آرا شاوردیان نماینده ارامنه تهران در مجلس شورای اسلامی با اشاره به آماری از شهدای ارامنه در کشور، بیان کرده است: «جامعه ارامنه کشور و در کل جامع ادیان توحیدی از همان اوایل انقلاب، شهدایی را تقدیم انقلاب کردند که سهم شهدای ارمنی، نزدیک به ۱۱۴ شهید است که تقدیم انقلاب و دفاع مقدس شده است». نماینده مسیحیان ارمنی تهران و شمال ایران در مجلس شورای اسلامی افزود: «در کنار شهدا نیز عزیزانی آزاده و جانباز هستند که از همان اوایل جنگ تحمیلی تا پایان سال‌های دفاع مقدس در اسارت رژیم بعث عراق بودند و شهدای ارمنی در خط مقدم جبهه در کنار دیگر هم‌وطنان در مقابل دشمن جنگیدند و به شهادت رسیدند» (ایسنا، 19/5/1401). علاوه بر حضور رزمندگان ارمنی در مناطق عملیات، گروه کثیری كه غالباً تكنسين‌هاي ماشين‌آلات سنگين و سبك، نظامي، تداركاتي، راه‌سازی، برق، مخابرات، سردخانه‌سازي و غيره بودند؛ ضمن انجام این خدمات، كليه ماشين‌آلات اسقاطي يا نيازمند تعمير اساسي را كه بايد به شهرها و تعمیرگاه‌های مجهز منتقل مي‌شدند، در همان منطقه تعمير و در اختيار رزمندگان قرار مي‌دادند. گروه ديگري از صنعتگران نيز در كارگاه‌هاي خود به‌ويژه در تهران و اراك اقدام به ساخت بيمارستان‌هاي سيار، حمام‌ها، سرويس‌هاي بهداشتي سيار و ساير تجهیزات موردنیاز نموده و به جبهه‌ها اهدا كردند. گروه 22 نفري مهندسان و متخصصان ارمني توانست طي دو هفته كار شبانه‌روزي در مناطق پشت جبهه، بيش از 140 خودروي نظامي و خدماتي را كاملاً تعمير و براي استفاده دوباره به جبهه ارسال كند. حضور صدها صنعتگر مسيحي در جبهه براي تعمير و راه‌اندازي خودروها و ادوات نظامي، ارسال ده‌ها كاروان هدايا،، ارسال ده‌ها دستگاه بلدوزر، لودر، آمبولانس، موتورسيكلت و ديگر وسایل موردنیاز جبهه، از ديگر فعاليت‌هاي آنان است (خبرگزاری فارس، 5/7/1388). اروش آوانسیان نایب رئیس شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران و شمال می‌گوید: «ما از همان اوایل جنگ ستادی تشکیل دادیم به نام ستاد پشتیبانی و همکاری جنگ که تمام حمایت‌های ارامنه از جنگ، ازجمله اعزام نیروها به جبهه‌ها از این طریق انجام می‌شد. ما صنعت کارهایی را داشتیم که می‌دانستند در جبهه‌ها کمبود‌هایی وجود دارد که در توانشان است آن کمبودها را جبران کنند و درحد خودشان می‌توانند مثمر ثمر باشند. مثلاً یکی از ارامنه، پوکه‌های تانک یا توپخانه‌ها را بعدازاینکه شلیک می‌شد، دوباره با وسایلی که داشت، در تناژهای بالا بازیافت و قابل‌استفاده می‌کرد. یا افرادی که تخصصشان در تعمیر گیربکس‌های اتوماتیک بود، به مناطق جنگی اعزام شدند و به تعمیر گیربکس ماشین‌آلات سنگین پرداختند. برای این کار باید ماشین‌های سنگین‌وزن را بلند می‌کردند؛ اما در جبهه‌ها چنین امکاناتی وجود نداشت، درنتیجه در همان جبهه تدابیری اندیشیدند تا بشود همان‌جا به‌اندازه کافی ماشین را بلند کند ��ه تعمیراتش همان‌جا انجام شود. صنعت‌کاران دیگر هم در سایر زمینه‌های مختلف بنا به حرفه تخصصی خود در جنگ کمک‌های بسیاری کردند. روبرت بگلریان رئیس شورای خلیفه‌گری ارامنه می‌گوید: یک بُعد از حضور پررنگ ارامنه در جبهه‌های جنگ تحمیلی، به فرهنگ اقلیت‌ها یا مسیحیان ارمنی بازمی‌گردد. می‌دانید که ارمنی‌ها در ایران معروف هستند به اشتغال در حرفه‌ها و صنایع و از جنبه‌های فنی، آدم‌های توانمندی هستند. طبیعتاً زمان جنگ وقتی‌که از طرف دولت فراخوان شد، مردم هر کدام به توان خودشان حضور پیدا کردند. جوان‌هایی که سرباز بودند، از روی حس وظیفه‌شناسی و افرادی از روی علاقه و به‌طور داوطلب رفتند که آن هم خودش حکایت جالبی است. اما وقتی‌که فراخوان‌ها انجام شد، خودبه‌خود انجمن صنعتگران و شورای خلیفه‌گری دیدند یکی از کارها که باید در جبهه‌ها انجام شود، خدمات لجستیک و خدمات فنی و خودرویی است که ارمنی‌ها ید طولایی در این زمینه‌دارند. من و آقای وارتانیان نماینده مجلس بودیم. ایشان بهتر می‌دانند ما در اکثر مراسم‌هایی که می‌رویم به این موضوع اشاره می‌شود. حتی رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) هر وقت از ارمنی‌ها و مسیحی‌ها صحبت شود، فوری مکانیک‌ها و صنعتگران یادشان می‌آید. مهندس وارتانیان نماینده پیشین ارامنه تهران و شمال می‌گوید: در آن ایام، ارامنه متخصصان و دانشمندانی در خدمت جنگ داشتند که به دلایل امنیتی و از این جهت در سازمانی که خدمت می‌کردند، رده حفاظتی و اطلاعاتی داشتند و هیچ وقت اسمشان مطرح نشد. این‌ها افرادی بودند که روی رادارها و قطعاتی از هواپیمای معروف اف 14 نیروی هوایی ارتش کار می‌کردند. در وضعیتی که کشور در تحریم بود، این‌ها بادانش خودکارهای بزرگی انجام دادند. باوجودآنکه کسی به‌ندرت از این موضوع اطلاع پیدا می‌کرد؛ اما من به‌عنوان نماینده مجلس یا عضو شورای خلیفه‌گری، به این اطلاعات محرمانه دست پیدا می‌کردم. دانشمندان ما در شرایط تحریم و برای جبران کمبودها، با دستگاه‌های دولتی همکاری می‌کردند تا آن تحریم‌ها موجب شکست نشود؛ اما به‌هیچ‌وجه هیچ کجا از این افراد نامی آورده نشده است و دلیل آن هم بنا به مصالح امنیتی بود. چون احتمال اینکه دشمن برایشان طرح و نقشه‌ای اجرا کند، وجود داشت. من اقتباس می‌کنم از اصطلاح سربازان گمنام که برای نیروهای وزارت اطلاعات استفاده می‌کنند، برای این افراد. این‌ها هم واقعاً رزمندگان گمنام ارمنی بودند» (همان). مهندس وارتانیان در ادامه می‌گوید: گروه دیگری که نباید حضورشان درارتباط با جنگ تحمیلی نادیده گرفته شود، پزشکان ارامنه هستند. انجمن پزشکان ارامنه بلافاصله بعد از آغاز جنگ، شورایی تشکیل دادند و تعدادی پزشک و جراح را راهی جبهه‌ها کردند و جراحی مجروحان جنگی را درهمان جبهه‌ها انجام دادند. آقای مهندس وارتانیان در خاطره‌ای از آن روزها می‌گوید: یک‌بار یکی از میهمانان عالی‌قدر خارجی به ایران آمده بود و من به‌عنوان نماینده و مترجم همراه وی، خدمت رهبر معظم انقلاب (مُدّظلّه‌العالی) رفتم. میهمان داشت از رزمندگان ارمنی که چه کارها و فداکاری‌هایی در جنگ کردند، می‌گفت و من هم ترجمه می‌کردم. رهبر معظم انقلاب در جواب فرمودند: اگر شما در خارج شنیده‌اید، من خودم از نزدیک دیده‌ام! هیچ وقت این دیدار و این جمله یادم نمی‌رود. آقای آوانسیان طی خاطره‌ای از آن روزها ن��ل می‌کند: یک‌بار هم‌کیشان ارمنی که در کار جوشکاری، باتری‌سازی یا صافکاری اتومبیل بودند، در داخل محوطه کلیسا جمع شدند. حدود 22نفر بودند و می‌گفتند: چرا ما را نمی‌فرستید جبهه؟ ما هم می‌خواهیم در دفاع از خاک کشورمان سهمی داشته باشیم. دوستان تماس گرفتند و موضوع را مطرح کردند. آن‌ها هم گفتند: اتفاقاً در جبهه‌ها خیلی به این افراد نیاز است و آن‌ها را بفرستید لشکر 64 پیاده ارومیه. ما هم آن‌ها را اعزام کردیم به آن منطقه برای خدمت در پشت جبهه. معمولاً نیروهای فنی بعد از دو یا سه هفته، به مرخصی می‌آمدند. اما این گروه یک هفته هم بیشتر آنجا ماند. نگران شدیم و تماس گرفتیم که چرا این‌ها به مرخصی نیامدند؟ به ما گفتند: ما به این گروه و تخصص‌هایشان در اینجا نیاز داریم. بعد از مدتی هم که برگشتند، گفتند: وقتی ما داشتیم برمی‌گشتیم، همه دعایمان می‌کردند. گفتیم چرا؟ گفتند: هرچه ماشین که نیاز به تعمیر داشت را ما درست کردیم. یادم هست برای این گروه تقدیرنامه آمد و فرمانده لشکر 64 نیروی زمینی ارتش درخواست داشت که گروه بار دیگر به منطقه اعزام شوند. یکی از همراهانمان به یاد می‌آورد، ارامنه‌ای که در جبهه‌ها بودند افرادی خوش‌رو و باصفا بودند؛ به‌طوری‌که هرکسی برای تعمیر ادوات یگان، پیش آن‌ها می‌رفت، روحیه می‌گرفت. آقای وارتانیان می‌گوید: «لازم می‌بینم در اینجا سه نفر از روحانی‌های دوره‌های مختلف خلیفه‌گری را نام ببرم؛ اسقف اعظم مرحوم آرداک مانوکیان که در تمام طول جنگ حتی روزهایی که اعلام شد تهران را تخلیه کنید و در بمباران‌های شدید موشکی، یک‌بار هم از اتاقش که در طبقه بالای همین بنا بود، خارج نشد و به پناهگاه پناه نبرد. کشیش اعظم باگراد ملکومیان نایب رئیس خلیفه‌گری بود. ایشان در کلیسای تبریز، در تمام طول جنگ مستقر بود. مرحوم دکتر کریون پاپیان اسقف جلفای اصفهان که ایشان هم آن‌قدر با قایق‌های تندرو در مناطق جنگی به این‌طرف و آن‌طرف رفت که نامش سر زبان‌ها افتاده بود. هر سه این رهبران دینی به معنای واقعی از جان‌مایه گذاشتند و مشوق معنوی ارامنه برای حضور در جنگ و پیوستن به آرمان‌های دفاعی مردم ایران بودند (روزنامه ایران، 13/10/1396). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی ایبنا، 8/7/1401؛ پایگاه اطلاع‌رسانی ایسنا، 19/5/01401، کد خبر 71541؛ پایگاه اطلاع‌رسانی خبرگزاری دفاع مقدس، 25/4/1392؛ پایگاه اطلاع‌رسانی خبرگزاری فارس، 5/7/1388؛ پایگاه اطلاع‌رسانی روزنامه ایران، 13/10/1396.
+ارباب، فریدون، (۱۳23- ۱۳60) خلبان هواپیمای اف 5 و فرمانده گردان 62 پایگاه ششم شکاری و 43 پایگاه چهارم شکاری. سوم مرداد، در قم متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در یکم اسفند 1343 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای سسنا در فرودگاه قلعه‌مرغی، در دوم آبان 1344 به پایان رساند (پرونده خدمتی). پس از قبولی در آزمون نهایی زبان انگلیسی، به‌منظور ادامه دوره آموزش خلبانی، در چهارم اسفند 1344 به آمریکا اعزام شد و دوره مذکور را با هواپیماهای مختلف آموزشی تی 41، جت تی 37 و تی 38 در پایگاه ریس تگزاس گذراند و در ششم تیر 1346 به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سی‌ام مرداد 1346، به ایران بازگشت و برای خلبانی اف 5 تعیین شد. اولین پرواز با هواپیمای اف 5 را در دوازدهم شهریور 1346 انجام داد و پس از فارغ‌التحصیلی از کلاس زمینی و پروازی آموزش هواپیمای اف 5، در نهم مرداد 1347 از پایگاه یکم شکاری مهرآباد به پایگاه سوم شکاری منتقل شد. در یکم تیر 1348، به درجه ستوان‌‌یکمی ارتقا یافت (رمضانی و دیگران، 1399: 173). سوم شهریور1350، به پایگاه چهارم شکاری دزفول (وحدتی) منتقل و موفق شد تا دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف 5 را در آن یگان به پایان برساند. از هفدهم اردیبهشت 1351، به پایگاه ششم شکاری بوشهر انتقال یافت. سروان ارباب جهت طی دوره عملیات هو‌ابه‌زمین (ناظر مقدم هوایی)، در ششم مهر 1353 به آلمان غربی اعزام شد. در یکم دی 1353، به خلبان ارشدی و در سیزدهم مرداد 1355، به لیدری طبقه 1 ارتقا یافت. جهت طی دوره فرماندهی گردان، در 27 مهر 1355 به کشور آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، در یکم اردیبهشت 1356 به ایران بازگشت و به سِمت فرمانده گردان 62 پایگاه ششم شکاری منصوب شد. سرگرد ارباب از 23 بهمن 1356، به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل و به‌عنوان فرمانده گردان 43 شکاری آن یگان تعیین شد. از نهم آبان 1358، به فرماندهی آموزش‌های هوایی (دانشکده تازه‌تأسیس خلبانی) منتقل‌ و پس از طی دوره هنرآموزگاری هواپیمای بونانزا، به سِمت معاونت عملیاتی دانشکده خلبانی منصوب شد. با شروع جنگ تحمیلی، به‌‌دفعات به‌منظور کمک در امور عملیاتی و شرکت در مأموریت‌های جنگی، به پایگاه چهارم شکاری دزفول عزیمت کرد و پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس، در مأموریت‌های خطیری شرکت کرد که برخی از آن‌ها به این شرح هستند‌: در 27 مهر 1359، یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و محمود طلاچیان، نیروهای دشمن را در جنوب ‌غرب چنانه به آتش ‌کشیدند. در 28 مهر 1359، یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و صمد ابراهیمی، نیروهای دشمن را در اطراف هویزه بمباران کردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7: 176 و 179). در 29 مهر 1359، یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و رضا شادنژاد، جهت انهدام نیروهای دشمن در منطقه الله ‌اکبر اعزام شدند (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 643). در سی‌ام مهر، یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و صمد ابراهیمی، با هدف تیرباران نیروهای دشمن به پرواز درآمدند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7: 182). در سوم آبان 1359، یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و نصرالله اصیل‌ادب، با حداکثر مهمات قابل‌حمل جهت انهدام تجمع نیروهای دشمن شرقی پرواز کردند (نمکی عراقی و دیگران، 1396: ج 5: 165). در چهارم آبان، یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و صمد ابراهیمی، جهت انهدام نیروهای دشمن در غرب اهواز به پرواز درآمدند. در ششم آبان 1359، یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و جلال آرام، مواضع دشمن را در اطراف فکه به آتش‌کشیدند (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 61 و 89). در 25 آبان 1359، یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی فریدون ارباب و جعفر حاجهادی، جهت بمباران نیروهای دشمن در محور حلفائیه- فکه به پرواز درآمدند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 194). به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از 24 شهریور 1360 به دریافت سه ماه ارشدیت نائل آمد. سرهنگ‌دوم ارباب در پانزدهم آذر1360، طی یک سانحه تصادف، دارفانی را وداع گفت. مجموع آخرین پرواز نامبرده برابر 2711 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 7 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3 و 4 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+ارتباط ثابت و تاکتیکی، چگونگی به‌کارگیری تجهیزات ارتباطی در شبکه یکپارچه پدافند هوایی. تاریخچه پیدایش ارتباطات نظامی: ارتش‌ها درگذشته از روش‌های مختلف نظیر استفاده از امربر، چاپار، دود و کبوتران نامه‌بر جهت ارتباطات برای مسافت‌های دور استفاده می‌کردند. در خلال 1860 تا 1900 میلادی با اختراع تلگراف به‌عنوان نخستین وسیله مخابراتی الکتریکی، دنیای ارتباطات به‌سرعت توسعه یافت و وسیله ارتباطی مذکور، جای خود را در میان یگان‌های نظامی باز کرد. ارسال اطلاعات از طریق کدهای مورس (نقطه- خط)، هنوز هم جایگاه خود را حفظ کرده است. بی‌سیم‌ها در نیروی دریایی آمریکا برروی کشتی‌ها و به‌منظور برقراری ارتباطات کشتی‌های جنگی با ایستگاه‌های ساحلی، در آغاز 1900 میلادی به ‌کار گرفته شدند. ارتباطات در خلال جنگ جهانی اول، توسعه نسبی یافت؛ لیکن از 1939 میلادی، پیشرفت‌های زیادی در حوزه صنعت مخابرات حاصل شد. با به‌کارگیری تله‌تایپ از جنگ جهانی دوم‌، سامانه ارتباطات ارتش‌ها شکل گرفت و تغییرات اساسی در سامانه جنگ‌افزارها و تدابیر عملیاتی دوره چهارم که از پایان جنگ دوم جهانی تا 1963میلادی است، رقم خورد (موزه و تاریخ‌نگاری، 1396: 4). تحولات شگرفی در دوران کنونی در سامانه‌های‌ ارتباطی و فناوری اطلاعات به وجود آمده است که از آن‌ها در شبکه یکپارچه پدافند هوایی به این شرح به‌ کار گرفته می‌شود: استفاده از سوئیچینگ خودکار پیام، دورنگار، انواع تلفن‌های همراه و ارتباط دید مستقیم، به‌کارگیری وسایل مخابراتی پیچیده‌تر از قبیل بهره‌گیری از لایه‌های یونسفر، تروپوسفر، ارتباطات ماهواره‌ای و ایستگاه‌های فضایی و فراهم‌ساختن امنیت مخابرات در سامانه‌های مخابراتی. ارتباطات در فرماندهی پدافند هوایی: فرماندهی پدافند هوایی به علت تابعیت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، از تمامی امکانات و تجهیزاتی این نیرو در قالب ارتباط ثابت و تاکتیکی به این شرح بهره‌برداری می‌کرد: ارتباطات ثابت: شبکه ماکرو ویو اختصاصی در قالب سه پروژه که دارای یک شبکه و دو شبکه بود، پوشش کامل ارتباطی موردنیاز فرماندهی پدافند هوایی در سطح شبکه یکپارچه پدافند هوایی و برقراری ارتباط بین کلیه ایستگاه‌های رادار با مراکز عملیات منطقه‌ای و مرکز عملیات پدافند هوایی را از شمال، جنوب، غرب تا شرق کشور توسط سامانه‌های تروپو، زیرساخت‌های مخابرات کشوری و ایستگاه‌های ارتباطی کهریزک، سوباشی، قائم‌شهر، مرکز ارتباط دوشان‌تپه، تبریز‌تپه، مارشنان، دهبید و خرمن‌کوه. این ارتباطات همراه با بهره‌برداری از ارتباطات تاکتیکی در تمامی طول هشت سال دفاع مقدس‌، توان مخابراتی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران و استفاده از زیرساخت‌های مخابراتی کشور، شاهرگ حیاتی موردنیاز پدافند هوایی را در انجام اقدامات تاکتیکی پدافند هوایی و مؤثر آن در مقابله با تهدیدات بالقوه و بالفعل عراق را با برقراری ارتباطات در سطح شبکه پدافند هوایی تأمین می‌کرد (همان: 66). یکی از راهبردی‌ترین ارتباطات در طول هشت سال دفاع مقدس، ایجاد شبکه ارتباطات با استفاده از شبکه‌های اچ.اف به‌عنوان پشتیبان ارتباطات راه دور و یک‌‌لایه تأثیرگذار در تمامی مراکز اعم از آفندی در شبکه‌های اداری و پشتیبانی و پدافند هوایی در سایت‌های راداری و سایت‌های موشکی به‌عنوان یک شبکه مهّم و حیاتی فعال بود. در اینجا به نمونه‌های کریستالی و سینتی‌سایزر آن شامل KWM-2A، SB6-FA،RF-301، RF-23-1، SWAN، SUN AIR، VFS-65 و vfe-65 می‌توان اشاره کرد که علاوه بر آن، از سامانه‌های اچ.اف بر روی خودروهای تاکتیکی نیز استفاده می‌شد (همان: 75). ارتباطات تاکتیکی: ارتباطات تاکتیکی در طول هشت سال دفاع مقدس، نقشی حیاتی در برقراری ارتباطات موردنیاز یگان‌های پدافند هوایی اعم از ایستگاه‌های رادار تاکتیکی، سایت‌های موشکی پدافند هوایی، مراکز پست فرماندهی زمین‌به‌هوا و دیده‌بانی بصری و جنگ‌افزارهای ارتفاع کم توپخانه‌ای و موشکی داشت و شاید به‌جرأت بتوان گفت که وجود ارتباطات تاکتیکی در انجام اقدامات تاکتیکی، نقش انکارناپذیری در مقابله با تهدیدات هوایی و موشکی دشمن بعثی داشت و دراین‌رابطه می‌توان به سامانه‌های UHF/AM، VHF/AM مورد لزوم بین هواپیماهای شکاری و ترابری نظامی با سایت‌های راداری و همچنین هواپیماهای مربوط به خطوط هواپیماهای مسافربری را با سامانه  VHF/AMو کانال‌های D، C و G اشاره کرد. از این سامانه‌ها حتی برروی خودروهای تاکتیکی از نوع VRC-30 و یاM-151  به‌صورت گسترده استفاده می‌شد. در 1364 با ابتکار سرهنگ منصور ستاری، از شبکه VHF/FM به‌صورت گسترده در جهت برقراری ارتباطات تاکتیکی دیده‌بانی بصری بهره‌برداری به عمل آمد که البته با گستردگی و توسعه شبکه دیده‌بانی بصری به‌منظور محدودیت فرکانس و تجهیزات موجود از سامانه‌های ارتباطی، از بی‌سیم‌های PRC-77 و COM- 80 در استان‌های مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، کرمانشاه و تهران و از تجهیزات ارتباطی گویا و پیام در استان‌های قم، اصفهان، مرکزی، فارس، خوزستان، هرمزگان، بوشهر و چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویراحمد استفاده شد (همان: 76). از دیگر تجهیزات ارتباطی تاکتیکی، می‌توان به شبکه رادیو رله تاکتیکی TRC-145 اشاره کرد که جزو سامانه‌های ارتباطی سازمانی موشک هاک (مد Line Of Sight :LOS) بود. از این سامانه در زمان جنگ، در گسترش‌های تاکتیکی در تمامی سایت‌های تاکتیکی هاک در عملیات مختلف جهت برقراری ارتباط این سایت‌ها با مراکز فرماندهی و کنترل و ایستگاه‌های رادار بهره‌برداری شد و یکی از کاربردی‌ترین و کارآمدترین سامانه ارتباطی تاکتیکی در برقراری ارتباط سایت‌های تاکتیکی موشک هاک با مراکز فرماندهی و کنترل به شمار می‌رفت. لازم به یادآوری است به علت کثرت گسترش‌ سایت‌های تاکتیکی هاک در مناطق مختلف عملیاتی و تأمین پدافند هوایی شهرها و مناطق حساس و حیاتی و کمبود این سامانه ارتباطی، به‌‌ناچار از سامانه‌های رادیو رله نیروی زمینی به نام TRC-24 و GRC-10 نیز به‌صورت امانی استفاده شد. به‌عنوان‌مثال از این سامانه‌ها، در سایت هاک پیر انبار در منطقه عمومی پایگاه سوم شکاری شهید نوژه بهره‌برداری به عمل آمد (همان: 78). از سامانه ارتباطی تاکتیکی TRC-97 که دارای دو مد تروپو و LOS بود نیز در مواردی جهت برقراری ارتباط تاکتیکی سایت‌های هاک و شبکه رادیو رله تاکتیکی برد بلند استفاده می‌شد. به‌عنوان‌مثال می‌توان از کاربری این سامانه درزمانی که تروپوی اصلی سایت دهلران در 6/7/1359 مورد اصابت هواپیماهای عراق قرار گرفت، با استفاده از همین سامانه تروپو تاکتیکی‌TRC-97، ارتباط بین رادار آبدانان در دینار کوه با سد دز که از نوع رادارهای تاکتیکی بود، استفاده شد (همان: 79). از دیگر شبکه‌های ارتباطی VHF مربوط به سامانه‌های زمین‌به‌هوا بود که آن‌ها هم به‌طور عمده کریستالی بودند و ارتباطات بین مراکز فرماندهی زمین‌به‌هوا با سامانه‌های گسترش‌یافته در کلیه مراکز حساس و حیاتی و سامانه‌های گسترش‌یافته در مناطق عملیاتی را برقرار می‌کردند. از انواع مهم این تجهیزات ارتباطی، می‌توان به PT-300، PRC-77، VRC-46،VRC-47 و COM-80 و سامانه‌های سازمانی سیستم پدافند هوایی اسکای گارد به نام «سوپر تاک» اشاره کرد که جدیدترین سامانه دوران جنگ بود (همان: 111). ارتباطات در دفاع مقدس، به‌عنوان سلسله‌اعصاب فرماندهی قلمداد می‌شد و یکی از واحدهای مهم و تأثیرگذار و تعیین‌کننده در سرنوشت عملیات بود؛ چراکه عملکرد صحیح یک سیستم فرماندهی و کنترل، بدون ارتباطات امکان‌پذیر نیست (همان: 176). مآخذ: موزه و تاریخ‌نگاری، نیروی پدافند هوایی، نقش ارتباطات و فنّاوری اطلاعات پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1396.
+ارتباط، شرط پیروزی، این کتاب که خاطرات سرهنگ سیدعلی‌اکبر آقاپور را در بردارد، به بیان نقش مخابرات در جنگ تحمیلی می‌پردازد. کتاب مذکور توسط حسین یاقوتی در 164 صفحه تدوین و با شمارگان هزار جلد، به‌وسیلۀ انتشارات صریر در 1397 چاپ و منتشر شده است. سرهنگ سید‌علی‌اکبر آقاپور پس از شرکت در جنگ گنبد در 1358، در 1360 به منطقه‌ گیلان‌غرب اعزام و در واحد مخابرات مشغول به خدمت شد. وی از ابتدای تشکیل لشکر‌30 پیاده‌ گرگان، در منطقه‌ عملیاتی حضور داشت و یکی از ارکان اصلی گردان مخابرات آن لشکر بود. اقدامات سرهنگ مخابرات سید‌علی‌اکبر آقاپور در منطقه‌ عملیاتی غرب، جنوب و شمال ‌غرب و به‌خصوص در منطقه‌ عملیاتی فاو در عملیات والفجر 8 بسیار عالی و همراه با ایثار و فداکاری خاص بود. او در سال‌های آخر دفاع مقدس، فرماندهی گردان مخابرات لشکر30 پیاده‌ گرگان از نیروی زمینی ارتش را بر عهده داشت و نقش به‌سزایی را در برقراری ارتباط در عملیات‌ها ایفا کرد. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: قرارگاه ما در حسینیه اهواز و قرارگاه تیپ در فاو بود. یک‌بار هم نیروها را فرستادم فاو که در حوالی سه‌راهی آبادان- ماهشهر، هواپیمای عراقی آمد که خودرو را بزند. راننده دستپاچه شد و خودرو را چپ کرد و چهارده نفر زخمی شدند. البته شانس آوردم که در این حادثه نبودم؛ اما بی‌سیم شاسی را روی اتاقک خودرو نصب‌کرده بودم. وقتی خودرو وارونه شد، شاسی مانع آسیب‌دیدن بچه‌ها شده بود. مصدومین، پرویز درزی درجه‌دار مخابرات بود که از ناحیه کمر و دیسک و سینه آسیب دیده بود و آقایان اکبر قاسمی و احمد طاهری آسیب سختی دیدند و بقیه آسیب چندانی ندیده بودند. خودرو را به‌صورت اول درآوردند و سوار شدند و به قرارگاه آمدند. بعدها خودرو را تعمیر کردیم. این چهارده نفر به فاو می‌رفتند تا نیروها را تعویض کنند. معمول��ً من یا معاونم، سیار بودیم و یکی از ما در قرارگاه می‌ماند. در طول چند ماهی که در منطقه فاو بودیم، چند بار به آنجا رفتم و برگشتم و یک شب هم در سنگر نخوابیدم. جای من چه در فاو و چه در حسینیه اهواز، کنار سیستم مخابراتی در داخل خودروی تویوتا بود. به علت اینکه 200 مایل ارتباط رادیوی داشتم، مجبور بودم سرکار باشم و به‌طور مداوم، ارتباطم را بازدید کنم و آماده با کار باشم. مآخذ: یاقوتی، حسین، ارتباط شرط پیروزی، تهران: صریر، 1397.
+ارتباطات، وسایل انتقال اطلاعات از هر نوع از یک شخص یا محل، به شخص یا محل دیگر را ارتباطات می‌گویند (رستمی، 1378: 68). مهم‌ترین مأموریت واحدهای مخابراتی در دوران دفاع مقدس، فراهم‌آوردن ارتباطات موردنیاز برای فرماندهان و مسئولان بود. این ارتباطات به‌صورت متحرک، ثابت، مضاعف و هم‌جوار با رده‌های بالا و پایین در باندهای مختلف رادیویی، چندچانلی، تلفنی، تلگرافی، تلکس و امربری و سایر ارتباطات بنا به نیاز عملیاتی برقرار می‌شد. واحدهای مخابراتی، مأموریت برقراری ارتباطات موردنیاز را در آن زمان چه در هنگام عملیات‌ها و چه غیر عملیات به‌خوبی انجام دادند. برقراری ارتباطات موردنیاز در سطح ارتش و همچنین نیروهای مسلح علاوه بر افزایش روحیه کارکنان، نقش مؤثری در سرعت تبادل اطلاعات برای سامانه فرماندهی نیز ایفا کرد و همین امر باعث شد تا فرماندهان توانستند فرامین و تدابیر لازم را در رده‌های مختلف و در زمان مناسب، به زیرمجموعه خود برسانند. این اقدام با توجه به موانع و مشکلات آن دوران، کار بسیار بزرگی بود، یعنی تلاش کارکنان مخابراتی در برقراری ارتباطات در لایه‌های مختلف از یک‌سو و پایداری و امنیت آن ازسوی دیگر خیلی تأثیرگذار بود (مختارزاده، 1399‌: 3). ارتباطات ارتش در آن زمان، تنوع فراوانی هم از بُعد مکانی و هم از بُعد لایه‌های ارتباطی داشت و با توجه به نوع عملکرد‌شان، هرکدام دارای ویژگی‌های خاصی بودند. ازجمله این ارتباطات می‌توان به مواردی از قبیل ارتباطات رادیویی، بی‌سیمی، متحرک و ثابت در باندهای مختلف فرکانسی با توجه به برد بلند و برد کوتاه آن‌ها به‌صورت صوت، تلگراف (مورس) و تله‌تایپی، ارتباطات چندچانلی، ارتباطات تلفنی به‌صورت خطوط شهری، هات لاین (نقطه‌به‌نقطه)، ارتباط ترانک، تای لاین، اف.ایکس و تلکس اشاره کرد. برقراری این حجم از سامانه‌های ارتباطی، هماهنگی در تبادل اطلاعات و حفظ و نگهداری آن‌ها، کار بسیار بزرگ و مشکلی بود که توسط مسئولین مخابراتی در آن زمان برنامه‌ریزی و اجرا شد؛ به‌طوری‌که در کلیه عملیات‌ها در آن زمان مخابرات با برقراری ارتباطات موردنیاز همیشه در صحنه و خط مقدم جبهه‌ها حاضر بود (عسکری، 1399: 1). مآخذ: رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1378؛ مختارزاده، ناصر، مصاحبه کتبی، 1399؛ عسکری، یدالله، مصاحبه کتبی، 1399.
+ارتش از انقلاب تا دفاع مقدس، این کتاب با بیان نقش ارتش در پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی، به‌وسیلۀ گروه مؤلفان به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی سعدی تدوین شده است. در فصل یکم کتاب، به مهم‌ترین رویدادهای نظامی در حوادث انقلاب اسلامی یعنی فرار نظامیان و سربازان از پادگان‌ها و بی‌طرفی ارتش و اعلام همبستگی ارتش با مردم که از عوامل اصلی پیروزی انقلاب اسلامی بود، اشاره و در فصل دوم به وضعیت سیستم سلسله‌مراتب فرماندهی ار��ش پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعیین سرلشکر محمد‌ولی قرنی به‌عنوانِ ریاست ستاد ارتش و سرتیپ ولی‌الله فلاحی به فرماندهی نیروی زمینی و سرهنگ قاسم‌علی ظهیر‌نژاد بیان شده است. در فصل سوم به اعزام یگان‌های ارتش به مناطق حادثه‌خیز آذربایجان غربی، کردستان، گنبد، خوزستان و ... می‌پردازد. پس از اعلام همبستگی ارتش با مردم و پیروزی انقلاب اسلامی، ضدانقلابیون به پادگان تیپ 3 پیاده مهاباد لشکر 64 پیاده ارومیه حمله و پادگان را غارت کردند و سپس اولین اقدام ارتش، اعزام نیرو و مقابله با ضدانقلاب بود. همچنین حوادثی در پادگان لشکر ۲۸ سنندج به وجود آمد و یگان‌هایی از لشکر 2 پیاده مرکز به سنندج اعزام شدند. درضمن از نقش هوانیروز در حوادث سنندج و پیروزی بر ضدانقلاب، مطالبی بیان شده است. در بخش سوم کتاب، شرایط بحرانی کشور و ارتش به‌خوبی بیان شده است. استعفای سرلشکر محمد‌ولی قرنی رئیس ستادمشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران بعد از 43 روز خدمت و ترور ایشان که حادثه‌ای دردآور بود؛ سپس سرکوب عناصر ضدانقلاب در سنندج و بعدازآن وقایع گنبدکاووس که عملکرد ارتش در حوادث گنبد، منجر به بازگشت آرامش به گنبد شد و روز ۲۹ فروردین 1358 به‌عنوان روز ارتش، که ازطرف معمار کبیر انقلاب اسلامی نامیده شد. گروه همکاران سرلشکر حسین حسنی سعدی به‌خوبی تأثیر گرایش‌های قومی در تحولات اجتماعی و مرور اجمالی بر پیشینه احزاب ضدانقلاب را بیان کرده‌اند. در جای دیگر وضعیت جغرافیایی فرهنگی آذربایجان غربی و کردستان نیز به‌خوبی بیان و در آنجا از عملکرد ارتش در 1358 و 1359 در شمال ‌غرب کشور مطالبی آورده شده است. در فصل نهم کتاب، از شهدا و جانبازان ارتش در حوادث شمال غرب یادی شده است. در فصل دهم از حکومت بعثی عراق و دامنه اختلافات با ایران اسلامی، این‌گونه آمده است: ابتدا نگاهی به تاریخ کشور عراق و سپس دولت بعث و اختلافات مرزی ایران و عراق و تلاش‌های دیپلماتیک عراق در جامعه‌ بین‌المللی و روابط حزب بعث عراق با کشورهای عرب مرتجع منطقه به‌خصوص عربستان، مصر، کویت، سوریه و اردن و تلاش‌های مذبوحانه صدام برای شروع جنگ با ایران و سپس اختلافات سیاسی و نظامی عراق، فرصت‌طلبی عراق در شروع حمله به ایران اسلامی و توان دفاعی ارتش جمهوری اسلامی ایران و تشکیل ستاد عملیات مشترک به‌خصوص اجرای طرح دفاعی ابوذر. کتاب مذکور نگاهی کوتاه به کودتای نقاب، ساختار آن، چگونگی بهره‌برداری از پایگاه خلبان شهید محمد نوژه، چگونگی کشف کودتا توسط نیروهای نظامی ارتش و تأثیر نامطلوب کودتای انجام نشده نقاب بر ارتش پرداخته است. در فصل یازدهم، عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در منطقه‌ی عملیاتی غرب کشور در ۱۳۵۸ و در فصل دوازدهم، عملکرد ارتش در منطقه عملیاتی غرب کشور در شش ماه اول ۱۳۵۹ بیان شده است. در فصل سیزدهم کتاب، از عملکرد ارتش در منطقه‌ عملیاتی جنوب کشور و وضعیت جغرافیایی و نظامی استان خوزستان ... به‌طور مشروح توضیح داده‌شده است و در بخش دوم، به اوضاع لشکر ۹۲ زرهی خوزستان در ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ و تأثیر پاک‌سازی‌ها و کودتای نقاب در لشکر ۹۲ زرهی اهواز و فعال‌شدن گروه‌های ضدانقلاب وابسته به خلق عرب در لشکر ۹۲ زرهی، اقدامات آیت‌الله شبیر خاقانی و فعالیت‌های لشکر ۹۲ زرهی اهواز قبل از آغاز جنگ شامل امدادرسانی به سیل‌زدگان، برقراری امنیت انجام‌گرفته است. بخش چهارم از فعالیت‌های نظامی تحریک��آمیز عراق در خوزستان و مرزها، چگونگی تشدید درگیری‌های مرزی از فروردین ۱۳۵۹ تا روز شروع جنگ و بخش پایانی کتاب به وضعیت و ترتیب نیروی ارتش متجاوز عراق در برابر لشکر ۹۲ زرهی خوزستان، طرح پدافندی حُرّ و وضعیت و تعدیل نیروی لشکر ۹۲ زرهی اهواز در منطقه‌ی شمال غربی استان، منطقه‌ بستان، منطقه‌ جنوب غربی استان گفته شده است. بخش پنجم به اعزام یگان‌های پشتیبانی قزوین به خوزستان و تقویت لشکر ۹۲ زرهی اهواز توسط گروه‌های توپخانه، گروه‌های مهندسی، یگان‌های مخابرات و یگان‌های پشتیبانی، پشتیبانی خدمات رزمی پرداخته است. در فصل چهاردهم و فصل پایانی کتاب، جمع‌بندی و عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در شمال غرب، غرب و جنوب کشور آمده است. از نقشه‌های بسیار زیبا در پایان کتاب نیز می‌توان استفاده بهینه نمود. کتاب ارتش از انقلاب تا دفاع مقدس، بیست‌ودوم بهمن ۱۳۵۷ تا سی‌ویکم شهریور ۱۳۵۹، عملکرد ارتش در برقراری امنیت داخلی در شمال غرب، غرب و جنوب غربی کشور در پانصد نسخه به‌وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران به زیور طبع آراسته‌شده و در اختیار خوانندگان گرامی قرار دارد. مآخذ: گروه مؤلفان ارتش، ارتش از انقلاب تا دفاع مقدس، ارتش جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1399.
+ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، ارتش در اصطلاح لغوي، به مجموع نظامیان يك كشور و در ایران به مجموعه فرماندهي، ستاد مشترك، نيروهاي تابعه (زميني، هوايي، دريايي، پدافند هوایی) و سازمان‌های وابسته به آن اطلاق مي‌شود. از منظر تاکتیکی، ارتش به واحدهايي از نيروي زميني گفته می‌شود كه در مأموریت‌های استراتژيكي با اتخاذ تاكتيك‌هاي گوناگون و با اجراي رزمایش‌هاي مناسب به همراه واحدهايي از نيروهاي هوايي و دريايي، به انجام مأموریتی خاص مي‌پردازند. ارتش در كشور، متضمن امنيت ملي و منافع ملي است و بدون آن، اين دو مهم هرگز محقق نمی‌شود (رستمي، 1386 :69 ). ايران به‌عنوان كشوري با تاريخي كهن، همواره داراي ارتش منظم بوده و ايجاد ارتشي منظم به سبك و سیاق ارتش‌های امروزي، در دوران حكومت صفويان در ايران شكل گرفت؛ ليكن با پايان دوران صفوي و حمله افغان‌ها به ايران و بی‌لیاقتی شاه سلطان حسين صفوي، اصفهان به تصرف محمود افغان درآمد و ارتش ايران نتوانست اقدام مؤثري در مقابله با آن انجام دهد. سال‌ها بعد با اوج‌گرفتن آوازه نادرقلي افشار و ارتش او، افغان‌ها شكست خوردند و عثمانی‌ها و روس‌ها نیز اراضي اشغالي را از ترس تخليه کرده و به سرزمین‌های خود برگشتند. نادرشاه افشار با ارتش خود، نبرد تاريخي كرنال را با پيروزي انجام داد و دروازه‌ی هند را گشود؛ ليكن اين ارتش نیز با قتل او متفرق شد. کریم‌خان زند مدتی بعد از او، توانست قسمت اعظم سرزمين ايران در عهد نادري را پاس دارد؛ ليكن با مرگ او نيز قسمتي ديگر به دست بيگانگان افتاد و ارتش زنديه درگير مطامع جانشينان کریم‌خان شد (استرآبادی سده، 12: 52). با روی كار آمدن آغا محمدخان قاجار، ارتش نيرومندی تشكيل شد كه مقاصد خان قاجار را دنبال كند؛ ولي بازهم با قتل وی در دروازه تفليس، ارتش او همچون برف آب شد و حركات اصلاح‌طلبانه عباس‌ميرزا پسر فتح علي‌شاه به حال ارتش سودي نبخشيد. شکست‌های پی‌درپی علی‌رغم عزیمت مستشاران نظامي سوئدي، انگليسي، اتريشي، روسي و آمریکایی به ای��ان، حاصل بی‌کفایتی شاهان قاجار بود و پايان حكومت آن‌ها، نتوانست ملت ايران را به داشتن ارتش مقتدر و فداكار اميدوار سازد. با كودتاي 30 اسفند 1299 و پايان عمر سلسله قاجار، رضاشاه كه از افسران قزاق بود؛ برحسب نياز، اقدام به تشكيل قشون متحدالشكل كرد و با همسان‌سازی یگان‌های نظامي، زمينه ايجاد ارتش نوين را در كشور ما به وجود آورد (پناهي، 1391: 69). نیروهای متفقین در خلال جنگ دوم جهانی و در روز بيست‌ونهم آگوست 1941 (شهريور 1320)، وارد خاک ایران شدند و ارتش ايران پس از مقاومت کوتاهی مضمحل شد. مقاومتهای انجام‌گرفته عموماً به‌صورت خودجوش و ناشی از تعلق‌خاطر مذهبی و ملی، توسط افسران و سربازان ایرانی انجام شد. حاکمیت مرکزی، اعلام بی‌طرفی کرده بود و این مقاومت‌ها را نمی‌توان به برنامه‌ریزی حکومت مرکزی برای نبرد در برابر متجاوزان دانست. پدافند هوایی در تبریز، یک فروند هواپیمای متجاوز روسی را سرنگون کرد. صدها تن از کارکنان دریادل نیروی دریایی به فرماندهی شهید دریابان غلام‌علی بایندر، در برابر متجاوزان انگلیسی در جنوب و متجاوزان روسی در شمال به شهادت رسیدند. کارکنان نیروی زمینی و ژاندارمری نیز مقاومت‌های سرافرازانه‌ای داشتند (جهان‌فر، 1397). اگرچه گفته‌شده است که تاریخ تشکیل ارتش نوین ایران، به دوران پهلوی اول برمی‌گردد؛ اما گسترش دامنه جنگ جهانی دوم به ایران و اشغال آن ازسوی متفقین و انحلال ارتش، گویای آن است که نیروی مسلحی که در دوران رضاشاه تشکیل‌شده بود، فاقد قابلیت مقابله با تهدید خارجی بود. اولین لشکر زرهی ارتش ایران در سال 1343 و در عصر پهلوی دوم، در منطقه خوزستان و در نزدیکی مرز با عراق با تجهیز به تانک‌های ام 60 تشکیل شد که در آن زمان، از جدیدترین تانک‌ها به شمار می‌رفت. با افزایش جهانی قیمت نفت از 1340 به بعد‌، قسمت عمده‌ای از تجهیزات نظامی ازجمله 400 دستگاه تانک ام 60 از آمریکا دریافت شد و مسابقه تسلیحاتی ایران و عراق توسط آمریکا و شوروی ادامه یافت (حسینی، 1378: 87‌- 88). با افزایش بودجه دفاعی و خرید تسلیحات نظامی مدرن از اواسط دهه 1350‌، برنامه‌ریزی و تجهیز و تقویت ارتش ایران به‌منظور اهداف بزرگ‌تری انجام گرفت. مسئله مرزی و خطرات احتمالی عراق، مطلب کم‌اهمیتی جلوه نمی‌کرد و لذا ارتش ایران از قدرت دفاعی قابل‌توجهی برخوردار شد (موسوی قوی‌دل، 1393: 101). استعداد ارتش ایران در سال‌های پاياني حكومت پهلوي، به 000/540 نفر رسید. نیروی زمینی با بیش از هزار فروند بالگرد شامل 380 فروند بالگرد کبرا و حدود 2000 دستگاه تانک، از یک قدرت بازدارندگی بلامنازع برخوردار بود. یگان‌های رزمي و عملیاتی نيروي زميني آن عبارت بود از: هشت لشکر و چهار تيپ مستقل شامل لشکر 16 زرهي قزوين، لشکر پیاده گارد، لشکر گارد جاويدان، لشکر 28 پياده سنندج، لشکر 81 زرهي كرمانشاه، لشکر 92 زرهي اهواز، لشکر 64 پیاده ارومیه، لشکر 77 پياده خراسان، تيپ 84 پیاده لرستان، تيپ 88 زرهي زاهدان، تيپ 55 هوابرد شیراز و تيپ 23 نيروهاي ویژه هوابرد (نوهد). نیروی دریایی با برخورداری از دوازده فروند ناوچه موشک‌انداز ساخت فرانسه و مجهز به موشک‌های ضد شناور ساخت آمریکا (هارپون) و تعدادی رزم‌ناو، از حاکمیت دریایی بلامنازعی برخوردار بود. نیروی هوایی با بیش از 450 فروند جت جنگنده شامل 78 فروند اف 14 مجهز به موشک‌های فونیکس، یکی از قدرتمندترین نیروهای هوایی منطقه را تشکیل می‌داد (سامرائی، 1391: 49 و 50). ارتش با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در کانون توجه عموم سازمان‌های مسئول، احزاب و گروه‌های سیاسی اعم از چپ و راست قرار گرفت و هریک نظراتی از بازسازی، پاک‌سازی تا انحلال آن می‌دادند. ازسوی دیگر ارتش با چالش‌هایی نظیر تقلیل خدمت کارکنان وظیفه از دو سال به یک سال، انتقال کارکنان پایور به یگان‌های موردنظرشان و پاک‌سازی‌های مرحله‌ای در درون خود روبه‌رو بود. علاوه بر آن برخی مسائل در داخل ارتش نظیر بی‌انضباطی و هرج‌ومرج، تزلزل و آشفتگی در یگان‌ها، تشکیل شورای فرماندهی با حضور نمایندگان اقشار مختلف و تعیین فرماندهان توسط این شورا، در بسیاری موارد کاهش کارایی و آمادگی رزمی یگان‌ها و سازمان‌های تابعه ارتش را به دنبال داشت. چنین وقایعی تا روزهای آغازین جنگ تحمیلی و در برخی موارد تا مدت‌ها پس ‌از آن ادامه داشت. حضرت امام خمینی (ره) با درک نیات دشمنان انقلاب در شانزدهم دی 1358 در جمع نمایندگان درجه‌داران ضمن تأکید بر لزوم تصفیه غیر خودسرانه، از حاضرین خواست برای رضای خدا، ارتش را نگه داشته و از هرج‌ومرج جلوگیری کنند. درهمین راستا امام راحل به‌منظور خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان اسلام در تاریخ 26 فروردین‌ 1358، روز 29 فروردین‌ را به نام «روز ارتش» نام‌گذاری و پیام مهمی به مردم ایران صادر فرمود: «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. ملت شریف و مبارز ایران، وفقهم‌الله تعالی. با اهدای سلام و سپاس از مجاهدات خستگی‌ناپذیر شما ملت شجاع که اهداف مقدس اسلام را تا آستانه‌ پیروزی رساندید و دست خیانت‌گران داخلی و خارجی را با خواست خدای بزرگ قطع گردید، لازم است به تذکرات زیر توجه فرمائید: ۱- روز چهارشنبه 29 فروردین، روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با سازوبرگ به رژه بپردازند و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران، حضور خود را برای فداکاری درراه استقلال و حفظ مرزهای کشور اعلام نمایند.2- ملت ایران موظف‌اند از ارتش اسلامی استقبال کنند و احترام برادرانه از آنان نمایند. اکنون ارتش در خدمت ملت و اسلام است و ارتش اسلامی است و ملت شریف لازم است آن را به این سمت رسماً بشناسد و پشتیبانی خود را از آن اعلام نمایند. اکنون مخالفت با ارتش اسلامی که حافظ استقلال و نگهبان مرزهای آن است، جایز نیست. ما و شما و ارتش، برادرانه باید برای حفظ امنیت کشورمان کوشش کنیم و به شرارت اشرار و اختلال مفسدین خاتمه دهیم.3- افراد ارتش موظف‌اند در داخل ارتش، حفظ و نظم و سلسله‌مراتب و ضوابط را بکنند. توجه‌ننمودن به این مسئله، موجب ضعف ارتش اسلامی می‌شود و نظام از هم می‌پاشد. سربازان و درجه‌داران و افسران موظف‌اند سلسله‌مراتب را حفظ و مراعات کنند. چنانچه رؤسای فوق موظف‌اند با ارتش به‌طور محبت و برادری رفتار نمایند و از دیکتاتوری که در رژیم طاغوت بود، اجتناب نمایند. ارتش اسلامی باید با حفظ سلسله‌مراتب و نظام صحیح اسلامی و اطاعت کامل زیردست اداره شود. تخلف از این امر، ضدانقلاب است و مورد مؤاخذه خواهند بود 4- افراد خارج از ارتش، حق ندارند در امر ارتش دخالت کنند و ارتشی را در داخل ارتش یا خارج ارتش بدون مجوز دستگیر کنند. اگر شکایتی دارند یا اطلاع از مجرمت کسی دارند، روی موازین شرعی و قانونی رسیدگی خواهد شد و دخالت بی‌جا در داخل ارتش، موجب ضعف آنان می‌شود و مخالف انقلاب اسلامی است. 5- این قشر از ارتش که در خدمت اسلام هستند و وفاداری را از جمهوری اسلامی اعلام نمودند، اگر خدای‌نخواسته در رژیم طاغوتی خلاف و گناه صغیره کرده‌اند، با برگشت به‌سوی خدای تعالی و جمهوری اسلامی، مورد عفو خداوند رحمان و عفو ملت شریفند و این‌جانب نیز آنان را عفو کردم. امید است آنان با دلگرمی و اعتماد به خدا و ملت شریف، به خدمت خود صادقانه ادامه دهند و باقدرت در پادگان‌های خود مستقر شوند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و مسلمین و هدایت جوانان فریب‌خورده را که می‌خواهند در صفوف مسلمان‌ها تفرقه بیندازند، خواستارم و هوشیاری ملت را در مقابل توطئه‌های غیر اسلامی امیدوار. والسلام علیکم و رحمت‌الله. روح‌الله‌الموسوی‌الخمینی» (صحیفه‌ امام، 1379، ج 7: 21- 20). صدور این پیام مهم ازسوی امام خمینی (ره)، موجب رفع سوءتفاهم‌های بسیار نسبت به ارتش شد و ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز با هوشیاری کامل، به رهنمودها و دستورات امام خمینی (ره) لبیک گفت. هوشیاری رهبری انقلاب و تلاش برخی کارکنان مؤمن و متعهد ارتش در ماه‌های اول انقلاب، مانع از انحلال آن شد. شروع شورش‌ها در برخی از مناطق کشور با تحریکات عوامل داخلی و خارجی دشمنان انقلاب در این شرایط دشوار‌، ارتش را وادار به واکنش کرد و تعداد دیگری از یگان‌ها، به‌تدریج عازم مأموریت آرام‌سازی مناطق بحران‌زده شدند. به دنبال آن نیز جنگ بر ایران تحمیل شد، جنگی که تبدیل به طولانی‌ترین جنگ تاریخ معاصر شد. نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران با همکاری و مشارکت سایر نیروهای انقلابی، به‌طور مداوم با تحرکات گروهک‌های ضدانقلاب در کردستان مقابله و در طول جنگ تحمیلی، تلاش بسیار و ایثارگری کردند و در انجام مأموریت‌هایی که ازسوی فرماندهی معظم کل قوا محول می‌شد، نهایت ایثار و گذشت و مقاومت خود را به نمایش گذاشتند (اسناد سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران). یادآوری این نکته ضروری است که مسئله کردستان در دهه اول بعد از انقلاب، در رأس تمام مشکلات داخلی ایران قرار داشت و در جنگ تحمیلی نیز قسمتی از قدرت رزمی نیروهای مسلح ما را به خود مشغول داشت. جهت مقابله با این تهدیدات و آرام‌ساختن اغتشاشات استان‌های مرزی؛ لشکرهای 64 پیاده ارومیه و 28 پیاده سنندج، تیپ 55 هوابرد شیراز، دو تیپ از لشکر 16 زرهی قزوین، تیپ 30 پیاده گرگان، دو گردان از لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، دو گردان از لشکر 77 پیاده خراسان و تیپ 23 نوهد همه در کردستان می‌جنگیدند. به لحاظ اشغال افغانستان توسط روس‌ها و پیشروی روزانه چهار لشکر زرهی شوروی در خاک آن کشور، مسئولان کشور صلاح ندانستند که لشکر 77 پیاده خراسان را در شرق کشور جابه‌جا کنند. لشکر 88 زرهی زاهدان نیز به دلیل درگیری‌های سیستان و بلوچستان، در همان استان استقراریافته بود و جابه‌جا نشد. لشکر 92 زرهی خوزستان نیز آلوده کودتای انجام‌نشده نقاب شده و تعدادی از فرماندهان آن، دستگیر و اعدام‌شده بودند. حدود یک‌سوم یگان‌های لشکر 81 زرهی کرمانشاه هم به مقابله با ضدانقلاب می‌پرداختند. بنابراین دشمن با ایجاد جنگ داخلی و درگیرکردن ارتش و سپاه‌ در درگیری‌های منطقه‌ای؛ فرصت بازسازی، انسجام و تکامل را از نیروهای مسلح گرفته بود (جوادی‌پور و دیگران، 1372: 76). استکبار جهانی پس از ناامیدی از آشوب‌های برپاشده توسط ایادی خود در داخل کشور، رژیم بعث عراق را که انگیزه کافی برای رویارویی با جمهوری اس��امی ایران داشت، تحریک و ترغیب کرد که به ایران اسلامی حمله کند. ارتش عراق تک سراسری خود را در13:00 روز 31 شهریور 1359 به ایران اسلامی آغاز کرد. ابتدا توپخانه عراق، تأسیسات گارد ساحلی ایران را در کرانه اروندرود گلوله‌باران کرد و حملات هوایی همه‌جانبه عراق به شهرهای ایران ازجمله تهران، اصفهان، تبریز، شیراز، اهواز، خرمشهر، دزفول، همدان و ... شروع شد و بدین‌سان جنگ اعلام‌نشده عراق علیه ایران، به‌طور رسمی از13:30 روز 31 شهریور1359 آغاز شد (معین‌وزیری، 1385: 50). در چنین شرایطی، بی‌تردید همه نگاه‌ها در درجه اول، متوجه ارتش جمهوری اسلامی ایران بود تا پاسخ مناسبی را به متجاوزان عراقی بدهد. نیروی هوایی ارتش در اولین واکنش خود، با اجرای طرح‌های از قبل پیش‌بینی‌شده، چهار فروند هواپیمای جنگنده اف 4 را در16:00 همان روز، به داخل خاک عراق اعزام و پایگاه‌های کوت و شعیبیه را بمباران کرد. پاسخ بعدی و ویرانگر نیروی هوایی که برگرفته از طرح پدافندی البرز آن نیرو بود، صبح 1 مهر 1359 با عنوان عملیات کمان 99 به مورداجرا گذاشته شد و طی آن، دویست فروند هواپیمای جنگنده- بمب‌افکن به پرواز درآمدند و با عبور 140 فروند آن‌ها از مرز، تمامی پاسگاه‌های نیروی هوایی عراق (غیر از پایگاه الولید) هدف قرار گرفت. لازم به ذکر است که نيروي هوايي ارتش جمهوری اسلامی ایران، به فرماندهی سرهنگ خلبان جواد فكوري، در 27‌/4/1359 مبادرت به تهیه و انتشار «دستور رزمی البرز» در 99 صفحه کرده بود. عملیات کمان 99 بر پایه این دستور، طرح‌ریزی و اجرا شد و عدد ۹۹ نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی البرز گرفته‌شده بود. این طرح، مبنای بسیاری از عملیات‌های پدافند هوایی و آفندی نیروی هوایی ارتش در 1359 شد و بر همین اساس، عملیات خلبانان شجاع نیروی هوایی ارتش استمرار یافت و در کلیه صحنه‌های نبرد، مانع بزرگی بر سر راه پیشروی دشمن بعثی شد. در منطقه عملیاتی خرمشهر نیز عملیات آن‌ها علیه واحدهای زمینی عراق انجام گرفت. ازجمله جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در روز اول مهر 1359، واحدهای زمینی دشمن را در محور شلمچه بمباران و حرکت آنان را با کُندی مواجه کردند (معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش، دستور رزمی البرز نیروی هوایی ارتش، تیر 1359). ارتش بعث عراق برروی زمین، سه جبهه را در مرز دو کشور باز کرد. سپاه یکم عراق در جبهه شمالی، سپاه دوم در جبهه میانی و سپاه سوم در جبهه جنوبی، تهاجم خود را به ایران آغاز کردند. سپاه یکم در منطقه کوهستانی شمال غرب ایران با لشکر 7 پیاده کوهستانی و شش تیپ پیاده مستقل و تعدادی گروهان کماندویی و نیروهای جیش‌الشعبی؛ سپاه دوم با لشکرهای 6 و 12 زرهی و لشکرهای 2‌، 4 و 8 پیاده کوهستانی و ده تیپ مستقل و 54 گروهان کماندویی در جبهه غرب از قصرشیرین تا مهران باهدف تصرف ارتفاعات مهمی چون پاطاق، قلاجه، بازی‌دراز و ... به پیشروی پرداخت و همچنین مأموریت دوم آن، جلوگیری از نفوذ نیروهای ایرانی به‌سمت بغداد به‌عنوان هدف راهبردی بود. سپاه سوم که از قدرتمندترین یگان‌های نیروی زمینی عراق بو؛د با لشکرهای 3، 9 و 10 زرهی و لشکرهای 1 و 5 پیاده- مکانیزه تیپ 10 زرهی، تیپ زرهی ابن ولید، تیپ 27 پیاده، تیپ 113 مرزی و تیپ 23 کماندو؛ دفاع از پایتخت عراق و تصرف بخش‌هایی از استان خوزستان به‌عنوان هدف راهبردی را بر عهده داشت (مصاحبه با ذاکری، ۱۳۹۱). بی‌تردید تهیه طرح‌های پدافندی اولیه برای مقابله با تهدید ارتش عراق و اجرای نسبی این طرح‌ها با توجه به امکانات موجود ارتش ایران، یک اقدام بسیار برجسته و بی‌نظیر در مقابله با تهاجم ارتش عراق بود. یگان‌های کاملاً مجهز و آماده عراق در برخورد با مقاومت شجاعانه نیروهای پدافندی ارتش و سایر نیروهای مسلح نوپای ایران که برگرفته از طرح‌های پدافندی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود، مجبور به توقف و اتخاذ پدافند در زمین‌های نامناسب شدند و به‌جز در منطقه خرمشهر و محاصره آبادان، عملاً موفق به تأمین هیچ‌یک از اهداف عملیات تهاجمی خود که همانا اشغال اهواز و جداسازی خوزستان از خاک ایران بود، نشدند. نیروهای ایران درگام بعدی با اجرای عمیات‌های آفندی موفقیت‌آمیز، این فرصت را یافتند تا با استفاده از زمان کسب‌شده، نسبت به بازسازی و تحکیم خطوط پدافندی خود بپردازند و با اجرای عمیات‌های آفندی موفق خود، توانستند نیروهای ارتش عراق را تا مرزهای بین‌المللی به عقب برانند (تهامی، دافوس آجا: 1392). ارتش ایران برای برقراری کنترل، اداره، هدایت جنگ تا سرکوب متجاوز و پیروزی نهایی؛ راهبرد عملیاتی خود را براساس طرح ابوذر که شامل سه مرحله کلی بود، انتخاب و با صدور دستورهای جزءبه‌جزء اقدام به اجرای آن کرد: مرحله یکم: متوقف‌کردن هرچه سریع‌تر پیشروی دشمن در همه محورها با استفاده از موانع طبیعی. این مرحله، حدود هفت تا ده روز اولیه جنگ، انجام شد و دشمن را وادار به اتخاذ حالت پدافندی کرد و بر همین اساس در پایان روز ششم جنگ، صدام حسین با اظهار اینکه ارتش عراق به اهداف نظامی خود دست‌یافته است، آمادگی آن کشور را برای ترک مخاصمه، مشروط به پذیرش شرایط عراق ازسوی ایران اعلام کرد. این در حالی بود که صدام حسین در مرداد 1359 در طایف عربستان گفته بود: «حمله به ایران برای ارتش قهرمان عراق، بیش از یک تفریح نیست!» سرلشکر وفیق ‌السامرائی در رابطه با اهداف تجاوز نظامی رژیم بعث عراق علیه ایران، در کتاب ویرانی‌های دروازه شرق می‌گوید: «اهداف نظامی عراق در جنوب، اشغال شهر دزفول، استان اهواز (خوزستان) و همچنین کرانه‌های شرقی شط‌العرب (اروندرود) ازجمله شهرهای خرمشهر و آبادان و سپس ادامه پیشروی به‌سمت ماهشهر و بستن بندر شاهپور (بندر امام) و تسلط بر آن بود. در این صورت اگر حکومت ایران ساقط و این کشور تجزیه نمی‌شد‌، به تحمیل اراده عراق بر ایران منجر می‌شد.» (السامرائی، 1391: 72،73). اظهارات صدام حسین و همچنین اذعان رئیس میز ایران در استخبارات ارتش عراق با توجه به اینکه در طول شش روز اول جنگ، ارتش عراق حتی موفق به تأمین هیچ‌یک از اهداف باارزش تاکتیکی خود نشده و کماکان در پشت دروازه‌های خرمشهر و سوسنگرد و دامنه‌های تپه‌های الله ‌اکبر، ارتفاعات قبل از سرپل ذهاب، گیلان غرب و ... درجا می‌زد؛ نشان می‌داد که حکومت عراق از همان روز ششم مهر 1359 یعنی پایان هفته اول جنگ، از کسب پیروزی ناامید شده بود و بغداد در روز دوم مهر 1359، به مدت 48 ساعت، آتش‌بس یک‌طرفه اعلام کرد. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز به‌منظور مقابله با دشمن بعثی و ایجاد وحدت فرماندهی در کلیه عملیات‌های آفندی و پدافندی در خلیج ‌فارس، دست به تشکیل قرارگاه مقدم خود با نام «نیروی رزمی 421» به فرماندهی ناخدایکم مصطفی مدنی‌نژاد (جانشین وقت فرماندهی نیروی دریایی ارتش)در بوشهر زد (جعفری جبلی و منصوری، 1389: 351). نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با توجه به مأموريت ذاتي خو�� و با تهيه طرح کلي پدافندي در دريا با نام «ذوالفقار»، به‌صورت مستمر در طول هشت سال جنگ تحميلي‌، عمليات‌های متعددي را در دريا به اجرا درآورد كه در این رابطه میتوان به محاصره دريايي كامل دشمن، باز نگه‌داشتن خطوط مواصلات دريايي خودي، بازرسي و تفتيش كشتي‌هاي مشكوك، گشت‌هاي دريايي در راستاي پدافند از جزاير، سواحل و سكوهاي نفتي، اسكورت كاروان كشتي‌هاي تجاري و نفت‌كش، تجسس و نجات و ...  اشاره کرد. همچنين نیروی دریایی ارتش در دوران دفاع مقدس، توانست ضربات کوبنده و مهلکی را با اجرای عمليات‌هاي برق‌آسا و غافل‌گيرانه اشكان، شهيد صفري، مرواريد و ... بر پیکره نیروی دریایی و رژیم متجاوز عراق وارد و تاپایان جنگ، سیادت دریایی ایران در خلیج فارس را حفظ کند. نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران علاوه بر به‌كارگيري يگان‌هاي عملیاتی مختلف خود در پهنه دريا، در عمليات متعددي در خشكي نیز شركت داشت که ازجمله می‌توان به مشارکت نیروی دریایی در حماسه مقاومت 34‌روزه در خرمشهر، دفاع از جزیره آبادن، مشارکت در عملیات‌های ثامن‌الائمه، بیت‌المقدس، بدر، خیبر و والفجر 8 اشاره کرد (اسناد و مدارک، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش‌). در صحنه زمینی نیز با توجه به تمرکز عمده نیروهای دشمن در منطقه جنوب و تلاش اصلی آن برای اشغال خرمشهر و آبادان و برای ساماندهی و انسجام نیروهای عمل‌کننده خودی در این منطقه، قرارگاهی تحت عنوان «فرماندهی اروند» در بیست‌و‌هفتم مهرماه 1359 شکل گرفت و در رأس آن، فرمانده ژاندارمری، سرهنگ پیاده ستاد حسن‌علی فروزان یکی از افسران شایسته نیروی زمینی، به‌عنوان فرماندهی قرارگاه اروند منصوب شد و نیروی زمینی نیز بنابه درخواست این فرماندهی، نیروهای لازم را در حد توان و تقدم اعزام می‌کرد. در رابطه با انسجام هرچه بیشتر نیروهای اعزامی تحت عنوان نیروهای سپاه و مردمی نیز در 29/7/1359 برادر رحیم صفوی که به‌عنوان یک رزمنده جهادگر در دارخوین مستقر بود، ازسوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) که در آن زمان نماینده حضرت امام (ره) در شورای عالی دفاع بود، به فرماندهی اروند معرفی شد تا با دریافت کمک و رفع نیازمندی، به هنگام لزوم در عملیات از وجودشان استفاده شود (سروری و جاودانی،1390: 54- 56). نیروی هوایی ارتش نیز علاوه بر اهداف راهبردی در عمق خاک دشمن، پشتیبانی از نیروهای سطحی (زمینی و دریایی) را بر عهده گرفت و یگان‌های پدافند هوایی آن نیز با گسترش در کشور، مقابله با تهاجم هوایی دشمن را بر عهده داشتند و به‌این‌ترتیب تا حدودی از تلاش‌های پراکنده و کم‌اثر و همچنین از دست‌رفتن امکانات و نیروها جلوگیری شد. همچنین علاوه بر تقویت منطقه اروند با تمام امکانات در دسترس ژاندارمری، تا اول آبان 1359 از عناصر نیروی زمینی ارتش نیز استعدادی درحدود یک تیپ تقویت‌شده با یک گروهان تانک و یک گردان توپخانه، در مقابل خط سرپل دشمن در شرق کارون در اختیار فرماندهی اروند قرار گرفت (سروری و جاودانی،1390: 55- 56). حاکمیت عراق که در برآورد توان رزمی ارتش دو کشور، حداکثر توان مقاومت ایران را یک هفته تخمین و آنگاه دست به تجاوز زد؛ با مقاومت شدیدی مواجه شد که انتظار آن را نداشت. و نیروهای ایرانی در مقابل نیروهای دشمن بعثی، بعد از چهار هفته در بعضی از مناطق، کم‌تر از چهل کیلومتر عقب‌نشینی داشتند (جوادی‌پور، 1383: 76،77). مرحله دوم طرح ابوذر پدافند در مقابل دشمن، بازسازی نیروهای خودی و تشکیل یکان‌های جدید و برای کسب آمادگی حمله متقابل: در این مرحله عملیات‌های شناسایی بارزم جهت کسب اطلاعات بیشتر و همچنین انجام عملیات آفندی محدود، علیه مواضع دشمن در دستور کار قرار گرفت و ارتش در این مرحله که تقریباً یک ماه پس از شروع جنگ آغاز شد، با هدف بازسازی و کسب آمادگی لازم برای حمله متقابل در مقابل نیروهای عراقی، به وضعیت پدافندی درآمد. در این زمان نیروهای ارتش به‌ویژه نیروی زمینی، به‌سرعت به بازسازی نیروی انسانی و تجهیزات خود اقدام کرد. لغو خدمت یک‌ساله کارکنان وظیفه و احضار نیروهای ذخیره سال 1356 در حدود 000/135 نفر، تغییر در انتصابات، بهبود سامانه فرماندهی، احضار نیروهای متخصص رهاشده از خدمت و برقراری انضباط ازجمله این اقدامات بود و امام راحل هم بی‌دریغ ارتش را حمایت می‌کردند. این مرحله تا اوایل 1360 طول کشید. ارتش علاوه بر تلاش در بازسازی و افزایش توان و آمادگی رزمی خود، طی دستورالعملی به قرارگاه‌های عملیاتی شمال غرب، غرب و جنوب غرب فرمان داد متناسب با توانایی‌های موجود خود، در هر فرصت مناسب با بهره‌گیری از عناصر سپاه و بسیج، به خطوط و مواضع پدافندی دشمن تک محدود نمایند. ارتش در این مرحله، پیشروی دشمن را متوقف و نیروهای آن را زمین‌گیر کرد. نیروی زمینی ارتش با وجود مأموریت پدافند سراسری در خط تماس با دشمن، 25 عملیات شناسایی بارزم و عملیات محدود آفندی را با همکاری نیروهای سپاه و بسیج در رده‌های گروهان، گردان و تیپ علیه مواضع مقدم پدافندی دشمن به اجرا درآورد که از میان آن‌ها، می‌توان به، عملیلات آفندی پای پل کرخه به‌وسیلۀ لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در 23 مهر 1359، اجرای دو عملیات آفندی و پدافندی به‌وسیلۀ گردان 144 پیاده لشکر 21 پیاده حمزه (ع) و گردان 153 لشکر 77 پیاده خراسان و گردان ژاندارمری و نیروهای تیپ 37 زرهی شیراز در منطقه شمال آبادان  و تیپ 1 پیاده از لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در پای پل کرخه در 8 و 9 آبان 1359، عملیات آفندی آزادسازی سوسنگرد تیپ 2 زرهی دزفول، تیپ 3 زرهی دشت آزادگان لشکر 92 زرهی اهواز و گردان 148 پیاده از لشکر 77 پیاده خراسان گردان ژاندارمری و نیروهای بسیجی و سپاهی و نیروهای دکتر چمران در 26/8/1359، عملیات آفندی عاشورا به‌وسیلۀ لشکر 81 زرهی کرمانشاه و گردان 163 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان و نیروهای بسیجی مردمی در 28/8/1359، عملیات آفندی کلینه و سیدصادق (1) در شمال سرپل ذهاب تیپ 3 زرهی ابوذر و نیروهای بسیجی مردمی در 28/9/1359 در سرپل ذهاب، آفند محدود تنگه حاجیان توسط تیپ 3 لشکر 81 زرهی کرمانشاه در 14/10/1359 در گیلان غرب، تک محدود کلینه و سیدصادق تیپ 3 در 15/12/1359 در سرپل ذهاب، تک محدود بازی‌دراز 1 در 2/2/1360 و بازی‌دراز 2 در 12/6/1360 در سرپل ذهاب، تک محدود خوارزم (ضربت ذوالفقار) تیپ 1 لشکر 81 زرهی کرمانشاه در میمک در 29/10/1359 که منجر به بازپس‌گیری ارتفاعات میمک شد، عملیات نصر تک محدود لشکر 16 زرهی در کرخه‌کور در 15/10/1359، آفند محدود تیپ 2 لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در غرب کرخه در 25/1/1360، عملیات آفندی الله اکبر (خیبر) به‌وسیلۀ نیروهای لشکر 92 زرهی خوزستان، لشکر 16 زرهی قزوین و تیپ 55 هوابرد شیراز در منطقه الله ‌اکبر در 31/2/1360، تک محدود عملیات فرمانده کل قوا- خمینی روح خدا توسط گردان 214 سوارزرهی از لشکر 77 پیاده خراسان و سپاه پاسداران در 21/3/1360، عملیات آفندی جاده ماهشهر- آبادان، تیپ 37 زرهی شیراز و گردان 144 لشکر 21 پیاد�� حمزه (ع) علیه مواضع دشمن در شمال آبادان در 31/3/1360، عملیات آفندی طراح به‌وسیله تیپ‌های 1 زرهی قزوین و 3 زرهی همدان و تیپ 55 هوابرد شیراز، نیروهای سپاه پاسدارن و دکتر مصطفی چمران در منطقه کرخه‌کور در 5/5/1360و عملیات آفندی شهید مدنی لشکر 16زرهی قزوین و تیپ 55 هوابرد شیراز و گردان ژاندارمری در منطقه جنوب در 27/6/1360 اشاره کرد که منجر به وارد‌آمدن تلفات و خسارات زیاد به دشمن و آزادی بخشی از مناطق اشغالی و بهبود مواضع پدافندی خودی شد. اگرچه برخی از این عملیات‌ها به نتیجه مورد نظر نرسید؛ ولی در ارتقای روحیه نیروهای خودی و تضعیف نیروهای ارتش عراق تأثیرگذار بود. همچنین نیروی دریایی ارتش ایران در این مرحله‌، خسارات عمده‌ای به نیروی دریایی دشمن وارد آورد و علاوه بر انهدام اسکله‌های البکر و الامیه و درهم‌شکستن عمده توان دریایی دشمن در هفتم آذر 1359، سیادت دریایی ایران را در شمال خلیج فارس برقرار کرد. نیروی هوایی ارتش ایران هم ضمن پاسداری از آسمان کشور و پشتیبانی از نیروهای سطحی؛ با انجام عملیات‌های برون‌مرزی، اهداف تعیین‌شده را در داخل خاک عراق مورد هجوم هوایی خود قرار می‌داد و کاروان‌های نفتی را در خلیج‌ فارس با جنگنده‌های اف 14 پشتیبانی می‌کرد. پدافند هوایی ضمن حفاظت از فضای کشور و تأسیسات، مناطق عملیاتی را هم پوشش می‌داد (جوادی‌پور، 1383: 76،77). مرحله سوم که آفندهای بزرگ علیه نیروهای متجاوز و آزادسازی مناطق اشغالی در سطح وسیع بود، از ابتدای سال دوم با اجرای عملیات ثامن‌الائمه (ع) و شکست حصر آبادان در 5/7/1360 آغاز شد. طراحی عملیات‌های بزرگ برای بیرون‌راندن دشمن متجاوز، از سال دوم جنگ، در دستور کار نیروهای مسلح ایران قرار گرفت و ارتش به‌تدریج به رها‌کردن یگان‌ها از سایر مناطق و تقویت یگان‌های مستقر در غرب و جنوب غرب پرداخت و سپاه نیز هم‌زمان به ساماندهی و گسترش نیروهای خود مبادرت ورزید و تا حدودی توانست نیروهای مردمی را به‌خصوص در جبهه جنوب ساماندهی کند (لطف‌الله‌زادگان‌، 1381: 100). اولین عملیات گسترده ایران، به نام عملیات ثامن‌الائمه (ع) طراحی شد. این عملیات که با شرکت یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران، ژاندارمری، سپاه پاسداران‌، نیروهای مردمی و جهاد سازندگی اجرا شد؛ بر یک طراحی دقیق و حساب‌‌شده برگرفته از اصول جنگ انجام گرفت و به علت نتیجه درخشان و موفقیت‌آمیز آن، میل تهاجمی و شوق آزادسازی مناطق اشغالی در رزمندگان ایران بیش‌از‌بیش تقویت شد. عملیات ثامن‌الائمه (ع) با شکستن محاصره یازده‌ماهه آبادان، علاوه بر نتایج تاکتیکی و روانی چشمگیر برای نیروهای مسلح ایران؛ در حقیقت اولین عملیات بزرگ تهاجمی از یک سری عملیات‌های آفندی گسترده و موفق نیروهای مسلح ما در دومین سال جنگ به شمار می‌آید که به آزادی بخشی از مناطق اشغالی و انهدام سنگین نیروهای متجاوز منجر شد. لازم به ذکر است که اهمیت راهبردی حفظ آبادان سبب شد تا امام خمینی (ره) رهبر انقلاب اسلامی و فرمانده کل قوا در 14 آبان 1359، فرمان شکستن حصر آبادان را خطاب به نیروهای مسلح به شرح زیر صادر نماید: «من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود و [هشدار می‌دهم] به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی و ...که باید این حصر شکسته شود، مسامحه نشود در آن، حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشد که ما اگر این‌ها هم آمدند، بیرونشان می‌کنیم. اگر این‌ها آمدند خسارات بر ما وارد می‌کنند ... نگذارند این‌ها بیایند در آبادان وارد بشوند». ازسوی دیگر ارتش عراق بخش عمده توان رزمی خود را برای سقوط دو شهرآبادان و خرمشهر به ‌کار گرفته بود. خرمشهر، آبادان، اهواز و همچنین سوسنگرد، نماد برد عراق در قماری بود که علیه انقلاب اسلامی ایران راه انداخته بود. ازاین‌رو تصرف این شهرها برای صدام، اهمیت شایانی داشت. سرهنگ ستاد سیدشهاب‌الدین جوادی در سال اول و دوم دفاع مقدس به‌ویژه در سِمت فرماندهی لشکر ۷۷ پیاده خراسان، نقش بسیار مؤثری در هدایت عملیات‌های منطقه جنوب داشت و لشکر 77 پیاده خراسان نیز یکی از منسجم‌ترین لشکرهای نیروی زمینی ارتش بود که در جریانات انقلاب دچار آسیب کمتری شده بود. یگان‌های این لشکر تا پایان اسفندماه 1359، به‌طور کامل به منطقه جنوب اعزام شدند و نام فرماندهی اروند از تاریخ نهم فروردین 1360، به فرماندهی منطقه عملیاتی لشکر 77 پیاده تبدیل شد و به دنبال آن فرماندهی نیروی زمینی ارتش، مسئولیت سازمانی و قانونی خود را به‌طور کامل بر عهده گرفت. به‌طورکلی بعد از انحلال فرماندهی اروند و شکل‌گیری جبهه‌های چهارگانه، منطقه عملیات خوزستان با دو لشکر زرهی و دو لشکر پیاده در حال مقابله با ارتش عراق بودند. این یگان‌ها شامل لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در غرب شوش و دزفول به‌منظور جلوگیری از نفوذ نیروهای عراقی برای تصرف گلوگاه خوزستان، لشکر 16 زرهی قزوین در سوسنگرد و هویزه، لشکر 92 زرهی خوزستان در مقابل اهواز و لشکر 77 پیاده خراسان در شمال آبادان بودند که همراه نیروهای تکاوران دریایی، ژاندارمری، سپاه، مردمی و نیروهای محلی؛ مسئولیت‌های واگذاری برابر طرح ابوذر و دستورالعمل‌های نیروی زمینی ارتش و طرح حر لشکر 92 زرهی را اجرا می‌کردند (سروری و جاودانی، 1390: 99 و 100). یکی از ویژگی‌هایی بارز عملیات ثامن‌الائمه (ع)؛ وجود هماهنگی‌ در طراحی و اجرای عملیات بین یگان‌های عمده عمل‌کننده ارتش، سپاه پاسداران، جهاد سازندگی بود. منطقه‌ای که برای انجام عملیات ثامن‌الائمه (ع) انتخاب شد، بخشی از خاک ایران بود که ارتش عراق توانسته بود با عبور از رودخانه کارون، در شرق آن مستقر شود. فضای منطقه سرپل، حدود 150 کیلومتر مربع و به‌ طور نسبی کوچک و ازاین‌رو برای اولین عملیات مشترک نیروهای مسلح ایران از شرایط لازم برخوردار بود (عسکری‌، 1392: 168). در پی انجام این عملیات، سرانجام حصر آبادان در18:20 روز ششم مهر 1360 توسط رزمندگان ایران اسلامی شکسته شد. با انجام این عملیات و اتکای مواضع پدافندی نیروهای خودی به رودخانه غیر قابل ‌عبور کارون، امکان صرفه‌جویی در نیرو و در نتیجه رهاشدن قسمت عمده لشکر 77 پیاده خراسان و سپاه از این منطقه و به‌کارگیری آن‌ها در مراحل بعدی آزادسازی مناطق اشغالی ‌به موجود آمد و محورهای اهواز- آبادان و ماهشهر- آبادان باز شد و در کنترل نیروهای خودی قرار ‌گرفت. ازسوی دیگر تصرف یا تخریب سریع پل‌های احداثی دشمن بر‌روی رودخانه کارون، امکان محاصره و انهدام و اسارت قسمت عمده‌ای از نیروهای متجاوز را میسر می‌ساخت. در پی شکست حصر آبادان، عملیات طریق‌القدس در هشتم آذر 1360 اجرا شد‌. از ابتکارات مهمی که در عملیات طریق‌القدس انجام شد و نتیجه‌ای مطلوب در پی داشت، اتحاد مقدس قوای نظامی کشور بود. پس از قطعی‌شدن اجرای عملیات طریق‌القدس، فرماندهان نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران، مأموریت اجرای عملیات طریق‌القدس را به قرارگاه مشترک کربلای 1 که هماهنگ‌کننده عملیات ارتش و سپاه بود، واگذار و سرهنگ مسعود منفرد نیاکی و غلام‌علی رشید را به فرماندهی این قرارگاه منصوب کردند. عملیات در 00:30 بامداد 8/9/1360 با عبور نیروهای پیاده یگان‌های پیاده سپاه و ارتش از میادین مین و مواضع دشمن، در چند محور به‌طور هم‌زمان آغاز شد. نقطه پایان عملیات طریق‌القدس، تلاش نیروهای خودی برای پاک‌سازی محدوده‌ای به وسعت هفتاد کیلومتر مربع بود که بین جنوب سابله و شمال رودخانه نیسان قرار داشت؛ لیکن قبل از شروع عملیات، قوای عراقی در 30/9/1360 در پوشش آتش شدید توپخانه از منطقه مزبور خارج شدند و انجام عملیات نیروهای خودی منتفی شد (پورداراب و کریمی‌، 1389: 134). نقش نیروی هوایی و هوانیروز ارتش در عملیات طریق‌القدس، بسیار مهم و تأثیرگذار بود. پایگاه هوانیروز مسجد سلیمان مأموریت یافت از یگان‌های تحت امر قرارگاه کربلا پشتیبانی کند، پایگاه هوانیروز اصفهان نیز در فرودگاه اهواز مستقر شد و در احتیاط فرماندهی قرارگاه کربلا قرار گرفت. فعالیت نیروی هوایی ارتش نیز از هنگام طراحی مانور عملیات، آغاز شد و تا زمان شناسایی و درگیری‌ها، گسیل نیروها از شهرهای دورو نزدیک و سپس حمل مجروح و ترابری آنان به مناطق گوناگون کشور انجام گرفت. با اجرای عملیات طریق‌القدس (کربلای 1) که حضرت امام خمینی (ره) آن را فتح‌الفتوح نامیدند، 650 کیلومترمربع اراضی اشغالی دشت آزادگان از ارتش عراق بازپس گرفته شد. این عملیات، باعث تجزیه قوای دو سپاه سوم و چهارم ارتش عراق و پاشیدن شیرازه دفاعی نیروهای بعثی در مرکز خوزستان شد و زمینه‌های اجرای عملیات‌های فتح‌المبین و بیت‌المقدس را فراهم آورد. عمليات فتح‌المبين به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات نظامی تاریخ معاصر کشورمان، به‌عنوان نقطه‌ی عطفی در جنگ هشت‌ساله و دفاع مقدس مطرح است. این عملیات با شركت نيروهاي زميني و هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، سپاه‌، بسيج و جهادگران پرتلاش در 9/1/1361 در منطقه عمومي دزفول و شوش (غرب كرخه) انجام شد و يكي از کوتاه‌ترین، موفق‌ترین، كم‌تلفات‌ترين و هماهنگ‌ترین عملياتي بود كه بيشترين ضربات را بر دشمن وارد آورد و او را وادار کرد كه قسمت عمده و حساسي از سرزمين ايران را ترك و راه را براي شکست‌های بعدي خود فراهم کند. این نبرد در چهار مرحله و طی هشت روز صورت پذیرفت و با کسب پیروزی‌های‌ قاطع و درخشان، ضمن رسیدن به ‌تمامی اهداف پیش‌بینی‌شده در طرح عملیاتی کربلای 2 توسط قرارگاه‌های چهارگانه، در روز نهم فروردین 1361خاتمه یافت. دشمن با این عملیات، از ساحل غربي رودخانه کرخه و ارتفاعات علي‌گره‌زد و شمال عين‌خوش تا دامنه غربي ارتفاعات تينه و حمرين عقب‌نشيني کرد و حدود 2200 کیلومترمربع از سرزمین‌های اشغالی آزاد شد. برابر گزارش نهایی قرارگاه کربلا در عملیات فتح‌المبین؛ حدود هفده تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه با حدود 50000 نیرو با نیروهای خودی درگیر بودند. ارتش عراق در مراحل سوم و چهارم (سه روز پایانی عملیات)، موفق شد بخش عمده‌ایی از این نیروها را از منطقه خارج کند. آمار کشته‌ها و زخمی‌های دشمن، حدود 12500 نفر تخمین زده می‌شد. از تعداد 15450 اسیر دشمن در این عملیات؛ بیش از 45 نفر، افسر (ازجمله یک سرتیپ) و یازده نفر نیز غیر عراقی بودند (پورداراب و نبی کریمی، 1390، ج 20). طرح‌ریزی عملیات و آمادگی برای اجرای نبرد بیت‌المق��س بلافاصله با پایان موفقیت‌آمیز عملیات فتح‌المبین آغاز شد و یك ماه پس از خاتمه عملیات فتح المبین، به مرحله اجرا درآمد. منطقه عملیاتی بیت‌المقدس از شمال به کرخه‌نور، از غرب به هورالهویزه و شط‌العرب، از جنوب به اروندرود و از شرق به کارون محدود بود. عملیات در نیمه‌شب 10/2/1361 با اعلام رمز «یاعلی‌بن ابی‌طالب» آغاز شد و در 26 روز و طی چهار مرحله عملیات و تقدیم 5553 شهید، به 575 روز اشغال خرمشهر توسط ارتش بعث عراق پایان داد و به‌این‌ترتیب چهارمین عملیات بزرگ با حضور مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران و به تعبیر سرهنگ علی صیاد شیرازی ترکیب مقدس، با موفقیت به پایان رسید. نیروهای ایران در این عملیات، منطقه‌‌ای به وسعت ۵۳۸۰ کیلومترمربع را آزاد کردند؛ ۱۶۰۰۰ تَن از نیروهای عراقی را به هلاکت رساندند و یا مجروح ساختند؛ بیش از ۱۹۰۰۰ اسیر گرفتند؛ حدود ۵۵۰ تانک و نفربر، ۵۳ هواپیما، پنجاه خودرو، سه بالگرد و ... از تجهیزات دشمن را نابود کردند و حدود پنجاه تانک و نفربر، ۳۰۰ خودرو، سی قبضه توپ و ... را به غنیمت گرفتند. فتح خرمشهر، لحظه اوج دفاع مقدس بود. فتح خرمشهر فتح خاك نيست، فتح ارزش‌های اسلامي است... (دهقان، 1393: 274). پس از بيرون‌راندن دشمن متجاوز و بازپس‌گيري بخش عمده‌اي از ميهن اسلامي، تعقيب متجاوز به‌عنوان يك سياست راهبردي، در دستور كار قرار گرفت. در این راستا، عملیات رمضان از 22 تیرتا 7 مرداد ۱۳۶۱ طی پنج مرحله در محور شرق بصره به‌صورت گسترده با فرماندهی مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انجام شد. در خصوص اهداف عملیات رمضان، ازآنجایی‌که هدف مرحله سوم عملیات بیت‌المقدس را عبور نیروهای خودی از مرز، پیشروی در خاک عراق و وصول به کرانه اروند در شرق بصره و هدف مرحله چهارم را اجرای پدافند در ساحل شرقی اروند تشکیل می‌داد؛ قرارگاه عملیاتی کربلا به جای اجرای مرحله سوم طرح کربلای ۳، تمرکز تلاش‌ها را متوجه بازپس‌گیری خرمشهر کرد و با توجه به وضعیت زمین، دشمن و نیروهای خودی تصمیم گرفت که تأمین هدف‌های مراحل سوم و چهارم طرح یادشده را به طرح عملیات جداگانه دیگری به نام طرح عملیاتی رمضان موکول کند. در عملیات رمضان، لشکرهای 16 زرهی قزوین و 92 زرهی اهواز همچنین یگان‌های زرهی لشکرهای 77 پیاده خراسان و 21 پیاده حمزه (ع) از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران حضور فعال داشتند. اگرچه نیروهای خودی در این عملیات موفق نشدند به اهداف تعیین‌شده دست یابند؛ لیکن به‌خوبی موفق شدند با تک و پاتک‌های پی‌درپی، ضربات مهلکی را به نیروها و ادوات زرهی دشمن وارد آورند و تعداد قابل‌توجهی از یگان‌های دشمن را از وضعیت عملیاتی خارج کنند. نیروهای خودی ازجمله تیپ ۳ لشکر ۹۲ زرهی نیز متحمل خسارت و ضایعات کلی شدند (کریمی، 1392، ج 24: ). بازنگري نتايج حاصله از چند عمليات محدود در نيمه دوم 1362 و 1363 نشان‌دهنده اين واقعيت ناخوشايند است كه تلاش‌هاي انجام‌شده، تأثیر چنداني در سرنوشت جنگ نداشت و ادامه جنگ براي ما در سال‌هاي سوم و چهارم با بگومگوهاي سياسي، تشديد فشار و انزواي تحميلي به‌وسیلۀ بسياري از كشورهاي جهان با بن‌بست همراه شد‌؛ اما براي طرف مقابل با تجدید نظر ساختار كلي ارتش، يارگيري سياسي، كسب امكانات و افزايش توان رزمي كه تمامي ناشي از حمايت استكبار از عراق بود، به پايان رسيد. با اين وصف در اسفند 1362 با وجود اینکه فشارهاي سياسي و اقتصادي گسترده‌اي توسط حاميان صدام حسين در جهت آتش‌بس به ايران وارد می‌شد، نظر به نياز تحرك در ميدان نبرد،‌ راضي‌نمودن افكار عمومي و ارتقای سطح روحيه رزمندگان، تلاش براي انجام عمليات در مقياس وسيع آغاز و به عملیات‌های خیبر و بدر منتهی شد. عملیات خیبر، عملیات مشترک ارتش و سپاه بود. این عملیات با پشتیبانی نیروی هوایی و هوانیروز ارتش و مشارکت نیروی زمینی ارتش در منطقه زید به‌عنوان تک پشتیبان و سپاه پاسداران در منطقه جزایر مجنون به‌عنوان تک اصلی، در سوم اسفند 1362 آغاز شد و پس از بیست روز درگیری سنگین و تصرف جزیره مجنون عراق توسط نیروهای ایرانی به پایان رسید. این عملیات، تلفات سنگینی برای دو طرف درگیر در برداشت. عملیات بدر، عملیات گسترده بعدی نیروهای مسلح ایران بود که در نوزدهم اسفند 1363 به مدت ده روز در منطقه هورالعظیم به فرماندهی سپاه و پشتیبانی ارتش جمهوری اسلامی ایران شامل لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، لشکر 28 پیاده سنندج، لشکر 77 پیاده خراسان، لشکر 92 زرهی خوزستان(-) و تیپ 55 هوابرد شیراز و به‌کارگیری وسیع توپخانه نیروی زمینی، هوانیروز و نیروی هوایی ارتش انجام گرفت. نیروهای ایرانی در پیشروی اولیه از جزایر مجنون عراق، موفق به گرفتن پاسگاه ترابه و تسخیر بخشی از بزرگراه بغداد‌- بصره شدند. بااین‌حال پاتک‌های سنگین نیروهای عراقی به همراه کاربرد وسیع سلاح‌های شیمیایی ازسوی عراق، سبب عدم توفیق ایران در نگهداری مواضع متصرفی شد. در ادامه جنگ و در بررسي‌هاي همه‌جانبه‌ای كه به عمل آمد، منطقه عمومي فاو به دليل اهميت شهر و تأسيسات بندري آن، تسلط كامل بر اروندرود (آبراهي كه صدام به بهانه آزادي آن جنگ را شروع كرد)، تسلط بر شمال خليج فارس و ساير حساسیت‌های راهبردي منطقه؛ براي عمليات مناسب تشخيص داده‌ و دستور تهيه ‌طرح عملياتي جهت تصرف بندر فاو صادر شد و پس از تبادل افكار بين طراحان جنگ، در نهايت طرح اوليه عمليات والفجر 8 ازطرف قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)، تهيه و به قرارگاه‌هاي سه‌گانه كربلا، نجف و ظفر ابلاغ شد. نبرد والفجر 8 پس از ماه‌ها تفكر، تلاش و كسب آمادگي؛ در22:00 بیستم بهمن 1364 آغاز شد و پس از شش روز، قسمتي از جزيره فاو عراق به تصرف رزمندگان درآمد؛ اما دشمن در چندين مورد با استفاده از نيروهاي احتياط، اقدام پاتك‌هاي سنگين کرد تا در نهایت در 8 اردیبهشت 1365 براثر حمله نیروهای خودی، دشمن مجبور به قبول واقعيت‌هاي ميدان رزم شد و دست از مقاومت برداشت. بدین‌صورت اين نبرد به‌عنوان طولاني‌ترين عمليات، بعد از 78 روز با موفقيت به پايان رسيد. در این عملیات، از توان بالقوه و بالفعل ارتش جمهوري اسلامي ايران در طرح‌ریزی، اجرا و پشتيباني بهره‌برداری شد که یکی از عوامل بسیار مهم در موفقيت عملیات به شمار می‌آید. نیروهای ظفرمند زمینی، هوایی و دریایی ارتش در عملیات والفجر 8 در ابعاد نظامي اعم از شركت در طراحي، رهاكردن يگان‌هاي سپاه پاسداران از سایر مناطق درگیری برای شرکت در این عملیات، شركت در طرح پوشش و فريب تاكتيكي (يك طرح پوشش و فريب در منطقه عمومي فكه با استفاده از لشكرهاي 16زرهی قزوین،  81 زرهی کرمانشاه، 92 زرهي اهواز و تيپ 55 هوابرد تهيه و اجرا شد)، شركت به‌عنوان تك پشتيباني و تقویت تک اصلی با اعزام لشكر 30 پیاده گرگان تقویت‌شده به منطقه فاو شرکت مهم و تأثیرگذار داشتند (اسدی، 1389: 75). همچنین ارتش به‌وسیله آتش‌های پشتیبانی هوایی و هوانيروز، یگان‌های توپخانه صحرايي، یگان‌های توپخانه پدافند هوايي و اقداماتی نظیر خدمات مهندسی، مخابرات، حمل آماد هوایی، دریایی و تخلیه مجروح و سایر خدمات؛ پشتیبانی لازم را از عملیات مذکور به عمل آورد. عملیات بعدی ارتش ایران، عمليات قادر بود. این عملیات در حالي طرح‌ریزی و اجرا شد كه ركود قابل ‌توجهی، جبهه‌های جنگ را فرا گرفته بود. براساس تصميمات فرماندهي كل نيروهاي ايراني و براي حفظ روحیه‌ی آفندي و جلوگيري از رخوت و سستي یگان‌ها و پرهيز از تلفات سنگين ناشي از عملیات‌هایی كه به دلايلي به موفقيت منجر نمی‌شد، هر يگان تا رده تيپ، موظف شد با اجراي گشتی‌های رزمي به استعداد گردان و گروهان، آرامش را از دشمن سلب و راهي براي انجام يك عمليات گسترده را باز کند. در اين ميان تنها منطقه‌ای كه می‌توانست با توجه به وضعيت آب‌وهوا، عمليات گسترده‌ای در آن انجام گيرد؛ منطقه عملياتي شمال غرب بود كه در صورت موفقيت، اهداف قابل‌توجهی را تأمين می‌کرد. مهم‌ترین اين اهداف عبارت بودند از: تصرف ارتفاعات مهم و حساس منطقه، قطع خطوط ارتباطي و تداركاتي ضدانقلاب داخلي، انهدام نيروهاي دشمن، آزادسازی بخشي از خاك عراق، نزديك‌شدن به راه‌های اصلي و خطوط مواصلاتي دشمن، افزايش كارايي یگان‌های خودي، ضعيف‌شدن دشمن و به دست‌آوردن ابتكار عمل. مرحله اول عمليات قادر از تاريخ 23 تیرماه 1364 با هدايت و كنترل قرارگاه مشترك ارتش و سپاه قرارگاه حمزه سيدالشهدا (ع) و فرماندهي سرهنگ علي صياد شيرازي در منطقه عمومي سيدكان با رمز «يا صاحب‌الزمان (عج)» آغاز شد و بعد از هفده روز تلاش، در هشتم مرداد 1364 به پايان رسيد. این نبرد، به تصرف اهداف تعیین‌شده رسید؛ اما به دلیل پاتک‌های سنگین دشمن تثبیت نشد. سرلشکر حسن آب‌شناسان فرمانده لشكر 23 نیروهای مخصوص، در اين عمليات به شهادت رسيد. همچنین 1250 نفر از نیروهای دشمن نیز كشته و زخمي شدند و بیست نفر به اسارت درآمدند. انهدام تجهیزات نظامی و تعدای از پایگاه‌های دشمن، از دیگر نتایج این عملیات بود (جعفری، 1389: 110). در ادامه روند جنگ، عمليات كربلای 4 با يك طرح‌ریزی گسترده در سوم دی 1365 با فرماندهی سپاه پاسداران انجام گرفت که دشمن‌ با بهره‌گيري‌ از اطلاعات‌ ماهواره‌اي‌ آمريكا و با پي‌بردن به طرح و معابر اصلي حمله نيروهاي خودي و با اجراي انبوه آتش، عمليات را مختل کرد و آن را به شکست کشاند. عدم موفقيت عمليات كربلای 4، موجب شد که فرماندهي عالي جنگ براي انجام يك عمليات دیگر مصمم شوند. بر همین اساس، عمليات كربلای 5 طراحي شد و با پشتیبانی ارتش در 19/10/1365، توسط یگان‌های سپاه به اجرا درآمد. چهار قرارگاه نجف،‌ قدس، كربلا و نوح در این عملیات با بيش از ده لشكر به مواضع عراق يورش بردند تا منطقه شلمچه را تصرف کنند و امكان پيشروي به‌سمت بصره را فراهم آورند. در اين عمليات، نقش ویژه‌ای به عهده نيروهاي هوایي و زمینی ارتش و یگان‌های پشتیبانی‌کننده از نيروي زميني ارتش گذاشته شد که می‌توان به اجرای عملیات کربلای 6 جهت فریب دشمن و تسهیل عملیات کربلای 5، اختصاص گردان‌های توپخانه، پشتیبانی‌های نیروی هوایی، هوانیروز، پدافند هوایی و مهندسی رزمی و سایر پشتیبانی‌های آمادی ارتش اشاره کرد. سازمان و استعداد یگان‌های شرکت‌کننده ارتش در این عملیات شامل، اختصاص نُه گردان توپخانه صحرایی، دو گردان توپخانه پدافند هوایی 23 میل��‌متری، یک یگان مهندسی پل، دو گروه رزمی هوانیروز برای پشتیبانی از عملیات و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش بود (کارنامه لشکر 92 زرهی، ج 1، فصل 9، عملیات آفندی لشکر، کربلای 5). شرایط سیاسی ایران در اواخر تیر 1367 که منجر به صدور اعلامیه‌ی امام (ره) جهت پذیرش قطعنامه 598 شد، این باور را در عراقی‌ها تقویت کرده بود که اوضاع به نفع نیروهای مخالف جمهوری اسلامی ایران تغییر کرده است و بر این اساس، اقدامات نظامی گسترده‌ای در منطقه جنوب، غرب و شمال غرب صورت پذیرفت که علی‌رغم موفقیت‌های ابتدایی، عراقی‌ها در هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانستد به کوچک‌ترین اهداف خود برسند لذا با آمادگی، قبلی قصر شیرین را تخلیه کردند و با حمایت هوایی و توپخانه، عناصر فریب‌خورده منافقین را دریک ستون شبه‌نظامی، به‌طرف داخل ایران گسیل داشتند. سرعت این ستون خودرویی موجب شد که با بهره‌گیری از اوضاع نامناسب در شهرهای مرزی که به‌واسطۀ حملات عراق به وجود آمده بود؛ به سرپل ذهاب، کرند و اسلام‌آباد برسند و از آنجا به‌طرف کرمانشاه حرکت کنند. نیروهای ایرانی در این حال با استفاده از موقعیت مناسب، عملیات مرصاد را با رمز «یا صاحب‌الزمان (عج)» ادرکنی طراحی کردند. درحالی‌که نیروهای هوایی همراه با بالگردهای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپهبد شهید علی صیاد شیرازی، ستون خودرویی را در جاده اسلام‌آباد به‌طرف کرمانشاه در تنگه چهارزبر (مرصاد)، مورد هجوم قرار داده و تقریباً نابود ساخته بودند، یگان‌های زمینی نیز ازطرف ایلام و کرمانشاه، ستون خودرویی منافقین را محاصره و هزاران نفر از این عناصر خودفروخته را کشته و زخمی کردند و تعداد قابل‌توجهی را نیز به اسارت درآوردند. بدین ترتیب آخرین عملیات گسترده نظامی در هشت سال دفاع مقدس، با پیروزی کامل رزمندگان ایرانی پایان یافت و زمینه برای اجرای آتش‌بس مهیا شد. خلبانان هوانیروز در این عملیات، با به‌کارگیری 45 فروند بالگرد و 425 ساعت پرواز، 388 مجروح را تخلیه و 3360 رزمنده را به منطقه، هلی‌برن کردند (جعفری، 1389: 110). در پایان قابل ‌ذکر است که ارتش جمهوری اسلامی ایران با حضور در بیش از 418 عملیات آفندی و پدافندی ازجمله نبردهای مهمی چون تثبیت تهاجم دشمن، ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، بدر و خیبر، رمضان، والفجر 8، قادر‌، حاج‌عمران، پدافندی شرهانی، پدافندی میمک، مرصاد و ... نقش اساسی و تعیین‌کننده و بی‌بدیلی در هشت سال دفاع مقدس داشت که ذکر تمام این نبردها، در این مقاله امکان‌پذیر نیست. مجموعه نیروهای ارتش در این عملیات‌ها درکنار رزمندگان سپاه، نیروهای مردمی، جهاد سازندگی و سایر رزمندگان؛ نقش ارزنده خود را ايفا كردند و آنچه بيان شد، تنها يك گزارش مجمل و بسیار خلاصه از رويدادهاي مهم ميداني دفاع مقدس بود و نه شرح و تفسير آن. اکنون‌ پس از گذشت سال‌ها از دفاع مقدس و با مرور آن‌، می‌توان دریافت که بسیاری از این عملیات‌ها، مدل موفقي از عملیات‌های نظامی محسوب می‌شوند كه بر مبناي فرماندهي منسجم، نيروي انساني آموزش‌دیده، تجهيزات مناسب و در نهایت اراده براي كسب موفقيت، پايه‌ريزي و به مورداجرا گذاشته شد. امروز در بازخوانی دفاع مقدس، به‌وضوح مي‌توان ادعا كرد كه دلايل موفقيت در عمليات‌هايي همچون بیت‌المقدس و ... اين بوده است كه حداقل از بخشي از عوامل برتري‌ساز بهره برده شد. این عملیات‌ها، نتایج و دستاوردهای فراوانی در هر دو بُعد سیاسی و نظامی، به ارمغان آورد تا برای همیشه در تاریخ ماندگار بماند. مآخذ: معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش، 1359؛ اسناد دفاع مقدس؛ دستور رزمی البرز، نیروی هوایی ارتش، تیر 1359؛ اسناد و مدارک، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج ۷، ۱۳۷۸؛ سامرائی، وفیق، ویرانی‌های دروازه شرقی، مترجم: عدنان قارونی، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات جنگ‌، ۱۳۹۱؛ پورداراب، سعید و نبی کریمی، ج 20،  تقویم تاریخ دفاع مقدس؛ فتح بزرگ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹0؛ پناهی، احمد، لطف‌علي‌خان از شاهی تا تباهی، 1391؛ پورداراب، سعید و نبی کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1391؛ تهامی، سیدمجتبی، خاطرات ارائه‌شده به همایش سوسنگرد در دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1392؛ جعفری جبلی، علی و مجید منصوری، زمینه‌های بروز جنگ، ج 1، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات نیروی دریایی ارتش، 1389؛ حسینی، یعقوب و محمد جوادی‌پور، هشت سال دفاع مقدس؛ ج 3، اشغال خرمشهر و شکستن حصر آبادان، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی- ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1373؛ جوادی‌پور، محمد و دیگران‌، نقش ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران ، 1372؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، چ 50، تهران: نشر سوره سبز، 1398؛ حسینی، سید یعقوب، تاریخ نظامی جنگ تحمیلی، تهران: نشر هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی، 1387؛ دهقان، احمد‌، ناگفته‌های جنگ؛ خاطرات سپهبد شهید علی صیاد شیرازی، چ 17، تهران: نشر سوره مهر، 1393؛ رستمي، محمود‌، فرهنگ واژه‌هاي نظامي، تهران: نشر ایران سبز، 1386؛ سروری، روح‌الله و ابوالقاسم جاودانی، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، تهران: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران ‌؛ کریمی، نبی‌، ج 24، تقویم تاریخ دفاع مقدس، و هنوز رمضان، تهران: مرکز اسناد سازمان انقلاب اسلامی، 1392؛ کارنامه لشکر 92 زرهی، ج 1؛ ذاکری، سیدتراب، بی‌تا؛ لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، عبور از مرز، تعقیب متجاوز با عملیات رمضان، 1تیر تا 31 مرداد، تهران: مرکز مطالعات و تحقیات جنگ، 1381؛ معین وزیری، نصرت‌الله، بی‌تا؛ حبیبی، ابوالقاسم، نبرد برای آزادی خرمشهر، تهران: مرکز تحقیقات و مطالعات جنگ، 1398‌؛ مصاحبه با سرهنگ ستاد سید شهاب‌الدین جوادی فرمانده لشکر 77 پیروز خراسان در عملیات ثامن‌الائمه (ع)؛ مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه‌ امام، ج 7، چاپ سوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379؛ موسوی قوی‌دل، سیدعلی‌اکبر‌، سال اول جنگ تحمیلی، تهران: هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی، 1393؛ استر‌آبادي، ميرزا مهدي‌خان‌، تاریخ جهان‌گشاي نادري، تهران: نشر سروش، 1370؛ اسدی، هیبت‌الله، ارتش در فاو، تهران: ایرا‌ن سبز، 1389؛ جهان‌فر، رضا، بایندر، زندگی و عملکرد شهید دریابان غلام‌علی بایندر، تهران: نشر دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1397.
+ارتش در بجنورد تاریخچه، این کتاب به‌وسیلۀ سرگرد مجید امامی در ۱53 صفحه گردآوری و تدوین و با شمارگان ۵۰۰ نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات آثار فکر در 1394 چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب کتاب به این شرح است: ع��وان، پیشگفتار، مقدمه، ارتش قبل از انقلاب اسلامی .گردان سواراسبی، گردان ۱۱ شناسایی (سوارزرهی)، نقش ارتش جمهوری اسلامی ایران در شکست راهبرد نظامی عراق، نیروی زمینی ارتش، نیروی هوایی ارتش و نیروی دریایی ارتش، نقش تیپ 1 لشکر ۷۷ شهرستان بجنورد در دوران دفاع مقدس و تاریخچه تشکیل آن، نقش تیپ یکم لشکر 30 شهرستان بجنورد در دوران دفاع مقدس، غائله گنبد و تاریخچه شکل‌گیری آن، عملیات‌های گردان‌های تیپ 1 لشکر ۷۷ بجنورد در دوران دفاع مقدس، گردان ۱۶۳ پیاده تیپ 1 لشکر ۷۷ ثامن‌الانمه (ع)، گردان ۱۷۸ پیاده تیپ 1 لشکر ۷۷ ثامن‌الائمه (ع)، گردان ۱۳۶ پیاده تیپ 1 لشکر 7۷ ثامن‌الائمه (ع)، گردان ۷7۲ پیاده تیپ 1 پیاده لشکر 7۷ ثامن‌الانمه (ع)، عملیات‌های گردان‌های تیپ 1 لشکر 30 بجنورد در دوران دفاع مقدس، گردان ۱۷۷ پیاده تیپ 1 لشکر30، گردان ۱۷۰ پیاده تیپ 1 لشکر 30، گردان ۱۷۹ پیاده تیپ 1 لشکر 30 (۱۸۸ سابق)، گردان 3۳۶ توپخانه تیپ 1 لشکر 30، گردان 8۹۷ پدافند هوایی تیپ 1 لشکر 30، گردان ۷۵۸ پیاده (گردان ۱۹۰۹ احتیاط قدس)‌، شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران در خراسان شمالی، شهدای یگان‌های تیپ 1 لشکر 30 پیاده شهرستان بجنورد، شهدای یگان‌های تیپ 1 لشکر 77، اسامی فرماندهان، اسامی فرماندهان گردان‌های تیپ 1 لشکر 30 در دوران دفاع مقدس، اسامی فرماندهان تیپ ۱3۰ شهید دل‌جویان از دوران دفاع مقدس تاکنون‌، منابع و مآخذ و مصاحبه‌ها. مؤلف در صفحه 20 کتاب از تشکیل تیپ 30 پیاده در گرگان می‌نویسد: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی با استفاده از کارکنان هنگ سپاهیان دانش و افراد منتقل‌شده از گارد سابق، تیپ ۳۰ پیاده در پادگان گرگان تشکیل شد و تحت تابعیت لشکر ۱ پیاده مرکز قرار گرفت. هنگ سپاهیان دانش با تأسیس گردان‌های ۱۸۸ و ۱۹۰، عملاً به‌صورت یک واحد رزمی درآمد و در اسفند 1357 فرماندهی پادگان را سرهنگ سیدعباس آستانی به عهده گرفت. ضدانقلابیون در اردیبهشت 1358، غائله گنبد را به وجود آوردند که با تلاش ایثارگرانه نیروهای پادگان بجنورد، گرگان و سایر واحدهای ارتش؛ این غائله سرکوب و بحمدالله خاموش شد. سرهنگ آئینه در 26 مرداد 1359 به‌جای سرهنگ آستانی، به فرماندهی تیپ منصوب شد و شروع به بازسازی یگان کرد. فرماندهی تیپ در اوایل خرداد ۱۳۶۰، به سرهنگ سیدضیا حمیدی واگذار شد و تیپ دردهم مرداد 1360 مأموریت یافت تا با استعداد سازمانی یک گردان به نام ۸۰۵ و گردان ‌801 پیاده مأمور از مراکز آموزش ۰۲ چهل‌دختر و گردان 806 پیاده از مرکز پیاده شیراز، جهت فتح بوکان به میاندوآب عزیمت کند. این گردان‌ها در مهر۱۳6۰ با یک یورش برق‌آسا که سرهنگ صیاد شیرازی نیز به‌عنوان فرماندهی عملیات شمال غرب در آن حضور داشت، شهر بوکان و جاده بوكان- مياندوآب- مهاباد را از لوث وجود ضدانقلابیون پاک کردند و به دامن میهن اسلامی برگرداندند و شهدایی در این راه تقدیم داشتند». مآخذ: امامی، مجید، تاریخچه ارتش در بجنورد، بجنورد: آثار فکر، 1394.
+ارتش در دفاع مقدس سال اول، تهاجم- تثبیت، این کتاب به بیان نقش ارتش درسال اول جنگ، سالی که تهاجم دشمن دفع، زمین‌گیر و تثبیت شد، می‌پردازد. کتاب مذکور با شمارگان هزار نسخه در دو مجلد، توسط گروه مؤلفان فرماندهی به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی ‌سعدی تهیه و به‌وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، در 1399 چاپ و منتشر شده است. مجلد اول در هفت فصل، به این شرح تدوین شده است: وضعیت ار��ش ایران و عراق از پیروزی انقلاب اسلامی تا آغاز جنگ تحمیلی و بیان وضعیت ارتش ایران اسلامی قبل از جنگ، وضعیت عراق قبل از جنگ، توان نظامی ایران و عراق قبل از جنگ، عملکرد نیروی زمینی در منطقه جنوب درسال یکم جنگ، بیان بحرا‌ن‌سازی عراق در خوزستان، وضعیت دفاعی خوزستان از تجاوز تا توقف و تثبیت دشمن، اقدامات نیروی زمینی پس از توقف دشمن، تشکیل قرارگاه عملیاتی اروند، اقدامات سازمان ملل درسال اول جنگ‌، عملیات در منطقه شمالی خوزستان و بیان عملیات آفندی در منطقه شمالی خوزستان و توسعه سرپل‌ها در منطقه شمالی، عملیات در منطقه میانی خوزستان و بیان عملیات در منطقه میانی پس از توقف دشمن، عملیات نصر در منطقه میانی پس از تثبیت دشمن، عملیات محدود در منطقه میانی، طرح آب‌گرفتگی‌های مصنوعی در منطقه میانی، عملیات در جبهه جنوبی خوزستان و بیان استعداد و گسترش دشمن در منطقه جنوب، عملیات در شرق کارون در شمال آبادان، حماسه نبرد در جبهه آبادان، عملیات آفندی محدود در شرق کارون، استقرار کامل لشکر 77 پیاده خراسان در شرق کارون، آخرین گسترش نیروهای خودی و دشمن در پایان سال اول و تحلیل وضعیت منطقه خوزستان درسال اول جنگ‌، عملکرد نیروی زمینی ارتش در منطقه عملیاتی غرب درسال اول و بیان درگیری‌های نیروهای ارتش در غرب قبل از شروع جنگ، وضعیت جغرافیایی منطقه غرب، استعداد و گسترش نیروها قبل از تهاجم، از تجاوز تا تثبیت، پدافند فعال، گُمجن عشایری، تشکیل گروه ضربت احمدبن ‌موسی (ع) و عملیات آفندی سال اول‌، عملکرد نیروی زمینی ارتش در منطقه عملیاتی شمال غرب درسال اول جنگ و بیان کلیات، استعداد و گسترش نیروهای ایران و عراق، اقدامات و فعالیت‌های ضدانقلاب، پاک‌سازی مناطق آلوده، عملیات در مرز و مقابله با ارتش عراق و تجزیه‌و‌تحلیل. مجلد دوم کتاب نیز شامل پنج فصل به این شرح است: عملکرد نیروی هوایی ارتش و بیان پشتیبانی تاکتیکی، پدافند هوایی، سامانه آماد و پشتیبانی نیروی هوایی و سامانه مدیریت نیروی انسانی، عملکرد نیروی دریایی ارتش و بیان اهم فعالیت‌های آن شامل فعالیت عملیاتی نیروی دریایی، سایر فعالیت‌های نیروی دریایی و تجزیه‌و‌تحلیل عملکرد نیروی دریایی ارتش، عملکرد نیروهای پشتیبانی‌کننده نیروی زمینی‌ شامل هوانیروز، توپخانه، مهندسی رزمی و مخابرات و جنگال‌، عملکرد آماد و پشتیبانی و مدیریت نیروی انسانی و درنهایت، تحلیل نهایی عملیات سال اول جنگ. همچنین تصویر مجوز دفتر فرماندهی کل قوا، در صفحه پانزدهم هر دو جلد آمده است و از نقشه‌های بسیار زیبای کتاب نیز می‌توان استفاده بهینه کرد. مآخذ: حسنی سعدی، حسین و دیگران، ارتش از انقلاب تا دفاع مقدس، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1399.
+ارتش در دفاع مقدس (سال پنجم). تدابیر جدید برای تجزیه دشمن، این کتاب، به بیان نقش ارتش درسال پنجم جنگ تحمیلی، سالی که تدابیر جدید برای تجزیه جبهه دشمن از سرزمین عزیزمان بود، می‌پردازد. این کتاب در 411 صفحه و با شمارگان هزار نسخه توسط گروه مؤلفان به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی ‌‌سعدی گردآوری و دریازده فصل تدوین و به وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران در 1400 چاپ و منتشرشده است. کلیات و وضعیت سیاسی و تحولات بین‌المللی، عملیات در منطقه جنوب و عملیات آفندی بدر، عملیات در منطقه غرب و مروری بر سال چهارم جنگ، عملیات در منطقه شمال غرب و عملیات نامنظم و عملیات‌های آفندی منظم، عملکرد نیروی هوایی ارتش درسال پنجم جنگ و تلفات و خسارات وارده به آن‌، عملکرد نیروی دریایی ارتش درسال پنجم جنگ و وضعیت نیروهای دریایی ایران و عراق‌، عملکرد هوانیروز درسال پنجم جنگ و عملکرد هوانیروز در عملیات بدر، عملکرد پدافند هوایی درسال پنجم جنگ، جنگ شیمیایی عراق علیه ایران، عملکرد یگان‌های‌ پشتیبانی، توپخانه صحرایی در منطقه جنوب، عملکرد آماد و پشتیبانی و همچنین نیروی انسانی، تحلیل عملیات‌های انجام‌شده درسال پنجم از اهم سرفصل‌های این کتاب هستند. مؤلفان در صفحات 91 و 92 این کتاب، از نتایج و دستاوردهای عملیات بدر می‌نویسند: «عملیات بدر که با حضور وسیع نیروهای ارتش و  سپاه انجام شد و بصره را هدف گرفته بود‌، نتوانست به هیچ‌کدام از اهداف مهم خود دست یابد که منجر به تحول مهمی در وضعیت جبهه‌ها و سرنوشت جنگ شود. این عملیات، تلخ‌ترین عملیات دوران جنگ بود و موجب تضعیف روحیه نیروهای عمل‌کننده شد. آمار شهدا و جانبازان نیروی زمینی ارتش در عملیات بدر، از بیستم اسفند تا بیست‌وهفتم اسفند ۱۳۶۳ این‌گونه بود: پنجاه شهید پایور و ۲۳۵ شهید وظیفه‌ و همچنین ۲۴۴ جانباز پایور و ۱۴۵۷ جانباز وظیفه». مآخذ: حسنی‌ سعدی، حسین و دیگران، ارتش در دفاع مقدس (سال پنجم)، تدابیر جدید برای تجزیه جبهه دشمن، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1400.
+ارتش در دفاع مقدس (سال چهارم). تعقیب و تنبیه متجاوز، این کتاب، به بیان نقش ارتش درسال چهارم جنگ تحمیلی، سالی که تعقیب و تنبیه متجاوز دشمن از سرزمین عزیزمان بود، می‌پردازد. این کتاب، در 366 صفحه و با شمارگان هزار نسخه توسط گروه مؤلفان فرماندهی به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی‌‌ سعدی، گردآوری و در دوازده فصل به‌وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران در 1400 چاپ و منتشر شده است. کلیات و نگاهی به سال سوم جنگ، منطقه عملیاتی جنوب (عملیات خیبر)، منطقه عملیاتی غرب و فعالیت‌های گمجن درسال چهارم، عملیات در منطقه شمال غرب و عملیات منظم در منطقه شمال غرب (والفجر 4)، عملکرد نیروی هوایی درسال چهارم جنگ و تلفات و خسارات وارده به نیروی هوایی ارتش درسال چهارم، کارکرد نیروی دریایی ارتش درسال چهارم جنگ و عملیات شاخص آن، عملیات هوانیروز درسال چهارم جنگ، پدافند هوایی درسال چهارم جنگ، جنگ شیمیایی عراق علیه ایران، عملکرد یگان‌های‌ پشتیبانی، خاطرات فرماندهان و رزمندگان، تجزیه‌و‌تحلیل عملیات سال چهارم جنگ از اهم سرفصل‌های این کتاب هستند. مؤلفان در صفحه 26 کتاب می‌نویسند: «عملیات خیبر درسال چهارم جنگ، با رویکرد اجرای یک عملیات آفندی غافل‌گیر‌کننده و سرنوشت‌ساز، در شرق بصره و با امید فراوان به دستاوردهای آن بود که سرانجام نتایج موردنظر را به دست نیاورد. سرانجامِ جنگ در پایان سال چهارم، تفاوت چندانی با پایان سال سوم نداشت و اردوی نظامی ایران در این منطقه، کماکان به جست‌وجوی راه‌کار و اجرای یک عملیات قطعی در شرق بصره ادامه داد». همچنین در صفحه 96 از وضعیت منطقه غرب آمده است: «به‌طور‌کلی می‌توان گفت که سال چهارم جنگ به علت شرایط خاص، از افت‌و‌خیز چندانی در منطقه غرب برخوردار نبود، هیچ‌یک از طرفین درگیر تلاش مهمی را برای تغییر وضعیت پایدار پدافندی به عمل نیاوردند، نه نیروهای ما در این منطقه، دنبال عملیات گسترده بودند و نه قوای عراقی. شاید هر دو طرف خسته از سه سال جنگ بی‌امان و نفس‌گیر، به دنبال روزنه نجاتی می‌گشتند که بتواند آن‌ها را در موقعیت بهتری قرار دهد». در صفحه 117 نیز از وضعیت منطقه شمال غرب آمده است: «نیروهای خودی درسال چهارم جنگ، لشکر ۲۸ پیاده سنندج و ۶۴ پیاده ارومیه، لشکر جدید‌التأسیس 30 پیاده گرگان‌، لشکر ۲۳ نیروهای مخصوص، دو تیپ پیاده (تیپ ۲ پیاده از لشکر 21 پیاده حمزه (ع) و تیپ ۴۰ مستقل پیاده سراب)، یک گروه رزمی مکانیزه از نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران که با هوانیروز، دو گروه توپخانه، نیروی هوایی، پشتیبانی منطقه 1 کرمانشاه و منطقه آمادگاهی مراغه پشتیبانی می‌شدند، در منطقه شمال‌غرب مستقر و با قوای عراقی و عناصر ضدانقلاب، درگیر جنگ بودند». مآخذ: حسنی‌ سعدی، حسین و دیگران، ارتش در دفاع مقدس (سال چهارم)، تعقیب و تنبیه متجاوز، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1400.
+ارتش در دفاع مقدس سال دوم، آفند متقابل- شکست متجاوز، این کتاب، به بیان نقش ارتش درسال دوم جنگ، سالی که عقب‌راندن متجاوز از خاک اشغالی میهن اسلامی ادامه یافت، می‌پردازد. کتاب مذکور در دو مجلد، به‌وسیلۀ گروه مؤلفان فرماندهی به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی ‌سعدی با شمارگان هزار نسخه و توسط انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، در 1399 چاپ و منتشر شده است. مجلد اول در شش فصل، به این شرح می‌باشد: بیان کلیات، مروری بر سال اول جنگ، گسترش نیروهای خودی دشمن و نیروهای ضدانقلاب، عملکرد سامانه اطلاعاتی ارتش ایران و توسعه ارتش عراق، تشکیل اداره سیاسی- ایدئولوژیک ارتش و اقدامات سازمان ملل متحد درسال دوم، بیان عملکرد نیروی زمینی ارتش در منطقه عملیاتی جنوب، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، روند تهیه طرح عملیات آفندی ثامن‌الائمه (ع) و شرح آن، بیان عملکرد نیروی زمینی در عملیات طریق‌القدس (طرح کربلای 1)، کلیات، طرح‌ریزی عملیات طریق‌القدس، شرح عملیات طریق‌القدس، آفند عراق و پدافند خودی در تنگه چزابه و تجزیه‌و‌تحلیل عملیات طریق‌القدس‌، بیان عملکرد نیروی زمینی در عملیات فتح‌المبین (طرح کربلای ۲)، کلیات، طرح‌ریزی عملیات فتح‌المبین، فرماندهی در قرارگاه‌ها و نیروهای ادغامی، مرحله اول عملیات فتح‌المبین، مرحله دوم عملیات فتح‌المبین در چهارم فروردین ۱۳۶۱، مرحله سوم عملیات فتح‌المبین در هفتم فروردین ۱۳۶۱، پایان عملیات فتح‌المبین و تجزیه‌و‌تحلیل آن، بیان عملکرد نیروی زمینی در عملیات بیت‌المقدس و فتح خرمشهر، کلیات، طرح‌ریزی مشروح، نیروهای خودی در عملیات بیت‌المقدس، استعداد و گسترش دشمن، تهیه و آمادگی اجرای عملیات، اجرای مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس، مرحله سوم عملیات پیش به‌سویِ خرمشهر و تجزیه‌و‌تحلیل عملیات بیت‌المقدس، بیان عملکرد نیروی زمینی در عملیات رمضان (طرح عملیات کربلای ۴)، نبرد در شرق بصره در عملیات رمضان، طرح‌ریزی و اجرای عملیات رمضان و تحلیل آن. مجلد دوم کتاب نیز که شامل فصل هفتم تا دوازدهم است، به این شرح می‌باشد: بیان عملکرد نیروی زمینی در منطقه عملیاتی غرب درسال دوم، مروری بر عملیات سال اول جنگ، وضعیت و گسترش نیروهای ایران و عراق، عملیات آفندی مطلع‌الفجر در منطقه گیلان‌غرب، فعالیت‌های رزمی گُمجن درسال دوم جنگ، اقدامات پدافندی و تحلیل عملیات درسال دوم جنگ، بیان عملکرد نیروی زمینی ارتش در شمال غرب، مروری برگذشته، سازمان‌دهی قرارگاه‌های عملیاتی، عملیات‌های نامنظم، عملیات بازگشایی محورها، ادامه عملیات توسعه و پدافند داخلی، احداث پایگاه‌های جدید در محورهای منطقه شمال غرب، عملیات منظم، عملکرد یگان‌های ارتش با مردم منطقه و تحلیل و نتیجه‌گیری، بیان عملکرد مدیریت نیروی انسانی و فرماندهی آماد‌وپش نیروی زمینی، فعالیت‌های مدیریت نیروی انسانی و عملکرد فرماندهی آماد و پشتیبانی، بیان عملکرد نیروی هوایی ارتش، فعالیت‌های نیروی هوایی تاکتیکی، فعالیت‌های فرماندهی پدافند هوایی، مدیریت آماد و پشتیبانی نیروی هوایی و مدیریت انسانی نیروی هوایی، بیان عملکرد نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، کلیات، فعالیت‌های نیروی دریایی ارتش و پشتیبانی نیروی دریایی از عملیات بیت‌المقدس، تحلیل جامع سال دوم جنگ، مبانی تحلیل، تحلیل عملیات شمال غرب، تحلیل عملیات جبهه غرب و تحلیل عملیات جنوب. همچنین تصویر مجوز دفتر فرماندهی کل قوا، در صفحه پانزدهم هر دو جلد آمده است و از نقشه‌های بسیار زیبای کتاب می‌توان استفاده بهینه کرد. مآخذ: حسنی سعدی، حسین و دیگران، ارتش از انقلاب تا دفاع مقدس، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1399.
+ارتش در دفاع مقدس (سال سوم). تأمین مرز- بیرون‌راندن دشمن، این کتاب، به بیان نقش ارتش درسال سوم جنگ تحمیلی، سالی که بیرون‌راندن دشمن از سرزمین عزیزمان آغاز شد، می‌پردازد. کتاب مذکور در 593 صفحه و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، در 1400 چاپ و منتشر شده است. این کتاب به‌وسیلۀ گروه مؤلفان فرماندهی به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی ‌سعدی، گردآوری و در هشت فصل به این شرح تدوین شده است: کلیات، عملیات عمده نیروی زمینی ارتش در جبهه عملیاتی جنوب شامل عملیات آفندی محرم، والفجر مقدماتی و والفجر1‌، عملکرد نیروی زمینی ارتش در جبهه عملیاتی غرب شامل وضعیت عمومی جبهه‌ها و عملیات آفندی مسلم‌بن عقیل (ع)، عملیات پدافندی، عملیات والفجر3 در منطقه مهران و تحلیل عملیات سال سوم در جبهه غرب‌، عملکرد نیروی زمینی ارتش در جبهه عملیاتی شمال غرب شامل وضعیت کلی منطقه شمال غرب، گسترش نیروهای خودی و دشمن، عملیات نامنظم، عملیات والفجر 2 و تحلیل عملیات ارتش در منطقه شمال غرب‌، عملکرد نیروی هوایی ارتش شامل پشتیبانی تاکتیکی، پدافند هوایی و سایر فعالیت‌ها‌، عملکرد نیروی دریایی ارتش شامل کلیات، فعالیت‌های انجام‌شده نیروهای خودی، اقدامات آمادی و تحلیل عملکرد نیروی دریایی ارتش درسال سوم‌، عملکرد پشتیبانی رزمی و خدمات رزمی شامل عملکرد هوانیروز، فعالیت‌های مهندسی رزمی نیروی زمینی ارتش، جنگ نامتعارف شیمیایی، آماد و پشتیبانی و نیروی انسانی و بالاخره تحلیل جامع عملیات سال سوم در جبهه‌های شمال غرب، غرب و جنوب شامل تحلیل نظری1 و 2. در پایان کتاب نیز تصاویر زیبا و گویایی از رزمندگان ایران اسلامی، منابع و صورت اسامی همکاران گروه تحلیل ذکرشده است. مآخذ: حسنی‌ سعدی، حسین و دیگران، ارتش در دفاع مقدس (سال سوم)، تأمین مرز- بیرون‌راندن دشمن، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، 1400.
+ارتش در دفاع مقدس (سال ششم). سال تعیین سرنوشت جنگ، این کتاب به بیان نقش ارتش درسال ششم جنگ تحمیلی، سال تعیی�� سرنوشت جنگ می‌پردازد. کتاب مذکور در 384 صفحه و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، در 1401 چاپ و منتشر شده است. این کتاب به‌وسیلۀ گروه مؤلفان فرماندهی به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی‌‌ سعدی، گردآوری و در هشت فصل تدوین شده است. وضعیت عمومی نیروهای مسلح ایران و عراق، عملیات در جبهه جنوب شامل دوازده بخش به این شرح است: وضعیت عمومی جبهه عملیاتی جنوب، عملیات والفجر ۸، طرح‌های عملیات، طرح قرارگاه خاتم 1 سپاه، طرح قرارگاه خاتم 2 نیروی زمینی ارتش، شرح عملیات قرارگاه خاتم 2 نیروی زمینی ارتش در منطقه شلمچه، شرح عملیات قرارگاه خاتم 1 سپاه در منطقه فاو، عملکرد نیروی زمینی ارتش در عملیات والفجر ۸ در منطقه فاو، نقش نیروی هوایی ارتش در عملیات فاو، نقش نیروی دریایی در عملیات والفجر ۸، اقدامات نیروی زمینی ارتش بعد از تثبیت عملیات والفجر ۸، تحلیل عملیات والفجر ۸، تغییر فرماندهی نیروی زمینی ارتش‌، عملکرد نیروی زمینی ارتش در منطقه عملیات غرب، راهبرد دفاعی در غرب کشور، عملیات پدافندی غرب و عملیات آفندی‌، عملکرد نیروی زمینی ارتش در منطقه عملیاتی شمال‌غرب، عملیات در منطقه شمال‌غرب، عملیات آفندی والفجر 9، عملکرد یگان‌های پشتیبانی‌کننده نیروی زمینی ارتش، عملکرد کلی هوانیروز درسال ششم جنگ، عملکرد یگان‌های مهندسی رزمی درسال ششم، عملکرد فرماندهی آماد و پشتیبانی و مدیریت نیروی انسانی درسال ششم‌، نیروی هوایی و پدافند هوایی درسال ششم، عملکرد نیروی هوایی ارتش، عملکرد پدافند هوایی کشور‌، عملکرد نیروی دریایی ارتش، گسترش جنگ در خلیج‌فارس، وضعیت نیروی دریایی ایران و عراق و عملکرد نیروی دریایی ارتش‌، تجزیه‌و‌تحلیل عملیات و در منابع و پیوست‌ها. مؤلفان در صفحه 136 و 137 کتاب در خصوص تعویض فرماندهی نیروی زمینی می‌نویسند: «در فروردین ۱۳۶۵، محسن رضایی ازسوی هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ بعد از مشاورت‌های انجام‌شده در شورای عالی دفاع، به‌عنوان جانشین فرماندهی قرارگاه خاتم منصوب شد! این مطلب از نظر شهید صیاد شیرازی، ستادمشترک ارتش، ستاد نیروی زمینی و همکاران ستاد شهید صیاد شیرازی، قرارگرفتن نیروی زمینی ارتش در کنترل سپاه تلقی می‌شد و به‌شدت با آن مخالفت شد. سرهنگ صیاد شیرازی به فرماندهی جنگ اعلام کرد که بهتر از انتصاب مزبور لغو شود و چون موافقت نشد؛ به‌عنوان اعتراض، از فرماندهی نیروی زمینی ارتش استعفا کرد و به ستاد آن در تهران بازگشت. سپس با پیشنهاد شهید صیاد شیرازی، مقرر شد مسئولیت و اختیارات عملیات فرماندهی نیروی زمینی به جانشین ایشان سرهنگ علی‌اصغر جمالی واگذار شود که این پیشنهاد، مورد تصویب فرمانده جنگ قرار گرفت! بدین‌ترتیب سرهنگ صیاد شیرازی به‌عنوان فرماندهی نیرو، مسئول امور ستادی اداری و پشتیبانی نیرو در پشت جبهه و به‌سرهنگ علی‌اصغر جمالی نیز مسئولیت فرماندهی عملیات در منطقه واگذار شد که البته سرهنگ علی‌اصغر جمالی نیز مسئولیت آقای رضایی را به‌عنوان جانشین آقای هاشمی رفسنجانی نپذیرفت و به‌صورت مستقل به ایفای مسئولیت واگذاری پرداخت. این تفویض اختیار از بیست‌و‌پنجم فروردین تا پایان تیر 1365 ادامه داشت، تا اینکه در نهم مرداد ۱۳۶۵ رسماً با موافقت رهبر انقلاب و دستور ریاست‌جمهور و رئیس شورایِ عالی دفاع، سرهنگ حسین حسنی ‌سعدی با توجه به سوابق فرما��دهی بر لشکر ۲1 پیاده حمزه (ع) و فرماندهی قرارگاه مقدم نیروی زمینی در جنوب و همچنین معاونت آموزش نیروی زمینی ارتش بعد از عملیات بدر‌، به فرماندهی نیروی زمینی ارتش منصوب شد و به‌این‌ترتیب انتصاب محسن رضایی بدون آنکه فرمان مجددی مبنی‌بر لغو آن صادر شود، منتفی شد». مآخذ: حسنی‌ سعدی، حسین و دیگران، ارتش در دفاع مقدس (سال ششم)، سال تعیین سرنوشت جنگ، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، 1401.
+ارتش در دفاع مقدس (سال هفتم). سال تعیین سرنوشت جنگ، این کتاب که به بیان نقش ارتش درسال هفتم جنگ تحمیلی می‌پردازد، به‌وسیلۀ گروه مؤلفان فرماندهی به سرپرستی سرلشکر حسین حسنی ‌سعدی، گردآوری و در 426 صفحه در نُه فصل تدوین و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، در 1401 چاپ و منتشر شده است. اهم سرفصل‌های این کتاب به این شرح هستند: کلیات، عملکرد نیروهای ارتش در منطقه عملیاتی جنوب، عملکرد نیروهای ارتش در منطقه عملیاتی غرب، عملکرد نیروهای ارتش در منطقه عملیاتی شمال ‌غرب، عملکرد نیروی هوایی ارتش‌، عملکرد نیروی دریایی ارتش‌، فعالیت‌های هوانیروز، عملکرد پشتیبانی‌های آمادی و نیروی انسانی، تجزیه‌و‌تحلیل عملیات سال هفتم، منابع و صورت اسامی همکاران گروه تحلیل. مؤلفان در صفحه ۲۱۹ کتاب از علل پیروزی رزمندگان لشکر ۶۴ پیاده ارومیه در عملیات کربلای ۷ می‌نویسند: «فرماندهی قوی و مدبرانه نیروی زمینی ارتش و سرهنگ غضنفر آذرفر بر لشکر ۶۴ پیاده ارومیه و تشکیل یگان خط‌شکن جنگاوران که بدنه‌ اصلی آن از افراد شجاع و جنگنده تشکیل شده بود، ضربه اصلی را بر دشمن وارد آورد. با استفاده از این نیرو، خط مقدم و مواضع دشمن درهم‌شکسته و هدف فتح شد. همچنین استفاده از افسران شجاع و شایسته‌ای همچون سرهنگ صالح‌پور، وجود روحیه و میل جنگجویی و اعتمادبه‌نفس در رزمندگان لشکر ۶۴ پیاده، آموزش و مهارت رزم در کوهستان و شرایط نامساعد جوّی و تأکید شدید بر رزم شبانه، رعایت اصل غافل‌گیری و سرعت عمل، حفظ اسرار عملیات و بهره‌برداری موفقیت‌آمیز از پوشش و فریب تاکتیکی، طرح‌ریزی، هدایت و نظارت ستادی صحیح، هماهنگی بسیار نزدیک‌بین عناصر رزمی و عناصر آتش و داشتن آتش پشتیبانی دقیق و پرحجم، شناسایی نسبتاً خوب از مواضع و موانع دشمن؛ از دلایل این موفقیت‌ها بود». مآخذ: حسنی‌ سعدی، حسین و دیگران، ارتش در دفاع مقدس (سال هفتم)، سال تعیین سرنوشت جنگ، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، 1401.
+ارتش در دیده‌ها و شنیده‌ها، این کتاب‌، فشرده‌ای از دیده‌ها و شنیده‌های سرهنگ سیدمحمدعلی شریف‌النسب قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌باشد که توسط خود ایشان در ۲۵۲ صفحه گردآوری با شمارگان هزار نسخه، توسط انتشارات ایران سبز در ۱۴۰1 چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب اصلی کتاب، به این شرح است: ارتش در انقلاب اسلامی، ارتش در پیشبرد جامعه، ارتش و اعتقادات مذهبی، ارتش و مستشاران خارجی، کانون‌های ارتباطی، یک نمونه کوچک در دانشکده افسری وقت، دانشکده فرماندهی و ستاد، سرهنگ حسن‌علی فروزان و انقلاب، نقش کلیدی سرهنگ حسن‌علی فروزان، سیدموسی نامجوی و سرهنگ حسن اقارب‌پرست، عملکرد انقلابیون ارتش در حکومت نظامی، فرار شاه و پیامدهای آن، برخورد نظامیان با مردم، تشریف‌فرمایی حضرت امام و عزیمت به مدرسه علوی، اجتماع دوستان در مدرسه علوی، ارتش و پیروزی انقلاب، عملکرد کمیته نظامی انقلاب، همکاری با سرلشکر قرنی، حراست از ارتش و پادگان‌ها، وحدت نیروهای متحد ارتش، بدنه ارتش با مردم انقلابی، قرنی اسطوره‌ای ماندگار، موفقیت امام خمینی (ره) در هدایت ارتش، آشنایی با تیمسار قرنی، همه شیفته قرنی بودند، رابطه شهید قرنی با آیت‌الله میلانی، انتخاب جانشین برای ستاد کل ارتش، چرا شهید قرنی استعفا داد، ماجرای دستور امام برای دفن پیکر شهید قرنی، مجاهدت‌های شهید سرلشکر ولی‌الله فلاحی، سرلشکر قاسم‌علی ظهیرنژاد، مجاهدت‌های خاموش شهید سرلشکر سیدموسی نامجوی، تلاش نامجوی برای توسعه شبکه نظامیان متعهد در سراسر ارتش و مراکز قدرت، تربیت‌یافتگان مکتب نامجوی نامداران امروز ارتش شده‌اند، ماجرای پادگان سنندج ورود ارتش، نامجوی دانشکده افسری را فیضیه ارتش کرد، شرح بی‌شرمی صدام در روز ششم جنگ با ایران، روزی که مجلس شورای اسلامی بدون مخالفت یک ارتشی را وزیر دفاع کرد، چهره دیگر نامجوی، رونمایی از سرود ای ایران ای ‌مرز پرگهر، رمزگشایی از فاجعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷، سقوط پادگان مهاباد در اسفند ۱۳۵۷، دانشجویان دانشکده افسری در اردوگاه موچش، پاک‌سازی روستاها و محورها، مقاومت ۳۴ روزه خرمشهر، روزی که خرمشهر خونین‌شهر شد، نبرد گردان ۱۴۴ و گردان ۱۵۳ در آبادان، خدمت در تیپ مهاباد، حماسه نبرد والفجر ۱، والفجر ۳ و شکست صدام در سایه وحدت ارتش و سپاه، به یاد سرلشکر شهید شریف اشراف، به یاد سرلشکر محمد سلیمی، تصاویر و نمایه. مؤلف در صفحه ۸۴ از ماجرای دستور امام خمینی برای دفن پیکر شهید قرنی می‌نویسد: «می‌دانید که حضرت امام خمینی (ره) از هیچ‌کس بی‌جهت تعریف نکردند، تنها کسی را که نزدیک ده بار از او تعریف کرده‌اند، تیمسار محمدولی قرنی بوده است. وقتی به شهادت رسید و پیکر او را به بهشت‌زهرا (س) می‌بردند که دفنش کنند، من همه‌کاره مراسم بودم. امام به یکی از مقامات روحانی فرمودند: او را یک‌راست به قم ببرید و در صحن حضرت معصومه (ع) در کنار آیت‌الله حائری شیرازی دفن کنید». مآخذ: شریف‌النسب، محمدعلی، ارتش در دیده‌ها و شنیده‌ها، تهران: ایران سبز، ۱۴۰۱.
+ارتش در فاو عملیات والفجر ۸. این کتاب توسط انتشارات ایران سبز و به سفارش هیئت معارف جنگ شهید سپهبد علی صیاد شیرازی، طی دو نوبت در ۱۳۸۷ و ۱۳۹۰ با ویرایش مجدد و افزایش مطالب تکمیلی به‌ویژه در بخش‌های هوانیروز و نهاجا، با شمارگان 2000 جلد منتشر شده است. پژوهش و تدوین کتاب مذکور، توسط سرهنگ هیبت‌الله اسدی انجام‌گرفته است. وی در ۱۳۴۳، وارد دانشکده افسری شد و پس از فارغ‌التحصیلی با درجه ستوان‌دومی در رسته توپخانه، خدمت خود را ابتدا در کرمانشاه و سپس به‌عنوانِ مربی در دانشکده توپخانه صحرایی آغاز کرد و پس از طی دوره عالی، بار دیگر به کرمانشاه و ایلام عزیمت کرد و در زمان جنگ در گردان‌های توپخانه، قرارگاه‌های توپخانه لشکر، ستاد لشکر و قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش به خدمت مشغول بود. پس از پایان جنگ تحمیلی نیز به مرکز آموزش توپخانه منتقل شد و تا هنگام بازنشستگی در ۱۳۷۳، به تدریس توپخانه اشتغال داشت (اسدی، 1398، چ 2: ۱۱). فرماندهانی که خود در زمان دفاع مقدس مسئولیت فرماندهی داشتند؛ به‌خصوص سرتیپدوم ستاد سیدمحسن شاهان بهبهانی، سرتیپ‌دوم ستاد سعید پورداراب، سرتیپ‌دوم ستاد علی نی��‌فرد، سرتیپ‌دوم ستاد نجات‌علی صادقی‌گویا و سرهنگ فنی هوایی محمد اکبری در تهیه این کتاب، بررسی تخصصی و آماده‌سازی برای چاپ را انجام داده‌اند (همان: 4). این کتاب در سه فصل به این شرح، تدوین شده است: طرح اولیه عملیات والفجر ۸ که نگاهی اجمالی به بعضی از عوامل مهم تأثیرگذار در عملیات‌ها دارد، اصل وحدت فرماندهی، ادغام نیروها، جدایی نیروها، وضعیت ارتش، وضعیت سپاه‌، نتیجه، ارتش در عملیات والفجر ۸، آغاز عملیات، نیروی زمینی ارتش در عملیات والفجر ۸، شرکت در طراحی، رهاکردن یگان‌های سپاه‌، شرکت در طرح پوشش و فریب تاکتیکی، شرکت به‌عنوان تک پشتیبانی، تقویت تک اصلی سپاه‌، پشتیبانی‌های آمادی و توپخانه پدافند هوایی، در این عملیات سی گردان توپخانه، هجده گردان از نیروی زمینی ارتش و دوازده گردان از سپاه پاسداران در شرق بهمن‌شیر تا آبادان گسترش‌یافته بودند (همان: ۱۲1)، شرکت مؤثر یگان‌های توپخانه صحرایی و هوانیروز در عملیات والفجر ۸، نیروی هوایی در عملیات والفجر ۸، شرکت در عملیات هوایی، شرکت یگان‌های پدافند هوایی در عملیات والفجر 8، جنگ‌افزارهای شرکت‌کننده در عملیات، چگونگی عملیات، چندین سند و مصاحبه، عملیات شفق، پشتیبانی هوایی از عملیات والفجر ۸، روزشمار عملیات هوایی شفق، عوامل مؤثر در موفقیت نیروی هوایی ارتش در عملیات والفجر ۸، نیروی دریایی ارتش در عملیات والفجر ۸، پشتیبانی از عملیات والفجر ۸ توسط نیروی دریایی ارتش با به‌کارگیری چهار فروند هواناو، نصب توپخانه سنگین دریایی، پشتیبانی و شناسایی توسط بالگردها، دستاوردهای آموزشی عملیات والفجر ۸ شامل نکات مثبت و منفی و سخن پایانی. در پایان کتاب نیز در پیوست‌ها، نگرشی بر مجروحان عملیات والفجر ۸ و 42 منبع استفاده‌شده و نمایه کتاب، بیان شده است. آمار تلفات رزمی 21 گردان‌ توپخانه ارتش مأمور به سپاه در عملیات والفجر ۸، از بیستم بهمن 1364 تا دوازدهم اسفند 1364 این گونه ذکرشده است: ۳۱ شهید، ۱۸۶ مجروح و ۶۴ اسیر (همان: ۱۲۲). مآخذ: اسدی، هیبت‌الله، ارتش در فاو، عملیات والفجر ۸، چ 2، تهران: ایران سبز، 1391.
+ارتش در نگاه رهبر، این کتاب، زیر نظر معاونت تبلیغات و روابط عمومی سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش‌، در تابستان ۱۳۷۹ توسط چاپخانه ارتش جمهوری اسلامی ایران در ۲۵۲ صفحه و با شمارگان 3000 جلد به چاپ رسیده است. فرماندهی کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند: «بنده از اولین روزهای پس از انقلاب، با ارتش سروکار پیدا کردم و ازطرف امام مأموریت یافتم که در کارهای ارتش باشم. در ستادمشترک، در وزارت دفاع، در نیروهای گوناگون و تا امروز من ارتش را زیر نظر داشتم و این را می‌توانم با سرعت و قوت بگویم که ارتش امروز، از یک حقیقت عالی فوق‌العاده‌ای برخوردار است و امروز ارتش ما، یکی از ارتش‌های ممتاز و برجسته به‌حساب می‌آید». پیام مقام معظم رهبری خطاب به مردم به مناسبت آغاز جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ این‌گونه بود: «دولت دست‌نشانده و مزدور عراق، تجاوز هوایی را به حریم جمهوری اسلامی ایران آغاز کرده و به چند پایگاه هوایی حمله نموده است. ما تاکنون نخواسته بودیم که حمله را آغاز کنیم؛ اما ارتش جمهوری اسلامی، تجاوز این بعثی‌های دست‌نشانده را تحمل نمی‌کند و درس تلخی به صدام خواهد داد» (معاونت تبلیغات و روابط عمومی، 1370: 7). امام‌جمعه محترم تهران حجت‌الاسلام و‌المسلمین خامنه‌ای در خطبه‌های نماز جمعه پانزدهم خرداد ۱۳۶۰ بیان داشتند: «هیچ‌کس حق ندارد به بهانه حمایت از ارتش، سپاه را تضعیف کند و هیچ‌کس حق ندارد به بهانه حمایت از سپاه، ارتش را تضعیف و یا تحقیر کند» (همان: ۱۸). ایشان در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش در ۲۷ بهمن ۱۳۶۱ فرمودند: «یکی از افتخارات جمهوری اسلامی، این است که ارتشش با مردمش آمیخته است و این از هدف الهی آن‌ها نشئت می‌گیرد» (همان: 3۸). فرماندهی معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مراسم روزه ارتش در تهران در ۲۹ فروردین ۱۳۶۱ فرمودند: «ارتش غیور و سلحشور و سربلند در طول پنج سال بعد از انقلاب، هم ازنظر کارآیی رزمی هم ازنظر روحیه نظامی‌گری و انگیزه فداکاری، به پیشرفت‌های بزرگی نائل شده است. این پیشرفت در همه قسمت‌ها، معلول یک عامل است و آن، گزینش به اسلام عزیز و قرآن و آمادگی برای فداکاری در خطی و جهتی که قرآن و اسلام برای نیروهای مسلح معین و ترسیم کرده است، می‌باشد» (همان: 87). امام‌جمعه محترم تهران حجت‌الاسلام و‌المسلمین خامنه‌ای در خصوص روز ارتش در خطبه‌های نماز جمعه 29 فروردین ۱۳۶۵ فرمودند: «امروز ارتش ما، یکی از ارتش‌های ممتاز و برجسته به‌حساب می‌آید... یکی دیگر از افتخارات ارتش این است که آموزش به نیروهای انقلابی به‌وسیلۀ ارتش انجام گرفت. نیروهای انقلابی ما و سپاه پاسداران ما و عناصر آب‌دیده رزمی امروز ما، از اول جنگ که مرد جنگ نبوده‌اند، رزمی نبودند؛ یعنی مرد جنگ به معنای خروش انقلابی چرا؛ اما کارآزمودگی نداشتند. ارتش این مهم را عهده‌دار شد» (همان: 144). معظم‌له در جمع فرماندهان ارتش به ‌مناسبت حلول سال نو در 1/1/1366 فرمودند: «من به‌عنوانِ کسی که با زیبایی‌های ارتش آشناست و از نقاط ضعف هم غافل نیست، باید بگویم ارتش جمهوری اسلامی ایران، موقعیت برجسته‌ای را احراز کرده و این نظر منصفانه‌ای است که ارتش، تلاش بسیار دارد و وظیفه بزرگی را بر دوش گرفته است» (همان: 166). فرماندهی کل قوا در مراسم روز ارتش در میدان آزادی تهران در ۲۹ فروردین ۱۳۶۶ بیان داشتند: «امروز ارتش جمهوری اسلامی ایران، درحالی‌که مشخصات یک ارتش انقلابی را دارد؛ از یک انضباط، نظم، دانش و تجربه نظامی کافی نیز برخوردار است» (همان: 167). معظم‌له در مراسم فارغ‌التحصیلی جمعی از دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش در دوازدهم مهر ۱۳۶۶ فرمودند: «نیروهای مسلح ما در برخورد با مسئله جنگ، به این ملت آبرو دادند و سهم بزرگی از این همه پیروزی‌ها و افتخارها، یقیناً سهم ارتش است. همه‌جا، سنگر و همه کارها، عبادت است» (همان: 173). فرماندهی معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با وزیر دفاع، نماینده امام در سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش و فرماندهان نیروهای سه‌گانه ارتش در بیستم خرداد ۱۳۶۸ فرمودند: «آرمان‌های اعلام‌شده به‌وسیلۀ امام، برترین و والاترین آرمان‌هاست. این شیفتگان امام، دنبال افکار و آرمان‌های امام هستند و آن را ادامه خواهند داد. آن افسری که همه امکانات و لذائذ را ترک کرده و در جبهه‌ها، در شرایط سخت و صعب، سال‌ها در زیر گلوله توپ، نیروها را فرماندهی می‌کند و احساس پشیمانی نیز ندارد و خود قوت قلب و روحیه‌دهنده به نیروهاست و خودش نیز شهید می‌شود، دارای آرمانی بلند است. همین‌طور خانواده‌اش به‌جای آنکه بی‌تابی کنند، سینه سپر کرده و احساس غرور دارند و حاضرند سا��ر فرزندان خود را نیز در راه خدا بدهند، این نشان‌دهنده آن است که این ملت آرمان‌هایی والا دارند. دنیا هم از همین می‌ترسد» (همان: 200). معظم‌له در دیدار با فرماندهان نیروهای نظامی و انتظامی در تهران در 22 دی ۱۳۶۹ فرمودند: «حفظ سلسله‌مراتب در نیروهای مسلح و وجود خصوصیات لازم در فرماندهان، از اهمیت بالایی برخوردار است. فرمانده باید باایمان، مسئولیت‌پذیر، دلسوز، پرتلاش، پیگیر و خستگی‌ناپذیر باشد و به‌طور مستمر از ارکان و اجزای مختلف حیطه مأموریت خود، اطلاع حاصل نماید.» (همان: 245). در پایان کتاب نیز فهرست اعلام و موضوعات از صفحه ۲۴۶ تا ۲۵۲ آمده است. مآخذ: معاونت تبلیغات و روابط عمومی، ارتش در نگاه رهبر، تهران: ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1370.
+ارتش ‌درخور افتخار، جلد 51 از مجموعه 103 جلدی، تقويم تاريخ دفاع مقدس است که به‌وسیلۀ مرکز پژوهش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، تهیه و تدوین شده است. این کتاب، تألیف سرتیپ‌دوم بازنشسته ستاد فرهاد بهروزی از فرماندهان زمان جنگ است که در فروردین 1388 به رشته تحریر درآمد و به حوادث جنگ تحمیلی در آبان 1363 می‌پردازد. کتاب مذکور توسط سرهنگ شعاع‌الدین فلاح‌دوست، ویراستاری شده و توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در 1286 صفحه و با شمارگان 1500 جلد شومیز و گالینگور، در پاییز 1397 به چاپ رسیده است. بهرهگيرى مؤلف از انبوه منابع اسنادى و ساير نشريات و خبرگزاری‌ها تصويرى بسيار روشن از روند جنگ، چگونگى تهاجم دشمن و پاسدارى نیروهای مسلح جمهورى اسلامى ايران از میهن اسلامی به دست مى‌دهد كه نظير آن‌ها را در كم‌تر منبعى مىتوان يافت. بخشی از مطالب عنوان‌شده در مقدمه کتاب به شرح زیر است: در اولين روز اين ماه و پس از چند روز نبرد بي‌امان، با تثبيت اهداف تأمين‌شده در عمليات عاشورا در منطقه‌ ميمك و كسب دستاوردهاي درخور توجهي همچون آزادي بيش از صد كيلومتر مربع از خاك ايران اسلامي و تأمين محور سرني- ميمك به سومار و ... خاتمه‌ عمليات مذكور اعلام شد و برگ زرين ديگري بر تاريخ دفاع مقدس افزون گشت. اين در حالي بود كه كمبود نيروهاي رزمي در طول خطوط جبهه، رده‌هاي عالي نيروي زميني ارتش را وادار مي‌كرد كه حتي براي جابه‌جایي يك دسته، توجه خاصی مبذول دارند. رئيس جديد ستاد ارتش در سومين روز آبان‌، ازسوي فرمانده كل نيروهاي مسلح تعيين و منصوب شد و در همين روز در يك درگيري شديد دريایي، سيزده فروند كشتي با اسكورت هماهنگ نيروهاي هوایی، زميني و دريایي ارتش جمهوري اسلامي ايران به‌سوی تنگه هرمز سالم عبور داده شدند و تنها يك كشتي حامل گندم مورد اصابت گلوله‌هاي دشمن قرار گرفت. در ششمين روز آبان، حضرت امام خمینی كه هيچ‌گاه مصلحت را قرباني حقيقت نکرد، پرده از توطئه‌هاي استكبار برداشت و با ارج‌نهادن بر بدنه‌ سالم و متقي ارتش فرمود: «يكي از توطئه‌هاي آنان اين بود كه ارتش طاغوتي بايد منحل شود... كه اگر خداي نخواسته، در آن وقت چنين مسئله‌اي پيش مي‌‌آمد، ما مواجه با شكست مي‌شديم». اين بودن و ماندن ارتش، چيزي نبود جز درايت و دورانديشي رهبر انقلاب و اعتماد وي به نيروهاي پاك و مؤمن ارتش كه پيروزي را در بودن ارتش معني مي‌كند. مآخذ: بهروزی، فرهاد، ارتش درخور افتخار، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج 51، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1397.
+ارتش در گذار از بحران‌های انقلاب، این کتاب توسط سرتیپ‌دوم دکتر سیدحسین محمدی ‌ودود در 986 صفحه به رشته تحریر درآمده و توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در 1393 چاپ و منتشر شده است. کتاب مذکور، شامل هشت فصل کلی به این شرح است: تعاریف موردنیاز، تاریخچه نیروی زمینی در دفاع از سرزمین ایران، ارتش در دوران مبارزات امام خمینی (ره) و جریان‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۲، نقش ارتش در پیروزی انقلاب‌، تولد دوباره ارتش، نقش نیروی زمینی و ارتش در ایجاد امنیت و کنترل آشوب‌های کشور، نقش نیروی زمینی و ارتش در دفاع مقدس، آمارها و پیوست‌ها، کتابنامه و نمایه. مؤلف در صفحه ۵۹۵ کتاب ‌نوشته است: «سرهنگ جانباز رفیع غفاری از رزمندگان شجاع تیپ ۵۵ هوابرد شیراز مشهور به شکارچی تانک که در دوران دفاع مقدس توانسته بود ۱۴۲ دستگاه تانک و ۵۱ دستگاه نفربر زرهی ارتش متجاوز عراق را منهدم کند، در مورد انهدام تانک‌های عراقی در عملیات الله‌اکبر می‌گوید: بعد از اجرای عملیات الله‌اکبر در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۰ و به‌محض روشن‌شدن هوا، خود را به خط مقدم درگیری با دشمن رساندم. موضع مناسبی را در پشت خاک‌ریز برای تیراندازی موشک‌انداز تاو انتخاب کردم و با توکل بر خداوند قادر متعال و عنایت ائمه معصومین (ع)، شروع به تیراندازی به‌سمت تانک‌های دشمن کردیم و بعد از انهدام پنج دستگاه تانک متجاوزان عراقی، بقیه تانک‌ها عقب‌نشینی کردند و بدین‌وسیله هدف‌ها تثبیت شد. تجدید سازمان کردیم و منتظر پاتک‌های دشمن شدیم. از ساعت ۱۱:۳۰ به بعد بود که پاتک‌های دشمن شروع شد در هر مرحله از پاتک دشمن، چهار یا پنج دستگاه تانک آن‌ها را با موشک تاو به آتش ‌کشیدیم. سه مرحله پاتک دشمن توسط رزمندگان شجاع اسلام با شکست مواجه شد و در مجموع هفده دستگاه تانک متجاوزان عراقی را منهدم کردیم و براثر این حملات شجاعانه و انهدام تانک‌های عراقی متجاوزان عقب‌نشینی کرده و از انجام پاتک‌های بعدی منصرف شدند». مآخذ: محمدی ‌ودود، سیدحسین، ارتش در گذار از بحران‌های انقلاب، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1393.
+ارتش درگذر تاریخ، این کتاب، توسط گروه مؤلفین دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران متشکل از 22 پژوهشگر ارتشی نوشته ‌شده است. پژوهشگران ارتشی همچون سرتیپ محمدحسین دادرس، سرتیپ ستاد قادر رحیم‌زاده، سرتیپ حسین ولی‌وند زمانی، سرتیپ‌دوم محمود حجامی، سروان رضا جهان‌فر و ... در فهرست مؤلفان کتاب مشاهده‌ می‌شوند. در این کتاب ضمن بیان خلاصه‌ای از تعریف، تاریخچه، ساختار و عملکرد ارتش در دوران دفاع مقدس در ده بخش، برای نخستین بار به‌صورت رسمی به فعالیت‌های پدافند هوایی ارتش در فرایند انقلاب اسلامی نظیر اولین خوشامد‌گویی به هواپیمای حامل حضرت امام خمینی (ره) بر فراز دریاچه وان ترکیه ازسوی رادار پدافند هوایی تبریز، حضور کارکنان پدافند هوایی در استقبال از حضرت امام و محافظت از ایشان پرداخته ‌شده است. همچنین در بخش دیگری از کتاب، به نقش پدافند هوایی ارتش در ایجاد و راه‌اندازی و پشتیبانی از پدافند هوایی سپاه پرداخته ‌شده است. اولین بخش کتاب، به تعاریف ارتش اختصاص‌یافته است و مؤلفان در دومین بخش، پیشینه تاریخی قوای نظامی (ارتش) در ایران را از زمان صفویه بیان کردند. پیروزی انقلاب و تشکیل ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتش در دفاع مقدس، عملکرد ارتش در تثبیت متجاوز، بیرون‌راندن متجاوز، تعقیب و تنبیه متجاوز، عملکرد ارتش در ابعاد مختلف دفاع مقدس و جمع‌بندی آن در دوران دفاع مقدس، عن��ان‌های دیگر بخش‌های کتاب هستند. بیشترین فصل‌های کتاب ارتش درگذر تاریخ، به چگونگی عملکرد ارتش در دفاع مقدس پرداخته است و ازاین‌رو نگاهی گذرا بر کلیدی‌ترین عملیات‌ ارتش در سال‌های دفاع مقدس و نقش حمایتی ارتش در عملیات مختلف دفاع مقدس دارد. عملکرد پدافند هوایی و تعداد هواپیماهای مورد اصابت قرارگرفته، ازجمله موارد مندرج در کتاب است. عملیات‌‌ پدافندی سوسنگرد، دفاع 34 روزه خرمشهر، علیه نیروی هوایی دشمن، مروارید، اشکان، ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، رمضان، خیبر، بدر، اسکورت کاروان‌ها، دفاع در برابر جنگ شهر‌ها و جنگ نفت‌کش‌ها برخی از مطالب در کتاب می‌باشند که به‌صورت ویژه‌ به آن‌ها پرداخته ‌شده است. کتاب ارتش درگذر تاریخ، در 182 صفحه توسط انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران با شمارگان هزار نسخه، در قطع وزیری منتشر شده است. مآخذ: گروه مؤلفین دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتش درگذر تاریخ، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1392.
+ارتش عراق تا خرداد 62، این کتاب، توسط سرهنگ توپخانه ستاد احمد احمدی در 188 صفحه جمع‌آوری و به رشته تحریر درآمده و با شمارگان 500 جلد، توسط انتشارات ایران سبز در 1395 چاپ و منتشر شده است. فهرست اهم مطالب کتاب به این شرح است: گزارش اطلاعاتی در مورد ارتش عراق خرداد ۱۳۶۲، سابقه و استعداد نیروی زمینی ارتش عراق، تلفات و ضایعات ارتش عراق در منطقه جنوب، نکات برجسته و قوت، گزارش‌های اطلاعاتی، گسترش یگان‌های عراقی در هفدهم شهریور ۱۳۵۹، گزارش رکن دوم لشکر ۹۲ زرهی خوزستان در 26 شهریور ۱۳۵۹، آخرین وضعیت در ۲۴ ساعت گذشته یکم مهر ۱۳۵۹، یگان‌های مستقر در معابر نفوذی منطقه استحفاظی لشکر 92 زرهی، گزارش رکن دوم لشکر ۹۲ زرهی خوزستان در یازدهم مهر ۱۳۵۹، برآوردهای ستادی، برآورد اطلاعاتی شماره ۳ قرارگاه تاکتیکی نیروی زمینی ارتش در بیستم بهمن ۱۳۵۹، برآورد اطلاعاتی شماره ۴ قرارگاه تاکتیکی نیروی زمینی ارتش در چهاردهم فروردین ۱۳۶۰، پیوست ب: جدول گسترش یگان‌های دشمن، برآورد اطلاعاتی شماره ۴ مدیریت اطلاعات نیروی زمینی ارتش در 23 فروردین ۱۳۶۰، خلاصه وضعیت دشمن در هفدهم اردیبهشت ۱۳۶۰، برآورد اطلاعاتی شماره ۶ قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب در 12 خرداد ۱۳۶۰، طرح‌ها، اطلاعات و گزارش‌های دشمن، گزارش فرمانده لشکر ۱۰ زرهی در هفدهم اسفند ۱۳۵۹، گزارش نوبه شماره ۴۸۵ در 21 آبان ۱۳۶۰، نمونه دستور عملیاتی تیپ نیروی متجاوز در هشتم آبان ۱۳۵۹، طرح عملیاتی شماره ۱ گردان ۳ تیپ ۱ پیاده عراق، مقایسه نسبی قسمتی از نیروهای ایران و عراق در ۱۳۵۷، سازمان گسترش استعداد و ترکیبات ارتش عراق در آغاز جنگ تحمیلی، پیوست‌ها، پیوست ب: اطلاعات طرح عملیاتی دفاعی ابوذر، تصاویر و جداول الحاقی است. مؤلف در صفحه ۳۳ کتاب از تلفات رزمی ارتش متجاوز عراق در منطقه جنوب تا یکم خرداد ۱۳۶۲ حداقل 47485 تن برآورد و تعداد تفکیکی اسرای عراقی را برابر آمار دژبان مرکز ارتش تا یکم خرداد 1۳۶۲؛ تعداد ۲۳ خلبان‌، ۱۱۳۴ افسر‌، ۱۰۱1۷ درجه‌دار‌، ۳۲۰۰۴ سرباز‌ و در مجموع 46367 نفر و 2090 غیرنظامی اعلام کرده است. تعداد ضایعات اقلام عمده تجهیزات دشمن در منطقه‌ جنوب تا یکم خرداد ۱۳۶۲، 2540 دستگاه تانک و نفربر‌، ۱۳۴۲ خودرو‌، 189 قبضه توپ صحرایی‌، هفت قبضه توپ ضدهوایی و بیش از ۱۸۰ دستگاه لودر و بلدوزر بود. مآخذ: احمدی، احمد، ارتش عراق تا خرداد 62، تهران: ایران سبز، 1395.
+ارتش و انقلاب اسلامی ایران، این کتاب، تألیف دکتر سعیده لطفیان دانشیار دانشگاه تهران است و به بررسی ساختار ارتش ایران و تأثیر روند انقلاب در گرایش ارتش به انقلاب اسلامی ایران پرداخته است. کتاب مذکور در 523 صفحه و با شمارگان 2000 جلد، توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در ۱۳۸۰ چاپ و به زیور طبع آراسته شده است. منابع و مآخذ اصلی کتاب عبارتند از ۶۲ کتاب و دوازده مقاله فارسی و همچنین ۱۲۰ کتاب و 52 مقاله انگلیسی. مرکز اسناد انقلاب اسلامي در مقدمه‌ کتاب ارتش و انقلاب اسلامي نوشته است: ارتشی که توسط نیروهای خارجی برای حفظ رژیم پهلوی تعلیم‌دیده و مسلح شده بود، درست زمانی که رژیم به وفاداریِ این نیروی عظیم نیازمند بود، به او پشت کرد و با شرکت در حماسه‌‌ انقلاب اسلامی ایران، حماسه‌ای نوپدید آورد تا همواره در تاریخ ایران، یاد و نامش در کنار مردم پرآوازه بماند. این کتاب، سه بخش دارد. در بخش اول آن، مباحث نظری و در بخش دوم، ساختار ارتش پیش از انقلاب اسلامی ایران و در بخش سوم، قدرت سیاسی و عملکرد ارتش پیش از انقلاب اسلامی ایران بیان‌شده است. بخش سوم کتاب، ده فصل دارد و به وابستگی خارجی ارتش در دوران پهلوی دوم، همکاری نظامی آلمان و ایران در 1922‌- 1941م‌/ 1301‌- 1320، نوسازی ارتش و پدیده‌ی نظامی‌گرایی، جایگاه و تأثیر ارتش در رویدادهای انقلاب اسلامی تا خروج شاه از ایران، ارتش و ملت در دوران نخست‌وزیری بختیار و گرایش نظامیان رده پائین به جنبش انقلابی، رابطه ارتش و مردم پس از ورود امام خمینی به ایران، اعلام همبستگی گروهی از نظامیان، اعلامیه بی‌طرفی ارتش، علمای مذهبی در خنثی‌سازی ارتش و اعلامیه بی‌طرفی شورای عالی ارتش، علل خارجی گرایش ارتش به انقلاب، علل داخلی خنثی‌سازی ارتش ایران و مخالفت آشکار نظامیان با شاه در ارتش، فرایند پاک‌سازی ارتش شاهنشاهی پس از انقلاب اسلامی و اولین مرحله‌ پاک‌سازی‌، دومین مرحله‌ پاک‌سازی و تأثیر کمّی پاک‌سازی‌ها بر ارتش، بررسی ساختار ارتش پس از انقلاب اسلامی و نیروی زمینی‌، نیروی دریایی و نیروی هوایی و فرماندهی و نظارت در ارتش جمهوری اسلامی ایران و به فرماندهی کل ارتش در جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد و می‌گوید: ازجمله تغییرهای عمده در سلسله‌مراتب فرماندهی نظامی پس از انقلاب اسلامی ایران، باید به ایجاد عنوان فرماندهی کل ارتش اشاره کرد و در فصل دهم و سخن پایانی، ارتش ایران و امنیت ملی را آورده است. مآخذ: لطفیان، سعیده، ارتش و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی،1380.
+ارتش جمهوری اسلامی ایران‌، ارتش در اصطلاح لغوي، به مجموع نظامیان يك كشور و در ایران به مجموعه فرماندهي، ستادمشترک، نيروهاي تابعه (زميني، هوايي، دريايي، پدافند هوایی) و سازمان‌های وابسته به آن اطلاق مي‌شود. از منظر تاکتیکی، ارتش به واحدهايي از نيروي زميني گفته می‌شود كه در مأموریت‌های استراتژيكي با اتخاذ تاكتيك‌هاي گوناگون و با اجراي رزمایش‌هاي مناسب به همراه واحدهايي از نيروهاي هوايي و دريايي، به انجام مأموریتی خاص مي‌پردازند. ارتش در كشور، متضمن امنيت ملي و منافع ملي است و بدون آن، اين دو مهم هرگز محقق نمی‌شود (رستمي، 1386 :69 ). ايران به‌عنوان كشوري با تاريخي كهن، همواره داراي ارتش منظم بوده و ايجاد ارتشي منظم به سبك و سیاق ارتش��های امروزي، در دوران حكومت صفويان در ايران شكل گرفت؛ ليكن با پايان دوران صفوي و حمله افغان‌ها به ايران و بی‌لیاقتی شاه سلطان حسين صفوي، اصفهان به تصرف محمود افغان درآمد و ارتش ايران نتوانست اقدام مؤثري در مقابله با آن انجام دهد. سال‌ها بعد با اوج‌گرفتن آوازه نادرقلي افشار و ارتش او، افغان‌ها شكست خوردند و عثمانی‌ها و روس‌ها نیز اراضي اشغالي را از ترس تخليه کرده و به سرزمین‌های خود برگشتند. نادرشاه افشار با ارتش خود، نبرد تاريخي كرنال را با پيروزي انجام داد و دروازه‌ی هند را گشود؛ ليكن اين ارتش نیز با قتل او متفرق شد. کریم‌خان زند مدتی بعد از او، توانست قسمت اعظم سرزمين ايران در عهد نادري را پاس دارد؛ ليكن با مرگ او نيز قسمتي ديگر به دست بيگانگان افتاد و ارتش زنديه درگير مطامع جانشينان کریم‌خان شد (استرآبادی سده، 12: 52). با روی كار آمدن آغا محمدخان قاجار، ارتش نيرومندی تشكيل شد كه مقاصد خان قاجار را دنبال كند؛ ولي بازهم با قتل وی در دروازه تفليس، ارتش او همچون برف آب شد و حركات اصلاح‌طلبانه عباس‌ميرزا پسر فتح علي‌شاه به حال ارتش سودي نبخشيد. شکست‌های پی‌درپی علی‌رغم عزیمت مستشاران نظامي سوئدي، انگليسي، اتريشي، روسي و آمریکایی به ایران، حاصل بی‌کفایتی شاهان قاجار بود و پايان حكومت آن‌ها، نتوانست ملت ايران را به داشتن ارتش مقتدر و فداكار اميدوار سازد. با كودتاي 30 اسفند 1299 و پايان عمر سلسله قاجار، رضاشاه كه از افسران قزاق بود؛ برحسب نياز، اقدام به تشكيل قشون متحدالشكل كرد و با همسان‌سازی یگان‌های نظامي، زمينه ايجاد ارتش نوين را در كشور ما به وجود آورد (پناهي، 1391: 69). نیروهای متفقین در خلال جنگ دوم جهانی و در روز بيست‌ونهم آگوست 1941 (شهريور 1320)، وارد خاک ایران شدند و ارتش ايران پس از مقاومت کوتاهی مضمحل شد. مقاومتهای انجام‌گرفته عموماً به‌صورت خودجوش و ناشی از تعلق‌خاطر مذهبی و ملی، توسط افسران و سربازان ایرانی انجام شد. حاکمیت مرکزی، اعلام بی‌طرفی کرده بود و این مقاومت‌ها را نمی‌توان به برنامه‌ریزی حکومت مرکزی برای نبرد در برابر متجاوزان دانست. پدافند هوایی در تبریز، یک فروند هواپیمای متجاوز روسی را سرنگون کرد. صدها تن از کارکنان دریادل نیروی دریایی به فرماندهی شهید دریابان غلام‌علی بایندر، در برابر متجاوزان انگلیسی در جنوب و متجاوزان روسی در شمال به شهادت رسیدند. کارکنان نیروی زمینی و ژاندارمری نیز مقاومت‌های سرافرازانه‌ای داشتند (جهان‌فر، 1397). اگرچه گفته‌شده است که تاریخ تشکیل ارتش نوین ایران، به دوران پهلوی اول برمی‌گردد؛ اما گسترش دامنه جنگ جهانی دوم به ایران و اشغال آن ازسوی متفقین و انحلال ارتش، گویای آن است که نیروی مسلحی که در دوران رضاشاه تشکیل‌شده بود، فاقد قابلیت مقابله با تهدید خارجی بود. اولین لشکر زرهی ارتش ایران در1343 و در عصر پهلوی دوم، در منطقه خوزستان و در نزدیکی مرز با عراق با تجهیز به تانک‌های ام 60 تشکیل شد که در آن زمان، از جدیدترین تانک‌ها به شمار می‌رفت. با افزایش جهانی قیمت نفت از 1340 به بعد‌، قسمت عمده‌ای از تجهیزات نظامی ازجمله 400 دستگاه تانک ام 60 از آمریکا دریافت شد و مسابقه تسلیحاتی ایران و عراق توسط آمریکا و شوروی ادامه یافت (حسینی، 1378: 87‌- 88). با افزایش بودجه دفاعی و خرید تسلیحات نظامی مدرن از اواسط دهه 1350‌، برنامه‌ریزی و تجهیز و تقویت ارتش ایر��ن به‌منظور اهداف بزرگ‌تری انجام گرفت. مسئله مرزی و خطرات احتمالی عراق، مطلب کم‌اهمیتی جلوه نمی‌کرد و لذا ارتش ایران از قدرت دفاعی قابل‌توجهی برخوردار شد (موسوی قوی‌دل، 1393: 101). استعداد ارتش ایران در سال‌های پاياني حكومت پهلوي، به 000/540 نفر رسید. نیروی زمینی با بیش از هزار فروند بالگرد شامل 380 فروند بالگرد کبرا و حدود 2000 دستگاه تانک، از یک قدرت بازدارندگی بلامنازع برخوردار بود. یگان‌های رزمي و عملیاتی نيروي زميني آن عبارت بود از: هشت لشکر و چهار تيپ مستقل شامل لشکر 16 زرهي قزوين، لشکر پیاده گارد، لشکر گارد جاويدان، لشکر 28 پياده سنندج، لشکر 81 زرهي كرمانشاه، لشکر 92 زرهي اهواز، لشکر 64 پیاده ارومیه، لشکر 77 پياده خراسان، تيپ 84 پیاده لرستان، تيپ 88 زرهي زاهدان، تيپ 55 هوابرد شیراز و تيپ 23 نيروهاي ویژه هوابرد (نوهد). نیروی دریایی با برخورداری از دوازده فروند ناوچه موشک‌انداز ساخت فرانسه و مجهز به موشک‌های ضد شناور ساخت آمریکا (هارپون) و تعدادی رزم‌ناو، از حاکمیت دریایی بلامنازعی برخوردار بود. نیروی هوایی با بیش از 450 فروند جت جنگنده شامل 78 فروند اف 14 مجهز به موشک‌های فونیکس، یکی از قدرتمندترین نیروهای هوایی منطقه را تشکیل می‌داد (سامرائی، 1391: 49 و 50). ارتش با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در کانون توجه عموم سازمان‌های مسئول، احزاب و گروه‌های سیاسی اعم از چپ و راست قرار گرفت و هریک نظراتی از بازسازی، پاک‌سازی تا انحلال آن می‌دادند. ازسوی دیگر ارتش با چالش‌هایی نظیر تقلیل خدمت کارکنان وظیفه از دو سال به یک سال، انتقال کارکنان پایور به یگان‌های موردنظرشان و پاک‌سازی‌های مرحله‌ای در درون خود روبه‌رو بود. علاوه بر آن برخی مسائل در داخل ارتش نظیر بی‌انضباطی و هرج‌ومرج، تزلزل و آشفتگی در یگان‌ها، تشکیل شورای فرماندهی با حضور نمایندگان اقشار مختلف و تعیین فرماندهان توسط این شورا، در بسیاری موارد کاهش کارایی و آمادگی رزمی یگان‌ها و سازمان‌های تابعه ارتش را به دنبال داشت. چنین وقایعی تا روزهای آغازین جنگ تحمیلی و در برخی موارد تا مدت‌ها پس ‌از آن ادامه داشت. حضرت امام خمینی (ره) با درک نیات دشمنان انقلاب در شانزدهم دی 1358 در جمع نمایندگان درجه‌داران ضمن تأکید بر لزوم تصفیه غیر خودسرانه، از حاضرین خواست برای رضای خدا، ارتش را نگه داشته و از هرج‌ومرج جلوگیری کنند. درهمین راستا امام راحل به‌منظور خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان اسلام در تاریخ 26 فروردین‌ 1358، روز 29 فروردین‌ را به نام «روز ارتش» نام‌گذاری و پیام مهمی به مردم ایران صادر فرمود: «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. ملت شریف و مبارز ایران، وفقهم‌الله تعالی. با اهدای سلام و سپاس از مجاهدات خستگی‌ناپذیر شما ملت شجاع که اهداف مقدس اسلام را تا آستانه‌ پیروزی رساندید و دست خیانت‌گران داخلی و خارجی را با خواست خدای بزرگ قطع گردید، لازم است به تذکرات زیر توجه فرمائید: ۱- روز چهارشنبه 29 فروردین، روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با سازوبرگ به رژه بپردازند و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران، حضور خود را برای فداکاری درراه استقلال و حفظ مرزهای کشور اعلام نمایند.2- ملت ایران موظفند از ارتش اسلامی استقبال کنند و احترام برادرانه از آنان نمایند. اکنون ارتش در خدمت ملت و اسلام است و ارتش اسلامی است و ملت شریف لازم است آن را به این سمت رسماً بشناسد و پشتیبانی خود را از آن اعلام نمایند. اکنون مخالفت با ارتش اسلامی که حافظ استقلال و نگهبان مرزهای آن است، جایز نیست. ما و شما و ارتش، برادرانه باید برای حفظ امنیت کشورمان کوشش کنیم و به شرارت اشرار و اختلال مفسدین خاتمه دهیم.3- افراد ارتش موظفند در داخل ارتش، حفظ و نظم و سلسله‌مراتب و ضوابط را بکنند. توجه‌ننمودن به این مسئله، موجب ضعف ارتش اسلامی می‌شود و نظام از هم می‌پاشد. سربازان و درجه‌داران و افسران موظفند سلسله‌مراتب را حفظ و مراعات کنند. چنانچه رؤسای فوق موظفند با ارتش به‌طور محبت و برادری رفتار نمایند و از دیکتاتوری که در رژیم طاغوت بود، اجتناب نمایند. ارتش اسلامی باید با حفظ سلسله‌مراتب و نظام صحیح اسلامی و اطاعت کامل زیردست اداره شود. تخلف از این امر، ضدانقلاب است و مورد مؤاخذه خواهند بود 4- افراد خارج از ارتش، حق ندارند در امر ارتش دخالت کنند و ارتشی را در داخل ارتش یا خارج ارتش بدون مجوز دستگیر کنند. اگر شکایتی دارند یا اطلاع از مجرمت کسی دارند، روی موازین شرعی و قانونی رسیدگی خواهد شد و دخالت بی‌جا در داخل ارتش، موجب ضعف آنان می‌شود و مخالف انقلاب اسلامی است. 5- این قشر از ارتش که در خدمت اسلام هستند و وفاداری را از جمهوری اسلامی اعلام نمودند، اگر خدای ‌نخواسته در رژیم طاغوتی خلاف و گناه صغیره کرده‌اند، با برگشت به‌سوی خدای تعالی و جمهوری اسلامی، مورد عفو خداوند رحمان و عفو ملت شریفند و این‌جانب نیز آنان را عفو کردم. امید است آنان با دلگرمی و اعتماد به خدا و ملت شریف، به خدمت خود صادقانه ادامه دهند و باقدرت در پادگان‌های خود مستقر شوند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و مسلمین و هدایت جوانان فریب‌خورده را که می‌خواهند در صفوف مسلمان‌ها تفرقه بیندازند، خواستارم و هوشیاری ملت را در مقابل توطئه‌های غیر اسلامی امیدوار. والسلام علیکم و رحمت‌الله. روح‌الله‌الموسوی‌الخمینی» (صحیفه‌ امام، 1379، ج 7: 21- 20). صدور این پیام مهم ازسوی امام خمینی (ره)، موجب رفع سوء تفاهم‌های بسیار نسبت به ارتش شد و ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز با هوشیاری کامل، به رهنمودها و دستورات امام خمینی (ره) لبیک گفت. هوشیاری رهبری انقلاب و تلاش برخی کارکنان مؤمن و متعهد ارتش در ماه‌های اول انقلاب، مانع از انحلال آن شد. شروع شورش‌ها در برخی از مناطق کشور با تحریکات عوامل داخلی و خارجی دشمنان انقلاب در این شرایط دشوار‌، ارتش را وادار به واکنش کرد و تعداد دیگری از یگان‌ها، به‌تدریج عازم مأموریت آرام‌سازی مناطق بحران‌زده شدند. به دنبال آن نیز جنگ بر ایران تحمیل شد، جنگی که تبدیل به طولانی‌ترین جنگ تاریخ معاصر شد. نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران با همکاری و مشارکت سایر نیروهای انقلابی، به‌طور مداوم با تحرکات گروهک‌های ضدانقلاب در کردستان مقابله و در طول جنگ تحمیلی، تلاش بسیار و ایثارگری کردند و در انجام مأموریت‌هایی که ازسوی فرماندهی معظم کل قوا محول می‌شد، نهایت ایثار و گذشت و مقاومت خود را به نمایش گذاشتند (اسناد سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران). یادآوری این نکته ضروری است که مسئله کردستان در دهه اول بعد از انقلاب، در رأس تمام مشکلات داخلی ایران قرار داشت و در جنگ تحمیلی نیز قسمتی از قدرت رزمی نیروهای مسلح ما را به خود مشغول داشت. جهت مقابله با ای�� تهدیدات و آرام‌ساختن اغتشاشات استان‌های مرزی؛ لشکرهای 64 پیاده ارومیه و 28 پیاده سنندج، تیپ 55 هوابرد شیراز، دو تیپ از لشکر 16 زرهی قزوین، تیپ 30 پیاده گرگان، دو گردان از لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، دو گردان از لشکر 77 پیاده خراسان و تیپ 23 نوهد همه در کردستان می‌جنگیدند. به لحاظ اشغال افغانستان توسط روس‌ها و پیشروی روزانه چهار لشکر زرهی شوروی در خاک آن کشور، مسئولان کشور صلاح ندانستند که لشکر 77 پیاده خراسان را در شرق کشور جابه‌جا کنند. لشکر 88 زرهی زاهدان نیز به دلیل درگیری‌های سیستان و بلوچستان، در همان استان استقراریافته بود و جابه‌جا نشد. لشکر 92 زرهی خوزستان نیز آلوده کودتای انجام نشده نقاب شده و تعدادی از فرماندهان آن، دستگیر و اعدام‌ شده بودند. حدود یک‌سوم یگان‌های لشکر 81 زرهی کرمانشاه هم به مقابله با ضدانقلاب می‌پرداختند. بنابراین دشمن با ایجاد جنگ داخلی و درگیرکردن ارتش و سپاه‌ در درگیری‌های منطقه‌ای؛ فرصت بازسازی، انسجام و تکامل را از نیروهای مسلح گرفته بود (جوادی‌پور و دیگران، 1372: 76). استکبار جهانی پس از ناامیدی از آشوب‌های برپاشده توسط ایادی خود در داخل کشور، رژیم بعث عراق را که انگیزه کافی برای رویارویی با جمهوری اسلامی ایران داشت، تحریک و ترغیب کرد که به ایران اسلامی حمله کند. ارتش عراق تک سراسری خود را در ساعت 13:00 روز 31 شهریور 1359 به ایران اسلامی آغاز کرد. ابتدا توپخانه عراق، تأسیسات گارد ساحلی ایران را در کرانه اروندرود گلوله‌باران کرد و حملات هوایی همه‌جانبه عراق به شهرهای ایران ازجمله تهران، اصفهان، تبریز، شیراز، اهواز، خرمشهر، دزفول، همدان و ... شروع شد و بدین‌سان جنگ اعلام‌نشده عراق علیه ایران، به‌طور رسمی از ساعت 13:30 روز 31 شهریور1359 آغاز شد (معین‌وزیری، 1385: 50). در چنین شرایطی، بی‌تردید همه نگاه‌ها در درجه اول، متوجه ارتش جمهوری اسلامی ایران بود تا پاسخ مناسبی را به متجاوزان عراقی بدهد. نیروی هوایی ارتش در اولین واکنش خود، با اجرای طرح‌های از قبل پیش‌بینی‌شده، چهار فروند هواپیمای جنگنده اف 4 را در ساعت 16:00 همان روز، به داخل خاک عراق اعزام و پایگاه‌های کوت و شعیبیه را بمباران کرد. پاسخ بعدی و ویرانگر نیروی هوایی که برگرفته از طرح پدافندی البرز آن نیرو بود، صبح 1 مهر 1359 با عنوان عملیات کمان 99 به مورداجرا گذاشته شد و طی آن، دویست فروند هواپیمای جنگنده- بمب‌افکن به پرواز درآمدند و با عبور 140 فروند آن‌ها از مرز، تمامی پاسگاه‌های نیروی هوایی عراق (غیر از پایگاه الولید) هدف قرار گرفت. لازم به ذکر است که نيروي هوايي ارتش جمهوری اسلامی ایران، به فرماندهی سرهنگ خلبان جواد فكوري، در 27‌/4/1359 مبادرت به تهیه و انتشار «دستور رزمی البرز» در 99 صفحه کرده بود. عملیات کمان 99 بر پایه این دستور، طرح‌ریزی و اجرا شد و عدد ۹۹ نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی البرز گرفته شده بود. این طرح، مبنای بسیاری از عملیات‌های پدافند هوایی و آفندی نیروی هوایی ارتش در 1359 شد و بر همین اساس، عملیات خلبانان شجاع نیروی هوایی ارتش استمرار یافت و در کلیه صحنه‌های نبرد، مانع بزرگی بر سر راه پیشروی دشمن بعثی شد. در منطقه عملیاتی خرمشهر نیز عملیات آن‌ها علیه واحدهای زمینی عراق انجام گرفت. ازجمله جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در روز اول مهر 1359، واحدهای زمینی دشمن را در محور شلمچه بمباران و حرکت آنان را با کُندی مواجه کردند (م��اونت عملیات نیروی هوایی ارتش، دستور رزمی البرز نیروی هوایی ارتش، تیر 1359). ارتش بعث عراق برروی زمین، سه جبهه را در مرز دو کشور باز کرد. سپاه یکم عراق در جبهه شمالی، سپاه دوم در جبهه میانی و سپاه سوم در جبهه جنوبی، تهاجم خود را به ایران آغاز کردند. سپاه یکم در منطقه کوهستانی شمال غرب ایران با لشکر 7 پیاده کوهستانی و شش تیپ پیاده مستقل و تعدادی گروهان کماندویی و نیروهای جیش‌الشعبی؛ سپاه دوم با لشکرهای 6 و 12 زرهی و لشکرهای 2‌، 4 و 8 پیاده کوهستانی و ده تیپ مستقل و 54 گروهان کماندویی در جبهه غرب از قصرشیرین تا مهران با هدف تصرف ارتفاعات مهمی چون پاطاق، قلاجه، بازی‌دراز و ... به پیشروی پرداخت و همچنین مأموریت دوم آن، جلوگیری از نفوذ نیروهای ایرانی به‌سمت بغداد به‌عنوان هدف راهبردی بود. سپاه سوم که از قدرتمندترین یگان‌های نیروی زمینی عراق بود با لشکرهای 3، 9 و 10 زرهی و لشکرهای 1 و 5 پیاده- مکانیزه تیپ 10 زرهی، تیپ زرهی ابن ولید، تیپ 27 پیاده، تیپ 113 مرزی و تیپ 23 کماندو؛ دفاع از پایتخت عراق و تصرف بخش‌هایی از استان خوزستان به‌عنوان هدف راهبردی را بر عهده داشت (مصاحبه با ذاکری، ۱۳۹۱). بی‌تردید تهیه طرح‌های پدافندی اولیه برای مقابله با تهدید ارتش عراق و اجرای نسبی این طرح‌ها با توجه به امکانات موجود ارتش ایران، یک اقدام بسیار برجسته و بی‌نظیر در مقابله با تهاجم ارتش عراق بود. یگان‌های کاملاً مجهز و آماده عراق در برخورد با مقاومت شجاعانه نیروهای پدافندی ارتش و سایر نیروهای مسلح نوپای ایران که برگرفته از طرح‌های پدافندی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود، مجبور به توقف و اتخاذ پدافند در زمین‌های نامناسب شدند و به‌جز در منطقه خرمشهر و محاصره آبادان، عملاً موفق به تأمین هیچ‌یک از اهداف عملیات تهاجمی خود که همانا اشغال اهواز و جداسازی خوزستان از خاک ایران بود، نشدند. نیروهای ایران درگام بعدی با اجرای عمیات‌های آفندی موفقیت‌آمیز، این فرصت را یافتند تا با استفاده از زمان کسب‌شده، نسبت به بازسازی و تحکیم خطوط پدافندی خود بپردازند و با اجرای عمیات‌های آفندی موفق خود، توانستند نیروهای ارتش عراق را تا مرزهای بین‌المللی به عقب برانند (تهامی، دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش: 1392). ارتش ایران برای برقراری کنترل، اداره، هدایت جنگ تا سرکوب متجاوز و پیروزی نهایی؛ راهبرد عملیاتی خود را براساس طرح ابوذر که شامل سه مرحله کلی بود، انتخاب و با صدور دستورهای جزءبه‌جزء اقدام به اجرای آن کرد: مرحله یکم: متوقف‌کردن هرچه سریع‌تر پیشروی دشمن در همه محورها با استفاده از موانع طبیعی. این مرحله، حدود هفت تا ده روز اولیه جنگ، انجام شد و دشمن را وادار به اتخاذ حالت پدافندی کرد و بر همین اساس در پایان روز ششم جنگ، صدام حسین با اظهار اینکه ارتش عراق به اهداف نظامی خود دست‌یافته است، آمادگی آن کشور را برای ترک مخاصمه، مشروط به پذیرش شرایط عراق ازسوی ایران اعلام کرد. این در حالی بود که صدام حسین در مرداد 1359 در طایف عربستان گفته بود: «حمله به ایران برای ارتش قهرمان عراق، بیش از یک تفریح نیست!» سرلشکر وفیق ‌السامرائی در رابطه با اهداف تجاوز نظامی رژیم بعث عراق علیه ایران، در کتاب ویرانی‌های دروازه شرق می‌گوید: «اهداف نظامی عراق در جنوب، اشغال شهر دزفول، استان اهواز (خوزستان) و همچنین کرانه‌های شرقی شط‌العرب (اروندرود) ازجمله شهرهای خرمشهر و آبادان و سپس ادامه پیشروی به‌سمت ماهشهر و بستن بندر شاهپور (بندر امام) و تسلط بر آن بود. در این صورت اگر حکومت ایران ساقط و این کشور تجزیه نمی‌شد‌، به تحمیل اراده عراق بر ایران منجر می‌شد.» (السامرائی، 1391: 72،73). اظهارات صدام حسین و همچنین اذعان رئیس میز ایران در استخبارات ارتش عراق با توجه به اینکه در طول شش روز اول جنگ، ارتش عراق حتی موفق به تأمین هیچ‌یک از اهداف باارزش تاکتیکی خود نشده و کماکان در پشت دروازه‌های خرمشهر و سوسنگرد و دامنه‌های تپه‌های الله‌اکبر، ارتفاعات قبل از سرپل ذهاب، گیلان‌غرب و ... درجا می‌زد؛ نشان می‌داد که حکومت عراق از همان روز ششم مهر 1359 یعنی پایان هفته اول جنگ، از کسب پیروزی ناامید شده بود و بغداد در روز دوم مهر 1359، به مدت 48 ساعت، آتش‌بس یک‌طرفه اعلام کرد. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز به‌منظور مقابله با دشمن بعثی و ایجاد وحدت فرماندهی در کلیه عملیات‌های آفندی و پدافندی در خلیج‌فارس، دست به تشکیل قرارگاه مقدم خود با نام «نیروی رزمی 421» به فرماندهی ناخدایکم مصطفی مدنی‌نژاد (جانشین وقت فرماندهی نیروی دریایی ارتش)در بوشهر زد (جعفری جبلی و منصوری، 1389: 351). نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با توجه به مأموريت ذاتي خود و با تهيه طرح کلي پدافندي در دريا با نام «ذوالفقار»، به‌صورت مستمر در طول هشت سال جنگ تحميلي‌، عمليات‌های متعددي را در دريا به اجرا درآورد كه در این رابطه میتوان به محاصره دريايي كامل دشمن، باز نگه‌داشتن خطوط مواصلات دريايي خودي، بازرسي و تفتيش كشتي‌هاي مشكوك، گشت‌هاي دريايي در راستاي پدافند از جزاير، سواحل و سكوهاي نفتي، اسكورت كاروان كشتي‌هاي تجاري و نفت‌كش، تجسس و نجات و ...  اشاره کرد. همچنين نیروی دریایی ارتش در دوران دفاع مقدس، توانست ضربات کوبنده و مهلکی را با اجرای عمليات‌هاي برق‌آسا و غافل‌گيرانه اشكان، شهيد صفري، مرواريد و ... بر پیکره نیروی دریایی و رژیم متجاوز عراق وارد و تاپایان جنگ، سیادت دریایی ایران در خلیج‌فارس را حفظ کند. نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران علاوه بر به‌كارگيري يگان‌هاي عملیاتی مختلف خود در پهنه دريا، در عمليات متعددي در خشكي نیز شركت داشت که ازجمله می‌توان به مشارکت نیروی دریایی در حماسه مقاومت 34‌روزه در خرمشهر، دفاع از جزیره آبادان، مشارکت در عملیات‌های ثامن‌الائمه(ع)، بیت‌المقدس، بدر، خیبر و والفجر 8 اشاره کرد (اسناد و مدارک، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش‌). در صحنه زمینی نیز با توجه به تمرکز عمده نیروهای دشمن در منطقه جنوب و تلاش اصلی آن برای اشغال خرمشهر و آبادان و برای ساماندهی و انسجام نیروهای عمل‌کننده خودی در این منطقه، قرارگاهی تحت عنوان «فرماندهی اروند» در بیست‌و‌هفتم مهرماه 1359 شکل گرفت و در رأس آن، فرمانده ژاندارمری، سرهنگ پیاده ستاد حسن‌علی فروزان یکی از افسران شایسته نیروی زمینی، به‌عنوان فرماندهی قرارگاه اروند منصوب شد و نیروی زمینی نیز بنابه درخواست این فرماندهی، نیروهای لازم را در حد توان و تقدم اعزام می‌کرد. در رابطه با انسجام هرچه بیشتر نیروهای اعزامی تحت عنوان نیروهای سپاه و مردمی نیز در 29/7/1359 برادر رحیم صفوی که به‌عنوان یک رزمنده جهادگر در دارخوین مستقر بود، ازسوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) که در آن زمان نماینده حضرت امام (ره) در شورای عالی دفاع بود، به فرماندهی اروند معرفی شد تا با دریافت کمک و رفع نیازمندی، به هنگام لزوم در عملیات از وجودشان استفاده شود (سروری و جاودانی،1390: 54- 56). نیروی هوایی ارتش نیز علاوه بر اهداف راهبردی در عمق خاک دشمن، پشتیبانی از نیروهای سطحی (زمینی و دریایی) را بر عهده گرفت و یگان‌های پدافند هوایی آن نیز با گسترش در کشور، مقابله با تهاجم هوایی دشمن را بر عهده داشتند و به‌این‌ترتیب تا حدودی از تلاش‌های پراکنده و کم‌اثر و همچنین از دست‌رفتن امکانات و نیروها جلوگیری شد. همچنین علاوه بر تقویت منطقه اروند با تمام امکانات در دسترس ژاندارمری، تا اول آبان 1359 از عناصر نیروی زمینی ارتش نیز استعدادی درحدود یک تیپ تقویت‌شده با یک گروهان تانک و یک گردان توپخانه، در مقابل خط سرپل دشمن در شرق کارون در اختیار فرماندهی اروند قرار گرفت (سروری و جاودانی،1390: 55- 56). حاکمیت عراق که در برآورد توان رزمی ارتش دو کشور، حداکثر توان مقاومت ایران را یک هفته تخمین و آنگاه دست به تجاوز زد؛ با مقاومت شدیدی مواجه شد که انتظار آن را نداشت. و نیروهای ایرانی در مقابل نیروهای دشمن بعثی، بعد از چهار هفته در بعضی از مناطق، کم‌تر از چهل کیلومتر عقب‌نشینی داشتند (جوادی‌پور، 1383: 76،77). مرحله دوم طرح ابوذر پدافند در مقابل دشمن، بازسازی نیروهای خودی و تشکیل یکان‌های جدید و برای کسب آمادگی حمله متقابل: در این مرحله عملیات‌های شناسایی بارزم جهت کسب اطلاعات بیشتر و همچنین انجام عملیات آفندی محدود، علیه مواضع دشمن در دستور کار قرار گرفت و ارتش در این مرحله که تقریباً یک ماه پس از شروع جنگ آغاز شد، با هدف بازسازی و کسب آمادگی لازم برای حمله متقابل در مقابل نیروهای عراقی، به وضعیت پدافندی درآمد. در این زمان نیروهای ارتش به‌ویژه نیروی زمینی، به‌سرعت به بازسازی نیروی انسانی و تجهیزات خود اقدام کرد. لغو خدمت یک‌ساله کارکنان وظیفه و احضار نیروهای ذخیره 1356 در حدود 000/135 نفر، تغییر در انتصابات، بهبود سامانه فرماندهی، احضار نیروهای متخصص رهاشده از خدمت و برقراری انضباط ازجمله این اقدامات بود و امام راحل هم بی‌دریغ ارتش را حمایت می‌کردند. این مرحله تا اوایل 1360 طول کشید. ارتش علاوه بر تلاش در بازسازی و افزایش توان و آمادگی رزمی خود، طی دستورالعملی به قرارگاه‌های عملیاتی شمال غرب، غرب و جنوب غرب فرمان داد متناسب با توانایی‌های موجود خود، در هر فرصت مناسب با بهره‌گیری از عناصر سپاه و بسیج، به خطوط و مواضع پدافندی دشمن تک محدود نمایند. ارتش در این مرحله، پیشروی دشمن را متوقف و نیروهای آن را زمین‌گیر کرد. نیروی زمینی ارتش با وجود مأموریت پدافند سراسری در خط تماس با دشمن، 25 عملیات شناسایی بارزم و عملیات محدود آفندی را با همکاری نیروهای سپاه و بسیج در رده‌های گروهان، گردان و تیپ علیه مواضع مقدم پدافندی دشمن به اجرا درآورد که از میان آن‌ها، می‌توان به، عملیلات آفندی پای پل کرخه به‌وسیلۀ لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در 23 مهر 1359، اجرای دو عملیات آفندی و پدافندی به‌وسیلۀ گردان 144 پیاده لشکر 21 پیاده حمزه (ع) و گردان 153 لشکر 77 پیاده خراسان و گردان ژاندارمری و نیروهای تیپ 37 زرهی شیراز در منطقه شمال آبادان  و تیپ 1 پیاده از لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در پای پل کرخه در 8 و 9 آبان 1359، عملیات آفندی آزادسازی سوسنگرد تیپ 2 زرهی دزفول، تیپ 3 زرهی دشت آزادگان لشکر 92 زرهی اهواز و گردان 148 پ��اده از لشکر 77 پیاده خراسان گردان ژاندارمری و نیروهای بسیجی و سپاهی و نیروهای دکتر چمران در 26/8/1359، عملیات آفندی عاشورا به‌وسیلۀ لشکر 81 زرهی کرمانشاه و گردان 163 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان و نیروهای بسیجی مردمی در 28/8/1359، عملیات آفندی کلینه و سیدصادق (1) در شمال سرپل ذهاب تیپ 3 زرهی ابوذر و نیروهای بسیجی مردمی در 28/9/1359 در سرپل ذهاب، آفند محدود تنگه حاجیان توسط تیپ 3 لشکر 81 زرهی کرمانشاه در 14/10/1359 در گیلان‌غرب، تک محدود کلینه و سیدصادق تیپ 3 در 15/12/1359 در سرپل ذهاب، تک محدود بازی‌دراز 1 در 2/2/1360 و بازی‌دراز 2 در 12/6/1360 در سرپل ذهاب، تک محدود خوارزم (ضربت ذوالفقار) تیپ 1 لشکر 81 زرهی کرمانشاه در میمک در 29/10/1359 که منجر به بازپس‌گیری ارتفاعات میمک شد، عملیات نصر تک محدود لشکر 16 زرهی در کرخه‌کور در 15/10/1359، آفند محدود تیپ 2 لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در غرب کرخه در 25/1/1360، عملیات آفندی الله اکبر (خیبر) به‌وسیلۀ نیروهای لشکر 92 زرهی خوزستان، لشکر 16 زرهی قزوین و تیپ 55 هوابرد شیراز در منطقه الله‌اکبر در 31/2/1360، تک محدود عملیات فرمانده کل قوا- خمینی روح خدا توسط گردان 214 سوارزرهی از لشکر 77 پیاده خراسان و سپاه پاسداران در 21/3/1360، عملیات آفندی جاده ماهشهر- آبادان، تیپ 37 زرهی شیراز و گردان 144 لشکر 21 پیاده حمزه (ع) علیه مواضع دشمن در شمال آبادان در 31/3/1360، عملیات آفندی طراح به‌وسیله تیپ‌های 1 زرهی قزوین و 3 زرهی همدان و تیپ 55 هوابرد شیراز، نیروهای سپاه پاسدارن و دکتر مصطفی چمران در منطقه کرخه‌کور در 5/5/1360و عملیات آفندی شهید مدنی لشکر 16زرهی قزوین و تیپ 55 هوابرد شیراز و گردان ژاندارمری در منطقه جنوب در 27/6/1360 اشاره کرد که منجر به وارد‌آمدن تلفات و خسارات زیاد به دشمن و آزادی بخشی از مناطق اشغالی و بهبود مواضع پدافندی خودی شد. اگرچه برخی از این عملیات‌ها به نتیجه مورد نظر نرسید؛ ولی در ارتقای روحیه نیروهای خودی و تضعیف نیروهای ارتش عراق تأثیرگذار بود. همچنین نیروی دریایی ارتش ایران در این مرحله‌، خسارات عمده‌ای به نیروی دریایی دشمن وارد آورد و علاوه بر انهدام اسکله‌های البکر و الامیه و درهم‌شکستن عمده توان دریایی دشمن در هفتم آذر 1359، سیادت دریایی ایران را در شمال خلیج‌فارس برقرار کرد. نیروی هوایی ارتش ایران هم ضمن پاسداری از آسمان کشور و پشتیبانی از نیروهای سطحی؛ با انجام عملیات‌های برون‌مرزی، اهداف تعیین‌شده را در داخل خاک عراق مورد هجوم هوایی خود قرار می‌داد و کاروان‌های نفتی را در خلیج‌فارس با جنگنده‌های اف 14 پشتیبانی می‌کرد. پدافند هوایی ضمن حفاظت از فضای کشور و تأسیسات، مناطق عملیاتی را هم پوشش می‌داد (جوادی‌پور، 1383: 76،77). مرحله سوم که آفندهای بزرگ علیه نیروهای متجاوز و آزادسازی مناطق اشغالی در سطح وسیع بود، از ابتدای سال دوم با اجرای عملیات ثامن‌الائمه (ع) و شکست حصر آبادان در 5/7/1360 آغاز شد. طراحی عملیات‌های بزرگ برای بیرون‌راندن دشمن متجاوز، از سال دوم جنگ، در دستور کار نیروهای مسلح ایران قرار گرفت و ارتش به‌تدریج به رها‌کردن یگان‌ها از سایر مناطق و تقویت یگان‌های مستقر در غرب و جنوب غرب پرداخت و سپاه نیز هم‌زمان به ساماندهی و گسترش نیروهای خود مبادرت ورزید و تا حدودی توانست نیروهای مردمی را به‌خصوص در جبهه جنوب ساماندهی کند (لطف‌الله‌زادگان‌، 1381: 100). اولین عملیات گسترده ایران، به نام عملیات ثامن‌الائمه (ع) طراحی شد. این عملیات که با شرکت یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران، ژاندارمری، سپاه پاسداران‌، نیروهای مردمی و جهاد سازندگی اجرا شد؛ بر یک طراحی دقیق و حساب‌‌شده برگرفته از اصول جنگ انجام گرفت و به علت نتیجه درخشان و موفقیت‌آمیز آن، میل تهاجمی و شوق آزادسازی مناطق اشغالی در رزمندگان ایران بیش‌از‌بیش تقویت شد. عملیات ثامن‌الائمه (ع) با شکستن محاصره یازده‌ماهه آبادان، علاوه بر نتایج تاکتیکی و روانی چشمگیر برای نیروهای مسلح ایران؛ در حقیقت اولین عملیات بزرگ تهاجمی از یک سری عملیات‌های آفندی گسترده و موفق نیروهای مسلح ما در دومین سال جنگ به شمار می‌آید که به آزادی بخشی از مناطق اشغالی و انهدام سنگین نیروهای متجاوز منجر شد. لازم به ذکر است که اهمیت راهبردی حفظ آبادان سبب شد تا امام خمینی (ره) رهبر انقلاب اسلامی و فرمانده کل قوا در 14 آبان 1359، فرمان شکستن حصر آبادان را خطاب به نیروهای مسلح به شرح زیر صادر نماید: «من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود و [هشدار می‌دهم] به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی و ...که باید این حصر شکسته شود، مسامحه نشود در آن، حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشد که ما اگر این‌ها هم آمدند، بیرونشان می‌کنیم. اگر این‌ها آمدند خسارات بر ما وارد می‌کنند ... نگذارند این‌ها بیایند در آبادان وارد بشوند». ازسوی دیگر ارتش عراق بخش عمده توان رزمی خود را برای سقوط دو شهرآبادان و خرمشهر به ‌کار گرفته بود. خرمشهر، آبادان، اهواز و همچنین سوسنگرد، نماد برد عراق در قماری بود که علیه انقلاب اسلامی ایران راه انداخته بود. ازاین‌رو تصرف این شهرها برای صدام، اهمیت شایانی داشت. سرهنگ ستاد سیدشهاب‌الدین جوادی در سال اول و دوم دفاع مقدس به‌ویژه در سِمت فرماندهی لشکر ۷۷ پیاده خراسان، نقش بسیار مؤثری در هدایت عملیات‌های منطقه جنوب داشت و لشکر 77 پیاده خراسان نیز یکی از منسجم‌ترین لشکرهای نیروی زمینی ارتش بود که در جریانات انقلاب دچار آسیب کمتری شده بود. یگان‌های این لشکر تا پایان اسفندماه 1359، به ‌طور کامل به منطقه جنوب اعزام شدند و نام فرماندهی اروند از تاریخ نهم فروردین 1360، به فرماندهی منطقه عملیاتی لشکر 77 پیاده تبدیل شد و به دنبال آن فرماندهی نیروی زمینی ارتش، مسئولیت سازمانی و قانونی خود را به ‌طور کامل بر عهده گرفت. به‌طورکلی بعد از انحلال فرماندهی اروند و شکل‌گیری جبهه‌های چهارگانه، منطقه عملیات خوزستان با دو لشکر زرهی و دو لشکر پیاده در حال مقابله با ارتش عراق بودند. این یگان‌ها شامل لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در غرب شوش و دزفول به‌منظور جلوگیری از نفوذ نیروهای عراقی برای تصرف گلوگاه خوزستان، لشکر 16 زرهی قزوین در سوسنگرد و هویزه، لشکر 92 زرهی خوزستان در مقابل اهواز و لشکر 77 پیاده خراسان در شمال آبادان بودند که همراه نیروهای تکاوران دریایی، ژاندارمری، سپاه، مردمی و نیروهای محلی؛ مسئولیت‌های واگذاری برابر طرح ابوذر و دستورالعمل‌های نیروی زمینی ارتش و طرح حر لشکر 92 زرهی را اجرا می‌کردند (سروری و جاودانی، 1390: 99 و 100). یکی از ویژگی‌هایی بارز عملیات ثامن‌الائمه (ع)؛ وجود هماهنگی‌ در طراحی و اجرای عملیات بین یگان‌های عمده عمل‌کننده ارتش، سپاه پاسداران، جهاد سازندگی بود. منطقه‌ای که برای انجام عملیات ثامن‌الائمه (ع) انتخاب شد، بخشی از خاک ایران بود که ارتش عراق توانسته بود با ��بور از رودخانه کارون، در شرق آن مستقر شود. فضای منطقه سرپل، حدود 150 کیلومتر مربع و به‌ طور نسبی کوچک و ازاین‌رو برای اولین عملیات مشترک نیروهای مسلح ایران از شرایط لازم برخوردار بود (عسکری‌، 1392: 168). در پی انجام این عملیات، سرانجام حصر آبادان در ساعت 18:20 روز ششم مهر 1360 توسط رزمندگان ایران اسلامی شکسته شد. با انجام این عملیات و اتکای مواضع پدافندی نیروهای خودی به رودخانه غیر قابل ‌عبور کارون، امکان صرفه‌جویی در نیرو و در نتیجه رهاشدن قسمت عمده لشکر 77 پیاده خراسان و سپاه از این منطقه و به‌کارگیری آن‌ها در مراحل بعدی آزادسازی مناطق اشغالی ‌به موجود آمد و محورهای اهواز- آبادان و ماهشهر- آبادان باز شد و در کنترل نیروهای خودی قرار ‌گرفت. ازسوی دیگر تصرف یا تخریب سریع پل‌های احداثی دشمن بر‌روی رودخانه کارون، امکان محاصره و انهدام و اسارت قسمت عمده‌ای از نیروهای متجاوز را میسر می‌ساخت. در پی شکست حصر آبادان، عملیات طریق‌القدس در هشتم آذر 1360 اجرا شد‌. از ابتکارات مهمی که در عملیات طریق‌القدس انجام شد و نتیجه‌ای مطلوب در پی داشت، اتحاد مقدس قوای نظامی کشور بود. پس از قطعی‌شدن اجرای عملیات طریق‌القدس، فرماندهان نیروی زمینی ارتش و سپاه پاسداران، مأموریت اجرای عملیات طریق‌القدس را به قرارگاه مشترک کربلای 1 که هماهنگ‌کننده عملیات ارتش و سپاه بود، واگذار و سرهنگ مسعود منفرد نیاکی و غلام‌علی رشید را به فرماندهی این قرارگاه منصوب کردند. عملیات در 00:30 بامداد 8/9/1360 با عبور نیروهای پیاده یگان‌های پیاده سپاه و ارتش از میادین مین و مواضع دشمن، در چند محور به ‌طور هم‌زمان آغاز شد. نقطه پایان عملیات طریق‌القدس، تلاش نیروهای خودی برای پاک‌سازی محدوده‌ای به وسعت هفتاد کیلومتر مربع بود که بین جنوب سابله و شمال رودخانه نیسان قرار داشت؛ لیکن قبل از شروع عملیات، قوای عراقی در 30/9/1360 در پوشش آتش شدید توپخانه از منطقه مزبور خارج شدند و انجام عملیات نیروهای خودی منتفی شد (پورداراب و کریمی‌، 1389: 134). نقش نیروی هوایی و هوانیروز ارتش در عملیات طریق‌القدس، بسیار مهم و تأثیرگذار بود. پایگاه هوانیروز مسجد سلیمان مأموریت یافت از یگان‌های تحت امر قرارگاه کربلا پشتیبانی کند، پایگاه هوانیروز اصفهان نیز در فرودگاه اهواز مستقر شد و در احتیاط فرماندهی قرارگاه کربلا قرار گرفت. فعالیت نیروی هوایی ارتش نیز از هنگام طراحی مانور عملیات، آغاز شد و تا زمان شناسایی و درگیری‌ها، گسیل نیروها از شهرهای دورو نزدیک و سپس حمل مجروح و ترابری آنان به مناطق گوناگون کشور انجام گرفت. با اجرای عملیات طریق‌القدس (کربلای 1) که حضرت امام خمینی (ره) آن را فتح‌الفتوح نامیدند، 650 کیلومترمربع اراضی اشغالی دشت آزادگان از ارتش عراق بازپس گرفته شد. این عملیات، باعث تجزیه قوای دو سپاه سوم و چهارم ارتش عراق و پاشیدن شیرازه دفاعی نیروهای بعثی در مرکز خوزستان شد و زمینه‌های اجرای عملیات‌های فتح‌المبین و بیت‌المقدس را فراهم آورد. عمليات فتح‌المبين به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات نظامی تاریخ معاصر کشورمان، به‌عنوان نقطه‌ی عطفی در جنگ هشت‌ساله و دفاع مقدس مطرح است. این عملیات با شركت نيروهاي زميني و هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، سپاه‌، بسيج و جهادگران پرتلاش در 9/1/1361 در منطقه عمومي دزفول و شوش (غرب كرخه) انجام شد و يكي از کوتاه‌ترین، موفق‌ترین، كم‌تلفات‌ترين و هماهنگ‌ترین عملياتي بود كه بيشترين ضربات را بر دشمن وارد آورد و او را وادار کرد كه قسمت عمده و حساسي از سرزمين ايران را ترك و راه را براي شکست‌های بعدي خود فراهم کند. این نبرد در چهار مرحله و طی هشت روز صورت پذیرفت و با کسب پیروزی‌های‌ قاطع و درخشان، ضمن رسیدن به ‌تمامی اهداف پیش‌بینی‌شده در طرح عملیاتی کربلای 2 توسط قرارگاه‌های چهارگانه، در روز نهم فروردین 1361خاتمه یافت. دشمن با این عملیات، از ساحل غربي رودخانه کرخه و ارتفاعات علي‌گره‌زد و شمال عين‌خوش تا دامنه غربي ارتفاعات تينه و حمرين عقب‌نشيني کرد و حدود 2200 کیلومترمربع از سرزمین‌های اشغالی آزاد شد. برابر گزارش نهایی قرارگاه کربلا در عملیات فتح‌المبین؛ حدود هفده تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه با حدود 50000 نیرو با نیروهای خودی درگیر بودند. ارتش عراق در مراحل سوم و چهارم (سه روز پایانی عملیات)، موفق شد بخش عمده‌ایی از این نیروها را از منطقه خارج کند. آمار کشته‌ها و زخمی‌های دشمن، حدود 12500 نفر تخمین زده می‌شد. از تعداد 15450 اسیر دشمن در این عملیات؛ بیش از 45 نفر، افسر (ازجمله یک سرتیپ) و یازده نفر نیز غیر عراقی بودند (پورداراب و نبی کریمی، 1390، ج 20). طرح‌ریزی عملیات و آمادگی برای اجرای نبرد بیت‌المقدس بلافاصله با پایان موفقیت‌آمیز عملیات فتح‌المبین آغاز شد و یك ماه پس از خاتمه عملیات فتح المبین، به مرحله اجرا درآمد. منطقه عملیاتی بیت‌المقدس از شمال به کرخه‌نور، از غرب به هورالهویزه و شط‌العرب، از جنوب به اروندرود و از شرق به کارون محدود بود. عملیات در نیمه‌شب 10/2/1361 با اعلام رمز «یاعلی‌بن ابی‌طالب» آغاز شد و در 26 روز و طی چهار مرحله عملیات و تقدیم 5553 شهید، به 575 روز اشغال خرمشهر توسط ارتش بعث عراق پایان داد و به‌این‌ترتیب چهارمین عملیات بزرگ با حضور مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران و به تعبیر سرهنگ علی صیاد شیرازی ترکیب مقدس، با موفقیت به پایان رسید. نیروهای ایران در این عملیات، منطقه‌‌ای به وسعت ۵۳۸۰ کیلومترمربع را آزاد کردند؛ ۱۶۰۰۰ تَن از نیروهای عراقی را به هلاکت رساندند و یا مجروح ساختند؛ بیش از ۱۹۰۰۰ اسیر گرفتند؛ حدود ۵۵۰ تانک و نفربر، ۵۳ هواپیما، پنجاه خودرو، سه بالگرد و ... از تجهیزات دشمن را نابود کردند و حدود پنجاه تانک و نفربر، ۳۰۰ خودرو، سی قبضه توپ و ... را به غنیمت گرفتند. فتح خرمشهر، لحظه اوج دفاع مقدس بود. فتح خرمشهر فتح خاك نيست، فتح ارزش‌های اسلامي است... (دهقان، 1393: 274). پس از بيرون‌راندن دشمن متجاوز و بازپس‌گيري بخش عمده‌اي از ميهن اسلامي، تعقيب متجاوز به‌عنوان يك سياست راهبردي، در دستور كار قرار گرفت. در این راستا، عملیات رمضان از 22 تیرتا 7 مرداد ۱۳۶۱ طی پنج مرحله در محور شرق بصره به‌صورت گسترده با فرماندهی مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انجام شد. در خصوص اهداف عملیات رمضان، ازآنجایی‌که هدف مرحله سوم عملیات بیت‌المقدس را عبور نیروهای خودی از مرز، پیشروی در خاک عراق و وصول به کرانه اروند در شرق بصره و هدف مرحله چهارم را اجرای پدافند در ساحل شرقی اروند تشکیل می‌داد؛ قرارگاه عملیاتی کربلا به جای اجرای مرحله سوم طرح کربلای ۳، تمرکز تلاش‌ها را متوجه بازپس‌گیری خرمشهر کرد و با توجه به وضعیت زمین، دشمن و نیروهای خودی تصمیم گرفت که تأمین هدف‌های مراحل سوم و چهارم طرح یادشده را به طرح عملیات جداگانه دیگری به نام طرح عملیاتی رمضان موکول کند. در عملیات رمضان، لشکرهای 16 زرهی قزوین و 92 زرهی اهواز همچنین یگان‌های زرهی لشکرهای 77 پیاده خراسان و 21 پیاده حمزه (ع) از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران حضور فعال داشتند. اگرچه نیروهای خودی در این عملیات موفق نشدند به اهداف تعیین‌شده دست یابند؛ لیکن به‌خوبی موفق شدند با تک و پاتک‌های پی‌درپی، ضربات مهلکی را به نیروها و ادوات زرهی دشمن وارد آورند و تعداد قابل‌توجهی از یگان‌های دشمن را از وضعیت عملیاتی خارج کنند. نیروهای خودی ازجمله تیپ ۳ لشکر ۹۲ زرهی نیز متحمل خسارت و ضایعات کلی شدند (کریمی، 1392، ج 24: ). بازنگري نتايج حاصله از چند عمليات محدود در نيمه دوم 1362 و 1363 نشان‌دهنده اين واقعيت ناخوشايند است كه تلاش‌هاي انجام‌شده، تأثیر چنداني در سرنوشت جنگ نداشت و ادامه جنگ براي ما در سال‌هاي سوم و چهارم با بگومگوهاي سياسي، تشديد فشار و انزواي تحميلي به‌وسیلۀ بسياري از كشورهاي جهان با بن‌بست همراه شد‌؛ اما براي طرف مقابل با تجدید نظر ساختار كلي ارتش، يارگيري سياسي، كسب امكانات و افزايش توان رزمي كه تمامي ناشي از حمايت استكبار از عراق بود، به پايان رسيد. با اين وصف در اسفند 1362 با وجود اینکه فشارهاي سياسي و اقتصادي گسترده‌اي توسط حاميان صدام حسين در جهت آتش‌بس به ايران وارد می‌شد، نظر به نياز تحرك در ميدان نبرد،‌ راضي‌نمودن افكار عمومي و ارتقای سطح روحيه رزمندگان، تلاش براي انجام عمليات در مقياس وسيع آغاز و به عملیات‌های خیبر و بدر منتهی شد. عملیات خیبر، عملیات مشترک ارتش و سپاه بود. این عملیات با پشتیبانی نیروی هوایی و هوانیروز ارتش و مشارکت نیروی زمینی ارتش در منطقه زید به‌عنوان تک پشتیبان و سپاه پاسداران در منطقه جزایر مجنون به‌عنوان تک اصلی، در سوم اسفند 1362 آغاز شد و پس از بیست روز درگیری سنگین و تصرف جزیره مجنون عراق توسط نیروهای ایرانی به پایان رسید. این عملیات، تلفات سنگینی برای دو طرف درگیر در برداشت. عملیات بدر، عملیات گسترده بعدی نیروهای مسلح ایران بود که در نوزدهم اسفند 1363 به مدت ده روز در منطقه هورالعظیم به فرماندهی سپاه و پشتیبانی ارتش جمهوری اسلامی ایران شامل لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، لشکر 28 پیاده سنندج، لشکر 77 پیاده خراسان، لشکر 92 زرهی خوزستان(-) و تیپ 55 هوابرد شیراز و به‌کارگیری وسیع توپخانه نیروی زمینی، هوانیروز و نیروی هوایی ارتش انجام گرفت. نیروهای ایرانی در پیشروی اولیه از جزایر مجنون عراق، موفق به گرفتن پاسگاه ترابه و تسخیر بخشی از بزرگراه بغداد‌- بصره شدند. بااین‌حال پاتک‌های سنگین نیروهای عراقی به همراه کاربرد وسیع سلاح‌های شیمیایی ازسوی عراق، سبب عدم توفیق ایران در نگهداری مواضع متصرفی شد. در ادامه جنگ و در بررسي‌هاي همه‌جانبه‌ای كه به عمل آمد، منطقه عمومي فاو به دليل اهميت شهر و تأسيسات بندري آن، تسلط كامل بر اروندرود (آبراهي كه صدام به بهانه آزادي آن جنگ را شروع كرد)، تسلط بر شمال خليج فارس و ساير حساسیت‌های راهبردي منطقه؛ براي عمليات مناسب تشخيص داده‌ و دستور تهيه ‌طرح عملياتي جهت تصرف بندر فاو صادر شد و پس از تبادل افكار بين طراحان جنگ، در نهايت طرح اوليه عمليات والفجر 8 ازطرف قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)، تهيه و به قرارگاه‌هاي سه‌گانه كربلا، نجف و ظفر ابلاغ شد. نبرد والفجر 8 پس از ماه‌ها تفكر، ��لاش و كسب آمادگي؛ در ساعت 22:00 بیستم بهمن 1364 آغاز شد و پس از شش روز، قسمتي از جزيره فاو عراق به تصرف رزمندگان درآمد؛ اما دشمن در چندين مورد با استفاده از نيروهاي احتياط، اقدام پاتك‌هاي سنگين کرد تا در نهایت در 8 اردیبهشت 1365 براثر حمله نیروهای خودی، دشمن مجبور به قبول واقعيت‌هاي ميدان رزم شد و دست از مقاومت برداشت. بدین‌صورت اين نبرد به‌عنوان طولاني‌ترين عمليات، بعد از 78 روز با موفقيت به پايان رسيد. در این عملیات، از توان بالقوه و بالفعل ارتش جمهوري اسلامي ايران در طرح‌ریزی، اجرا و پشتيباني بهره‌برداری شد که یکی از عوامل بسیار مهم در موفقيت عملیات به شمار می‌آید. نیروهای ظفرمند زمینی، هوایی و دریایی ارتش در عملیات والفجر 8 در ابعاد نظامي اعم از شركت در طراحي، رهاكردن يگان‌هاي سپاه پاسداران از سایر مناطق درگیری برای شرکت در این عملیات، شركت در طرح پوشش و فريب تاكتيكي (يك طرح پوشش و فريب در منطقه عمومي فكه با استفاده از لشكرهاي 16زرهی قزوین،  81 زرهی کرمانشاه، 92 زرهي اهواز و تيپ 55 هوابرد تهيه و اجرا شد)، شركت به‌عنوان تك پشتيباني و تقویت تک اصلی با اعزام لشكر 30 پیاده گرگان تقویت‌شده به منطقه فاو شرکت مهم و تأثیرگذار داشتند (اسدی، 1389: 75). همچنین ارتش به‌وسیله آتش‌های پشتیبانی هوایی و هوانيروز، یگان‌های توپخانه صحرايي، یگان‌های توپخانه پدافند هوايي و اقداماتی نظیر خدمات مهندسی، مخابرات، حمل آماد هوایی، دریایی و تخلیه مجروح و سایر خدمات؛ پشتیبانی لازم را از عملیات مذکور به عمل آورد. عملیات بعدی ارتش ایران، عمليات قادر بود. این عملیات در حالي طرح‌ریزی و اجرا شد كه ركود قابل ‌توجهی، جبهه‌های جنگ را فرا گرفته بود. براساس تصميمات فرماندهي كل نيروهاي ايراني و براي حفظ روحیه‌ی آفندي و جلوگيري از رخوت و سستي یگان‌ها و پرهيز از تلفات سنگين ناشي از عملیات‌هایی كه به دلايلي به موفقيت منجر نمی‌شد، هر يگان تا رده تيپ، موظف شد با اجراي گشتی‌های رزمي به استعداد گردان و گروهان، آرامش را از دشمن سلب و راهي براي انجام يك عمليات گسترده را باز کند. در اين ميان تنها منطقه‌ای كه می‌توانست با توجه به وضعيت آب‌وهوا، عمليات گسترده‌ای در آن انجام گيرد؛ منطقه عملياتي شمال غرب بود كه در صورت موفقيت، اهداف قابل‌توجهی را تأمين می‌کرد. مهم‌ترین اين اهداف عبارت بودند از: تصرف ارتفاعات مهم و حساس منطقه، قطع خطوط ارتباطي و تداركاتي ضدانقلاب داخلي، انهدام نيروهاي دشمن، آزادسازی بخشي از خاك عراق، نزديك‌شدن به راه‌های اصلي و خطوط مواصلاتي دشمن، افزايش كارايي یگان‌های خودي، ضعيف‌شدن دشمن و به دست‌آوردن ابتكار عمل. مرحله اول عمليات قادر از تاريخ 23 تیرماه 1364 با هدايت و كنترل قرارگاه مشترك ارتش و سپاه قرارگاه حمزه سيدالشهدا (ع) و فرماندهي سرهنگ علي صياد شيرازي در منطقه عمومي سيدكان با رمز «يا صاحب‌الزمان (عج)» آغاز شد و بعد از هفده روز تلاش، در هشتم مرداد 1364 به پايان رسيد. این نبرد، به تصرف اهداف تعیین‌شده رسید؛ اما به دلیل پاتک‌های سنگین دشمن تثبیت نشد. سرلشکر حسن آب‌شناسان فرمانده لشكر 23 نیروهای مخصوص، در اين عمليات به شهادت رسيد. همچنین 1250 نفر از نیروهای دشمن نیز كشته و زخمي شدند و بیست نفر به اسارت درآمدند. انهدام تجهیزات نظامی و تعدای از پایگاه‌های دشمن، از دیگر نتایج این عملیات بود (جعفری، 1389: 110). در ادامه روند جنگ، عمليات كربلای 4 با يك طرح‌ریزی گسترده در سوم دی 1365 با فرماندهی سپاه پاسداران انجام گرفت که دشمن‌ با بهره‌گيري‌ از اطلاعات‌ ماهواره‌اي‌ آمريكا و با پي‌بردن به طرح و معابر اصلي حمله نيروهاي خودي و با اجراي انبوه آتش، عمليات را مختل کرد و آن را به شکست کشاند. عدم موفقيت عمليات كربلای 4، موجب شد که فرماندهي عالي جنگ براي انجام يك عمليات دیگر مصمم شوند. بر همین اساس، عمليات كربلای 5 طراحي شد و با پشتیبانی ارتش در 19/10/1365، توسط یگان‌های سپاه به اجرا درآمد. چهار قرارگاه نجف،‌ قدس، كربلا و نوح در این عملیات با بيش از ده لشكر به مواضع عراق يورش بردند تا منطقه شلمچه را تصرف کنند و امكان پيشروي به‌سمت بصره را فراهم آورند. در اين عمليات، نقش ویژه‌ای به عهده نيروهاي هوایي و زمینی ارتش و یگان‌های پشتیبانی‌کننده از نيروي زميني ارتش گذاشته شد که می‌توان به اجرای عملیات کربلای 6 جهت فریب دشمن و تسهیل عملیات کربلای 5، اختصاص گردان‌های توپخانه، پشتیبانی‌های نیروی هوایی، هوانیروز، پدافند هوایی و مهندسی رزمی و سایر پشتیبانی‌های آمادی ارتش اشاره کرد. سازمان و استعداد یگان‌های شرکت‌کننده ارتش در این عملیات شامل، اختصاص نُه گردان توپخانه صحرایی، دو گردان توپخانه پدافند هوایی 23 میلی‌متری، یک یگان مهندسی پل، دو گروه رزمی هوانیروز برای پشتیبانی از عملیات و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش بود (کارنامه لشکر 92 زرهی، ج 1، فصل 9، عملیات آفندی لشکر، کربلای 5). شرایط سیاسی ایران در اواخر تیر 1367 که منجر به صدور اعلامیه‌ی امام (ره) جهت پذیرش قطعنامه 598 شد، این باور را در عراقی‌ها تقویت کرده بود که اوضاع به نفع نیروهای مخالف جمهوری اسلامی ایران تغییر کرده است و بر این اساس، اقدامات نظامی گسترده‌ای در منطقه جنوب، غرب و شمال غرب صورت پذیرفت که علی‌رغم موفقیت‌های ابتدایی، عراقی‌ها در هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانستد به کوچک‌ترین اهداف خود برسند لذا با آمادگی، قبلی قصر شیرین را تخلیه کردند و با حمایت هوایی و توپخانه، عناصر فریب‌خورده منافقین را دریک ستون شبه‌نظامی، به‌طرف داخل ایران گسیل داشتند. سرعت این ستون خودرویی موجب شد که با بهره‌گیری از اوضاع نامناسب در شهرهای مرزی که به‌واسطۀ حملات عراق به وجود آمده بود؛ به سرپل ذهاب، کرند و اسلام‌آباد برسند و از آنجا به‌طرف کرمانشاه حرکت کنند. نیروهای ایرانی در این حال با استفاده از موقعیت مناسب، عملیات مرصاد را با رمز «یا صاحب‌الزمان (عج)» ادرکنی طراحی کردند. درحالی‌که نیروهای هوایی همراه با بالگردهای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپهبد شهید علی صیاد شیرازی، ستون خودرویی را در جاده اسلام‌آباد به‌طرف کرمانشاه در تنگه چهارزبر (مرصاد)، مورد هجوم قرار داده و تقریباً نابود ساخته بودند، یگان‌های زمینی نیز ازطرف ایلام و کرمانشاه، ستون خودرویی منافقین را محاصره و هزاران نفر از این عناصر خودفروخته را کشته و زخمی کردند و تعداد قابل‌توجهی را نیز به اسارت درآوردند. بدین ترتیب آخرین عملیات گسترده نظامی در هشت سال دفاع مقدس، با پیروزی کامل رزمندگان ایرانی پایان یافت و زمینه برای اجرای آتش‌بس مهیا شد. خلبانان هوانیروز در این عملیات، با به‌کارگیری 45 فروند بالگرد و 425 ساعت پرواز، 388 مجروح را تخلیه و 3360 رزمنده را به منطقه، هلی‌برن کردند (جعفری، 1389: 110). در پایان قاب�� ‌ذکر است که ارتش جمهوری اسلامی ایران با حضور در بیش از 418 عملیات آفندی و پدافندی ازجمله نبردهای مهمی چون تثبیت تهاجم دشمن، ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، بدر و خیبر، رمضان، والفجر 8، قادر‌، حاج‌عمران، پدافندی شرهانی، پدافندی میمک، مرصاد و ... نقش اساسی و تعیین‌کننده و بی‌بدیلی در هشت سال دفاع مقدس داشت که ذکر تمام این نبردها، در این مقاله امکان‌پذیر نیست. مجموعه نیروهای ارتش در این عملیات‌ها درکنار رزمندگان سپاه، نیروهای مردمی، جهاد سازندگی و سایر رزمندگان؛ نقش ارزنده خود را ايفا كردند و آنچه بيان شد، تنها يك گزارش مجمل و بسیار خلاصه از رويدادهاي مهم ميداني دفاع مقدس بود و نه شرح و تفسير آن. اکنون‌ پس از گذشت سال‌ها از دفاع مقدس و با مرور آن‌، می‌توان دریافت که بسیاری از این عملیات‌ها، مدل موفقي از عملیات‌های نظامی محسوب می‌شوند كه بر مبناي فرماندهي منسجم، نيروي انساني آموزش‌دیده، تجهيزات مناسب و در نهایت اراده براي كسب موفقيت، پايه‌ريزي و به مورد اجرا گذاشته شد. امروز در بازخوانی دفاع مقدس، به‌وضوح مي‌توان ادعا كرد كه دلايل موفقيت در عمليات‌هايي همچون بیت‌المقدس و ... اين بوده است كه حداقل از بخشي از عوامل برتري‌ساز بهره برده شد. این عملیات‌ها، نتایج و دستاوردهای فراوانی در هر دو بُعد سیاسی و نظامی، به ارمغان آورد تا برای همیشه در تاریخ ماندگار بماند. مآخذ: معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش، 1359؛ اسناد دفاع مقدس؛ دستور رزمی البرز، نیروی هوایی ارتش، تیر 1359؛ اسناد و مدارک، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج ۷، ۱۳۷۸؛ سامرائی، وفیق، ویرانی‌های دروازه شرقی، مترجم: عدنان قارونی، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات جنگ‌، ۱۳۹۱؛ پورداراب، سعید و نبی کریمی، ج 20،  تقویم تاریخ دفاع مقدس؛ فتح بزرگ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹0؛ پناهی، احمد، لطف‌علي‌خان از شاهی تا تباهی، 1391؛ پورداراب، سعید و نبی کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1391؛ تهامی، سیدمجتبی، خاطرات ارائه‌شده به همایش سوسنگرد در دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1392؛ جعفری جبلی، علی و مجید منصوری، زمینه‌های بروز جنگ، ج 1، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات نیروی دریایی ارتش، 1389؛ حسینی، یعقوب و محمد جوادی‌پور، هشت سال دفاع مقدس؛ ج 3، اشغال خرمشهر و شکستن حصر آبادان، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1373؛ جوادی‌پور، محمد و دیگران‌، نقش ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران ، 1372؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، چ 50، تهران: نشر سوره سبز، 1398؛ حسینی، سید یعقوب، تاریخ نظامی جنگ تحمیلی، تهران: نشر هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی، 1387؛ دهقان، احمد‌، ناگفته‌های جنگ؛ خاطرات سپهبد شهید علی صیاد شیرازی، چ 17، تهران: نشر سوره مهر، 1393؛ رستمي، محمود‌، فرهنگ واژه‌هاي نظامي، تهران: نشر ایران سبز، 1386؛ سروری، روح‌الله و ابوالقاسم جاودانی، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران ‌؛ کریمی، نبی‌، ج 24، تقویم تاریخ دفاع مقدس، و هنوز رمضان، تهران: مرکز اسناد سازمان انقلاب اسلامی، 1392؛ کارنامه لشکر 92 زرهی، ج 1؛ ذاکری، سیدتراب، بی‌تا؛ لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، عبور از مرز، تعقیب متجاوز با عملیات رمضان، 1تیر تا 31 مرداد، تهران: مرکز مطالعات و تحقیات جنگ، 1381؛ معین وزیری، نصرت‌الله، بی‌تا؛ حبیبی، ابوالقاسم، نبرد برای آزادی خرمشهر، تهران: مرکز تحقیقات و مطالعات جنگ، 1398‌؛ مصاحبه با سرهنگ ستاد سید شهاب‌الدین جوادی فرمانده لشکر 77 پیروز خراسان در عملیات ثامن‌الائمه (ع)؛ مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه‌ امام، ج 7، چاپ سوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379؛ موسوی قوی‌دل، سیدعلی‌اکبر‌، سال اول جنگ تحمیلی، تهران: هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی، 1393؛ استر‌آبادي، ميرزا مهدي‌خان‌، تاریخ جهان‌گشاي نادري، تهران: نشر سروش، 1370؛ اسدی، هیبت‌الله، ارتش در فاو، تهران: ایرا‌ن سبز، 1389؛ جهان‌فر، رضا، بایندر، زندگی و عملکرد شهید دریابان غلام‌علی بایندر، تهران: نشر دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1397.
+"اردانی، داوود، (1331) خلبان بالگرد شینوک سی.اچ 47. دهم تیر، در یزد به دنیا آمد. پدرش حاج‌نصرالله، به کشاورزی اشتغال داشت. بخشی از دوران ابتدایی را در مدرسه انوشیروان عادل زادگاهش و بخشی را در تهران خواند. سپس تحصیل در مقطع سیکل و بالاتر را در دبیرستان ایرانشهر یزد ادامه داد و در 1352 دیپلم طبیعی خود را از همین دبیرستان گرفت و چون همواره پیگیر استخدام خلبانی بود، برای استخدام اقدام کرد. چند راید با هواپیمای بونانزا در فرودگاه قلعه‌مرغی پرواز کرد و در 1353 به پایگاه لکلند در ایالت تگزاس آمریکا اعزام شد. سپس به پایگاه دریایی نیوپورت در ایالت بوستون انتقال یافت. در این پایگاه، دوره فرماندهی دریایی را دید و برای دو ماه دیگر به لکلند برگشت (مهرنیا، 1393: 43). در این پایگاه، درس‌های ضروری را مرور کرد و به پایگاه هوایی پنسی‌کولا واقع در شهر وارینگتون ایالت فلوریدا منتقل شد. در این پایگاه، آموزش پرواز با هواپیمای تی 34 و تی 28 را گذراند. در همان پایگاه، پرواز با دو بالگرد 205 و 206 را آموزش دید و موفق به دریافت نشان خلبانی شد. در خرداد 1356 به کشور برگشت و با درجه ناوبان‌دومی، خلبانی بالگرد ضد سطحی اِی.‌بی 212 را بر عهده گرفت. در 1359 با تلاش فراوان، از نیروی دریایی به نیروی هوایی منتقل شد و به‌عنوان خلبان فرمانده بالگرد بل 214 و مدتی بعد معلم‌خلبان بالگرد سنگین شینوک یا سی.اچ 47 به انجام ‌وظیفه پرداخت (پرونده خدمتی و خلیلی و دیگران، 1398، ج 18: 117). در 1360 با سرکار خانم زهرا محمد‌حسینی پیوند زناشویی بست و صاحب دو فرزند شد. در دفاع مقدس حضوری فعال داشت و داوطلبانه در عملیات‌های مختلف شرکت کرد که از آن‌ جمله می‌توان به شرکت در پاک‌سازی دره قطور در شمال غرب کشور، درگیری سرپل ذهاب و کوه شاهان، عملیات والفجر مقدماتی، والفجر 4، آزادسازی خرمشهر، جابه‌جایی نیروها در منطقه عملیات خیبر و جزایر مجنون عراق، آزادسازی فاو، عملیات مرصاد و غیره اشاره کرد (همان: 117 و همان، ج 24: 72). او 97 پرانه پرواز برون‌مرزی روی جزایر مجنون عراق و سرزمین دشمن و درمجموع 320 پرانه جنگی در مناطق درگیری و عملیانی در پرونده‌اش به ثبت رسانده است (مهرنیا، 1393: 44). دوره معلم‌خلبانی بالگرد را در 1365 گذراند و در آموزش خلبان‌های جوان و دوره‌های نجات خدمه از مرگ، نقش ارزنده‌ای ایفا کرد. همچنین علاوه بر د��یافت مدرک ""ATPL"" برای خلبانی تجاری، موفق شد دوره عالی رسته‌ای را طی و دانشنامه کارشناسی ارشد مدیریت دفاعی را در 1370 از دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش دریافت کند. او همچنین دوره خلبانی اف 33 و دوره زمینی هواپیمای ایران 140 (هسا و ایران ‌ایرتور) را گذراند. آموزش هواپیمای فوکر 27 را در 1372 طی و تا پایان خدمت، با این هواپیما پرواز کرد. او در مشاغلی چون معاون بازرسی هوادریا و سرپرست گروه شماره 1 جهاد سازندگی استان بوشهر، معاون نظامی عقیدتی- سیاسی و فرمانده گردان بالگرد شینوک در پایگاه هوایی مهرآباد، بازرس ویژه مقام معظم رهبری در ارتش در دو نوبت، جانشین فرماندهی و فرماندهی پایگاه سوم ترابری کرمان خدمت کرد و در 29 دی 1384 با شغل سازمانی سرتیپی بازنشسته شد. مشارالیه به‌جز شرکت در عملیات‌های دفاع مقدس و انجام پروازهای آزمایشی، مدیریت جوانان نخبه در ساخت پهپاد و ساخت خط تولید و راه‌اندازی آن در پدافند، شرکت در عملیات‌های امداد و نجات و در حوادث غیرمترقبه مانند زلزله رودبار، سیل در استان بوشهر و شهر زابل شرکت کرد و سرپرستی ستاد بحران نیروی هوایی مستقر در فرودگاه بم پس از زلزله مهیب پنجم دی 1382 را بر عهده داشت (مهرنیا، 1393: 45). او کتاب‌های خیبرشکنان، از ورود تا عروج امام (ره)، امداد، تجسس و نجات (در دو جلد) و کمینگاه مرصاد را نیز تألیف و تدوین کرده است. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 18و 24 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 2، تهران: سوره مهر، 1393."
+اردستانی، مصطفی، (۱۳28- ۱۳73) فرمانده پایگاه پنجم شکاری، معاونت عملیاتی نیروی هوایی و دریافت‌کننده نشان فتح 1. یازدهم دی، در شهرستان پیشوا به دنیا آمد. پدرش عباس، کشاورز بود. پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه و اخذ دیپلم در 1348، جهت انجام سربازی به یکی از روستاهای اسفراین از توابع خراسان اعزام شد و ضمن تدریس، کارهای فرهنگی زیادی انجام داد (پرونده خدمتی). یکم آذر ۱۳۵۰، وارد دانشکده خلبانی شد. اولین پروازش را در فرودگاه قلعه‌مرغی تهران، با هواپیمای پایپر انجام داد. سپس با قبولی در آزمون نهایی زبان، در 26 اسفند ۱۳۵۱ به پایگاه لکلند واقع در تگزاس آمریکا عزیمت کرد. در ادامه برای آموزش پرواز، به پایگاه لافلین اعزام شد و دوره‌های لازم را با هواپیماهای تی 41، جت تی ۳۷ و جت فراصوت تی ۳۸ با رتبه ممتاز طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و دردهم آبان 1353 به کشور بازگشت (مهرنیا،1390: 52). جهت آموزش کلاس‌های زمینی و پرواز هواپیمای اف 5، از نهم آذر 1353 به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل شد و پس از پایان آن در 28 تیر 1354، به پایگاه ششم شکاری بوشهر اختصاص یافت (رمضانی و دیگران، 1399: 32). به‌عنوان خلبان منتخب نیروی هوایی ارتش و برای انجام مسابقات تیراندازی، در 1354 عازم پاکستان شد. در بین خلبانان پاکستانی، سرگرد خلبانی حضور داشت که در جنگ بین هند و پاکستان، چندین هواپیمای هندی را سرنگون کرده بود و به‌عنوان قهرمان نیروی هوایی پاکستان شناخته می‌شد، بنابراین با غرور خاصی راه می‌رفت و به عالم و آدم فخر می‌فروخت. در روز مسابقه، کلیه هواپیماهایی که برای مسابقه آمده بودند، به پرواز درآمدند. مصطفی که مهارت بالایی در پرواز داشت، تصمیم گرفت در آسمان با سرگرد پاکستانی به یک نبرد هوایی آزمایشی بپردازد. نبرد هوایی شروع شد و در میان حیرت حاضران، مصطفی با چند مانور ماهرانه از سرگرد پاکستانی، شات (قراردادن هواپیمای حریف در برد موشک یا مسلسل) گرفت. پس از پایان پرواز، سرگرد خلبان به نزد مصطفی آمد و گفت: تو قهرمانی، نه من (سایت شهدای آجا). در ۱۳۵۶، به پایگاه تبریز منتقل شد و باخانم منیرالسادات اردستانی حبیب‌آباد، ازدواج کرد که ثمره آن، دو دختر و دو پسر است (مهرنیا،1390: 53 و رمضانی و دیگران، 1399: 32). ستوان‌دوم اردستانی در فروردین و بهمن 1356، دورههای عملیات مشترک و نجات خدمه از مرگ را طی کرد (پرونده خدمتی). با پیروزی انقلاب اسلامی، ستوان‌یکم اردستانی ازجمله خلبانانی بود که در مبارزه با ضدانقلاب، حضوری فعال داشت و گروه مخلصین را در پایگاه دوم شکاری تبریز به‌‌اتفاق تعداد دیگری از خلبانان تشکیل داد و ضمن انجام کارهای فرهنگی، در مأموریت‌های پشتیبانی از رزمندگان زمینی در غائله کردستان و آذربایجان غربی شرکت فعالانه داشت. در پانزدهم شهریور 1359، به‌عنوان افسر عملیات گردان 21 شکاری پایگاه دوم شکاری تبریز منصوب شد. چند روزی از پایگاه هوایی تبریز به مرخصی رفته بود که جنگ بر کشور تحمیل شد. او بلافاصله خود را به پایگاه رساند و داوطلبانه، پروازهای جنگی را آغاز کرد (قاضی‌میرسعید، 1399: 21 و گودرزی، 1387: 7). او به علت ثبت 400 مأموریت برونمرزی در دوران دفاع مقدس، ثبت شده است که به تعدادی از این مأموریتها اشاره میشود: در دوم مهر 1359 طی دو مأموریت، سد دوکان و پایگاه کرکوک به‌ترتیب توسط دو و چهار فروند اف 5 از پایگاه دوم هدف قرار گرفتند. همراه دیگر خلبانان در سوم، چهارم، ششم و هفتم مهر به‌ترتیب پایگاه کرکوک، منابع سوختی موصل، چامچال و شمال کرکوک را به آتش کشیدند (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 111 و 259). منابع نفتی چامچال عراق و سپس همراه با 21 فروند جنگنده اف 5، تأسیسات پتروشیمی عامالفیل و نفتی عراق را درهم کوبیدند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 8: 73 و 74). دهم مهر در دو نوبت به‌ترتیب جهت انهدام پل کوت و نیروهای دشمن واقع در خرمشهر بعد از پل نو به‌طرف غرب و جنوب غرب به پرواز درآمد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 403 و 406). یازدهم مهر در چهارده دسته پروازی دوفروندی به نیروهای دشمن در مناطق پل نادری، تپه‌های علی گره‌زد و ... دهلران و ارتفاعات الله‌اکبر یورش بردند و باعث انهدام و تخریب ادوات دشمن شدند (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 365- 366). در سیزدهم مهر به همراه سرگرد نصرت دهخوارقانی، تپه دوسلک تا محور دهلران- عین‌خوش را بمباران کردند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 411). در چهاردهم مهر به همراه ستوان‌یکم حسین دارابی، پادگان شیروش را در استان سلیمانیه در هم کوبیدند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 8: 53). در 23 مهر به همراه ستوان‌یکم علی‌محمد نادری، نیروهای دشمن را بمباران کرد. در 24 مهر به همراه سرهنگ‌دوم فریدون ارباب، نیرو‌های دشمن واقع در اروند، شمال خرمشهر و جاده اهواز- خرمشهر را هدف قرارداد. در 25 مهر به همراه سروان جعفر وارسته، جهت بمباران غرب کرخه عازم شد. در 26 مهر، توپخانه دشمن را بمباران کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 414 - 441). در یکم آبان 1359، پادگان اربط و در سی‌ام آبان در دو نوبت، مخازن سوخت پالایشگاه موصل و تأسیسات سد دوكان واقع در كركوك را بمباران کرد (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 18و 385). در دوم آذر 1359، تأسیسات سدّ دوکان و در چهارم آذر، پایگاه کرکوک عراق توسط یک دسته چهار فروندی از هواپیماهای اف 5 ایی منهدم شد. در 28 آذر، یک دسته سه‌فروندی هواپیماهای اف 5 ایی، نیروگاه برق كركوك واقع در شمال عراق را موردحمله قراردادند و خلبانان، میزان تخریب را هشتاد درصد گزارش کردند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 6: 12 و 205). در پانزدهم فروردین 1360 برای انجام عملیات اچ 3 و فریب دشمن، سه فروند هواپیمای اف 5 ایی از پایگاه هوایی دوم شکاری تبریز، بمب‌های خود را بر پالایشگاه كركوك فروریختند. سپس به‌‌جای اینکه دور از دید پدافند عراق در ارتفاع پائین به‌سمت خاک وطن بازگردند، به ارتفاع بالا رفتند تا پدافند عراق را به خود مشغول کنند و دشمن، توانایی پدافند خود را تقسیم كند و بخش عمده آن را به شمال عراق اختصاص دهد و گروه پروازی البرز به‌راحتی از آن عبور کنند و به عملیات اصلی حمله به الولید (اچ 3) بپردازند (موسوی و دیگران، 1398، ج 9: 145 و 147 و مهرنیا،1390: 54- 55). مصطفی اردستانی با دریافت ارشدیت، در 24 شهریور 1360 به درجه سرهنگ‌دومی موقت ارتقا یافت و دو روز بعد به فرماندهی پایگاه امیدیه منصوب شد. او در فرماندهی خود با گسترش هواپیماهای اف 5 به این پایگاه، نقشی برجسته در پشتیبانی هوایی از عملیات‌های ثامن‌الائمه (ع) تا رمضان ایفا و در انتقال نیروهای احتیاط و تخلیه مجروحان و مصدومان نیز این پایگاه مقدم را فعال کرد (پرونده خدمتی). سرهنگ‌دوم موقت مصطفی اردستانی از یکم خرداد 1362، به مدت دو ماه به‌صورت مأمور، از پایگاه پنجم شکاری امیدیه به معاونت عملیات نیروی هوایی اعزام شد و درجه موقت خود را مسترد کرد. با انتصاب عباس بابایی به معاونت عملیاتی نیروی هوایی در آذر 1362‌؛ به‌عنوان دستیار، مشاور، امین و ... در کنار وی قرار گرفت. ازجمله اقدامات مهم اردستانی و بابایی، پرواز دو فروندی جنگندههای اف 14 بر فراز رزمندگان در عملیات خیبر با استفاده از افسران ناظر مقدم بود. در یکم مهر 1363، به درجه سرگردی ارتقا یافت و در پنجم دی 1363، به سِمت معاون عملیاتی پایگاه دوم شکاری منصوب ‌شد. در نوزدهم اسفند 1363، گواهی‌نامه خلبانی هواپیمای اف 33 (بونانزا) را دریافت کرد. از کارهای برجسته او در کنار شهید بابایی، تشکیل قرارگاه رعد در پایگاه هوایی امیدیه در 1363، به‌منظور مدیریت و هدایت پروازهای رزمی در پشتیبانی از عملیاتها بود (مهرنیا،1390: 53 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 14: 10 و ج 15: 156). مبتکر تاکتیک بمباران قوسی (لافت) با هواپیمای اف 5 در عملیات والفجر 8 بود و با این تاکتیک، توانست با کم‌ترین تلفات، ضربات سنگینی به نیروهای دشمن وارد آورد. شیوه یا تاکتیک لافت، به ‌نوعی پرتاب بمب به‌صورت کمانی اطلاق میشود که خلبان به‌جای شیرجه، حالت اوج‌گیری با زاویه بیش از سی درجه قائم، به هواپیما میدهد و در نقطه مشخصی مبادرت به پرتاب بمب می‌کند (همان، ج 31: 63). بامداد بیستم بهمن 1364، فرمان حمله صادر و شبه‌جزیره فاو به تصرف ایران در آمد. پشتیبانی آتش هوایی از این عملیات جهت رعایت اصل حیطهبندی، با استفاده از هواپیماهای گسترش‌یافته در پایگاه مقدم امیدیه هم‌زمان با تک زمینی آغاز شد و نخستین دسته پروازی به لیدری اردستانی و هماهنگی کامل با نیروهای سپاه، مواضع دشمن را در سپیدهدم نخستین روز عملیات در هم کوبید (همان: 58). در 28 مرداد 1364 به علت شرکت در عملیات قدس2، در دستور نیروی هوایی موردتقدیر قرار گرفت و به علت جدیت در مأموریت‌های برون‌مرزی، در ماده 2 دستور 5026 ستاد نیروی هوایی تشویق شد (پرونده خدمتی). به علت تلاش‌ وی در عملیات والفجر 8، از طریق فرمانده قرارگاه رعد و طی نامه ارسالی در نوزدهم تیر 1365 به فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)‌، چهار سال ارشدیت تقاضا شد که مورد موافقت قرار گرفت. سرگرد اردستانی در 21 تیر 1365، به معاونت عملیات نیروی هوایی در مدیریت آموزش عملیاتی انتقال یافت. در 22 تیر 1365، به درجه سرهنگی ارتقا یافت و هم‌زمان به معاونت عملیات ستاد نیروی هوایی در مدیریت آموزش منتقل و درسال تحصیلی 1365- 1366، به دوره سیزدهم دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش عزیمت کرد. به‌منظور قدردانی، یک قبضه اسلحه شکاری وینچستر توسط رئیس‌جمهور، در 29 مهر 1365 به وی اهدا شد. در عملیات کربلای 5 که از نوزدهم دی ۱۳۶۵ تا چهارم اسفند انجام گرفت، با مجموعه‌ای از سلاح‌های مختلف و حتی با پرواز در کابین عقب هواپیمای اف 14 به خلبانی شهرام رستمی، در مجموع 209 پرانه پرواز با جنگنده اف 5 جهت انهدام نیروهای دشمن انجام داد. از نوزدهم اردیبهشت 1366، به‌عنوان مدیر آموزش عملیاتی معرفی شد. پس از شهادت خلبان عباس بابایی، از بیستم مرداد 1366 ابتدا به‌عنوان فرمانده عملیاتی قرارگاه رعد و سپس معاونت عملیاتی نیروی هوایی انتصاب یافت. در عملیات والفجر 10 در 27 اسفند 1366، برای چندمین بار در کابین عقب هواپیمای اف 14 به خلبانی سرهنگ شهرام رستمی، منابع نظامی و اقتصادی اربیل را بمباران کرد. در هشتم فروردین 1367 با لیدری هفت فروند هواپیمای اف 5، منطقه عملیاتی فکه را بمباران کرد. در نهم فروردین، دو فروند هواپیمای اف 5 به خلبانی سرهنگ مصطفی اردستانی و سروان احمد مهرنیا، جهت انهدام هدفی واقع در منطقه فکه اعزام شدند. پایگاه چهارم شکاری با سه فروند هواپیمای اف 5 ایی و اف در عملیات مرصاد در پنجم مرداد 1367‌، جهت انهدام نیروهای دشمن در منطقه به پرواز درآمدند و پس از انجام مأموریت، سالم مراجعت کردند. در هشتم مرداد، هشت فروند هواپیمای اف 5 ایی و اف از این پایگاه، جهت انهدام اهدافی در منطقه عملیاتی فکه یورش بردند و سالم به پایگاه بازگشتند. سرهنگ اردستانی علاوه بر درخشش پروازی با وجود افزایش محدودیت‌های نیروی هوایی، در عملیات والفجر 8 و کربلای 5 با ابتکار و راهبردهای تازه، ضربات مهلکی به دشمن وارد آورد و با انجام بیش از 350 مأموریت بمباران و حتی انجام هفت مأموریت جنگی در یک روز، نام خود را به‌عنوان قهرمان قهرمانان هوایی دفاع مقدس ثبت کرد و از همه خلبانان جنگهای هوایی، پیشی گرفت و رکوردهای تازهای به نام خود به ثبت رساند. او در منطقه نبرد؛ بارها بمبهای هزار پوندی، 2000 پوندی و حتی 3000 پوندی ساخت داخل را آزمایش و برروی یگانهای دشمن پرتاب کرد. وی یکی از نوابغ پروازی در جنگهای هوایی در جهان به شمار میآید. به‌منظور قدردانی از عملکرد ایثارگرانه سرهنگ خلبان مصطفی اردستانی در طول دفاع مقدس، در مهر 1367 به درجه سرتیپی نائل آمد و در ماده 1 دستور 5398 ستاد نیروی هوایی تشویق شد. سرتیپ اردستانی که به شیر نیروی هوایی ملقب شده بود، پس از پایان دفاع مقدس، مدال فتح 1 را از دست مقام معظم رهبری دریافت کرد و مثل همیشه که بخشی از دریافتی‌اش را صرف امور خیریه می‌کرد، هدیه یک‌میلیون تومانی این مدال را در ساخت مدرسه و رفع نیاز مستمندان هزینه کرد. او از خلبانان نادری بود که حتی در درجه سرهنگی خود و زمانی که منصب‌های حساس مدیریتی داشت، بیشتر از یک خلبان جوان پرواز می‌کرد و در تمام عملیات‌های مهم حضور داشت و از نیروهای خودی پشتیبانی به عمل آورد (رمضانی و دیگران، 1399: 35 و 37 و خلیلی و دیگران، 1398: ج 18، 54، ج 22: 56 و 121، ج 23: 69 و 94، ج 24: 65 و 68 و ج 31: 240). شامگاه پانزدهم دی ۱۳۷۳ در یک مأموریت کاری، زمانی که به‌اتفاق سرلشکر منصور ستاری فرمانده وقت نیروی هوایی، سرتیپ خلبان علی‌رضا یاسینی و چند تن دیگر از مسئولان و کارکنان نیروی هوایی، منطقه هوایی شهید بابایی اصفهان را به‌سمت تهران ترک کردند؛ هواپیمای جت استار حامل آن‌ها در ۶۴ کیلومتری جنوب پایگاه اصفهان، دچار سانحه شد و همگی به دیدار معبود شتافتند (مهرنیا،1390: 54). مقام معظم رهبری در 24 دی 1373 در شأن ایشان فرمودند: «شهید اردستانی یکی از پاک‌ترین، مخلص‌ترین و مؤمن‌ترین افراد تمامی قشرها بود. او عنصر خدایی و شهیدی زنده بود. فقدان عزیزانی از قبیل شهید اردستانی و دیگران که به شهادت رسیدند، داغی است بر دل هرکسی که نسبت به نیروی هوایی، احساس خویشاوندی و نزدیکی می‌کند» (قاضی‌میرسعید، 1399: 23 و 24). پیكر پاك این شهید، در صحن مطهر امام‌زاده جعفر (ع) شهر پیشوا، به خاك سپرده ‌شده است (سایت ایرنا). مجموع پروازهای این خلبان شهید سرافراز ارتش و بی‌بدیل دفاع مقدس تا قبل از شهادت، 1724 ساعت بوده است. او از نظر انجام پروازهای رزمی و بمباران، تبحر فوق‌العاده‌ای داشت؛ به‌طوری‌که به اعجوبه زمان معروف و در زمان خودش منحصربه‌فرد بود (رمضانی و دیگران، 1399: 38). یادمان شهید سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی، در 31 تیر 1391 در پیشوای شهرستان ورامین واقع در استان تهران تأسیس‌شده است. مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی ایرنا؛ پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج: 8، 14، 15، 18، 21، 22، 23، 24 و 31، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ گودرزی، علی‌محمد و دیگران، اعجوبه قرن، زندگینامه و خاطرات شهید سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی، تهران: عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1387؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3، 4 و 9، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1، تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اردوگاه 15 تکریت، این کتاب توسط میکائیل احمدزاده در 244 صفحه به رشته تحریر درآمده و با شمارگان 2000 نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات مانا طائب در 1387 چاپ و منتشر شده است. نکته قابل‌توجه این است که نسخه گویا و صوتی این کتاب نیز توسط ایران‌صدا تهیه شده و در دسترس است. جانباز آزاده میکائیل احمدزاده رزمنده‌ دلاور لشکر 58 تکاور ذوالفقار نیروی زمینی ارتش، پانزدهم آذرماه 1345 در شهرستان خوی دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در همان شهرستان سپری کرد و زمانی که در کلاس دوم راهنمایی تحصیل می‌نمود، با زمزمه‌ انقلاب اسلامی آشنا و همراه شد. بعد از انقلاب در قالب هسته‌های مقاومت مساجد، فعالیت‌های انقلابی خود را ادامه داد و‌ آموزش‌های اولیه‌ نظامی را در پادگ��ن حر گذراند. در 1362، اولین حضور در جبهه‌های نبرد را تجربه کرد. در 1363 به نیروی زمینی ارتش پیوست و پس از طی آموزش‌های لازم، به لشکر 85 تکاور ذوالفقار اختصاص یافت. در طول مدت حضور در مناطق عملیاتی، چند بار مجروح شد و در روزهای پایانی جنگ در منطقه‌ سومار، بعد از مجروحیت در 5/5/1367 به اسارت نیروهای عراقی درآمد و در 16/9/1369 بعد از تحمل دو سال و چند ماه اسارت، به آغوش میهن عزیزمان بازگشت. نگارنده، تجربه‌های علمی و دفاعی خود را در قالب جزوات و کتاب‌های آموزشی ارائه نموده و در اثر حاضر، به ذکر خاطرات جنگ پرداخته است. در بخشی از کتاب آمده است: «ﺗﻮپﻫﺎي ﺿﺪﻫﻮایی ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺗﯿﺮاﻧﺪازي می‌کردﻧﺪ. یکی از رزﻣﻨﺪگان، ﻣﻮشک دوش‌پرﺗﺎپ ﺳﻬﻨﺪ 3 را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻮاپیماهای عراقی شلیک کرد و یکی از آن‌ها آﺗﺶ گرﻓﺖ و ﺧﻠﺒﺎﻧﺶ ﺑﺎ چتر از کاﺑﯿﻦ ﺑﯿﺮون پرﯾﺪ. ﻫﻮاپیماي او داﺧﻞ ﺧﺎك اﯾﺮان و در پشت ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺎ ﺳﻘﻮط کرد و ﺑﻘﯿﻪ جنگندهﻫﺎي ﻋﺮاقی ﻫﻢ پا ﺑﻪ ﻓﺮار گذاﺷﺘﻨﺪ. ﺧﻠﺒﺎن را ﺑﺎ چتر در آﺳﻤﺎن می‌دیدﯾﻢ. چند ﻧﻔﺮ از رزﻣﻨﺪگان ﻣﺎ پخش ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻠﺒﺎن را دستگیر کنند. ﻣﻦ ﻫﻢ اسبی را که ﺑﺮاي کشیدن ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ کوهﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ داﺷﺘﯿﻢ، ﺳﻮار ﺷﺪم و ﺑﻪﺳﻮي دره و تپهﻫﺎي اﻃﺮاف ﺣﺮکت کردم. تقریباً ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎﻋﺖ ﺟﺴﺖوﺟﻮ، بالأخره ﻣﺤﻞ ﺳﻘﻮط ﻣﯿﺮاژ 2000 ﻋﺮاقی را پیدا کردﯾﻢ. از ﺧﻠﺒﺎن ﺧﺒﺮي ﻧﺒﻮد. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ، نمیﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻣﺮز ﺧﺎرج ﺷده باشد. پس از چهار ﺳﺎﻋﺖ کاوش ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻘﺐ ﺗﻮﺳﻂ دو گروﻫﺎن تکاور، بالأخره او را ﻧﺰدیک ﺳﯿﺎه‌چادرﻫﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ گیلان‌غرب ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ او را ﻣﻨﺘﻘﻞ کردﯾﻢ. ﺑﻪوسیلۀ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻋﺮب‌زﺑﺎن، ﺑﺎزﺟﻮیی جنگی را آﻏﺎز کردم و ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن و واﺣﺪ و ﺷﻤﺎره پرسنلی و ﻣﺤﻞ سکوﻧﺘﺶ را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪم. او ﺳﺮوان ﺧﻠﺒﺎن ﺟﻤﯿﻞ ﺻﺪﯾﻖ ﻣﺤﻤﺪ زﻫﯿﺮ نام داشت. اﻫﻞ دﻫﻮك ﻋﺮاق بود و دو پسر داﺷﺖ و یک دﺧﺘﺮ. ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ او، اﻧﻬﺪام سکوﻫﺎي پرﺗﺎپ ﻣﻮشک زﻣﯿﻦ‌ﺑﻪ‌ﻫﻮاي ﻫﺎک ﻧﯿﺮوي ﻫﻮایی ارﺗﺶ در پشت ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﺖﺷﻬﺮ بود». مآخذ: احمدزاده، میکائیل، اردوگاه 15 تکریت، تهران: مانا طائب، 1387.
+ارزاقی، محمدکریم، (۱۳31- ۱۳60) شهید، خلبان هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. دهم خرداد، در شیراز به دنيا آمد. در 1350، موفق به اخذ دیپلم طبیعی شد و سوم شهریور 1351، در رسته همافری به استخدام نیروی هوایی درآمد و پس از یک سال دوره هنرجویی، تغییر رسته داد و در 1352 به دانشكده خلباني راه يافت. پس از قبولی در آزمون جامع زبان در 25 آبان ۱۳۵4، ابتدا به پایگاه هوایی لکلند در تگزاس اعزام شد و پس از گذراندن دوره زبان تخصصی و پرواز مقدماتی با هواپیمای سسنا (تی ۴۱)، به پایگاه هوایی وِب در شهر بیگ اسپرینگ انتقال یافت و آموزش پرواز پایه با هواپیمای جت دوموتوره تی ۳۷ را تا پایان 1355 طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستواندومی نائل آمد و دوره پیشرفته جت فراصوت تی ۳۸ را نیز در همان پایگاه گذراند. پس از اتمام دوره، دردهم شهریور ۱۳۵6 به کشور بازگشت و برای آموزش کابین عقب هواپیمای اف 4، گزینش شد و این دوره را تا اواخر 1359، ابتدا در گردان 11 شکاری پایگاه هوایی مهرآباد و سپس پایگاه ششم شکاری بوشهر طی کرد (پرونده خدمتی). بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و علی‌رغم توقف دوره رزمی آموزش کابین عقب، توانست براي حفظ و حراست از دستاوردهای انقلاب، خدمات زيادي ازجمله شركت در امور خيریه، جهاد سازندگی پايگاه بوشهر و عضويت در گروه ضربت براي مقابله با توطئه‌های ضدانقلاب انجام دهد (قاضی‌میرسعید، 1399: 776). در بهار 1359، به درجه ستوان‌یکمی ارتقا یافت و مسئولیت دایره یکنواختی را تکفل کرد. در شروع جنگ تحمیلی به دلیل ناتمام‌ماندن دوره رزمی، مدتی به‌عنوان افسر ناظر مقدم به کمک هم‌رزمان خود در نیروهای دریایی و زمینی ارتش شتافت تا اینکه در پایان 1359، دوره رزمی کابین عقب را از سر گرفت و موفق به اتمام دوره شد (پرونده خدمتی). با اتمام آموزش در پایان 1359 همراه با پروازهای رزمی، علاوه بر انجام پروازهای گشت و مراقبت مسلحانه هوایی، به‌صورت داوطلبانه در اغلب عملیات‌های بمباران شركت كرد و توانست 65 مأموريت جنگي اعم از پوشش هوایی و بمباران را با موفقيت ثبت کند (قاضی‌میرسعید، 1399: 776). یکی از مأموریتهای موفق او، انهدام پایگاه دریایی عراق در بندر امالقصر در قالب یک دسته چهارفروندی در سوم اردیبهشت 1360 بوده است (موسوی و دیگران، 1398، ج 10: 33). ستوان‌یکم ارزاقی در پگاهان هفتم خرداد 1360 در قالب یک گروه پروازی متشکل از دو دسته چهارفروندی هواپیمای فانتوم اف 4 ایی، از پایگاه ششم شکاری برخاستند و در راستاي پشتيباني آتش از تيپ 2 پياده لشکر 21 پیاده حمــزه (ع)، با هدف انهدام مرکز تجمع و مواضع دشمن در غرب شوش، بـه تيپ 42 زرهي و تيپ گارد مرزي ارتش عراق حمله‌ور شدند. در گروه آخر چهارفـروندي كه رهبر یا ليدر آن‌ها سـروان خلبان عباس دوران بود، يك فروند از هواپیماهای تکور به خلبانی سروان حسین غلامیان و ستوان‌یکم کریم ارزاقی، مورد اصابت موشكهای دشمن قرار گرفت و خلبانان آن به شهادت رسیدند (موسوی و دیگران، 1399، ج 11: 56). ليدر دسته پروازي (سروان خلبان عباس دوران) شرح سانحه را در گزارش بعد از پرواز خود، چنین توصیف کرد: پس از بلندشـدن و انجام سوختگيري هوايي و رسيدن روي هدف، بمبها را رها كـرديم. در اين لحظه، هفت فروند موشك زمين‌به‌هوای سام 2 به‌طرف هواپيماها شليك شد که يكي از آنها به هواپیمای شماره 4 اصابت كرد و هواپيما پس از برخورد موشک، در حالت پیچش نزولی معروف به پيچ مرگ قرار گرفت و از کنترل خارج شد و سقوط کرد و خلبانان آن شهید شدند. (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 8: 354). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ قاضیمیرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج 10 و 11، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398 و 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+ارشادی، اسدالله، (۱۳37‌- ۱۳95) فرمانده گروه پدافند هوایی شیراز. 26 آذر، در شیراز به دنیا آمد. پس از اخذ دیپلم، در 23/2/1357 به استخدام نیروی هوایی درآمد و در فرماندهی آموزش‌های هوایی، مشغول تحصیل در رشته خلبانی شد. وی تا شهریور 1360 در دانشکده پرواز، مشغول طی آموزش‌های خلبانی بود؛ لیکن با تغییراتی در برنامه‌های نیروی هوایی، از 1/7/1360 برای طی آموزش‌های پدافند هوایی و دوره‌های فرماندهی و کنترل و سامانه‌های موشکی، اعزام شد. در 1/3/1363 با درجه ستوان‌دومی، خود را به گروه پدافند هوایی بوشهر معرفی و در گردان 34 مشغول خدمت ش��. در سال‌های دفاع مقدس، هم‌دوش سایر رزمندگان ارتش‌، 54 ماه در مأموریت‌ها و وظایف مختلف عملیاتی و اطلاعاتی در بوشهر، گوره، بهبهان، گناوه، امیدیه، اهواز، بندرعباس، بندر طاهری و ... حضور مؤثر داشت و از خود رشادت‌ها و جان‌فشانی‌های ماندگار نشان داد (پرونده خدمتی). در 28/3/1365 وقتی‌که فرماندهی آتشبار اسکای گارد مستقر در تأسیسات نفتی گوره را بر عهده داشت، موفق به سرنگونی و انهدام یک فروند جنگنده میراژ اف 1 متجاوز دشمن بعثی شد. خلاقیت خاصی در سایت‌یابی و طرح‌ریزی رینگ‌های دفاعی، در مناطق حساس و حیاتی داشت و سایت‌یابی برای پدافند هوایی از جماران، اسکله‌های شهید رجایی و شهید باهنر در بندرعباس، نیروگاه بندرعباس، پالایشگاه و ذوب‌آهن اصفهان، و نیروگاه نکا، ازجمله کارها و اقدامات ماندگار سرهنگ ارشادی در سال‌های دفاع مقدس است. پس از دفاع مقدس نیز تلاش‌های اثرگذاری در راستای ارتقای توان رزم یگان‌های پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، انجام داد. سایت‌یابی، استقرار و پشتیبانی بیش از 210 پست دیده‌بانی در استان‌های فارس، کرمان، هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، تقویت رینگ پدافند هوایی نطنز و نیروگاه اتمی بوشهر، شرکت در طرح‌های عملیاتی و رزمایش‌های مختلف، راه‌اندازی سامانه تدس شیراز و ... بخش‌هایی از اقدامات وی است (الهامی، مصاحبه). ویژگی‌های فردی و مدیریتی بارزی داشت. او در انجام مأموریت‌های سازمانی، بسیار جدی و حساس بود و برای اینکه حتی یک روز را در راه خدمت به کشور تلف نکند، بازدیدها و سرکشی‌ها به یگان‌های خارج از شهر و دورتر را به‌طورمعمول در روزهای تعطیل برنامه‌ریزی و اجرا می‌کرد. با عشق وافر به کشور و لباس مقدس سربازی خود، فقط به انجام ‌وظیفه فکر می‌کرد و بارها از حق خود برای این هدف گذشت. هجده ماه ارشدیت در بازرسی ستادمشترک ارتش در 1379 و 42 مورد تشویق، در پرونده او ثبت‌شده است. هوش سرشاری داشت و در تمام دوره‌های آموزشی، نفر شاخص و برگزیده بود. او مسئولیت‌های مختلفی را که در طول خدمت احراز کرد، با شایستگی و رشادت و با اهتمام مثال‌زدنی به انجام رساند که عبارت‌اند از: افسر عملیات موشک، افسر اطلاعات، فرمانده آتشبار، جانشین فرمانده گروه در شیراز و امیدیه. او با ابراز توانایی و لیاقت، در شهریور 1384 به سِمت فرماندهی گروه پدافند هوایی اهواز و در شهریور 1385، به‌عنوان فرمانده گروه پدافند هوایی شیراز منصوب شد. سرهنگ ارشادی در کنار خاطرات شیرین و ماندگار، یک پسر و یک دختر از خود به یادگار گذاشت. وی در 15/2/1390، به‌ افتخار بازنشستگی نائل آمد و در 1395 به علت بیماری سرطان، دارفانی را وداع گفت. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی‌؛ خرم، حسین، مصاحبه با علی‌رضا الهامی، 1399.
+ارشدی، احدرضا، (1329- 1400)، فرمانده گردان61 متمرکز نگهداری پایگاه ششم بوشهر در دفاع مقدس. فرزند رحیم، 21 مهر در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش با موفقیت گذراند و در خرداد 1349 موفق به اخذ دیپلم ریاضی از دبیرستان نظام شد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در همان سال به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌��ای خاص نظامی به پایان برد و در اول مهر 1352 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستواندومی نائل آمد. پس از آن به‌اتفاق نُه نفر دیگر از هم‌دوره‌هایش به‌عنوان بخشی از سهمیه سالانه نیروی هوایی جهت گذراندن دوره کارشناسی ارشد هواشناسی در دانشگاههای آمریکا، انتخاب و به مرکز آموزشهای هوایی این نیرو منتسب و پس از گذراندن دوره کامل آموزشی زبان انگلیسی، به اداره هواشناسی کشور مأمور شد و آموزشهای مقدماتی پیشبینی هوا را به مدت یک سال در این اداره با موفقیت به پایان برد، سپس به ادامه آموزشهای تکمیلی زبان انگلیسی پرداخت. این آموزشها تا 1354 ادامه یافت؛ اما با انحلال و لغو خرید این دوره آموزشی، تغییر تخصص داد و در مدرسه تخصصی مدیریت نگهداری هواپیما، به کسب آموزشهای لازم پرداخت. یکم مهر 1355، به درجه ستوانیکمی نائل آمد (پرونده خدمتی). پس از موفقیت در آزمونهای اعزامی زبان انگلیسی، هفدهم بهمن 1354 جهت تکمیل آموزشهای مدیریتی نگهداری هواپیما، به آمریکا اعزام شد و به مدت 31 هفته در کالج مدیریت نگهداری هواپیمایی نیروی هوایی این کشور، به کسب آموزشهای نظری و همچنین آموزش عملی پرداخت و پس از مراجعت به کشور، پنجم مرداد 1355 به پایگاه یکم شکاری منتقل و پس از سه ماه، در سِمت جانشینی فرماندهی نگهداری گردان 11 نگهداری منصوب شد و تا پیروزی انقلاب اسلامی در این سِمت به خدمت مشغول بود. یکم مهر 1359، به درجه سروانی نائل آمد. تا شانزدهم بهمن 1361، به‌عنوان افسر و کارشناس نگهداری هواپیما در معاونت آماد و پشتیبانی این پایگاه انجام وظیفه کرد و از این زمان، به پایگاه ششم شکاری منتقل و مسئولیت فرماندهی گردان 61 متمرکز نگهداری به وی واگذار شد و به مدت پنج سال و 27 روز در این سِمت و جایگاه انجام وظیفه کرد. تولید بیش از 8560 پرانه در آرایههای مختلف رزمی هوایی که متجاوز از هشتاد درصد آن‌ها در پشتیبانی از عملیاتهای مهم مانند والفجرهای 1 تا 8، عاشورا، خیبر، بدر، محرم، کربلای 1 تا 5، پشتیبانی و مراقبت هوایی از کاروانهای تجاری دریایی، جنگ نفت‌کشها، گشت و مراقبتهای رزمی هوایی و تندخیز هوایی (آلرت) به کار گرفته شد، نتیجه مدیریت و فرماندهی مستقیم سرگرد احدرضا ارشدی در دوران مسئولیتش در فرماندهی گردان 61 نگهداری بود (زینلی، 1399، ج‌ 2: 114 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 17: 122 و 117). اول مهر 1364، به درجه سرگردی نائل آمد. چهاردهم اسفند 1366، به فرماندهی منطقه هوایی مهرآباد منتقل شد و در معاونت آماد و پشتیبانی تیپ شکاری این منطقه هوایی به خدمت پرداخت. دوم آذر 1368پس از نیل به درجه سرهنگدومی، به ریاست دایره نگهداری این معاونت منصوب شد. سوم آذر 1372 به درجه سرهنگی مفتخر و از دوازدهم مهر 1373 در سِمت جانشینی و از پنجم شهریور 1375 تا نیل به بازنشستگی، در جایگاه معاونت آماد و پشتیبانی تیپ شکاری این منطقه انجام وظیفه کرد. همچنین در زمان تصدی فرماندهی گردان 61 متمرکز نگهداری هواپیمای پایگاه ششم شکاری و نیز معاونت آماد و پشتیبانی تیپ شکاری منطقه هوایی مهرآباد، نقش فعال و سازندهای در مدیریت، هدایت و پشتیبانی از گروههای بازسازی هواپیماهای آسیب‌دیده در جنگ داشت. سرهنگ احدرضا ارشدی پس از سی سال و دو ماه خدمت ثمربخش در حساسترین یگانهای نیروی هوایی ارتش، در 29  آبان 1379 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. او سرانجام در پی درگیری با بیماری سرطان، در شهریور 1400 جان به جان‌آفرین تسلیم کرد. (پرونده خدمتی). مآخذ: اسناد و مدارک موجود در آرشیو معاونت آماد و پشتیبانی و مرکز انتشارات راهبردی نیروی هوایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی هوایی ارتش و پایگاههای یکم و ششم شکاری؛ خلیلی و دیگران، اطلس نیروی هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 17، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اروندرود، رودخانه‌ای در جنوب غربی ایران است كه از به‌ هم‌پیوستن رودهای دجله، فرات و كارون تشكیل می‌شود. اروندرود با طول حدود 190 كیلومتر پس از عبور از جنوب خرمشهر، در مصب خود در غرب جزیره آبادان، به خلیج ‌فارس می‌ریزد. حدود نیمی از طول این رودخانه، مرز مشترك ایران و عراق را تشكیل می‌دهد (جعفری، 1384: 106). شط‌العرب به معني ساحل عرب‌هاست و اشاره به تلاقي دو رودخانه دجله و فرات تا قبل از رسيدن به مرز ايران و عراق در تقاطع نهر خين دارد كه مسير رودخانه پس ‌از آن، مرز بین‌المللی ايران و عراق را تشكيل مي‌دهد كه در اين قسمت، اروندرود نام دارد (عزتي، عزت‌الله، 1381: 25). اروندرود یك رودخانه قابل كشتی‌رانی است كه در ساحل آن، بندرهای مهم بصره و خرمشهر قرار دارند. آب اروندرود كه از دریا تأثیر می‌پذیرد، اغلب در جزر و مد است و این وضعیت در طول شبانه‌روز، در مجموع چهار بار تكرار می‌شود (درودیان، محمد، 1378: 163). ارتفاع جزر و مد اروند، هیچ‌گاه با یكدیگر برابر نیست؛ چون وزش بادهای مختلف و وضعیت متغیر ماه و خورشید و تغییرات دبی در بالادست اروندرود اختلاف دارد. به‌كاربردن نام اروندرود به ‌جای شط‌العرب، از سال 1338‌ش/1959‌م آغاز شد. دولت عراق تا 1975‌م از پذیرفتن نام اروندرود بر این رودخانه امتناع می‌کرد؛ اما در همین سال بر اساس قرارداد الجزیره، به‌طور رسمی نام اروندرود را به‌ جای شط‌العرب پذیرفت (جعفری، 1367: 357) قرارداد مرزی 1975‌م ایران و عراق، با تعیین نهایی خط تالوگ (خط‌القعر) در اروندرود به‌مثابه مرز مشترك دو كشور، به یكی از اختلافات دیرینه كه مسئله اروندرود به وجود آورده بود، پایان داد. ‌پس از آن تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مسئله مهمی در روابط دو كشور روی نداد و دولت عراق برای جلب خشنودی شاه، ابتدا فعالیت‌های امام خمینی (ره) را در عراق محدود و سپس ایشان را مجبور به ترك عراق كرد و به همین علت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، روابط دو كشور رو به سردی رفت (طلوعی، محمود، 1370: 181- 182)‌. دولت عراق در خرداد 1358، شروع به تقویت پاسگاه‌های مرزی خود در خوزستان کرد. بالگردهای عراق بر فراز اروندرود به پرواز درآمدند و ارتش آن كشور با اعزام ناوچه‌های گشتی به اروندرود و پرواز بالگردهای خود بر فراز پاسگاه ژاندارمری خسروآباد و آبادان، تجاوز خود را به حریم آبی و هوایی ایران آغاز كرد (جوادی‌پور و دیگران، 1372). همچنین ارتش عراق در شهریور 1359 در ساحل جنوبی اروندرود، به اقدامات مهندسی و تقویت گارد ساحلی خود پرداخت و توپخانه خود را در طول پانزده كیلومتری ساحل اروندرود رو‌به‌روی شهرهای آبادان و خرمشهر آرایش داد. نیروهای هوایی و دریایی ارتش عراق آخرین شناسایی‌های خود را از ساحل شمالی اروندرود انجام دادند؛ تا جایی كه عبور شناورهای ایرانی در اروند، ناامن شده بود. از 28 شهریور 1359، دو روز پس از لغو یک‌جانبه قرارداد 1975م به‌وسیلۀ صدام و ادعای حاکمیت ��طلق بر اروندرود، نیروی دریایی عراق اقداماتی در این رود انجام داد كه به‌تدریج بر آن افزوده شد (مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1382). به‌طوری‌که یك فروند ناوچه عراقی در 29 شهریور 1359 طی درگیری در محل ّ تلاقی اروندرود و نهر خین، هدف قرار گرفت و به‌کلی منهدم و غرق شد. طی درگیری در این آبراه، یك فروند كشتی عراقی و دو فروند ناوچه موشک‌انداز و یك فروند ناوچه گارد ساحلی ارتش عراق به گِل نشست (همان: 54). تیراندازی با توپخانه و سایر سلاح‌های سنگین در 30 شهریور 1359 بین نیروهای عراقی و نیروهای مسلح ایران در اروندرود ادامه داشت و تلفات و ضایعاتی را بر جای گذاشت. در این درگیری، یك كشتی لایروبی عراق در كنار اروندرود غرق شد. همچنین یك ناوچه موشک‌انداز اوزای عراقی به وزن دویست ُتن كه مسلح به چهار موشك و دو تیربار بود، به‌وسیلۀ نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌کلی منهدم و غرق شد. با شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359، اروندرود به دلیل اینكه هرگونه عملیات نظامی را با محدودیت مواجه می‌ساخت، موردتوجه نیروهای نظامی دو كشور ایران و عراق نبود و فقط تأسیسات نظامی و غیرنظامی دو كشور در ساحل آن، با آتش توپخانه‌ تخریب ‌شد. با این ‌حال توپخانه ارتش عراق در همان آغاز جنگ، كرانه اروندرود ایران را گلوله‌باران كرد. درگیری‌ها در کرانه‌ی اروندرود در جنوبی‌ترین قسمت، حساسیت و اهمیت ویژه‌ای داشت؛ چون خرمشهر مهم‌ترین هدفی بود كه در طول جنگ تحمیلی به تصرف نیروهای متجاوز عراقی درآمد (معین‌وزیری، ص 50). ارتش عراق در اول مهر 1359 با توپخانه‌ خود از جنوب ساحل اروندرود، اقدام به آتش سنگین بر منطقه خرمشهر و آبادان كرد (همان: 59). در مقابل، رزمندگان ایران اسلامی در کرانه‌ جنوب اروندرود، به تأسیسات بندر البكر و الامیه عراق آسیب سختی وارد آوردند (همان: 66). درگیری بین طرفین در سواحل اروند همواره ادامه داشت. لشکر 92 زرهی اهواز در 8/12/ 1359 اعلام کرد: «مبادله آتش توپخانه بين نيروهاي خودي و دشمن، در تمام منطقه اروندرود ادامه داشت و توپخانه خودي، مواضع نيروهاي عراقي را در مناطق ام‌الرصاص، سيبه، سيحان، الدويب و سواحل کارون زير آتش قرار داد» (تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 12: 154). مدیریت اطلاعات نداجا در 28/12/1359 گزارش داد: « يک فروند قايق نيروي دريايي عراق که به‌منظور کمک‌رساني از بصره عازم فاو بود،  10:00 مورد اصابت توپخانه ايران قرار گرفت و ضمن آسيب به قايق، سه نفر مجروح شدند» (همان، ج13: 20) مبادله آتش بین نیروی خودی و دشمن در طول جنگ تحمیلی ادامه داشت و پیرو آن، خساراتی به نیروها وارد آمد تا اینکه عملیات والفجر ۸، در 10:22 بیستم بهمن ۱۳۶۴ در منطقه خسروآباد تا رأس‌البیشه آغاز شد و ضمن عبور از رودخانه اروند و شکست استحکامات و نیروهای عراقی، با پیروزی نیرو‌های ایرانی در ۲۹ فروردین ۱۳۶۵ به پایان رسید. مآخذ: مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1375؛ هجوم سراسری، مركز دائره‌المعارف دفاع مقدس، بنیاد دفاع مقدس؛ جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، ج 3، 1384؛ طلوعی، محمود، جنگ خلیج ‌فارس فرآیند خاورمیانه، تهران: 1370؛ آبادان در جنگ، تهران: مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1382؛  جوادی‌پور و دیگران، نقش ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، نبردهای غرب دزفول، تهران: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش، 1372؛ معین‌وزیری، نصرت‌الله، تحلیلی بر وقایع صحنه عملیات خوزستان درسال اول جنگ، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1384؛ تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 12، سیاری، حبیب‌الله و دیگران، 1390؛ تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 13، سیاری، حبیب‌الله و دیگران، 1391؛ درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج 2، خرمشهر تا فاو، تهران، مركز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1378؛ عزتي، عزت‌الله، تحليلي بر ژئوپليتيك ايران و عراق، دفتر مطالعات سياسي و بین‌المللی، 1381.
+اروند، این کتاب به‌وسیلۀ محمدرضا نیک‌رهی و مجتبی نیک‌رهی اروند در ۴۴۷ صفحه به رشته تحریر درآمد و با شمارگان هزار نسخه توسط آتشبار در ۱۳۹۳ چاپ و منتشر شده است. کتاب با سخن ناشر و مقدمه شروع می‌شود و شامل پنج فصل کلی به این شرح است: جغرافیای طبیعی رودخانه اروندرود، سوابق تاریخی اروندرود، روش‌های تقسیم رودخانه به‌عنوان مرز، بررسی مختصر چند عملیات صورت‌گرفته در جنگ تحمیلی در محدوده اروندرود و حوالی آن، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، عملیات بیت‌المقدس، عملیات رمضان، عملیات والفجر ۸، عملیات کربلای ۴، عملیات کربلای ۵، تغییر مسیر آب‌راه اروندرود و فهرست منابع به تفکیک هر فصل می‌باشد. مؤلفان در صفحه 23، جغرافیای طبیعی اروندرود را این‌گونه مینویسند: «رودخانه شط‌العرب از نزدیکی شهر خرمشهر می‌گذرد و مرز مشترک ایران و عراق محسوب می‌شود و از این مکان تا محل پیوستن به خلیج فارس، اروندرود نامیده می‌شود که به علت عریض و عمیق‌بودن، مانع عمده‌ای را تشکیل می‌دهد. پهنای این رود، بین پانصدتا هزار متر و ژرفای آن در حدود نُه تا پانزده متر می‌باشد. این رود، پرآب‌ترین رود است که به خلیج فارس می‌ریزد. اروندرود پس از عبور از بصره در محلی به نام نهرخین در جنوب شلمچه، به مرز ایران می‌رسد و سپس در خط مرزی مشترک ایران و عراق قرار می‌گیرد و پس از طی ۸۱ کیلومتر، به مصب خود در خلیج فارس می‌ریزد». مؤلفان از یگان‌های مهندسی رزمی نیروی زمینی شرکت‌کننده در عملیات بیت‌المقدس در صفحه ۲۳۷ می‌نویسند: «گردان مهندسی رزمی لشکر ۱۶ زرهی قزوین در پشتیبانی لشکر ۱۶ زرهی، گردان مهندسی رزمی لشکر ۹۲ زرهی خوزستان در پشتیبانی لشکر ۹۲ زرهی، گردان مهندسی رزمی لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) در پشتیبانی لشکر ۲۱ پیاده، گردان ۴۱۱ مهندسی رزمی بروجرد در پشتیبانی عمومی نیروی زمینی، گردان ۴۱۴ پل شناور در پشتیبانی عمومی قرارگاه کربلا، گروهان طراده جدیدالتأسیس ظفر (الناسی) جزو گردان ۴۱۴ در پشتیبانی عمومی قرارگاه کربلا. در عملیات عبور از رودخانه کارون، وسایلی که برای عبور دادن نیروها و تجهیزات به کار گرفته شدند و حداکثر امکانات بودند، به این قرار است: هفت دستگاه پل شناور پی.ام.پی‌، ده دستگاه طراده جی.اس.پی، ده فروند قایق بزرگ ۲۷ فوتی، سیصد فروند قایق‌های هجومی جمینی که این قایق‌های لاستیکی هجومی جمینی، متعلق به نیروی دریایی ارتش و به همراه راننده مربوطه و تعدادی غواص بود. مآخذ: نیک‌رهی، محمدرضا و مجتبی نیک‌رهی، اروند، تهران: آتشبار، 1393.
+از الوند تا اروند، تاریخ شفاهی سرهنگ جانباز مصطفی خانی جمعی گردان 252 سوارزرهی تیپ 3 زرهی همدان از لشکر 16 زرهی قزوین می‌باشد که به‌وسیلۀ خانم فاطمه رنجبران در 186 صفحه تدوین و با شمارگان هزار نسخه، توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان همدان در 1399 چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب کتاب به این شرح است: مقدمه، سرآغاز، نوجوانی و ��نقلاب اسلامی، آبادان در رکاب فرمانده مهربان فدائیان اسلام، هفت لاله با لاله‌کار، با ابوذران زمان در آبادان، اعزام به سرپل ذهاب، اعزام به کردستان عضویت در کمیته انقلاب اسلامی، حضور در ارتش، ، نقشه‌ها و تصاویر، نمایه (اعلام) و منابع و مآخذ. مؤلف در صفحه ۱۱۸ و ۱۱۹ کتاب به مراحل آموزشی ارتش و ملحق‌شدن به گردان ۲۵۲ سوارزرهی می‌نویسد: بعد از طی مراحل آموزشی در تهران، من را به لشکر 16 زرهی قزوین دادند و از آنجا به تیپ‌ 3 زرهی همدان منتقل شدم. پادگان تیپ 3 زرهی همدان در ابتدای جاده کرمانشاه و در نزدیکی مریانج مستقر بود. نیروهای تیپ ۳ زرهی همدان، در مناطق عملیاتی جنوب مستقر بودند و من هم باید به مناطق عملیاتی می‌رفتم در نامه‌ای که به من دادند نشانی گردان آمده بود و باید هرچه سریع‌تر خودم را به یگان منتقله در جنوب، در منطقه چم‌هندی واقع در دشت عباس معرفی می‌کردم. خود را در مهر ۱۳۶۳ به گردان ۲۵۲ سوارزرهی معرفی کردم. گردان ۲۵۲ سوارزرهی یکی از یگان‌هایی بود که با حضور در عملیات‌های مختلف و جان‌فشانی‌های رزمند‌گان و آمار بالای شهدا و جانبازان نیروهای تحت امرش، زبانزد خاص و عام بود. این یگان در درگیری‌های گنبد و کردستان با عوامل ضدانقلاب شرکت داشت و گروهک‌های ضدانقلاب را سرکوب کرده بود. بچه‌های این گردان در عملیاتی همراه با تیپ ۳ زرهی قزوین در ۲۶ آبان 1359 در آزادسازی سوسنگرد نقش مؤثری داشتند. همچنین در 1360 و در عملیات طریق‌القدس در آزادسازی بستان رزمندگان یگان حضور داشتند و جان‌فشانی‌های زیادی داشتند. مآخذ: رنجبران، فاطمه، از الوند تا اروند، همدان: انتشارات حماسه ماندگار، 1399.
+از بسیجی تا امیری، این کتاب، خاطرات امیر سرتیپ‌دوم حجت‌الله قدیری از حضور در جبهه و خدمت در ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. کتاب مذکور در ۲۱۳ صفحه و با شمارگان 5000 نسخه، توسط انتشارات سوره سبز در ۱400 منتشر شد و به چاپ رسید. خاطرات پیش از جنگ تحمیلی، حضور در خط پدافندی شرهانی، عملیات والفجر مقدماتی، عملیات والفجر ۴، عملیات خیبر و خط طلائیه، عملیات بدر، خط پدافندی جزیره مجنون، عملیات والفجر ۸، خط پدافندی زید، عملیات کربلای ۴، اجرای عملیات کربلای ۴، بمباران جاده اهواز- خرمشهر، عملیات کربلای ۵، از خاطرات شهید بابایی، در خط عملیات نصر ۷، علاقه‌مندی به ارتش و خاطره‌ای از شهید بابایی، ربایش فرماندهان عراقی، کشف زاغه مهمات عراقی‌ها، عملیات برون‌مرزی، عبور از خط، سفر مقام معظم رهبری مدظله‌العالی به اهواز، تشکیل گروه‌های عملیاتی از معارضین و یک شب در میان قاچاقچیان و آشنایی با شهید صیاد شیرازی در 1367 در این کتاب، حکایت شده است. در بخشی از کتاب موردبحث، آمده است: روزگار چون باد می‌گذرد و کتابی را که اکنون برای مطالعه در پیش رو دارید، برخاسته از روح و قلب و اتفاقاتی است در دوران نوجوانی و جوانی‌ام در کنار هزاران هم‌سن‌وسال خود از تمام ایران عزیز که برای دفاع از آب و خاک و ناموس سرزمینشان برپا خاسته بودند. در بخش پایانی کتاب، به نحوه علاقه‌مندی خدمت به کشور و ورود به ارتش جمهوری اسلامی ایران، مطالبی را از گوشه ذهنم بیان نمودم تا جوانان عزیز ما در بیرون و داخل ارتش هم به این امر واقف باشند که با توکل به خدا و اهل‌بیت و پشتیبانی امام زمان (عج) همچنین تلاش و کوشش بسیار همواره درزمینه خدمت‌رسانی، پیشرفت و رشد و تعالی در مراحل مختلف غیرقابل‌باور نیست و به‌راحتی این امر قابل تحقق و دستیابی است؛ چراکه بنده در حال خدمت، از تلاش در تمامی زمینه‌ها به‌خصوص علم و فرهنگ دست نکشیدم. عزیزانم در پایان، به همگی شما این مطلب را یادآوری می‌نمایم که از توکل به خدا، ساده‌زیستی و همراهی مظلوم در هر زمان و مکان و همچنین کمک به هم‌نوع خود دست برندارید تا خداوند نیز همواره در تمامی مراحل زندگی پشتیبان شما باشد. مآخذ: قدیری، حجت‌الله، از بسیجی تا امیری، تهران: سوره سبز، 1400.
+از بیرجند تا چذابه، این کتاب به کوشش سرتیپ‌دوم بهروز اکبری تهیه و تألیف شده است، و به حماسه‌آفرینی‌های گردان 809 در جبهه‌های نبرد می‌پردازد. کتاب مذکور در 230 صفحه، تدوین و با شمارگان 1000 نسخه توسط انتشارات صریر در 1397 چاپ و منتشر شده است. در این کتاب به دلاورمردی‌های افراد گردان 809 در سال‌های دفاع مقدس می‌پردازد. چگونگی تشکیل گردان 809، اعزام آن و سایر یگان‌های تیپ 40 پیاده سراب به منطقه‌ نبرد، اولین مأموریت جنگی، عملیات طریق‌القدس، جابه‌جایی گردان به تنگه چذابه، عملیات بیت‌المقدس، عملیات رمضان، جابه‌جایی گردان به مرز مهران، گردان 809 در عملیات والفجر 3، مأموریت در کردستان، گردان 809 در سومار، الحاق گردان 809 به تیپ 4 مکانیزه، عملیات کربلای 6، حضور در فکه، پایان جنگ و شهدای گردان از اهم سرفصل‌های این کتاب هستند که در متن، به آن‌ها پرداخته شده است. سرتیپ‌دوم بهروز اکبری متولد 1332 در شهرستان بیرجند است. او پس از تحصیلات متوسطه، به دلیل علاقه زیادش به ارتش در 1351 وارد دانشکده افسری شد. دوره‌های مقدماتی و لازم را ‌گذراند و از 1355 به ‌طور رسمی در یگان‌های ارتش مشغول به کار ‌شد. پس از سال‌ها، به سِمت معاون لشکر 77 ثامن‌الائمه (ع) انتصاب یافت و در نهایت پس از 33 سال خدمت به افتخار بازنشستگی نائل آمد. در بخشی از کتاب آمده است: «سرهنگ ثابت فرمانده گردان، همیشه در صحبت‌های خصوصی خود می‌گفت: من هیچ وقت و تحت هیچ شرایطی، حاضر به اسارت نیستم و آرزوی به شهادت‌رسیدن در جبهه‌های حق علیه باطل، تنها آرزوی زندگی من خواهد بود. او سال‌ها بعد در جبهه کردستان، به خیل شهدا پیوست؛ اما در همان جبهه پدافندی شرق کارون چندین بار تا مرز شهادت پیش رفت و باز هم به وظیفه‌اش عمل کرد. او قلبی رئوف و مهربان داشت و همیشه برای سربازانش دعا می‌کرد. بعدازظهر یکی از روزها، در ستاد گردان در خدمت ایشان بودم که ازسوی بهداری اطلاع دادند سرباز مجروحی را از خط مقدم به قسمت بهداری می‌آورند. هر دوی ما هراسان و با عجله خود را به اورژانس گردان رساندیم تا شاهد مداوایش باشیم. او یکی از سربازان احتیاط و از ترخیصی‌های 1356 بود که اوایل جنگ بر حسب ضرورت، دوباره به خدمت فراخوانده شده بود. آن سرباز متعهد و باایمان، جمعی گروهان من بود و جایگاه خاصی در نزدم داشت و مجروح‌شدنش، ضربه بدی به من وارد کرد. وقتی دکتر بهزادی مشغول مداوای او بود، سر آن سرباز روی زانوی من قرار داشت. ناگهان دکتر دست از کار کشید و از او فاصله گرفت. من درحالی‌که خیلی مضطرب و نگران بودم، پرسیدم: دکتر! چه شد؟ دکتر درحالی‌که خودش هم پریشان به نظر می‌رسید، با علامت سر اشاره کرد که کارش تمام است. در آن لحظه نتوانستم جلوی احساساتم را بگیرم و بر خلاف میل باطنی‌ام که باید جلو سربازان و افراد تحت امرم، خویشتن‌دار باشم؛ با چشمانی اشک‌آلود او را رها کردم. آن طرف‌تر، سرهنگ ثابت را دیدم که رو به قبله ایستاده و دست‌های خود را به حالت دعا بالا برده است. نزدیکش ایستادم. با خود زمزمه می‌کرد: خداوندا! به حق مقدسات درگاهت، این جوان را نجات بده. خدایا! بهترین پزشک و بهترین معالج تویی؛ این سرباز مرا شفا بده. چند لحظه بعد صدای دکتر بلند شد و با فریاد گفت: جناب سرهنگ! سربازتان زنده است ... آثار و علائم حیاتی در وجودش پیداست. ما بلافاصله سرباز را داخل آمبولانس قرار دادیم تا هرچه سریع‌تر به بیمارستان طالقانی آبادان منتقل شود. فردای آن روز برای ملاقات او و تعدادی دیگر از مجروحان گروهان به بیمارستان رفتم. در آنجا پرشک معالج از من پرسید: چه کسی کمک‌های اولیه را برای او انجام داده؟ چون من بدون دردسر، ترکش روی قلب او را برداشتم. جواب دادم: دکتر بهزادی پزشک گردان، کارهای اولیه پزشکی را انجام می دهد. دکتر بیمارستان از من و دکتر بهزادی که در آنجا حضور نداشت، خیلی تشکر و قدردانی کرد. من در آن لحظه به این فکر می‌کردم که خداوند چه‌زود به دعاهای سرهنگ ثابت پاسخ داد. مآخذ: اکبری، بهزاد، از بیرجند تا چذابه، تهران: صریر، 1397.
+از تفنگ تا قلم، این کتاب، خاطرات هشت سال دفاع مقدس است که به‌وسیلۀ آقای مرتضی غرقی در ۲۰۶ صفحه به رشته تحریر درآمده و با شمارگان ۳۰۰۰ نسخه، توسط انتشارات آتشبار در 1389 چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب کتاب شامل این موارد است: مقدمه، پیش‌گفتار، روزهای آغاز جنگ تحمیلی و دفاع مقدس، دوران دانشجویی و جنگ، مراحل اول و دوم عملیات کربلای ۵‌، عملیات والفجر ۸ در منطقه عملیاتی فاو، خاطرات ۴۸ ساعت عملیات برون‌مرزی در شمال عراق و تصاویر. مؤلف در صفحه ۸۶ کتاب از مرحله اول نبرد کربلای ۵ می‌نویسد: بعد از عدم موفقیت کامل در عملیات کربلای ۴، می‌بایست عملیاتی انجام شود که هم پیروزی سیاسی داشته باشد و هم ارزش نظامی و تنها منطقه‌ای که می‌توانست ایران را به این هدف برساند، عملیات در منطقه شلمچه بود. شلمچه در منطقه‌ای در شمال غربی خرمشهر واقع‌شده است که از جنوب با اروندرود و از شمال با منطقه عمومی اهواز و از غرب با مرزهای بین‌المللی ایران و عراق محصورشده است. این منطقه، در جنوب شرقی شهر بصره واقع‌شده است. منطقه‌ای که بیشترین شهدا را در دوران جنگ از ایران گرفت و ما نتوانستیم به اهداف خود که تصرف شهر بصره بود، برسیم؛ زیرا دشمن در این منطقه در شرق بصره استحکامات بسیاری داشت. علی‌رغم این استحکامات و موانع، رزمندگان ما در نخستین مرحله از عملیات کربلای ۵ توانسته بودند بخشی از شلمچه را آزاد کنند. این عملیات در ساعت 01:30 بامداد ۱۹ دی ۱۳۶۵ با رمز مبارک یا زهرا (س) در منطقه شلمچه و شرق بصره آغاز شد. هدف این عملیات، تسلط بر بصره و درنهایت تسخیر این شهر بود. سپاه سوم دشمن بعثی در این منطقه قرار داشت و سه لشکر ۱۱ پیاده، ۵ مکانیزه و ۳ زرهی عراق در آنجا مستقر بودند. مآخذ: غرقی، مرتضی، از تفنگ تا قلم، تهران: آتشبار، 1389.
+از تولد تا تولد، این کتاب به زندگی و خاطرات سرهنگ آزاده و جانباز محمد صحت می‌پردازد که به‌وسیلۀ خانم اعظم محمودی در 180 صفحه، تدوین و با شمارگان هزار جلد، توسط انتشارات زلال اندیشه با حمایت اداره‌‌ کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس خراسان رضوی در 1389 چاپ و منتشر شده است. سرهنگ محمد صحت، متولد 1326 روستای کلاته میمر از توابع سبزوار است. وی پس از آشنایی با ارتش، به استخدام آموزشگاه گروهبانی درآمد و با طی آموزش‌های لازم، با درجه گروهبان‌دومی به خدمت اشتغال ورزید. پس از ازدواج، به‌صورت شبانه به ادامه تحصیل پرداخت و با اخذ دیپلم، در 1351 وارد دانشکده افسری شد و با گذراندن آموزش‌های لازم و طی دوره مقدماتی رسته‌ای پیاده به ادامه خدمت پرداخت. با آغاز جنگ تحمیلی، از طریق تیپ 30 پیاده گرگان در 1359 به مناطق عملیاتی اعزام شد و در مناطق بوکان و گیلان‌غرب و سرپل ذهاب حضور داشت. او بعد از اتمام جنگ، عصر عاشورای 1367 در منطقه میمک به اسارت نیروهای عراقی درآمد و به اردوگاه تکریت منتقل شد. او در طول کتاب، مواردی از وضعیت معیشتی اسرا را در اردوگاه توضیح می‌دهد. وی در 26 مرداد 1369 در اولین روز از تبادل اسرا، به میهن اسلامی بازگشت و زمان انتقال خود از فرودگاه تهران تا مشهد و رسیدن به آغوش خانواده را تولدی دیگر برای خود می‌داند. سرهنگ آزاده محمد صحت، فرمانده‌ گردان تیپ ‌40 پیاده‌ سراب بود که در راه دفاع از میهن عزیزمان به دریافت مدال جانبازی نائل آمد. در مقدمه کتاب آمده است: آنچه از تاریخ شفاهی حاصل می‌شود، روایت مستندی است که در کنار اطلاعات دیگر، تا اندازه‌ای فراوان، بخشی از ناگفته‌ها و اسرار و معماهای تاریخی را به‌ویژه در حوزه‌ تاریخ معاصر بیان و حل می‌کند. چنین شیوه‌ای، این بستر را برای محقق فراهم می‌کند که رخدادها را نه از یک روزنه، که به‌مثابه نوعی تجربه‌ی گروهی بنگرد و به واکاوی آن بپردازد. همچنین در قضاوت تاریخی، به استنادهای بیشتری دست یابد و در سیر مطالعاتی خود، از اعتمادی بیشتر و کارش از اعتباری بهتر برخوردار شود.» در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «یک روز اعلام شد که می‌خواهند ما را ببرند به کربلا و نجف. خیلی خوشحال بودیم. این عمل می‌‌توانست خستگی تمام مدت را از تنمان بیرون ببرد. سرانجام صبح زود در دو سری سوار اتوبوس شدیم و برای اولین بار ستاره‌‌های آسمان را هم دیدیم. هر نفر، یک اسکورت مسلح داشت. به‌سمت کربلا حرکت کردیم و به آن رسیدیم. چیزی می‌‌گویم و چیزی می‌‌شنوید؛ مگر می‌‌شود وصف کرد؟ همه از درب ورودی، سینه‌‌خیز وارد حرم امام حسین (ع) شدیم و حرم قرق و خلوت شده بود. زیارت سیر و گریه فراوانی کردیم. مآخذ: محمودی، اعظم، از تولد تا تولد، بیرجند: زلال اندیشه، 1389.
+از حلبچه تا ماووت، جلد 83 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته سعید پورداراب از فرماندهان جنگ است که در دی 1389 نوشته شده و در آن، به حوادث جنگ تحمیلی در تیر 1366 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشار‌یافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب به‌وسیلۀ سرهنگ پیاده ستاد محمد مطواعی، ویراستاری شده است. بدون شك با تجهيز پياپي و مداوم ارتش عراق ازطرف حاميان عراق و استكبار جهاني از یک‌سو و تحريم اقتصادي و عدم فروش هرگونه تجهيزات موردنیاز جبهه و جنگ از قبيل تانك و توپ و هواپيماي پيشرفته به جمهوري اسلامي ازطرف قدرت‌های شرق و غرب، به‌تدريج برتري‌هاي قابل‌توجهی نصيب دشمن بعثي ‌شد كه خطراتي را به دنبال داشت. ازاین‌رو به ستوه‌آوردن و تضعيف نيروهاي دشمن و خسته و فرسوده‌كردن آنان، چاره‌انديشي و راهبرد جديدي را طلب مي‌کرد و گستره‌ عمليات‌هاي تهاجمي رزمندگان اسلام بر همين اساس، سرتاسر مرزهاي مشترك با عراق را در برگرفت و ضربات پي‌در‌پي طي عمليات‌هاي نصر و فتح در 1366 به دشمن وارد آمد و پيروزي‌هاي متعددي نيز نصيب نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي شد كه با بررسي اين عمليات‌ها، مي‌توان گفت اوج اين درگيري‌ها و حملات پي‌در‌پي در تيرماه اتفاق افتاد. رزمندگان ایران اسلامی در اولين روز اين ماه در اجراي عمليات نصر 4، ضمن يورشي سريع و برق‌آسا در مناطق سخت صعب‌العبور در شمال ‌شرق عراق در منطقه‌ سليمانيه، ضربات سهمگيني به عراقی‌ها وارد آوردند و شهر ماووت و مناطق پيراموني آن را آزاد کردند. در روز دوم تير در پاسخ به تهديدات آمريكا در خلیج‌فارس، رزمایش دریایی عظيم ذوالفقار در خلیج‌فارس و درياي عمان آغاز و در پی آن، سيل حركت رزمندگان مدافع وطن به آن منطقه سرازير شد و اولين گروه‌هاي مدافع وارد جزيره ابوموسي شدند. همچنين تلاش گسترده دشمن و پاتك نيروهاي عراقي براي بازپس‌گيري شهر ماووت نيز با شكستي فاحش مواجه شد. عمليات نصر 5 در سومين روز اين ماه در منطقه‌ سردشت آغاز شد و پيشروي رزمندگان ایران اسلامی در اين منطقه، برگ زريني را به ثبت رساند. هم‌زمان سومين مرحله‌ عمليات نصر 4 نيز براي دستيابي به مواضع و ارتفاعات مهم، در منطقه سليمانيه‌ عراق آغاز شد. شوراي امنيت سازمان ملل در چهارمين روز اين ماه، یک قطعنامه‌ نُه‌ماده‌اي را در مورد جنگ ايران و عراق صادر کرد؛ اما در جبهه‌هاي نبرد، عمليات نصر 5 ادامه داشت و نتايج خوبي نيز به دست آمد. رزمندگان قهرمان ارتش در ششم اين ماه‌، نبردي سنگين را با دشمن در منطقه‌ ميمك به مرحله اجرا درآوردند و ارتفاعات ميمك را به طور كامل آزاد کردند و در قلل مرتفع آن مستقر شدند و تلاش‌هاي مذبوحانه‌ دشمن نيز در پاتك‌هايش به نتيجه‌اي نرسيد. دشمن بعثی در هفتمين روز اين ماه، شهر سردشت و اطراف آن ‌را به‌شدت بمباران شيميايي کرد؛ اما هم‌زمان عمليات فتح 7 نیز براي به‌زانو درآوردن ارتش بعث عراق در عمق خاك آن كشور، به‌صورت چريكي و پارتيزاني و به طور گسترده در شمال عراق به مرحله اجرا درآمد. خبرنگاران داخلي و خارجي در روز دهم، از شهر آزادشده ماووت بازديد كردند. چهارمين مرحله عمليات نصر 4 در روز يازدهم تير، در شمال عراق به مرحله اجرا درآمد و تا پانزدهم این ماه، مناطق فتح‌شده در ماووت و ميمك در عمليات‌های نصر2 و 4 تثبيت و تحكيم شد. در شانزدهم و هفدهم تير، مدافعان خلیج‌فارس از چهار استان ميهن عزیزمان در قالب بیست گردان رزمي، به منطقه جزاير خلیج‌فارس اعزام شدند. دشمن بعثي براي خنثی کردن تأثيرات پيروزي‌هاي اخير در منطقه ماووت و ميمك، حمله‌اي را به جزيره‌ مجنون جنوبي عراق تدارك ديد كه روز بيستم تير آغاز شد و به مدت يك هفته ادامه داشت که به شكست دشمن ختم شد. اجراي عمليات نصر 3 توسط لشكر 21 پیاده حمزه (ع) در منطقه‌ی شرهاني- زبيدات با هدف واردآوردن تلفات و ضايعات سنگين به دشمن و برهم‌زدن تمركز و توانايي دشمن بود كه نتايج خوبي نيز به دنبال داشت. کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. محققان محترم می‌توانند در ساعت‌های اداری روزهای غیر تعطیل در محل پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ��رتش واقع در لویزان، بزرگ‌راه شهید بابایی، رو‌به‌روی ستاد هوانیروز از این کتاب بهره‌برداری کنند. مآخذ: پورداراب، سعید، از حلبچه تا ماووت، تقویم تاریخ مقدس، ج 83، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+از خاک تا افلاک، این کتاب به معرفی شهدای ارتشی شهربابک استان کرمان می‌پردازد و توسط سرهنگ محمد قربانی خنامان در 160صفحه، تهیه و تدوین و با شمارگان 3000 جلد، به‌وسیلۀ نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران در 1387 چاپ و منتشر شده است. استان كرمان 1100 شهيد ارتشي دارد كه 59 نفر از آن‌ها، اميران شهيد هستند. ازجمله آنان مي‌توان به سرتيپ شهيد غلام شاه‌زاده، سرتيپ شهيد حميد فرخي، ‌سرتيپ شهيد محسن فدايي و سرتيپ شهيد رضا شيرخان‌زاده اشاره كرد. نگارنده در هر مورد، نخست به‌اجمال نام،‌ نام خانوادگی، سن، محل و تاریخ شهادت و آخرین مسئولیت شهید را ذکر و سپس زندگی‌نامه و گاه بخشی از وصیت‌نامه‌ وی را بیان کرده است. برخی از شهیدان عبارتند از: فریبرز متقیان، رمضان میرشکاری، اکبر اسکندری گوهری، عبدالحسین میمندی‌نیا، حسن نیک‌عیش، حمید نظریان، غلام‌رضا منگلی جوزم و حسین اکبریان. در بخشی از کتاب چنین می‌خوانیم: از خاک تا افلاک، آئینه‌ای است که گوشه‌هایی از زندگی سراسر نور و زیبایی دلاوران بیگانه‌ستیز را در عرصه دفاع مقدس بازتاب داده و در معرض دید نسل حال و آینده قرار می‌دهد تا ایثارگری‌ها و حماسه‌سازی مردان مرد را در میدان‌های ستیز با بیگانگان به تماشا بنشینند. این اثر ارزشمند باهمت و تلاش قرارگاه عملیاتی جنوب شرق و ارشد نظامی ارتش در استان کرمان تدوین‌شده و به‌پاس قدردانی از حماسه‌سازان ارتشی استان کرمان و به مناسبت اولین کنگره بزرگداشت امیران و 1100 شهید ارتشی استان کرمان، جمع‌آوری و در قالب کتابی ماندگار عرضه‌شده است. نشر آجا این کتاب را آماده چاپ کرده تا انگشت نشانه‌ای را برای نسل آینده نمایان سازد که بدانند برای حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و خاک گران‌قدر میهن عزیزمان، چه خون‌های باارزشی هدیه شده و چه جان‌های عزیزی به رنج و زحمت افتاده است. مآخذ: قربانی خنامان، محمد، از خاک تا افلاک، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1387.
+از زبیدات تا مرصاد، این کتاب، مجموعه خاطرات سرهنگ علی‌حسین دبیری ملقب به «شیر بازی‌دراز» است که توسط سیده‌نجمه موسوی در 286 صفحه به رشته تحریر درآمده و با شمارگان صد نسخه، توسط نشر صریر در 1401 چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب کتاب با دیباچه، سخن راوی آغاز می‌شود. اهم سرفصل‌های این کتاب، به این شرح هستند: زندگی‌نامه سرهنگ علی‌حسین دبیری، خانواده و تحصیلات، ورود به ارتش، مأموریت‌های دوران قبل از انقلاب، جنگ سرد، جنگ سرد بین عراق و ایران، نبرد ظفار، آشوب‌های دوران انقلاب، مأموریت‌های پس از انقلاب، غائله کردستان و جنگ تحمیلی، تاریخچه تیپ 55 هوابرد شیراز و راهنمای کتاب، عملیات‌ها، عملیات‌های بازی‌دراز، رمضان، محرم، مسلم‌بن عقیل (ع)، والفجر مقدماتی، والفجر 1، والفجر 2، والفجر 3، والفجر 4، والفجر 6، تحریرالقدس، خیبر، بدر، مبارزه با چریک‌ها در پیرانشهر، قادر، والفجر 8، والفجر 9، کربلای 4، کربلای 5، کربلای 6، والفجر 10، نبرد نفت‌کش‌ها، حوادث 1366 و 1367، نبرد دوم فاو، بیت‌المقدس 7، اجرای پاتک در سومار، عملیات مرصاد، حمایت کشورهای دیگر از عراق، منابع و مآخذ و تصاویر. مؤلف در صفحه 83 کتاب، از ارزش ا��تفاعات بازی‌دراز می‌نویسد: ارتفاعات بازی‌دراز در غرب شهر سرپل ذهاب، مهم‌ترین ارتفاعی بود که دشمن در این منطقه در اختیار داشت؛ زیرا از یک‌سو بر دشت و شهر سرپل ذهاب و پادگان ابوذر که مهم‌ترین پادگان مرزی در جبهه غرب بود، احاطه داشت و دیگر اینکه از این طریق می‌توانست به راه‌های ارتباطی آنجا کاملاً مسلط باشد. راه ارتباطی به کرمانشاه از طریق کرند و قلاجه به‌سمت ایران از جاده سگان بود و محل تردد هم به شهر سرپل و پادگان ابوذر تنگه کل‌داوود بود که همیشه خطرآفرین می‌شد و هدف عراق بیشتر شکستن این خط بود که به‌راحتی بتواند به کرمانشاه و ایلام دسترسی پیدا کند. ازسوی دیگر بازی‌دراز، یک مانع طبیعی عالی برای دفاع عراق از شهرهای قصرشیرین و خانقین محسوب می‌شد. به همین دلیل بود که نبردهای سختی برای آزادسازی این ارتفاعات درگرفت که عملیات بازی‌دراز، یکی از مهم‌ترین آن‌ها بود. این عملیات، اولین تجربه بزرگ همکاری مشترک سپاه و ارتش بود. مآخذ: موسوی، سیده‌نجمه، از زبیدات تا مرصاد، تهران: صریر، 1341.
+از سپتون تا شلمچه، خاطرات  امیر سرتیپ‌دوم ستاد سعید پورداراب را در بردارد و توسط انتشارات ایران سبز در ۱۸۴ صفحه و با شمارگان 2000 جلد، در ۱۳۸۰ به زیور طبع آراسته شده است. کتاب به ارواح طیبه شهدای جنگ تحمیلی به‌ویژه، شهدای عملیات بیت‌المقدس و روح بلند و ملکوتی حضرت امام (ره) و روح پاک امیر‌الشهدای نیروهای مسلح، شهید سپهبد علی صیاد شیرازی تقدیم شده است. کتاب سپتون تا شلمچه شامل سه فصل است که در فصل اول به آغاز حمله عراق به ایران و اعزام به جبهه خود در پای پل کرخه و تثبیت دشمن و دفاع از شهر شوش و حمله لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) در روز 23 مهر ۱۳۵۹ و دفاع ایثارگرانه رزمندگان لشکر در نهم آبان 135۹ و اجرای عملیات محدود و ایذایی تپه‌چشمه، کانال هندلی، توسعه و گسترش سرپل‌ها و احداث تونل در منطقه‌ کانال هندلی پرداخته است. سرتیپ‌دوم پورداراب می‌گوید: در پانزدهم مهر ۱۳۶۰، فرماندهی تیپ 3 پیاده لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) به من محول شد. او در فصل دوم کتاب، از آمادگی و اجرای عملیات فتح‌المبین و در صفحه‌ی ۹۳ کتاب، از ادغام گردان‌های ارتش و سپاه و تشکیل قرارگاه فرماندهی نصر 3 شامل چهار گردان پیاده، گردان سوارزرهی، یک گردان تانک و دو گردان توپخانه با چهار گردان سپاهی از تیپ ۷ ولی‌عصر (عج) به فرماندهی برادر پاسدار کوسه‌چی و پیروزی‌های به ‌دست‌آمده در عملیات می‌گوید. فصل سوم کتاب نیز به مقدمات عملیات آزادسازی خرمشهر، مراحل عملیات و پیشروی به‌سویِ شلمچه و ضربه نهایی، تصرف شلمچه و آزادی خرمشهر پرداخته است. مآخذ: پورداراب، سعید، از سپتون تا شلمچه، دو سال مقاومت تا طلیعه فتح، تهران: ایران سبز، 1380.
+از قوچان تا خوزستان، این کتاب به کوشش سرهنگ قاسم کریمی در 273 صفحه تهیه و تألیف و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات آتشبار در 1398 چاپ و منتشر شده است. سرهنگ قاسم کریمی در گرمسار متولد شد. هم‌زمان با انقلاب و بعد از گذراندن دوره‌ دانشکده افسری به شیراز رفت. در عملیات فتح خرمشهر، فرمانده‌ گروهان 1 گردان 110 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان بود. دو بار مجروح شد و جانباز بیست درصد است. اولین بار در هجدهم مهر 1359 در سرپل ذهاب هدف خمپاره‌ 120 قرار گرفت و مجروحیت دومش در حمله‌ آبادان در پنجم مهر 1360 رخ داد؛ سوار بر خودروی جیپ به‌سمت خط مقدم می‌رفت که ناگهان یک گلول��‌ توپ، به خودرو اصابت کرد و بعد از معلق‌خوردن، داخل گودال افتاد و سر و دستش شکست. او پس از بازنشستگی، به نوشتن روی آورد و تاکنون یازده کتاب در خصوص دفاع مقدس و نقش ارتش در آن به رشته تحریر درآورده است. این کتاب، خاطرات سه تن از افسران لشکر 77 پیاده خراسان در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را بازگو می‌کند. این سه تن عبارتند از: سرهنگ پیاده محمد میرپور که در زمان جنگ تحمیلی، ستوان‌دوم بود و با سِمت فرمانده گروهان در گردان 153 پیاده تیپ 2 پیاده قوچان انجام وظیفه می‌کرد. با آغاز یورش سراسری ارتش عراق به خاک مقدس کشورمان، همراه با یک گروهان تقویت‌شده از قوچان حرکت کرد و با قطار، خود را به اهواز رساند. گروهان او از اولین یگان‌هایی بود که به آبادان رسید و دفاع از آن را آغاز کرد. سرهنگ اطلاعات عباس‌علی باقری که پس از طی دوران تحصیلی و ورود به ارتش، از سال چهارم جنگ تحمیلی در جبهه‌های دفاع از عزت و شرف میهن عزیزمان حضور یافت. سرهنگ توپخانه حسین خزایی نیز که در زمان حمله وحشیانه ارتش عراق به کشورمان، با درجه ستوان‌دومی به‌عنوان دیده‌بان توپخانه همراه با یک آتشبار از قوچان حرکت کرد و در آبادان مستقر شد. در مقدمه این کتاب آمده است: اینک که با همت والای رزمندگان دلیر ارتش و سایر نیروها، حتی یک وجب از خاک وطنمان از دست نرفت و حماسه‌سازی و ازخودگذشتگی‌های جوانان دوران دفاع مقدس باعث شد که استقلال ایران اسلامی حفظ شود و مردم شریف ایران با تقدیم 000/220 شهید و صدهاهزار جانباز، استمرار و بقای حکومت اسلامی ایران را تضمین و بیمه نمودند؛ شایسته نیست که جبهه و جنگ به وادی فراموشی سپرده شود؛ ازاین‌رو وظیفه اهل قلم است که یاد و خاطره این عزیزان را زنده نگه‌دارند و با نگارش خاطرات آنان، نسل‌های بعدی را در جریان حماسه‌سازی‌های جوانان دوران دفاع مقدس قرار دهند. مآخذ: کریمی، قاسم، از قوچان تا خوزستان، تهران: آتشبار، 1398.
+از ماه‌ من تا ماه‌شهر، این کتاب زندگی دریادار شهید ابوالفضل عباسی به روایت همسر شهید، فرزندانش (فرحناز، فرنگیس، محمدرضا و لیلا)، برادرانش (احمد، حسین و رضا)، خواهرش زهرا، همسر برادرش، دمی چند با هم‌رزمان شهید عباسی و تصاویر می‌باشد. کتاب مذکور در 307 صفحه با شمارگان هزار جلد توسط انتشارات آتشبار در ۱۴۰۱ چاپ و منتشر شده است. مؤلفان در صفحه ۱۷۵ کتاب به روایت از فرحناز فرزند شهید می‌نویسند: هنوز مهربانی بابا درست در ذهنم نقش نبسته بود. نُه سال بیشتر نداشتم که به معراج رفت و مرا در حسرت بودنش گذاشت. هنوز هم بعد از گذشت بیست سال از شهادتش، تصویر چهره مهربانش در خاطرم هست. با همان قامت بلند و چهارشانه و همان چشم‌هایی که دریای مهربانی بود. خیلی از بچه‌ها از پدرشان تصویرهای مختلفی دارند؛ اما ترسیمی که از تصویر بابا ابوالفضل در فکر و خاطر من نقش بسته، آن‌قدر شفاف و زنده است که انگار سال‌های سال کنارم بوده و با هم زندگی کرده‌ایم. دنیای پاک کودکانه، دنیای قشنگ و زلالی است که هیچ ناخالصی نمی‌تواند پاکی آن را آلوده کند. احساس می‌کنم فصل کودکی‌ام، فصلی که شاید به خاطر خاطرات خوشش که همه در حضور پدرم گذشت، زیبای خاصی داشت؛ بسیار بلند و وسیع بوده است؛ اما این خاطرات در قامت زمان، چند سال بیشتر طول نکشید. وسعت این فصل سبز در شهر منجیل گذشت. شهری شمالی با پهنه‌ سبز و بی‌انتهایش. شهری که درخت هزارساله هرزویلِ آن ،یکی از نوستالوژی‌های خوش کودکی‌هایم بود. شهری که تمام عظمت و شکوهش، برایم با قامت بلند و مردانه بابای شهیدم معنا داشت. شاید به همین خاطر بود که با شهادت بابا، دیگر آن ‌شهر خوش‌منظر برای من و خانواده‌ام، شهر سوخته و تاریک شد که دیگر تحمل بودن در آنجا را نداشتیم و به همین خاطر از آنجا به تهران کوچ کردیم. تهران شهری که من آنجا چشم به جهان گشودم و می‌دانم که این عشق پایان‌ناپذیر که از وجود بابا در وجودم شکل‌گرفته است، به خاطر عطر نفس‌های پرمهر بابا بود. مآخذ: رحمانی، زهرا و فرنگیس عباسی، از ماه‌ من تا ماه‌شهر، تهران: آتشبار، 1401.
+از مقاومت تا رهایی، (یاسین سجن). این کتاب، براساس خاطرات سرتیپ‌دوم آزاده حسین یاسینی در ۳۳۱ صفحه توسط سرکار خانم ثریا منصوربیگی تألیف شده و به رشته تحریر در آمده است. کتاب مذکور با شمارگان 5000 نسخه، توسط انتشارات سوره سبز در ۱400 چاپ و منتشر شده است. حسین یاسینی در حرف اول کتاب می‌گوید: «درود و هزاران سلام بر مردانی که با شیپور جنگ، پروانه‌وار خود را به آتش می‌بندد و بی‌محابا بوسه می‌زدند. آری. این مرگ، شرف است و جنگ بهترین محک برای فدائیان ازجان‌گذشته است. در جنگ همه شعار‌های میان‌تهی، ادعاهای پوچ، خودنمایی‌ها و غرورهای کاذب رنگ می‌بازد. در جنگ، حیات با شرف مبادله می‌شود و مردها را می‌توان در عرصه کارزار و نبرد و پیکار شناخت و ارزیابی نمود. هرچند این برهه را می‌توان به چشمداشت خصم برای تسخیر پنداشت، نه تصرف زمین. پس باید بصیرت را سرلوحه قرار دهیم.» مآخذ: منصوربیگی، ثریا، از مقاومت تا رهایی، یاسین سِجِن، تهران: سوره سبز، 1400.
+از نوهد تا خرمشهر، این کتاب، خاطرات سروان پیاده جعفر ایازی در خرمشهر می‌باشد که توسط خود ایشان در ۲۹۳ صفحه به رشته تحریر درآمده و با شمارگان هزار نسخه، توسط انتشارات ایران سبز در 1396 چاپ و منتشر شده است. فهرست اهم مطالب کتاب به این شرح است: زندگی‌نامه، زمزمه انقلاب، ورود به اهواز و لشکر ۹۲ زرهی خوزستان، ورود به شهر خرمشهر و معرفی به‌عنوان فرمانده گروهان سوم، وضعیت گروهان‌های دژ خرمشهر، تجاوز بعثی‌ها قبل از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، پاسگاه حدود و آغاز تجاوز، آمادگی پاسگاه حدود، اولین اسرای عراقی، دیزل‌آباد و کشتارگاه، جنگ در بلوار طالقانی و چهل۴۰ متری، دانشکده افسری و هوانیروز و شهادت استوار حجت‌الله کابلی، نفوذ در پادگان دژ و شهادت سروان کبریایی، شهادت ستوان علی شریعتی، بیمارستان طالقانی آبادان، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، دهکده دُب‌‌حردان، عملیات طریق‌القدس و شهادت ستوان اسدالله افضلی، عملیات بیت‌المقدس و فتح خرمشهر، عملیات رمضان و شهادت ستوان اسماعیل زارعیان، فرماندهان گردان ۱۵۱ دژ خرمشهر، پادگان دژ خرمشهر، سپاه خرمشهر و محمد جهان‌آرا، پشتیبانی واحدها، اسامی هم‌رزمان، گزارش‌ها، مدارک و عکس‌ها، منابع و نمایه است. ایازی معتقد است: هیچ‌کس نمی‌تواند جنگ را توجیه کند. جنگ نتیجه عملی افکار شوم و پلید سیاستمداران زورگو توسعه‌طلب و استثمارگر و استعمارگر عصر است که تحمیل می‌شود و تاوان آن را افراد بی‌گناه می‌پردازند که نقش و اراده‌ای در آن ندارد. تنها توجیه جنگ، در دفاع است. اگر روزی بر حریم و ناموس و خاک وطن تجاوز شود و جنگی تحمیل شود، از حرام و مکروه به واجب در می‌آید. جنگ تحمیلی و ویرانگر عراق علیه ایران اسلامی، از این نوع جنگ‌ها بوده است. مؤلف در صفحه ۲۳۶ کتاب اسامی فرماندهان و افسران گردان ۱۵۱ دژ خرمشهر را این‌گونه آورده است: سرهنگ‌دوم قوام رازانی، سرهنگ‌دوم حاج هاشمی، سرهنگ‌دوم یوسف زمان‌فر، سرهنگ‌دوم وکیلیان، سرهنگ‌دوم جاموسی، سرگرد شاهان بهبهانی و سرگرد چهارمحالی. افسران گردان شامل: سرگرد زارع رئیس رکن دوم، سرگرد مصدق رئیس رکن یکم، سروان کبریایی رئیس رکن سوم گردان و فرماندهان گروهان شامل: سروان ناصر بختیارپور فرمانده گروهان ارکان، سروان جعفر ایازی فرمانده گروهان سوم، ستوان‌یکم ولی‌الله قدیمی فرمانده گروهان چهارم، ستوان‌دوم اسماعیل زارعیان فرمانده گروهان دوم و ستوان‌دوم داوود علی‌لو فرمانده گروهان یکم بودند. مآخذ: ایازی، جعفر، از نوهد تا خرمشهر، تهران: ایران سبز، 1395.
+ازگمی، عظیم، (13۱3) جانشین معاونت هماهنگ‌کننده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران. تیر‌ماه، در صومعه‌سرا به دنیا آمد (سروری، 1387: 39) پدرش آقا‌داود، کسبه بازار بود. برای تحصیل، به شهر رشت رفت و در منزل یکی از بستگان خود اقامت کرد و تحصیلات ابتدایی را در دبستان عنصری و تحصیلات متوسطه تا دیپلم را در دبیرستان شاپور گذراند (رامین‌نژاد، 1394، ج 6: 112) پس از اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1335 وارد دانشکده افسری شد. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی این دانشکده را با طی 144 واحد علمی و همچنین دروس و دوره‌های نظامی، در مهر 1338 به پایان برد و به اخذ درجه ستوان‌دومی و دانشنامه کارشناسی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، عازم مرکز آموزش توپخانه اصفهان شد و پس از طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به لشکر 16 زرهی قزوین اختصاص یافت (پرونده خدمتی). در 1348، به لشکر 77 پیاده خراسان منتقل و پس از انقلاب اسلامی، به فرماندهی توپخانه لشکری منصوب شد. در دوازدهم مهر 1360 به مدت سه سال، به فرماندهی لشکر 77 پیاده خراسان انتصاب یافت (رامین‌نژاد، ج 6، 1394: 112) علاوه بر طی دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی، دوره یک ساله مقدماتی و عالی رسته توپخانه را در مرکز آموزش‌های توپخانه و موشک اصفهان و دوره دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش را طی کرد و به دریافت مدرک کارشناسی ارشد نظامی نائل آمد (سروری، 1387: 39) وی در عملیات ثامن‌الائمه (ع) در نقش فرمانده توپخانه لشکر 77 پیاده خراسان، نقش به‌سزایی داشت و در دوران فرماندهی او بر لشکر 77 پیاده خراسان؛ عملیات‌های طریق‌القدس، بیت‌المقدس، محرم، والفجر و والفجر 4 اجرا شد. سرتیپ‌دوم ازگمی در طول جنگ، به دریافت ارشدیت و دو نشان فتح درجه 2، از مقام معظم رهبری نائل آمد و در اواخر دی 1362، به‌عنوان جانشین معاون هماهنگ‌کننده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب شد (رامین‌نژاد، ج 6، 1394: 112- 113). در 1365، به دفتر شورای عالی دفاع رفت و در 1368، به سِمت مشاور ارشد معاونت لجستیک ستاد کل نیروهای مسلح انتخاب شد (پایگاه نشر آثار شهید حسن باقری). او سرانجام در اسفند 1372 با 34 سال سابقه خدمت، به افتخار بازنشستگی نائل آمد. در مراسم یادواره امیران و 5245 شهید ارتش در استان خراسان در مرداد 1387، توسط رئیس جمع تشخیص مصلحت نظام وقت مرحوم حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی، از وی تجلیل به عمل آمد (رامین‌نژاد، ج 6، 1394: 113) وی در خاطرات خود از دیدار امام خمینی (ره) قبل از اجرای عملیات فتح‌المبین چنین می‌گوید: موقع خداحافظی من خیلی آهسته ب�� حضرت امام گفتم: خداوند شما را برای ما نگه دارد. حضرت امام نگاهی به من کرد و فرمود: خداوند شما را برای ما نگه دارد، جوان! مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نزاجا ؛ رامین‌نژاد، رامین، تاریخ لشکر خراسان، ج 6، مشهد: آهنگ قلم، 1394؛ سروری، روح‌الله، پژواکی از خاطره‌ها، تهران: ایران سبز، 1378؛ سایت شهید حسن باقری.
+ازهاری، هوشنگ، (حیدر نجات خیاوی، 1330) خلبان آزاده هواپیمای اف 4. فرزند احمد، 24 خرداد در شیراز متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه و با اخذ دیپلم ریاضی، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در 21 شهریور 1349 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای پایپر در فرودگاه قلعه‌مرغی، در ششم تیر 1350 به پایان رساند. جهت طی دوره خلبانی جت، در هشتم مهر 1350 به آمریکا عزیمت کرد. ابتدا در پایگاه لکلند، دیپلم زبان تخصصی گرفت و سپس به پایگاه هوایی ریس واقع در تگزاس آمریکا رفت و در آنجا با هواپیمای سبک تی 41، جت زیر صوت تی 37 و جت فراصوت تی 38 پرواز کرد. پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، در بیستم آذر 1351 به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و روز بعد به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی در کابین عقب هواپیمای اف 4، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. پس از اتمام دوره آموزشی کابین عقب هواپیمای اف 4، در هفتم آبان 1352 به پایگاه هفتم شکاری شیراز انتقال یافت. در یکم دی 1353، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. جهت شرکت در دوره آموزشی کابین جلوی هواپیمای اف 4، از یکم اردیبهشت 1354 به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. دوره هنرآموزگاری کابین عقب اف 4 را در بیستم دی 1354 در پایگاه یکم شکاری آغاز کرد و در سی‌ام شهریور 1355 به پایان رساند. در یکم خرداد 1357، به درجه سروانی نائل آمد. در پانزدهم شهریور 1357، به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد (پرونده خدمتی). هوشنگ ازهاری یکی از استاد خلبانان ورزیده و حاذق در گردان آموزشی فانتوم بود و شاگردان خوبی تربیت کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن نمود و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیری شرکت داشت که برخی از آن‌ها عبارتند از: گشت رزمی مسلح در عملیات کمان 99، بمباران نیروهای عراقی در مناطق جنگی در روزهای آغازین جنگ، بمباران یگان زرهی عراق در جبهه جنوب در ششم مهر، نزدیک دزفول و گشت رزمی مسلح جهت مقابله با تهدیدهای هوایی دشمن. صبح روز هشتم مهر در یک پرواز دوفروندی، ضمن آموزش سوخت‌گیری هوایی به هواپیمای همراه و گشت رزمی، 11:00 فرود آمد (سایت عصر انتظار) در همان روز، پایگاه شهید نوژهِ همدان در مأموریتی با سه فروند هواپیما و غافل‌گیرکردن دفاع هوایی بغداد، پالایشگاهِ گاز دوحه در حومه شرقی این شهر را درهم كوبید. در این مأموریتها هواپیمای حامل سروان هوشنگ ازهاری و ستوان‌یكم محمدصدیق قادری در كنار شهر بغداد، مورد اصابت پدافند هوایی دشمن قرار گرفت و خلبانان ناگزیر هواپیمای آسیب‌دیده را ترك کردند و با تنی مجروح، با چتر نجات فرود آمدند و توسط نیروهای عراقی اسیر شدند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 35- 36). وقایع هولناکی بعد از دستگیری آن‌ها روی داد. دشمن بعثی که در این مدت کوتاه، متحمل آسیب‌های فراوانی ازسوی خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران شده بود، در اقدامی وحشیانه با نصب طناب برروی درختان شهر بغداد، قصد داشت هر دو خلبان را درملأعام اعدام کند! درحالی‌که تمامی مقدمات این رفتار ددمنشانه مهیا بود و دو خلبان با کتک‌کاری شدید، راهی محل اجرای اعدام‌شده بودند؛ خبرنگار و فیلم‌برداران یک شبکه تلویزیونی فرانسوی، به‌صورت اتفاقی از این ماجرا فیلم و خبر تهیه کردند و در حال ارسال آن بودند. نیروهای نظامی و امنیتی عراق که متوجه فیلم‌برداری آن‌ها شدند، در اقدامی مذبوحانه و منفعلانه، مانع از اجرای اعدام خیابانی خلبان‌های ایرانی شدند؛ اما فیلم مذکور در دنیا انعکاس پیدا کرد. مسئولین سیاسی جمهوری اسلامی ایران براساس این فیلم و گزارش خبرنگاران، علیه عراق به سازمان ملل متحد و سازمان‌های بشردوستانه شکایت کردند و به‌این‌ترتیب سرگرد هوشنگ ازهاری و کابین عقب ایشان ستوان‌یکم محمدصدیق قادری، از مرگ حتمی نجات یافتند و اسامی آن‌ها در صلیب سرخ جهانی ثبت شد (مصاحبه شفاهی با امیر سرتیپ‌دوم خلبان آزاده محمدصدیق قادری). دو سال پس از پایان دفاع مقدس و تحمل رنج ده سال اسارت در زندان‌های ارتش عراق، سرتیپ‌دوم ازهاری در 24 شهریور 1369 به میهن اسلامی بازگشت و در یکم مهر 1372، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد. بعد از بازنشستگی نیز به‌عنوان خلبان هواپیماهای مسافربری، در دو شرکت ایران ایر و ماهان مشغول پرواز شد و با بیش از 12000 ساعت پرواز تجاری، در1395 بازنشست شد. مجموع آخرین پرواز مشارالیه تا زمان اسارت، برابر 1335 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی و عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ مصاحبه با امیر سرتیپ‌دوم خلبان آزاده محمدصدیق قادری؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ سایت عصر انتظار.
+اژدر و تمساح، دستور عملیاتی برای پشتیبانی هوایی از نیروی دریایی ارتش و پایش کاروان شناورهای تجاری. در 1360 از یکجانب با کاهش تحرکات و تهدیدهای نیروی دریایی دشمن و از جانب دیگر، افزایش تکهای هوایی به شناورهای تجاری که در دهانه خورموسی جهت تخلیه در بندر امام خمینی (ره) در منطقه خطر قرار میگرفتند، دستور رزمی اژدر شکل گرفت. در این رابطه، حرکت کاروانی شناورهای تجاری در روز با دستور «اژدر» و در شب، با شناسه تمساح شکل گرفت و به‌صورت نوبهای و اغلب در هر هفته، يك‌بار اجرا مي‌شد و تمامي نيروهاي مسلح را درگير میکرد. نيروي هوايي به دلیل اینکه گاهي كشتي‌ها به مقصد نرسيده بودند، بايد تا پاسي از شب در تاريكي به پروازهاي رزمي خود با هواپيماهاي اف 14، اف 4 ایی و سوخترسان بوئینگ 707 ادامه مي‌داد و هم‌زمان سایت پرنده خفاش نیز مبادرت به شنود علائم الکترونیکی دشمن مینمود (حبیبی و غلامی، 1397: 426). طبق دستور اژدر، تعداد شناورهاي تجاري در لنگرگاه بوشهر، میبایست به ده فروند مي‌رسيد و از آنجا به‌سمت بنادر امام و ماهشهر حركت و خود را به صورت قطار پشت سر هم به نقطه «اِن» روبه‌روي بندر گناوه و در فاصله ده مايلي آن بندر و با گردش به‌سمت ْ295 درجه و با سرعت دوازده مايل در ساعت، مسيري را به طول هشتاد مايل (129 كيلومتر) ادامه مي‌دادند. در اين منطقه كه شناورها با سرعت دوازده مايل حركت مي‌كردند، منطقه خطر ناميده مي‌شد و پایش با ��نگنده‌های نیروی هوایی طبق نقشه هوایی مربوطه بود (نمکی ‌عراقی و دیگران، 1398، ج 8: 280). دراین‌رابطه به گونههایی از اجرای این عملیات اشاره میشود: در پانزدهم اردیبهشت 1360، كشتيهای حامل كالاهاي تجاري در لنگرگاه بوشهر توقف مي‌كردند و وقتي تعدادشان به ده فروند مي‌رسيد، عمليات هدايت كاروان‌ها به بندر امام و ماهشهر تحت پوشش هوايي هواپيماهاي اف 14 و حمايت دريايي نيروي رزمي421 آغاز مي‌شد. قبلاً نيروي دريايي اين كار را در شب با دستور رزمی تمساح انجــام مي‌داد؛ اما نيروي هوايي در شب نمي‌توانست نـاوچههاي اوزای دشمن را در دريا كشف و منهدم کند. چند بار كه نيروي دريايي اين كار را در شب انجام داد و با تهديد ناوچههای اوزا روبه‌رو شد، به اين نتيجه رسيد كه بهتر است در طول روز، اين كار انجام شود و آن را در قالب دستور رزمی اژدر بگنجـاند. در پانزدهم اردیبهشت1360، این امر با اسکورت هوایی در روز عملی شد (همان: 281). در دوم و سی‌اُم شهریور1360، هدایت كاروان كشتی‌‌های تجاری در روز، با دستور اژدر 2 انجام ‌شد؛ اما نیروی رزمی421 تصمیم گرفته بود عملیات اسكورت كاروان كشتی‌های تجاری را یك عملیات پشتیبانی هوایی در قالب طرح اژدر صورت دهد (همان، 1399، ج 9: 270 و 284). در دوم مهر1360 و آستانه عملیات ثامنالائمه (ع)، طرح اژدر 2 انجام گرفت و خلبانان پایگاه هوایی بوشهر با هواپیمای اف 4 ایی و شلیك دو موشك هوا‌به‌زمین ماوریك، به اسكله البكر حمله کردند. در این حمله، یك فروند بالگرد با موتور روشن در سمت چپ اسكله مذكور پارك شده بود. در همین گیرودارِ هدایت كاروان كشتی‌های تجاری، یك فروند بالگرد سوپرفرلئون در 12:30‌، یك كشتی تجاری ایرانی را هدف گرفت و با موشك اگزوست، آن را از حركت باز داشت. این كشتی، سومین شناوری بود كه توسط بالگرد سوپرفرلئون مورد اصابت موشك اگزوست قرار ‌گرفت. قبلاً کشتی‌های «لوئیزوان» و «ایران‌وحدت» نیز آسیب‌دیده بودند (همان: 270 و 284). در 23:30 شبهای نهم و نوزدهم مهر1360، كاروان كشتی‌های تجاری موردحمله بالگرد سوپرفرلئون قرار گرفتند و یك فروند كشتی در دهانه ورودی خورموسی مورد اصابت دو موشك اگزوست واقع شد. خلبانان پایگاه هوایی بوشهر با یك فروند هواپیمای فانتوم اف 4 ایی در راستای طرح اژدر 2، به اسكله البكر یورش بردند و دو موشك ماوریــك به آن شلیك كردند. در هر هفته كه یك بار عبور كاروان‌های كشتی‌های تجاری از بوشهر به بندر امام در جریان بود، دو فروند از این موشك‌های ارزشمند را دریافت می‌كرد (همان: 363 و 391). دستور عملياتي اژدر 2 براي هدايت و حمايت از عبور كاروان كشتي‌هاي تجاري در روز و دستور عملياتي تمساح براي همين عمليات در هنگام شب، در سوم آبان1360 تهيه و تدوين شدند. اين عمليات، در نخستين ساعت بامداد سوم آبان و در تاريكي شروع شد و طولاني‌شدن حركت اين كشتي‌ها، عمليات را به روشنايي روز كشاند (همان، 1399، ج 10: 9). در 14:00 دوازدهم آبان1360، برنامه توجيهي همه نيروهاي شركت‌كننده در عمليات اژدر 2 در پست فـرماندهي نيروي رزمي421 در پايگاه دريايي بوشهر انجام گرفت و در 10:00 بامداد دوازدهم آبان، اين عمليات آغاز شد و به درخواست نيـروي دريايي، بالگردهاي كبراي هوانیروز نيز در اين عمليات درگير شدند. درواقع دو نيروي زميني و هوايي ارتش، بايد اين كشتي‌ها را حمايت مي‌كردند. طرح عملیات، به این صورت بود: هفدهم آبان 1360، پوشش هوايي دستور رزمي اژدر 2 طرح عبور كاروان كشتي‌ها در روشنا��ي روز، يك ساعت و نيم قبل از آغاز حركت (5/1‌ـ س) تا پنج ساعت پس از آغاز عمليات، توسط دو فروند هواپيماي اف 14 تأمين گردد و اگر عمليات به دلايل به گِل نشستن كشتي‌ها و غيره ادامه پيدا كرد، دو فروند به‌صورت آماده برروي زمين یا انتظار در پايگاه مربوطه داشته باشند و هواپيماي سوخترسان براي سوخترساني به هواپيماهاي جنگنده اف 14 و اف 4 در منطقه مستقر شود. هواپيماي اف 4 ایی مجهز به موشك ماوريك از ساعت (1ـ س) تا ساعت (3 + س) در آمادگي ده‌دقیقه‌ای در پايگاه ششم شكاري مستقر باشد تا در صورت نياز، نيروي رزمي421 به منطقه اعزام شود. در صورت وقوع حادثه‌اي و سانحه، عمليات پوشش هوايي و پشتيباني هوايي ادامه خواهد يافت (همان: 43). در نوزدهم آبان 1360، عمليات اژدر 2 از منطقه بوشهر تا خورموسي انجام شود. اين عمليات، هدايت و حمايت كشتي‌هاي تجاري از لنگرگاه بوشهر به بندر امام و ماهشهر بود. بالگردهاي كبراي نيروي زميني ارتش (هوانيروز) نيز در اين طرح به‌كار گرفته‌شده بودند تا اگر بالگرد سوپرفرلئون را ديدند، آن ‌را تعقيب کنند و با مسلسل خود هدف بگيرند؛ اما بالگرد سوپرفرلئون از 25 مایلی در ارتفاع پائین و یا چهل مايلی در ارتفاع متوسط، موشك اگزوست خود را به‌سوي هدف پرتاب مي‌كرد و تعقيب آن توسط بالگرد ممكن نبود (همان: 46). دستور رزمي اژدر 2 در 28 آبان و ششم آذر 1360 به اجرا درآمد که به فهرست پروازهاي انجام‌شده، اشاره میشود: الف) عطارد 1، ساعت بلند‌شدن: 05:40، ساعت فرود: 09:45؛ ب) عطارد 2، ساعت بلند‌شدن: 06:15، ساعت فرود: 10:25؛ پ) عطارد 3، ساعت بلند‌شدن: 07:55، پرواز تا لحظه مخابره پيام ادامه دارد؛ ت) عطارد 4، ساعت بلند‌شدن: 08:05، پرواز تا لحظه مخابره پيام ادامه دارد؛ ث) عطارد 5، ساعت بلند‌شدن: 11:05، پرواز تا لحظه مخابره پيام ادامه دارد؛ ج) عطارد 11 ساعت بلندشدن 11:10، پرواز تا لحظه مخابره پيام ادامه دارد (همان: 74 و 124). عمليات اژدر 2 در سی‌اُم آذر و دهم دی 1360 با تدابیر بالاتری انجام شد؛ به‌طوری‌که جلسه هماهنگی، یک روز قبل از اجرا صورت پذیرفت. به دستور معاون عملياتي نيروي هوايي یک روز قبل از اجرای عملیات؛ از فرماندهي پدافند هوايي (گروه پدافند هوايي بوشهر سايت رادار بوشهر)، گردان61 شكاري اف 4 ایی از فرماندهي پايگاه ششم شكاري بوشهر‌، گردان 71 شكاري اف 14 از فرماندهي پايگاه هفتم شكاري شيراز‌، گردان 81 شكاري اف 14 از فرماندهي پايگاه هشتم شكاري اصفهان‌، فرماندهي اطلاعات و شناسايي، پست‌هاي شنود آبادان، بهبهان و هواپيماي خفاش و فرماندهي اعزامی گردان بوئینگ 707 سوخترسان در شیراز دعوت شد تا در جلسه توجیهی شرکت کنند. در این جلسه، مقرر شد تا يك فروند هواپيماي اف 14 در منطقه 10 شمال غرب ماهشهر، به ‌همراه يك فروند هواپيماي اف 4 ایی مجهز به موشكهاي هوا‌به‌هوا پرواز کنند و به‌صورت مراقبت مسلحانه هوايي، آسمان منطقه خطر عبور كاروان‌هاي كشتي تجارتي را به‌سوي بندر امام خميني و بندر ماهشهر پوشش دهند. با این تدابیر، عملیات در 11 و 22، 29 دی و 12 بهمن 1360 به‌سلامت صورت پذیرفت (همان: 251، 301 و 340). با این تدابیر، در بیستم بهمن 1360، طرح «پاجات» جايگزين دستور عملياتي «درفش» شد. دستور عملياتي اژدر 2 در 11:00 بیست‌وششم بهمن 1360 آغاز شد. در اين عمليات، تعدادی كشتي تجاري حامل كالاهاي ضروري از لنگرگاه بوشهر حركت كردند تا از آبراه خورموسي، عبور كرده و به بنادر امام و ماهشهر برسند. ده فروند كشتي تجاري تخليه‌شده از بنادر ��ذكور نیز حركت كرده و با حداكثر سرعت، خود را به لنگرگاه بوشهر رسانده و از آنجا، راهي آبهاي آزاد در خلیج‌فارس شدند. چهار فروند هواپيماهاي اف 14 در اين عمليات، با انجام سوختگيري هوایی، برفراز كاروان كشتي‌ها، پرواز و دفاع هوايي اين عمليات را فراهم كردند. هنگامی‌که خلبانان اف 14 براي دريافت سوخت به‌سمت هواپيماهاي سوخترسان بوئينگ 707 می‌رفتند، بلافاصله خلبانان هواپيماي اف 4 از پايگاه هوايي بوشهر، برفراز كاروان حاضر ميشدند. اين خلبانان نيز سه پرانه پرواز با سوختگيري هوایی به انجام رساندند. هواپيماي خفاش در اين عمليات، براي جمع‌آوري اطلاعات الكترونيكي و اعلام هشدار اوليه، به پرواز درآمد و هواپيماهاي بوئينگ، خدمات پشتيباني پروازي را انجام دادند. دو فروند هواپيماي اف 4 ایی ديگر نيز براي حمله به اسكله البکر و الاميه به پرواز درآمدند كه نياز به شليك پيش نيامد (همان: 251، 345‌، 348 و 357). نيروي دريايي در بیستم اسفند1360 اعلام کرد که عمليات اژدر 2 براي هدايت و حمايت از عبور كاروان كشتي‌هاي تجاري، از منطقه جنگي و خطر به‌سوي بنادر امام و ماهشهر اجرا میشود و ساعت «س» و روز «ر» را ساعت 11:00 روز 22 اسفند آگهی کرد و وظيفه فرماندهي پايگاه ششم و هشتم شكاري چنين ابلاغ شد: از 09:30 تا 14:30 در منطقه 10 (شمال‌غرب بندر ماهشهر)، يك فروند هواپيماي اف 4 ایي مجهز به موشكهاي هوا‌به‌هوا را در كنار يك فروند هواپيماي اف‌ 14 از پايگاه هشتم شكاري به‌صورت پرواز جمع قرار دهند تا كاروان كشتي‌هاي تجاري پوشش داده شوند و يك افسر خلبان واجد شرايط كه از طرح و عمليات اژدر 2 اطلاعات كافي در اختيار داشته باشد، به ايستگاه رادار سربندر (بندرامام) اعزام نمايند تا در كنار افسران كنترلر شكاري، نسبت به اجراي راهوردهاي دفاع هوايي توجيه لازم را داشته باشد. وظيفه فرماندهي اطلاعات و شناسايي نيز به پرواز درآوردن هواپيماي خفاش، براي هشدار اوليه و جمع‌آوري اطلاعات بود. البته سايت ايلام، آبادان و تمام مجموعه اطلاعاتي نیروی هوایی، به ‌مدت چهار روز درگير مي‌شدند. قبل از اجرای این عملیات، طرح عملياتي جديدي به ‌نام «دستور رزمي 23» (طرح تجديد‌نظر‌شده اژدر 2) به ستاد ارتش ارسال شد (همان: 407 و 415). در 06:30 سی‌ویکم خرداد، كشتي‌هاي تجاري و نفت‌كش از لنگرگاه بندر بوشهر، به‌سوي بنادر امام و ماهشهر حركت كردند و همزمان كشتي‌هاي تخليه‌شده در اين بنادر، مسير بازگشت را در پيش گرفتند. اين عمليات، مشترك بود و با نام اژدر 2 انجام مي‌شد. دفاع هوايي اين عمليات در طول مدت دريانوردي كاروانهاي كشتي تجاري، توسط خلبانان اف 14 و اف 4 برقرار شد و هواپيماهاي مجهز به موشك ماوریک، براي جلوگيري از نفوذ ناوچه‌هاي موشك‌انداز اوزا به پرواز درآمدند (موسوی و دیگران، 1400، ج 23: 316). روند اجرای اسکورت کاروان، تا مرداد 1363 استمرار داشت؛ تا اینکه در 07:00 بيستم مرداد 1363، عمليات اسكورت كاروان‌هاي شناور تجاري و نفت‌کش شامل شانزده فروند كشتي ورودي و هشت فروند خروجي، با شناسه «هديه» آغاز شد. دو فروند جنگنده اف 14 در 07:03 و در فاصله 49 مايلي خود، هواپيماهايي را كشف کردند كه ايستگاه رادار بوشهر نتوانسته بود آن‌ها را ببيند و احتمال داده ‌شد كه ميگ 23 باشند. خلبان ليدر جنگنده ايراني تا 38 مايلي، هدف خود را روي رادار داشت تا اينكه ناگهان از پشت سر، مورد اصابت موشك هوا‌به‌هوای دشمن قرار گرفت و سرهنگ هاشم آل‌آقا (یکی از بر��سته‌ترین خلبانان و فرماندهان نیروی هوایی) به شهادت رسید و سروان محمد رستم‌پور (خلبان کابین عقب) پس از ترک هواپیما‌، به افتخار جانبازی نائل آمد. پنج فروند موشك ساحل‌به‌دريا نيز به‌سوي كاروان كشتي‌ها شليك شد و طی آن، دو فروند كشتي ايراني با نام‌هاي «ايران‌جواد و ايرانقدس» مورد اصابت قرار گرفتند (نمکی ‌عراقی و دیگران، 1400، ج 14: 135). پس از شهادت سرهنگ هاشم آلآقا؛ در فرایند طرح اژدر و اسکورت شناورهای تجاری و نفتی، به ابتکار شهید بابایی در 21 شهریور 1363 با استفاده از افسران مجرب متشکل از خلبانان هواپیمای اف 14 در منطقهای واقع در شرق بندر امام و غرب هندیجان به سبک عملیات خیبر صورت پذیرفت و دو فروند از هواپیماهای اف 14 توسط شهید بابایی و اعضای ناظر مقدم متشکل از سروان احمد پاکروان، سروان حسین خلیلی، سروان علی‌رضا بیطرف، سروان داوود عسکریفرد و ... از پگاهان همین روز تا عصر، همواره در منطقه مورد نظر حضور داشتند (همان: 176). به‌این‌ترتیب دستور رزمی «اژدر، تمساح»، «اژدر 2 و دستور رزمی 23» تا پایان سال چهارم دفاع مقدس با پشتیبانی هوایی صورت ‌گرفت که با فعال‌شدن بندر شهید رجایی بندرعباس، اسکورت شناورهای تجاری، تنها مبدل به پایش شناورهای نفتی شد. همچنین با گسترش هواپیماهای اف 14 به پایگاه هوایی بوشهر از هجدهم آذر 1364‌، شیوه اجرای دستور اژدر متحول شد و اسکورت کاروانهای نفت‌کش در هنگام روز و شب با هماهنگی نماینده عملیات نیروی هوایی و نماینده نیروی دریایی طی هماهنگی با مهندس ضیغمی (نماینده شرکت نفت)، اغلب به‌صورت کاروانی تا پایان دفاع مقدس با پرواز هواپیماهای تندخیز (اسکرامبل) اف 14 از بوشهر صورت میپذیرفت. (خلیلی و دیگران، 1398، ج 25: 16 و 177). مآخذ: حبیبی، نیکبخش و علی غلامی، دفاع مقدس و قدرت هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۷؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند نیروی هوایی، ج 23، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1400؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹5؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹6؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 8، تهران: مرکز راهبردی نهاجا، ۱۳۹8؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 9 و 10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹9؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 14، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱400.
+اژدر، طرح عملیاتی (دستور رزمي 23) دستور رزمي اژدر ازجمله مهم‌ترین طرح‌هاي به اجرا گذاشته‌‌شده در جريان جنگ نفت‌کشها بود تا شرايط صادرات نفت و ورود كالا به كشور فراهم شود. اين طرح، توسط نيروي رزمي 421 يا همان قرارگاه دريا- ساحل، تدوین‌شده بود و با شدت‌گرفتن جنگ نفت‌کشها، به اجرا گذاشته شد و تا 1364/ 1985 ادامه داشت. بندرعباس در اين سال، به‌عنوان لنگرگاه اصلي تعیین و نفت، در جزيره سيري و لارك، تحويل مشتريان شد و جنگنده‌هاي اف 14 به پايگاه ششم شكاري گسترش يافتند. در این عملیات، هواپیماهای اف 4 فانتوم با پشتیبانی جنگنده‌های اف 14، به کشتیهای در حال تردد در خلیج‌فارس به‌سمت عراق حمله میکردند. در نقشه سمت راست، منطقه عبور كشتي‌هاي تجاري و نفت‌کش در شمال غرب خلیج‌فارس به همراه سكوهاي نفتي ايران، منطقه خطر، نهر قاسميه، پايگاه آتشبارهاي موشك راپير، توپهاي اورليكن و رادارهاي آن‌ نشان داده‌شده و مثلث روي خارك که به آذر تغيير نام داده بود و همچنین محل كشف هواپيماهاي دشمن با مستطیل مشخص‌شده است. منطقه آذر در اصل، منطقه ايستايي هواپيماهاي اف 14 براي حفاظت از خارك بود. در نهم فروردین 1363، دو فروند از کشتیهای ورودی و یک فروند از کشتیهای خروجی از مجموعه دوازده فروندی بندر بوشهر، مورد اصابت موشک ساحل‌به‌دریا قرار گرفتند و صدمه دیدند و عملیات لازم جهت نجات خدمه آنان، ازسوی نیروی هوایی ارتش صورت گرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 103). بالگردهای سوپرفرلئون و هواپیماهای سوخو و میراژ عراقی با پشتیبانی جنگنده‌های میگ 23، به‌دفعات به کاروان کشتیهای تجاری حمله کردند و یک فروند از بالگردهای خودی، موردحمله جنگنده دشمن قرار گرفت و سرنگون شد که دو نفر از کروی آن نجات یافتند (کلاسه اطلاعاتی10-63، ردیف 2). نيروي رزمي421 و پايگاه هوايي بوشهر در خصوص محتواي موردتفاهم طرح، جلسه‌اي با شركت نمايندگان نیروهای هوایی و دریایی ارتش از پايگاههای هوايي و دريايي بوشهر، در اداره سوم ستادمشترک ارتش تشكيل دادند كه نتايج آن به این شرح بود: تأمین پوشش هوايي دستور رزمي اژدر 2 در طرح عبور كاروان كشتي‌ها در روشنايي روز، 5/1 ساعت از آغاز حركت (5/1- س) تا پنج ساعت پس از آغاز عمليات، توسط دو فروند اف 14 بوده و اگر عمليات به دلايل به گِل‌نشستن كشتي‌ها و غيره ادامه پيدا كرد، دو فروند به‌صورت آماده برروي زمين در پايگاه مربوطه حضورداشته باشند. هواپيما براي سوخترساني به هواپيماهاي اف 14 و اف 4 در منطقه، حاضر و هواپيماي اف 4 ایي مجهز به موشك ماوريك از ساعت (1- س) تا ساعت (3 + س) در آمادگي ده‌دقیقه‌ای در پايگاه بوشهر مستقر باشد تا در صورت نياز، نيروي رزمي 421 به منطقه اعزام شود (همان، ج 19: 48 و 51). عمليات اژدر 2 در منطقه بوشهر تا خورموسی، از نوزدهم آبان 1360 اجرا شد تا هدايت و حمايت كشتي‌هاي تجاري از لنگرگاه بوشهر به بندر امام و ماهشهر امكان‌پذير شود. یک فروند سی 130 با نام خفاش، به‌عنوان هواپیمای کشف‌كننده سیگنال‌های الکترونیکی رادار هواپیماها، رادارهاي زميني و رادارهاي شليك موشک‌های ارتش عراق، در منطقه حاضر باشد. رادارهاي بهبهان و سربندر در هدايت كشتي‌هاي تجاري و نفت‌كش به بندرهای امام و ماهشهر، نقش كليدي ايفا نمايند. درزمانی كه كشتي‌ها قرار است هدايت و حمايت شوند، اولويت با عمليات طرح اژدر 2 يا دستور رزمي 23 باشد. سرتیپ‌دوم خلبان علی‌رضا نمکی عراقی چنین می‌گوید: «اساساً ریشه طرح اژدر از آنجا شروع شد که برابر طرحی که به پایگاه بوشهر ارائه گردید، دفاع از آسمان کل منطقه شمال غرب خلیج‌فارس، به این پایگاه محول شد. دفاع هوایی منطقه و اسکورت شناورهای نیروی دریایی براساس این طرح، به پایگاه ششم واگذار شد. اکثر افسران و فرماندهان باتجربه در نیروی دریایی‌ ارتش، بازنشست شده و عده جوانی که مانده بودند، تجربه زیادی نداشتند و به همین دلیل توقع داشتند هر زمان که خواستند حرکت کنند، باید یک یا چند هواپیما برای اسکورت آن‌ها روانه کنیم. طی کمیسیونی که انجام شد، به آن‌ها اطلاع دادیم که باید قبل ��ز حرکت شناورهای خودی، ما را مطلع نمائید تا ما برنامه‌ریزی کنیم، ثانیاً کشتیهای مسیر را با هم روانه کنید تا امنیت بیشتری داشته باشند و ما حفاظت و پوشش بهتری به آن‌ها ارائه کنیم. به‌منظور انجام این کار، ابتدا از طرح درفش که زیرمجموعه طرح رزمی ذوالفقار بود، استفاده کردند. براساس طرح درفش، در خلیج‌فارس از مدار 52 درجه به‌سمت غرب، حفاظت آسمان به عهده پایگاه بوشهر و از مدار 52 درجه به‌سمت شرق، به عهده پایگاه بندرعباس محول شده بود. این طرح، دارای پوشش کافی برای اسکورت کاروان کشتیها نبود و به همین منظور طرح جدیدی به نام طرح اژدر، با کمک و همکاری پایگاه ششم نیروی هوایی و یگان دریایی بوشهر نوشته شد و مورداستفاده عملیاتی قرار گرفت. در آن زمان، مشکل صدور نفت نداشتیم؛ زیرا هنوز نیروی هوایی عراق توانمند نشده بود و ایران به فضای خلیج‌فارس تسلط گسترده‌ای داشت. بنابراین وقتی کشتیها ده فروند و یا بیشتر میشدند، با هماهنگی از لنگرگاه بوشهر حرکت کرده و به دریای هراس، منطقه‌ای در جنوب هندیجان، میرفتند تا به یکسر جزیره برسند» (همان، ج 22: 173). برابر اطلاع دریافتی از اداره سوم ستاد ارتش، حملات و تهدیدات دشمن علیه کاروان کشتیهای تجاری ازجمله صدمه وارده به یدککش ستاره، به نیروهای دریایی و هوایی ارتش ابلاغ شد تا برای اسکورت و حفاظت از کاروان کشتیهای تجاری با برخورداری از پشتیبانی سایر نیروها، طرحی تهیه و با پذیرش ریسک، این امر مهم و حیاتی برای جمهوری اسلامی انجام ‌شود. در خاتمه، ارتش تلاش خود را جهت باز نگهداشتن آبراه حیاتی موردنظر ادامه خواهد داد؛ لیکن این امر نمی‌توانست امنیت کشتیها را در مسیر فوق در مقابل تهدیدات همه‌جانبه دشمن به‌صورت صددرصد تضمین کند؛ لذا حتیالامکان کشتیها یا شناورهایی که حامل بار به بندرهای امام خمینی (ره) و ماهشهر نیستند، به پایانههای این بندر اعزام نشوند و نتیجه هماهنگیها و اقدامات، به ستادمشترک ارتش منعکس شود (کلاسه اطلاعاتی1/2-61، ردیف 128). در راستای حرکت ‌کاروان کشتیهای تجاری و نفت‌کش؛ گروهی متشکل از عملیات پایگاه‌های شکاری، پدافند هوایی، اطلاعات و شناسایی الکترونیکی نیروی هوایی، نیروی دریایی و نیروی زمینی ارتش تحت نام «گروه 421 رزمی» تشکیل شد و سایت‌های جنوبی و هواپیماهای جمع‌آوری، در آن شرکت داشتند و نمایندگانی نیز جهت هماهنگی بین واحدهای آفندی و پدافندی و تبادل اطلاعات، در عملیات بندر امام حضور ‌یافتند و ضمن شرکت در جلسات، هماهنگی بین اعضا و تبادل‌ نظر پیرامون چگونگی جابه‌جایی کاروان، فعالیت نیروهای دشمن دریافت و به مسئول گروه ارائه میشد. همچنین کلیه پرسشها و نیازمندی‌های گروه به مراکز پردازش، سایت‌های تابعه و کروی پروازی هواپیمای جمعآوری، ابلاغ و پی‌گیر دریافت پاسخ میشد. با پشتیبانی قدرتهای فرامنطقه‌ای در 1363، نبردها وارد مرحله جدیدی شد. ابتدا عراق حمله به شناورهای حامل انرژی را به‌صورت سازمان‌یافته با استفاده از هواپیماهای اجارهای سوپراتاندارد و موشکهای اگزوست فرانسوی که قادر به نشانه‌گیری دقیق اهداف دریایی از فاصله دور و قدرت تخریب بالا داشت، آغاز کرد و موجب شد تا ایران سیاست مدارا را کنار نهاده و واکنش نشان دهد. نيروي دريايي فرانسه که 71 فروند هواپيماي سوپراتاندارد سفارش داده بود، پنج فروند آن را به‌صورت اجاره، در اختيار رژيم عراق قرارداد! ايران نیز با راه‌اند��زي ترمينال بارگيري نفت در جزيره لاوان، عملاً نقش هواپيماهاي موجود و بالگردهاي مجهز به موشك اگزوست را كه مأموريت آن‌ها جلوگيري از صدور نفت ايران بود، خنثي کرد. عراق به همين علت و به‌منظور گسترش جنگ در خلیج‌فارس و كشاندن آن از محدوده سواحل ايران تا حدود شرق مدار 51 درجه شرقي، تصمیم گرفت تا به شناورهاي دريايي و كشتي‌هاي نفت‌كشی كه نفت خام ايران را از جزيره خارك و بندر امام حسن جهت تحويل به سوپر تانكرها، به جزيره لاوان حمل مي‌کردند، حمله ‌کند (ضیا و دیگران، 1399: 241 و 244). معاون عملیاتی نیروی هوایی ارتش پس از حملات هواپیماها و بالگردهای عراقی به کاروانهای دریایی و ناوگان تجاری که در هشتم اسفند 1362 و چهارم و 21 فروردین 1363 انجام شد، تیمی متشکل از کارشناسان خود را به بوشهر اعزام کرد و آن‌ها با بهرهگیری از تحقیقات مقدماتی و همکاری ارزنده پایگاه ششم در خصوص پنج تیر موشک که به اطراف تأسیسات و مناطق ساحل اصابت کرده بود، بررسیهای لازم را انجام دادند و مشخص شد که محل اصابت موشکها به تأسیسات آب‌شیرین‌کن بوشهر، سایت2 هاک وابسته به پدافند هوایی، حوالی ایستگاه رادار، تأسیسات نیروگاه اتمی و شناورهای تجاری در لنگرگاه بوشهر بوده است (کلاسه اطلاعاتی 21-62، ردیف 123). هدف جنگ نفت‌کشها در مرحله دوم، فقط به حمله هوایی یا دریایی به نفت‌کشها محدود نمیشد و شامل اهداف تاکتیکی ديگري از قبیل کسب برتری با پشتیبانی سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس همانند عربستان براي كمك بيشتر به نیروی هوایی عراق، کسب اطلاعات هوایی از تردد ناوها، کشتیهای تجاری و نفت‌کشها، سوخترسانی هوایی و پشتیبانی ترابری هوایی از نیروهای درگیر در هوا، دریا و سواحل به همراه عملیات تجسس و نجات، کسب اطلاعات راداری و شنود الکترونیکی از نحوه حمله جنگنده‌های عراقی از مرز عراق و استفاده از مرز هوایی سایر کشورهای منطقه خلیج‌فارس و محافظت هوایی از پایانههای صدور نفت ساحلی و درون دریایی و بندرهای کشور در برابر حملات هوایی عراقیها و سپس آمریکاییها و حملات موشکی به نفت‌کشها و پایانههای نفتی کل حاشیه خلیج‌فارس بود. در اجرای طرح رزمی اژدر 2 (دستور رزمی 23) با همکاری نیروهای هوایی و دریایی ارتش، ساخت و نصب تعداد زیادی اهداف کاذب به‌منظور فریب موشک‌های اگزوست و گسترش تعدادی اف 14 آماده به پايگاه بوشهر به ابتکار سرهنگ عباس بابایی در هجدهم آذر 1364 و راه‌اندازي شيفت تندخیز (اسكرامبل) به‌صورت شبانهروزی و تلاش براي كاهش زمان اجراي مأموریت اسكرامبل براي تامكت‌ها از سی تا 45 دقیقه در اصفهان، به پنج‌تا پانزده دقیقه در بوشهر و برنامه‌ریزی برای همراهی سامانه‌های راداری و هواپیماهای سوخت‌رسان و جنگ الکترونیک و شرکت نمایندگان نیروهای شرکت‌کننده در مرکز کنترل فرماندهی بوشهر، تعمیر، ‌راه‌اندازی و پشتیبانی سریع کشتی‌های آسیب‌‌دیده بود (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 103). به‌‌منظور پدافند از بندرهای ماهشهر، بوشهر، خارک و ایستگاههای رادار در مناطق مذکور؛ مواضع پدافندی هوشیاری کاملِ خود را حفظ كرده و پایگاههای هفتم و هشتم با حداکثر قدرت، پوشش هوایی مناطق یادشده را تأمین می‌کردند. پایگاه ششم با هماهنگی پست فرماندهی نیروی رزمی 421، حفاظت منطقه را بر عهده داشت (همان، ج 27: 34). كنترلر شكاري دشمن مي‌توانست اطلاعات خود و منابع شنود را در اختيار خلبانان بگذارد و در صورت كشف خطر، خلبانان عراقي را جهت رهانيدن از خطر هدايت کند. از همه مهم‌تر، هدايت خلبانان شكاري در ارتفاع پست و نزديك‌كردن آن‌ها به شكاري‌هاي ايراني و مورد اصابت قراردادن آن‌ها در اولویت دشمن بود. در همين راستا چهار فروند هواپيماي دشمن قصد حمله به چاه‌هاي نفت داشتند؛ ولي با دخالت پدافند هوايي و هدايت هواپيماي شكاري به‌وسيلۀ كنترلر شكاري رادار بوشهر به‌سمت هواپيماهاي حمله‌ور، مأموريت آن‌ها عقيم ماند و خلبانان دشمن مجبور به فرار ‌شدند. رفت‌وآمدهای مكرر بين كشورهاي عضو شوراي همكاري خلیج‌فارس به‌خصوص كويت و عربستان سعودي با رژيم عراق، توأم با شک و تردید بود و به همین منظور، طرحي جهت مقابله احتمالي با حملات كشورهاي مذكور، تهيه و نیروی هوایی ارتش نيز مأمور پشتيباني‌هاي هوايي احتمالي شد. (ضیا و دیگران، 1399: 24 و 249). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 19 و 22، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ ضیا، علی و دیگران، عملکرد نیروی هوایی ارتش در حفظ و حراست از جزیره خارک، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش؛ کلاسه اطلاعاتی 10-63، ردیف 2؛ کلاسه اطلاعاتی 1/2-61، ردیف 128؛ کلاسه اطلاعاتی 21-62، ردیف 123.
+اژدر، عملیات مراقبت (اسکورت) از کشتی‌ها. حمله بالگردهای مسلح سوپرفرلئون که از منطقه فاو عراق به پرواز در می‌آمدند، سبب شده بود تا تعداد زیادی از کشتی‌های تجاری در مسیر بوشهر و در مدخل ورودی خورموسی منهدم و غرق شوند و خسارت زیادی از این بابت به دولت ایران تحمیل گردد. بهترین گزینه مقابله با آن، بالگرد شکاری کبرای هوانیروز بود؛ اما از سویی خلبانان هوانیروز هیچ‌گونه تجربه پرواز برروی آب را نداشتند و لازم بود که قبل از شرکت در عملیات، آموزش‌های لازم را فرا بگیرند. سرانجام با هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده با نیرویی دریایی ارتش، آموزش خلبانان هوانیروز توسط کارکنان هوادریا در پایگاه دریایی ماهشهر انجام پذیرفت. با طلوع روز، یک تیم متشکل از یک فروند بالگرد کبرا مسلح به موشک و یک فروند بالگرد کبرای راکت‌انداز از پایگاه خود در کنار رودخانه جراحی، به‌سوی بندر امام به پرواز در می‌آمدند و سپس یک فروند از بالگردهای 212 نیروی دریایی به‌عنوان رسکیو، به تیم پروازی ملحق می‌شد و با طی مسیر آب‌راه خورموسی در شبه‌جزیره‌ای به نام بویه‌سیف که مشرف به شمال غربی خلیج‌فارس و مناطق ساحل غربی عراق و دهانه بندر فاو و ام‌القصر بود، فرود می‌آمدند. به‌طورمعمول در این عملیات، ناوهای جنگی نیروی دریایی ارتش در مسیر کاروان کشتی‌ها، به‌صورت اسکورت حرکت می‌کردند و هواپیماهای شکاری نیروی هوایی ارتش نیز پوشش هوایی منطقه را بر عهده می‌گرفتند و وظیفه درگیری با بالگردهای سوپرفرلئون را به هوانیروز واگذار می‌کردند. با اشرافیتی که رادار سربندر و بوشهر به منطقه شمال غربی داشتند، به تیم پروازی هوانیروز که در شبه‌جزیره بویه‌سیف آماده پرواز بودند، اطلاع می‌دادند و در این مرحله از مأموریت، یک فروند از بالگردهای سیکورسکی نیروی دریایی ارتش که مجهز به سیستم ناوبری و رادارهای سطحی بود، به تیم پروازی هوانیروز ملحق می‌شد و به‌عنوان لیدر تیم، بالگردهای کبرا را به‌سوی هدف هدایت می‌کرد. خلبانان هوانیروز که درروی خشکی مهارت خود را در سرنگونی بالگردهای عراقی به اثبات رسانیده بودند، این بار در آب‌های نیلگون خلیج‌فارس، با بالگردهای دریایی عراق درگیر می‌شدند تا کاروان‌ها با خیالی آسوده، ادامه مسیر دهند و به‌سلامت به مقصد برسند. با حضور بالگردهای هوانیروز در عملیات اژدر، هیچ شناوری از کاروان تجاری توسط بالگردها موردحمله قرار نگرفت. البته مأموریت هوانیروز، منحصر به درگیری بالگردها نبود و در طول عملیات، تعداد زیادی از سکوهای دیده‌بانی و پست‌های شنود که به‌صورت شناور و گاه ثابت توسط عراقی‌ها در نواحی شمال غربی خلیج‌فارس تأسیس‌شده بود، با حمله بالگردهای هوانیروز منهدم شدند. همچنین چند مورد نیز سکوهای نفتی البکر و الامیه در منطقه دریایی فاو که دستگاه‌های دیده‌بانی و اطلاعاتی دشمن برروی آن‌ها تعبیه‌شده بود، با موشک بالگردهای هوانیروز، مورد اصابت قرارگرفتند و صدمات زیادی به آن‌ها وارد آمد. در چند مورد نیز گشتی‌های شناور عراقی که به‌منظور ایجاد مزاحمت از محدوده دریایی خودشان خارج‌شده بودند، توسط بالگردهای هوانیروز از منطقه فراری داده شدند و یا آسیب دیدند. خلاصه آنچه هوانیروز بر فراز زمین قادر به انجام آن بود، در دریا نیز قادر به انجام آن شد (کریم‌زاده و پایخان، 1390: 168). سرتیپ‌دوم بازنشسته محمدزاده در خاطرات خود چنین بیان می‌‌کند: در 1360 جمعی پایگاه هوانیروز کرمان بودم. محل استقرار پایگاه تاکتیکی ما در شمال شهرستان ماهشهر و در کنار رودخانه جراحی بود؛ مکانی محصور در بین نخلستان‌های خرما که از‌نظر استتار و اختفا و دسترسی به امکانات شهری، در شرایط بسیار خوبی قرار داشت.  مأموریت اصلی ما، پشتیبانی از یگان‌های لشکر 77 پیاده خراسان و پدافند از شهر آبادان بود و مأموریت دومی که به ما واگذارشده بود، شرکت در عملیات اسکورت کشتی‌های تجاری ورودی بندر ماهشهر و امام بود. دو هفته یک‌بار، مأموریت اسکورت داشتیم. روش جاری بدین صورت بود که یک روز قبل از اجرای مأموریت، با یک فروند بالگرد 212 نیروی دریایی که از پایگاه هوادریای بوشهر به منطقه دریایی ماهشهر می‌آمد، جلسه‌ای همراه با فرماندهان پایگاه‌های دریایی و هوایی عمل‌کننده و همراهان ما در پایگاه دریایی بوشهر که سر‌فرماندهی عملیات را به عهده داشت، تشکیل می‌شد و پس از توجیه مأموریت و تعیین تکلیف هریک از یگان‌ها و بحث و تبادل‌نظر، جلسه به پایان می‌رسید و بلافاصله با همان بالگرد 212 به ماهشهر برمی‌گشتیم و خلبانان و بالگردهای موردنظر را انتخاب می‌کردیم و صبح روز بعد با اعلام حرکت کاروان کشتی‌ها، با یک فروند بالگرد موشک‌انداز و یک فروند بالگرد راکت‌انداز به‌طرف شبه‌جزیره بویه‌سیف می‌رفتیم. در بین راه، یک فروند بالگرد 212 نیروی دریایی نیز به‌عنوان رسکیو به ما ملحق می‌شد و آب‌راه خورموسی را ادامه می‌دادیم تا به محل فرود می‌رسیدیم. دریکی از روزها که در شبه‌جزیره بویه‌سیف منتظر بودیم، رادار سربند به ما ابلاغ کرد که یک فروند ناوچه موشک‌انداز از نوع اوزای عراقی، از بندر ام‌القصر خارج‌شده و به‌طرف کاروان کشتی‌ها در حرکت است و مأموریت داریم به‌طرف هدف موردنظر پرواز و در صورت امکان به آن شلیک کنیم. با روشن‌کردن بالگردها، یک فروند بالگرد سیکورسکی نیروی دریایی ارتش به ما ملحق شد و به‌عنوان لیدر، ما را به‌سمت هدف هدایت کرد. پس از عبور از کنار سکوهای نفتی البکر و الامیه که توسط نیروی دریایی ایران منهدم شده بودند، به نزدیکی سواحل جزیره بوبیان و عراق رسیدیم. در اینجا خلبان سیکورسکی، سمت و موقعیت هدف را به ما نشان داد و ما نیز با قدری جست‌وجو آن را پیدا کردیم و آرایش تاکتیکی گرفتیم. من که مسلح به موشک بودم، جلوتر آمدم و ناوچه اوزا را در سایت بالگرد خود دیدم که ناگهان، خلبانان بالگرد سیکورسکی اعلام کردند که سه فروند هواپیمای شکاری نیروهای دشمن را در رادار خود می‌بینند که بالای سر ما هستند و دارند به‌طرف ما می‌آیند و بایستی سریع منطقه را ترک کنیم. ما نیز قبل از آنکه بتوانیم با ناوچه عراقی درگیر شویم، تغییر مسیر دادیم و به‌سوی آب‌های ساحلی خودمان برگشتیم و ناوچه عراقی به‌سوی بندر خودشان برگشت و سه فروند هواپیمای عراقی نیز پس از مقداری جنگ و گریز با هواپیماهای شکاری نیروی هوایی ما، صلاح را بر آن دانستند که به خاک کشورشان برگردند. سرانجام آنکه، آن روز بدون هیچ‌گونه سانحه‌ای کاروان کشتی‌ها به‌سلامت به مقصد رسید (مصاحبه، محمدزاده). مآخذ: کریم‌زاده، اردشیر و صفر پایخان، حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس شهریور 1359- مرداد 1367، تهران: سوره سبز، 1390؛ محمدزاده، ابراهیم، مصاحبه، 24/3/1388.
+اس.‌اچ 3 دی بالگرد، با شروع جنگ ایران و عراق، بالگردهای اس.‌اچ ارزش‌های خودشان را با انجام صدها مأموریت تجسس و نجات به‌خوبی نشان دادند. این بالگردها در مقابله با قایق‌های سطحی، با استفاده از موشک آ.اس 12 موفقیت‌هایی نیز به دست آوردند. مهم‌ترین و موثرترین استفاده هوادریای ایران از این ناوگان هوایی در جریان جنگ، به عملیات مروارید بازمی‌گردد. تفنگ‌داران دریایی ارتش در روزهای هفتم و هشتم آذر 1359، به اسکله‌های نفتی البکر و الامیه یورش بردند و نیروهای عراقی اسیر‌شده را با استفاده از بالگردها، از اسکله البکر بازگرداندند. همچنین این بالگردها در خلال جنگ تحمیلی، در تجسس و نجات ناوچه پیکان و نجات جان برخی از مجروحین، اقدامات شایسته‌ای انجام دادند (نداف، 1391: 21). این بالگردها در طول دفاع مقدس، با اهداف مختلفی به‌کارگیری شدند. هدف از این عملیات‌ها، پشتیبانی‌های هوایی در عملیات گشت و شناسایی ضد سطحی؛ تجسس و نجات؛ مین‌روبی؛ ترابری تاکتیکی و غیر تاکتیکی؛ عملیات ضد زیردریایی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان بود و همه این فعالیت‌ها، به دستور و در حد توانایی و مقدورات یگان‌های پروازی تحت امر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شد. منطقه عملیاتی این اسکادران در خلیج‌فارس و دریای عمان و مناطق عملیاتی جنوب و جنوب غربی کشور به‌ویژه در عملیات‌های مشترک با سایر نیروهای رزمنده، برای بازپس‌گیری مناطق اشغال‌شده از نیروهای متجاوز صدام بود. یگان‌های تحت امر فرماندهی هوادریای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، متناسب با نوع مأموریت، از نخستین روز جنگ در 31/6/1359 تا تاریخ پذیرش قطعنامه 598 ازسوی دولت جمهوری اسلامی ایران در مرداد 1367، در عملیات‌های متعدد و مختلف فعال و مؤثر بودند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود. مهم‌ترین مأموریت اسکادران بالگردهای ضد زیرسطحی مدل اس.اچ 3 دی (سیکورسکی)، در طول هشت سال دفاع مقدس عبارتند از: پروازهای گشت و شناسایی در مناطق عملیاتی، پشتیبانی هوایی یگان‌های شناور نظامی، تجاری و نفت‌کش و غیره. بالگردهای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران توانستند با 530/17 پرواز در 050/11 ساعت (معادل 230 دقیقه پرواز در هریک از روزهای جنگ) مناطق عملیاتی شمال خلیج‌فارس، ک��نال خورموسی و قسمتی از مناطق دشمن را تحت کنترل عملیاتی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران درآوردند و تحرکات یگان‌های شناور و نیروهای دشمن را در آن مناطق شناسایی کنند. فعالیت‌های برجسته بالگردهای این اسکادران عبارتند از: شرکت مؤثر در عملیات انهدام سکوهای نفتی البکر و الامیه عراق در آبان 1359 با عنوان عملیات شهید صفری؛ شرکت در عملیات ظفرمند مروارید در هفتم آذر 1359؛ نجات 24 نفر از کارکنان ناو موشک‌انداز همیشه‌جاوید پیکان که در عملیات مروارید مورد اصابت موشک‌های دشمن قرار گرفت؛ نجات 62 نفر از نیروهای خودی از دریا در1360 شامل دو خلبان خودی، سیزده عراقی پس از انهدام ناوچه‌ دشمن و 47 نفر از دیگر رزمندگان ایران اسلامی؛ حمل 430 مجروح در عملیات خیبر در اسفند 1362؛ ترابری 3524 رزمنده به منطقه عملیاتی خیبر در اسفند 1362؛ نجات 325 نفر از کارکنان کشتی‌های تجاری ایرانی و خارجی که در طول دوران جنگ توسط دشمن موردحمله قرار گرفتند؛ شرکت در عملیات مین جمع‌کنی و انهدام آن‌ها؛ پشتیبانی مستمر از سکوهای نفتی ابوذر، نوروز، فریدون و بحرگان‌سر و جزایر فارسی و خارک در طول هشت سال دفاع مقدس؛ شرکت در عملیات نجات کارکنان ناوشکن جمهوری اسلامی سهند و ناو موشک‌انداز جوشن در درگیری با ناوهای آمریکایی در 1367؛ شرکت در عملیات تجسس و نجات در منطقه سقوط هواپیمای ایرباس که ناو آمریکایی آن را در 1367 هدف قرار داد و ترابری پیکر شهدای از آب گرفته‌شده به بندرعباس؛ انجام مستمر گشت هوایی در منطقه شمال خلیج‌فارس و کانال خورموسی در جنگ؛ نصب ابتکاری و موفقیت‌آمیز موشک‌های هوا‌به‌سطح ماوریک روی این نوع بالگردها به‌منظور مقابله با هدف‌های سطحی دشمن در شرایط تحریم نظامی (سیاری و دیگران، 1395: 301). فرمانده وقت نیروی هوادریای ایران در 1385، تصمیم به بازسازی تعدادی از بالگردهای اسقاطی گرفت تا دوباره به خدمت بازگردانده شوند. یکی از این بالگردها دو سال بعد، در فروردین 1387 تعمیر و دوباره به ناوگان هوادریا ارائه شد. دومین بالگرد در فروردین 1388 و سومین نمونه نیز در اواسط آذر همان سال، به نیروی هوادریا تحویل داده شد. (نداف، 1391: 22). مآخذ: بالگرد اس.‌اچ 3 دی؛ نداف، مصطفی، دایره‌المعارف فارسی نظامی، آسمان سبز، تهران: 1391؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، دانشنامه عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی ارتش، تهران: سوره مهر، 1395.
+اس.پي.جي 9، سلاحي است بدون عقب‌نشيني، ضد زره‌، ضد نفر، ته‌پُر، بدون خان، مهمات غير آماده‌‌، تك‌تير‌، با هوا خنك و به‌وسيلۀ نفر حمل مي‌شود. این سلاح از رده سلاح‌هاي ضد تانك سنگين است که در يگان پياده، سازمان داده مي‌شود‌ (‌اکبرآبادی، 1379، ج2‌: 91‌) داراي مكانيزم ساده و سيستم چكاننده الكتريكي و يك ضامن ساده مكانيكي و سه دستگاه نشانه‌روي است‌. قابلیت تيراندازي در درجه حرارت‌هاي مختلف‌ دارد. يكي از نكات مهم اين جنگ‌افزار، اجراي تير توسط آن با خط سير منحني است (‌همان‌، 91‌) مختصات سلاح به این شرح است‌: كاليبر: 73 م.م، طول كل سلاح: 211 سانتي‌متر، وزن كل سلاح با چرخ حمل: 62 كيلوگرم، وزن كل سلاح بدون چرخ حمل: 5‌/47 كيلوگرم‌، سرعت ابتدايي نارنجك: 435 متر در ثانيه (‌در ثانيه اول‌)‌، حداكثر سرعت نارنجك: 700 متر در ثانيه‌، ميدان تير در سمت: مجموعاً چهل درجه شامل بیست درجه به راست و بیست درجه به چپ‌، میدان تير دربرد با گردونه دربرد: ده درجه شامل سه درجه زير صفر و ه��ت درجه بالای صفر، ميدان حركت دربرد با سه‌پايه: مجموعاً پنجاه درجه شامل پانزده درجه زير افق تا 35 درجه بالای افق‌، مسافت قابل تيراندازي با دستگاه نشانه‌روي مكانيكي: از 400 تا 1300 متر‌، مسافت قابل تير‌اندازي با دوربين تير مستقيم: از 100 متر تا 1300 متر، مسافت قابل تيراندازي با زاويه‌ياب تير منحني: از صفر تا 4500 متر‌، پيش‌گيري براي هدف‌هاي متحرك: تا سرعت بیست كيلومتر به چپ و بیست كيلومتر به راست‌ (هر خط پيش‌گيري، پنج ميليم)، حداكثر ارتفاع محور لوله سلاح با زمين: حدود هشتاد سانتي‌متر‌، قدرت نفوذ گلوله ضد تانك در زره تحت زاويه نود درجه: سی تا چهل سانتي‌متر‌، شعاع تركش گلوله ضد نفر: پنجاه متر، منطقه خطر: سی متر‌، منطقه احتياط: پانزده متر (خطر و احتياط در مجموع، 45 متر)‌، زمان لازم جهت حاضر‌به‌جنگ كردن از وضعيت حاضر‌به‌راه: بستگي به مهارت و ورزيدگي خدمه دارد، بُرد دقيق گلوله ضد تانك: 800 متر، بُرد نهايي گلوله ضد تانك: 1300متر، بُرد دقيق گلوله ضد نفر: 400 متر، بُرد گلوله ضد نفر با دوربين تير مستقيم: 1300 متر، بُرد نهايي گلوله ضد نفر با زاويه‌ياب: 4500 متر‌، طول گلوله با خرج پرتاب: 5/111 سانتي‌متر‌، طول گلوله بدون خرج پرتاب: 5/77 سانتي‌متر، وزن گلوله ضد نفر با خرج پرتاب: 5/5 کیلوگرم‌، وزن گلوله ضد تانك با خرج پرتاب: 4/4 كيلوگرم‌، وزن سه گلوله با كيسه حمل مهمات كامل: 4/16 كيلوگرم‌، عمر لوله سلاح: 500 شليك‌، نواخت تیر علمی: شش گلوله در دقیقه، نواخت عملی: دو تا چهار گلوله در دقیقه (‌همان: 92‌) انواع مأموريت اصلي: با گلوله ضد تانك، علیه ادوات زرهي دشمن. باگلوله ضد نفر: علیه نفرات مجتمع دشمن. مأموریت فرعي: از‌بينبردن سنگرهاي اجتماعي‌، پست‌هاي ديده‌باني‌، خودروهاي دشمن‌، پاسگاه فرماندهي‌، ديدگاه‌هاي دشمن، اجراي تيراندازي ایذایی و تیراندازی برروي ميادين مين دشمن جهت بازكردن معبر و دارای خدمه (‌همان: 93‌)‌. محاسن سلاح شامل‌: سبکی وزن نسبت به تفنگ 106 م.م‌، سهولت استفاده از جنگ‌افزار‌، امکان اجرای آتش تیر منحنی‌، دارای مهمات ضد تانک و ضد نفر‌. معایب سلاح شامل‌: کالیبر کم نسبت به سایر سلاح‌های مشابه‌، دارای سه‌پایه ضعیف و نامناسب با سلاح‌، عدم امکان نصب برروی خودرو‌، امکان کشف موضع پس از اجرای اولین گلوله تیراندازی‌. این سلاح دارای چهار خدمه شامل فرمانده قبضه‌، تیرانداز‌، کمک‌تیرانداز و مهمات‌آور می‌باشد (‌همان‌ : 93‌). این سلاح در رزم‌های نزدیک و اجرای آتش مداوم برروی مواضع و استحکامات و نفرات مجتمع دشمن، در پدافند و علیه ادوات زرهی و نفرات دشمن در آفند، عملکرد بسیار خوبی دارد و در طول هشت سال جنگ تحمیلی، تنها در گستره منطقه عملیاتی شمال غرب، 10904 اس.پی.جی ضد نفر جنگی با تناژ نود تُن و 13775 اس.پی.جی ضد تانک جنگی با تناژ 5/113 تُن بر‌روی مواضع دشمن متجاوز تیراندازی شده است.‌ (رضاپور‌، 1393: 8 و 9). مآخذ: اکبرآبادی‌، رحمان‌، مجموعه سلاح‌های پیاده‌نظام، ج 2، تهران: انتشارات دانشگاه افسری امام علی‌، 1379؛ رضاپور‌، جعفر‌، تاریخچه فرماندهی آماد و پشتیبانی منطقه شمال غرب‌، مراغه‌، 1393، سلاح‌هاي بدون عقب‌نشيني‌، مرکز آموزش پیاده، شیراز: 1382.
+اسارت در تولد، این کتاب که به تاریخ شفاهی سرهنگ آزاده جانباز علی‌رضا نگهبان می‌پردازد، توسط آقای محمدحسن ابیضی در 657 صفحه تهیه و تدوین و با شمارگان هزار نسخه، به کوشش اداره کل حفظ آثار و ن��ر ارزش‌های دفاع مقدس استان آذربایجان غربی و توسط انتشارات صریر در ۱۴۰۱ چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب کتاب به این شرح است: مقدمه، پیشگفتار، دوران کودکی و نوجوانی، استخدام در ارتش و دوران انقلاب اسلامی، حضور در یگان عملیاتی برای انجام عملیات‌های نامنظم، آموزش نیروهای بسیجی و اعزام به مأموریت با این نیروها برای پاک‌سازی و عملیات‌های نامنظم، تسویه از بسیج و بازگشت دوباره به ارتش جهت شرکت در عملیات‌های کلاسیک، انتقال به تیپ ۳ پیاده مهاباد، انتخاب به‌عنوان فرمانده گروهان ضربت، انتقال از گروهان ضربت به پایگاه و درگیری و اسارت، آزادی از بند اسارت، انتقال به مرکز آموزشی چهل دختر شاهرود، انتقال و بازگشت دوباره به ارومیه، انتقال به ستاد لشکر ۶۴ پیاده ارومیه از مناطق عملیاتی، بازنشستگی، اسناد و مدارک و تصاویر. علی‌رضا نگهبان در یکم مهر ۱۳۵۷ به استخدام نیروی زمینی ارتش درآمد و پس از طی دوره مقدماتی، در هفدهم آبان ۱۳۵۸ خود را به ستاد لشکر ۶۴ ارومیه معرفی کرد. آجودانی لشکر نیز او را به گردان ۱۱۷ پیاده تیپ ۲ پیاده سلماس اختصاص داد. پس از ورود به گردان ۱۱۷ پیاده، او را به‌عنوان فرمانده دسته خمپاره‌انداز ۱۲۰ میلی‌متری گروهان ارکان منصوب کردند. ستوان‌دوم رضا نگهبان در ۱۶ بهمن ۱۳۶۱ از پایگاه درمان و نحوه اسارت خود در صفحه ۲۷۶ می‌نویسد: عناصر ضدانقلاب تجهیزاتمان را گرفتند. فکر می‌کردم مرا نخواهند شناخت؛ اما با توجه به اینکه لباس و موی سرم با سربازها فرق داشت، مرا شناختند. همان‌جا اجازه دادند با دستمان از جوی آب کمی آب بخوریم. بعد ما را به‌طرف جاده روستا در فاصله حدود ۳۰۰ متری بردند. براثر زخم، پایم می‌لنگیدم. به علت شهادت نیروهایم، ناراحتی و استرس زیادی داشتم و شرایط بسیار بدی بر تمام وجودم حاکم بود. کمی جلوتر رفتیم. عناصر حزب کومله از یکی از سربازها پرسیدند: فرمانده‌تان کیه؟ او مرا نشان داد! از آنجا ما را به روستای ذگدراو بردند. بدترین لحظات عمرمان بود؛ از همین روز سیاه‌ترین روزهای زندگی‌مان در اسارت شروع شد. بعد از مدت کمی، ما را از روستای زگدراو خارج کردند و پس از طی مسیری طولانی به‌صورت پیاده حوالی ظهر به روستای خاتون باغ رسیدیم. در خاتون باغ مسئول حزب کومله آن منطقه از من خواست سخنرانی کنم و گفت: باید چیزی را که ما می‌خواهیم، بگویی وگرنه گلوله‌ای به مغزت می‌زنم. من هم گفتم: بنده علی‌رضا نگهبان فرمانده این‌ها بودم و اسیر شدم. جنگی بین ما و این‌ها بود و تا این لحظه ما را نزدند و شکنجه نکرده‌اند. مآخذ: ابیضی، محمدحسن، اسارت در تولد، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1401.
+اسارت، شقاوت، مهرورزی، این کتاب، کلیاتی از چگونگی برخورد قوای عراقی با آزادگان سرافراز میهن اسلامی ایران و چگونگی برخورد نیروهای دژبان ارتش با اسرای عراقی است که سرهنگ شاداب عسکری آن را در 127 صفحه به رشته تحریر درآورده است. کتاب مذکور با شمارگان 3000 جلد، توسط انتشارات آتشبار در ۱۳93 چاپ و منتشر شده است. کتاب دارای پنج گفتار کلی و سرفصل‌هایی به این شرح است: کلیات، اسیران عراقی، اسرای عراقی قبل از شروع جنگ، اسرای عراقی در طول جنگ، موقعیت اردوگاه‌های اسیران، عملکرده کمیسیون اداره اسرای جنگی، مسئولیت دژبان ارتش در نگهداری اسیران جنگی، تسهیلات برای دیدار خانواده‌های اسیران، آزادی مزدوران یا اسیران غیر عراقی، ویژگی عمومی مزدوران، اسیران ایرانی آزادگان، اسارتگاه اسرای ایرانی، موقعیت اسارتگاه‌های عراق، اردوگاه‌های منطقه رمادیه، اردوگاه‌های منطقه موصل، اردوگاه‌های منطقه تکریت، مرگ‌و‌میر اسرای ایرانی در عراق، بانوان آزاده ایرانی، اقلیت‌های آزاده، شقاوت، مهرورزی، مقایسه رفتار نیروهای عراقی و ایرانی با اسرای جنگی، رفتار عراقی‌ها با اسرای ایرانی مصداق شقاوت، جنایات نیروهای صدام در کشتار اسرای ایرانی، رفتار ایرانی‌ها با اسیران عراقی مصداق مهرورزی، عملکرد منافقین در اردوگاه‌های عراق، کلام پایانی، دستاوردهای آزادگان از اسارت، جمع‌بندی آمار و تصاویر و منابع. مؤلف در صفحه 50- 49 می‌نویسد: مسئولیت نگهداری و اداره اسیران، به یگان دژبان ارتش واگذار شد. در ابتدا دو اردوگاه حشمتیه و پرندک، برای نگهداری اسیران در نظر گرفته شد؛ اما به‌تدریج و به دلیل افزایش تعداد اسیران عراقی، مکان‌های دیگری در نیروهای هوایی و دریایی برای نگهداری آن‌ها در نظر گرفته شد. ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰، عملاً کلیه مسئولیت‌های اسکان، نگهداری و پشتیبانی اسیران جنگی عراقی و غیر عراقی را که در جنگ تحمیلی به اسارت گرفته می‌شدند، برعهده‌گرفته بود و در موارد لازم با وزارت امور خارجه، وزارت کشور، جمعیت هلال‌احمر، نخست‌وزیری، صلیب سرخ و سازمان‌های ذی‌ربط دیگر هماهنگی کامل داشت و این روند به مدت ۲۴ سال و تا آزادی کامل اسرا در پایان سال ۱۳۸۲ ادامه پیدا کرد. مآخذ: عسکری، شاداب، اسارت، شقاوت، مهرورزی، تهران: آتشبار‌، 1393.
+اسپارو (موشک)، و پره‌های تأخیری بمب‌های 750 و 1000 پوندی، ساخت و تعمیر قطعه کلید مسلح‌کننده و ویفر. تهیه کلید مسلح‌کننده موشک‌های اسپارو که یکی از قطعات مصرفی موشک به شمار می‌آید و در صورت معیوب‌شدن بایستی با قطعه نو جایگزین می‌شد، با توجه به اعمال تحریم‌های استثمارگران بسیار دشوار و ناممکن بود. تحقیقات در مورد تعمیر و یا ساخت این قطعه، در مراکز تحقیقات صنعتی پایگاه‌های هوایی آغاز شد و سرانجام مرکز تحقیقات صنعتی پایگاه ششم هوایی بوشهر با همکاری سازمان انرژی اتمی، موفق به ساخت و فراهم‌آوردن امکانات و توان تعمیر آن شدند. بدین ترتیب نیاز نیروی هوایی ارتش به خریداری از خارج، برطرف شد و بسیاری از موشک‌های هوا‌به‌هوای نیمه‌فعال راداری اسپارو که عملکرد خوبی در نبردهای هوایی با فاصله نسبتاً دور داشتند، به چرخه عملیاتی بازگشتند و در دفاع مقدس به کار گرفته شدند. بازیابی و تعمیر قطعه ویفر موشک اسپارو که یکی از قطعههای مهم و مصرفی این موشک به شمار میرفت و در صورت شکستن از رده خارج می‌شد، در آمادگاه الکترونیک فرماندهی آماد و پشتیبانی هوایی نیروی هوایی ارتش، از دیگر اقدامات مؤثر در زمینه ادامه بهره‌برداری از این موشک در دفاع مقدس بود که برروی جنگنده‌های اف 4 و اف 14 مورد بهرهبرداری عملیاتی قرار گرفتند. در همین رابطه طبق درخواست معاونت آماد و پشتیبانی نیرو در راستای بهره‌گیری از توانمندی‌ها و امکانات صنایع دفاعی کشور وابسته به وزارت دفاع ملی وقت و موافقت مقامات وزارت و مسئولین؛ صنایع مرتبط، به یاری نیروی هوایی ارتش شتافتند و برای تأمین این خواسته، پس از برگزاری نشست‌های تخصصی و مشورتی کارشناسان دو ارگان، سرانجام صنایع دفاعی موفق به تولید و ساخت نمونههایی از پره‌های تأخیری و تنظیم‌کننده (آداپتر) مربوط به آن شد و در اولین گام، با تولید 450 عدد از این اقلام، تا اندازه زیادی نیاز نیرو برای استفاده از بمب‌های 750 و 1000 پوندی در عملیات ارتفاع پایین تأمین شد و در تمامی عملیات‌ها و بسیاری از پشتیبانی‌های هوایی از نیروهای زمینی و سایر موارد در دفاع مقدس، این‌گونه بمب‌ها به‌صورت گسترده توسط جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش مورداستفاده قرار گرفت (زینلی، 1399، ج 2: 124). مآخذ: اسناد و مدارک، نامه‌های آماد و پشتیبانی، آرشیو مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش و معاونت آماد و پشتیبانی، ستاد نیروی هوایی ارتش، 1361؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+استاندارد، سامانه پدافند هوایی موشكی برد متوسط استاندارد كه نوع درياپايه آن در فريگيت‌ها و ناوها مورد استفاده قرار می‌گیرد، داراي دو نوع برد متوسط و افزايش‌يافته است. در نوع برد متوسط، از موتور دو تراستي سوخت جامد و در نوع برد افزايش‌يافته، از موتور دو تراستي سوخت جامد همراه با بوستر سوخت جامد استفاده مي‌شود. موشك فوق از هدايت آشيانه‌ياب نيمه‌فعال راداري استفاده مي‌كند. سرجنگي موشك استاندارد، متعارف و حاوي مواد منفجره شديد همراه با فيوز ضربتي يا مجاورتي است (جهان‌فر، 1399: 13). در سال‌های میانی جنگ تحمیلی، تجهیزات پدافند هوایی ناوهای نیروی دریایی ایران به‌صورت مستقل و تغییر کاربری داده‌شده نیز در اختیار شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی قرار گرفت و استفاده از این نوع سامانه پدافند هوایی دریاپایه، با هدایت و راهبری شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی، اثرگذاری مناسبی در افزایش توان رزم دفاع هوایی دریاپایه ایجاد کرد. ازسوی دیگر با توجه به مشکلات ایجادشده توسط هواپیماهای میگ 25 و ارتفاع بالای پروازی هواپیماهای فوق، تدابیر مختلفی اتخاذ شد. از‌جمله آن تدابیر، تلفیق موشک‌های پدافند هوایی دریاپایه استاندارد و سامانه موشکی زمین‌به‌هوای هاک به‌منظور دستیابی و تحت پوشش قراردادن ارتفاع بالاتر از متوسط و هدف قراردادن هواپیماهای میگ 25 بود (حجامی و جهان‌فر، 1391‌: 46). بهره‌گیری از موشک‌های پدافند هوایی دریاپایه استاندارد به جای موشک هاک برروی لانچر هاک، در برخی از سایت‌های پدافند هوایی مورد آزمون قرار گرفت. سایت هاک شماره 2 (مستقر در احمدآباد مستوفی) و سایت هاک مستقر در جزیره خارک، ازجمله سایت‌هایی بودند که پروژه شباهنگ در آن به مورداجرا درآمد. البته اولین آزمون‌ها در خصوص پروژه شباهنگ در سایت 3 کهریزک انجام شد (محسنی، 1391). پس از پرتاب موفقیت‌آمیز موشک‌های استاندارد از روی پرتابگر هاک، امیدها جهت دسترسی به ارتفاع بالاتر پروازی و میگ‌های 25 افزایش یافت. ازجمله اینکه در مقطعی از تاریخ دفاع مقدس، وظیفه دفاع در برابر میگ 25 به شباهنگ سپرده شد. فرمانده گروه پدافند هوایی تهران در یازدهم خرداد 1364 در رابطه با طرح شباهنگ اعلام کرد که تجهیزات مربوطه به سایت کرج، حمل و عملیاتی شده است. فرماندهی پدافند هوایی به فرمانده گروه پدافند هوایی تهران ابلاغ کرد که در صورت تجاوز هوایی به تهران، فقط سامانه‌های پروژه شباهنگ درگیر و در صورت غیرعملیاتی شدن شباهنگ، سایت 2 هاک درگیر و در صورت داشتن دو هدف در یک‌زمان، سامانه‌های شباهنگ و سایت 2 باهم اقدام تاکتیکی به عمل ‌آورند (فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوایی، 1376: 52). علی‌رغم پرتاب موفقیت‌آمیز موشک شباهنگ از پرتابگر، یکی از مشکلات عمده در آن مقطع، هدایت دقیق موشک استاندارد به‌سمت هدف بود. این مسئله، کارآیی پروژه فوق را تحت‌الشعاع قرار می‌داد. این پروژه بعدها نیز مسیر تحقیقاتی خود را طی كرد و نتایج جالبی از آن به دست آمد که منجر به تقویت توان دفاعی کشور شد (اصلانی، 1380: 50- 54). مآخذ: اصلانی، یعقوب، راکت و موشک‌های استراتژیک جهان، موشک‌‌های سطح‌به‌هوا ،ج ۶، تهران: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1380؛ جهان‌فر، رضا، پدافند هوایی نیروی دریایی ارتش در دفاع مقدس، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1399؛ حجامی، محمود و رضا جهان‌فر، قدر تشنگی؛ بررسی موردی عملکرد پدافند هوایی در دفاع مقدس، تهران: روناس، 1391؛ پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۵، مجموعه اسناد عملکرد پدافند هوایی در هشت سال جنگ تحمیلی، تهران: فرماندهی پدافند هوایی نیروی هوایی‌، 1376؛ محسنی، سیداحمد، فایل صوتی گفت‌وگو با رضا جهان‌فر در خصوص پروژه شباهنگ، 1391.
+استرلا (سهند ۳)، جنگ‌افزار پدافند هوایی. موشك‌هاي دوش‌پرتاب پدافند هوایی استرلا كه در روسيه با نام سام 7 و در ایران با نام سهند 3 شناخته شده و ناتو آن را گريل مي‌نامد، داراي طول 25/1 متر، قطر هفت سانتي‌متر و برد 3500 متر و قابليت عمليات در ارتفاع شصت تا 1500 متر است (اصلانی، 1380: 50- 54). هدايت استرلا، از نوع آشيانه‌يابي غیرفعال بوده و به‌طور مستقيم به دنبال گرمای حاصله از اگزوز هواپيما می‌رود تا به هدف اصابت كند. سر جنگي استرلا، حاوي مواد منفجره شديد اچ.ای است. سامانه‌های پدافند هوایی دوش‌پرتاب استرلا در سال‌های دفاع مقدس توسط پدافند هوایی نیروهای هوایی، زمینی و دریایی ارتش و ژاندارمری و حتی سپاه مورداستفاده قرار گرفتند. نمونه‌هایی از بهره‌گیری استرلا در فرایند پدافند هوایی سایر سازمان‌ها، در قالب جزیی از جنگ‌افزارهای شبکه یکپارچه پدافند هوایی در سال‌های دفاع مقدس را می‌توان به این شرح اشاره کرد: نیروی هوایی در 25 /06/1359 مبادرت به اعزام تعدادی از کارکنان به‌منظور آموزش سهند به رزمندگان نیروی زمینی ارتش کرد تا از تجربیات نیروی زمینی ارتش در خصوص عملیات و نگهداری موشک سهند 3 بهره‌مند شوند (خورند، 1376: 16). ساعت 09:30 پنجم مهر 1359، پست فرماندهي نیروی دریایی ارتش به فرماندهي منطقه يكم دريايي ابلاغ کرد: چهار قبضه جنگ‌افزار ضدهوايي استرلا (سام 7) را به ‌همراه 32 موشكِ مربوطه، به منطقه دوم دريايي بوشهر و به همين تعداد به پايگاه دريايي بندرعباس تحويل دهد تا با كاربري تكاوران دوره‌ديده، برايِ تقويت پدافند هوايي تأسيسات حياتي منطقه، مورد بهره‌برداري قرار گيرند (جهان‌فر، 1399: 48). همچنین پس از درخواست صدور مجوز واگذاري مأموريت پدافند هوايي جزاير سيري و لاوان به پدافند هوایی نيروي هوايي، فرمانده نيروي رزمي 421 نیروی دریایی ارتش در 11:15 نهم مهر 1359‌، پيامي را به این ‌شرحِ خطاب به فرمانده منطقه يكم دريايي بندرعباس صادر و رونوشت آن‌ را به فرماندهي نيروي هوايي منعكس کرد: در نظر است با استقرار توپ‌هاي 23‌ میلی‌متری و موشك‌هاي سام 7 در دو جزيره سيري و لاوان،‌ يگان‌هاي شناور رزمي آن منطقه را از نقش پدافند ضد هوايي اين جزاير رها كنند تا به‌احتمال‌قوی براي مأموريت‌هاي آفندي،‌ آماده و گسترش داده شوند. بدين ‌منظور لازم است دو موشك سام 7 برايِ هر جزيره در نظر گرفته شود (در مجموع يك موشك از منطقه دوم و سه موشك از آن منطقه). بنابراين دستور فرمائيد ضمن تماس با گروه پدافند هوایی بندرعباس (‌پايگاه نهم شكاري)، نسبت ‌به استقرار توپ ضدهوايي 23‌ میلی‌متری كه جواب‌گوي حفاظت مناطق مهم جزاير باشد، اقدام سريع به عمل آید. درضمن هماهنگي‌هاي لازم نیز با شركت نفت مناطق به ‌عمل آيد» (جهان‌فر، 1399: 58). فرماندهی نیروی هوایی در راستای یکنواخت‌سازی سلاح و ایجاد وحدت فرماندهی در 20/4/1362 به فرماندهی پدافند هوایی دستور داد که هشت عراده توپ 23 میلی‌متری فرودگاه کرمانشاه را به ماهواره اسدآباد منتقل کند. درضمن به ستاد مشترک ارتش پیشنهاد کرد تا در نحوه گسترش جنگ‌افزارهای 35 میلی‌متری و سهند 3 تجدیدنظر کرده و جهت تقویت پدافند هوایی تأسیسات ماهواره‌ای مذکور، دو عراده توپ 35 میلی‌متری و سه قبضه سهند 3 از محل‌های کم‌اهمیت‌تر، کسر و به محل مذکور ارسال شود (سعیدمهر،1376: 88). فرماندهی پدافند هوایی در 14/11/ 1363، دستورالعمل گسترش دو آتشبار هاک، 42 عراده جنگ‌افزار 35 میلی‌متری، دو رسد اسکای گارد، پنج رسد آتش موشک راپیر، 26 عراده توپ 23 میلی‌متری و سیزده قبضه موشک‌انداز سهند 3 را تحت عنوان پروژه وحدت، جهت اجرا به واحدهای خود ابلاغ کرد. این گسترش، هم ازنظر کمیت و هم ازنظر کیفیت، وسیع‌ترین عملیاتی است که فرماندهی پدافند هوایی تا آن زمان در آن شرکت کرده است (سعیدمهر، 1377: 234). حمله همه‌جانبه و سنگین هواپیماهای عراق در 10:30 یازدهم خرداد 1364 به شهرهای گیلان‌غرب و پادگان بانه و پیرانشهر انجام گرفت و خسارات زیادی به بار آمد. بنا به گزارش‌های واصله در این حملات، یک فروند هواپیمای دشمن توسط موشک سهند 3 در منطقه سقوط کرد (اسکندرلو، 1377: 53). فرماندهی پدافند هوایی در 16/12/1366 در باره حمله به کارخانه کشت و صنعت کارون به نیروی هوایی ارتش اعلام کرد: در 14:54 درحالی‌که وضعیت منطقه ازجمله کارخانه موردبحث قرمز بود، چهار فروند هواپیمای میگ 23 عراق از سمت 360 تا 45 درجه و با ارتفاع 4000 پا حمله کردند که چهار بمب از دوازده بمب رها‌شده، به تأسیسات کارخانه و بقیه به فضای خالی کارخانه اصابت کردند که بلافاصله کلیه جنگ‌افزارها با هواپیماهای مهاجم درگیر و 737 گلوله 23 میلی‌متری و 93 گلوله 35 میلی‌متری و دو فروند موشک سهند به‌سمت هواپیمای دشمن شلیک شدند. در این حادثه، خسارات جانی و مالی به وجود آمد (اسکندرلو، 1378: 237). به‌منظور پوشش هوایی منطقه هوایی شیراز، دوقبضه موشک سهند در 20/1/1367، در شش کیلومتری غرب صنایع الکترونیک و چهار پست دیده‌بانی گسترش و عملیاتی شد (هاشمی، 1378: 44). مآخذ: اسکندرلو، محمد، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۵، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1377؛ اسکندرلو، محمد، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۷، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1378؛ اصلانی، یعقوب، راکت و موشک‌های استراتژیک جهان، موشک‌‌های سطح‌به‌هوا‌، ج 6، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1380؛ جهان‌فر، رضا، پدافند هوایی نیروی دریایی ارتش در دفاع مقدس، به نقل از سندهای: 590705044 و 3/590709070، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1399؛ خورند، محمود، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۱، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ سعیدمهر، حسن‌علی، پدا��ند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۳، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ سعیدمهر، حسن‌علی، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۴، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1377؛ هاشمی، سیدکاووس و علی بختیاری، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۸، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1378.
+استرلا (سهند۳)، یکی از جنگ‌افزارهای پدافند هوایی یگان‌های عملیاتی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران. جنگ‌افزار سهند ۳ با نام‌های سام ۷ و استرلا ۲، توسط شوروی سابق (روسیه) ساخته ‌و از ۱۳۵۵ با نام طوفان ۱۲، به یگان‌های رزمی نیروی زمینی ارتش واگذار شد و یک دسته با پنج تیم تیرانداز دونفره در گردان‌های رزمی پیاده و زرهی و چهار تیم دونفره در گردان‌های توپخانه سازمان‌دهی گردید. نام این جنگ‌افزار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از طوفان ۱۲ به سهند ۳ تغيير یافت. این جنگ‌افزار برای پشتیبانی هوایی از یگان‌های رزمی و منابع حیاتی کشور، در مقابل حملات هوایی دشمن در سقف پرواز کوتاه مورداستفاده قرار می‌گیرد. دستگاه چکاننده جنگ‌افزار سهند 3 به‌وسیلۀ نفر حمل و تیراندازی می‌شود و در زمین‌های صاف و یا ناهموار، از درون سنگر، از روی خودرو چرخ‌دار و خودروهای زرهی، واگن‌های قطار و عرشه کشتی‌ها (در حال سکون یا حرکت) عليه هدف‌های هوایی قابل تیراندازی است (آئین‌نامه جنگ‌افزار سهند 3). پس از ورود سلاح‌های پدافند هوایی ازجمله جنگ‌افزار سهند 3 به ارتش ایران، ابتدا هیئت آموزشی پدافند هوایی و سپس دانشکده پدافند هوایی در مرکز آموزش توپخانه و موشک‌ها تأسیس شد (کارنامه آموزشی عملیاتی مرکز آموزش توپخانه و موشک‌ها: 3). این دانشکده با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به‌منظور افزایش کارایی و توانمندی خدمه‌های جنگ‌افزار سهند 3 در پدافند هوایی ارتفاع پست از آسمان مناطق نبرد یگان‌های عملیاتی برای مقابل با هواپیماهای و موشک‌های کروز و بالگردهای ارتش بعث عراق، با تشکیل 74 دوره از 1359 تا 1367 شامل دوره هواپیماهای کامت، دوره فرماندهی موشک سهند 3، شبیه‌ساز (سیمیلاتور) سهند 3، دستگاه کا.پ.ام (دستگاه آزمایش موشک سهند) و خودروی ب.ام.13، تربیت خدمه موشک سهند 3 (کد 195) به تعداد 1935 نفر، کارکنان موردنیاز یگان‌های عملیاتی را تأمین کرد (اطلاعات یگانی دانشکده توپخانه پدافند هوایی: 2- 14). با توجه به محدودیت جنگ‌افزارهای گردان‌های پدافند هوایی لشکرها و گروه‌های توپخانه در طول جنگ‌، پوشش هوایی ارتفاع کم گردان‌های عملیاتی پیاده، زرهی و توپخانه نیروی زمینی ارتش در عملیات‌های پدافندی و آفندی با جنگ‌افزارهای سهند 3 بود. یگان‌های رزمی در مقابله با هواپیماهای ارتش بعث عراق در ارتفاع پست در هشت سال جنگ تحمیلی، 27617 موشک سهند 3 جنگی به ‌کار گرفتند و شلیک کردند. همچنین در طول جنگ بنا به درخواست یگان‌های عملیاتی، گروه‌هایی از اساتید و متخصصین جنگ‌افزارهای سهند 3 در سال‌های 1359 تا 1364 به‌منظور آموزش موشک سهند 3، آزمایش و آموزش دستگاه چکاننده، تعمیر و نصب و آموزش دستگاه سیمیلاتور، آموزش عملی، یک‌بار دوره فرماندهی موشک سهند 3، آموزش نحوه به‌کارگیری دستگاه کا.پ.ام، همچنین بررسی وضعیت موشک‌های سهند 3 یگان‌های به منطقه عملیاتی اهواز و آبادان، قرارگاه کربلا، لشکرهای 81، 92، 77، 81، 28، 64 و 84 و گروه‌های 22 و 33 توپخانه اعزام شدند. دسته‌های سهند 3 در یگان‌های نزاجا، در مأموریت ویژه‌ اسکورت کاروان‌های کشتی (طرح عملیاتی اژدر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران) به‌منظور حفاظت از تردد کاروان‌های کشتی تجاری و بازرگانی ایران از طریق آبراه خورموسی در منتهی‌الیه شمال غربی خلیج‌فارس منتهی به بندر امام، به‌کار گرفته شدند. نیروی زمینی ارتش در همکاری و هماهنگی با نیروی دریایی ارتش در این مورد برابر طرح عملیاتی اژدر، با استقرار پنج تیم سهند 3 در نهر قاسمیه و دهانه فاو در مسیر پرواز موشک‌های کرم ابریشم عراق، در پوشش و دید و تیر آن‌ها قرار گرفت. علاوه بر این افسران متخصص جنگ‌افزار سهند 3 از مرکز آموزش توپخانه و موشک‌های اصفهان، 48 ساعت قبل از اجرای مأموریت اسکورت کاروان دریایی، به‌منظور انجام آموزش و تمرینات لازم و آزمایش جنگ‌افزار سهند 3‌، به منطقه اعزام می‌شدند. در این مأموریت، تیم‌های سهند 3 نیروی زمینی ارتش در دوازدهم دی 1362، یک فروند موشک رها‌شده دشمن به‌سوی کاروان کشتی‌ها را رهگیری کردند و موفق به انهدام آن در هوا شدند. این اقدامِ موفق، باعث به صفررسیدن فعالیت موشکی دشمن در 28 دی 1362 شد (مستخرجه از اسناد و مدارک پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش). نیروی زمینی ارتش در ۱۳۶۰، به‌منظور پوشش راه‌های نفوذی در پیرامون مناطق عمده کشور، با بهره‌گیری از کارکنان داوطلب در محل‌های موردنظر مستقر و عملیاتی آن‌ها، 56 قبضه موشک‌انداز سهند 3 به نیروی هوایی ارتش واگذار کرد (نقش و عملکرد ستاد کل پدافند هوایی: 51). ایام جنگ و تحولات میدانی آن، مسئولیت سنگینی را متوجه یگان‌های پدافند هوایی و دسته عملیاتی سهند 3 به‌خصوص گروه‌های توپخانه نزاجا کرد. با توجه به حملات هوایی دشمن بعثی به شهرها و مناطق مسکونی و حیاتی کشور و برای مقابله با این تهدید و ایجاد امنیت نسبی برای شهروندان، در تقدم یکم نیروهای مسلح، نیروی زمینی ارتش ملزم به اعزام بخشی از یگان‌های پدافند هوایی و دسته‌های سهند 3 به‌منظور تقویت سیستم پدافند کشور شد (اسدی، 1393: 312). در همین راستا 76 تیم عملیاتی جنگ‌افزار سهند 3 با خدمه‌های آن، در نقاط حساس و حیاتی کشور و رینگ‌های پدافندی در معابر نفوذ هواپیماهای دشمن در نیمه اول 1364 مستقر شدند (نقش و عملکرد ستاد کل پدافند هوایی: 52). یگان‌های پدافند هوایی سپاه در هريك از نیروهای زمینی، دریایی و هوایی حتی‌الامکان در تأمین نیازمندی‌های دفاع هوایی ارتفاع کم یگان‌ها و پادگان‌های نظامی مربوط به خود شرکت مؤثر داشتند. نیروی زمینی ارتش به‌منظور ایجاد توانایی رزمی در ابعاد نیروی انسانی و تجهیزاتی در امر سازمان‌دهی و آموزش جنگ‌افزار سهند 3 و همچنین بازدید از این سیستم و حاضر‌به‌کاری آن در یگان‌های سپاه، همکاری تنگاتنگی با آن نهاد داشت؛ به‌طوری‌که سه دوره تربیت خدمه موشک سهند 3 برای کارکنان پایور سپاه در سال‌های 1363 و 1364 با 72 نفر و دوره دستگاه کا.پ.ام برای کارکنان آن در سال‌های 1363 و 1367 با سه نفر به اجرا گذاشت (اطلاعات یگانی دانشکده پدافند هوایی: 2- 7). همچنین بنا به درخواست سپاه‌، متخصصین دستگاه کا.‌پ.ام دانشکده پدافند هوایی مرکز آموزش توپخانه مجهز به دستگاه تست‌کننده جنگ‌افزار سهند 3، به‌منظور تست موشک‌های سهند 3 سپاه مستقر در جزیره خارک، در 1367 به آن جزیره اعزام شدند (مستخرجه از اسناد و مدارک پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش). گروه 99 پدافند هوایی نیروی زمینی ارتش برابر امریه معاونت طرح و برنامه نزاجا، از هجدهم فروردین 1366 تشکیل شد و نزاجا پس از مدتی‌، تشکیل یک آتشبار مستقل سهند 3 را در این گروه لازم تشخیص داد و این آتشبار با واگذاری 29 سرباز دوره‌دیده، با شماره 806 تشکیل شد و بلافاصله پس از تشکیل، تیم‌هایی عملیاتی مجهز به جنگ‌افزار سهند 3 را به تأسیسات حساس و حیاتی کشور ازجمله کارخانه واگن پارس اراک، صنایع دفاع اصفهان، هوانیروز کرمانشاه، شهر خرم‌آباد، سد منجیل و نیروگاه لوشان اعزام کرد. تیم‌های عملیاتی سهند 3 این یگان، در استان مرکزی (اراک) موفق شدند یک فروند میراژ 2000 ارتش بعث عراق را سرنگون کنند. فرماندهی آتشبار مستقل 806 سهند 3 پس از تأسیس تا پایان جنگ‌، به عهده سروان محمدحسین خرسند بود (کارنامه عملیاتی گروه 99). مآخذ: اسدی، هیبت‌الله، آتش توپخانه، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1393؛ اسناد و مدارک پژوهشکده دفاع مقدس، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، پرونده توپخانه، 1359-1366؛ اطلاعات یگانی دانشکده توپخانه پدافند هوایی، شاهین‌شهر اصفهان: آموزش دانشکده پدافند هوایی، 1396؛ آئین‌نامه جنگ‌افزار سهند 3، شاهین‌شهر: دانشکده پدافند هوایی، 1378؛ اسناد و مدارک فرماندهی آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش، تهران: آموزش و تأمین فرماندهی مهمات ف. آماد و پش نیروی زمینی ارتش، 1378، کارنامه آموزشی عملیاتی مرکز آموزش توپخانه و موشک‌ها، اصفهان: آموزش و تأمین مراتو، 1375؛ کارنامه عملیاتی گروه 99 پدافند هوایی، تهران: رکن سوم گروه 99، 1377؛ نقش و عملکرد ستاد کل پدافند هوایی، موزه و تاریخ‌نگاری نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1395.
+استقبال خونین، این کتاب، توسط سرتیپ‌دوم ستاد علی عبدی بسطامی در ۱۸۷ صفحه و با شمارگان 2000 جلد در نوبت دوم، توسط انتشارات ایران سبز در ۱۳۹۰ چاپ و منتشر شده است. کتاب مذکور، اولین بار توسط نشر صریر در 1385 انتشار یافته بود. این کتاب به وضعیت تیپ مستقل ۸۴ پیاده خرم‌آباد در جریان انقلاب اسلامی و سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی و تصویری کلی از وضعیت کشور ایران در 1358 می‌پردازد. همچنین اوضاع کلی کردستان، چگونگی حرکت گردان 139 پیاده به شهر سقز، مأموریت‌های تیپ ۸۴ پیاده خرم‌آباد در آن شهر، شهادت فرمانده تیپ سقز، قطع درگیری با ضدانقلاب، عملیات پاک‌سازی ارتفاع مشرف بر پادگان، گلوله‌باران پادگان و پاک‌سازی شهر و فعالیت‌هایی که در توسعه امنیت و برقراری آرامش انجام گرفت و گزارش‌هایی از توسعه امنیت در سایر مناطق کردستان و آذربایجان غربی و مأموریت هیئت حسن ‌نیت و تعویض یگان را موردبررسی قرار می‌دهد. مؤلف در صفحه ۱۳۸ کتاب می‌نویسد: شهر و پادگان سقز، پذیرای تعداد زیادی از نظامیان و پاسدار کمیته انقلاب اسلامی بود و همه محله‌ها و کوچه‌ها و بازار، شاهد عناصر اطلاعاتی و پاسدار و نظامی بود. آرامش و امنیت کامل برقرارشده بود؛ به‌طوری‌که ما آزادانه و بدون هیچ احساس خطری برای خرید، استحمام و گردش در خیابان‌ها، وارد شهر سقز می‌شدیم. تحولات ناشی از انقلاب اسلامی در شهر سقز و شاید دیگر شهرهای کردستان هنوز مشهور نبود و آثار رژیم گذشته محو نشده بود. روزی با تعدادی از جوانان شهر سقز به بحث و گفت‌وگو پرداختم تا علت درگیری آنان با ارتش و به‌طور‌کلی دیدگاه و ایده و آرمان آن‌ها را جویا شوم. آن جوانان تحت تأثیر گفته‌ها و تبلیغات گروهک‌های کمونیست و احزا�� چپ‌گرا، شیفته و طرف‌دار حکومتی کارگری و مارکسیستی بودند. آن‌ها در خواب‌و‌خیال خودمختاری کردستان و اداره آن به روش کشورهای بلوک شرق بودند و ایالت یا کشوری را آرزو می‌کردند که در آن قید‌و‌بندهای مذهبی نباشد. مآخذ: عبدی بسطامی، علی، استقبال خونین، چ 2، تهران: ایران سبز، ۱۳۹۰.
+استقرار، عملیات پدافند هوایی. استقرار، واژه‌ای است که با مفهوم گسترش جنگ‌افزار و تجهیزات و قرارگرفتن آن‌ها در محل مناسب جهت عملیات نظامی به کار می‌رود. این واژه در طول هشت سال دفاع مقدس نیز به‌کرات شنیده و به کار گرفته شد و شامل اقدامات عمده مقابله با هواپیماهای دشمن در اقصی نقاط کشور در زمین، هوا و دریاست (رخت‌افکن، 1398: 1). فرماندهی پدافند هوایی در شروع جنگ تحمیلی، دارای نوزده سامانه رادار ثابت (استقراری) شامل رادارهای بابلسر، مشهد و شهرآباد از نوع مارکنی و رادار تبریز از نوع آ.آر 5 ساخت شرکت پلسی کشور انگلستان و شش سامانه‌ راداری از نوع اف.پی.اس 100 ساخت کشور آمریکا شامل رادارهای همدان، دزفول، بوشهر، بندر عباس، کیش و جاسک و ده سامانه رادار متحرک (تاکتیکی) بود. شش سامانه رادار اف.پی.اس 100 باند فرکانسی «اِل» در کنار سامانه رادار ارتفاع‌یاب اف.پی.اس 89 در باند «اِس» از رادارهای پرکار و قابل‌اطمینانی بودند که خدمت پایداری را در زمان صلح و جنگ در قرارگاه پدافند هوایی به ثبت رساندند. یک دستگاه از این رادارها در شروع جنگ تحمیلی، در سایت رادار دهلران بمباران شد و به‌طور کامل از بین رفت. دستگاه رادار سمت‌یاب و یک دستگاه ارتفاع‌یاب آن نیز در سایت رادار بوشهر، در 1366 مورد اصابت موشک ضد رادار از نوع مارتل (آ.اس 37) هواپیماهای میراژ قرار گرفت که هردوی آن‌ها بازسازی و عملیاتی شدند. هشت سامانه رادارهای پیشرفته آ.دی.اس 4 ساخت کارخانه وستینگ هاوس، در قرارگاه موجود بود که اولین سامانه از این نوع، در سایت کرج نصب و عملیاتی شد و رادارهای بعدی در گنو بندر عباس، سایت‌های رادار هاشم‌آباد، بهبهان، ممان و آبدانان عملیاتی شدند (موزه و تاریخ‌نگاری، 1397: 54). هشت سامانه راداری سه‌بُعدی تاکتیکی پیشرفته از نوع جی.پی.اس 11 (تی.پی.اس 43) قابل‌ حمل‌و‌نقل سریع با هواپیما، با سامانه رادار شناسایی یو.پی.ایکس 23 دارای مد «سی» نیز در جنگ خدمت شایان توجهی را به پدافند کردند. پس از تسخیر لانه جاسوسی و تجاوز هواپیماهای آمریکایی به طبس، یک سامانه رادار تونیک که از رده خارج‌شده بود، به‌وسیلۀ کارکنان متخصص فنی در گروه رادارهای تاکتیکی بازسازی و در 8/8/1359 در چابهار گسترش یافت. نقش و عملکرد رادارهای تاکتیکی در دوران هشت سال دفاع مقدس با انجام جابه‌جایی‌های تاکتیکی و جایگزینی آن‌ها به ‌جای رادارهای اعلام خبر دور و مراقبت پرواز که مورد اصابت موشک‌های ضد رادار و یا بمباران هوایی قرار می‌گرفتند و یا جهت پوشش شبکه راداری کشور که در سایت‌های تاکتیکی گسترش می‌یافتند، بسیار چشمگیر بود. مراتب گسترش‌ها از بدو ورود این سامانه به کشور و در دوران جنگ تحمیلی به این شرح است: اولین رادار جی.پی.اس 11 در پادگان قلعه‌مرغی گسترش یافت و جایگزین رادار تونیک شد. یک سامانه از این نوع رادار، در ارتفاعات دینارکوه گروه پدافند هوایی آبدانان گسترش یافت و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. یک سامانه راداری قبل از پیروزی انقلاب، در کشور عمان گسترش‌یافته بود که در 1357 جمع‌آوری و به کشور بازگردانده شد. ایستگاه رادار دهلران در روزهای نخستین جنگ تحمیلی، براثر بمباران هواپیماهای دشمن منهدم شد و جهت تأمین پوشش راداری جلگه میانی، یک سامانه راداری جی.پی.اس 11 در منطقه سد دز در 26/8/1359 استقرار یافت و در مدار عملیاتی قرار گرفت. یک سامانه رادار متحرک تونیک در 1/12/1359، در مشرحات اهواز استقرار یافت. یک سامانه راداری جی.پی.اس 11 در 7/8/1360، در منطقه بندر امام (اسکله 33) مستقر شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این رادارها در طول جنگ با اِعمال فرماندهی و کنترل هواپیماهای تندخیز و طرح پدافند هوایی و همچنین هدایت هواپیماهای سوخت‌رسان و شنود الکترونیکی و همچنین هدایت پست‌های فرماندهی سایت‌های موشکی هاک و توپخانه ضدهوایی ارتفاع کم، نقش مهمی در انهدام هواپیماهای متجاوز دشمن و دفاع از مناطق عملیاتی و نقاط حساس و حیاتی ایفا کردند (گراوندی، 1399: 8 و 11 و 12 و 13). رادارهای مستقر در مناطق درگیر عملیات در طول هشت سال دفاع مقدس، 33721 فروند از هواپیماهای متجاوز را کشف کردند و با بهره‌گیری و کنترل 13581 پرواز اسکرامبل و 47885 پرانه پرواز گشت هوایی اختصاص‌یافته به طرح پدافند هوایی علیه هواپیماهای متجاوز، اقدام تاکتیکی انجام گرفت (رخت‌افکن، 1398: 426 و 427). سامانه موشکی هاک از 1354، وارد خدمت در پدافند هوایی شد. این سامانه جهت مقابله با اهداف ارتفاع پست و متوسط، به‌صورتِ کاملاً متحرک طرح‌ریزی‌ شده است. کل سامانه موشکی هاک قابل‌حمل و جابه‌جایی از طریق زمین، هوا و دریاست. این سامانه با 346 مرحله گسترش در طول هشت سال دفاع مقدس و با استفاده از قدرت آتش و قابلیت تحرک و جابه‌جایی سریع، توانست تعداد زیادی از هواپیماهای دشمن را در عملیات مختلف جنگ تحمیلی سرنگون سازد. توپ‌های ضدهوایی فرماندهی پدافند هوایی که در جنگ تحمیلی مورداستفاده قرار گرفتند، عبارتند از: توپ 35 میلیمتری مجهز به رادار اورلیکن، توپ 35 میلیمتری مجهز به رادار اسکای گارد، توپ 23 میلیمتری و توپ 5/14 میلیمتری. سامانه ضد هوایی اسکای گارد، درواقع سامانه پیشرفته اورلیکن است که در 1970 توسط شرکت کنتراوس سوئیس طراحی و ساخته شد. 24 سامانه اسکای گارد در 1364 وارد خدمت در فرماندهی پدافند هوایی و 22 سامانه نیز یک سال بعد وارد نیروی زمینی ارتش شدند؛ لیکن سامانه‌های اسکای گارد نزاجا پس از مدتی در اختیار فرماندهی پدافند هوایی قرار گرفت. چندی بعد هفت سامانه اسکای گارد نوع «ام» که قابلیت پرتاب موشک را داشت، بدون موشک، خریداری و وارد خدمت در پدافند هوایی شد و سامانه‌های اسکای گارد فرماندهی پدافند هوایی، به 53 سامانه افزایش یافت. با ورود این سامانه به پدافند هوایی، تحولی شگرف در کشف و اقدام تاکتیکی علیه هواپیماهای نفوذی در ارتفاع پست به مناطق حساس و حیاتی به وجود آمد و تعدادی از هواپیماهای متجاوز به‌وسیلۀ این سامانه سرنگون شدند. توپ ضد هوایی 23 میلیمتری، ساخت کشور روسیه است و علیه هواپیماهای متجاوز تا ارتفاع 1500 متر و هدف‌های زمینی و دریایی تا برد 2000 متر به‌ کار می‌رود. این توپ دارای دو نوع گلوله ضد زره و محترقه شدید (خودتَرَکان) است. با این توپ به سه طریق حاضر‌به‌جنگ از روی چرخ‌ها، در حال توقف و در حال حرکت می‌توان تیراندازی کرد. فرماندهی پدافند هوایی در آغاز جنگ تحمیلی، دارای 593 عراده توپ 23 میلیمتری بود که تا پایان جنگ تحمیلی، به بیش از هزار قبضه افزایش یافت و بالغ‌ بر 23759 مرحله جابه‌جایی و استقرار در مناطق عملیاتی و نقاط آسیب‌پذیر کشور داشت و در سرنگونی تعداد زیادی از هواپیماهای متجاوز سهیم بود. توپ 5/14 میلیمتری ضدهوایی چهارلول، ساخت شوروی سابق است و برای مقابله با هواپیماهایی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند، ساخته‌شده است. مأموریت اصلی آن، تیراندازی علیه هدف‌های هوایی با سقف پرواز کم و مأموریت فرعی آن تیراندازی علیه سنگرهای فعال و تجمع نفرات دشمن است. این توپ برای انجام مأموریت‌های فوق، دارای دو نوع دستگاه نشانه‌روی هوایی و زمینی است. توپ 5/14 میلیمتری ضد هوایی در جنگ تحمیلی، برای مدت کوتاهی در اختیار فرماندهی پدافند هوایی بود و چندی بعد به نیروی زمینی ارتش تحویل شد. این سامانه در طول جنگ تحمیلی، 1504 مرحله در نقاط مناطق عملیاتی و همچنین نقاط حساس و حیاتی گسترش‌ یافت و در انهدام تعدادی از هواپیماهای دشمن شرکت داشت. جنگ‌افزار سهند 3 (سام 7) ساخت کشور روسیه است که در اوایل جنگ تحمیلی، وارد خدمت در فرماندهی پدافند هوایی شد. این جنگ‌افزار دارای دستگاه هدایت مادون‌قرمز است و به‌منظورِ تأمین پدافند هوایی ارتفاع پست یگان‌های پیاده، توپخانه و ... در مقابل حملات هوایی دشمن مورداستفاده قرار می‌گیرد. موشک دوش‌پرتاب سهند 3 قابل‌حمل توسط نفر است و علیه هدف‌های دور و نزدیک‌شونده به‌ کار می‌رود و می‌توان آن را در زمین‌های هموار و ناهموار و در داخل خودروهای زرهی در حال حرکت یا سکون به ‌کار گرفت. این سامانه هم‌زمان با استقرار پست‌های دیدبانی در مسیر راه‌های نفوذی هواپیماهای عراقی در ارتفاع پایین مستقر و ضمن کشف نسبت به اجرای آتش ‌علیه این‌گونه هواپیماها با هماهنگی فرماندهی و کنترل انجام می‌گرفت (موزه و تاریخ‌نگاری، 1397: 55 و کیا، 1398: 26 و 27 و 46). مآخذ: رخت‌افکن، علی، عملیات مانوری جنگ‌افزارهای پدافند هوایی، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398؛ رخت‌افکن، علی، گسترش و جابه‌جایی جنگ‌افزار و تجهیزات پدافند هوایی، تهران‌: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398؛ کیا، سیداحمد، نقش دیده‌بانی بصری در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398؛ گراوندی، سلیم، رادارهای تاکتیکی، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1399؛ موزه و تاریخ‌نگاری، تجهیزات و جنگ‌افزارهای فرماندهی پدافند هوایی، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1397.
+اسحاق‌آبادی ‌نیاسری، چنگیز، (۱۳3۷- ۱۳6۷) شهید، فرمانده گردان 166 پیاده تیپ 2 زرهی بیستون لشکر 81 زرهی کرمانشاه نیروی زمینی ارتش. بیست‌وششم اردیبهشت، در تهران زاده شد. پدر بزرگوارش، غلام‌علی و مادرش، فاطمه حسن‌زاده نام داشتند (سند: 1003/م/58). تحصیلات ابتدایی را در 1351 و دوره دبیرستان نظام را در تهران گذراند. پس از اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با موفقیت در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در هشتم مهر 1357 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دانشجوی سال سوم دانشکده افسری بود که رژیم بعثی عراق به ایران اسلامی حمله کرد. او ازجمله دانشجویانی بود که داوطلب اعزام به مناطق عملیاتی شد و با هم‌گروهانی‌های خود از سوم مهر تا یازدهم آبان 1359، در مقاومت 34 روزه در خرمشهر و سوسنگرد حضور داشت (پرونده خدمتی). چنگیز در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت و در بیست‌وپنجم مرداد 1360 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز اعزام شد و به‌صورتِ فشرده و به خاطرِ نیاز عملیاتی در شرایط جنگی، به مدت دو ماه و سیزده روز دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فراگرفت. پس از پایان دوره مقدماتی، لشکر 81 زرهی کرمانشاه را که در مناطق عملیاتی غرب کشور در منطقه‌ عمومی گیلان‌غرب، سرپل ذهاب، نفت‌شهر و سومار مشغول نبرد با نیروهای ارتش متجاوز عراق بود، برای خدمت انتخاب کرد و به‌عنوانِ فرمانده‌ دسته‌ یکم گروهان 1 در گردان تکاوران مالک ‌اشتر و سپس در مشاغلی همچون فرمانده گروهان 1 گردان مالک ‌اشتر، گردان 767 تکاور و فرمانده گردان 166 پیاده به خدمت ادامه داد. نُه بار مورد تشویق سلسله‌مراتب فرماندهی قرار گرفت و به علت ابراز رشادت و فداکاری در عملیات رزمی، به استناد ماده یازدهم قانون استخدام ارتش، به هجده ماه ارشدیت جنگی نائل آمد (پرونده خدمتی). پس از پنج ماه حضور در مناطق عملیاتی غرب کشور و در زمان اعزام به مرخصی عملیاتی، در دوازدهم دی 1360 با دخترخانمی از خاندان قرنین ازدواج کرد. حاصل ازدواج وی فرزند پسری به نام‌ فرشاد، متولد سیزدهم دی 1362 و دختری به نام فرنوش، متولد پنجم تیر 1365 است (تصویر شناسنامه). در دی 136۱ در منطقه‌ عملیاتی غرب کشور، با رزمندگان گردانش از رودخانه‌ الوند تا رودخانه‌ كنگاگوش گسترش یافت و به پدافند از این منطقه پرداخت. همچنین در عملیات آفندی خیبر در مناطقی از استان‌های بصره، العماره و جزایر مجنون عراق شرکت داشت. در عملیات آفندی عاشورا در منطقه غرب و در عملیات آفندی والفجر 8 در منطقه‌‌ جنوب حضور فعال داشت و در منطقه‌‌ عمومی زبیدات عراق، در 26 فروردین 1365 پدافند مؤثری را اجرا کرد و در عملیات آفندی کربلای 6 در منطقه‌‌ غرب حضور داشت. بیست‌وپنجم مرداد 1363، به درجه ستوان‌‌یکمی نائل آمد (پرونده خدمتی). بیش از 95 ماه در مناطق عملیاتی گیلان‌غرب، نفت‌شهر، سومار و سرپل ذهاب حضور داشت و به‌عنوان فرمانده گردان 166 پیاده تیپ 2 زرهی بیستون از لشکر 81 زرهی کرمانشاه انتصاب یافته بود. سرانجام در 08:15 دوم بهمن 1367 در منطقه‌‌ عملیاتی نفت‌شهر و در حال عبور از جاده‌ خاکی متصل به جا‌ده‌‌ نفت‌شهر در حال شناسایی بود که براثرِ برخورد خودروی فرماندهی با مین ضد تانک ام 19 به‌جای‌مانده از قوای بعثی عراق، به‌شدت از ناحیه پاها، دست‌ها و سر و صورت زخمی شد. پس از مداوای اولیه در بیمارستان صحرایی در منطقه، به بیمارستان 502 تهران اعزام شد؛ لیکن شدت جراحات وارده به حدی بود که هنگام انتقال به تهران به شهادت رسید (پرونده‌ شهادت). پیکر سرگرد شهید چنگیز اسحاق‌آبادی نیاسری، در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) به خاک سپرده شد. (عند ربهم یرزقون، 1394�� 1/26). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1003/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج ۱، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.
+اسدآباد ایستگاه ارتباطی، در گردنه اسدآباد استان همدان قرار دارد. این ایستگاه در دوران قبل از انقلاب، به‌عنوان ایستگاه ماهواره‌ای غرب کشور طراحی ‌شده بود. به دلیل موانع و پستی و بلندی‌های کوه‌های غرب کشور، ارسال و دریافت امواج مخابراتی با مشکل مواجه بود. در این ایستگاه که در ارتفاعات کوه‌ها قرار دارد، سیگنال‌های دریافتی پس از تقویت، به داخل کشور و یا به مناطق غرب کشور ارسال می‌شود. این ایستگاه، قابلیت رله ارتباطی امواج را داراست. چندین دستگاه ارتباطی برای ارگان‌های دولتی، در آن مستقر هستند. علاوه بر سامانه‌های ارتباطی، سامانه‌ها و آنتن‌های ارسال امواج رادیو و تلویزیون در آنجا استقرار دارند. در فصل زمستان به علت بارش سنگین برف و کولاک، تردد به این ایستگاه به‌سختی انجام می‌شود. این ایستگاه در طول هشت سال دفاع مقدس، نقش ارزنده و حیاتی در ارتباط واحدهای دفاعی و مخابره اطلاعات از میدان جنگ به مرکز و اقصی نقاط کشور ایفا کرده است. پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با استقرار سامانه‌های پدافندی برای محافظت از این ایستگاه، توانست توانمندی خود را به‌خوبی به نمایش بگذارد. جنگنده‌های نیروی هوایی عراق در طول جنگ تحمیلی، چندین بار قصد حمله به آنجا را داشتند که با آتش پدافندی، مجبور به ترک منطقه شدند (اسکندرلو، 1373: 25). فرماندهی اطلاعات و ارتباطات ‌پدافند ‌هوایی ‌ارتش (فاوا) در دوران دﻓﺎع ﻣﻘﺪس، از رسته‌های ﻣﻬﻢ پشتیبانی‌کننده رزﻣﻨﺪﮔﺎن ایران اﺳﻼمی ﺑﻮد و از ﻃﺮﯾﻖ آن، ﭘﯿﻮﻧﺪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ یگان‌ها ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﺎ رده‌های ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺻﻮرت می‌گرفت و از عالی‌ترین ﺳﻄﻮح ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ در ﺟﻨﮓ، ﺗﺎ پائین‌ترین ﺳﻄﻮح از آن ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ می‌شدند. ارﺗﺒﺎﻃﺎت در دﻓﺎع ﻣﻘﺪس، به‌عنوان ﺳﻠﺴله‌اﻋﺼﺎب ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻗﻠﻤﺪاد می‌شد و ﯾﮑﯽ از واﺣﺪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار و تعیین‌کننده در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ عملیات ﺑﻮد؛ چراکه ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺻﺤﯿﺢ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﮐﻨﺘﺮل، ﺑﺪون ارﺗﺒﺎﻃﺎت امکان‌پذیر ﻧﯿﺴﺖ. ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻓﺎوا ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﮐﻤﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت و تجهیزات در سال‌های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس؛ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻬﻢ اﻧﺘﻘﺎل دﺳﺘﻮرات، تصمیمات و ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن را ﺑﻪ رده‌های ﺗﺎﺑﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داشته و ﭘﺎبه‌‌پای آﻧﺎن در ﺗﻤﺎﻣﯽ عرصه‌ها ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ. ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوضاع جبهه‌ها ﻣﻄﻠﻊ می‌شدند و ﺗﺪاﺑﯿﺮ، دیدگاه‌ها و دستورات ﺧﻮد را ﺑﻪ آن‌ها اﺑﻼغ می‌کردند. ﺣﺮﮐﺎت دﺷﻤﻦ و اﻗﺪاﻣﺎت دشمن، ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﻮح می‌رسید و اﻗﺪاﻣﺎت موردنظر در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺎت نیروهای متخاصم عراقی ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ ﯾﮕﺎنﻫﺎي رزﻣﯽ اﺑﻼغ می‌شد (کیا، ۱۳۹۴: ۲۲). پست فرماندهی ایستگاه ارتباطی اسدآباد در طول جنگ تحمیلی، پیام‌های مخابره‌شده را با کد امنیتی، در اختیار پست فرماندهی اصلی در منطقه پدافند هوایی همدان قرار می‌داد. شبکه کنترل فرماندهی ایستگاه ماهواره‌ای اسدآباد عبارت بودند از: پست فرماندهی، مکانی مناسب برای دستورات فرمانده و تصمیم‌گیری‌ها، فرعی؛ پست فرماندهی اصلی گروه پدافند هوایی، مرکز کنترل گزارش‌ها و مواضع آتشبار 2 ارتفاع کم تحت امر گروه پدافند هوایی همدان (همان: 39). در دوران دفاع مقدس چهار عراده توپ 23 میلی‌متری و دو عراده توپ 35 میلی‌متری مربوط به جنگ‌افزارهای ارتفاع کم، به‌منظور حفاظت در مقابل بمباران جنگنده‌های عراقی، توسط گروه پدافند هوایی همدان در آن ایستگاه ارتباطی مستقر شدند. در تیر 1367 به علت افزایش هجوم حملات هوایی عراق و مقدمات عملیات مرصاد با گسترش سامانه‌های پدافندی در غرب کشور، نُه عراده توپ ضدهوایی 35 میلی‌متری و سه قبضه موشک سهند 3 توسط گروه پدافند هوایی همدان در ایستگاه مخابراتی اسدآباد استقرار یافتند (رخت‌افکن، ۱۳۹۸: ۱۵۹). از افسران و درجه‌داران شاخص در دفاع هوایی این سایت، می‌توان از سرهنگ حسین حاجی و سرهنگ رحمت‌الله یاراحمدی نام برد که در گسترش پدافند هوایی این ایستگاه، نقش مهمی را ایفا کردند. ایستگاه ماهواره‌ای اسدآباد زیر نظر پست فرماندهی و مرکز کنترل گزارش‌ها منطقه پدافند هوایی همدان، فعالیت داشت. دیده‌بانان آموزش‌دیده گروه پدافند هوایی همدان مستقر در این ایستگاه، تمامی تجاوزات مرزی جنگنده‌های دشمن بعثی را رسد و به‌موقع به مبادی ذی‌ربط منعکس می‌کردند. یک قبضه موشک دوش‌پرتاب سهند 3 در اردیبهشت‌ 1367، به طرح دیده‌بانی ایستگاه ارتباطی اسدآباد اضافه شد (همان: 204). مآخذ: اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی هوایی، 1373؛ رخت‌افکن، علی، گسترش تجهیزات پدافندی، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1398؛ کیا، سیداحمد، نقش ارتباطات و فنّاوری اطلاعات دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1394.
+اسدخواه، فردین، (۱۳43- ۱۳69) شهید، افسر اجرائیات گروهان 1 گردان 430 مهندسی لشکر 30 پیاده گرگان نیروی زمینی ارتش. فرزند حسین، دوم اردیبهشت در شهرستان رودسر از توابع استان گیلان دیده به جهان گشود. پس از سپری‌نمودن تحصیلات اولیه در زادگاهش و اخذ مدرک دیپلم در رشته علوم تجربی، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در بیستم آذر 1362 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. فردین در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت و در بیستم بهمن 1365، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. او که در دورۀ دانشجویی رستۀ مهندسی را انتخاب کرده بود، برای گذراندن دورۀ مقدماتی این رسته، به مرکز آموزش مهندسی بروجرد فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، را فراگرفت (پرونده خدمتی). اسدخواه در پایان دوره به لشکر 30 پیاده گرگان اختصاص و در گردان 430 مهندسی انتصاب یافت. در مشاغل فرمانده دسته یکم مهندسی رزمی و افسر اجرائیات گروهان 1 گردان 430 مهندسی لشکر 30 گرگان به خدمت ادامه داد. دوره خنثی‌سازی بمب را با موفقیت سپری کرد و ازسوی یگان آموزش‌دهنده، به علت کسب رتبه ممتاز و اخذ معدل 30/19، مورد قدردانی قرار گرفت (‌اطلاعات یگانی و خانواده و هم‌رزمان شهید). سرانجام در 26 خرداد 1369 در منطقه عملیاتی اشنویه، بر‌اثر انفجار مین مجروح شد و هنگام تخلیه به مراکز امدادی، در داخل بالگرد به فیض شهادت نائل آمد. پیکر مطهرش پس از تشییع باشکوه در زادگاهش، در گلزار شهدای شهرستان رودسر به خاک سپرده شد. (شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران). مآخذ: اطلاعات دریافتی از خانواده و هم‌رزمان شهید؛ پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران‌؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی؛
+اسدزاده، ابوالفضل، (۱۳33- ۱۳64) شهید، خلبان هواپیمای اف 5 نیروی هوایی ارتش. فرزند جهانگیر، 26 آذر در جهرم متولد شد. پس از تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ مدرک دیپلم طبیعی؛ در یکم مهر 1352 وارد آموزشگاه افسری نیروی هوایی شد و در یکم فروردین 1354، با رتبه ممتاز و با درجه ستوان‌‌سومی در رسته رادار یا فایتر کنترلر فارغ‌التحصیل شد و به‌عنوان استاد رادار به خدمت خود ادامه داد. حین خدمت با توجه به علاقه به پرواز، تغییر رسته داد و در هفدهم خرداد 1356 جذب دانشکده خلبانی شد (www.eheyat.com). پس از آموزشهای اولیه علمی، زبان و پروازهای مقدماتی؛ به‌منظور طی دوره پیشرفته آموزش خلبانی، در 27 آبان 1356 به کشور آمریکا عزیمت کرد. آموزش‌های لازم را با هواپیماهای آموزشی تی 41 و تی 37 در پایگاه هوایی لافلین، در سیزدهم آذر 1357 به پایان برد و به دریافت نشان خلبانی نائل آمد. سپس آموزش پرواز با جت فراصوت تی 38 را در نیز همان پایگاه طی کرد و در 27 خرداد 1358 به ایران بازگشت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 21: ۹۰). در دوره آموزشی آمریکا در دروس زمینی و آموزشهای تخصصی پروازی، دانشجوی برجسته و ممتاز شناخته شد و بر همین اساس پس از مراجعت، برایش درخواست تشویق شد. پس از بازگشت به کشور از طریق ستاد نهاجا به گردان اف 5 در پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد و به دلیل توقف پروازهای آموزشی کلیه هواپیماهای شکاری بعد از انقلاب، لاجرم به همراه تعدادی دیگر از خلبانان هم‌دوره خود جهت کمک به تشکیل هسته اولیه دانشکده پرواز، داوطلبانه به‌عنوان مأمور به پادگان قلعه‌مرغی اعزام شد و در بُعد علمی و پروازی، در کسوت هنرآموزگار هواپیمای بونانزا به خدمت خود ادامه داد. با شروع جنگ تحمیلی، فعالیت چشمگیری در انجام پروازهای گشت دیده‌بانی بصری در اطراف پایگاهها و نقاط کور راداری با هواپیمای بونانزا داشت. در یکم فروردین1360، به درجه ستوان‌‌یکمی نائل آمد (رمضانی و دیگران، 1399: 32). با شروع آموزشهای رزمی و جهت طی دوره رزمی هواپیمای اف 5، در 22 آبان 1361 به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل و پس از اتمام دوره، در همان پایگاه مشغول انجام وظیفه شد. علاوه بر انجام وظائف پروازی گردان 41 شکاری، هم‌زمان نیز به‌عنوان معاون نظامی در عقیدتی- سیاسی پایگاه چهارم مشغول به کار بود. در دوم فروردین 1364، به درجه سروانی ارتقا یافت (رمضانی و دیگران، 1399: 33). سرانجام 24 بهمن 1364 در یک مأموریت عملیاتی رزمی به‌عنوان شماره 2 دسته پروازی به لیدری سروان خلبان حمید نجفی در عملیات آفندی والفجر 8 درحالی‌که برای بمباران تجمع نیروهای عراقی در کارخانه نمک فاو در حال عزیمت بودند، به‌محض عبور از روی خاک‌ریزها، هواپیمایش دچار حریق شد و علی‌رغم رهنمودهای لیدر دسته، تلاش برای کنترل هواپیمایش ناموفق بود و این جنگنده به‌صورت وارونه به زمین اصابت کرد و به شهادت رسید (معما، 1394: 242). پیکر پاک وی در میان انبوه مردم جهرم، در گلزار شهدای این شهر به خاک سپرده شد. به ابتکار فرماندهی نیروی هوایی ارتش و حمایت مسئولین شهر جهرم دریکی از میدان‌های این شهر، با برپایی یادمان و تندیس به نام این شهید والامقام مزین گشت و در 22 تیر1390 از تندیس او رونمایی شد (www.eheyat.com). مجموع آخرین ساعات پرواز شهید خلبان ابوالفضل اسدزاده تا زمان شهادت، برابر با 541 ساعت و با هواپیمای اف 5، برابر 105 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 21، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ معما، محمد، غرش رعد، خاطرات سرتیپ‌دوم خلبان عبدالحمید نجفی، تهران: عماد فردا، چ 2، 1394؛ www.eheyat.com
+اسدنژاد، امیرعلی، (۱۳41- ۱۳67) شهید، فرمانده گروهان 1 گردان 752 تکاور لشکر 58 تکاور ذوالفقار نيروي زميني ارتش. دهم مهر، در تهران دیده به جهان گشود. پدرش، محرم و مادرش، قزبس اسدنژاد نام داشتند. دو برادر و یک خواهر کوچک‌تر از خود داشت (سند:‌ 1028/م/58). دوران تحصیلات ابتدایی، راهنمايي و دبیرستان را در 1360 به پایان رساند و دیپلم ریاضی فیزیک گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از موفقیت در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در سی‌ام آذر 1362 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. امیرعلی در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت (پرونده خدمتی). او در سی‌ام آذر 1365، به اخذ مدرک کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌‌دومی نائل آمد (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/27). سپس برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فراگرفت. پس از خاتمه دوره مقدماتی در دوازده آبان 1366، لشکر 58 تکاور ذوالفقار را برای انجام‌ وظیفه انتخاب کرد. این یگان در آن زمان در منطقه‌‌ عملیاتی اسلام‌آباد غرب در خط پدافندی، مشغول دفاع از سرزمین اسلامی ایرا�� بود. او سربازان را چون برادر دوست می‌داشت و همیشه آنان را به خواندن نماز و احترام به پدر و مادر، به‌خصوص مادر تشویق می‌کرد. در سرکشی به سنگرها، نظافت اسلحه را متذکر می‌شد و از سلاح‌ها بازدید می‌کرد تا هنگام نگهبانی در شب و در خط مقدم گیر نکند. حفظ جان و جلوگیری از زخمی‌شدن بیهوده را با گذاشتن کلاه‌آهنی بر سر، به‌طور مداوم به سربازان خود یادآوری می‌کرد. شانزده ماه به‌‌عنوان فرمانده دسته و معاون گروهان و در غیاب فرماندهی گروهان، در حکم فرماندهی گروهان 1 گردان 752 تکاور در مناطق عملیاتی به مبارزه با دشمن بعثی عراق مشغول بود. ارتش بعثی عراق به‌منظورِ گرفتن اسیر بیشتر و ایجاد تعادل در تعداد اسرای میان دو کشور، حملاتی را در اواخر تیر ۱۳۶۷ در محورهای مختلف انجام داد. او به همراه نیروهای گردان 752 تکاور در برابر تجاوز دشمن در منطقه‌‌ عملیاتی غرب، در محور قصرشيرين در سی‌ویکم تیر 1367 حضور فعالی داشت (پرونده خدمتی). سرانجام به علت اصابت تیر مستقیم دشمن به ناحیه‌‌ دست راست و سر، در ششم مرداد 1367 در منطقه‌‌ عملیاتی اسلام‌آباد غرب‌، به درجه‌ رفیع شهادت نائل آمد. پیکر ستوان‌‌یکم شهید امیرعلی اسدنژاد با شکوه فراوان در چهاردانگه، تشییع و در امام‌زاده عباس (ع) چهاردانگه به خاک سپرده شد (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/27). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1028/م/ 58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ ساکی‌زاده، مراد، اطلس حضور ماندگار فرماندهی کل قوا در دانشگاه افسری امام علی (ع)، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1394؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 1، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش،1394.
+اسدنژاد، فريدون، (١٣١٦) معاونت آماد و پشتيباني فرماندهي پدافند هوايي و فرماندهي آماد و پشتيباني هوايي نیروی دریایی در دفاع مقدس. دهم مهر، در سنندج به دنيا آمد. پدرش، كشاورز و مادرش، خانه‌دار بود. تحصيلات ابتدايي و دبيرستاني را در زادگاهش به پايان برد و پس از دريافت ديپلم رياضي، در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات دقیق جسمانی و آزمایش ورزش، در يكم مهر ١٣٣٨ به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست شد. پس از گذراندن دوران سه‌ساله تحصیل شبانه‌روزی و طی 144 واحد علمی و همچنین دروس و دوره‌های ویژه نظامی، در مهر ١٣٤١ به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومي نائل آمد (پرونده خدمتي). با پايان تحصيلات اين دانشكده و علاقه وافري كه به رستههاي رزمي داشت و با هوشمندي و استعداد خاصي كه در علوم رياضي در دانشكده افسری از خود نشان داده بود، رسته توپخانه را برگزيد و به مرکز آموزش توپخانه در اصفهان عزیمت کرد. در درجه سرواني، جهت خدمت در پدافند نيروي هوايي ارتش گزينش شد و به گروه‌هاي وابسته به فرماندهي پدافند هوايي منتقل و از ٢٢ خرداد ١٣٥٨ به سِمت معاونت لجستيكي اين فرماندهي منصوب شد. در تير ١٣٦١ در اين شغل ضمن مشاورت عالي فرماندهي؛ امور نگهداري و آمادي يگان‌هاي عملياتي و گسترش‌هاي پدافند هوايي را برنامه‌ريزي، هدايت و مديريت مي‌كرد. او خدمات ارزشمند بسياري در آماده‌سازي تجهيزات پدافندي و پشتيباني از يگان‌هاي درگير در عمليات پدافند هوايي، گسترش‌ها و آرايش‌هاي سرزميني به نقاط حياتي و حساس كشور كه پيش از آغاز جنگ تحميلي توسط شوراي امنيت ملي تعيين گرديده بود، شد که با شروع و ادامه جنگ، بر شمار آن‌ها افزوده و بيش از هفتاد منطقه را شامل شد. بعضي از اين نقاط حساس و حياتي عبارت بودند از: بيت حضرت امام در جماران، نهاد رياست جمهوري و مجلس شوراي اسلامي، تأسيسات حياتي نفتي در جزاير خارك، سيري، لاوان و پالايشگاه‌هاي نفت و گاز، صنايع پتروشيمي، نيروگاه‌هاي برق، تأسيسات انرژي اتمي، مجتمع‌هاي صنعتي و نظامي و غيرنظامي، فرودگاه‌ها، مراكز مهمات، مخابراتي، صداوسیما و بندرگاه‌ها كه در بيش از هفتاد منطقه گسترش‌یافته بودند (يميني، سيدمحمود و دیگران، ج ٢: ٢٦٨). سرهنگ‌دوم اسدنژاد در هدايت، برنامه‌ريزي و تأمين نيازهاي آمادي و تخصصي و آماده‌سازي و استقرار يك دستگاه رادار تاكتيكي جي.پي.اس ١١ در مجاورت سد دز كه به‌منظور پوشش راداري منطقه غرب كشور پس از اشغال ايستگاه رادار دهلران توسط دشمن در هفتم مهر ١٣٥٩ و بمباران آن توسط هواپيماهاي خودي صورت گرفت، نقش و جايگاه ارزنده‌اي داشت (همان). همچنين در آماده‌سازي و افزايش سامانه‌هاي موشكي هاک از پنج دستگاه در آغاز جنگ، به سیزده دستگاه كه با همت و تلاش كارشناسان تخصصي اين سامانه صورت گرفت، تأثيرگذار بود (زينلي و دیگران، ج ٢: ٢٨ و ٣١). پشتيباني از يگان‌هاي مستقر و گسترش‌يافته به مناطق عملياتي به‌ويژه پشتيباني از يگان‌هاي پدافند هوايي شركت‌كننده در طرحهاي عمليات آفندي، اعم از پشتيباني‌هاي آمادي و نگهداري، برنامه‌ريزي و هدايت گروه‌هاي فني به اين مناطق جهت بازيابي سامانه‌هاي از كارافتاده و آسيب‌ديده و گسترش‌هاي نقطه‌به‌نقطه در حين عمليات ازجمله طرح‌هاي عملياتي و مهم سوسنگرد، نصر، توكل، ثامن‌الائمه، طريقالقدس، فتح‌المبين و بيت‌المقدس از ديگر برنامه‌هايي بود كه براساس پيوست‌هاي آماد و پشتيباني و در زمان مسئوليت او در رأس معاونت آماد و پشتيباني فرماندهي پدافند هوايي نیروی هوایی ارتش صورت گرفت. سرهنگ فني فريدون اسدنژاد به دليل شايستگي‌هاي خدمتي، از پنجم اسفند ١٣٦١ به‌عنوان جانشين فرماندهي آماد و پشتيباني هوايي نیروی هوایی ارتش برگزيده و از يكم اسفند ١٣٦٢، به فرماندهي اين يگان عمده لجستيكي منصوب شد و تا ٢٧ اسفند ١٣٦٤، سِمت فرماندهي و هدايت اين مجموعه تأثيرگذار را بر عهده داشت (پرونده خدمتي و همان، ج ٦: ١٠٠). پشتيباني آمادي از پايگاه‌هاي هوايي، با وجود تحريم‌هاي ظالمانه استكبار جهاني با تأمين واگذاري هزاران قطعه و سامانه‌هاي الكترونيكي و الكترومكانيكي به ارزش تقريبي 000/570/409 دلار كه فقط دوازده درصد آن از سرفصل خريدهاي خارجي و داخلي و ٨٨ درصد بقيه، از چرخه تعميرات و بازيابي قطعات و سامانه‌ها و موجودي در انبارها تأمين شد و زمينه انجام بيش از ١١٠٠٠ پرانه با هواپيماهاي شكاري و بيش از ١٢٠٠٠ مأموريت پروازي با هواپيماهاي ترابري و بالگردها در امور عملياتي آموزشي و خدمات رزم و پشتيباني خدمات رزم و تأمين 000/900/458 پوند (340/208 تُن) سوخت مصرفي هواپيماها به انضمام بيش از ٨٥٠ تُن مهمات هوايي مصرفي در اين سال، همچنين پشتيباني كامل آمادي و كمك‌هاي فني تعميراتي به يگان‌هاي پدافند هوايي گسترش‌يافته و يا مستقر در مناطق عملياتي، حياتي و حساس؛ از دستاوردهاي مديريت هوشمندانه دوره ��وساله فرماندهي سرهنگ اسدنژاد و همكاري صميمانه، ايثار و تلاش مديران و كاركنان متعهد و خدمت‌گزار مجموعه فرماندهي آماد و پشتيباني هوايي نیروی هوایی ارتش مي‌باشد (همان، ج 2: ٦، ٧ و٩٠). بيشترين سهم از اين پروازها به عمليات رزمي هوايي اعم از پشتيباني از نيروهاي سطحي، برونمرزي، گشت و مراقبت مسلحانه، جنگ نفت‌كش‌ها و به‌ويژه پشتيباني از طرح‌هاي عملياتي كه مهم‌ترين آن‌ها عمليات خيبر، بدر و عاشورا و والفجر٨ مي‌باشد، تعلق مي‌گيرد؛ به‌طوري‌كه عملكرد نهايي پروازهاي انجام‌گرفته در طرح‌هاي عملياتي خيبر، در مجموع ١٧٣١ پرانه شامل بیست مأموريت پشتيباني نزديك هوايي، ٦٣١ مأموريت مراقبت هوايي، ٦١ مأموريت شناسايي اطلاعاتي و عكس‌برداري، ٩٢٤ مأموريت پشتيباني خدمات رزم ترابري، ٩٥ پرواز سوخت‌گيري هوايي با مصرف ٢٧ تُن مهمات در عمليات بدر و ٥٧٤ مأموريت پشتيباني خدمات رزمی شامل ٤٠٦ مأموریت سوخت‌رسان، ترابري بار و مهمات، مأمور و مجروح صورت گرفت و در طول عمليات والفجر٨، تعداد ١٧٥٦ پرانه عمليات رزمي شامل ٢٧٠ پرانه بمباران هوايي و ١٤٨٦ گشت و مراقبت هوايي مسلحانه، همچنين ٢٩١٠ مأموريت پشتيباني خدمات رزمی و ترابري هوايي به كار گرفته شد و در اين عمليات، ٢٩٨ تُن از انواع مهمات هوايي و بيش از ٨٥ تُن مهمات پدافندي (٨٢ تُن موشك هاک) به مصرف رسيد. در اين عمليات، همچنين ترابری ١٤٥٢٣ مجروح، ١٠٨١٠ مأمور، 700/667/1 پوند معادل ٧٥٧ تُن بار و 800/403 پوند سوخت‌رسانی هوايي صورت گرفت (خليلي و دیگران، ج ٢١: ٨٢). سرهنگ اسدنژاد از فروردين ١٣٦٥، به سِمت جانشين معاونت آماد و پشتيباني نیروی هوایی ارتش منصوب و با توجه به شايستگيها و خدمات ارزنده‌اي كه از خود برجاي گذاشت، در دوازدهم مرداد ١٣٦٧ به درجه سرتيپ‌دومي مفتخر شد و پس از ٣٢ سال خدمت صادقانه، در هجدهم شهريور ١٣٧٠ به افتخار بازنشستگی نائل آمد. (پرونده خدمتي). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی و فرماندهی آماد و پشتیبانی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 18، 19 و 21، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی، ج 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1400؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1400: یمینی، سیدمحمود و دیگران، پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج 5، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+اسدی‌تبار، مصطفی، (۱۳۳۰) ناخدایکم عرشه نیروی دریایی ارتش. در شهرستان زنجان متولد شد. تحصیلات دوران ابتدایی را در زادگاهش و تحصیلات مقطع متوسطه را در تهران گذراند و مدرک دیپلم گرفت. به سبب علاقه به نظامی‌گری‌، در 1350 به استخدام نیروی دریایی ارتش درآمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری دریایی آمریکا طی کرد و در 1354 به درجه ناوبان‌دومی و دانشنامه کارشناسی نائل آمد و به کشور بازگشت. از فروردین 1354 تا فروردین 1359، در سِمت‌های مختلفی در نیروی دریایی مشغول خدمت بود و دوره‌های مختلفی را گذراند. فروردین 1354، به ناوگان خلیج‌فارس و دریای عمان، منطقه یکم دریایی بندرعباس منتقل شد. اردیبهشت 1355 تا دی 1356، به منطقه سوم دریایی خرمشهر منتقل و در سِمت افسر مین‌روب پل و سلاح‌، افسر راه و عملیات و فرمانده دوم ناو هریسچی انجام ‌وظیفه کرد. دی 1356 تا فروردین 1359، به سِمت افسر مخابرات‌، افسر جنگ‌افزار و پل و افسر عملیات ناو میلانیان تعیین شد (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی و تجاوز دشمن بعثی به میهن اسلامی، در سِمت‌هایی همچون افسر عملیات ناو میلانیان، فرمانده دوم ناو میلانیان، فرمانده ناو موشک‌انداز خنجر و فرمانده ناو موشک‌انداز تبرزین به همراه دیگر هم‌رزمانش در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، شکست دریایی عراق در 67 روز اول جنگ را رقم زدند. در طول دوران دفاع مقدس در عملیات‌های متعدد دریایی شامل گشت و شناسایی، بازرسی و تفتیش کشتی‌های مشکوک و اسکورت کاروان‌های تجاری و نفت‌کش، حضوری مؤثر داشت که اجرای موفقیت‌آمیز آن‌ها، برقراری سیادت دریایی و حفظ امنیت خطوط دریانوردی و کشتی‌رانی و حراست و حفاظت از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس و ناکامی دشمن در ناامن‌کردن دریا و جلوگیری از قطع صادرات نفت و واردات کالاهای موردنیاز و اساسی کشور را به دنبال داشت (گزارش عملیاتی قرارگاه نیروی دریایی ارتش). برای طی دوره عالی رسته‌ای، در آذر 1363 به کشور هندوستان اعزام شد و دوره مذکور را با موفقیت سپری کرد. پس از مراجعت به کشور، از خرداد 1364 به مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی منتقل و به‌عنوان رئیس شعبه ارزیابی دایره آموزش تخصص‌های رشت و سپس در آذر 1366، به سِمت رئیس دایره عملیات و اطلاعات مرکز آمورش تخصص‌های دریایی رشت تعیین شد. در راستای اجرای دستور رزمی 72 نیروی دریایی ارتش، به‌منظور فرماندهی و حفاظت از سکوهای نفتی در مهر 1366، به مدت یک ماه فرماندهی و مسئولیت حراست و حفاظت از سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس را عهده‌دار بود. به علت جدیت در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی با دشمن بعثی، بارها مورد تشویق قرار گرفت. پس از دوران دفاع مقدس، سِمت‌های مختلفی را در نیروی دریایی ارتش عهده‌دار بود. مهر 1367، فرمانده مرکز آموزش توپخانه و ملوان مرکز آموزش تخصص‌های دریایی رشت و در تیر 1370، فرمانده مرکز آموزش سپاهی گری پادگان شهید سرلشکر موسی نامجوی حسن‌رود را بر عهده گرفت. ناخدایکم عرشه مصطفی اسدی‌تبار پس از 26 سال خدمت، در اردیبهشت 1376 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد اسکورت ناوگان تجاری و نفت‌کش‌ها.
+اسدی، حجت‌الله، (1330) جانشین فرماندهی پدافند هوایی ارتش و متخصص نگهداری سامانه‌های موشکی هاک و اس 200. چهاردهم آبان، در تهران متولد شد. دوره ابتدایی را در دبستان ابن‌‌سینا طی کرد و در 1343، در دبیرستان خِرد ادامه تحصیل داد و در 1346، وارد دبیرستان نظام شد و به اخذ مدرک دیپلم نائل آمد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1349 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست و پس از طی دوره سه‌ساله شبانه‌روزی و 144 واحد علمی و همچنین دروس و آموزش‌های نظامی، در 1352 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستواندومی نائل آمد و سپس دوره مقدماتی رسته‌ای را از 1352 تا 1353 در مرکز آموزش‌های پشتیبانی تبریز طی کرد (پرونده خدمتی). در 1354 ازدواج کرد و حاصل آن، دو فرزند پسر می‌باشد (اسدی، 1400). در 1354، به نیروی هوایی ارتش منتقل شد و دوره زبان و الکترونیک را در مرکز آموزش‌های هوایی گذراند و پس از تکمیل دوره، در همان سال به کشور امریکا اعزام شد و پس از طی دوره تعمیر و نگهداری سامانه موشکی هاک، در اواخر 1355 به کشور بازگشت. از 1356 تا 1360 به مدت چهار سال، به‌عنوان افسر تعمیر و نگهداری سامانه‌ها در گروه پدافند هوایی هاشم‌آباد مشغول خدمت بود. با شروع جنگ تحمیلی در 1359، به مدت پنجاه روز به همراه اولین آتشبار هاک، به جزیره خارک مأمور شد و در استقرار، راه‌اندازی و نگهداری و تأمین قطعات و آماده‌نمودن سایت جهت اجرای عملیات شرکت داشت. همچنین در 1360 به مدت 45 روز، جهت امور نگهداری سایت هاک رامشیر و سایر تجهیزات پدافند هوایی به امیدیه اعزام شد. از 1360 تا 1362 به‌عنوان معاون آماد و پشتیبانی، به گروه پدافند هوایی تهران و از 1362 به ستاد فرماندهی پدافند هوایی انتقال یافت و با سِمت مدیر تعمیر و نگهداری معاونت آماد و پشتیبانی فرماندهی پدافند هوایی ارتش، مشغول خدمت شد. با روند ارتقای شغلی در معاونت آماد و پشتیبانی پدافند هوایی ارتش، مسئولیت پشتیبانی و تأمین نیازمندی‌های کارکنان پایور در رابطه با موارد آمادی، سوخت، مهندسی، برق و تهویه، ترابری و مخابراتی را عهده‌دار بود. در دی 1365، به منطقه عملیاتی غرب کشور اعزام شد و در عملیات کربلای 6، به‌عنوان افسر رابط تعمیر و نگهداری سامانه هاک در قرارگاه نجف اشرف حضور فعال داشت. در ادامه به‌عنوان معاون آماد و پشتیبانی پدافند هوایی ارتش و سپس به سِمت رئیس ستاد پدافند هوایی ارتش و همچنین به‌عنوان جانشین پدافند هوایی ارتش تا 1384 در فرماندهی پدافند هوایی ارتش خدمت کرد. در طول این زمان، در استقرار و راه‌اندازی سه سایت‌ رادار در شرق کشور شرکت فعال داشت و در مدت تصدی مسئولیت‌های فوق، نسبت به سازمان‌دهی نگهداری و تعمیر، بازسازی تجهیزات، به‌روز‌آوری تجهیزات و سامانه، توسعه آموزش و تحول در پشتیبانی فرماندهی پدافند هوایی ارتش، اقدامات مؤثری انجام داد. در 1367 جهت طی دوره تعمیر و نگهداری سامانه موشکی اس 200، به مدت چهار ماه به کشور روسیه اعزام شد و پس از طی دوره، به کشور بازگشت (پرونده خدمتی). در 1384، به قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص) منتقل شد و با سِمت معاون آماد و پشتیبانی این قرارگاه، تا 1385 مشغول به خدمت بود و سرانجام در 17/5/1385 به‌ افتخار بازنشستگی نائل آمد. (کیا، 1400). مآخذ: اسدی، حجت‌الله و سیداحمد کیا، ‌1400؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی ارتش؛ کیا، سیداحمد و حسین خرم، 1400.
+اسدی، محمدکاظم، (۱۳33- ۱۳60) خلبان شهید بالگرد 205 هوانیروز. یکم فروردین، در تهران متولد شد. تحصیلات خود را تا سوم متوسطه در زادگاهش به پایان برد و در 1351 وارد آموزشگاه درجه‌داری هوانیروز شد و به درجه گروهبان‌دومی نائل آمد. سپس با ادامه تحصیل و اخذ مدرک دیپلم، وارد آموزشگاه افسری شد و در رشته خلبانی بالگرد به تحصیل پرداخت (سند: 1302/ک/54). در هفدهم خرداد 1358، با دخترخانمی از خاندان خضرایی پادرا ازدواج کرد و حاصل آن، فرزند پسری به نام مهدی متولد هجدهم فروردین 1359 می‌باشد (تصویر شناسنامه). دوره آموزشی پرواز با بالگرد و زبان انگلیسی را با موفقیت در پایگاه شهید وطن‌پور هوانیروز اصفهان به پایان برد و با تخصص پرواز بالگرد 205، در پایگاه پشتیبانی هوانیروز اصفهان مشغول خدمت شد. پرواز و فعالیت خلبان اسدی بیشتر پس از انقلاب و تا سه ماه قبل از شروع جنگ تحمیلی، در مناطق غربی کشور بود. در مأموریت‌ها و پروازهای متعددی با بالگرد ترابری 205، به مردم روستاهای دورافتاده غرب در ایام زمستان کمک می‌رساند و طی درگیری‌های کردستان، نقش مؤثری در تهیه آذوقه و سوخت‌رسانی به نیروهای مستقر در ارتفاعات صعب‌العبور و تخلیه مجروحان و شهدا ایفا کرد. دو فروند بالگرد 205 به خلبانی کاظم اسدی، علی بختیاری، صفر بساطی و محمدعلی بازرگان که مأمور به لشکر ۶۴ پیاده ارومیه بودند، در هجدهم خرداد ۱۳۶۰ طی درگیری با ضدانقلابیون و اشرار در منطقه عملیاتی روستاهای لک و دارلک واقع در شمال مهاباد، مورد اصابت گلوله واقع شدند و به شهادت رسیدند. خلبان محمدکاظم اسدی با درجه سرتیپ‌دومی، در آمار شهدای هوانیروز منظور شده و مزارش در بهشت ‌زهرا (س) تهران قرار دارد. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد هوانیروز؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد هوانیروز؛ تصویر شناسنامه شهید.
+اسرای عراقی در جنگ تحمیلی، از سوم فروردین ۱۳۵۹ تا قبل از آغاز تهاجم سراسری ارتش بعث، ۳۷ نظامی عراقی توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران و سایر نیروهای مسلح به اسارت گرفته شدند و این دلیلی در راستای میل و انگیزه عراقی‌ها برای تجاوز به کشور ایران محسوب می‌شود. یگان دژبان ارتش جمهوری اسلامی ایران از سوم فروردین ۱۳۵9 تا پایان ۱۳۸۲ در یک دوره زمانی ۲۴ ساله، نسبت به نگهداری اسیران یا به عبارتی میهمانان عراقی اقدام کرد و طی این مدت‌، به گونه‌ای با آنان رفتار شد که حدود پانزده درصد از مجموع اسرا، حاضر به بازگشت به کشور خود نشدند (حبیبیان و عسکری، 1391: 12). در این میان 7500 نفر از آنان با آگاهی از تمامی مخاطرات و احتمال برخورد ازسوی رژیم عراق با خانواده‌های آنان، به‌طور رسمی با صلیب سرخ جهانی مصاحبه کردند و درخواست کتبی خود مبنی‌بر عدم تمایل به بازگشت به عراق را به آن‌ها ارائه دادند (همان: 13). اولین گروه اسرا در آغاز جنگ تحمیلی به تعداد ۹۱ نفر، در تاریخ هشتم مهر ۱۳۵۹ تحویل ارتش شد. از روز سوم فروردین ۱۳۵۹ تا روزی که آتش‌بس بین خطوط درگیری ایران و عراق در مرداد ۱۳۶۷ حاکم شد، رزمندگان ایرانی توانستند ۷۲113 نفر از نیروهای مسلح ارتش بعث عراق اعم از زمینی، هوایی، دریایی و جیش‌الشعبی را به همراه ۲۴۷ مزدور غیر عراقی به اسارت درآوردند. اکثر اسرا در طول سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ که سلسله‌عملیات کربلا به اجرا درآمد و قسمت اعظم خاک ایران از لوث وجود اجانب پاک شد، به اسارت درآمدند. در میان اسرا، از سرباز وظیفه و نیروهای جیش‌الشعبی (نیروهای مردمی) تا درجات سرتیپ و سرلشکر که در مسندهایی همچون جانشین لشکر و فرمانده تیپ انتصاب داشتند، دیده می‌شد (همان: 53). ازلحاظ اعتقادات مذهبی نیز اکثریت قاطع آن‌ها، شیعه و سنی و مسیحیان کلدانی بودند. ازنظر قومیتی نیز اکراد عراقی از کم‌ترین تعداد اسرا در مجموع اسیران موجود، محسوب می‌شدند. در مقاطع مختلفی که اقدام به تبادل اسرا می‌شد، تعدادی از آن‌ها به ایران پناهنده شدند. آمار دقیق آن‌ها در طول این مدت، 10634 نفر بود که از این تعداد، ۷۶۳۴ نفر با در نظرداشتن و آگاهی کامل از مخاطراتی که انجام مصاحبه با صلیب سرخ جهانی در خصوص ابراز تمایل شخصی برای ماندن در ایران می‌تواند برای آن‌ها داشته باشد، در عمل این‌گونه اقدام کردند و مراتب نارضایتی خود را برای بازگشت به عراق به‌طور رسمی اعلام داشتند؛ البته 3000 نفر هم از انجام مصاحبه خودداری کردند و به عراق بازنگشتند (همان: 54). تا مقطع آزادی آخرین اسرای عراقی حاضر در ایران، ۱۱۷۳ نفر از آن‌ها به دلایل مختلفی همچون باقی‌ماندن عارضه‌های ناشی از مجروحیت و کهولت سن فوت کردند که اجساد تمامی آن‌ها به عراق بازگردانده شد (همان: 55). تنها ۴۷ نفر از اسرای عراقی، موفق به فرار از بازداشتگاه‌ها شدند که در مدت کوتاهی، دستگیر و به اردوگاه بازگردانده شدند (نجفی، مصاحبه، 19/7/1389). اسرای عراقی را در ۲۳ پادگان مستقر در شهرهای تهران، مشهد، قوچان، بندر انزلی، رینه، بجنورد، گرگان، سمنان، میانه، تربت‌جام، ساری، منجیل، کرج و مدت کوتاهی در ابتدای جنگ نیز در اهواز نگهداری می‌کردند و نگهداری از تمامی اسرا در تمامی مدت 24 سال، بر عهده یگان دژبان ارتش جمهوری اسلامی ایران گذاشته‌شده بود (همان: 56). در بین اسیران عراقی، 247 نفر با ملیت غیر عراقی دیده می‌شدند که برای تقویت جبهه عراق، از پانزده کشور مختلف به آن کشور آمده بودند. این عده که در عرف بین‌الملل و در ایران به آنان مزدور اطلاق می‌شد، از قواعد بین‌المللی مطرح در خصوص اسرا، مستثنی بودند و به همین دلیل نیز ضرورتی برای انجام اقدامات لازم از طریق صلیب سرخ جهانی وجود نداشت (همان: 73). آمار اسرای غیر عراقی در ایران به‌این‌ترتیب بود: ۸۹ نفر از مصر‌، ۶۳ نفر از لبنان‌، ۴۴ نفر از سودان‌، ۲۱ نفر از سومالی‌، هفت نفر از تونس‌، هفت نفر از مراکش‌، شش نفر از اردن‌، پنج نفر از فلسطین‌، چهار نفر از سوریه‌، سه نفر از هند‌، یک نفر از امارات‌، یک نفر از لیبی‌، یک نفر از موریتانی‌، یک نفر از نیجریه و یک نفر از الجزایر (همان: 74). از این ۲۴۷ مزدور، پنج نفر در مدت اسارت فوت کردند و سه نفر پناهنده شدند و در ایران ماندند و ۲۳۹ نفر آزاد شدند. شانزده نفر نیز به درخواست خودشان، به مقامات عراقی تحویل شدند (همان: 75). کل اسرای ارتش بعث عراق در طول جنگ هشت‌ساله، در مجموع ۷۲۱۱۳ نفر بوده است. (همان: 84). مآخذ: حبیبیان، محمدحسین و شاداب عسکری، اسرای عراقی یا میهمان، تهران: نشر سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1391؛ مصاحبه با سرتیپ عبدالله نجفی، ۱۹/7/1398.
+تنديس اهدايي به سرهنگ دكتر رحيم‌نيا
+(دندان‌پزشک) به سبب معالجه اسراي عراقي
+اسرای عراقی، خدمات پاراکلينيکی و دندان‌پزشکی در طول مدت اسارت به‌صورت پیوسته به اسيران عراقي ارائه می‌شد و کارشناسان اپتومتري از بیمارستان‌های ارتش، به اردوگاه‌هاي نگهداري اسيران عراقي اعزام می‌شدند (سند: 150/2/03-901/- 14/7/1371) سرهنگ دكتر محمدرضا رحيم‌نيا (رئيس بيمارستان 550 مشهد از 1386تا 1392)كه مدتي نيز به‌عنوان دندان‌پزشک در اردوگاه اسيران عراقي در تربت‌جام فعاليت کرده است، در این رابطه می‌گوید: «من در اسفند 1369در بيمارستان 555 تربت‌جام مشغول خدمت بودم. اردوگاه اسيران عراقي نيز در پادگان تربت‌جام قرار داشت كه حدود هزار اسير بعثي عراقي در آن نگهداري می‌شدند. سرهنگ دكتر قدسي (رئيس بيمارستان 555 تربت‌جام) به من گفت: تعدادي از اسيران اين اردوگاه مشكل دندان دارند. شما آمادگي داشته باشيد كه براي معالجه آن‌ها به اردوگاه برويد. روز بعد، سرهنگ غلامي (فرمانده اردوگاه اسرا) به بيمارستان آمد و مرا با خود به اردوگاه برد. از همان ابتداي ورود، متوجه شدم كه ضوابط امنيتي اين اردوگاه بسيار جدي و سخت‌گیرانه است؛ به‌گونه‌ای كه حتي داخل و زير خودرو فرمانده اردوگاه را نيز وارسي می‌کردند. در داخل اردوگاه، اتاقي را براي خدمات دندان‌پزشكي در نظر گرفته بودند كه فقط داراي دو تا صندلي معمولي (يكي براي دندان‌پزشک و يكي براي اسير بيمار) و چند عدد فورسپس (انبر دندان‌كشي) و وسايل بی‌حسی موضعي بود. من براي كشيدن دندان، صندلي بيمار را روي پايه‌هاي عقب به ديوار تكيه می‌دادم تا حالت سر بيمار به‌گونه‌ای باشد كه داخل دهان او را ببينم و بتوانم دندانش را بكشم. در روز اول حدود پنجاه نفر از اسرا پشت درب اتاق صف كشيدند؛ اما به سبب محدوديت وسايل دندان‌پزشكي، كاري به‌جز كشيدن دندان از دستم برنمي‌آمد. در طول يك ماه، حدود پنج جلسه به اين صورت گذشت و من فقط دندان‌‌هايي را كه قابل‌ترمیم نبود، كشيدم و براي بقيه بيماران دارو تجويز كردم. بعد از پنج جلسه، احساس كردم كه دستم در اينجا بسته است؛ يعني هم تردد به داخل اردوگاه مشكل بود و هر بار، فرمانده اردوگاه خودش سراغم مي‌آمد و مرا با خود می‌برد و هم اینکه امكانات محدود بود و دستگاه تراش و تجهيزات ديگر وجود نداشت. من به‌سرهنگ دكتر قدسي پيشنهاد كردم كه اگر امکان‌پذیر باشد، اسرا را براي معالجه به داخل بيمارستان ارتش بياوريم تا خدمات بهتري به آن‌ها ارائه دهيم. دكتر قدسي در پاسخ گفت كه به اين منظور، بايد جلسه‌اي با حضور فرمانده تيپ تربت‌جام، سرهنگ غلامي (فرمانده اردوگاه اسرا) و مسئولان حفاظت اطلاعات و عقيدتي- سياسي پادگان برگزار و تصمیم‌گیری شود؛ چون احتمال فرار اسرا از بيمارستان وجود دارد و بايد همه جوانب آن سنجيده شود. جلسه هم‌اندیشی مسئولان برگزار شد و تصميم گرفتند كه اگرچه اسيران اين اردوگاه همگي از سنگدلان بعثي و طرف‌داران سرسخت صدام هستند؛ اما براساس رأفت اسلامي بايد از امكانات پزشكي و دندان‌پزشكي بيمارستان بهره‌مند شوند. به‌این‌ترتیب اسيران بيمار عراقي از ابتداي 1370 تحت تدابير امنيتي با حضور نگهبان مسلح و داشتن دست‌بند و پابند، به بيمارستان اعزام می‌شدند و هفته‌اي دو روز و هر جلسه، ده نفر از خدمات دندان‌پزشكي استفاده می‌کردند و چون در داخل بيمارستان، يونيت دندانپزشكي و امكانات ترميم دندان وجود داشت، ارائه خدمات نيز گسترش يافت و در مدت چهار سال كه من در آن بيمارستان بودم، درحدود 800 بيمار عراقي تحت درمان خدمات دندان‌پزشكي قرار گرفتند. در ميان اسيران، يك پزشك عراقي به نام دكتر ليث حضور داشت كه درمان‌های عمومي آن‌ها را انجام می‌داد و بيمارستان ارتش سهميه ماهيانه دارو مانند آمپول پنی‌سیلین، سرم و مسكن براي او قرار داده بود. دكتر ليث همچنين در هنگام اعزام بيماران به بيمارستان، آن‌ها را همراهي و در صورت لزوم، صحبت‌های اسرا و پزشكان را ترجمه می‌کرد. البته او فارسي نمی‌دانست و عربي را به انگليسي ترجمه می‌کرد. به‌طور مثال من به زبان انگليسي به او می‌گفتم: از بيمار بپرس كه آيا دندانش بی‌حس شده است؟ دكتر ليث به زباني عربي از اسير می‌پرسید: خِدِر؟ كم‌كم من هم از صحبت‌های او كمي عربي ياد گرفتم و خودم همين كلمه را از بيمار می‌پرسیدم و آن‌ها هم متوجه می‌شدند و جواب می‌دادند. فعاليت من براي بيماران عراقي به مدت چهار سال ادامه داشت تا آنکه در 1387، به بيمارستان 550 مشهد منتقل شدم. در 1387 براي تجليل از خدمات ارتش درباره نگهداري و مداواي اسراي عراقي�� محفلي در مشهد برگزار شد و حدود دويست نفر از همكاراني كه به نحوي در اردوگاه‌هاي اسراي عراقي خدمت كرده بودند، در آن شركت كردند. در پايان اين جلسه، تنديسي به‌رسم يادبود به ما اهدا شد كه بر روي آن چنين نوشته است: بسمه ‌تعالی. برادر ارجمند سرهنگ دكتر محمدرضا رحيم‌نيا! دستان پرمهر شما سايبان خوش‌رنگی از پيام معنوي امام راحل بود كه شور زندگي و اميد را در دل اسيران عراقي زنده نگه داشت و حياتي دوباره به آنان بخشيد. اين تقديرنامه و تنديس به‌پاس تلاش‌های اسلامي، انساني جناب‌عالي براي نگهداري اسراي عراقي در سال‌هاي دفاع مقدس تقديم مي‌شود. اميد دارد با عنايات ايزد متعال و رهنمودهاي مقام معظم فرماندهي كل قوا درراه اعتلاي اهداف مقدس نظام جمهوري اسلامي ايران همواره موفق و مؤيد باشيد. امضا: رئيس دفتر حفاظت اطلاعات فرماندهي كل قوا: سرتيپ ستاد سید‌حسام هاشمي. مآخذ: رحیم‌نیا، محمدرضا، مصاحبه شماره8، مشهد، ۱۳۹۴؛ سند: 150/2/03-1-9/13- 14/7/1371، دبیرخانه شورای عالی دفاع،کمیسیون اداره اسرای عراق.
+اسعدی ‌یساقی، امرالله، (۱۳27- ۱۳59) شهید خلبان جاویدالاثر نیروی هوایی ارتش. هفتم شهریور، در قوچان ديده به جهان گشود. پدرش غلام‌رضا، کشاورز بود. تحصيلات خود را تا مقطع اول متوسطه، در همان شهر گذراند و سپس در اول آبان 1346، به استخدام نيروي زمینی ارتش درآمد و پس از طی دوره هنرآموزی، چند سالی به‌عنوان درجهدار در گارد جاویدان خدمت کرد. پس از اخذ دیپلم متوسطه در رشته طبیعی، بلافاصله داوطلب ورود به دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد (پرونده خدمتی). با موفقیت در آزمونها و معاینات مربوطه، در 1352 وارد دانشکده خلباني شد و با گذراندن دروس علمی و زبان و پروازهای مقدماتی در ايران، برای تکمیل آموزش خلبانی، در آبان 1354 به آمریکا عزیمت کرد‌ و پس از طی دوره به‌عنوان نفر ممتاز، به دريافت نشان خلباني و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در بهار 1356 به ايران بازگشت و براي پرواز با هـواپيمـای شکاري- بمبافکن اف 5 برگزیده شد و اين دوره را نيز با موفقيت به پايان رساند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 458). پس از پایان دوره، در بهار 1357، به جمع خلبانان شکاري- بمب‌افکن گردان 43 رزمي در پايگاه هوايي دزفول پیوست و در مأموریتهای شناسایی تجاوزهای هوایی عراق قبل از جنگ، داوطلبانه شرکت کرد. با شروع جنگ تحمیلی، در عملیات کمان 99 در روز اول مهر ۱۳۵۹ و نبردهای روزهای بعد داوطلبانه حضور یافت. در روز ششم مهر 1359 در بازگشت از مأموریت رزمی، چون پایگاه دزفول موردحمله هوایی قرارگرفته بود، لاجرم در پایگاه خلبان شهید محمد نوژه همدان فرود آمد. در صبحگاه هشتم مهر 1359 به‌‌اتفاق سروان خسرو عباسیان با پرواز از پایگاه شهید نوژه همدان، خطوط مواصلاتي دشمن و عقبه آن را در استان العماره موردحمله قرارداد و پس از انجام موفقیت‌آمیز مأموريت و حین بازگشت به مقصد، هواپیمایش توسط موشکهاي ضدهوايي دشمن مورد اصابت قرار گرفت و فرصت ترک هواپیما و نجات خود را پیدا نکرد و به شهادت رسید (همان: 459). نيروي هوايي ارتش تا مدتي‌، خبر موثقي از وضعیت این شهید در اختيار نداشت و به همین سبب وضعيت او را ناپديد اعلام کرد‌؛ تا اينکه در ۲۹ دی ۱۳۶۴ با به دست‌آمدن مدارک کـافي، شهادت وي محرز و اعلام شد. به ابتکار شورای اسلامی شهرستان قوچان و همکاری امیر فرماندهی وقت نیروی هوایی ارتش، یادمانی به‌پاس فداکاریهای این خلبان شهید والامقام، در 24 خرداد 1394 دریکی از میدان‌های شهر قوچان با حضور خانواده، تعدادی از فرماندهان، هم‌رزمان و جمع زیادی از اهالی قوچان برپا شد. از این خلبان شهید، یک فرزند به یادگار مانده است (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7 : 139). درباره نحوه شهادت این خلبان شجاع، امیر سرتیپ‌دوم خسرو عباسیان به‌عنوان جلودار دسته پروازی او در یادواره این شهید والامقام در شهرستان قوچان در ۲۲ خرداد ۱۳۹۴ چنین اظهار کرد: «من به‌اتفاق تعدادی دیگر از خلبانان پایگاه دوم تبریز، برای کمک به پایگاه دزفول در پایگاه خلبان شهید محمد نوژه همدان گسترش‌یافته بودیم که در روز هشتم مهر ۱۳۵۹ از طریق فرگ پروازی ابلاغ شد که دشمن را در العماره مورد هدف قرار دهیم و بعد در پایگاه چهارم فرود آئیم. در راستای اجرای مأموریت، من به‌‌اتفاق شهید امرالله اسعدی داوطلب انجام این عملیات خطیر شدیم و پس از انهدام هدف و به هنگام مراجعت، به علت آتش پرحجم و گسترده دشمن، حدود سی مایل مجبور به عبور از روی نیروهای دشمن بودیم که مبادرت به ایجاد آتش مینمودند و براثر برخور شدید و پرتعداد گلولههای ضدهوایی، هواپیمای نامبرده از کنترل خارج و ساقط شد.» (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 123). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، یازده شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۴ و ۵، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اسفندیاری، مقصود، (۱۳۳۰) خلبان شکاری- بمب‌افکن اف 5 نیروی هوایی ارتش. چهارم اسفند در میاندوآب متولد شد. پدرش مجید بود. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و سیکل اول متوسطه، در 1/۷/1349 وارد آموزشگاه درجهداری نیروی هوایی ارتش شد و در 1351 به درجه گروهبان‌دومی فنی نائل آمد. سپس ضمن ادامه خدمت، موفق به اخذ دیپلم شد و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در ۱/۶/۱۳۵۴ به دانشکده خلبانی این نیرو پیوست. دروس علمی و زبان انگلیسی را گذراند و برای انجام پروازهای مقدماتی با هواپیمای بونانزا، در ۲۲/۱/۱۳۵۵ به فرودگاه قلعه‌مرغی عزیمت کرد. با موفقیت در آزمون جامع زبان و جهت طی دوره خلبانی جت‌، از ۱۸/۴/۱۳۵۵ به کشور آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن دوره مذکور در پایگاه وب در ایالت تگزاس آمریکا، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در ۸/۲/۱۳۵۷ به ایران بازگشت و به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. پس از بازگشت، با توقف آموزشهای پروازی رزمی مواجه شد. بنابراین از ۲۳/۷/۱۳۵۷ جهت طی دوره توجیهی خلبانان (عملیات مشترک)، به فرماندهی آموزش‌های هوایی عزیمت کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همچنان در نوبت آموزش رزمی هواپیمای اف 5 قرار داشت. ستوان‌یکم اسفندیاری با شروع دفاع مقدس، از ۹/۷/۱۳۵۹ جهت طی دوره تفسیر عکس‌های هوایی (اطلاعات عملیاتی)، به اداره دوم ستادمشترک ارتش اعزام شد. از ۱۵/۱۱/۱۳۵۹ به‌عنوان افسر ناظر مقدم و رابط هوایی، به عملیات پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل ‌شد. جهت طی دوره آموزشی هواپیمای اف ۵، از ۲۵/۴/۱3۶۰ به گردان آموزشی این هواپیما مستقر در پایگاه هشتم شکاری، به اصفهان عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، از 15/10/۱۳۶۰ به پ��یگاه چهارم شکاری دزفول اختصاص یافت و به دلیل تجربه کم، به‌تدریج در مأموریتهای گشت رزمی هوایی تحت نظارت اساتید قرار گرفت. به‌عنوان خلبان رزمی در عملیاتهای والفجر مقدماتی و خیبر، با انجام پروازهای تندخیز و پوشش هوایی اجرای مأموریت کرد. سروان اسفندیاری در سال پنجم دفاع مقدس، از ۳/۶/۱۳۶۳ به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل‌ شد و در 22/8/۱۳65 در قالب یک دسته دو فروندی اف 5، به پایگاه نظامی عقره در عمق خاک دشمن تک کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 49). سپس داوطلبانه عازم پایگاه پنجم شکاری در امیدیه شد و در عملیاتهای والفجر 8 و کربلای 5 اجرای مأموریت رزمی داشت و به اهداف تعیین‌شده یورش برد. در عملیاتهای نصر 8، والفجر 10 و مرصاد نیز از پایگاه دوم مبادرت به انجام مأموریتهای خطیری کرد؛ به گونهای که در روزهای اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم مرداد 1367؛ خطوط مواصلاتی و عقبه دشمن را در چند نوبت مورد هدف قرار داد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 24: 116). به همین دلیل ازسوی شهید اردستانی برای نامبرده، درخواست تشویقی ترفیع قبل از موعد شد و ۱/۷/۱۳۶۷ به دریافت پنج ماه ارشدیت نائل آمد (پرونده عملیات 67-33، ردیف 45). سرگرد اسفندیاری با پایان دفاع مقدس، از ۵/۵/۱۳۶۸ دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۵ را با موفقیت به پایان رساند و از ۱۵/۵/۱۳۶۹ به سِمت رئیس دایره آموزش و ارزیابی معاونت عملیات پایگاه دوم شکاری انتصاب یافت. سرهنگ اسفندیاری از ۲۱/۶/۱۳۷۱، به‌عنوان جانشین معاون عملیات پایگاه دوم شکاری تعیین شد. از ۱۰/۶/۱۳۷۲ به دوره چهارم دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش اعزام ‌شد و پس از اتمام دوره آن، به درجه سرهنگ‌دومی ارتقا یافت. از ۱۹/۲/۱۳۷۳، به‌عنوان رئیس شعبه جنگ‌افزار و تاکتیک معاونت عملیات پایگاه دوم شکاری تعیین شد. سرهنگ اسفندیاری از ۱/۶/۱۳۷۴ به معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش (مدیریت عملیات) منتقل و از ۱۲/۸/۱۳۷۹ به سِمت رئیس دایره عملیات تاکتیکی هوایی معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش منصوب شد. دوره آموزشی هواپیمای اف ۳۳ را در ۲۴/۱۱/۱۳۸۱ با موفقیت به پایان رساند. سرانجام پس از 34 سال خدمت، از ۱/۷/۱۳۸۳ به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد؛ ولی به‌صورت خرید خدمت و به‌عنوان هنرآموزگار در دانشکده خلبانی به خدمت ادامه داد. اسفندیاری دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۳۳ را در ۲۱/۱۲/۱۳۸۴ با موفقیت به اتمام رساند. مجموع ساعات پروازی وی تا پایان پرواز از هنرآموزگاری دانشکده خلبانی، حدود 2423 ساعت بوده است. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ پرونده عملیات، ج 33، 67 و 33، ردیف 45، 1367؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 22 و 24 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+اسفندی، محمود، (۱۳34- ۱۳67) شهید، افسر عملیات و آموزش رکن سوم گردان 182 پیاده تیپ 84 پیاده خرم‌آباد نیروی زمینی ارتش. یکم آبان، در شهرستان بروجرد به دنیا آمد. پدرش ولی و مادرش فرخنده ناجی نام داشتند. دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرستان بروجرد طی کرد و در 1353 دیپلم گرفت (سند: 1059/م/ 58). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1353 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین دوره‌ها و آموزش‌های خاص نظامی به ��ایان برد و در 1356 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز عزیمت کرد و پس از اتمام آن، به تیپ 84 پیاده خرم‌آباد اختصاص یافت و به‌عنوان فرمانده دسته 1 گروهان 1 گردان 111 تیپ 84 پیاده خرم‌آباد تعیین شد. سپس به‌عنوان فرمانده دسته ادوات گروهان 3 و پس از مدتی، در منصب فرمانده دسته ادوات گروهان 2 گردان 111 تیپ 84 انجام وظیفه کرد. در 15/1/1360، به فرماندهی گروهان 1 گردان 802 تیپ 84 منصوب و مدتی بعد، فرماندهی گروهان 3 گردان 111 پیاده تیپ 84 خرم‌آباد را عهده‌دار شد (پرونده خدمتی). در 1358، با دخترخانمی از خاندان حق‌بین ازدواج کرد و حاصل آن، سه فرزند به نام اقدس متولد 25/5/1359، محمد متولد 25/6/1360 و حسن متولد 30/6/1362 است (تصویر شناسنامه). در 7/8/1362، به‌عنوان افسر امور هوایی و معاون رکن سوم گردان 139 پیاده تیپ 84 خرم‌آباد و در 1/10/1364، با سِمَت افسر عملیات و آموزش رکن سوم گردان 182 پیاده مشغول انجام خدمت شد. قبل از شروع جنگ تحمیلی به‌منظورِ مقابله با منافقین و گروهک‌های ضدانقلاب، به کردستان اعزام شد. پس از شروع جنگ تحمیلی، به منطقه عملیاتی جنوب عزیمت کرد و بیشتر در دشت‌عباس، شاوریه و منطقه عملیاتی میمک حضور داشت. در چند عملیات مهم دوران دفاع مقدس ازجمله عملیات‌های طریق‌القدس، فتح‌المبین، محرم، والفجر 1 و ... به‌عنوانِ فرمانده گروهان حضور و نقش فعال و مؤثری داشته است (پرونده خدمتی). ستوان‌دوم اسفندی در 18/9/1361 در منطقه عملیاتی دشت‌عباس، به علت اصابت ترکش به ناحیه کمر، مجروح و در بیمارستان 525 بستری شد. او دومین بار در 22/1/1362 در مرحله یکم عملیات والفجر 1، مورد اصابت گلوله قرار گرفت. سومین بار در 27/5/1365 به علت بمباران دشمن و اصابت ترکش، دچار موج‌گرفتگی شد (سند: 4355/152/ج، پرونده شهادت). 96 ماه و پنج روز در مناطق عملیاتی و جنگی جنوب در دوران جنگ تحمیلی حضور فعال داشت و در مأموریت‌های تیپ 84 پیاده خرم‌آباد انجام وظیفه کرد. در تیر 1362 به علت ابراز رشادت و حُسن انجام وظیفه در مناطق عملیاتی، به یک سال ارشدیت نائل آمد (پرونده خدمتی). سرانجام سرگرد پیاده محمود اسفندی در 31/4/1367 به علت هجوم هواپیماهای عراقی در منطقه عملیاتی میمک، در معرض مواد شیمیایی (بمباران شیمیایی) قرار گرفت و بستری شد و براثرِ شدت عوارض و جراحات وارده، در 22/12/1367 در بیمارستان 501 تهران به شهادت رسید (سند: 37/02/713/الف‌، پرونده شهادت). وی برابر مقررات از یک روز قبل از شهادت یعنی 21/12/1367، به درجه بالاتر سرهنگ‌دومی ارتقا یافت (پرونده شهادت). پیکر سرهنگ‌دوم شهید محمود اسفندی باشکوه فراوان در بروجرد تشییع و در مزار شهدای آن شهرستان به خاک سپرده شد. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1059/م/58، سند: 4355/152/ج و سند: 37/02/713/الف مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+ورود اولین فروند هواناو BH7 MK4 در تاریخ 6 بهمن 1349 به جزیره خارک                        ناوگروه هواناو
+اسکادران هواناو، (ناوگروه هواناو نیروی دریایی)، ژاندارمری در 1346 به‌منظور کنترل وسیع‌تر سواحل پست و خورهای کم‌عمق، مطالعاتی را در جهت بهره‌گیری از هواناو در مأموریت‌های محوله انجام داد که نتیجه آن، منجر به خرید دو فروند هواناو اس.آر.ان 6 از کشور انگلستان و تشکیل اولین یگان هواناو در گردان ساحلی خسروآباد در اواخر 1347 شد. مشکلات فنی اعم از نگهداری و تعمیرات، تربیت کادر فنی و راهبری و وضعیت ساختمانی و آسیب‌پذیری وسیله مذکور موجب شد تا یگان هواناو به نیروی دریایی ارتش تحویل شود. با دریافت هواناو اس.آر.ان 6 و سپس تعدادی بالگرد یو.اچ 1، هسته مرکزی هوادریا فعلی در ایستگاه دریایی خسروآباد پی‌ریزی و ناوسروان ملک احمدی به‌عنوان اولین فرمانده اسکادران هواناوهای نیروی دریایی ارتش منصوب شد (سیدقریشی، 1399: 31). تعداد هواناوهای اس.آر.ان 6 تا 1348، به هشت فروند رسید و متعاقب آن، شش فروند هواناو بی.اچ 7 شامل دو فروند مدل ام.کا 4 در تاریخ‌های 6/11/1349 و 6/2/1350 و چهار فروند مدل ام.کا 5 آ در سال‌های 1353 و 1354 تحویل نیروی دریایی ارتش شد. براساس طرح‌های عملیاتی و قابلیت‌‌، مأموریت‌های هواناوها این‌گونه بود که مأموریت اصلی شامل عملیات آبی- خاکی، گشت‌زنی دریایی، شناسایی آب‌راه‌ها و سواحل، جست‌وجو و نجات و مأموریت فرعی شامل مردم‌یاری و ترابری دریایی. ناوگروه هواناو بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تشکیل مناطق دریایی در نیروی دریایی ارتش، در تابعیت منطقه دوم دریایی بوشهر قرار گرفت (همان: 32). پس از استقرار هواناوها در جزیره خارک، پروژه تعمیرات اساسی (اورهال) هواناوهای اس.آر.ان 6 توسط کارکنان باسابقه هواناو و با نظارت تعدادی از تکنسین‌های کارخانه سازنده (BHC) در ایستگاه دریایی خسروآباد تشکیل شد که ماحصل کار پروژه تا اواخر 1357، تعمیرات اساسی سه فروند هواناو اس.آر.ان 6 بود. پروژه تعمیرات اساسی هواناوهای مذکور با توجه به پیروزی انقلاب اسلامی و خروج ناظران انگلیسی، متوقف شد و با شروع جنگ تحمیلی کلیه تجهیزات و اموال قابل‌استفاده چه درروی هواناوهای موجود در خسروآباد و چه در انبارها، به‌طور اضطراری از خسروآباد جمع‌آوری و به جزیره خارک ارسال شد و به عملیات پروژه تعمیرات اساسی هواناوهای اس.آر.ان 6 خاتمه داده شد (همان: 33). چهار فروند از هواناوهای موردبحث که برای تعمیرات اساسی در خسروآباد استقرار داشتند، به دلیل نداشتن قابلیت تحرک در ابتدای جنگ تحمیلی و علی‌رغم تلاش زیاد افراد ناوگروه هواناو برای انتقال آن‌ها به جزیره خارک، در خسروآباد توسط عراق منهدم شدند. همچنین دو فروند دیگر از این هواناوها که در شرایط بازسازی و تعمیرات اساسی بودند، برای انجام مهندسی معکوس و ساخت و پژوهش، به شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) و پژوهشکده اثر سطحی فارس (شیراز) واگذار شدند (همان: 34). با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در 31 شهریور 1359، ناوگروه هواناو با غلبه بر کلیه مشکلات کارکنانی و تعمیراتی و با استفاده و بهره‌گیری از پشتوانه آموزشی، تخصصی و ایثارگری فردفرد کارکنان، در کوتاه‌ترین زمان ممکن، نسبت به آماده‌سازی هواناوهای زمین‌گیر‌شده اقدام و یگان‌های هواناو را آماده انجام عملیات کرد و با انجام موفق بیش از 2000 سورتی مأموریت‌ در بیش از 4500 ساعت پرواز در طول هشت سال دفاع مقدس، نقش مهمی را در مأموریت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عهده داشت. مهم‌ترین فعالیت‌های هواناوها در هشت سال دفاع مقدس شامل عملیات‌های زیر است: پشتیبانی خدمات رزمی شکست حصر آبادان، عملیات خیبر، عملیات بدر، عملیات والفجر 8، تعداد 36 مرحله اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری به بندر امام (ره)، بیش از پنجاه عملیات تجسس و نجات و امدادرسانی به کشتی‌های نظامی و تجاری (همان: ��صل 4). مآخذ: سیدقریشی، میرمنصور، ناوگروه هواناو و هشت سال دفاع مقدس، ج 1 و 2، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری نیروی دریایی ارتش، 1399.
+اسکای‌گارد، سامانه دارای توپ ۳۵ میلیمتری و رادار کشف هدف و کنترل آتش برای مقابله با حملات هوایی ارتفاع کم و موشک‌های هوا‌به‌زمین و ضدرادار. سامانه پدافند هوایی اسکای‌گارد (SKYGUARD) ساخت شرکت کنتراوس اورلیکن سوئیس است که در 1362 خریداری و وارد شبکه دفاعی کشور شد. این سامانه قادر به هدایت و کنترل آتش توپهای 35 میلی‌متری است. رادار اسکای‌گارد همراه با توپ 35 میلی‌متری، یک یگان کنترل آتش را تشکیل میدهد که می‌تواند با حملات هوایی ارتفاع کم و موشک‌های هوا‌به‌زمین و ضد رادار (Anti-Radar Missile) مقابله کند (عاروان، 1386: 222). از هجدهم بهمن ۱۳۶۲ که سامانه‌های اسکای‌گارد به مجموعه جنگ‌افزارهای دفاع هوایی افزوده شد، نیروی هوایی توانست بدون بهره‌گیری از کمک متخصصان خارجی، 24 رسد آتش از این سامانهها را تا 1363 و 22 رسد مأمور از نیروی زمینی را تا 1365 در مناطق حساس و حیاتی به شرح زیر مستقر کند: بیت امام خمینی (ره)، پالایشگاه و نیروگاه اصفهان، پالایشگاه تهران، پایانه نفتی و جزیره خارک، تلمبه‌خانه کوره، کارخانه‌های مهمات‌سازی پارچین، واحد بهره‌برداری مارون 2 امیدیه، واحد بهره‌برداری پازنان، کارخانه‌های گاز مایع، واحد بهره‌برداری شماره 2 اهواز، واحد بهره‌برداری شماره 2 گچساران، واحد بهره‌برداری شماره 3 گچساران، واحد بهره‌برداری مارون 3 اهواز، پایگاه هوایی دزفول، بندر امام خمینی (ره)، پالایشگاه بیدبلند، واحد بهره‌برداری شماره 2 آغاجاری، تلمبه‌خانه ‌بوستر 1 و 2 امیدیه (گودرزی، ۱۳۹۸: ۱۰۹). جزیره خارک، یکی از اصلی‌ترین مراکز صدور و بارگیری نفت ایران تا پایان جنگ هشت‌ساله، 2834 نوبت مورد هجوم هوایی و موشکی واقع شد؛ ولی با بهره‌گیری از سامانه کنترل آتش اسکای‌گارد و دیگر سامانه‌های ضدهوایی، بسیاری از موشک‌های اگزوست و کرم ابریشم شلیک‌‌شده عراق به‌سمت جزیره خارک و اسکله‌های بارگیری نفت ازجمله اسکله تی و اسکله آذرپاد، منهدم شدند و درنتیجه خللی در فرآیند صدور نفت ایران به وجود نیامد. سامانه اسکای‌گارد یکی از حلقههای دفاعی در تأمین امنیت هوایی جزیره خارک، نقش بسیار مؤثری ایفاي کرد. استقرار توپ‌های ضد هوایی 35 میلی‌متری، 23 میلی‌متری و دوش‌پرتاب‌ها برروی عرشه کشتی‌های الطریق، ایران فاتح، اسکله تی، آذرپاد و چاه‌های نفتی خلیج‌فارس، تجربه جدیدی برای فرماندهان و کارکنان پدافند هوایی بود که در این خصوص مرحوم سرگرد مسعود سینکی از طراحان به‌نام پدافند هوایی، نقش به‌سزایی را ایفا کرد (جهان‌فر، 1393: 266). کارکنان هوشیار عملیاتی پدافند هوایی توانستند با بهرهگیری از این سامانه در یونیت 2 گچساران و در وضعیت سفید، دو فروند هواپیمای مهاجم دشمن را سرنگون و خلبانان آن را دستگیر کنند (مصاحبه با جاویدی، 1399) فرماندهی پدافند هوایی در طول سال‌های دفاع مقدس، توانست با به‌کارگیری مناسب سامانههای اسکای‌گارد کارنامه درخشانی را از خود به ‌جا بگذارد (جهانفر، 1393: 266). مآخذ: جهان‌فر، رضا، مقاله بررسی نقش پدافند هوایی در جنگ تحمیلی، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1393؛ عاروان، محمدرضا، آشنایی با تاریخچه تشکیل پدافند هوایی‌، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1386؛ گودرزی، امیر، عملکرد جنگ‌افزارهای ارتفاع کم در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398؛ مصاحبه با جاویدی، تیمور، افسر عملیات سامانه اسکای‌گارد، حسین خرم، 1399.
+اسکرامبل(تندخیز)، فرمان افسر تخصیص‌دهنده سلاح به پست فرماندهی نزدیک‌ترین پایگاه شکاری. اسکرامبل فرمانی است که ازطرف افسر تخصیص‌دهنده سلاح مستقر در مرکز عملیات منطقه‌ای، به پست فرماندهی نزدیک‌ترین پایگاه شکاری مجاور ابلاغ و متعاقب آن خلبانان هواپیمای شکاری رهگیر اختصاص‌یافته به طرح پدافندی که جهت پرواز در آلرت پایگاه در حالت آمادگی برای پرواز به سر می‌برند، با اعلام رادار در کوتاه‌ترین فاصله زمانی با توجه به نوع هواپیما، از پایگاه شکاری پرواز و در اسرع وقت با سایت رادار تماس رادیویی برقرار نموده و افسر کنترل شکاری، آن را به‌سمت هواپیمای ناشناس و یا مظنون به متخاصم، هدایت می‌کند و با اجرای طرح تاکتیک مناسب، به‌سمت هواپیمای هدف جهت مقابله هدایت می‌شود (آئین‌نامه 10-27- نیروی هوایی ارتش). دو فروند هواپیمای دشمن در 11:18 ششم آبان1360 با سرعت 450 نات و ارتفاع 20000 پا، در دید رادار سد دز قرار گرفتند. به‌منظور مقابله با این هواپیماها، دو فروند هواپیمای شکاری اف 5 از پایگاه چهارم شکاری اسکرامبل داده شد (همان: 241). چندین فروند هواپیمای متجاوز در 07:43 نوزدهم فروردین 1361، به‌وسیلۀ رادار اهواز کشف شدند. بلافاصله در منطقه اهواز، وضعیت قرمز اعلام شد و با توجه به خرابی هوا در پایگاه چهارم، از پایگاه پنجم اسکرامبل داده شد (سعیدمهر، 16:1376). سایت شنود منطقه در 20:30 بیست‌ونهم آبان 1361، خبر از یک عملیات هماهنگ به‌وسیلۀ ناوچه اوزا و بالگرد‌های سوپر فرلئون عراقی داد. رادار بوشهر به‌منظور پیشگیری احتمالی، اقدام به اسکرامبل یک فروند اف 4 از پایگاه ششم کرد که هواپیمای مذکور به‌وسیلۀ رادار، در 21:10 به پرواز درآمد و به‌سمت منطقه هدایت شد (همان، 212). سایت‌های شنود در 14:25 بیست‌وچهارم مرداد 1364 اطلاع دادند که عراق به کلیه برج‌های خود، دستور آماده‌باش داده است. ده دقیقه بعد یعنی در 14:35، چهار فروند هواپیمای متجاوز با سرعت 420 نات و ارتفاع تخمینی 20000 پا به‌سمت جنوب شرقی، در دید رادار بوشهر قرار گرفتند. کنترلر شکاری رادار بوشهر، بلافاصله به پایگاه ششم دستور اسکرامبل صادر کرد و هواپیمای شکاری پس از پرواز، به‌سمت هدف هدایت شدند (اسکندرلو، 1377: 107). در 11:38 بیست‌وهفتم اسفند64 از طریق شنود منطقه گزارش شد که سکوی نوروز در خطر است و به همین دلیل به پست فرماندهی نیروی دریایی، وضعیت قرمز اعلام و به هواپیمای شکاری اف 14 با معرف «کیوان 21» اسکرامبل داده شد (همان: 250). در 09:30 نوزدهم تیر 1365 با دریافت اطلاعیه حمله هوایی روی دریا از سایت‌های شنود، وضعیت منطقه بوشهر قرمز اعلام شد و مرکز عملیات منطقه‌ای شیراز، دستور اسکرامبل هواپیمای شکاری اف 14 را صادر کرد (اسکندرلو، 1378: 78). در 10:20 شانزدهم خرداد 1366، از مرکز عملیات منطقه‌ای شیراز اعلام شد که یک فروند شناور مورد اصابت قرارگرفته است و در شمال قطر، در محاصره دو فروند ناو و یک بالگرد کبرا قرار دارد. متعاقب اعلام این خبر، در 10:31 به هواپیماهای اف 4 و اف 14 اسکرامبل داده شد (همان: 120). در 09:00 یازدهم مهر 1366 در پی اعلام حمله هوایی به‌وسیلۀ سایت شنود منطقه، وضعیت فوق‌العاده در جزیره خارک اعلام و بلافاصله دستور اسکرامبل به پایگاه ششم شکاری صادر شد که هواپیماهای شکاری با هدایت رادار، به منطقه مورد ت��دید هدایت ‌شدند (همان: 133). در 08:35 چهارم فروردین 1367 بر مبنای دریافت اطلاعات حمله‌ هوایی از سایت‌های شنود، وضعیت کلیه مناطق تحت مسئولیت رادار بوشهر، قرمز اعلام شد و متعاقب آن، دستور اسکرامبل صادر شد و هواپیمای شکاری اف 4 در 08:45 به پرواز درآمد و رادار، آن را به منطقه ایستایی جهت رفع تهدید هدایت کرد. هواپیمای شکاری با کمک کنترل شکاری رادار بوشهر، موفق به قفل راداری روی هواپیماهای حمله‌ور شد و درنهایت، یک فروند از آن‌ها مورد هدف قرار‌ گرفت و سرنگون شد و سایت شنود نیز آن را تأیید کرد (هاشمی، بختیاری، 1378: 6). 16064 پرانه پرواز اسکرامبل (هواپیمای اختصاص‌یافته طرح پدافندی)، در طول هشت سال دفاع مقدس تحت کنترل و هدایت رادارها، جهت مقابله با تهدیدات هوایی هواپیماهای دشمن، از پایگاه‌های شکاری پرواز کردند (موزه و تاریخ‌نگاری نیروی هوایی ارتش، 1396: 149). مآخذ: اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۵، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1377؛ اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۶، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1378؛ آئین‌نامه 10-27؛ خورند، محمود، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۱، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1376؛ سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۲، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ موزه و تاریخ‌نگاری نیروی پدافند هوایی ارتش، فرماندهی و کنترل یکپارچه در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1396؛ هاشمی، سیدکاووس و علی بختیاری، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۸، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1378.
+بیلان سالیانه کنترل هواپیماهای شکاری رهگیر طرح پدافندی (اسکرامبل)
+اسکندر افشار، ناصر، (1313) فرمانده پدافند هوایی ارتش. در تهران دیده به جهان گشود. تحصیلات خود را در تهران گذراند و موفق به اخذ دیپلم در دبیرستان نظام شد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1334 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1337، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. دوره‌ مقدماتی رسته‌ای مخابرات را گذراند و به نیروی هوایی اختصاص یافت. در 1355 و در دوران دانشجویی، مبادرت به ازدواج کرد که حاصل آن، سه فرزند پسر می‌باشد (پرونده خدمتی). او جزو اولین دوره‌دیده‌های کنترلر شکاری در پدافند هوایی است که در 1346 به دزفول منتقل و سه سال به سِمت ریاست عملیات منصوب شد. پس از اتمام مأموریت در دزفول، در 1349 به مشهد منتقل شد و مسئولیت عملیات سایت رادار مشهد را بر عهده گرفت. جهت گذراندن دوره فرماندهی، در 1350 به مدت سه ماه عازم آمریکا شد و پس از طی این دوره، به ایران بازگشت و بلافاصله به دزفول منتقل شد و مسئولیت ایستگاه رادار دزفول را بر عهده گرفت. در آن زمان گردان رادار و گردان زمین‌به‌هوای دزفول، به‌صورت دو گردان مستقل عملیاتی اقدامات خود را انجام می‌دادند که با پیشنهاد نامبرده، امور عملیاتی در یک محل تجمیع و باعث شد، گروه دزفول تشکیل شود. وی پس از پنج سال حضور در دزفول، جهت طی دوره عملیات ستاد در 1355 به مدت نُه ماه به آمریکا اعزام شد و پس از اتمام دوره، به ایران بازگشت و تا 1356 در تهران ‌ماند. در 1356 به بندرعباس منتقل شد �� فرماندهی پشتیبانی پایگاه بندرعباس را بر عهده گرفت. رفته‌رفته با کسب تجربه بیشتر، در اوایل انقلاب به‌عنوان مسئول پایگاه بندرعباس انجام‌وظیفه کرد بدون آنکه رسماً معرفی شود (اسکندر افشار، 1399). پس از انقلاب اسلامی در 1358، به سِمت مدیریت اداری پدافند هوایی منصوب ‌شد. در1359، در سمت جانشین پدافند هوایی انتصاب یافت. با آغاز جنگ تحمیلی، به‌عنوان اولین فرمانده پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس معرفی شد. ازجمله اقدامات وی در زمان فرماندهی، پدافند گسترش سامانه‌های پدافندی شامل رادار، سایت‌های موشکی و توپخانه‌ای و شنود در نقاط مهم و حساس کشور و برقراری ارتباط با مراکز کنترل و فرماندهی و پشتیبانی از آن‌ها بود. استفاده از کارکنان وظیفه دوره‌دیده جهت شیفت سامانه‌های توپخانه‌ای به علت کمبود کارکنان پایور و تعداد زیاد مأموریت‌ها نیز از زمان فرماندهی ایشان شروع شد. در 1362، از فرماندهی پدافند هوایی به ستادمشترک ارتش منتقل شد و تا زمان بازنشستگی در آنجا مشغول خدمت بود (اسکندر افشار، 1396). سرتیپ‌دوم ناصر اسکندر افشار در اول بهمن 1366، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی ارتش؛ اسکندر افشار، ناصر و حسین خرم، 1399؛ اسکندر افشار، ناصر و قاسم فراوان، 1396.
+اسکندری، علی‌رضا، (۱۳۲۹) اولین فرمانده گروه پدافند هوایی کرمانشاه. ششم اردیبهشت، در سبزوار به دنیا آمد. دوران تحصیلی خود را در زادگاهش با گرفتن دیپلم ریاضی در 1348 به پایان رساند (خرم، مصاحبه). در 1348 به استخدام نیروی هوایی درآمد و جهت طی دوره‌های آموزشی پدافند، به پادگان مهرآباد جنوبی اعزام شد و علاوه بر دوره‌های عمومی، دوره موشک تایگر کت را به‌عنوان دوره تخصصی گذراند (پرونده خدمتی). وی در همان مرکز به‌عنوان استاد موشک تایگر کت و مسئول بازرسی مشغول خدمت شد. پس از مدتی جهت طی دوره موشک هاک، همراه تعدادی از دانشجویان به آمریکا اعزام شد و پس از شش ماه، به ایران بازگشت و در مهرآباد جنوبی به‌عنوان استاد مشغول خدمت شد (خرم، مصاحبه). پس از انقلاب و در 1358، به مرکز آموزش هوایی منتقل شد و تا زمان شروع جنگ در آنجا مشغول خدمت بود. در اوایل جنگ به‌عنوان داوطلب، به نیروی زمینی ارتش مأمور و به هفت‌تپه خوزستان اعزام و به‌عنوان فرمانده گردان مشغول خدمت شد و در حین عملیات نیز مجروح شد. پس از پایان مأموریت در نیروی زمینی، به‌عنوان فرمانده آتشبار تایگر کت به ذوب‌آهن اصفهان اعزام شد و این سامانه را در ذوب‌آهن عملیاتی کرد که انهدام یک فروند توپولف عراق در ذوب‌آهن را در طول مدت فرماندهی خود در کارنامه دارد (خرم، مصاحبه). در 1362، به گروه دزفول منتقل و به‌عنوان فرمانده سایت هاک و سپس فرمانده گردان ارتفاع کم مشغول خدمت شد. در 1364، به گروه پدافند هوایی خارک منتقل و به‌عنوان فرمانده گردان هاک مشغول خدمت شد (پرونده خدمتی). به دستور فرمانده وقت نیروی هوایی سرتیپ خلبان هوشنگ صدیق، از جزیره خارک به دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش اعزام شد و پس از طی آن، به گروه پدافند هوایی تهران انتقال یافت و به‌عنوان فرمانده گردان زمین‌به‌هوا مشغول خدمت شد. در 1366 به گروه پدافند هوایی همدان منتقل و به دستور امیر سرتیپ یمینی فرمانده وقت پدافند هوایی، موظف به تشکیل گروه پدافند هوایی کرمانشاه با پشتیبانی و کمک گروه همدان شد. شروع به‌ کار ای�� گروه، هم‌زمان با عملیات مرصاد و حمله منافقین بود و نامبرده به‌عنوان فرمانده، نقش مهمِّی در استقرار، عملیاتی‌نمودن و پشتیبانی سامانه‌های پدافندی در این عملیات را داشت. پس از پایان جنگ، به‌عنوان فرمانده به گروه پدافند هوایی ماهشهر و بعد از آن به‌عنوان فرمانده میدان تیر و مرکز آموزش وظیفه، به سمنان منتقل شد که ازجمله اقدامات مهم وی، پیگیری مالکیت پدافند هوایی بر معدن نمک سیف در جنوب مرکز آموزشی سمنان می‌باشد. وی به مدت ده سال به‌عنوان اولین مدیرعامل نمک سیف مشغول خدمت بود (خرم، مصاحبه). وی سرانجام در 1378 با درجه سرهنگی، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی ارتش؛ خرم، حسین، مصاحبه با علی‌رضا اسکندری، 1399.
+اسکندری، فرشید، (۱۳۳۰) آزاده و جانباز خلبان نیروی هوایی ارتش. دهم اسفند، در ارومیه به دنیا آمد. خانواده‌اش سال‌ها بعد، به تهران مهاجرت کردند. دیپلم ریاضی‌اش را در تهران گرفت و در شهریور 1352 وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد (مهرنیا، 1390: 61). دوره مقدماتی نظامی، علمی و پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و در 27 خرداد 1354 راهی آمریکا شد. دوره زبان پیشرفته تخصصی را در پایگاه لکلند و پرواز مقدماتی با هواپیمای سبک تی 41 را در فرودگاه هُندویِ تگزاس گذراند و برای دوره پرواز پایه و پیشرفته، به پایگاه هوایی وب در شهر بیگاِسپرینگ منتقل شد. آموزش جت دوموتوره تی 37 را با موفقیت طی کرد و در آبان 1355، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و برای دوره پیشرفته و پرواز با جت فراصوت تی 38 گزینش شد و این دوره را هم در همان پایگاه گذراند. در اردیبهشت 1356، به کشور بازگشت و به گردان 11 شکاری در پایگاه یکم اختصاص یافت و برای پرواز با هواپیمای تایگر اف 5 گزینش شد. پس از اتمام دروس زمینی، در روز اول مهر همان سال به پایگاه چهارم شکاری دزفول انتقال یافت. پس از پایان دوره در 1356، به گردان 22 شکاری پایگاه هوایی تبریز منتقل شد و در سال بعد به سطح جلوداری (لیدری) طبقه 4 برای هدایت دو فروند هواپیما ارتقا پیدا کرد (اعظمی، 1397: 192). در پی تحولات ۱۳۵۷، مخفیانه به صف انقلابیون پیوست و با پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیتهای خود را آشکار کرد و با درجه ستوان‌دومی ازطرف مردم، رئیس کمیته محله منجم شهر تبریز شد. بعد از فرمان امام خمینی (ره) مبنی‌بر بازگشت نظامیان به یگان‌ها، او نیز به پایگاه برگشت و در جریان وقایع حزب خلق مسلمان، توانست در پایگاه و شهر تبریز، نقش بیبدیلی ایفا کند. همچنین موفق شد که سرهنگ جواد فکوری فرمانده وقت پایگاه دوم را که ازطرف عناصر این حزب منحله دستگیر شده بود، با خودروی شخصی خود، از درون تشکیلات حزب خارج کند و با عزیمتش به تهران، وی را از خطر مرگ حتمی نجات دهد (نمکی عراقی و دیگران، 1394: 230). اواخر خرداد 1359، با خانم مهین حمیدیان اصل ازدواج کرد که ثمره آن، دو فرزند است (مهرنیا، 1390: 64). ستوان‌یکم اسکندری با اوجگیری تجاوزهای هوایی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، وارد صحنه شد و طی یک پرواز شناسایی، در بیستم شهریور ۱۳۵۹ از شدت فعالیت‌های جنگی دشمن با خبر شد. با شروع جنگ تحمیلی علی‌رغم تجربه اندک پروازی، در کلیه مأموریتهای رزمی در نوبتهای صبح و عصر پرواز داشت؛ به‌طوری‌که در اول مهر ۱۳۵۹، در قالب عملیات کمان 99 در یک دسته دوفروندی، پایگاه هوایی موصل را بمباران کرد. بعد از بازگشت پیروزمندانه از این مأموریت، دوباره در نوبت عصر، عازم بمباران پایگاه هوایی کرکوک شد. در 06:00 روز بعد به همراه سروان کاظم ظریف خادم، جمشید اوشال و امیر زنجانی؛ برای بمباران پایگاه هوایی اربیل، عازم مأموریت شدند که پس از بمباران، به‌فرمان جلودار( لیدر) دسته، گردش شدیدی انجام داد تا بالگردهای روی پارکینگ یا رمپ پایگاه را با مسلسل هدف قرار دهد که در این گردش، از ناحیه گردن دچار صدمه شدیدی شد (همان: 65). به‌رغم آسیب در ناحیه گردن، در عصر روز دوم مهرماه 1359 به‌عنوان شماره 2 دسته چهارفروندی هواپیمای شکاری اف ۵ به خلبانی سروان ظریف خادم، ستوان‌يكم جمشید اوشال و ستوان‌یکم مصطفی اردستانی؛ برای انهدام مجدد پایگاه کرکوک از پایگاه دوم به پرواز درآمد که سه فروند از هواپیماها سالم به پایگاه بازگشتند؛ اما هواپیمای او مورد اصابت دشمن قرار گرفت و به‌عنوان سومین خلبان نیروی هوایی ارتش، به اسارت دشمن بعثی درآمد (موسوی و دیگران، 1397: 112). ستوان‌یکم مصطفی اردستانی در این خصوص میگوید: قرار شد با چهار فروند هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 5، به پایگاه هوایی كركوك تک کنیم. توجیه قبل از پرواز انجام شد و به هنگام عزیمت، فرشید با دوستان طوری خداحافظي مي‌كرد که گویا به او الهام شده بود که دیگر برنمی‌گردد. اضطراب قبل از یک مأموریت خطیر پروازی برای اغلب خلبانهای شکاری، یک امر طبیعی است؛ ولی خلبانان شکاری به‌محض برخاستن از زمین، نگرانیها و عوامل جانبی را فراموش میکنند و جز انهدام هدف، فکر دیگری در سر ندارند. نزديك هدف دو فروند از جنوب و دو فروند از شمال به پايگاه تک کرديم. بمبهایمان را روي باند و دیگر نقاط هدف فروریختیم. آن‌قدر درگیر انهدام اهداف بودیم که نزديك بود با هواپیمای جلودار دسته شهید ظریف خادم تصادف کنم. به فاصله خيلي نزديك، از زير هواپیمای وی رد شدم. سروان ظريفخادم هيجان‌زده از راديو فریاد زد، دور بزنیم و بار دیگر با مسلسل حمله كنيم. در این هنگام، اوشال هدف را منهدم کرده و در حال بازگشت بـود. اسكندري هم چيزي نگفت! ولـي در بخش شمالی، تعداد زيادي بالگرد ديدم كه خواستم با فشنگ آن‌ها را هدف قرار دهم، ولي مسلسل هواپیما عمل نكـرد. گفتم: فشنگ‌هاي من گير كرد؛ من برمی‌گردم. گفت: باشه برو، من هم آمدم. وقتي به‌طرف پايگاه خودمان برمي‌گشتيم، همديگر را صدا كردیم. چند بار اسكندري را صدا كرديم، جواب نداد. پس از پارک هواپیما در آشیانه، متخصصین فنی دریافتند که سه تیر به هواپيما در قسمت توپها و مسلسل اصابت کرده است. در اینجا متوجه شدم که چرا مسلسل عمل نکرده بود. پس از بازگشت در مرکز فرماندهي، شماره 3 گفت که دود سفیدي روي هدف ديده و به‌احتمال‌قوی اسکندری بيرون پريده باشـد. به ‌هر جهت منتظر فرشيد شديم؛ ولي او نيامد» (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 138 و 181 و 198). بعد از اسارت و بازجویی اولیه در پایگاه کرکوک، به استخبارات عراق در بغداد منتقل و یک ماه بعد به زندان مخوف ابوغریب و بعدها راهی زندان الرشید شد و در فهرست مفقودالاثرها بود تا اینکه در 24 شهریور 1369 به میهن بازگشت (مهرنیا، 1390: 66). او پس از آزادی از بند اسارت، در 1372 با درجه سرهنگی بازنشسته شد؛ لیکن پرواز را دوباره در قالب آموزش اولیه دانشجویان خلبانی دانشکده پرواز نیروی هوایی در فرودگاه قلعهمرغی و بعد در فرودگاه کوشک نصرت دنبال کرد و هم‌زمان، با چند شرکت هواپیمایی تجاری نیز همکاری میکرد و در 1382 به‌صورت رسمی از نیروی هوایی ارتش، به‌ افتخار بازنشستگی نائل آمد (همان: 67). مآخذ: اعظمی، محمدعلی، عقاب‌های رهیده از بند، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۷؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج 3 تهران: مرکز راهبردی  نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1، تهران: سوره مهر، 1390؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۱و ۳، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1394 و 1396.
+اسکندری، محمود، (۱۳24- 1381)، خلبان هواپیمای اف 4. فرزند زکریا، پنجم شهریور در کرج متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در این شهر به پایان رسانید و با اخذ دیپلم طبیعی، در پنجم شهریور 1346 به استخدام نیروی هوایی درآمد. پس از آموزش‌های اولیه نظامی و گذراندن کلاس‌های زبان انگلیسی، به‌منظور انجام پروازهای مقدماتی ابتدا با هواپیمای سبک سسنا در گردانِ پرواز قلعه‌مرغی و سپس با هواپیمای آموزشی تی 6 در پایگاه یکم شکاری مهرآباد پرواز کرد. با گُذر از آزمون جامع زبان، در 28 مرداد 1347 به کشور پاکستان اعزام شد و پس از طی دوره‌های مختلف پروازی، در چهاردهم مهر 1349 به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). پس از بازگشت، به‌منظور تأمین خلبانان کابین عقب هواپیمای اف 4 و جهت ادامه آموزش به پایگاه یکم مهرآباد اعزام و با پایان دوره، از یکم شهریور 1350 به پایگاه هفتم شیراز منتقل شد. ستوان‌یکم اسکندری کلاس توجیهی عملیات مشترک را در نهم اردیبهشت 1351، در فرماندهی آموزش‌های هوایی طی کرد. از دهم تیر 1352 تا 28 اسفند 1352، جهت آموزش کابین جلوی هواپیمای اف 4، بار دیگر به پایگاه یکم شکاری مهرآباد اعزام شد و پس از اتمام دوره، در بیستم فروردین 1353 به پایگاه سوم شکاری همدان انتقال یافت (رمضانی و دیگران، 1399: 175). سروان اسکندری دوره معلم‌خلبانی کابین عقب هواپیمای اف 4 را از ششم اردیبهشت 1355تا سوم اردیبهشت 1356 در همان پایگاه طی کرد و الزامات ناوبریِ دوربردِ آموزشی خود را با هواپیمای سی 130، در مسیر آمریکا در 23 شهریور 1356 انجام داد. سرگرد محمود اسکندری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اغتشاشات کردستان ایفای نقش کرد و شایستگیهای رزمی خود را به نمایش گذاشت و در پروازهای نمایش قدرت هوایی تا بمباران شبانه مواضع ضدانقلاب، داوطلبانه شرکت داشت. در این خصوص میتوان به محاصره پادگان بانه و بمباران نیروهای ضدانقلاب وابسته به رژیم بعث عراق در شامگاه سوم و پگاهان چهارم خرداد 1359 استناد کرد. نامبرده برابر اوامر ستاد ارتش، دستههای پروازی را در دو نوبت، در 02:12 و 06:18 چهارم خرداد 1359 هدایت کرد و پس از پرتاب منور، مواضع ستیزهجویان را زیر آتش گرفت (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 1: 198). پس از انتصاب سرهنگ خلبان جواد فکوری به فرماندهی نیروی هوایی، سرگرد اسکندری به‌عنوان فرمانده گردان31 شکاری همدان تعیین شد. با اوجگیری تجاوزهای پراکنده دشمن، مبادرت به انجام مأموریتهای شناسایی رزمی و مقابله با تجاوزهای مرزی ارتش عراق کرد؛ به‌طوریکه پس از اشغال دو پاسگاه خانلیلی و میمک، به او همراه با کمک‌خلبان (ستوان‌یکم علی ایلخانی) در هفدهم شهریور 1359 مأموریت داده شد در برابر تجاوزهای نیروهای عراقی در منطقه تنگابنو، تنگابکهنه و سرپلذهاب، عملیات مقابله‌به‌مثل انجام دهد که هواپیمایش با تیراندازی توپخانه پ��افند زمین‌به‌هوای دشمن سرنگون شد. در این سانحه، خلبان کابین جلو (سرگرد محمود اسکندری) توانست با چتر نجات فرود آید؛ ولی ستوان‌یکم علی ایلخانی خلبان کابین عقب به شهادت رسید (همان، 411 و همان، ج 2: 69). بارزترین مأموریتهای نامبرده به این شرح است: در عملیات کمان99، جلوداری و لیدری یک دسته پروازی چهار فروندی را از پایگاه یکم شکاری مهرآباد به عهده گرفت و به پایگاههای هوایی الرشید و حبانیه در جوار بغداد تک کرد (همان، ج 3: 84). به دنبال آن در حمله به زیرساخت‌های نظامی، اقتصادی و مراکز حیاتی دشمن در اطراف بغداد و کرکوک تک کرد. در هر سه مرحله عملیات تک به اچ 3 حضور داشت و در مرحله نهایی در پانزدهم فروردین1360، لیدری گروه دوم پروازی را در انهدام مجموعه پایگاهی الولید به عهده گرفت و افتخار شرفیابی به حضور امام خمینی (ره) را پیدا کرد (موسوی و دیگران، 1397، ج 9: 146). از 23 خرداد 1360، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد (پرونده خدمتی). پس از آن به همراه ستوانیکم محمد جوانمردی، مأموریت داده شد یک فروند از هواپیماهای آسیب‌دیده فانتوم را پس از تعمیر، از سوریه به کشور بازگرداند. در این عملیات، توانست با مهارت خاصی همراه با انجام پرواز آزمایشی، این پرنده را علی‌رغم تعقیب شدید هواپیماهای دشمن، به‌سلامت از سوریه به پرواز درآورد و در 27 مرداد 1360، در پایگاه سوم شکاری همدان به زمین بنشاند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 11: 61 و مهرنیا، 1390: 77). سرگرد اسکندری همچنین در این مقطع به‌عنوان لیدر دسته‌های پروازی در مأموریتهای بمباران از ارتفاع بالا مشارکت داشت. به علت فعالیت‌های عملیاتی و رشادتهای رزمی، از 24 شهریور 1360 به دریافت پانزده ماه ارشدیت نائل آمد. همچنین با توجه به شرکت مؤثر سرگرد خلبان اسکندری در عملیات موفقیت‌آمیز برون‌مرزی هم‌زمان با اجرای عملیات ثامنالائمه (ع) در 25 مهر 1360، در ماده 4 دستور 4763 ستاد نیروی هوایی مورد تشویق قرار گرفت (پرونده خدمتی). پس از آن در عملیات مشترک فتح‌المبین بسیار خوش درخشید (خلیلی و دیگران، 1398، ج 14: 116). مشارالیه در سوم خرداد 1361، اوج مهارت و شایستگیهای رزمی خود را با انهدام پل شناور اروندرود در واپسین روز عملیات مشترک بیت‌المقدس به نمایش گذاشت؛ به‌طوری‌که پس از انهدام پل، چند هزار نفر از نیروهای عراقی تسلیم رزمندگان ایران شدند (همان، ج 15: 125). او یکی از خلبانان بی‌بدیل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و از بهترین خلبان‌های دوران دفاع مقدس محسوب می‌شود؛ به‌گونه‌ای که حماسه شجاعتهایش به عملیاتهای یادشده محدود نمیشود. او در یک مأموریت برون‌مرزی به‌اتفاق سرهنگدوم خلبان عباس دوران، مأموریت حمله به پالایشگاه الدوره و ناامنی آسمان بغداد به‌منظور جلوگیری از برگزاری کنفرانس سران کشورهای غیر متعهد در این شهر را انجام داد و با بازگرداندن هواپیمای آسیب‌‌دیده به میهن، موجب شد این کنفرانس از بغداد به دهلی‌نو در هندوستان منتقل شود (همان، ج 16: 49). سرهنگ‌دوم محمود اسکندری‌ به‌عنوان دانشجوی دوره هشتم دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی، از پنجم مهر 1361 به ستاد نیرو اعزام شد و پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده فرماندهی و ستاد، از 28 شهریور 1362 به‌ سِمت معاونت عملیات فرماندهی پایگاه یکم شکاری انتصاب یافت. با توجه به فعالیت‌های عملیاتی و جنگی، بار دیگر از پنجم بهمن 1362، به دریافت سه ماه ارشدیت نائل آمد. از 26 خرداد 1363، به‌عنو��ن فرمانده تیپ شکاری منطقه مهرآباد انتصاب یافت و مراتب تشویق نامبرده به‌عنوان لیدر دسته پروازی رژه هوایی روز ارتش، در ماده 2 دستور 4995 ستاد نیرو درج شد. سرانجام در شانزدهم مهر 1367 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع کل ساعت پروازی نامبرده تا قبل از انتقال به شرکت ایرانایر، برابر با 3265 ساعت بوده است (رمضانی و دیگران، 1399: 177-178). پس از رهایی از شرکت هواپیمایی ایرانایر، بر اثر سانحه رانندگی در 1381 جان به جان‌آفرین تسلیم کرد و در امامزاده حیدر کلاک کرج به خاک سپرده شد. مجموعه زندگینامه و خاطرات هم‌رزمان این قهرمان ملی در 1397، تحت عنوان عرصه سیمرغ به اهتمام علی‌رضا شریفیپور، مجید یوسفی و اکبر بتویی به نگارش درآمد و توسط مرکز انتشارات راهبردی نیروی هوایی به چاپ رسید. همچنین کتاب ناصر! ایجکت نکن، در خصوص او به سعی مهدی بابامحمودی در 462 صفحه تألیف و در 1399 توسط مرکز مطالعات نیروی هوایی ارتش، چاپ و منتشر شده است. در 1401 از خانواده زنده‌یاد اسکندری توسط فرماندهی کل ارتش تجلیل به عمل آمد و نشان فداکاری به محمد فرزند ایشان اعطا شد. پس از آن کتاب بیگانه با ترس حاوی مصاحبه با هشت تن از پیش‌کسوتان نیروی هوایی راجع به این خلبان در 227 صفحه توسط آقای صادق وفایی نگارش و توسط انتشارات ایران در زمستان 1402 منتشر شده است. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 11 و 14، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 9، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، حمله هوایی به الولید، تهران: سوره مهر، چ 3، 1390؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 1 و 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اسکندری، منصور، (۱۳۳۲) خلبان نیروی هوایی ارتش. پنجم مرداد، در تهران متولد شد. دوران ابتدایی و دبیرستان را سپری کرد و پس از اخذ دیپلم، در هفدهم مرداد 1353 وارد دانشکده خلبانی شد. دوره آموزشهای اولیه نظامی، زبان انگلیسی، دروس علمی و پرواز مقدماتی را با هواپیمای اف 33 در فرودگاه قلعه‌مرغی طی کرد و جهت طی دوره پایه و پیشرفته خلبانی، در شانزدهم آبان ۱۳۵۴ به آمریکا اعزام شد. پس از طی دوره زبان تخصصی در پایگاه لکلند و پرواز با هواپیمای سبک تی 41 در فرودگاه هُندو، راهی پایگاه هوایی شِپارد واقع در شهر ویشتافالز شد و توانست دوره پایه خلبانی را با جت دوموتوره تی 37 در 25 فروردین 1356 به پایان برساند و مفتخر به اخذ نشان خلبانی و درجه ستواندومی شود. سپس جهت طی دوره جت پیشرفته فراصوت تی 38، عازم پایگاه لافلین شد و موفق شد این دوره تکمیلی را هم پشت سر بگذارد و در آبان 1356 به ایران بازگردد. دوره سامانههای هواپیمای اف 5 را در پایگاه یکم شکاری طی کرد و در اواخر 1356 به‌منظور ادامه آموزش رزمی با این نوع هواپیما، به گردان 41 آموزشی- رزمی پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل شد. تیر 1357، به گردان 43 شکاری در همان پایگاه اختصاص یافت و الزامات تکمیلی رزمی را تا تحولات انقلاب اسلامی و توقف پروازهای عملیاتی در این پایگاه طی کرد (پرونده خدمتی). ستوان‌یکم اسکندری پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تشدید تجاوزهای هوایی دشمن بعثی، در برنامههای پروازی تابستان 1359 منظور شد. با آغاز جنگ تحمیلی، در تعدادی از مأموريتهاي رزمي‌ مشارکت کرد؛ به‌گونه‌ای که علاوه بر انجام مأموریتهای پوشش هوایی و گسترش به پایگاههای همدان و اصفهان، در عملیات نجات پایگاه دزفول در روزهای سوم، پنجم، ششم، نهم و 23 مهر ۱۳۵۹ ایفای نقش کرد و اهدافی چون نیروها و مواضع دشمن در اطراف شلمچه، بستان، غرب اهواز، عینخوش و غرب شوش را بمباران کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 388 و 404). در سوم دی ۱۳۵۹ نیز جهت انجام آتش پشتیبانی به‌منظور آمادگی برای اجرای عملیات نصر، در قالب یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به جلوداری سروان محمدجعفر وارسته، با هدف انهدام و تخریب ادوات و نفرات نیروهای دشمن در محور طلائیه به جفیر، به آن‌ها حمله‌ور شدند و با 9200 پوند مهمات، شامل هشت تیر بمب ضد استحکامات ام.کا.82 و گلولههای ثاقب، تعدادی كامیون، تانك و عده‌ای از نفرات دشمن را آماج بمبهــا و گلوله‌هـا‌ی خود قراردادند (موسوی و دیگران، 1399، ج 6: 44). با کاهش مأموریتهای بمباران و تثبیت نیروهای دشمن، در مأموریتهای متعدد پوشش هوایی منطقه و گشت و مراقبت مسلحانه حضور داشت که در این خصوص می‌توان به تعدادی از پروازهای رزمی نامبرده که در روزهای سوم، هفتم، 24، 25 و 26 بهمن ۱۳۵۹ و چهارم، پانزدهم، هفدهم، بیستم و 22 اسفند 1359 انجام پذیرفت، اشاره کرد (همان، ج 7‌: 21 و 238 و همان، ج 8‌: 110و 177 و پرونده عملیاتی 19، 1/19 و 2/19 ردیفهای 51، 3، 6، 11، 20 و 30). ستوان‌یکم اسکندری درسال دوم دفاع مقدس در مأموریتهای تأمین پوشش هوایی منطقه نبرد در خوزستان به‌ویژه در زمان اجرای عملیاتهای مشترک ثامنالائمه (ع) تا بیتالمقدس حضور داشت. سروان اسکندری در پانزدهم شهریور ۱۳۶۱، به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل شد و پس از پروازهای آشنایی با مأموریتهای این پایگاه، در بیشتر پروازهای گشت رزمی مسلحانه و پاسوری یا اسکورت هواپیماهای ورودی از شمال غرب کشور، شرکت کرد و از آن مهم‌تر در مأموریتهای بمباران و تک به مراکز اقتصادی- نظامی دشمن حضور داشت. به‌عنوان نمونه طی عملیات کربلای 5 در۲۴ بهمن ۱۳۶۵، جلوداری حمله یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به تأسیسات نظامی اقتصادی عمادیه واقع را به عهده داشت (پرونده عملیاتی 154-65، ردیف 9 و خلیلی و دیگران، 1398؛ ج 22‌: 110). او دوره معلمی هواپیمای اف 5 را در پایگاه دوم طی کرد و در اول آذر ۱۳۶۶، به معاونت عملیات ستاد نیروی هوایی منتقل شد و به‌صورت مأمور در عملیاتهای هوایی مشارکت داشت (هادیان، 1399: 116). آخرین مأموریت جنگی نامبرده در نبردهای هوایی، به عملیات مرصاد در چهارم مرداد ۱۳۶۷ بازمی‌گردد که از پایگاه چهارم شکاری انجام گرفت. سروان منصور اسکندری بنا به درخواست قرارگاه غرب، در یک گروه هشت‌فروندی هواپیمای تک و دوکابینه اف 5 ایی و اِف در قالب چهار دسته پروازی، به‌منظور انهدام نیروهای نفاق و دشمن در محور اسلام‌آباد غرب از 17:15 تا 22:25 به آن‌ها یورش بردند و پس از انجام موفقیتآمیز مأموریت، سالم مراجعه کردند (پرونده عملیاتی 40-67، ردیف 45 و خلیلی و دیگران، ج 24: 61). سرگرد منصور اسکندری با پایان دفاع مقدس، الزامات پروازی و پروازهای خود به‌عنوان معلم‌خلبان را در تیپ شکاری منطقه هوایی شیراز با هواپیمای اف 5 انجام داد. او سرانجام در پان��دهم مرداد ۱۳۸۳، با درجه سرهنگی به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ پرونده عملیاتی، 1359، کلاسههای 19، 1/19 و 2/19، ردیفهای 3، 6، 11، 20، 30 و ۵۱، 1365، کلاسه 154-65، ردیف 9، 1367، کلاسه 40-67، ردیف 45؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 22 و 24، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج 6، 7 و 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397 و 1399؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه دوم شکاری شهید فکوری تبریز، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اسکورت کاروان‌ها، نیروی رزمی 421 نیروی دریایی باهدف باز نگه‌داشتن خطوط مواصلاتی دریایی، مأموریت دارد نسبت به اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری شامل ده فروند کشتی تجارتی ورودی از لنگرگاه بندر بوشهر به بندر امام خمینی (ره) و ده فروند شامل سه فروند نفت‌کش و هفت فروند کشتی تجارتی خروجی از بندر امام خمینی (ره) از 07:30 روز 28/1/1362 اقدام و در صورت کشف هدف‌های دشمن، آنان را نابود کند (سند: 620201077، ص 14). منطقه عملیات: از بندر بوشهر تا بندر امام خمینی (ره) در شمال خلیج‌فارس. جلسه توجیهی، در 23/2/1362 انجام گرفت. وضعيت دشمن: برابر پیوست الف دستور رزمی ذوالفقار 3. موانع و مواضع دشمن: دشمن می‌تواند کاروان‌ کشتی‌های تجاری و نفت‌کش را به شرح زیر مورد تهدید قرار دهد: حمله موشکی توسط یگان‌های شناور از نوع اوزا، حمله موشکی توسط بالگردهای سوپر فرلئون، حمله موشکی و راکتی و تیربار توسط هواپیما و مین‌گذاری در خورموسی (سند: 620201077: 2). طراحي عمليات و رزمایش نيروهاي خودي: عملیات اسکورت کشتی‌های تجاری براساس دستورالعمل شماره 247/10/1601- 5/7/1361 طراحی و با تدبیر عملیاتی زیر انجام شد: جلوگیری از نفوذ ناوچه‌های دشمن در منطقه مسیر کاروان با استفاده از دو فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس پیکان مستقر در سکوی نفتی نوروز و بهرگان‌سر و همچنین استقرار یک فروند ناوشکن در غرب جزیره خارک. جلوگیری از نفوذ بالگردهای دشمن به منطقه مسیر کاروان با استفاده از سه فروند بالگرد اس.اچ 3 دی و سه فروند بالگرد کبرا و یک فروند بالگرد اِی.بی 212 در مقابل سکوهای البکر و الامیه برابر کالک‌ها و جدول زمان‌بندی. جلوگیری از نفوذ هواپیماهای دشمن در منطقه مسیر کاروان با استفاده از استقرار هواپیماهای نیروی هوایی در منطقه. جهت پشتیبانی عملیات ضد سطحی و حمله به سکوهای البکر و الامیه، یک فروند هواپیمای اف 4 مجهز به موشک ماوریک در نظر گرفته‌شده است. گروه 22 توپخانه نیروی زمینی جهت اجرای آتش برروی منطقه البیشه، بنا به درخواست در آمادگی کامل باشد. تأمین پدافند ضد موشکی کاروان با استقرار قایق‌های گروه ویژه دریایی در غرب کانال خورموسی. استقرار تیربارهای ام.ژ1.آ‌3 برای تأمین پدافند نزدیک ضد موشکی برروی کشتی‌های تجاری. گروه 03 مستقر در ناحیه، منطقه رأس‌البیشه، ایستگاه‌های رادار نیروی هوایی و نیروی دریایی و ایستگاه‌های الکترونیکی نیروی هوایی و پست‌های دیده‌بانی؛ فعالیت‌های مشاهده‌شده از دشمن را با سریع‌ترین وسیله مخابراتی، به پست فرماندهی 421 گزارش خواهند کر�� (سند: 62021077: 7). سازمان نيروهاي خودی: نیروی دریایی شامل: ناوشکن سام در غرب جزیره خارک، یک فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس پیکان در حوالی سکوی ابوذر و یک فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس پیکان در حوالی سکوهای نفتی بهرگان‌سر به‌منظور تقویت تأمین پوشش سطحی، یک فروند ناوچه 65 پایی از منطقه سوم در حوالی کشتی‌های صدمه‌دیده ساکس و اوشن پراید مستقر شوند. درضمن دو فروند ناوچه 65 پایی در معیت کاروان خروجی، از بندر امام به‌مقصد بوشهر حرکت می‌کند و در طول مسیر، آمادگی شرکت در انجام عملیات جست‌وجو و نجات را خواهند داشت. گروه ویژه دریایی، در رأس بهرگان‌سر مستقر شوند. سه فروند قایق‌ مجهز به سلاح 23 میلی‌متری در غرب کانال در حوالی بویه‌های 2 و 4 کانال خورموسی استقرار یابند و ضمن اسکورت نزدیک کاروان ورودی و پدافند ضد موشکی کاروان، برابر برنامه اقدام به پرتاب راکت‌های دستی چف در غرب کانال خورموسی ‌کنند. عملیات اسکورت نزدیک کاروان، تا خروج کشتی‌های ورودی به بندر امام از منطقه خطر ادامه خواهد داشت. قایق‌های تندرو ریجیندر مجهز به سلاح ضدهوایی دوشکا، در فاصله تقریبی هفت مایلی شرق سکوی الامیه قرار گیرند. قایق‌های مزبور ضمن پدافند ضد موشکی کاروان، آمادگی اجرای عملیات تجسس و نجات بالگردهای خودی را خواهند داشت. یدک‌کش بریس ضمن هدایت و کنترل قایق‌های مربوط در شرق کانال خورموسی، در معیت کاروان‌های ورودی، حرکت می‌کند و آمادگی کامل جهت کمک به عملیات تجسس و نجات و اطفای حریق کشتی‌های صدمه‌دیده را خواهد داشت. عملیات ویژه: تعدادی راکت چف توسط قایق‌های مجهز به سلاح 23 م‌.م از 09:00 تا خاتمه عملیات، در غرب کانال خورموسی شلیک خواهد شد. گروه 03 آماده است بنا به دستور، منطقه رأس‌البیشه را زیر آتش خمپاره قرار دهد. یک فروند هواناو از 08:00 مورخه ر+1، در رأس بهرگان‌سر آماده جهت اعزام به منطقه بنا به دستور می‌باشد. یگان‌های پشتیبانی‌کننده: دو فروند قایق‌های جست‌وجو و نجات مستقر در بندر امام، در حوالی کشتی صدمه‌دیده لویز وان مستقر شوند و در صورت عدم شرکت در عملیات جست‌وجو و نجات، در معیت آخرین کشتی کاروان ورودی به بندر امام مراجعت کنند. قایق‌های مزبور آماده خواهند بود که در صورت بروز هرگونه سانحه، سریعاً به محل کشتی صدمه‌دیده حرکت و نسبت به تخلیه مجروحان و افراد کشتی صدمه‌دیده اقدام کنند. تخلیه مجروحان به بندر امام یا بوشهر، از طریق بالگرد یا هواناو یا یگان‌های سطحی انجام خواهد شد. یک فروند کشتی از اداره بندر کشتی‌رانی بندر امام، طوری بندر امام را ترک می‌کند که در 07:00 مورخه ر+1، در حوالی بار (کشتی صدمه‌دیده ایران‌حجت) به‌منظور کمک به کشتی‌های صدمه‌دیده مستقر شود و در صورت عدم مشارکت در عملیات جست‌وجو و نجات، در معیت آخرین کشتی ورودی، به بندر امام مراجعت می‌کند. یدک‌کش صبور، طوری از بندر حرکت می‌کند که در 07:00 مورخه ر+1، در حوالی کشتی سامبا بانر مستقر شود. یدک‌کش مزبور، آمادگی جهت کمک و اطفای حریق کشتی‌های صدمه‌دیده دیگر را خواهد داشت. یک فروند کشتی آتش‌خوار طوری از خارک حرکت می‌کند که در 07:00 مورخه ر+1، در رأس بهرگان‌سر مستقر شود تا بنا به دستور، جهت کمک به اطفای حریق کشتی‌های صدمه‌دیده، انجام وظیفه کند. یک فروند یدک‌کش از منطقه دوم دریایی (کشتی‌رانی جمهوری اسلامی ایران)، طوری بندر بوشهر را ترک می‌کند که در 07:00 مورخه ر+1، در ر��س بهرگان‌سر استقرار یابد تا بنا به دستور، جهت کمک به کشتی‌های صدمه‌دیده اعزام شود. یک فروند هواناو در روز (ر) نسبت به حمل سوخت موردنیاز بالگردهای کبرا، از بندر امام به بوسیف اقدام می‌کند. بالگردهای نداجا: سه فروند بالگرد اس.اچ 3 دی در 07:00 برروی سکوهای نوروز و ابوذر مستقر شوند. یک فروند بالگرد اِی.بی 212 در معیت بالگردهای کبرا، طوری بندر امام را ترک می‌کنند که در 07:00 در رأس بوسیف مستقر شوند. محل استقرار سوخت مورد نیاز، قبلاً با خلبان هواناو هماهنگ شود. بالگرد اِی.‌بی 212 علاوه بر اسکورت بالگردهای کبرا به بوسیف، گشت کانال خورموسی را انجام داده و آمادگی شرکت در عملیات جست‌وجو و نجات را خواهد داشت. نیروی هوایی: سایت‌های امیدیه و بی‌بی حکیمه از 04:00  روز ر+1، کلیه اطلاعات دریافت‌شده خود را به نیروی رزمی 421 ارسال کند. یک فروند هواپیما اف 4 مجهز به موشک موریک، با روشنایی روز در منطقه استقرار، حضور خواهد داشت. برابر طرح درصورتی‌که شرایط تاکتیکی ایجاب کند، هواپیمای اف 4 پس از 12:00، در پایگاه ششم مستقر می‌شود و در آمادگی پانزده‌دقیقه‌ای به سر خواهد برد. پوشش هوایی توسط پایگاه‌های هوایی ششم، هفتم و هشتم تا خاتمه عملیات، در منطقه تأمین خواهد شد. هواپیمای سوخت‌رسان، در منطقه عملیاتی خود مستقرشده و یگان‌های پروازی نیروی دریایی را در مورد تأمین سوخت پشتیبانی می‌کند. هواپیمای اف 4 مجهز به موشک ماوریک، آمادگی حمله به سکوها را داشته باشد. نیروی زمینی: سه فروند بالگرد کبرا در معیت بالگرد اِ.بی 212 نداجا، در رأس بوسیف مستقر شوند. بالگردهای کبرا در بوسیف، آمادگی اجرای برنامه گشت را خواهد داشت. گروه 22 توپخانه نزاجا آمادگی اجرای آتش توپخانه را برروی مناطق رأس‌البیشه و پایگاه شعیبه داشته باشد. تشريح عمليات: عملیات اسکورت کاروان برابر برنامه، از 07:30 روز 28/1/1362 آغاز شد. تعداد کشتی‌های ورودی، ده فروند و تعداد کاروان خروجی نیز ده فروند بود. یکی از کشتی‌های خروجی به نام پان اوشِنیک فیِم‌، به علت به گِل‌نشستن خارج نشد. بالگردهای خودی قبل از ورود کشتی‌ها به منطقه خطر، آن محدوده را به‌طور کامل گشت زدند و در طول عملیات، به حفاظت از این منطقه ادامه دادند. 11:35، دو فروند جنگنده میراژ به بالگرد 310 نیروی دریایی حمله کردند که با دخالت جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش، اقدامشان عقیم ماند. در 08:56، به سکوهای البکر و الامیه آماده‌باش داده شد. در 09:17، یک موشک به کاروان پرتاب و در آب منفجر شد. در 09:26، پرواز بالگردهای سوپرفرلئون گزارش شد. سکوی الامیه در 09:42، موردحمله جنگنده‌های خودی قرار گرفت و براثر اصابت موشک ماوریک، سه تن از افراد سکوی مذکور زخمی شدند. در 09:52، یک موشک به کاروان شلیک شد. در 11:52، کاروان ورودی به‌سلامت از بویه 28 گذشت. در 13:22، دو فروند موشک به کاروان خروجی پرتاپ شد؛ درحالی‌که کاروان خروجی از منطقه خطر دور شده بود. در تمام مدت، اسکورت بالگرد و هواپیماهای دشمن فعال بودند. در 14:00، کشتی‌های ورودی و خروجی به‌سلامت از منطقه خطر عبور کردند و خاتمه عملیات اسکورت اعلام شد (سند: 620128071). نتايج و بازتاب عمليات: دشمن در این عملیات، چهار فروند موشک به‌طرف کاروان پرتاب کرد. استفاده از راکت‌های چف و تیراندازی به‌طرف موشک‌ها، جهت منحرف‌نمودن آن‌ها، موفقیت‌آمیز بود. آتش توپخانه و کاتیوشا برروی مواضع موشکی دشمن باعث شد که دشمن نتواند به‌راحتی کا��وان را مورد تهدید جدی و اصابت قرار دهد. پرتاب دو موشک آخر به‌طرف کاروان در فاصله دور، نمایانگر این مسئله است که احتمالاً پس از قطع آتش توپخانه ایران و امن‌بودن منطقه رأس‌البیشه، دشمن از سنگرها خارج شده و فقط جهت رفع مسئولیت، اقدام به پرتاب موشک کرده است. مورد اصابت قراردادن سکوی الامیه که منجر به زخمی‌شدن تعدادی از نفرات عراقی شد و دشمن اقدام به اعزام یک فروند بالگرد با اسکورت دو فروند میراژ جهت تخلیه مجروحان کرد. دشمن با استفاده از دو فروند میراژ، به بالگرد گشت حمله کرد. راهنمای کشتی خروجی ایران‌امین، هنگامی‌که کشتی‌ها در منطقه خطر بودند، سعی بر این داشت که با در پناه قراردادن کشتی خود، احتمال اصابت موشک را کاهش دهد و به همین منظور با عدم رعایت دستورات صادره و هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده، نظم و ترتیب کاروان را به‌ هم ‌ریخت و خطر جدی برای کلیه کشتی‌های کاروان به وجود آورد. با تجارب به‌دست‌آمده از عملیات گذشته، اجرای آتش دقیق توپخانه و کاتیوشا برروی منطقه رأس‌البیشه، یکی از مهم‌ترین عوامل پشتیبانی‌کننده از عملیات اسکورت کاروان می‌باشد و با در نظر گرفتن امکانات و موشک‌های استفاده‌شده در عملیات اسکورت کاروان: 28/1/1361 و 27/1/1361 با بُرد بیش از هشتاد مایل، آتش توپخانه می‌بایست حداقل به مدت پنج ساعت، به‌شدت منطقه رأس‌البیشه را ناامن و امکان هرگونه فعالیت را از دشمن سلب کند (سند: 620201077: 22). ویژگی‌های خاص عمليات: در این عملیات، آتش توپخانه بسیار موفق بود. استفاده دشمن از بالگردهای سوپرفرلئون جهت مورد اصابت قراردادن کاروان. (سند: 620201077: 21). مآخذ: مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد: 620201077، 620128071.
+اسکورت کاروان‌ها، عملیات ۱/۱۰/۱۳۶۲. هدف از عملیات، باز نگه‌داشتن خطوط مواصلاتی دریایی کشور و جلوگیری از قطع صادرات و واردات کالاهای موردنیاز کشور می‌باشد. بر این اساس نیروی رزمی 421 مأموریت دارد نسبت به اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری شامل ده فروند کشتی تجارتی ورودی از لنگرگاه بندر بوشهر به بندر امام خمینی (ره) و ده فروند شامل سه فروند نفت‌کش و هفت فروند کشتی تجارتی خروجی از بندر امام خمینی (ره) از ساعت 07:30 تاریخ 28/1/1362 اقدام کند و یا بنا به مقتضیات تاکتیکی، کشتی‌های تجاری را به‌سوی بندر مبدأ عودت دهد و در صورت کشف هدف‌های دشمن، آنان را نابود نماید (سند: 620201077‌- 14). منطقه عملیات: شمال خلیج ‌فارس از بندر بوشهر تا بندر امام خمینی (ره). به‌منظور آمادگی عملیات، جلسه توجیهی در تاریخ 23/2/1362 انجام شد. وضعيت دشمن اعم از سازمان رزم و پشتيباني رزم، برابر پیوست الف دستور رزمی ذوالفقار 3. موانع و مواضع دشمن؛ به‌طورکلی دشمن می‌تواند کاروان‌ کشتی‌های تجاری و نفت‌کش را به شرح زیر مورد تهدید قرار دهد: حمله موشکی توسط یگان‌های شناور از نوع اوزا، حمله موشکی توسط بالگردهای سوپر فرلئون، حمله موشکی و راکتی و تیربار توسط هواپیما، مین‌گذاری در خورموسی (سند: 620201077‌- 2). طراحي عمليات و مانور نيروهاي خودي؛ عملیات اسکورت کشتی‌های تجاری بر اساس دستور رزمی ذوالفقار 3، دستور رزمی 23 و دستورالعمل: 247/10/1601 مورخه 5/7/1361 طراحی و با تدبیر عملیاتی زیر انجام گرفت: 1) جلوگیری از نفوذ ناوچه‌های دشمن در منطقه مسیر کاروان با استفاده از دو فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس پیکان مستقر در سکوی نفتی نوروز و بهرگان سر و همچنین استقرار یک فروند ناوشکن در غرب جزیره خارک. 2) جلوگیری از نفوذ بالگردهای دشمن به منطقه مسیر کاروان با استفاده از سه فروند بالگرد اس.اچ 3 دی و سه فروند بالگرد کبرا و یک فروند هلیکوپتر اِی.بی 212 در مقابل سکوهای البکر و الامیه برابر کالک‌ها و جدول زمان‌بندی. 3) جلوگیری از نفوذ هواپیماهای دشمن در منطقه مسیر کاروان با استفاده از استقرار هواپیماهای نهاجا در منطقه. 4) جهت پشتیبانی عملیات ضد سطحی و حمله به سکوهای البکر و الامیه، یک فروند هواپیمای اف 4 مجهز به موشک ماوریک در آمادگی پانزده‌دقیقه‌ای، در پایگاه ششم شکاری در نظر گرفته‌شده است. 5) جهت اجرای آتش برروی منطقه رأس‌البیشه، گروه 22 توپخانه در آمادگی کامل به سر برد. 6) تأمین پدافند ضد موشکی کاروان با استقرار قایق‌های گروه ویژه دریایی در غرب کانال خورموسی. 7) تأمین پدافند نزدیک ضد موشکی برروی کشتی‌های تجاری با استقرار تیربارهای ام ژا آ 3. 8) گروه 03 مستقر در ناحیه، منطقه رأس‌البیشه را با انجام دیده‌بانی بنا به دستور زیر آتش خواهد گرفت. 9- ایستگاه‌های رادار نیروی هوایی ارتش و نیروی دریایی ارتش و ایستگاه‌های الکترونیکی نیروی هوایی ارتش و پست‌های دیده‌بانی، فعالیت‌های مشاهده‌شده از دشمن را با سریع‌ترین وسیله مخابراتی به پست فرماندهی 421 گزارش خواهند کرد (همان: 7). سازمان نيروهاي خودی: نیروی دریایی ارتش ناوشکن سام در غرب جزیره خارک به‌منظور اجرای دستور رزمی شهاب، یک فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس پیکان در حوالی سکوی ابوذر در اجرای دستور رزمی پیکان و یک فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس پیکان در حوالی سکوهای نفتی بهرگان سر به‌منظور تقویت تأمین پوشش سطحی، یک فروند ناوچه 65 پایی از منطقه سوم طوری بندر امام را ترک کند که در 07:00 مورخه «ر+1» در حوالی کشتی‌های صدمه‌دیده ساکس و اوشن پراید مستقر شود، درضمن دو فروند ناوچه 65 پایی در معیت کاروان خروجی از بندر امام به‌مقصد بوشهر حرکت می‌کنند و در طول مسیر، آمادگی شرکت در انجام عملیات جست‌وجو و نجات را بنا به وضعیت خواهند داشت، گروه ویژه دریایی، بندر بوشهر را طوری ترک می‌کند که در 18:00 روز «ر» در رأس بهرگان‌سر مستقر شود، قایق‌های مجهز به سلاح 23 م‌.م (سه فروند)، طوری مرکز تجمع را ترک می‌کنند که در 09:00 مورخه «ر+1» در غرب کانال در حوالی بویه‌های 2 و 4 کانال خورموسی استقرار یابند و ضمن اسکورت نزدیک کاروان ورودی و پدافند ضد موشکی کاروان، برابر برنامه زمان‌بندی اقدام به پرتاب راکت‌های دستی چف در غرب کانال خورموسی کنند، عملیات اسکورت نزدیک کاروان تا خروج کشتی‌های ورودی به بندر امام از منطقه خطر ادامه خواهد داشت، قایق‌های تندروی ریجیندر مجهز به سلاح ضدهوایی دوشکا، طوری منطقه تجمع را ترک می‌کنند که در 09:00 مورخه «ر+1» در فاصله تقریبی هفت مایلی شرق سکوی الامیه قرار گیرند. قایق‌های مزبور ضمن پدافند ضد موشکی کاروان، آمادگی اجرای عملیات تجسس و نجات بالگردهای خودی را خواهند داشت، یدکش بریس ضمن هدایت و کنترل قایق‌های مربوط در شرق کانال خورموسی، در معیت کاروان‌های ورودی حرکت می‌کند و آمادگی کامل جهت کمک به عملیات تجسس و نجات و اطفای حریق کشتی‌های صدمه‌دیده را خواهد داشت. عملیات ویژه: تعدادی راکت چف توسط قایق‌های مجهز به سلاح 23 م‌.م از 09:00 تا خاتمه عملیات، در غرب کانال خورموسی شلیک خواهند کرد. گروه 03 ضمن بهره‌برداری از رادارهای سطحی مستقر در منطقه جنوب آبادان و استقرار دیده‌بان‌های مقدم در دهانه اروندرود و حد فاصل دهانه بهمن‌شیر و الامیه، با قایق‌های تندروی ریجیندر مجهز به سلاح دوشکا آماده است بنا به دستور، منطقه رأس‌البیشه را زیر آتش خمپاره قرار دهد. یک فروند هواناو از 08:00 مورخه «ر+1» در رأس بهرگان‌سر، آماده اعزام به منطقه بنا به دستور می‌باشد. یگان‌های پشتیبانی‌کننده: دو فروند قایق‌های جست‌وجو و نجات مستقر در بندر امام، طوری بندر را ترک می‌کنند که در 0700«ر+1» در حوالی کشتی صدمه‌دیده لویز وان مستقر شوند و در صورت عدم شرکت در عملیات جست‌وجو و نجات، در معیت آخرین کشتی کاروان ورودی به بندر امام مراجعت می‌کنند. قایق‌های مزبور آماده خواهند بود که در صورت بروز هرگونه سانحه، سریعاً به محل کشتی صدمه‌دیده حرکت و نسبت به تخلیه مجروحین و یا احیاناً افراد کشتی صدمه‌دیده اقدام کنند. تخلیه مجروحان به بندر امام یا بوشهر از طریق بالگرد یا هواناو یا یگان‌های سطحی انجام خواهد شد. یک فروند کشتی از اداره بندر کشتیرانی بندر امام، طوری بندر را ترک می‌کند که در 07:00 مورخه «ر+1» در حوالی بار (کشتی صدمه‌دیده ایران حجت) به‌منظور کمک به کشتی‌های صدمه‌دیده مستقر شود و در صورت عدم مشارکت در عملیات جست‌وجو و نجات، در معیت آخرین کشتی ورودی به بندر امام مراجعت خواهد کرد. یدک‌کش صبور طوری از بندر حرکت می‌کند که در 07:00 مورخه «ر+1»در حوالی کشتی سامبا بانر مستقر شود. یدک‌کش مزبور، آمادگی جهت کمک و اطفای حریق کشتی‌های صدمه‌دیده دیگر را خواهد داشت. یک فروند کشتی آتش‌خوار طوری از خارک حرکت می‌کند که در 07:00 مورخه «ر+1» در رأس بهرگان‌سر مستقر شود تا بنا به دستور، جهت کمک به اطفای حریق کشتی‌های صدمه‌دیده اعزام شود. یک فروند یدک‌کش از منطقه دوم دریایی (کشتی‌رانی جمهوری اسلامی ایران) طوری بندر بوشهر را ترک کند که در 07:00 مورخه «ر+1» در رأس بهرگان‌سر مستقر شود تا بنا به دستور، جهت کمک به کشتی‌های صدمه‌دیده اعزام شود. یک فروند هواناو در روز «ر» نسبت به حمل سوخت موردنیاز بالگردهای کبرا از بندر امام به بوسیف اقدام می‌کند. بالگردهای نیروی دریایی ارتش؛ سه فروند بالگرد اس.اچ 3 دی (یک فروند مسلح با دو فروند غیرمسلح) در مورخه «ر+1» طوری بوشهر را ترک می‌کنند که در 07:00، برروی سکوهای نوروز و ابوذر مستقر شوند. بالگردهای مزبور بلافاصله سوخت‌گیری و برابر برنامه، به انجام مأموریت محوله اقدام می‌کنند. یک فروند بالگرد اِی.بی 212 در مورخه روز «ر» به بندر امام اعزام می‌شود و همان تاریخ در معیت بالگردهای کبرا، طوری بندر امام را ترک می‌کند که در 07:00 در رأس بوسیف مستقر شوند. محل استقرار سوخت موردنیاز، قبلاً با خلبان هواناو هماهنگ شود. بالگرد اِی.بی 212 علاوه بر اسکورت بالگردهای کبرا به بوسیف، برابر برنامه زمان‌بندی، گشت کانال خورموسی را انجام خواهد داد. بالگرد مزبور ضمن گزارش وضعیت درصورتی‌که کشتی تجاری مورد اصابت قرار گیرد، آمادگی شرکت در عملیات جست‌وجو و نجات را خواهد داشت. نیروی هوایی ارتش: سایت‌های امیدیه و بی‌بی حکیمه از 04:00 «ر+1» کلیه اطلاعات دریافت‌شده خود را به نیروی رزمی 421 ارسال می‌کنند. یک فروند هواپیما اف 4 مجهز به موشک ماوریک، از 08:00 تا 09:00 مورخه «ر+1» در پایگاه ششم در آمادگی پانزده‌دقیقه‌ای و از 09:00 تا خاتمه عملیات یا روشنایی روز، در منطقه استقرار حضور خواهد داشت. برابر طرح و درصورتی‌که شرایط تاکتیکی ایجاب کند، هواپیما‌ی اف 4 پس از 12:00، در پایگاه ششم مستقرشده و در آمادگی پانزده‌دقیقه‌ای به سر خواهد برد. پوشش هوایی برابر دستور رزمی 23 از 08:00 توسط پایگاه‌های ششم، هفتم و هشتم تا 14:00 یا خاتمه عملیات در منطقه تأمین خواهد شد. هواپیمای سوخت‌رسان برابر برنامه در منطقه عملیاتی خود مستقر خواهد شد و یگان‌های پروازی نداجا را در مورد تأمین سوخت پشتیبانی می‌کند. هواپیمای اف 4 مجهز به موشک ماوریک، آمادگی حمله به سکوها را بنا بر درخواست نیروی رزمی 421 داشته باشد. اقدامات تاکتیکی علیه هواپیماها و بالگردهای دشمن، توسط نیروی هوایی ارتش با هماهنگی نیروی رزمی به عمل خواهد آمد. نیروی زمینی ارتش: سه فروند بالگرد کبرا در مورخه «ر» در بندر امام مستقر شوند و در مورخه «ر+1» در معیت بالگرد ای.بی 212 نیروی دریایی ارتش طوری بندر امام را ترک کنند که در 07:00 و در رأس بوسیف مستقر شوند. بالگردهای کبرا ضمن تأمین سوخت خود در بوسیف، آمادگی اجرای برنامه گشت برابر برنامه زمان‌بندی را خواهد داشت. بالگردهای کبرای هوانیروز در مدت گشت، در معیت بالگردهای گشت اس.اچ 3 دی نیروی دریایی ارتش خواهند بود و در صورت کشف بالگردهای دشمن، نسبت به انهدام آن‌ها اقدام خواهند کرد. گروه 22 توپخانه نیروی زمینی ارتش، آمادگی اجرای آتش توپخانه برروی مناطق رأس‌البیشه و پایگاه شعیبه را از 08:00 مورخه «ر+1» تا خاتمه عملیات داشته باشد. درضمن شروع اجرای آتش، از طریق نیروی رزمی 421 به گروه 22 توپخانه اعلام می‌شود و در صورت قطع تماس، گروه 22 توپخانه از 09:00 مورخه «ر+1» به مدت چهار ساعت منطقه مزبور را با دیده‌بانی، زیر آتش توپخانه و کاتیوشای خود قرار ‌دهد. تشريح عمليات: عملیات اسکورت کاروان برابر برنامه، از 07:30 بیست‌وهشتم فروردین 1362 آغاز شد. تعداد کشتی‌های ورودی، ده فروند و تعداد کاروان خروجی نیز ده فروند بود که یکی از کشتی‌های خروجی به نام PANOCEANIGFAME به علت به گِل‌نشستن خارج نشد. بالگردهای خودی هوانیروز قبل از ورود کشتی‌ها به منطقه خطر، آن محدوده را به‌طور کامل گشت زدند و در طول عملیات، به حفاظت از این منطقه ادامه دادند. دو فروند جنگنده میراژ در 11:35، به بالگرد 310 حمله کردند که با دخالت جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش، اقدامشان عقیم ماند. آتش توپخانه برروی مواضع دشمن، از 13:40 آغاز شد. در 08:56، به سکوهای البکر و الامیه آماده‌باش داده شد. در 09:17، یک موشک به کاروان پرتاب و در آب منفجر شد. در 09:26، بالگردهای سوپرفرلئون عراقی گزارش شدند. سکوی الامیه در 09:42، موردحمله جنگنده‌های خودی قرار گرفت و براثر اصابت موشک ماوریک، سه تن از افراد سکوی مذکور زخمی شدند. یک موشک در 09:52، به کاروان شلیک شد. در 11:42، به سکوهای البکر و الامیه ابلاغ شد: برای پیداکردن یک فروند بالگرد، دریا را به‌شدت کنترل کنند. کاروان ورودی در 11:52، به‌سلامت از بویه 28 گذشت. دو فروند موشک در 13:22، به کاروان خروجی پرتاپ شد؛ درحالی‌که کاروان خروجی از منطقه خطر دور شده بود. در تمام مدت اسکورت، بالگردها و هواپیماهای دشمن فعال بودند. کشتی‌های ورودی و خروجی در 14:00 به‌سلامت از منطقه خطر عبور کردند و خاتمه عملیات اسکورت اعلام شد (سند: 620128071). نتايج و بازتاب عمليات: دشمن در این عملیات، چهار فروند موشک به‌طرف کاروان پرتاب کرد. برد زیاد موشک‌های مورداستفاده، منطقه خطر کاروان را به مقدار زیادی بزرگ‌تر کرده است و به همین علت، نیاز به آتش شدید توپخانه و کاتیوشا به مدت حداقل پنج ساعت احساس می‌شود. استفاده از راکت‌های چف و تیراندازی به‌طرف موشک‌ها جهت منحرف‌نمودن موشک موفقیت‌آمیز بوده است. آتش توپخانه و کاتیوشا برروی مواضع موشکی دشمن باعث شد که دشمن نتواند به‌راحتی کاروان را مورد تهدید جدی و اصابت قرار دهد. پرتاب دو موشک آخر به‌طرف کاروان در فاصله دور، نمایانگر این مسئله می‌باشد که احتمالاً پس از قطع آتش توپخانه ایران و امن‌بودن منطقه رأس‌البیشه، دشمن از سنگرها خارج شده و فقط جهت رفع مسئولیت، اقدام به پرتاب موشک کرده است. مورد اصابت قراردادن سکوی الامیه که منجر به زخمی‌شدن تعدادی از نفرات عراقی شد و دشمن اقدام به اعزام یک فروند بالگرد با اسکورت دو فروند میراژ، جهت تخلیه مجروحین کرد. دشمن با استفاده از دو فروند جنگنده میراژ، به بالگرد گشت حمله کرد. راهنمای کشتی خروجی ایران‌امین هنگامی‌که کشتی‌ها در منطقه خطر بودند، سعی بر این داشت که با در پناه قراردادن کشتی خود، احتمال اصابت موشک را کاهش دهد و به همین منظور با عدم رعایت دستورات صادره و هماهنگی‌های به‌عمل‌آمده، نظم و ترتیب کاروان را به ‌هم ‌ریخت و خطر جدی برای کلیه کشتی‌های کاروان به وجود آورد. با تجارب به‌دست‌آمده از عملیات گذشته، اجرای آتش دقیق توپخانه و کاتیوشا برروی منطقه رأس‌البیشه، یکی از مهم‌ترین عوامل پشتیبانی‌کننده از عملیات اسکورت کاروان می‌باشد و با در نظرگرفتن امکانات و موشک‌های استفاده‌شده در عملیات اسکورت کاروان در 28/1/61 و 27/1/61 با برد بیش از هشتاد مایل، آتش توپخانه می‌بایست حداقل به مدت پنج ساعت شدیداً منطقه رأس‌البیشه را ناامن و امکان هرگونه فعالیت را از دشمن سلب کند (سند، 620201077: 22). ویژگی‌های خاص عمليات: در این عملیات، آتش توپخانه بسیار موفق بود و با ناامن‌کردن منطقه دشمن، امکان فعالیت آزادانه را از دشمن گرفت. استفاده از راکت‌های چف و تیراندازی به‌طرف موشک‌ها نیز عامل مؤثری در عدم اصابت موشک‌ها به کاروان بود. استفاده دشمن از موشک‌های با برد و قدرت تخریبی زیادتر، منطقه خطر را برای کاروان بزرگ‌تر و جدی‌تر کرد. حمله جنگنده‌های میراژ دشمن به بالگرد خودی درحالی‌که یک فروند جنگنده اف 4 و یک فروند جنگنده اف 14، پوشش هوایی خودی را تأمین می‌کردند. استفاده دشمن از بالگردهای سوپرفرلئون جهت مورد اصابت قراردادن کاروان (همان: 21). مآخذ: مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد: 620201077 - 620128071 .
+اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری، کاروان 12/11/1362، عملیات پدافندی. هدف از عملیات، باز نگه‌داشتن خطوط مواصلاتی دریایی کشور و جلوگیری از قطع صادرات و واردات کالاهای موردنیاز کشور بود. نیروی رزمی 421 مأموریت دارد با استفاده از نیروهای خودی، کاروان‌های ورودی به بندر امام و خروجی از بندر امام شامل نُه فروند کشتی تجاری از لنگرگاه بوشهر به بندر امام و سیزده فروند کشتی تجاری از لنگرگاه بندر امام به بوشهر را در 12/11/62 اسکورت نموده و در صورت کشف یگان‌های دشمن، آن‌ها را درگیر و منهدم کند (سند شماره 621116089، ص 9). منطقه عملیات: شمال خلیج‌فارس از بندر بوشهر تا بندر امام خمینی (ره). به‌منظور آمادگی عملیات، جلسه توجیهی در تاریخ 11/11/1362 انجام گرفت. وضعيت دشمن اعم از سازمان رزم و پشتيباني رزم، برابر پیوست الف دستور رزمی ذوالفقار 3 و برابر دستور رزمی 23. اخیراً دشمن به هواپیما��ای سوپراتاندارد که قابلیت حمل موشک اگزوست را دارد، مجهز شده است. موانع و مواضع دشمن: کاروان‌ کشتی‌های تجاری توسط یگان‌های شناور و بالگردهای سوپر فرلئون، مورد تهدید حمله موشکی و توسط هواپیما، مورد تهدید راکت و تیربار و مین‌گذاری در خورموسی است (سند 620201077، ص 2). طراحي عمليات و مانور نيروهاي خودي؛ نیروی دریایی ارتش: ناوچه موشک‌انداز در اجرای دستور رزمی پیکان در 11/11/1362، در حوزه نفتی ابوذر مستقر می‌شود و در 12/11/1362، پوشش سطحی کاروان را تأمین می‌کند. ناوچه موشک‌انداز جوشن جهت تقویت پوشش سطحی کاروان در 11/11/1362، در لنگرگاه بوشهر مستقرشده و در معیت کاروان اعزامی، به‌طرف حوزه نفتی بهرگان‌سر حرکت کرده و در 07:30 روز 12/11/1362، در بهرگان‌سر مستقر می‌شود و بنا به دستور، عملیات تجسس و نجات را سرپرستی و هدایت می‌کند. یک فروند ناوچه 65 پایی، طوری بندر امام را ترک می‌کند که در 07:00 روز 12/11/1362، در حوالی کشتی صدمه‌دیده آنتی گونیا مستقر شود و در صورت نیاز، در عملیات نجات افراد کشتی‌های صدمه‌دیده شرکت می‌کند و پدافند ضد موشکی و ضدهوایی منطقه‌ای را در حد مقدورات انجام می‌دهد و در خاتمه عملیات، در معیت آخرین کشتی کاروان ورودی، به‌سمت بویه 28 عزیمت می‌کند و تحت امر منطقه سوم دریایی قرار می‌گیرد. گروه ویژه دریایی در اجرای دستورالعمل پوشش کاروان 11/11/1362، در عملیات شرکت خواهد کرد. ایستگاه دریایی نهنگ شامل نهنگ 1 و نهنگ 2، نسبت به استقرار دیده‌بان در دهانه اروندرود حدفاصل دهانه بهمن‌شیر و سکوی الامیه اقدام می‌کند و با استفاده از امکانات موجود در نهنگ 1، پدافند ضد موشکی و ضدهوایی را در مقابل رأس‌البیشه انجام داده و بنا به دستور، مواضع دشمن را در رأس‌البیشه، زیر آتش خمپاره قرار می‌دهد. ایستگاه نهنگ 1، بالگردهای خودی را بنا به دستور، جهت انهدام بالگردهای دشمن به غرب سکوهای البکر و الامیه هدایت و تمام اطلاعات راداری را به نیروی رزمی 421 گزارش می‌کند. دو فروند بالگرد اس.اچ 3 دی و دو فروند بالگرد اِی.بی 212 برابر برنامه زمان‌بندی‌شده، گشت را انجام می‌دهند. بالگرد اس.اچ 3 دی مسلح، جهت انهدام شناورهای دشمن، برابر برنامه زمان‌بندی‌شده از 08:30 در منطقه مستقر می‌شود. یک فروند بالگرد اِی.بی 212 در معیت سه فروند بالگرد کبرا، در 07:20 در بوسیف مستقر می‌شوند. مسیر کاروان ورودی، توسط یک فروند اس.اچ 3 دی گشت‌زنی شده و در صورت مشاهده مین، اقدامات لازم جهت تغییر مسیر کاروان و انهدام مین به عمل خواهد آمد. بالگرد اِی.بی 212 مستقر در بوسیف، آمادگی لحظه‌ای جهت پرواز جست‌وجو و نجات را داشته باشد. یگان‌های پشتیبانی‌کننده: یک فروند قایق تجسس و نجات منطقه سوم در حوالی کشتی صدمه‌دیده «پان ‌اوشک‌فیم»، لنچ منطقه سوم در حوالی کشتی صدمه‌دیده «لوئیز وان»، دو فروند یدک‌کش سازمان بنادر بندر امام در حوالی بار جهت کمک به کشتی‌های صدمه‌دیده و یک فروند یدک‌کش نداجا و یک فروند یدک‌کش سازمان بنادر در بهرگان‌سر مستقر می‌شوند. تمام یدک‌کش‌ها مأموریت دارند در صورت نیاز، به کشتی‌های صدمه‌دیده کمک کنند و کشتی صدمه‌دیده را به خارج از منطقه خطر یدک کنند. مسدودنشدن کانال خورموسی، مهم‌ترین وظیفه واگذارشده به یدک‌کش‌هاست. هواناو و تیم کنترل صدمات، طوری بوشهر (خارک) را ترک می‌کنند که در 07:30 در بهرگان‌سر مستقر باشند. نیروی هوایی ارتش: هواپیمای خفاش، سایت امید و غدیر خم؛ پوشش هوایی منطقه را برابر پیوست چ دستور رزمی 23، از 08:00 تأمین خواهند کرد. یک فروند هواپیمای اف 4 مسلح به موشک ماوریک، از 08:00 در آمادگی پانزده‌دقیقه‌ای و از 09:00 بنا به دستور در منطقه مستقر می‌شود. هواپیمای تانکر، یگان‌های پروازی نیروی هوایی ارتش را پشتیبانی می‌کند. هواپیمای اف 4 مسلح به موشک ماوریک، به درخواست نیروی رزمی 421، سکوی البکر و الامیه و واحدهای شناور دشمن را مورد تک قرار می‌دهد. اقدامات تاکتیکی لازم جهت جلوگیری از نفوذ هواپیماهای دشمن و بالگردهای دشمن، به منطقه به عمل خواهد آمد. نیروی زمینی ارتش: سه فروند بالگرد کبرا از 07:20 در بوسیف مستقر می‌شوند و برابر برنامه زمان‌بندی‌شده، در معیت بالگرد نیروی دریایی ارتش گشت‌زنی کرده و در صورت مشاهده بالگردهای دشمن، آن‌ها را منهدم می‌کنند. گروه 22 توپخانه از 08:00، آمادگی اجرای آتش توپخانه و کاتیوشا را برروی مواضع دشمن داشته باشد. در صورت قطع تماس تلفنی با نیروی رزمی 421، از 09:00 تا 14:00، مواضع دشمن را زیر آتش قرار دهید. در صورت مشاهده تحرک ماشین‌آلات سنگین در منطقه رأس‌البیشه، محل مزبور زیر آتش شدید قرار گیرد (سند شماره 621116089، ص 9). سازمان نيروهاي خودی: هواپیمای خفاش در عملیات شرکت نکرد. ناوچه جوشن، ناوچه گرز، ناوچه 257، ناو ریاض، ناو دیر، هواناو، بالگردهای اس.اچ 3 دی و 212 و کبرا، قایق 1603، یدک‌کش کرخه، یدک‌کش طریق‌القدس، یدک‌کش احمد، یدک‌کش کربلا، نفربر قاعده، هواپیماهای پوشش و پشتیبانی هوایی و هواپیمای فرندشیپ (سند شماره 621116089، ص 10). تشريح عمليات: عملیات اسکورت کاروان، از 09:00 روز 12/11/1362 آغاز شد. تعداد کشتی‌های ورودی، نُه فروند و تعداد کاروان خروجی نیز سیزده فروند بود. بالگرد سوپرفرلئون دشمن در 08:26 (نیم ساعت قبل از ساعت س)‌، به کاروان خروجی حمله و دو موشک به‌طرف کاروان پرتاب کرد. موشک اول به کشتی «اسکاروس» اصابت کرد و کشتی مزبور، دچار حریق شد. موشک دوم نیز به کشتی «ایران‌انتخاب» اصابت کرد که خسارات مهمی به بار نیاورد. افسر کاروان خروجی در 12:00، سوراخی را در بدنه کشتی «ایران‌انتخاب» که در حال سبقت از کشتی افسر مزبور بود، مشاهده کرد. سوراخ فوق در انبار شماره 3 (از برد راست به برد چپ)، در یک متری خط آبخور ایجادشده بود و قطعات موشک اگزوست منفجر‌نشده در انبار مزبور دیده شد. برج‌های عراق در 10:09، پرتاب یک موشک از ساحل را گزارش دادند. این موشک توسط پدافند ایستگاه نهنگ 1 و به‌وسیلۀ تیربار 23 م.‌م در 10:11 در هوا منهدم شد. مواضع پرتاب موشک دشمن، در تمام مدت عملیات، زیر آتش توپخانه قرار داشتند. همچنین در این عملیات، دو فروند کشتی براثر برخورد با مین صدمه دیدند. این دو کشتی، کشتی «سیتی آف ریو» در 09:34 به مین برخورد کرد و موتورخانه آن، دچار آب‌گرفتگی شد و کشتی «ایران‌نهضت» نیز درحدود 10:55 براثر برخورد با مین، تحرک خود را از دست داد و بلافاصله توسط یدک‌کش‌های کرخه و طریق‌القدس، به‌طرف بندر امام یدک شد. در 08:26، گزارش پرتاب موشک توسط البکر به مرکز شبکه داده شد و سکوهای البکر و الامیه در 08:30‌، مراجعت بالگرد از شرق به غرب را گزارش دادند. جنگنده‌های سوخو 22 دشمن از 09:01 و میگ 22 در 09:52 وارد عملیات شدند و در حوالی سکوها، دور زدند و به داخل خاک عراق مراجعت کردند. هواپیماهای دشمن در 11:54، به بالگرد اس.اچ 3 دی گشت دریایی و بالگرد کبرا حمله کردند و بالگرد کبرا را مورد اصابت قراردادند که خسارت مهم و تلفاتی درپی نداشت. ویژگی‌های خاص عمليات: برج‌های عراق در 10:09، پرتاب یک موشک از ساحل را گزارش دادند. این موشک توسط پدافند ایستگاه نهنگ 1، در هوا منهدم شد. مواضع پرتاب موشک دشمن در تمام مدت عملیات، زیر آتش توپخانه قرار داشتند. بالگرد سوپرفرلئون دشمن بدون شناسایی‌شدن، توانست به منطقه نفوذ کند. برج‌های عراق برخلاف معمول، گزارشی از حرکت بالگرد به مرکز شبکه ندادند. دشمن در روز 11/11/62 (روز عملیات که به علت شرایط جوّی، به 24 ساعت بعد موکول شد) با تمام قوا، به کاروان مجازی حمله و اقدام به پرتاب موشک کرد. در روز عملیات نیز خیلی زودتر از معمول، از عملیات آگاه شد و توانست دو فروند کشتی را مورد اصابت قرار دهد. مآخذ: مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد 621116089، 620201077
+اسکورت هوایی، (مشایعت هوایی) به اسکورت هواپیماها به‌منظور تأمین ایمنی و سلامت پروازها و شناورهای دریایی جهت جلوگیری از بروز حوادث و تهدیدات هوایی به‌وسیلۀ هواپیماهای متخاصم در زمان بحرانی می‌گویند. هدایت هواپیماهای اسکورت ازجمله اسکورت هوایی هواپیماهای شخصیت‌های مهم و اسکورت کاروان‌های کشتی‌رانی و همچنین اسکورت هواپیماهای عکاسی و شناسایی آر.اف 4 در مأموریت‌های برون‌مرزی با بهره‌گیری از هواپیماهای شکاری رهگیر و هدایت به‌وسیلۀ رادارها، در طول هشت سال دفاع مقدس از مأموریت‌های پدافند هوایی بود (مصاحبه، رخت‌افکن، علی). معاونت عملیات نیروی هوایی در پی تهدیدات هواپیماهای عراقی علیه هواپیماهای مسافربری و باربری نظامی و غیرنظامی، دستورالعمل نحوه استفاده از هواپیماهای شکاری به‌منظور اسکورت هواپیماهای مسافربری غیرنظامی و هواپیماهای تجاری و مسافربری را که از دالان‌های هوایی شمال غرب (ارومیه ) عبور می‌کردند، جهت اجرا به فرماندهی پدافند هوایی ارسال و ابلاغ کرد (سعیدمهر، 1377: 78). تهدیدات هواپیماهای سوپر اتاندارد، میراژ و بالگردهای سوپرفرلئون حامل موشک‌های اگزوسه عراق علیه کاروان‌های کشتی تجاری و نفت‌کش‌ها، شدت بیشتری یافته بود و به‌منظور مقابله با این‌گونه تهدیدات و تأمین ایمنی با اسکورت هوایی و دریایی کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها از تنگه هرمز تا لاوان و از لاوان تا بوشهر و خارک و بندر امام، برنامه‌ریزی و تصمیمات مقتضی ازسوی مسئولان ذی‌ربط اتخاذ و به یگان‌های اجرایی ابلاغ شد. در این راستا، جلسات هماهنگی با شرکت عوامل اجرایی نیروی هوایی، پدافند هوایی و نیروی دریایی ارتش در منطقه یکم دریایی و گروه رزمی 421 بوشهر تشکیل و مسئولیت هدایت هواپیماهای شکاری اسکورت، به رادارهای منطقه واگذار شد و عملیات دریایی و بالگردها نیز با پدافند هوایی هماهنگ و کاروان‌های دریایی ورودی و خروجی به‌سمت مقصد و بالعکس هدایت ‌شدند و رادارهای بندر امام، بوشهر و کیش نقش اصلی را در کنترل فضای خلیج فارس بر عهده داشتند و رادارهای بهبهان، بندر طاهری و بندرعباس نیز به‌عنوان رزرو، جهت اجرای مأموریت توجیه شدند (سلیمی، 1397: 257). در 11:00 روز 21/6/1362، کاروان دریایی شامل 21 فروند کشتی ورودی و چهارده فروند کشتی خروجی به منطقه خطر وارد شدند. عملیات اسکورت آن‌ها با نام عملیات جانباز، به‌وسیلۀ چهار فروند هواپیمای شکاری اف 14 بر فراز کاروان‌های دریایی، تحت هدایت و کنترل رادارهای منطقه و عملیات اسکورت هوایی با حرکت شناورها از تنگه هرمز به‌سمت بندر امام شروع ش�� و تا مرحله پهلوگرفتن کشتی‌ها در بنادر مربوطه باموفقیت خاتمه یافت (سعیدمهر، 1376: 161). در 12:00 روز 9/8/1362، کاروانی شامل بیست فروند کشتی تجاری و نفت‌کش ورودی و چهارده فروند کشتی خروجی، به منطقه خطر آب‌های خلیج فارس وارد ‌شدند. این بار اسکورت کاروان‌ها به‌وسیلۀ شش فروند شکاری اف 14 طرح پدافندی با کنترل و هدایت رادارهای منطقه که بر فراز کاروان پرواز می‌کردند، انجام شد. فعالیت دو فروند میگ 23 و دو فروند سوخو 22 دشمن در 12:08، در منطقه عملیات آغاز شد؛ ولی با وجود شکاری‌های اف 14 نیروی هوایی تحت کنترل و هدایت رادارهای منطقه، تهدیدات هوایی عراق مؤثر واقع نشد. عراقی‌ها در 12:21، متوسل به شلیک یک تیر موشک ساحل‌به‌ دریا از نوع کرم ابریشم به‌سمت کاروان کشتی‌ها شدند که این موشک هم به سطح آب برخورد کرد. در ادامه در 12:55، دوباره دو تیر موشک ساحل‌به‌دریا به‌سمت کاروان کشتی‌ها پرتاب شد که آن‌ها نیز به کاروان کشتی‌ها اصابت نکرد و کشتی‌ها به‌سلامت در بندر امام و جزیره خارک پهلو گرفتند (سعیدمهر، 1376: 129). سه فروند هواپیمای شکاری اف 14، دو فروند هواپیمای تانکر سوخت‌رسان و سه فروند هواپیمای شکاری اف 4 در 02:35، 03:10 و 04:20 روز 20/6/1363 از پایگاهای مربوطه پرواز کردند و پس از تماس با رادار کنترل‌کننده، به هواپیمای حامل رئیس‌جمهوری ملحق شدند تا این هواپیمای مهم را در هنگام ورود به مرز هوایی کشور، از مرز هوایی ترکیه به تهران اسکورت کنند. (همان: 174). مآخذ: سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 3، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 4، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1377؛ سلیمی، رضا، فرماندهی و کنترل، ج 1، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1397؛ مصاحبه علی رخت‌افکن با سیداحمد کیا، 1398.
+اسلام‌آباد غرب، پدافند هوایی از اسلام‌آباد غرب با نام‌های قبلی شاه‌آباد و هارون‌آباد در استان کرمانشاه. اسلام‌آباد بعد از کرمانشاه، دومین شهر پرجمعیت استان است و مردمش از نژاد کُرد هستند و به زبان کُردی صحبت می‌کنند. فاصله این شهر تا مرکز استان، حدود هشتاد کیلومتر می‌باشد. شهرستان اسلام‌آباد از شرق، به شهرستان کرمانشاه و از غرب، به شهرستان گیلان‌غرب و از شمال، به منطقه دالاهو و از جنوب، به استان ایلام متصل است. پدافند هوایی از شهرستان اسلام‌آباد و مناطق مهم آن مثل کارخانه قند، نیروگاه برق، فرودگاه اسلام‌آباد و پادگان الله‌اکبر در طول هشت سال دفاع مقدس‌، با بهره‌گیری از توپ‌های 35 میلی‌متری و 23 میلی‌متری و سامانه راپیر گروه‌های پدافند هوایی اصفهان، امیدیه و همدان دفاع کرد (سعیدمهر، 1377: 181). فرودگاه اسلام‌آباد برای پشتیبانی و تخلیه مجروحان و شهدا استفاده می‌شد و جهت جلوگیری از فرود هواپیماها، بارها توسط دشمن بعثی موردحمله هوایی قرار گرفت (72 و 8۸). 22 بهمن 1361، انهدام یک فروند جنگنده دشمن بعثی توسط پدافند هوایی ارتفاع کم (سعیدمهر، 1376: 271). هفدهم فروردین 1364، انهدام یک فروند جنگنده دشمن بعثی توسط پدافند هوایی ارتفاع کم. 2۴ آبان 1366، انهدام یک فروند جنگنده عراقی به‌وسیلۀ پدافند هوایی ارتفاع کم و دستگیری و اسارت خلبان آن. شاید مهم‌ترین نکته درباره اسلام‌آباد در دوران جنگ تحمیلی، عملیات مرصاد باشد که طی آن این منطقه توسط منافقین در سوم مرداد 1367 تصرف شد و این گروهک از این شهر قصد حرکت به‌سمت کرمانشاه را داشت. این حرکت منافقین باعث شد تا پنجم مرداد، وضعیت شهر و منطقه از حالت عادی خارج شود؛ ولی با جان‌فشانی نیروهای رزمنده، منافقین در تنگه مرصاد زمین‌گیر و متحمل شکست سنگینی شدند (شاه‌محمدی، 1399: 209). در این میان یگان پشتیبانی پدافند هوایی مستقر در ارتفاعات حوالی اسلام‌آباد، موردحمله منافقین قرار گرفت و 22 نفر از کارکنان پایور و وظیفه آن با دستان بسته، مورد اصابت گلوله منافقین قرار گرفتند و به شهادت رسیدند. از کارکنان پایور شهید ارتفاعات اسلام‌آباد می‌توان به شهیدان محمدرضا محرابی کوشکی، جواد علی‌مددی، عبدالرضا زیبایی و خسرو آزاد و از شهدای وظیفه شهیدان خسرو ابراهیمی، آیت‌الله اسدبیگی، رضا سیف، احمدرضا یعقوبی و محمدتقی عباسی اشاره کرد. (همان: 177). مآخذ: اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۵، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۷؛ اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۶ و ۷، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۸؛ سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۲ و ۳، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۶؛ سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۴، تهران: نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۷؛ شاه‌محمدی، عبدالمطلب، نقش پدافند هوایی در عملیات مرصاد، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، ۱۳۹۹.
+اسلامي‌نيا، عباس، (۱۳31- ۱۳59) شهید، خلبان هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4 نیروی هوایی ارتش. دوم مرداد در روستای رباطمراد از توابع شهرستان خمين ديده به جهان گشود. پدرش علی و مادرش، هاجر نام داشتند. پس از اخذ ديپلم ریاضی، در اول آبان 1351 به دانشكده خلباني نيروي هوايی پيوست. دروس زبان و علمی و پرواز مقدماتی را فراگرفت و در یازدهم اسفند 1352 به آمريكا اعزام شد. دوره زبان تخصصی را در مرکز آموزش لَکلند طی کرد و جهت دوره تكميلي پرواز با هواپیماهای سبک تی 41، جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38، به پایگاه هوایی ریس منتقل شد و پس از پایان دوره، به دريافت نشان خلباني و درجه ستواندومی نائل آمد و در 21 مهرداد 1354 به ايران بازگشت. پس از بازگشت به کشور، جهت پرواز در کابین عقب هواپیمای اف 4 گزینش و به پایگاه یکم شکاری اعزام شد و با اتمام دوره در اول شهریور 1355، به پایگاه نهم شکاری در بندرعباس انتقال یافت. در 29 آذر 1356، جهت طی دوره کابین جلوی هواپیمای فانتوم، بار دیگر به پایگاه یکم شکاری اعزام شد و پس از اتمام دوره در 24 آبان 1357 به پایگاه سوم شکاری همدان انتقال یافت (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، علاوه بر شرکت داوطلبانه در مأموریتهای واگذاری با ضدانقلاب در غرب کشور، جهت مقابله با تجاوزهای پراکنده هوایی ارتش عراق نیز همت گماشت. با شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359 و تهاجم پیشدستانه هوایی عراق به پايگاههاي هوایي جمهوری اسلامی ایران ازجمله پايگاه سوم شكاري، او شاهد بمباران باند فرودگاه بود؛ بنابراین سراسيمه از منزل راهي گردان شد و با اینکه در کابین جلو به سطح مهارت رزمی ارتقا پیدا نکرده بود، اعلام آمادگی کرد و روز بعد در عملیات کمان 99 موسوم به 140 فروندی آغازین روز، به‌عنوان خلبان کابین عقب در برنامه پروازی قرار گرفت و به همراه هم‌رزم خلبانش مشتاقانه عازم مأموریتی خطیر باهدف نابودی قدرت هوایی دشمن شد (قاضیمیرسعید و دیگران، 1399: 104). در همان مأموریت نخستین در پگاهان روز اول مهر 1359 به همراه سروان خدابخش عشقیپور، پس از انهدام پایگاه هوایی کوت (ابیعُبیده) در استا�� العماره عراق و بازگشت موفقیتآمیز با هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 4 ایی، حین نشستن برروی باند پایگاه سوم شکاری شهید نوژه همدان، دچار سانحه شد و خلبانان آن شهید شدند (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 74). سرهنگ خلبان صدرا آقامیری از خلبانان پایگاه و از همرزمان شهید که خود شاهد این سانحه دل‌خراش بوده است، میگوید: در اول مهر 1359 همراه با دیگر خلبانان ازجمله ستوان‌يكم اسلامي‌نيا عازم مرکز (پست) فرماندهی برای انجام عملیات کمان 99 بودیم. او مانند خیلی از خلبانها در یک اتاق در هتل ستاره پایگاه همراه با همسر، نوزاد هفده‌روزه و مادر پیرش زندگی میکرد. چون از برنامه پروازی بیاطلاع بود، کمی با تأخیر آماده شد و بعد از چند دقیقه، پسر دلبندش را بوسید و با همسر و مادرش خداحافظی کرد و باهم به پست فرماندهی رفتیم. او پس از توجیههای اولیه، در معیت سروان خدابخش عشقیپور عازم مأموریت شد. خلاصه در بازگشت از مأموریت به دلیل قرمز‌شدن وضعیت، ناگهان چشمم به یک فروند هواپیمای اف 4 افتاد که در ارتفاع پایین به‌طرف ساختمان مسکونی خلبانان پرواز میکرد. لحظاتی بعد از روی ساختمان ما گذشت و به ساختمان نیمه‌ساخته مجاور اصابت کرد. درنتیجه هواپیما آتش گرفت و هر دو خلبان به شهادت رسیدند که پس از بررسی اولیه معلوم شد خلبانان این هواپیما، سروان عشقیپور و ستوان‌یکم اسلامینیا بودند که در برابر چشمان خانواده خود جان باختند. علت سانحه این بود که به هنگام بازگشت این هواپیما از مأموریت و در آستانه فرود در باند پروازی، هواپیماهای دشمن به پایگاه تک کردند و لاجرم وضعیت قرمز اعلام شد و هواپیمای فانتوم خودی فرصت نشستن پیدا نکرد و به دلیل کمبود سوخت، هواپیما از کنترل خارج شد و به ساختمان مسکونی برخورد کرد» (مهرنیا، 1393: 21). پیکر پاک این شهید خلبان پس از تشریفات رسمی نظامی، در قطعه 24 ردیف 95 گلزار شهدای بهشت‌زهرا (س) در تهران به خاک سپرده شد (سایت گلزار)‌. وی ازنظر شخصیتی، فردي رئوف بود و رابطه‌اش با مستضعفين، ناگسستني و رسيدگي به افراد بيبضاعت را سرلوحه كار خود قرار داده بود (قاضیمیرسعید و دیگران، 1399: 105). مجموع آخرین ساعتهای پرواز او، برابر 758 ساعت بوده است. (پرونده عملیاتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ سایت گلزار؛ قاضیمیرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران تقویم مستند و عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3؛ تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 2؛ تهران: سوره مهر، 1393؛ نمکی عراقی علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3؛ تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اسماعیل‌زاده خادم، ناصر، (۱۳2۹- ۱۳61) شهید، افسر تجهیزات مهندس ارکان گردان 409 مهندسی رزمی گروه 411 مهندس بروجرد نیروی زمینی ارتش. دهم دی، در مشهد زاده شد. پدرش محمود و مادر گرامی‌اش، طاهره پورآدم نام داشتند. او دو خواهر و دو برادر داشت. تحصیلات ابتدایی را در 1342 به پایان رساند و دوره دبیرستان را در تهران گذراند و در 1348 دیپلم ریاضی گرفت (سند: 1128/م/58). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات دقیق پزشکی و آزمایش ورزش، با شماره شناسایی 49129256، در هفدهم مرداد 1349 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین دوره‌ها و آموزش‌های نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، در اول مهر 1352 به مرکز مهندسی رزمی بروجرد عزیمت کرد و با انواع مین خودی و دشمن، ایجاد معبر و بازگشایی معابر در میدان مین و سد و موانع دشمن آشنایی پیدا کرد و انواع میادین مین را فراگرفت (پرونده خدمتی). او فردی رئوف و وظیفه‌شناس بود، به‌طوری‌که همیشه اطرافیان از او راضی بودند. به انجام واجبات و فرائض دینی بسیار اهمیت می‌داد و در دوران انقلاب نیز در اقدامات ضد رژیم پهلوی شرکت داشت (عند ربهم یرزقون، 1394: 2/40). دوره مقدماتی رسته‌ای را در یکم تیر 1353 به اتمام رساند و به گروه 1 مهندسی کرمانشاه اختصاص یافت. در پانزدهم دی 1354، از گردان 414 پل اهواز به گردان 409 مهندسی بروجرد منتقل شد. در یکم آبان 1355، از گردان 409 به گروهان 401 پل پانل بروجرد منتقل و در چهارم مهر 1359، به‌عنوان افسر تجهیزات مهندسی ارکان گردان 409 مهندس رزمی منصوب شد. مراحل ترفیعاتی ایشان: ستوان‌دومی در 1/7/1352، ستوان‌یکمی در 1/7/1355 و سروانی در یکم مهر 1359 که در دستور همگانی ارتش شماره 197 درج شد (پرونده خدمتی). در هفدهم فروردین 1358، با دخترخانمی از خاندان امیدوار تهرانی ازدواج كرد و در بیست‌وسوم اردیبهشت 1359، فرزند دختر ایشان به دنیا آمد که او را شیما نام نهادند (تصویر شناسنامه). به علت رشادت در عملیات، از 5/7/1359 به مدت نُه ماه ارشدیت و در 4/2/1360 به مدت شش ماه ارشدیت نائل آمد و چندین مرحله تشویقی دارد (پرونده خدمتی). حدود بیست ماه در مناطق عملیاتی آبادان، خرمشهر و دزفول با گروه 411 مهندسی؛ میادین مین را پاک‌سازی کرده بود. سرانجام سروان مهندس ناصر اسماعیل‌زاده در درحدود 07:45 نوزدهم اردیبهشت 1361، هنگام پاک‌سازی میادین مین احداثی توسط قوای بعثی عراق در منطقه‌ تپه‌های بلتا در جبهه دشت ‌عباس، براثرِ انفجار مین والمرا به شهادت ‌رسید (پرونده شهادت). پیکر سرگرد شهید مهندس ناصر اسماعیل‌زاده خادم در تهران تشییع و در قطعه‌ 26 بهشت‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (گلزار شهدا). مادر شهید می‌گوید: قبل از اينكه ايشان به جبهه برود، آمد منزل ما براي خداحافظي. سرماخورده بود و تب شديدی داشت. گفتم: ناصر جان! نرو. اول برو دکتر. بگذار خوب شوي و بعد به جبهه برو؛ ولي ايشان صورت پدرش و من را بوسید و خداحافظي كرد و رفت. هميشه مي‌گفت: مادر! دوست دارم كه شهيد شوم (عند ربهم یرزقون، 1394: 2/41). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1128/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 74-14/604/ ت 1‌- 5/4/1361، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش، مدیریت کارگزینی، دایره عملیات پرسنلی؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 2، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1394.
+اسماعیل‌کنی، محمدحسن، (۱۳۴۰) ناواستواریکم مکانیک جانباز آزاده نیروی دریایی ارتش. هفتم دی، در تهران دیده به جهان گشود. تحصیلات دوران ابتدایی و راهنمایی را در زادگاهش گذراند و موفق به کسب مدرک سیکل شد. به علت علاقه به نظامی‌گری، در 1357 وارد نیروی دریایی ارتش شد و برای گذراندن دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی، به مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی عزیمت کرد. در 1358 به درجه مهناوی‌دومی در رسته مکانیک نائل آمد و به منطقه یکم دریایی بندرعباس منتقل و در ناو ببر مشغول انجام ‌وظیفه شد (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، به منطقه عملیاتی خرمشهر اعزام شد و به همراه دیگر هم‌رزمانش در منطقه جنگی و عملیاتی جنوب کشور به مقابله با دشمن بعثی پرداخت. حین عملیات رزمی در هفتم آبان 1359، مورد اصابت ترکش خمپاره دشمن بعثی قرار گرفت و به اسارت نیروهای عراقی درآمد (سیاری: ۱۱۲، 1389). ده سال را در اردوگاه‌های مخوف رژیم بعث عراق گذراند و در دوم شهریور 1369 به کشور بازگشت. ناو استواریکم جانباز آزاده محمدحسن اسماعیل‌کنی به علت شکنجه‌های دوران اسارت و صدمات روحی، جسمی و مجروحیت؛ در 1370 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). مآخذ: اسناد مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش و مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی دریایی ارتش، معاونت نیروی انسانی، ستاد نداجا؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس نداجا، ج 2، آوردگاه تکاوران دریایی، تهران: دفتر مطالعات نظری نیروی دریایی ارتش، ۱۳۸۹.
+اسماعیلیان، محمدرضا، (1343) خلبان هواپیمای اف 4. فرزند محمدحسین، در بیستم شهریور در مشهد به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در بیستم آذر ۱۳۶۱ به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوره آموزشی خلبانی را با هواپیمای پی.‌سی ۷ در دانشکده خلبانی مستقر در منطقه هوایی شهید بابایی اصفهان، با موفقیت به پایان رساند و پس از دریافت نشان خلبانی، به‌منظور ادامه آموزش رزمی در کابین عقب هواپیمای اف ۴، از یکم آذر ۱۳۶۴ به منطقه هوایی مهرآباد (گردان آموزشی اف‌) منتقل ‌شد. پس از اتمام دوره آموزشی کابین عقب هواپیمای اف ۴، از یکم اسفند ۱۳۶۵ به پایگاه نهم شکاری بندر عباس انتقال یافت (پرونده خدمتی). در 29 فروردین 1367 یک فروند اف 4 به خلبانی سرگرد داریوش خاک‌نگار (کابین جلو) و ستوان‌دوم محمدرضا اسماعیلیان (کابین عقب)، از پایگاه نهم شکاری به مأموریت گشت و پوشش هوایی (CAP) از آسمان خلیج‌فارس اعزام شد و در 12:50 به علت اصابت ترکشهایی از انفجار موشک رهاشده از ناوها و یا هواپیمای آمریکایی مستقر در خلیج‌فارس به بدنه، دُم و به‌خصوص قسمتهای زیرین، هواپیمای آسیب‌دیده را با اعلام حالت فرود اضطراری، در 14:05 در باند پروازی پایگاه فرود آوردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 28: 111). دوره آموزشی کابین جلوی هواپیمای اف ۴ را دردهم شهریور ۱۳۶۹ در پایگاه نهم شکاری به پایان رساند. مجموع آخرین ساعت پرواز نامبرده در زمان شاغلی، برابر 1068 ساعت بوده است. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ حبیبی، نیک‌بخش و دیگران، دفاع مقدس هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 28، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+اسوه شجاعت، این کتاب نگاهی بر عملیات کربلای 7 در ارتفاع 2519 به فرماندهی امیر سرتیپ‌دوم غضنفر آذرفر است که به‌وسیلۀ سرتیپ‌دوم دکتر توحید قاضی‌پور در پنجاه صفحه به رشته تحریر درآمده و توسط انتشارات آتشبار، چاپ و منتشر شده است. مؤلف در صفحه ۱۵ و ۱۶ کتاب از نبرد در کوهستان می‌نویسد: ارتفاع حساس ۲۵۱۹ پیش‌ازاین، دو بار طی عملیات‌های والفجر ۲ و کربلای ۲ به تصرف رزمندگان ایران اسلامی درآمده بود؛ لیکن ارتش عراق هر بار با اجرای آتش سنگین و پاتک‌های متوالی، تلفات سنگینی بر رزمندگان ایرانی وارد آورده و این عارضه مهم را بازپس گرفته و بر عمق منطقه عملیات مسلط شده و دید و تیر کافی بر روی نیروهای ایرانی را به دست آورده بود. لشکر ۶۴ پیاده ارومیه در جریان عملیات کربلای ۷، توانست با تلفات نسبتاً کم و در شرایطی که عملیات در جبهه‌های غرب و جنوب تقریباً به بن‌بست رسیده بود و در یک وضعیت آب و هوای نامساعد بار دیگر ارتفاع 2519 را تصرف و تا پایان جنگ تحمیلی آن را در مهار خود نگه دارد. مآخذ: قاضی‌پور، توحید، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، انتشارات آتشبار.
+اسوه‌های ماندگار، این کتاب به معرفی شهدای ارتشی استان چهارمحال و بختیاری می‌پردازد که به‌وسیلۀ سرتیپ‌دوم عباس دادستانی و سرهنگ حسین حاج‌علی عسکری در 248 صفحه تهیه و تدوین و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات سرو دانا در 1398 چاپ و منتشر شده است. استان چهارمحال و بختیاری در دوران دفاع مقدس نقش مهم و تأثیرگذاری بر عهده داشت. حدود 000/40 رزمنده از این استان عازم جبهه‌ها شدند که از این تعداد، ۲۴۳۶ تن شهید، ۷۵۰۰ تن جانباز و نزدیک به ۵۰۰ تن آزاده شدند. شهدای استان چهارمحال و بختیاری نیز مانند دیگر وجوه این استان، مورد غفلت رسانه‌ای قرارگرفته‌اند. دانشنامه شهدای ارتشی استان چهارمحال و بختیاری شامل شش بخش است؛ تاریخچه استان چهارمحال و بختیاری و اسامی شهدای ارتشی استان چهارمحال و بختیاری، سرفصل‌های بخش اول و دوم کتاب را تشکیل می‌دهد. بخش سوم کتاب به گروه‌بندی شهدا براساس سن اختصاص پیداکرده است. این بخش شامل چهار فصل با این عناوین است: سنین بین ۱۵ تا ۲۰ سال، سنین بین ۲۱ تا ۲۶ سال، سنین بین ۲۷ تا ۳۳ سال و سنین بین ۳۴ تا ۴۰ سال. نویسندگان در بخش چهارم کتاب نیز به گروه‌بندی شهدا براساس سال شهادت پرداخته‌اند. این بخش شامل شش فصل به‌ترتیب با این عناوین است: شهادت در ۱۳۵۸ تا 1362، شهادت در ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۵، شهادت در۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷، شهادت در ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲، شهادت در ۱۳۷۳ تا 1377 و شهادت در ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲. بخش پنجم کتاب نیز به گروه‌بندی شهدا براساس محل خاک‌سپاری اختصاص پیداکرده است؛ این بخش شامل سیزده فصل است که به‌ترتیب به شهدای مدفون در شهرهای اردل، باباحیدر و بروجن، بلداجی و بن، جونقان، چالشتر، دستنا، سامان، سرخون، سفیددشت، سناجان، سودجان، سورشجان و شلمزار، شهرکرد، طاقانک، فارسان، فرادمبه، فرخشهر، کوهرنگ، کیان، گتمان، گشنیگان، گندمان، گهرو، لردگان، ناغان، هفشجان و شهدای مدفون در شهرهای دیگر استان می‌پردازد. بخش ششم کتاب نیز شامل تصاویر شهدا است. امیر سرتیپ‌دوم عباس دادستانی و سرهنگ حسین حاج‌علی عسکری نیز از دانش‌آموختگان دانشکده افسری هستند. مآخذ: دادستانی، عباس و حسین حاج‌علی عسکری، اسوه‌های ماندگار، دزفول: سرو دانا، 1398.
+اسیرداری، این کتاب، توسط سرهنگ احمد نوروزی فرسنگی در ۲۶۰ صفحه تألیف و با شمارگان ۲۰۰۰ جلد، توسط انتشارات ایران سبز در ۱۳۸۵ چاپ و منتشر شده است. اهم مطالب کتاب به این شرح است: خاطراتی از اسرای عراقی میهمانان به همراه خاطراتی از آزادگان، گزیده نامه‌های استشهادی اسرای میهمان به امام خمینی (ره)، کمیسیون اداره اسرای جنگی، مصاحبه با مسئولان نگهداری اسرای جنگی، اظهارات دیدارکنندگان از نمایشگاه دائمی اسرای جنگی، سخن آخر، پیوست، تصاویر نامه‌های اسرای دشمن، تصاویر کارت شناسایی اسرا، تصاویری از اسیرداری خودی و نمایه. مؤلف در صفحه ۲۳ کتاب از خاطرات آزاده سعید قندالی در خصوص یک شیر آب برای چهارصد نفر می‌نویسد: کتک که خوردیم، چشممان به آسایشگاه روشن شد. یک آسایشگاه خشک و خالی، شب اول را گرسنه و تشنه بدون داشتن حتی یک پتو سر کردیم. صبح آمدند، در را باز کردند. رفتیم بیرون به هر نفر لباس، سه پتو، یک جفت کفش، یک جوراب و یک زیرانداز دادند. بعد از آن همه موهای سر و صورتمان را تراشیدیم. به هر نفر نصف یک تیغ داده می‌شد. یک شیر آب در اردوگاه بود که چهارصد نفر باید از آن استفاده می‌کردند. سرشان را خیس می‌کردند تا راحت‌تر تیغ روی آن حرکت کند. صبح هرروز از ساعت هشت‌تا دوازده و بعدازظهر از ساعت دو تا پنج، وقت قدم‌زدن در آفتاب داغ بود. اگر کسی در سایه قدم می‌زد، با کابل سیاهش می‌کردند. موقع قدم‌زدن نیز باید سرها را پایین نگه می‌داشتیم و حتی اجازه نداشتیم که دست‌هایمان را تکان بدهیم. در صفحه ۲۴ میهمان صبار علی شوینی الدراجی با شماره صلیب سرخ 67934، از حُسن رفتار مسئولان اردوگاه ایرانی می‌نویسد: در عراق از چند نفر که مورد اعتماد من بودند، وصف خوبی از ایرانی‌ها شنیده بودم که بعد از اسارت به چشم خود، آن خوبی‌ها را لمس کردم. بعد از اسارت، یک روحانی آمد و به همه ما سلام داد و به ما گفت: شما در امان هستید. سپس نماز خواندیم و غذا خوردیم و هیچ‌کس به ما تعرض نکرد. از منطقه، ما را به اردوگاهی که تختی نام داشت، بردند. این اردوگاه، ورزشگاهی است که منسوب به یکی از قهرمانان ایرانی به نام تختی می‌باشد. به خاطر حُسن رفتار مسئولان اردوگاه، همه‌ درد و رنج دوری از خانواده را فراموش کردم و تصور اولیه من عوض شد. من در عراق مدرسه نرفته بودم. بی‌سواد بودم. در اردوگاه، در کلاس مبارزه با بی‌سوادی شرکت کردم. خدا را شکر که خوب پیشرفت کردم. مرحله ابتدایی را تمام کردم و وارد مرحله متوسطه شدم. خداوند به رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران برای خدمت به امت اسلامی توفیق بدهد و بین ایران و عراق روابط خوب برقرار کند و حُسن روابط ما به خاطر مقابله با دشمن مشترکمان آمریکا و اسرائیل باشد. مآخذ: نوروزی فرسنگی، احمد، اسیرداری، تهران: ایران سبز، 1385.
+اسیر در دفاع مقدس، کلمه اسیر از دیرباز، در فرهنگ ایرانی وجود داشته و در فرهنگ‌نامه‌های فارسی مختلف، معنی شده است. اسیر در لغت‌نامه دهخدا؛ به معنی گرفتار، مقیّد، محبوس، دستگیر، دستگیرکرده، مأسور، بسته‌بندی، اسیف، برده، بردَج، بنده و جمع آن «اسیران» آمده است. در فرهنگ فارسی معین نیز به معنی گرفتار، برده، بنده و جمع آن «اسرا» آمده است. همچنین در فرهنگ عمید به معنی گرفتار، بندی، زندانی و کسی که در جنگ به دست دشمن گرفتار شود، آورده شده است. منابع مختلف درباره تعداد اسیران عراقی‌، آمارهای متفاوتی را اعلام کرده‌‌‌‌‌اند که در اینجا به سه مورداشاره می‌کنیم: 1- سرلشکر عراقی وفیق ‌السامرایی در کتاب خود «حطام‌البوابه‌الشرقیه» ادعا می‌کند که ایران، حدود 70000 اسیر از عراق گرفته است. 2- دولت جمهوری اسلامی ایران رسماً اعلام کرده است که از سال 1360 به بعد، ایران 59830 اسیر عراقی را آزادکرده و حدود 9000 اسیر عراقی نیز از ایران پناهندگی دریافت کرده‌اند. با این حساب، مجموع اسیران آزاد‌شده و آن‌هایی که از ایران پناهندگی گرفتند، برابر 68830 نفر است که به آمار السامرایی نزدیک است. 3- از طرفی، دولت بعث عراق آمار ایران را قبول نداشت و ادعا کرده بود که 29000 اسیر عراقی در ایران وجود دارد (درویشی، 1385: 298- 300). در دوم فروردین 1359، دو نظامی عراقی اسیر شدند و تا شهریور همان سال (قبل از شروع جنگ)، 37 نفر از نیروهای مسلح آن کشور به اسارت رزمندگان ایران اسلامی درآمدند (نجفی، 1376: 79). با شروع جنگ تحمیلی، ‌اولین گروه اسرای عراقی به تعداد 91 نفر در هشتم مهر 1359، تحویل ارتش جمهوری اسلامی ایران شدند. اسرا پس از بازجویی اولیه از طرف یگان‌های حاضر در خط، به یگان‌های بعدی که لشکرها و قرارگاه‌های ارتش بود، منتقل می‌شدند تا در آنجا مورد بازجویی دوباره و تکمیلی قرار گیرند. مسئولیت نگهداری و اداره اسیران، بایگان دژبان ارتش بود و ابتدا دو اردوگاه حشمتیه و پرندک، صرفاً برای نگهداری اسیران در نظر گرفته شد؛ اما به‌تدریج به دلیل افزایش اسیران عراقی، مکان‌های دیگری (23 پادگان در چهارده شهر که عمدتاً مناطق خوش آب‌وهوا و مراکز استان‌ها بودند) برای نگهداری آن‌ها در نظر گرفته شد. ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های 1359 و 1360؛ عملاً کلیه مسئولیت‌های اسکان، نگهداری، حفاظت و پشتیبانی اسیران جنگی را به عهده داشت و در موارد لازم ضمن هماهنگی کامل با وزارت امور خارجه، وزارت کشور، هلال‌احمر، نخست‌وزیری، صلیب سرخ و سازمان‌های ذی‌ربط، همکاری‌های لازم را به عمل می‌آورد. این روند، به مدت 24 سال و تا آزادی کامل اسرا در پایان 1382 ادامه پیدا کرد (حبیبیان و عسکری، 1391: 51). مسئولین نگهداری از اسرای عراقی علاوه بر انجام گسترده خدمات بهداشتی به آن‌ها، در بخش فرهنگی نیز در قالب کمیته فرهنگی، اقدامات شایسته و قابل‌توجهی انجام دادند؛ ازجمله تعداد 6096 اسیر، حافظ کل یا نصف و یک‌سوم قرآن و 20000 اسیر عراقی نیز باسواد شدند. همچنین تمامی اسرا برای زیارت از اماکن مقدسه حرم حضرت امام رضا (ع)، حرم حضرت معصومه (س)، جمکران، حرم حضرت عبدالعظیم (ع) و حرم امام خمینی (ره) اعزام شدند که تنها در یک مورد، عزیمت اسرا در قالب هفتاد کاروان به مشهد مقدس و صرف غذا در مهمان‌خانه آستان قدس رضوی انجام پذیرفت (همان: 60 و 61). طی مدت 24 سال نگهداری از این عده عظیم اسرای عراقی، تنها 47 نفر از آن‌ها موفق به فرار از بازداشتگاه‌ها شدند که همگی در مدت کوتاهی دستگیر و به اردوگاه بازگردانده شدند (مصاحبه با سرتیپ عبدالله نجفی، 19 مهر 1389). سرهنگ حسین فروتن‌نژاد مدیر کمیسیون اسرا و مفقودین جنگ تحمیلی در گفت‌و‌گو با دفاع‌پرس مطرح کرد: «در طول دوران دفاع مقدس، مسئولان ایرانی تلاش کردند تا اسیران معلول و کسانی که جراحت‌های خیلی شدیدی داشتند، با یکدیگر مبادله شوند؛ ولی طرف عراقی حاضر به همکاری نبود؛ اما دولت جمهوری اسلامی ایران در ۲۱ مرحله، 1341 نفر از اسرای بیمار را یک‌طرفه آزاد کرد و عراقی‌ها نیز در اقدامی مشابه، ناگزیر به آزادی ۹۴۶ نفر از اسیران معلول و بیمار ایرانی شدند که تعدادی غیرنظامی ز�� هم در بین آن‌ها بودند. همچنین در یک اقدام انسانی در چندین مرحله، اسرای عراقی با خانواده‌های خود در اردوگاه حشمتیه تهران ملاقات حضوری داشتند که در طول تاریخ و در هیچ جنگی، چنین اتفاقی رخ نداده است. این‌گونه برخورد‌ها و رفتار‌های مشابه ازسوی مسئولین دولت جمهوری اسلامی ایران با اسرای عراقی، باعث شد که حدود 10000 نفر درخواست پناهندگی کنند که از بین آن‌ها، 309 نفر در جنگ علیه نیروهای عراقی شرکت کردند و به شهادت رسیدند و 147 نفر نیز مفقودالاثر شدند». در بین اسرای عراقی، اسیرانی با ملیت‌های مختلف (پانزده کشور) به‌عنوانِ مزدور حضور داشتند که تعداد آن‌ها، ۲۴۷ نفر بود. بیشترین تعداد از این اسیران، از کشور مصر با 89 نفر بود و کشورهای امارات، لیبی، موریتانی و نیجریه کمترین اسیر و هر کدام‌یک نفر داشتند. این اسرا جدا از سایر اسرای عراقی، در مکان‌های خاصی نگهداری می‌شدند و مکاتبات زیادی با شخصیت‌های مذهبی، نظامی و سفارتخانه‌های کشورهای متبوع آن‌ها و مقاماتشان انجام شد. درنهایت با کسب مجوز از مقام معظم رهبری و برابر مصوبات شورای عالی دفاع، این تعداد به مناسبت‌های مختلفی همچون اعیاد اسلامی، آزاد شدند. گفتنی است که از مجموع 247 نفر اسرای یادشده، پنج نفر آن‌ها در مدت اسارت، فوت کردند و سه نفر آن‌ها پناهنده و ۲۳۹ نفر با توجه به موارد اشاره‌شده در بالا، آزاد شدند. (نجفی، 1376: 105). مآخذ: حبیبیان، محمدحسن و شاداب عسکری، اسرای عراقی یا میهمان، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1391‌؛ درویشی، فرهاد، پرسش‌ها و پاسخ‌ها (جنگ ایران و عراق)، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1385‌؛ سامرایی، وفیق، حطام‌البوابه‌الشرقیه، (ویرانی دروازه شرقی)، مترجم: محمد‌نبی ابراهیمی، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، ۱۳۹۷؛ عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، چ 6، تهران: انتشارات سپهر، 1364؛ فروتن‌نژاد، حسین و عزیزالله علی‌زاده، فرهنگ فارسی دوجلدی معین، چ 3، تهران: ادنا، 1384؛ نجفی، عبدالله، پابه‌پای آزادگان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386؛ سایت خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ انتشار 5 مهر ۱۳۹۸، کد خبر ۳۶۳۰۶۳.
+اشترالنخعي، ناصر، (۱۳22- ۱۳63) استاد دانشکده افسری نيروي زميني ارتش. فرزند ابوالحسن، هشتم دی در شهر تبریز دیده به جهان گشود. پس از طی دوران تحصیلی ابتدایی و دبیرستان در زادگاهش، در 1341 در رشته ریاضی فیزیک موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در یکم شهریور ۱۳۴۲ به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست (زندگی‌نامه شهید). دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های لازم نظامی به پایان برد و در یکم‌ مهر ۱۳۴۴، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، عازم مرکز آموزش توپخانه اصفهان شد و بعد از طی آن، به لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه اختصاص یافت. در طول خدمت دوره‌های علمی و نظامی بسیاری ازجمله دوره عالی توپخانه، دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد در ایران و آمریکا، دوره تیزیلان، چتربازی، اطلاعات نظامی، تفسیر عکس‌های هوایی، نقشه‌برداری و تجسس هدف در آمریکا را طی کرد (پرونده خدمتی). با دختر عمویش که وی هم اهل تبریز �� به شغل دبیری اشتغال داشت، ازدواج کرد و حاصل هشت سال زندگی مشترک آن‌ها، دو فرزند دختر بود (تصویر شناسنامه). همسر شهید بیان می‌دارد: «شهید اشترالنخعی با شهید علی صیاد شیرازی، شهید وحید دستجردی، سرهنگ افشار و سرهنگ اسدی هم‌دوره و در کرمانشاه و تبریز با یکدیگر، هم‌خانه بوده‌اند». در دوران انقلاب، فعالیت‌های قابل‌توجهی در ارتش برای پیروزی انقلاب انجام داد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل ارتش مکتبی ایران، پا‌به‌‌پای سایر افسران مؤمن و متعهد، باانگیزه‌ای مضاعف به خدمت ادامه داد. یک سال قبل از پیروزی انقلاب، در یکم آبان 1356 به درجه‌ سرگردی نائل آمد. در مشاغلی همچون دیده‌بان جلوی آتشبار ارکان گردان ۳۴۱ توپخانه لشکر ۸۱ کرمانشاه، معاون آتشبار، فرمانده آتشبار دوم گردان ۳۴۱، رئیس رکن دوم لشکر، افسر لجستیک دانشکده افسری، رئیس گروه آموزش نقشه‌برداری و گرافیک به خدمت ادامه داد. پس از طی دوره دانشکده فرماندهی و ستاد در یازدهم تیر 1358، به دانشکده افسری منتقل و به‌ترتیب در مشاغل افسر لجستیک و رئیس گروه آموزش نقشه‌برداری و گرافیک منصوب شد. با آغاز جنگ تحمیلی، چندین بار به‌صورتِ داوطلبانه به مناطق عملیاتی اعزام و ضمن خدمت در دانشکده افسری، به لشکر ۵۸ تکاور ذوالفقار مأمور و از آن طریق به منطقه‌ عملیاتی شمال فکه- تنگه ‌ابوقریب اعزام شد. به علت شایستگی و آموزش‌های خاص که دیده بود، مسئولیت آموزش نظامی دانشجویان دانشکده افسری را بر عهده گرفت و از سیزدهم تیر ۱۳۶۲ به‌عنوانِ سرپرست و ناظر برنامه‌های آموزش نظامی، به اردوگاه‌های دانشجویان واقع در گیلان‌غرب و جنوب عین‌خوش اعزام شد. در یکم آبان 1362، به درجه‌ سرهنگی نائل آمد. سرانجام در ۱۷:00 سی‌ام خرداد ۱۳۶۳ که برای بازدید و نظارت بر آموزش اردوگاهی مناطق عملیاتی جنوب دانشجویان، از قرارگاه لشکر 16 زرهی قزوین عازم محل استقرار آنان بود؛ براثرِ واژگونی خودروی حامل وی در منطقه‌ عملیاتی دشت ‌عباس، محور چنانه‌- ابوقریب به ‌درجه‌ رفیع شهادت نائل آمد. پیکر مطهرش به معراج شهدای اهواز تخلیه و پس از انتقال به تهران، با شکوه فراوان در08:00 روز سوم تیر ۱۳۶۳ در دانشکده افسری تشییع و در بهشت‌زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد. (پرونده شهید). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ زندگی‌نامه شهید، ایثارگران دانشگاه افسری امام علی (ع).
+اشتری، غلام‌علی، (۱۳3۵- ۱۳6۵) شهید، خلبان بالگرد کبرای هوانیروز. 25 آبان، در ایوانکی متولد شد و تحصیلات خود را تا چهارم متوسطه گذراند. در 1354، وارد دانشکده خلبانی هوانیروز شد و پس از پشت سر گذاشتن آموزش‌های نظامی، فراگیری زبان انگلیسی و دروس فنی عملی پرواز، به اخذ گواهی‌نامه خلبانی بالگرد کبرا و درجه ستوان‌یارسومی نائل آمد و به پایگاه مسجد سلیمان اختصاص یافت (پرونده خدمتی). با دخترخانمی از خاندان هاشمی ازدواج کرد و حاصل آن، مرجان متولد 1365 می‌باشد (تصویر شناسنامه). شش سال سابقه پرواز و جنگ با دشمن را در جبهه‌های غرب و جنوب در کارنامه خود دارد. او تعداد زیادی از تانک‌ها و ادوات زرهی دشمن را در عملیات‌های حصر آبادان و بیت‌المقدس و فتح‌المبین به آتش کشید. سرانجام در 10:40 پانزدهم اسفند 1365 در پنجاه مایلی امیدیه در عملیات کربلای 5، براثر اصابت گلوله دشمن، بالگرد وی دچار آتش‌سوزی و انهدام شد و خلبانان آن به درجه رفیع شهادت نائل آمدند. پیکرهای پاک این دو خلبان چندین ماه در بین تبادل آتش طرفین درگیر قرار داشت؛ تا اینکه پس از پیشروی نیروهای ایرانی، به عقب انتقال داده شد (شیخ‌حمیدی، ۱۴ شهریور ۱۳۹۶، مصاحبه). خلبان غلام‌علی اشتری با درجه سرهنگی، در آمار شهدای هوانیروز و جنگ منظور شده و مزارش در شهرستان ایوانکی قرار دارد (سلطانی، 1382: 8). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد هوانیروز؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد هوانیروز؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سلطانی، مرتضی، راهیان معراج شهدای هوانیروز، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1382؛ مصاحبه با علی شیخ‌حمیدی، چهاردهم شهریور ۱۳۹۶.
+اَشتریِ‌ لُرَکی، علی‌نقی، (۱۳27- ۱۳65) شهید، خلبان هواپیمای سی 130 نیروی هوایی ارتش. فرزند مصطفی، بیستم مهر در اصفهان دیده به جهان گشود. دوران کودکی خود را دریکی از خانواده‌های عشایر لرکی ایل بختیاری، با اندوه سخت از دست‌دادن مادر، سپری کرد. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه و اخذ دیپلم، در یکم اسفند 1346 وارد آموزشگاه همافری نیروی هوایی ارتش شد و به درجه همافردومی نائل آمد. سپس در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با قبولی در آزمون‌های مرتبط و معاینات پزشکی، در 29 اردیبهشت 1352 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 1318). دوره‌های نظامی و دروس علمی و زبان انگلیسی را گذراند و پروازهای مقدماتی را با هواپیمای سسنا در پادگان قلعهمرغی، به مدت سیزده ساعت در هشتم شهریور 1352 به پایان رساند و در نوبت بورس عزیمت به خارج قرار گرفت. جهت تکمیل دوره خلبانی و پرواز با هواپیماهای پیشرفته، در اوایل 1354 عازم آمریکا شد (پرونده خدمتی). پس از طی دوره تکمیلی زبان تخصصی در پایگاه لکلند و پرواز با هواپیماهای آموزشی سبک تی ۴۱ در فرودگاه هُندو، عازم پایگاه هوایی شپارد شد و دوره تکمیلی خلبانی را با هواپیمای جت دوموتوره تی ۳۷ طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در تابستان 1355 به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). پس از بازگشت، برای طی دوره آموزش هواپیمای ترابری سنگین سی 130، به پایگاه هفتم ترابری در شیراز منتقل شد و پس از انجام الزامات آموزشی، به جمع خلبانان این هواپیما پیوست (هادیان، 1399: 232). پیوند مقدس ازدواج را در ۱۳۵۶، با یکی از دختران بستگانش بست که ثمره آن، چهار فرزند می‌باشد که همگی تحصیلات عالی را طی کردهاند (خبرگزاری کتاب). سروان اشتری دورههای کمک‌خلبانی و خلبان‌یکمی را به‌ترتیب در 1355 و 1357 گذراند و با پیروزی انقلاب اسلامی، بارها مبادرت به انتقال نیرو به فرودگاههای کرمانشاه و سنندج کرد تا به کمک هم‌رزمان زمینی خود بشتابند. با شروع جنگ تحمیلی، در اغلب مأموریتهای پشتیبانی خدمات رزمی و اعزام نیروهای داوطلب ازجمله تکاوران دریایی و دانشجویان دانشکده افسری به فرودگاه اهواز مشارکت داشت. در فرایند عملیاتهای مشترک دفاع مقدس نیز اغلب مأموریتهای محوله را داوطلبانه انجام میداد و در مأموریتهای گشت و تجسس دریایی نیز که در غیاب هواپیماهای پی 3 اف از پایگاه هفتم ترابری صورت میپذیرفت، به‌تواتر حضور داشت (خلیلی و دیگران، 1398، ج30: 88 و 132). به دلیل کسب تجارب بالای عملیاتی، در 1364 به سطح مهارت خلبان فرمانده و معلم‌خلبانی هواپیمای ترابری سی 130 ارتقا یافت (پرونده ��دمتی). بیش از 1200 ساعت پرواز ترابری در پشتیبانی خدمات رزمی از عملیات‌های متعدد و موفق را در کارنامه خود به ثبت رساند. به‌منظور پشتیبانی خدمات رزمی از عملیات مشترک کربلای 5 در ششم بهمن 1365، یک فروند هواپیمای سی 130 جمعی منطقه هوایی شیراز به خلبانی سروان اشتری لرکی و سروان میرداود هاشمنژاد علمداری برای انتقال نیرو و تخلیه مجروحان، در نیمههای شب از پایگاه هوایی شیراز برخاست و عازم پایگاه هوایی امیدیه شد که در حین عزیمت، براثر صاعقه، هواپیما از کنترل خارج شد و در حوالی ایذه سقوط کرد و کلیه سرنشینان آن به شهادت رسیدند. (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 91 و قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 1316). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، نبردهای هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 22 و 30، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه منطقه هوایی شیراز، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ خبرگزاری کتاب.
+اشتهارد، تلمبه‌خانه. پدافند هوایی از شریان ارسال نفت خام به پالایشگاه تهران. تلمبه‌خانه‌ نفتی اشتهارد در اطراف شهرستان اشتهارد، در استان البرز واقع است. این تلمبه‌خانه در مسیر لوله‌های نفتی منطقه مرکزی قرار دارد و در شریان ارسال نفت خام به پالایشگاه تهران، نقش مهمی ایفا می‌کند. کارکنان گروه پدافند هوایی تهران مستقر در تلمبه‌خانه اشتهارد برای محافظت سامانه‌ها در مقابل حمله جنگنده‌های عراقی، در هشت سال دفاع مقدس برای تأمین ‌نفت خام پالایشگاه‌ها، شبانه‌روز فعالیت داشتند تا شبکه ارسال مواد نفتی و سوختی به‌ویژه گازوئیل و نفت سفید دچار اختلال نشود (رخت‌افکن، ۱۳۹۷: ۳۷). فرماندهی پدافند هوایی جهت برقراری دفاع هوایی در مقابل بمباران جنگنده‌های عراقی، توانست با آموزش تعدادی از کارکنان نیروی زمینی ارتش و گسترش چند عراده توپ ضد هوایی 23 میلی‌متری و 5/14 میلی‌متری در این تلمبه‌خانه، از حملات هوایی عراق و میزان آسیب‌پذیری آن بکاهد (اسکندرلو، ۱۳۷۴: ۱۲۷). سه قبضه موشک دوش‌پرتاب سهند 3 برای حفاظت از تلمبه‌خانه در 1363، توسط گروه پدافند هوایی تهران به ژاندارمری اشتهارد واگذار شد. دو قبضه موشک دوش‌پرتاب جهت شرکت در طرح ایثار، در شهریور 1363 به منطقه عملیاتی بدر انتقال یافت (رخت‌افکن، ۱۳۹۸: ۶۹). دو عراده توپ 5/14 میلی‌متری از اشتهارد، در شهریور 1364 به منطقه عملیاتی والفجر 8 گسترش پیدا کرد (همان: 136). دو عراده توپ 5/14 میلی‌متری، در آذر 1365 به تلمبه‌خانه اشتهارد منتقل شد. همچنین در شهریور 1366 با پشتیبانی گروه پدافند هوایی تهران، دو عراده توپ 23 میلی‌متری در پل تله زنگ اشتهارد استقرار یافت. پوشش راداری سایت‌های کرج و همدان در هشت سال دفاع مقدس، در امنیت هوایی این مرکز نقش داشت. این مرکز از طریق پاسگاه فرماندهی فرعی، زیر نظر پاسگاه فرماندهی گروه پدافند هوایی تهران فعالیت داشت (همان: 137). مآخذ: اسکندرلو، محمد، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی هوایی، ۱۳۷۴؛ رخت‌افکن، علی، گسترش و جابه‌جایی تجهیزات پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، ۱۳۹۸.
+اشجع‌زاده، محمود، (1327) خلبان هواپیمای اف ۵. بیست‌وهفتم دی، در اردستان به دنیا آمد. پدرش محمداسماعیل، شغل آزاد داشت. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی، در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در دوازدهم مرداد 1347 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستواندومی نائل آمد. به دلیل علاقه به پرواز، با جلب نظر فرماندهان وقت، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و پس از قبولی در آزمون‌های پزشکی و علمی، در یکم مهر 1350 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش راه یافت. ستواندوم اشجع‌زاده دروس علمی و پروازهای مقدماتی را در نوزدهم تیر ۱۳۵۱به پایان رساند و با قبولی در آزمون جامع زبان، جهت طی دوره خلبانی جت، از چهاردهم ۱۳۵۱ به کشور آمریکا عزیمت کرد. پس از طی دوره‌های مختلف پروازی، به دریافت نشان خلبانی نائل آمد و در یازدهم اردیبهشت ۱۳۵۳ به ایران بازگشت. سپس به‌منظور آموزش رزمی با هواپیمای اف ۵، به پایگاه چهارم شکاری دزفول انتقال یافت. ستوانیکم اشجعزاده پس از اتمام دوره در دهم مهر ۱۳۵۳، به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل شد (پرونده خدمتی). دوره عملیات مشترک را در بیستم خرداد ۱3۵۵، در فرماندهی آموزشهای هوایی طی کرد و در یکم خرداد ۱۳۵۶، بار دیگر به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل شد. سروان اشجعزاده دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۵ را در دوازدهم تیر ۱۳۵۷ به پایان رساند و به‌عنوان معلم‌خلبان، در گردان 41 آموزشی- رزمی به تربیت خلبانان جوان مشغول بود تا اینکه با تحولات و اوجگیری روند انقلاب، پروازها متوقف شد (هادیان، 1399: 73). با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و سال اول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیر بسیاری ایفای نقش کرد. در عملیات کمان 99 به‌عنوان جلودار یکی از دستههای پروازی، پایگاه امام علی (ع) در ناصریه را درهم کوبید (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 77). در سوم مهر با ستوانیکم حسین بهرام، نیروهای عراقی را در اطراف شلمچه بمباران کرد و به هنگام اجرای مأموریت، هواپیمایش مورد هدف قرارگرفت و در شرایطی که فرودگاه دزفول بمباران شده بود، جنگنده آسیب‌دیده را با مهارت در پایگاه هوایی اصفهان به زمین نشاند و پس از انجام چند مأموریت گشت رزمی هوایی از اصفهان، به دزفول مراجعت کرد. در هشتم، نهم، دهم، پانزدهم، هفدهم، بیستم، 21، 24، 25 و 28 مهر 1359؛ دسته‌های دوفروندی هواپیماهای اف 5 ایی را علیه یگانهای زمینی دشمن در مناطق نبرد هدایت کرد و به ادوات زرهی، نفرات یا مواضع دشمن در محور العماره- سوسنگرد، پل کوت، محور العماره- الطائیه، محور علیغربی-کوت، محور بستان- اهواز، جاده اهواز– خرمشهر و هویزه تک کرد (همان، 151 و 632 و نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 401 و 444). در ادامه علاوه بر انجام مأموریتهای گشت و مراقبت مسلحانه هوایی، در نهم، یازدهم و پانزدهم آبان 1359 نیز نیروهای دشمن را در محور غرب کرخه، غرب اهواز– جفیر و یک مرکز تدارکاتی منهدم کرد (همان، ج 4: 122، 142 و 193). با توقف و تثبیت دشمن، در برخی عملیاتهای بمباران و مأموریتهای پوشش هوایی مشارکت داشت که دراین‌رابطه به انجام مأموریت بمباران و انهدام مواضع دشمن در سیزدهم آذر 1359 و انجام مأموریتهای تندخیز یا پوشش هوایی به‌صورت دو فروندی با هواپیمای اف 5 یی در پنجم بهمن با همراهی ستوان‌یکم ابراهیم بازرگان، در هفتم بهمن با سروان مرتضی خانی، همچنین در هشتم و دهم بهمن با ستوان‌یکم تقی تن‌دسته (آریاپور) و نیز در روزهای 24، 25، 26 و سی‌ام بهمن 1359 با ستوان‌یکم حمید برزگر، احمد پاکروان، محمد نیکو و تن‌دسته می‌توان استناد کرد (همان، ج 5: 152 و کلاسه عملیات 19 ردیفهای 56، 61، 66 و 78 و همان: 1/ 19، ردیفهای 31- 51). سروان اشجعزاده با ازسرگیری آموزشهای رزمی هواپیمای اف 5 در اصفهان، از پایان 1359 به این پایگاه مأمور شد و ضمن انجام مأموریتهای محدود گشت رزمی به انتقال آموزش و تجارب جنگی به خلبانان جدید پرداخت و به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از چهاردهم شهریور ۱۳۶۰ به دریافت شش ماه ارشدیت نائل آمد. در دهم خرداد ۱۳۶۲، به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل و با درجه سرگردی، به سِمت معاونت عملیاتی آن یگان منصوب شد (هادیان، 1399: 73)؛ در 21 آذر 1361، ابتدا دوره آموزشی و سپس در هفدهم مرداد ۱۳۶۲، دوره معلمی هواپیمای آموزشی بونانزا را طی کرد. به علت فعالیت‌های جنگی و عملیاتی، بار دیگر در پنجم بهمن 1362 به دریافت هشت ماه ارشدیت نائل آمد (پرونده خدمتی). سرگرد اشجعزاده با توجه به تجربیات آموزشی- جنگی، در دهم آذر ۱۳۶۳ به دانشکده خلبانی مستقر در پایگاه هشتم شکاری اصفهان منتقل شد و دوره آموزشی معلمی هواپیمای پی.‌سی ۷ را با موفقیت طی کرد و به سِمت جانشین معاونت عملیات آن یگان انتصاب یافت. وی در یکم اسفند ۱۳۷۲، به هواپیمای جمهوری اسلامی ایران منتقل شد و تا 1392 با هواپیماهای تجاری پرواز کرد و در نهایت به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع پرواز سرهنگ محمود اشجعزاده تا قبل از انتقال به ایران ایر، برابر 2118 ساعت بوده است. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ پرونده کلاسه عملیات 1359، 19، ردیفهای 56- 78 و 1/ 19، ردیفهای 31- 51؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4 و 6 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه شهید فکوری، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اشراف، شریف، (۱۳16- ۱۳58) معاون لشکر 1 پیاده مرکز نيروي زميني ارتش. دوم فروردین، در شیراز زاده شد. پدرش، علی و مادرش، خانم‌بیگم نام داشتند. سه خواهر داشت. در کودکی، پدر و مادر خود را از دست داد و تحت تکفل عمه‌اش قرار گرفت (سند: 1026/م/58). تحصیلات ابتدایی خود را در 1329 به پایان رساند و وارد دبیرستان شد. پس از پایان دوره اول دبیرستان، در دو سال آخر وارد دبیرستان نظام شیراز شد و در 1335 دیپلم ریاضی خود را اخذ کرد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1335 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در مهر 13۳8، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز اعزام شد و به‌صورت تخصصی دروس نظامی و تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فرا گرفت (پرونده خدمتی). در ۱۳۳۹، با دخترخانمی از خاندان لطیفی‌مقدم تهرانی ازدواج کرد که حاصل آن، یک دختر و یک پسر به نام‌های هنگامه و محمد است (تصویر شناسنامه). با فراگیری زبان انگلیسی و موفقیت در آزمون زبان، برای گذراندن دوره‌های نظامی عازم آمریکا شد. پس از گذراندن دوره‌های تکاوری (رنجر)، کوهستان‌، چتربازی و دوره مقدماتی و دوره عالی در آمریکا، در پایان ۱۳3۹ به وطن بازگشت و به شیراز منتقل شد و در سِمت استاد اسلحه‌شناسی کار خود را آغاز کرد. در ۱۳4۲، در مسابقات سنتو که در دانشکده افسری برگزار شد، شرکت کرد و در قسمت تیراندازی با اسلحه کلت، به مقام دوم دست یافت و بدین ترتیب توجه فرماندهان را به خود جلب کرد. استعداد و ابتکار او در مسئولیت‌هایی که به عهده داشت، سبب جلبِ توجه لشکر گارد به وی شد و در اواخر 1343، از شیراز به لشکر پیاده گارد واقع در تهران انتقال یافت (حسینیا، 1382: 13). برای گذراندن دوره عالی، در ۱۳۴۹ به زادگاهش شیراز عزیمت کرد و پس از پایان دوره، به مدت سه سال در مرکز پیاده شیراز مشغول خدمت شد (پرونده‌ خدمتی). با پیروزی انقلاب اسلامی و بروز ناآرامی در کردستان، در ۱۳۵۸ به لشکر 1 پیاده مرکز منتقل شد و در سِمت فرمانده تیپ 3 پیاده لشکر، در تمامی مأموریت‌های محوله، حضوری فعال داشت (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/33). هنگامی‌ که برای نظارت بر تعویض دو گردان به کردستان رفت، در راه بازگشت از پیرانشهر به‌سمت بانه، مجبور به درگیری با تعدادی از عناصر ضدانقلاب شد و در این درگیری، به همراه تعدادی از هم‌رزمانش در دهم آبان ۱۳۵۸ مصادف با روز عید قربان به شهادت رسید. یکی از هم‌رزمانش می‌گوید: «ساعت دو بعدازظهر بود که نیروهای ما با دشمن رو‌به‌رو شدند و درگیری اوج گرفت. در همین اثنا، گلوله‌ای به پایین زانوی سرهنگ اشراف برخورد کرد و او به‌سرعت با کمربند، بالای زانویش را بست تا از خون‌ریزی جلوگیری کند. سپس بلافاصله به هدایت نیروها ادامه داد؛ ولی با برخورد گلوله‌های دیگر به نقاط دیگر بدنش، از پای در آمد و به شهادت رسید». پیکر سرتیپ شهید شریف اشراف با شکوه فراوان در تهران تشییع و در قطعه 24 بهشت ‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (پرونده‌ شهادت). همسر شهید می‌گوید: به او گفتم شما می‌‌توانید یک قرآن به خط خودتان بنویسید. او به نگارش قرآن پرداخت و گفت: هر وقت نوشتن قرآن تمام شود، عمر من هم تمام می‌‌شود. او نوشتن قرآن را از 1347 آغاز و در 1358 به پایان رساند (حسینیا، 1380: 195). دو ماه پس‌ازآن، در کردستان به شهادت رسید. دختر ایشان می‌گوید: پدرم حدود هفتاد تا هشتاد جفت کفش بچه‌گانه زمستانی تهیه کرده بود. از او پرسیدم این‌ها چیست؟ پدر پاسخ داد: برای بچه‌های تنها و یتیم تهیه نموده‌ام (حسینیا، 1380: 197- ۱۹۸). اعتقادات مذهبی و اخلاقی شهید اشراف در وصیت‌نامه‌ی ایشان نیز نمایان است. در فرازی از وصیت‌نامه‌ خود به همسرش می‌گوید: همسر عزیز! تو بهتر از هرکس با خصوصیات اخلاقی من آشنا هستی. تو نیک می‌دانی که عشق و علاقه عرفانی من به امام امت، حدومرزی ندارد. این انس و الفت من به حضرت امام، یک وابستگی روحی و فاقد زمان و ابدی است. من با تمام وجودم کوشیده‌ام تا فرمان امام معزز را به‌ بهای جان بخرم. پس از مرگم، عکس کوچکم را در قسمت تمثال مبارک امام الصاق کن تا تسکین‌بخش روحم باشد. از فرزندانم، به نیکی مراقبت کن و به آنان چگونه زیستن و چگونه مردن را بیاموز ( سرباز ولایت). خواهران شهید اشراف می‌گویند: شریف از همان کودکی، به ورزش و مطالعه کتاب‌های مذهبی علاقه فراوانی داشت. بسیار مهربان و دلسوز بود. در مساجد و در امور خیریه با اشتیاق و علاقه داوطلب می‌شد و اگر کسی نیاز مالی داشت، به او کمک می‌کرد. هرگاه بنای امام‌زاده سیدذوالفقار شیراز احتیاج به تعمیر داشت، با صبر و حوصله و پشتکار فراوان، به تعمیر آن همت می‌گماشت. چون پدر و مادر خود را از دست‌ داده بودیم، شریف دوران کودکی‌اش را با ما سپری کرد. با اینکه از محبت پدر و مادر بی‌نصیب بود؛ اما روحی سرشار از عاطفه و انسان‌دوستی داشت و هرگز دچار بدخلقی و عصبانیت نمی‌شد. او از هر جهت، مایه افتخار ما سه خواهر بود (حسینیا، 1382: 21‌- 22). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی سرباز ولایت؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، باید رفت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382؛ حسینیا، احمد، یاد آن روزها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380؛ سند: 1026/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 1، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.
+اشرف‌‌‌عسکری، منصور، شهید (1338- 1360). سرپرست گروهان 1 گردان 129 پیاده تیپ 2 لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش. اول فروردین، در شهرستان سراوان از توابع سیستان و بلوچستان دیده به جهان گشود. پدرش حمدالله نام داشت (تصویر شناسنامه). تحصیلات ابتدایی را در دبستان راجی، مقطع راهنمایی را در مدرسه راهنمایی امیرکبیر و سال اول دبیرستان را در دبیرستان پهلوی سابق سپری کرد. از سال دوم دبیرستان به بعد، در دبیرستان نظام مشغول تحصیل شد و در 1357 با معدل بالا، دیپلم ریاضی را از دبیرستان نظام اخذ کرد. مهرماه همان سال در آزمون دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) پذیرفته شد و به استخدام ارتش جمهوری اسلامی ایران درآمد. منصور در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. (پرونده خدمتی). به فرمان حضرت امام خمینی (ره) در تمامی راه‌پیمایی‌ها و تظاهرات شرکت می‌کرد (خبرگزاری دفاع مقدس). سال سوم دانشکده افسری بود که جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در 31 شهریور 1359 شروع شد و بنا به دستور سرهنگ سیدموسی نامجوی فرمانده دانشکده افسری و وزیر دفاع وقت، جهت مبارزه با دشمن به منطقه عملیاتی جنوب اعزام شد و مدتی در خونین‌شهر به‌ دفاع مشغول بود. همراه با سایر هم‌رزمان دانشجویی و بنا به دستور، دوباره جهت ادامه تحصیلات به دانشکده افسری مراجعت کرد و پس از اخذ مدرک کارشناسی و درجه ستوان‌دومی، جهت طی دوره مقدماتی به مرکز پیاده شیراز اعزام شد و با اتمام آن، به تیپ 2 پیاده قوچان ��شکر 77 پیاده خراسان اختصاص یافت. در 27 مرداد 1360 به منطقه عملیاتی جنوب که در آن مقطع زمانی لشکر 77 پیاده خراسان مستقر بود، عزیمت کرد و به سرپرستی گروهان 1 گردان 129 پیاده تیپ 2 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان منصوب شد (پرونده خدمتی). او سرانجام در عملیات ثامن‌الائمه (ع) در پنجم مهر در منطقه عمومی آبادان، به درجه رفیع شهادت نائل آمد (پرونده شهادت). پیکر مطهرش از منطقه عملیاتی به کرمان انتقال یافت و در یازدهم مهر 1360 توسط مردم شهیدپرور و قدرشناس شهر کرمان و نیروهای نظامی و انتظامی تشییع و در گلزار شهدا کرمان در جوار سایر هم‌رزمان شهیدش به خاک سپرده شد (پرونده شهادت). شهید اشرف‌عسکری در نامه‌ای خطاب به مادرش نوشته است: اگر خدای بزرگ توفیق شهادتم دهد و پس از آن دوباره زنده‌ام کند، به خدا قسم که مجدداً به جبهه می‌روم و به ندای حسین زمان لبیک خواهم گفت، این برای من بزرگ‌ترین سعادت است. (خبرگزاری دفاع مقدس). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه؛ خبرگزاری دفاع مقدس، کد خبر260233 مورخه 12/7/1396.
+اشغال دهلران ر.ک به: دهلران، شرح اشغال، نیروی زمینی.
+اشغال سومار ر.ک به: سومار، شرح اشغال، نیروی زمینی.
+اشکان‌زاده، فرامرز، (۱۳۳۰) دریاداردوم تکاور جانباز نیروی دریایی ارتش. ۲۴ مهر، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش سپری کرد و مدرک دیپلم گرفت. به علت علاقه به نظامی‌گری، در 1351 به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری ارتش با موفقیت سپری کرد و در 1354 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌دومی نائل آمد. سپس به پادگان آموزشی نیروی دریایی در سیرجان منتقل و در سِمت معاون و افسر اجرائیات گروهان 1 گردان 1 مشغول انجام‌ وظیفه شد. در آذر 1358، به مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی منتقل شد و به‌عنوان فرمانده گروهان آموزشی انتصاب یافت (پرونده خدمتی). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی و هجوم همه‌جانبه دشمن بعثی به همراه دیگر هم‌رزمانش، در عملیات رزمی دفاع 34 روزه از خرمشهر به مقابله با دشمن بعثی پرداخت و پس از اشغال خرمشهر؛ در آبادان، ماهشهر و کوی ذوالفقاری آبادان به مقابله با نیروهای عراقی پرداخت (سیاری و دیگران، ۱۳۹۵: ۹۸). در آبان 1359، در منطقه عملیاتی خرمشهر مورد اصابت ترکش خمپاره دشمن قرار گرفت و مجروح شد و به درجه جانبازی نائل آمد. پس از بهبودی، به ‌طور متناوب به جبهه‌های خرمشهر و آبادان اعزام شد. در آبان 1364، به منطقه‌ یکم دریایی بندر عباس منتقل و به سِمت معاون فرمانده گردان 2 تیپ تفنگ‌داران دریایی منطقه‌ یکم دریایی منصوب شد و در دفاع و حراست از جزایر و سکوهای نفتی به‌عنوان فرمانده، نقش به‌سزایی ایفا کرد. در تیر 1366، دوره عالی رسته‌ای را با موفقیت سپری کرد و پس از پایان دوره در بهمن 1366، به ریاست ستاد قرارگاه تیپ تفنگ‌داران دریایی منطقه یکم دریایی بندر عباس منصوب شد. به علت جدیت در عملیات‌های متعدد رزمی در جبهه‌های جنوب و حراست از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج ‌فارس، مورد تشویق قرار گرفت. پس از دوران دفاع مقدس در سِمت‌های مختلفی به این شرح در نیروی دریایی ارتش مشغول خدمت بود: معاون فرمانده تیپ تفنگ‌داران دریایی منطقه یکم دریایی بندر عباس از دی 1369؛ فرمانده مرکز آموزش منجیل از دی 1371؛ طی دوره فرماندهی و ستاد در دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران در ۱۳۷۹؛ فرمانده مرکز آموزش تفنگ‌داران و تکاوران دریایی منجیل از فروردین 1379. او به علت ابراز لیاقت و شایستگی‌ها، در آذر 1378 به درجه دریاداردومی مفتخر شد و در نهایت پس از 31 سال خدمت صادقانه در نیروی دریایی ارتش‌، در اردیبهشت 1382 به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، ج ۲، آوردگاه تکاوران دریایی، تهران: دفتر مطالعات نظری نیروی دریایی ارتش، ۱۳۸۹.
+اشکان، عملیات دریایی دهم آبان ۱۳۵۹، انهدام اسکله‌های البکر و الامیه. نيروي رزمي 421، دستور رزمي شماره 7 خود را با نام اختصاري اشکان صادر کرد. اهداف اجراي اين دستور رزمي عبارت بود از: واردکردن صدمه به پایانه‌های نفتی البکر و الامیه که از مهم‌ترين تأسيسات اقتصادي عراق هستند، برآورد توان نظامي دشمن در دفاع از اسکله‌ها و حتي‌الامکان اطلاع از تجهيزات نظامي احتمالي مستقر برروي آن‌ها، ايجاد رعب و وحشت در دل افراد دشمن که برروي اسکله‌ها حضور دارند و اجبار آن‌ها به ترک اسکله‌ها. با توجه به صدور اطلاعيه‌هاي دريايي ازسوي نيروي دريايي ارتش‌، اجراي اين عمليات به نفت‌کش‌هایی که قصد تردد به آن منطقه را دارند، هشداري خواهد بود که امنيتي براي آن‌ها در منطقه این پايانه‌هاي نفتي وجود ندارد و درنتیجه از تردد به آن منطقه خودداري خواهند کرد. در قسمت وضعيت در اين دستور رزمي، موارد زير قیدشده بود: با توجه به صدمات بسيار شديدي که به منابع اقتصادي، به‌ویژه منابع نفتي عراق وارد آمده و ازآنجاکه نفت در سرنوشت کلي جنگ مؤثر است، امکان دارد عراق تصميم به استفاده از پایانه‌هاي نفتي خود در خلیج‌فارس داشته باشد (سلیمانی سوادکوهی، 1397: ۲۳۵). اهداف عملیات: انهدام تجهیزات حساس انتقال نفت به نفت‌کش‌ها و نیز انهدام نیروهای مستقر و یا مدافع رژیم بعثی در پایانه‌های نفتی. تاریخ اجرای عملیات: شروع عملیات از نهم تا دهم آبان ۱۳۵۹. نیروهای خودی: سه فروند ناوچه موشک‌انداز جوشن، پیکان و گردونه‌، یک فروند بالگرد اس.اچ 3 دی سیکورسکی و هواپیماهای اف 4 و اف 14 نیروی هوایی ارتش به‌عنوان پوشش هوایی. وضعیت دشمن: نیروهای عراقی مستقر در پایانه‌های نفتی متشکل از کارکنان مرتبط با صادرات نفت و کارکنان نظامی در حفاظت و پدافند، شناورهای نیروی دریایی عراق مستقر در پایگاه دریایی ام‌القصر از نوع ناوچه‌های موشک‌انداز کلاس اوزا و پی 6‌، نیروی هوایی عراق هواپیماهای میگ 23 و سوخو 22 مستقر در پایگاه هوایی شعیبیه. نیروهای عملیاتی در این عملیات (سه فروند ناوچه موشک‌انداز و یک فروند بالگرد اس.اچ 3 دی سیکورسکی) در نهم آبان ۱۳۵۹، در ناحیه میانی شمال خلیج‌فارس مستقر شوند تا دردهم آبان ۱۳۵۹، پایانه را موردحمله توپخانه‌ای قرار دهند. يگان‌ها مطابق سازمان رزمي و با توجه به شرح وظايف مأموريت دارند که در ۰۶:۱۵ دهم آبان ۱۳۵۹، دو پایانه عراقي را با توپخانه درگير و با واردآوردن صدمات به آن دو پایانه، آن‌ها را غیرقابل استفاده کنند و به‌ویژه بخش‌هاي ساختماني سکوها را تخريب نمایند و حداکثر خسارت را به آن‌ها وارد آورند. بالگرد اس اچ 3 دي هنگام تيراندازي يگان‌هاي سطحي‌، حضو�� يا عدم حضور نفرات عراقي را برروي سکوها‌، با مشاهده مشخص کند. اين دستور رزمي، اجراي عمليات را در سه مرحله از اجراي جلسه توجيهي تا نحوه بازگشت يگان‌ها به پايگاه مادر پس از خاتمه عمليات مشخص کرد. همچنين وظايف و مسئوليت‌هاي کليه يگان‌ها، دستورات هماهنگي، پيوست‌هاي مخابراتي و نقشه عملياتي نيز در اين دستور رزمي مشخص و ابلاغ شد. فرماندهان يگان‌هاي عمل‌کننده در هشتم آبان ۱۳۵۹ در نيروي رزمي 421، در مورد آخرين وضعيت منطقه عمليات و نيروهاي خودي و دشمن توجيه شدند. به‌منظور جلوگيري از جلب ‌توجه دشمن و همچنين مخفي‌ماندن عمليات از ستون پنجم دشمن، قرار شد که يگان‌ها به‌صورت مجزا و در ساعت‌هاي متفاوت به دريا عزيمت کنند (سیاری و دیگران، 1395: 143). ناوچه‌هاي مذکور در نهم آبان ۱۳۵۹، آماده عزيمت به دريا شدند. ناوچه موشک‌انداز جوشن که فرمانده آن، فرماندهي صحنه عمليات را بر عهده داشت؛ در ۱۶:۴۵، ناوچه موشک‌انداز پيکان در 17:۰۰ و ناوچه موشک‌انداز گردونه در ساعت ۱۷:۲۵، اسکله نظامي بوشهر را به‌سوی کمينگاه در دريا ترک کردند. بالگرد اس.اچ 3 نيز در ۱۶:۰۰ همين روز، از ايستگاه يکم هوادريا در بوشهر به پرواز در آمد و پس از رسيدن به سکوي نفتي اردشير، بر عرشه فرود اين سکو به زمين نشست. محل استقرار و اختفای ناوچه‌هاي جوشن و گردونه، در کنار سکوي نفتي نوروز و براي ناوچه پيکان و بالگرد، سکوي نفتي اردشير تعیین‌شده بود. تاکتيک به کار گرفته‌شده در اين عمليات، به‌این‌ترتیب بود که ناوچه‌ها، کليه سامانه‌هاي راداري و الکترونيکي خود را خاموش و با سرعت عادي، به‌سوی محل استقرار خود عزيمت کنند تا به‌این‌ترتیب دشمن متوجه عزيمت سه فروند ناوچه جنگي ايراني به‌سوی آن منطقه نشود. فرماندهی کلی عملیات، به عهده فرمانده قرارگاه نیروی رزمی و فرماندهی در صحنه، به عهده فرمانده ناو جوشن بود. پس از توجیه عملیاتی در ساعت ۰۹:۰۰ آبان ۱۳۵۹ و بعدازظهر همان روز، ناوهای جوشن و پیکان و گردونه از ۱۶:۴۵ تا ۱۷:۰۰، بوشهر را به نقطه کمینگاه در بخش میانی شمال خلیج‌فارس در نزدیکی سکوهای نفتی نوروز و اردشیر (ابوذر) ترک کردند (اسناد: 590810135،136،137،138،141). ناو گردونه به علت اشکالات فنی در سامانه کنترل آتش، در ۱۷:۴۵ به بوشهر بازگشت و پس از رفع اشکال فنی با توجه به زمان عملیات، به‌سوی منطقه کمینگاه و الحاق به دو ناو دیگر حرکت کرد. ناوگروه در ۲۴:۰۰ با آمادگی کامل، در محل کمینگاه مستقر می‌شود. در تمام مدت استقرار در محل، با بهره‌گیری از سامانه‌های الکترونیکی و عملیات جنگال، منطقه را تحت پوشش قرار داده تا از هرگونه فعالیت نیروهای دریایی دشمن باخبر شوند. طبق دستور عملیاتی، بالگرد اس.اچ 3 دی سیکورسکی که در حکم دیده‌بان مقدم در منطقه می‌بایست برروی سکوهای خودی مستقر می‌شد، به علت شرایط جوی نامناسب، به بوشهر بازگشت و مقرر شد که قبل از شروع عملیات یگان‌های شناور دردهم آبان ۱۳۵۹، دوباره در منطقه عملیاتی حضور یابد. یگان‌های شناور نداجا علی‌رغم وضعیت جوی نامناسب و تلاطم دریا، محل کمینگاه را در ۰۳:۰۰ به‌مقصد اهداف از پیش تعیین‌شده ترک کردند. زمان اجرای آتش برروی پایانه‌های نفتی با توجه به تقرب به اهداف، 07:00 پیش‌بینی‌شده بود. در ۰۶:۲۵، یک فروند هواپیمای جنگنده عراقی به ‌قصد حمله به ناوهای خودی، وارد منطقه شد. ناو پیکان که مسئولیت پدافند ضدهوایی را نیز به عهده داشت، با هوشیاری کامل، هواپیمای دشمن را ره‌گیری و با توپ 76 میلی‌متری، با آن درگیر شد و آن را منهدم کرد. با حضور بالگرد دیده‌بان در منطقه عملیات و تقرب یگان‌های جوشن و گردونه به پایانه‌های نفتی البکر و الامیه، دستور اجرای آتش توپخانه طبق برنامه قبلی در ۰۷:۰۰ اعلام شد و ناوچه جوشن، سکوی الامیه و ناو گردونه، سکوی البکر را مورد گلوله‌باران توپخانه قراردادند. با انهدام هواپیمای دشمن توسط ناوچه پیکان و عدم حضور هواپیمای دشمن در منطقه با هماهنگی، ناو پیکان نیز در بمباران سکوی البکر شرکت کرد. درنهایت در ۰۷:۵۰، خاتمه عملیات اعلام شد و ناوچه‌های موشک‌انداز با اجرای عملیات موفق خود، قسمت‌هایی از پایانه‌های نفتی الامیه و البکر را منهدم کردند و ضمن واردآوردن خسارت و توقف صادرات نفت رژیم بعثی، موجب ایجاد رعب و وحشت در دل نیروهای دشمن شدند. علی‌رغم تلاش دشمن؛ تاکتیک‌های به کار گرفته‌شده توسط ناوهای نیروی دریایی ارتش در صحنه عملیات، رعایت اصول فریب، غافل‌گیری و استفاده اطلاعات در صحنه نبرد و وحدت فرماندهی، موجب پیروزی این عملیات و زمینه‌ساز عملیات‌های بعدی شد. نتایج عملیات: انهدام یک فروند هواپیمای دشمن؛ انهدام قسمت‌های حساس پایانه‌های نفتی الامیه و البکر عراق و توقف صادرات نفت آن کشور؛ فرار نیروهای عراقی مستقر برروی پایانه‌ها و ایجاد رعب و وحشت در نیروهای بعثی. این عملیات، هیچ‌گونه خسارت و ضایعاتی برای نیروهای خودی نداشت. (اسناد: ۵۹۰۸۱۰۰۸۶ و ۸۷). مآخذ: اسناد: 135 و 136 و 137 و 138 و 141 و 590810086 و 87؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، دانشنامه عملیات ماندگار نیروی دریایی ارتش، سوره مهر، تهران: ۱۳۸۹؛ سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، اقدامات و نتایج عملیات نیروی دریایی ارتش در مقابله با تجاوزات عراق و نیروهای فرامنطقه‌ای در خلیج‌فارس، گروه تحلیل نقش و عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، دانشگاه فرماندهی و ستاد، تهران: 1397.
+اشکان، عملیات قطع صادرات نفت عراق از خلیج فارس. دستور رزمی اشکان با هدف انهدام تجهیزات حساس انتقال نفت به نفت‌کش‌های حامل انتقال نفت عراق از دوپایانه نفتی البکر و الامیه در شمال غربی خلیج فارس انجام پذیرفت. ترمینال‌های نفتی عراق علاوه بر اهمیت راهبردی و اقتصادی، اهمیت نظامی بالایی داشتند؛ زیرا موقعیت جغرافیایی آنان موجب می‌شد بر تردد شناورهای خودی به بندر امام خمینی (ره) اشراف کامل داشته باشند. از این‌رو ناامن‌کردن و یا انهدام آن ترمینال‌ها، از همان ابتدای جنگ تحمیلی در دستور کار فرماندهی نیروی رزمی 421 (قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی ارتش مستقر در بوشهر) قرارگرفت. مشخصات عملیات: قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی ارتش که هدایت‌کننده نبرد در دریا بود، ترمینال‌های صادرات نفت عراق به نام‌های البکر و الامیه واقع در دهانه خورعبدالله را که در تأمین هزینه‌های جنگ رژیم بعث عراق نقش به‌سزایی داشت، مورد حمله قرار دهد. این پایانه‌های نفتی علاوه بر صادرات نفت، به‌عنوان یک مرکز نظامی دریایی نیز تبدیل شده بود. عملیات با برنامه‌ریزی از پیش تعیین‌شده و با غافل‌گیری دشمن انجام گرفت و بخش‌های حساس و اماکن کلیدی دشمن برروی ترمینال‌های نفتی، با تهاجم ناوچه‌های موشک‌انداز و اجرای آتش توپخانه منهدم شد. ناوچه‌های موشک‌انداز جوشن، گردونه و پیکان مأموریت یافتند صبح دهم آبان 1359، دو ترمینال نفتی البکر و الامیه عراق را با توپخانه درگیر کنند و به آن آسیب برسانند تا در انتقال نفت خام از طریق خلیج فارس غیر قابل استفاده شوند. اهداف عملیات: انهدام تجهیزات حساس انتقال نفت به نفت‌کش‌ها و نیز انهدام نیروهای مستقر و یا مدافع رژیم بعثی در ترمینال‌های نفتی. قابل ذکر است که ترمینال‌های مزبور با طول حدود 900 متر، قابلیت پهلوگیری چهار نفت‌کش 120 تا 400 هزار تُنی را دارا بودند. زمان عملیات از 8/8/1359 تا 10/8/1359 طرح‌ریزی شد و شروع عملیات از 9/8/1359 بوده است. نیروهای خودی: سه فروند ناوچه موشک‌انداز، یک فروند بالگرد اس.اچ 3 دی نیروی دریایی ارتش، تأمین پوشش هوایی منطقه عملیات توسط نیروی هوایی ارتش. نیروهای دشمن: نیروهای پدافندی عراقی مستقر در ترمینال‌های نفتی شناورهای نیروی دریایی عراق، نیروی هوایی عراق متشکل از هواپیماهای میگ 23 و سوخو. شرح عملیات: نیروهای عملیاتی در این عملیات، سه فروند ناوچه موشک‌انداز و یک فروند بالگرد اس.اچ 3 دی در 9/8/1359 می‌بایستی در ناحیه میانی شمال خلیج فارس مستقر شوند تا در 10/8/1359، پایانه‌ها را مورد حمله توپخانه‌ای قرار دهند. فرماندهی کلی عملیات، به عهده فرمانده نیروی رزمی 421 مسقر در بوشهر و فرماندهی در صحنه، به عهده فرمانده ناوچه جوشن بود. فرماندهان یگان‌های شناور مجری عملیات پس از توجیه عملیاتی در صبح 9/8/1359 در محل قرارگاه و انجام هماهنگی‌های لازم، با آمادگی رزمی در بعدازظهر همان روز از 16:45 تا 17:00، ناوچه‌های جوشن و پیکان و گردونه، بوشهر را به نقطه کمین‌گاه در بخش میانی شمال خلیج فارس در نزدیکی سکوهای نفتی نوروز و ابوذر ترک کردند. ناوچه گردونه به دلیل بروز اشکالات فنی در سیستم کنترل آتش در هدایت آتش توپخانه، با انجام هماهنگی‌ها و کسب مجوز لازم، جهت رفع اشکال در 17:45 به بوشهر بازگشت و پس از رفع اشکال فنی با توجه به زمان عملیات، به‌سوی منطقه کمین‌گاه و الحاق به دو ناو دیگر حرکت کرد. ناوگروه با آمادگی کامل، در 24:00 در محل کمین‌گاه مستقر شدند و در تمامی مدت استقرار در محل کمین‌گاه، با بهره‌گیری از سیستم‌های الکترونیکی و عملیات جنگال، منطقه را تحت پوشش قرار دادند تا از هرگونه فعالیت نیروهای دریایی دشمن باخبر شوند. برابر دستور عملیاتی، یک فروند بالگرد شرکت‌کننده در عملیات می‌بایستی به‌عنوان دیده‌بان مقدم در منطقه، برروی سکوهای نفتی خودی مستقر می‌شد تا با روشن‌شدن هوا، منطقه عملیات را مورد شناسایی قرار دهد و تردد شناورهای دشمن را در منطقه شناسایی و گزارش کند. به دلیل پدیدارشدن شرایط جوّی نامناسب و عدم امکان استقرار برروی پلت فرم، بالگرد سکوی نفتی خودی با هماهنگی فرماندهی عملیات، به پایگاه خود در بوشهر بازگشت و مقرر شد قبل از شروع عملیات یگان‌های شناور در 10/8/1359، در منطقه عملیاتی حضور یابد. ناوچه‌های جوشن‌، گردونه و پیکان در 03:00روز 10/8/1359، محل کمین‌گاه را علی‌رغم وضعیت جوّی نامناسب و تلاطم دریا، به‌سوی اهداف از پیش تعیین‌شده ترک کردند. زمان اجرای آتش برروی پایانه‌های نفتی با توجه به فاصله تقرب به اهداف، 07:00 پیش‌بینی شده بود. یک فروند هواپیمای جنگنده عراقی در 06:25 به قصد حمله به ناوهای خودی، وارد منطقه شد. ناو پیکان که مسئولیت پدافند ضدهوایی را نیز به عهده داشت، با هوشیاری کامل هواپیمای دشمن را ردگیری و با توپ 76 میلی‌متری با آن درگیر شد و هواپیمای عراقی را منهدم و ساقط کرد. با حضور بالگرد دیده‌بان در منطقه عملیات و تقرب ناوچه‌های جوشن و گردونه به پایانه‌های نفتی البکر و الامیه، دستور اجرای آتش توپخانه طبق برنامه قبلی در ساعت 07:00 اعلام شد و ناوچه جوشن، پایانه نفتی الامیه و ناوچه گردونه، پایانه نفتی البکر را مورد بمباران توپخانه قرار دادند. با انهدام هواپیمای دشمن توسط ناو پیکان و عدم حضور هواپیمای دشمن در منطقه با هماهنگی در صحنه نبرد‌، ناوچه پیکان نیز در بمباران پایانه نفتی البکر به همراه ناو گردونه شرکت کرد. در نهایت در 07:50 خاتمه عملیات اعلام شد و ناوچه‌ها با اجرای عملیات موفق‌آمیز خود، قسمت‌هایی از پایانه‌های نفتی الامیه و البکر را منهدم کردند و ضمن واردآوردن خسارت و توقف صادرات نفت رژیم بعثی، موجب ایجاد رعب و وحشت در دل نیروهای دشمن شدند. تاکتیک‌های به کار گرفته‌شده توسط ناوچه‌های نیروی دریایی ارتش در صحنه عملیات شامل رعایت اصول فریب، غافل‌گیری و استفاده اطلاعات در صحنه نبرد و وحدت فرماندهی علی‌رغم تلاش دشمن، موجب پیروزی در این عملیات شد و زمینه‌ عملیات‌های بعدی را نیز فراهم آورد. نتایج عملیات: انهدام یک فروند هواپیمای دشمن، انهدام قسمت‌های حساس ترمینال‌های نفتی الامیه و البکر عراق و توقف صادرات نفت، فرار نیروهای عراقی مستقر برروی ترمینال‌ها و ایجاد رعب و وحشت در نیروهای بعثی. درضمن اجرای این عملیات، هیچ‌گونه خسارت و ضایعاتی برای نیروهای خودی نداشت. مآخذ: تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 2؛ دانشنامه عملیات ماندگار نیروی دریایی ارتش؛ مصاحبه فرمانده ناو جوشن.
+اشکان، غلام‌علی، (1329) خلبان هواپیمای اف 4. اول فروردین، در تربت ‌حیدریه از شهرهای استان خراسان متولد شد. دوره ابتدایی، متوسطه و دبیرستان را در مدرسه قطب‌الدّین حیدر زادگاهش به اتمام رساند و در 1348 از همان دبیرستان دیپلم طبیعی گرفت؛ سپس در آزمون ورودی آموزشگاه همافری نیروی هوایی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن، دوره دوساله شبانه‌روزی را در یکم دی 1348 آغاز کرد و پس از اتمام دوره‌های لازم، فارغ‌التحصیل شد و به خدمت پرداخت. نیروی هوایی در 1352، اقدام به جذب دانشجوی خلبانی از بین سایر رسته‌ها کرد و او نیز داوطلب شد و به جمع دانشجویان خلبانی پیوست (پرونده خدمتی). پس از فراگیری دروس زبان و علمی، برای پرواز با هواپیمای پایپر، به فرودگاه قلعه‌مرغی رفت و پرواز مستقل انجام داد. در 1353 با سرکار خانم صدیقه باقرنیا ازدواج کرد که ثمره آن، پنج فرزند است. با قبولی در آزمون جامع زبان، برای تکمیل دوره به ایالت تگزاس آمریکا اعزام شد. ابتدا در پایگاه هوایی لکلند، زبان تخصصی و پیشرفته را مرور کرد و موفق به اخذ دیپلم زبان شد. سپس دوره‌های مورد لزوم پرواز را با هواپیماهای مختلف گذراند و به دریافت نشان خلبانی و گواهی‌نامه پایان دوره مفتخر شد و اوایل 1355 به ایران بازگشت. سپس برای پرواز با هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4 دی، به بوشهر انتقال یافت. در شانزدهم شهریور 1357، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل و در این پایگاه مشغول خدمت شد (مهرنیا، 1393، ج 2: 56). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت. نُه ماه ابتدایی دفاع مقدس را در پایگاه یکم مهرآباد خدمت کرد و از همین پایگاه، به اجرای عملیات پرداخت و در مواردی نیز به سایر پایگاه‌ها مأمور می‌شد. از ده�� خرداد 1360، به پایگاه سوم همدان منتقل شد و تا پانزدهم فروردین 1367، در پایگاه خلبان شهید محمد نوژه انجام وظیفه کرد. در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیری مشارکت داشت که به نمونه‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود: در 25 اسفند 1363 در عملیات بدر، یک فروند هواپیمای اف 4 به خلبانی سروان خالقی و سروان اشکان جهت انهدام هدفی در سنندج به‌عنوان هواپیمای گشت پرواز، با دو فروند هواپیمای عراقی درگیر شدند و پس از انجام مأموریت، در پایگاه خود به زمین نشستند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 19: 75). اشکان خاطرات زیادی از سال‌های دفاع مقدس دارد. ماجراهای زیر از زبان ایشان است: در یکی از روزهای خرداد ۱۳۶۲، به من و سروان داود مقدمی، مأموریت پوشش هوایی و حمایت از شهرهای مذکور داده شد. با هواپیمای اف ۴، به پرواز در آمدیم و حدود ساعت نُه صبح بعد از سوخت‌گیری از هواپیمای تانکر، به‌سمت محل مأموریت رفتیم. یکی از زبده‌ترین افسران کنترل شکاری رادار سایت سوباشی، در تماس رادیویی اطلاع داد که یک توده از هواپیماهای دشمن در حال نزدیک‌شدن به منطقه‌اند. من هم چهار دسته چهار فروندی نزدیک به یکدیگر را در رادار هواپیما پیدا کردم. در موقعیت مناسب، دماغه را چهل درجه بالا کشیدیم و هم‌زمان موشک‌ها را مسلح کرده و با انجام قفل راداری سریع و گرفتن پارامترهای لازم، موشک را شلیک کردیم. خوشبختانه موفق شدیم یک فروند از هواپیماهای مهاجم را جلوی چشمان خود در هوا منهدم کنیم و آرایش پروازی‌ آن‌ها را به هم بریزیم. دود و خلأ ایجادشده از این انفجار، باعث شد که موتور چپ خودمان از کار بیفتد؛ اما چون سرعت اولیه خوبی داشتیم، به پشت دسته پروازی عراق رسیدیم. در همین زمان، مقدمی با شلیک یک تیر موشک حرارتی ساید وایندر، موفق شد دومین هواپیما را سرنگون کند و موتور را در هوا استارت بزند. با مشکل پیش‌آمده و هجوم تعدادی از شکاری‌های دشمن به‌طرف ما، به‌سمت زمین شیرجه زدیم و با سرعت هرچه تمام‌تر به پایگاه خلبان شهید محمد نوژه برگشتیم. همچنین شنیدیم منطقه تا پانزده روز از حضور آن‌ها خالی بود (خلیلی و دیگران، 1398، ج 19: 58‌- 59). در مأموریت دیگری، از پست فرماندهی تماس گرفتند و خواستند به آنجا بروم. من در کابین عقب سروان باقر دلخواه اکبری خلبان شماره 2 بودم. ساعت شش صبح از زمین بلند شدیم. هدف، پایگاه الرشید بغداد بود. خبری از پدافند و موشک‌های دشمن نبود و کمی تعجب‌برانگیز می‌آمد. وقتی به محدوده هدف در نزدیکی بغداد رسیدیم، آسمان از گلوله و انواع موشک‌های سام پر شد. لیدر پرواز، سرگرد خسرو غفاری فرمانده گردان ما و کابین عقب ایشان، ابوالقاسم عبیری بودند. هواپیمای آن‌ها، نزدیک بغداد مورد اصابت موشک قرار گرفت و از کنترل خارج شد؛ اما با تجربه کافی‌ که داشتند، توانستند با استفاده از صندلی‌پران به‌موقع آن را ترک کنند؛ ولی ما مأموریت را ادامه دادیم و هدف را بمباران کردیم و بلافاصله به‌سمت خاک خودی برگشتیم. در مسیر، جنگنده‌های عراقی از پایگاه‌های کوت و موصل تعقیبمان کردند. به همین دلیل تا آنجا که ممکن بود پائین‌تر پرواز کردیم و به مقصد رسیدیم (خلیلی و دیگران، 1398، ج 19: 60‌‌- 61‌‌). وی سرانجام در یکم اسفند 1379 با درجه سرهنگی، به افتخار بازنشستگی نائل آمد و از آن زمان تاکنون همچنان با تلاشی مضاعف، به مشاغل گوناگونی اشتغال دارد. (مهرنیا، 1393، ج 2: 57 و 58). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوای�� ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 19، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 2 تهران: سوره مهر، 1393.
+اشک‌ریز، علی‌اشرف، (۱۳۳۱) فرمانده گروه پدافند هوایی تهران. پانزدهم اردیبهشت، در کرمانشاه متولد شد. دوره‌های ابتدایی و راهنمایی را در زادگاهش به پایان رساند و در 1347، جذب دبیرستان نظام شد و در 1350، دیپلم ریاضی خود را اخذ کرد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در همان سال به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. تحصیلات سه‌ساله شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1353، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس به نیروی هوایی ارتش اختصاص یافت و دوره‌های تخصصی پدافند هوایی را در مرکز آموزش‌های هوایی طی کرد. در 1354، مبادرت به ازدواج نمود و حاصل آن، سه فرزند است (پرونده خدمتی). در 1355، به گروه پدافند هوایی آبدانان منتقل و به‌عنوان فرمانده آتشبار اورلیکن مشغول خدمت شد. در 1358، به گروه پدافند هوایی اصفهان انتقال و به‌عنوان فرمانده آتشبار زمین‌به‌هوا انتصاب یافت. با شروع جنگ تحمیلی در 1359، از اصفهان به گروه پدافند هوایی بوشهر انتقال یافت و به مدت پنج سال در این گروه، در مناصب رئیس عملیات گردان و فرمانده گردان 34 زمین‌به‌هوا انجام ‌وظیفه کرد. با توجه به ‌قرارداشتن بوشهر در منطقه جنگی؛ تجهیزات گردان تحت امر نامبرده در بوشهر، نیروگاه اتمی و مناطق دریایی مستقر بود و از کشور دفاع می‌کرد. درضمن هنگام اجرای عملیات‌ها، به‌صورت مأمور‌ در قالب قرارگاه رعد، در قسمت‌های مختلف مناطق عملیاتی جنوب به همراه سامانه‌های تحت امر، انجام‌ وظیفه داشت. در 1364، به گروه پدافند هوایی تهران منتقل و به‌عنوان فرمانده گردان 12 زمین‌به‌هوا مشغول خدمت شد. در عملیات کربلای 5 در 1365، به علت حمله شیمیایی مجروح و برای مداوا به تهران اعزام شد. او تا پایان جنگ، کماکان در گروه پدافند تهران و مأموریت‌های عملیاتی مناطق جنگی خدمت کرد (اشک‌ریز،1399). پس از خاتمه جنگ در 1367، به گروه پدافند هوایی کیش منتقل و به‌عنوان جانشین گروه مشغول خدمت شد. سپس یک سال در آبدانان، چهار سال در بوشهر و سه سال در تهران به‌عنوان فرمانده گروه انجام‌ وظیفه کرد و سرانجام در 1380، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (عاروان، 1389: 86). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی؛ عاروان، محمدرضا، مدافعان آسمان، ج 2، تهران: قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص)، 1389؛ مصاحبه با علی‌اشرف اشک‌ریز، توسط حسین خرم، 1399.
+اصحابی گیلوان، محمدرضا، (‌۱۳38‌- ۱۳59) شهید نیروی دریایی ارتش. هجدهم دی، در خانواده‌ای مذهبی در روستای دیناچال تالش چشم به جهان گشود. پس از طی دوران ابتدایی و دبیرستان، وارد نیروی دریایی ارتش شد (پرونده خدمتی). دوران آموزشی را طی کرد و با درجه مهناوی‌یکم، به مرکز نیروی دریایی بندر عباس منتقل و به خدمت در ناوچه مهران مشغول شد و تا زمان شهادت، از حماسه‌آفرینان عاشق ناوچه مهران بود (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی، در خرمشهر مشغول خدمت بود که به همراه اولین گروه مدافعان شهر، وارد کارزار با دشمن بعثی شد. محمدرضا در جمع مدافعان خرمشهر با حداقل تجهیزات در مقابل دشمن زبون ایستاد. در یکی از این عملیات‌ها که ناوچه‌های تیران و مهران در آن شرکت داشتند، ناوچه مهران مورد اصابت قرار گرفت و غرق شد (گزارش عملیاتی قرارگاه دریایی). او در زمان شهادت، مسئول رادار ناوچه مهران بود. ناوچه مهران در نبردی نابرابر با هواپیمای جنگنده عراقی، مورد اصابت موشک قرار گرفت و او همراه با هم‌رزمان غیورش، به درجه رفیع شهادت نائل آمد (اسناد ایثارگران). مآخذ: اسناد مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش و مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد حمله به سکوهای البکر والامیه؛ مرکز اسناد ایثارگران دفاع مقدس بندر انزلی.
+اصغری، احمد، (1325- 1359) شهید، فرمانده تانک گروهان 1 گردان 247 سوارزرهی لشکر 21 پیاده حمزه‌ (ع) نیروی زمینی ارتش. دهم شهریور، در نصیرآباد هشترود زاده شد. پدرش، اصغر و مادر گرامی‌اش، بتول عباسی نام داشتند. یک برادر و چهار خواهر داشت. احمد شش سال تحصیلات ابتدایی را در پانزدهم شهریور 1346 در هشترود به پایان رساند و به علت مشکلات مالی، از ادامه تحصیل باز ماند (سند: 1129/م/58). او با بدنی سالم، وزن 73 کیلو و قد 185 سانتی‌متر، از وضعیت جسمانی مناسبی برای نظامی‌گری برخوردار بود. بنابراین در یازدهم اردیبهشت 1353، وارد آموزشگاه درجه‌داری شد و مراتب استخدام وی، در دستور 4131 ثبت گردید. یک ‌سال آموزش‌های رزم مقدماتی را با موفقیت طی کرد و سپس به مدت سه ماه و ده روز، دوره نفربر زرهی اسکورپین را تا هشتم اسفند 1353 در مرکز زرهی شیراز به پایان رساند. در ادامه تا یازدهم اردیبهشت 1354 به مدت یک‌ سال در آموزشگاه گروهبانی تبریز، دوره تخصصی سلاح و تجهیزات را فرا گرفت و به گردان 247 سوارزرهی لشکر گارد اختصاص یافت. دوره زبان انگلیسی را به مدت پنج ماه و 22 روز در مرکز زبان ارتش طی کرد و آن را در بیست‌وهفتم اسفند 1354 در تهران به پایان رساند (پرونده خدمتی). در یازدهم خرداد 1358، با دخترخانمی از خاندان فرمودی ازدواج كرد و فرزند دختر ایشان بعد از شهادت پدر، در یازدهم اردیبهشت 1360 به دنیا آمد که او را سمیه نام نهادند (تصویر شناسنامه). در حرکت‌های ضدانقلاب در کردستان علیه مزدوران شرق و غرب، داوطلبانه به بانه کردستان رفت و در آنجا چهل روز در محاصره مزدوران خودفروخته بود و با رشادت تمام جلوی آنان ایستادگی کرد؛ به‌طوری‌که ازسوی مسئولان مملکتی ازجمله امام‌جمعه تهران، لقب قهرمان بانه گرفت (روزشمار شهدای ارتش انقلابی، 1399: 29 مهر). سرانجام گروهبان‌دوم احمد اصغری که در معیت لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در عملیات جنگی جنوب کشور حضور داشت، به علت درگیری با ارتش عراق، در ۲۴ مهر ۱۳۵۹ به افتخار شهادت نائل آمد و پیکر پاکش در بیست‌ونهم همان ماه به خانواده‌اش در تهران تحویل شد. ازاین‌رو از 23 مهر ۱۳۵۹ یک روز قبل از شهادت، به گروهبان‌یکمی مفتخر می‌گردد. فرمانده لشکر ۲۱ پیاده حمزه سرهنگ ستاد ورشوساز (سند: 26/03/701 مورخه 30/7/1359، مستخرجه از دستور شماره ۴۰۹ لشکر ۲۱ پیاده حمزه). وسایل بازمانده از شهید که تحویل خانواده شد؛ شامل یک جلد قرآن مجید، 1838 ریال پول، کارت شناسایی، گواهی‌نامه رانندگی، یک کیف ج��بی، شانه، تسبیح و ساعت مچی کامپیوتری بود (پرونده شهادت). پیکر گروهبان‌یکم شهید، احمد اصغری با شکوه فراوان در تهران تشییع و در قطعه‌ 24 بهشت ‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (گلزار شهدا). در روی سنگ قبر شهید اصغری، متنی ثبت شده که در بخشی از آخرین نامه شهید آمده است: دعا کنید که ما سربازان راستین امام خمینی (ره) و ایران بر دشمنان جنایت‌کار پیروز شویم. (همان). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1129/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 26/03/701‌- 30/7/1359 امور شهدای لشکر 21 پیاده (ع).
+اصغری، محمدباقر، (۱۳21- ۱۳59) شهید نیروی دریایی ارتش. دوم فروردین، در تویسرکان متولد شد. تحصیلات دوران ابتدایی را در زادگاهش گذراند و سپس به علت مهاجرت خانواده، مقطع متوسطه را در تهران سپری کرد و موفق به دریافت مدرک دیپلم شد. در 1354، به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد و دوره‌های آموزشی را در دانشگاه افسری ارتش گذراند و سپس در مهر 1355 برای گذراندن دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی ناوبری؛ به دانشکده نظامی در آلمان اعزام شد. پس از طی دوره‌های لازم، در 1358 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌دومی نائل آمد و در همان سال به ایران بازگشت و به منطقه سوم دریایی خرمشهر منتقل و در ناوچه مهران مشغول خدمت شد (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی برای مقابله با دشمن متجاوز بعثی و برقراری امنیت خطوط کشتی‌رانی و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌ فارس، با ناوچه مهران، به مأموریت‌های متعدد دریانوردی اعزام شد و سرانجام در ۲۷ مهر 1359 طی درگیری هوایی و دریایی با دشمن بعثی در منطقه شمال خلیج‌ فارس در نزدیکی بندر امام خمینی (ره)، به همراه هم‌رزمانش به درجه رفیع شهادت نائل آمد. (‌گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سند، مدیریت حادم، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش، امنیت کاروان تجاری.
+اصلان‌بیگ، علی، (۱۳40- ۱۳65) فرمانده گروهان 3 گردان 135 پیاده تیپ 55 هوابرد شیراز نیروی زمینی ارتش. اول مهر، در تهران زاده شد. پدرش، حسین و مادر گرامی‌اش، زهرا آقا‌شیخ‌تقی نام داشتند (سند: 1008/م/58). تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را در تهران گذراند و در 1358 دیپلم گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری(دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در شانزدهم مهر 1359 یعنی هفده روز پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. اصلان بیگ در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوان��، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد (پرونده‌ خدمتی). در دوران دانشجویی شبانه‌روزی و اردوگاه‌های آموزشی، تحت تأثیر سروان یعقوب احمدبیگی فرمانده گردان فتح دانشکده افسری قرار گرفت که در دفتر امام خمینی (ره) مشغول خدمت بود و یک نظامی برجسته باروحیه اسلامی، انقلابی، توأم با خصلت آزادمنشی و پرهیز از بندگی غیر خدا بود. خصوصیات این فرمانده در روحیه و رفتار اصلان‌بیگ تأثیر عمیقی بر جای گذاشت (حسینیا، 1382: 89). پس از اتمام دانشکده افسری و برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، در شانزدهم مهر 1362 به مرکز پیاده شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت و در فروردین 1363‌، به تیپ 55 هوابرد شیراز اختصاص یافت (پرونده خدمتی). در هفتم خرداد 1363، با سرکار خانم آذر به‌نژاد ازدواج كرد که از ایشان یك فرزند پسر به نام محمدرسول،‌ به یادگار مانده است (تصویر شناسنامه). یازده فروردین 1363، خود را به تیپ ۵۵ هوابرد شیراز معرفی کرد و در سِمت معاون گروهان و سپس فرمانده گروهان 3 گردان 135 مشغول خدمت شد. او همراه بایگان خود، در عملیات آفندی بدر در منطقه‌ی‌ عمومی هورالهویزه شرکت داشت. در هشتم شهریور 1364 به همراه یگان تحت امرش، از پسوه به منطقه‌ پراکندگی پرکیم، کلاله، روان‌دوز و سیدکان، اعزام و آماده‌ شرکت در مرحله‌‌ دوم عملیات قادر در منطقه‌‌ عمومی سیدکان و برده‌بوک عراق گردید. در هجدهم شهریور 1364 در عملیاتی که به‌منظورِ تصرف ارتفاعات جنوبی برده‌بوک انجام گرفت، حضور داشت. از شانزدهم اسفند 1364 تا پنجم فروردین 1365 همراه بایگان‌های تیپ 55 هوابرد شیراز، در برابر حمله‌‌ نیروهای عراقی در شمال غرب در منطقه‌ عمومی چوارتا، ممی‌خلان، سرسردین و چناره‌، پدافند فعالی را اجرا کردند (پرونده خدمتی). سرگرد زین‌العابدین مرادی فرمانده گردان ۱۳۵ هوابرد می‌گوید: در عملیات والفجر ۸ در شلمچه یک تک فریبنده را اجرا کردیم و به منطقه شوش برگشتیم. بعد از مدت کوتاهی به سرعت تیپ ۵۵ هوابرد را جهت عملیات به سمت منطقه شمال غرب حرکت دادند. گردان ۱۳۵ را با اتوبوس به سنندج و سپس به کنار دریاچه زریوار مریوان منتقل و ازآنجا با خودروهای لشکر ۲۸ پیاده سنندج از مسیر پادگان گرمک ما را به منطقه عملیاتی والفجر ۹ منتقل کردند. از میرآباد به کوخلان عراق وارد شدیم و در سمت راست پادگان گرمک و روی ارتفاعی مستقر شدیم. (کامیاب و دیگران، 1400: 149). همراه با یگان‌های تیپ 55 هوابرد شیراز در برابر حمله‌ی‌ نیروهای عراقی در شمال غرب در منطقه‌ی عمومی چوارتا، ممی‌خلان، سرسردین و چناره با رمز مبارک «یا الله،‌ یا الله، یا الله»، عملیات والفجر9 (5 اسفند 1364) و پدافند فعالی را اجرا کردند. (پرونده خدمتی). طی همین عملیات بود که در ارتفاعات شیخ‌کوه براثر اصابت تیر مستقیم دشمن بعثی عراق، در اول فروردین 1365 به شهادت رسی�� (پرونده شهادت). پیکر وی در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) در (قطعۀ 53، ردیف 50، شمارۀ 8) به خاک سپرده شد (گلزار). او در وصیت‌نامه‌اش نوشته است: من همسرم را وکیل اموال خودم می‌دانم و قرار می‌دهم و تمام اموالم را به او می‌دهم و او باید از پسرم سرپرستی و نگهداری کند و تنها خواسته‌ای که از پدر و مادر عزیزم دارم، اینكه در این کار او را کمک کنند و موجبات آسایش زندگی را برای همسر عزیزم فراهم نمایند. به امید پیروزی و موفقیت. (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/35). پیکر وی در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) در (قطعۀ 53، ردیف 50، شمارۀ 8) به خاک سپرده شد («شهید...»، گلزار ...،). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، باید رفت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382؛ سند: 1008/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج ۱، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.؛ کامیاب، محمد و دیگران، عملیات والفجر 9- تاریخ شفاهی، تهران: ایران سبز، 1400؛ «شهید علی اصلان بیک» (بارگذاری: 16 آذر 1403)، گلزار شهدا، < www.golzar.info/27086 >، (دسترسی: 16 آذر 1403).
+اصلانی، مسعود، (۱۳26- ۱۳59) فرمانده گردان تیپ دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش. ششم آذر، در تهران زاده شد. پدرش، ابوالفضل و مادرش، عذرا حکیم‌زاده نام داشتند (سند: 1025/م/58). تحصیلات ابتدایی را در 1340 به پایان رساند و دوره دبیرستان را در تهران گذراند و در 1346 دیپلم ریاضی گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1346 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در اول مهر 1349، به اخذ مدرک کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌‌دومی نائل آمد. مسعود که در دورۀ دانشجویی رستۀ پیاده را انتخاب کرده بود، برای گذراندن دورۀ مقدماتی این رسته، به مرکز پیاده شیراز فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت. پس از طی دوره مقدماتی، در 1350 به لشکر 16 زرهی قزوین منتقل شد و به تیپ 2 زرهی زنجان و گردان 114 پیاده- مکانیزه که در میانه مستقر بود، اختصاص یافت و مشغول آموزش سربازان شد. در مهر 1352، به درجه‌ ستوان‌یکمی نائل آمد (پرونده‌ خدمتی). در بیست‌ودوم آبان 1353، با دخترخانمی از خاندان برزین ازدواج کرد که حاصل آن، دو پسر به نام‌های امیرحسام و احسان می‌باشد (تصویر شناسنامه). در مهر 1355، به درجه سروانی نائل آمد. در محل سازمانی فرمانده گروهان 1 گردان 114 پیاده- مکانیزه تیپ ۲ زرهی زنجان انتصاب داشت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و برای تقویت دانشکده افسری و تربیت دانشجویان انقلابی، از اول خرداد 1358 به‌صورت بلاعوض از میانه به دانشکده افسری م��تقل و به سِمت فرمانده گردان دانشجویی منصوب شد (پرونده‌ خدمتی). ازجمله فرمانده گردان‌هایی بود که همراه با دانشجویانش، در سوم مهر 1359 با هواپیماهای سی 130، خود را به خوزستان و خرمشهر رساندند. دانشجویان دانشکده افسری، اولین یگانی بودند که بعد از شروع تجاوز عراق به ایران اسلامی، برای یاری مردم خوزستان و سد پیشروی دشمن بعثی، در منطقه‌‌ عملیاتی جنوب حاضر شدند. دانشجویان این دانشکده از روز چهارم مهر 1359 به سه گروه اهواز، دزفول و خرمشهر تقسیم شدند و هرکدام از این گروه‌ها، در دسته‌های سی تا چهل نفره سازمان‌دهی و هر دسته‌ای به منطقه‌ای در خوزستان اعزام شدند. نیمی از گردان دانشجویان سال دوم دانشکده افسری به فرماندهی سروان اصلانی، به خرمشهر و بقیه برای آموزش و سازمان‌دهی نیروهای مردمی به نقاط‌ دیگری رفتند (حسینیا، 1395: 211). از زمانی که نیروهای عراقی به بخش قابل‌ توجهی از شهر تسلط یافتند و پل خرمشهر هم به‌ شدت زیر آتش عراقی‌ها و در دید و تیر آن‌ها قرار گرفت، نیروهای ایرانی اطراف پل هم در محاصره قرار گرفتند. ازجمله این نیروها، سروان تهمتن و سروان اصلانی، دو تن از فرماندهان دانشجویان دانشکده افسری بودند. آن‌ها پس از اشغال خرمشهر توسط دشمن، سعی کردند از پل عبور کنند و به نیروهای خودی ملحق شوند (پوربزرگ، 1388: 401 و 235). به دانشجویان ابلاغ شد که برای تجدید سازمان، باید به‌سمت شرقی پل خرمشهر حرکت کنند؛ اما پل به‌ طور کامل در زیر دید و تیر دشمن قرار داشت. با وجود این، هرگونه تأخیر در عبور از پل، زمان تجدید سازمان و مقابله با عراقی‌ها را نیز به عقب می‌انداخت؛ بنابراین گروهی از دانشجویان با خودرو و تعدادی بدون خودرو یا از زیر پل خرمشهر به‌سمت شرقی پل حرکت کردند. در این هنگام تعدادی از مدافعان براثر گلوله‌های سبک و نیمه‌سنگین دشمن به شهادت رسیدند که یکی از شهدا، سروان مسعود اصلانی بود (حسینیا، 1395: 237). سروان اصلانی پس از 23 روز مقاومت شجاعانه و نبرد، در 09:00 بیست‌وپنجم مهر 1359، به علت اصابت ترکش خمپاره دشمن در خرمشهر به شهادت رسید. پیکر سرگرد شهید مسعود اصلانی، در تهران تشییع و در بهشت‌ زهرا (س) در قطعۀ 24، ردیف 37، شمارۀ 34، به خاک سپرده شد. (پرونده‌ شهادت). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پوربزرگ، علی‌رضا، دژ خرمشهر، تهران: ایران سبز، 1388؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، ناگفته‌هایی از روزهای اول جنگ، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1391؛ حسینیا، احمد، نقش عملیاتی دانشجویان دانشگاه افسری امام علی (ع) در ابتدای جنگ تحمیلی در خوزستان، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1395؛ سند: 1025/م/ 58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش. «شهید مسعود اصلانی» (بارگذاری: 20 آذر 1402)، گلزار شهدا، < www.golzar.info/17605>، (دسترسی: 20 آذر 1402)؛
+اصل داوطلب، غلام‌رضا، (۱۳3۵- ۱۳6۵) شهید، خلبان نیروی هوایی ارتش. نوزدهم خرداد، در تهران به دنیا آمد. پس از دوران ابتدایی و دبیرستان و دریافت مدرک دیپلم طبیعی، در اول آذر ۱۳۵۳ وارد دانشکده خلبانی شد و بعد از طی دوره مقدماتی نظامی، دروس علمی و زبان در ایران؛ به‌منظور گذراندن دوره ناوبری هواپیمای اف 14، در سیزدهم بهمن ۱۳۵۴ به آمریکا عزیمت کرد. آموزش‌های پروازی ناوبری را در مرکز آم��زش دریایی پنساکولا واقع در ایالت فلوریدا گذراند و موفق به دریافت گواهی‌نامه فارغ‌التحصیلی دوره مذکور و نشان ناوبری شد و در 29 دی ۱۳۵۶ به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف 14، به گردان 81 پایگاه هشتم شکاری اصفهان اختصاص یافت. از پنجم فروردین ۱۳۵۷ برای شرکت در دوره عملیات مشترک، به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام شد (پرونده خدمتی). در 1358، مبادرت به ازدواج کرد که ثمره آن، دو فرزند پسر است (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 12 و 14). با شروع تجاوز دشمن به میهن اسلامی، همانند دیگر خلبانان منتظر آموزش رزمی، به‌عنوان افسر ناظرم مقدم، هم‌رزمانش را در نیروی زمینی ارتش یاری داد. در ۲۶ آذر ۱۳۵۹ ازطرف مسئولان اعلام شد که افسران شکاری کابین عقب و ناوبران هواپیمای ترابری، به‌عنوان افسرانی که دوره دانشکده را طی کرده‌اند، محسوب می‌شوند. بنابراین نامبرده با دریافت ده ماه ارشدیت، به درجه ستوان‌یکمی ارتقا یافت. پس از تعیین سرهنگ خلبان عباس بابایی به فرماندهی پایگاه هشتم شکاری و آغاز دوباره آموزشهای رزمی اف 14، ستوان‌یکم اصل داوطلب آموزشهای خود را در اوایل 1361 شروع کرد و در اواخر همان سال به پایان رساند و به جمع خلبانان هواپیمای اف 14 پیوست (هادیان، 1399: 251). در عملیات خیبر، ازجمله خلبانانی بود که به دستور سرهنگ عباس بابایی به‌منظور پایش و هدایت هواپیماهای اف 14 برفراز رزمندگان، به‌عنوان افسران ناظر مقدم داوطلبانه از پایگاه هشتم به قرارگاههای خاتمالانبیا (ص) و نجف در منطقه هورالعظیم اعزام شد و به همین خاطر مورد تشویق قرارگرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 18: 54). از شانزدهم فروردین ۱۳۶۳، به گردان ۷۱ شکاری منطقه هوایی شیراز منتقل شد و بنا به نیاز عملیاتی، دوباره از ششم مرداد ۱۳۶۵ به گردان ۸2 پایگاه هشتم شکاری اصفهان بازگشت و در ۲۵ دی ۱۳۶۵ به شهادت رسید (هادیان،1399: 267). در خصوص نحوه شهادت او، فرماندهی پدافند نیروی هوایی اعلام کرد: در 16:30 بیست‌وپنجم دی ۱۳۶۵، یک فروند هواپیمای رهگیر اف 14 از پایگاه هشتم طی درگیرهای هوایی با جنگندههای دشمن، مورد هدف قرار گرفته و سقوط کرده است (کلاسه اطلاعاتی 165-65، ردیف 24). جزئیات حادثه به این صورت بود که در عملیات کربلای 5 به هنگام انجام مأموریت پوشش هوایی منطقه نبرد به‌صورت تک فروندی، هواپیمای مذکور به‌وسیلۀ چند فروند جنگنده دشمن رهگیری و محاصره ‌شد و برفراز منطقه ایذه، مورد هدف موشک هوا‌به‌هوای شلیک‌شده ازسوی هواپیماهای دشمن قرار گرفت و ساقط شد و به دنبال آن سروان غلام‌رضا اصل‌داوطلب خلبان کابین عقب این هواپیما، پس از ترک هواپیما و فرود با چتر، براثر برخورد جمجمه به زمین، به شهادت رسید و سرهنگ بهرام قانعی خلبان کابین جلو نیز زخمی و جانباز شد (خلیلی و دیگران، 1398: 312). مجموع پرواز نامبرده تا زمان شهادت، بالغ ‌بر 742 ساعت بوده است (هادیان، 1399: 251). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ پرونده کلاسه اطلاعاتی، ج 165، ردیف 24، 1365؛ خلیلی، حسین و دیگران، نبردهای هوایی ایران، تهران: ایران سبز، 1398؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش 1399؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و عملکرد منطقه هوایی شهید بابایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اصیل‌ادب، نصرالله، (۱۳32- ۱۳59) شهید خلبان جاوید‌الاثر نیروی هوایی ارتش. دوم آبان، در روستای خالدآباد در جنوب منطقه ورامین به دنیا آمد. هفت‌ساله بود که به همراه خانواده، به تهران مهاجرت کرد و در یکی از مناطق جنوبی این شهر ساکن شد. با پایان دوران تحصیلات ابتدایی، وارد دبیرستان اتابکی شد و دیپلم خود را از این دبیرستان دریافت کرد و سپس راهی خدمت سربازی شد. به دلیل علاقه به پرواز، در آزمون پذیرش خلبانی شرکت کرد و در اول شهریور ۱۳۵۲ مورد پذیرش قرار گرفت. دوره مقدماتی نظامی، دروس علمی و دوره مقدماتی پرواز را در مرکز آموزش خلبانی فرودگاه قلعه‌مرغی گذراند. در 1354، به آمریکا اعزام شد و دورههای مربوط به پرواز با انواع هواپیماهای آموزشی ازجمله جت‌های آموزشی تی 37 و تی 38 را پشت سر گذاشت؛ به‌طوری‌که در دوره جت آموزشی تی 37 در بین دانشجویان، رتبه ممتاز را به دست آورد (شیرمحمد، 1391: 29). پس از بازگشت به کشور در 1355، برای پرواز با هواپيماي شکاری- بمبافکن اف 5 برگزيده شد. با پشت سر گذاردن دوره آموزشي رزمي اين هواپيما، به‌عنوان افسر شعبه امنيت موشک و مواد منفجره در دايره امنيت پرواز و زميني، در پايگاه دوم شکاري تبريز انتصاب یافت (قاضی‌میرسعید، 1399: 488). در مهر 1357 همراه با ستوان‌یکم خلبان حسین لشکری، به پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول منتقل شد (خلیلی و دیگران، 1398: 130 و نمکی عراقی و دیگران، 1398: 221). در همین ایام با خواهر یکی از همکاران و دوستان صمیمی خود به نام ستوان‌یکم خلبان محمود رئیسی که بعدها به درجه سرتیپ‌دومی و دریافت نشان فتح ۲ مفتخر و بازنشسته شد، ازدواج کرد و تشکیل خانواده داد که حاصل آن، یک فرزند پسر است (شیرمحمد، 1398: 26). درگیریهای مرزی بین ایران و عراق، در تابستان 1359 افزایش یافت و پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول، در حالت آمادهباش قرار گرفت. جنگندههای عراقی در سی‌ویکم شهریور 1359، به پایگاههای هوایی و فرودگاه‌های ایران هجوم بردند و تنها خسارت اندکی را به بار آوردند. تمام پایگاه‌ها در پاسخ به این تهاجم، به حرکت در آمدند تا در اجرای طرح از قبل طرح‌ریزی‌شده نیروی هوایی موسوم به البرز، توان هوایی دشمن را نابود کنند. چهل فروند جنگنده شکاری- بمبافکن اف 5 از پایگاه دزفول، در این عملیات حضور داشتند که نصرالله اصیل‌ادب، خلبانی یکی از همین هواپیماها را به عهده داشت و توانست با‌موفقیت، پایگاه هوایی ناصریه عراق را بمباران کند. وی پروازهای متعددی از مبدأ پایگاه دزفول برای مقابله با دشمن بعثی انجام داد که در این میان میتوان به پروازهای پشتیبانی آتش و انهدام نیروهای دشمن در خطه خوزستان در روزهای ششم، هفتم، هشتم، نهم، دهم، دوازدهم، پانزدهم، نوزدهم، 21 و 23 مهر 1359 اشاره کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 5: 394 و 422). سرانجام در سوم آبان 1359 یک دسته دو فروندی هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 5 ایی تایگر به خلبانی فریدون ارباب و نصرالله اصیل‌ادب با مأموریت انهدام مراکز تجمع نیروهای دشمن در جبهه آبادان، به پرواز در آمدند که پس از اجرای مأموریت، هواپیمای جلودار به‌مقصد رسید؛ اما هواپیمای دوم بازنگشت. این هواپیما به خلبانی ستوا‌ن‌یکم نصرالله اصیلادب در حین انجام مأموریت، مورد اصابت پدافند هوایی دشمن قرار گرفت و خلبان آن نیز به شهادت رسید. طبق گزارش خلبان جلودار، در عبور دوم در نزدیکی آبادان، به تجمع نیروهای دشمن برخورد کردند �� خلبان شماره 2 اظهار کرد که برروی هواپیمایش آتش گشودند. به‌این‌ترتیب جنگنده اف 5 سرنگون شد (همان ، ج 5 : 165). در این وضعیت، خلبان خود را با صندلی پران به بیرون پرتاب کرد و با چتر به‌سمت زمین فرود آمد؛ اما منطقه فرود در حوالی شادگان، ازطرف نیروهای عراقی اشغال شده بود. آن‌ها مناطق مختلفی را مین‌گذاری کرده بودند و نصرالله اصیل‌ادب حین فرود به دلیل انفجار مین، دچار جراحت‌های زیادی شد و در نهایت به شهادت ‌رسید. نیروهای عراقی پیکر مطهرش را به عراق منتقل کردند. صلیب سرخ جهانی چند ماه بعد، چند کارت شناسایی و یک عکس از بدن مطهر این شهید به جمهوری اسلامی ایران ارسال کرد که حاکی از تأیید شهادت این خلبان بود. بنا به گزارش صلیب سرخ جهانی، پیکر این شهید بزرگوار، غریبانه در یکی از گورستانهای شهر بصره دفن شده است. (شیرمحمد، 1399: 274). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج ۷، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ شیرمحمد، محسن، مردان آسمان، قم، آفرینه، 1391؛ شیرمحمد، محسن، پاکبازان عرصه عشق، تهران: صنایع هوایی، شماره 319، 1398؛ شیرمحمد، محسن، ابابیل دزفول، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399. قاضی‌میر‌سعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۵، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اطفای حریق در هشت سال دفاع مقدس، آتش‌نشانان براي اطفاي حريق كشتي‌ها، بايستي به علومي مانند ساختمان كشتي، عوامل اطفاكننده و پيشگيري‌كننده از حريق روي عرشه‌، طرح اضطراري موجود و اصول تعادل و شناوري كشتي آشنا باشند. چنانچه آتش‌نشانان با تكنيك‌هاي اطفای حريق دريايي و مباحثي مانند فاكتورهاي مرتبط با حوادث دريايي، مواد خطرناك در كشتي و بندر، آب‌راه‌هاي دريايي و ساير ريسك‌هاي دريايي و همچنين ايمني اين موضوعات آشنا نباشند، اطفای حريق‌هاي بندري و كشتي‌ها، امري خطرناك خواهد بود كه مي‌تواند منجر به از‌بين‌رفتن سرمايه‌ها و حتي غرق كشتي شود. تیم اطفای حریق نیروی دریایی ارتش با توجه به کمبود امکانات و بحران‌های بی‌نظیر در دوران دفاع مقدس با عملیات مهار آتش در پالایشگاه‌ها و سکوهای نفتی، نقش بی‌بدیل خود را ایفا کرد. از همان شروع جنگ که کشتی‌ها، پالایشگاه و سکوهای نفتی مورد حمله‌ی هوایی دشمن قرار گرفتند، آتش‌نشانان نیروی دریایی ارتش برای اطفای حریق وارد عمل شدند. شجاعت و فداکاری و ایثار آن‌ها، منحصر به صحنه جنگ نبود؛ بلکه به‌صورت شبانه‌روزی برای کمک به حادثه‌دیدگان، بایستی قبل از بقیه گروها، خود را به محل حادثه رسانده و مشغول عملیات امداد و نجات شوند. آن‌ها در مأموریت‌های دیگر، برای نجات جان انسان‌ها یا منافع ملی و اقتصادی، جان خود را در طبق اخلاص گذاشته و فداکاری کرده‌اند. به گوشه‌ای از رشادت‌ها و تلاش‌های این عزیزان که اغلب دیده نشده، اشاره می‌کنیم: در پي آتش‌سوزي‌های متعدد در منطقه آبادان و خرمشهر كه اغلب براثر اصابت گلوله‌هاي توپخانه و خمپاره دشمن به نقاط مختلف اين شهرها ايجاد شد‌، فرمانده ايستگاه دريايي بندر امام با توجه به كمبود امكانات نيروهاي متخصص اطفای حريق در بندر امام، از منطقه دوم دريايي بوشهر درخواست کرد تا چند تيم آتش‌نشاني مجهز به وسايل مربوطه را سريعاً به بندر امام اعزام تا از آن طريق به منطقه آبادان عزيمت کنند» (تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 7: 46). در ١٦:٠٣ از بنــدرگاه اطــلاع دادنــد کــه آتش‌سوزي در فاصله بـين صـنايع دريـايي کشـتي شـريعتي مشاهده شده و بعداً مشخص شد که حریق روي يکـي از لنج‌ها بوده است. مراتب بلافاصله بـه اداره بنـدر عمليـات منطقـه و افسر جانشين اطلاع داده شد و تـيم‌هـاي آتـش‌نشـاني قرارگـاه کارخانجات، براي اطفاي حريق به محـل اعـزام شـدند و جانشين منطقه نیز به محل حادثـه عزيمـت کـرد. از کشتي شريعتي اطلاع دادند که چهار فروند لنج بـه‌کلـي سوخته و يکي از لنج‌ها نيز به‌شدت آسيب ديده است. در نهايت آتش‌سـوزي تحت کنترل قرار گرفت و به‌کلي خاموش شد. (همان، ج 12: 58) گروه رزمی ٤٢١ در گزارشي به پست فرماندهی ستاد نیروی دریایی ارتش اعلام کرد: پس از درخواست پایگاه ششم شکاری، يـک فرونـد بـالگرد نـیروی دریایی جهـت عملیات تجسس و نجات هواپیمای اف ١٤ سقوط‌کرده‌، به محل اعزام شد و پس از اطفای حریق، اجساد نیمه‌سوخته خلبانان را به بوشهر ترابری کرد (همان، ج 13: 433) فرمانده ناوچه توپدار ماهان اعلام کرد که نفرات ناوچه به‌صورت داوطلبانه برای اطفای حریق ناوچه تیران که در مهرماه مورد اصابت موشک قرار گرفته بود، اعزام شدند. نفرات با ایثار و ازخودگذشتگی حریق ناوچه مزبور را که در حال انفجار بود‌، اطفا کردند و یازده تن از نفرات آن ناوچه را با کمک ناوچه کیوان نجات دادند. نیروی رزمی ٤٢١ با تأييد مراتب فوق، از فرمانده منطقه دوم دریايي بوشهر خواست تا افرادی را که برای نیروی دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران گام برداشته و مي‌توانند سرمشق دیگران باشند، به نحو مقتضی مورد تشویق قرار دهند (همان، ج 15: 458). برای پیشگیری و کاهش این گونه حوادث، می‌توان درصد حوادث و خسارت را با اتخاذ روش‌های زیر به حداقل ممکن رساند: الف) افزایش آگاهی و آموزش برای گروه‌های مختلف به‌ویژه کارکنان خدوم نیروی دریایی در مشاغل عملیاتی و غیره؛ ب) اختصاص امکانات و تجهیزات مدرن روز به‌ویژه تولیدات داخل؛ ج) توجه به روحیه و رفاه کارکنان خدوم آتش‌نشان و ارج‌نهادن به تلاش‌ها‌، رشادت‌ها و حماسه‌های ماندگار آن‌ها به‌ویژه در هشت سال دفاع مقدس. ايمني آتش‌نشانان در اطفای حريق، يكي از مهم‌ترين موضوعاتي است كه بايستي به آن توجه شود؛ چرا كه آتش‌نشان آسيب‌ديده و از كارافتاده نه‌تنها نمي‌تواند وظيفه خود را انجام دهد؛ بلکه باعث ايجاد مزاحمت در عمليات نيز خواهد شد. استفاده از روش‌هاي علمي و عملي آتش‌نشاني در بنادر و دريا، باعث ايجاد امنيت بيشتري در منطقه تحت نظر سازمان‌ها خواهد شد و آسيب‌هاي منتج از عمليات‌هاي امدادي را به حداقل خواهد رساند و علاوه بر سيانت از سرمايه‌هاي سازمان، اموال مشتري را نيز بيمه خواهد کرد. مآخذ: تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 7، تهران: مرکز مطالعات راهبردی نداجا؛ تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 12، تهران: مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش؛ تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 13، تهران: مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش؛ تقویم تاریخ مقدس، ج 15، تهران: انتشارات مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش.
+اطلاعات الکترونیکی در جنگ الکترونیک، امروزه صاحب‌نظران و تدوین‌کنندگان راهبردهای نظامی، برنامه‌ریزی خود را برای جنگ در قرن بیست‌و‌یکم�� بر پایه جنگهای اطلاعاتی و الکترونیکی (جنگال) استوار کرده‌اند. مدیریت جنگال به شبکه‌های حیاتی، اطلاعاتی و ارتباطی دشمن اطلاق میشود که جایگزین جنگهای خونین و خانمانبرانداز یا حداقل مقدمه این جنگ‌ها شده است. به‌علاوه امروزه هدف اصلی در یک جنگ، حمله به یک ناو، هواپیما و یا اهداف زمینی نیست؛ بلکه حمله به شبکه اعصاب که همان شبکه اطلاعات و ارتباطات دشمن است، مد نظر می‌باشد. از این منظر در جنگهای آتی سرباز، تانک و توپخانه، نقش اصلی و تعیین‌کننده‌ای را در نتایج جنگ ایفا نخواهند کرد؛ بلکه دستگاههای هوشمند، رایانه‌ها و سامانهمای ایجادکننده اختلال هستند که با داشتن توانایی در ایجاد ارتباط و دریافت اطلاعات، سرنوشت نهایی جنگ را رقم خواهند زد. ماهوارههای جاسوسی و مخابراتی، هواپیماهای بدون سرنشین، انواع هواپیماهای مخصوص جنگهای الکترونیکی، شبکههای فرستنده دیجیتالی و انتقال اطلاعات به رایانههای کوچک که قابل ‌حمل به‌وسیله سرباز است؛ به نحو چشمگیری بر اصول جنگ، اعم از اصل غافل‌گیری و وحدت فرماندهی تأثیر میگذارند. آن‌ها با نفوذ در سامانه اطلاعاتی و ارتباطی دشمن، در اولین گام، سعی در فلج‌کردن سامانه فرماندهی و نظارت مراقبت نیروی مسلح میکنند. نگرش سامانهای به جنگها و منازعات بشری در قالب اصول و تئوریهای فرماندهی و مراقبت در بستر شبکه‌های عملیات هوایی، پدافند هوایی، شناسایی الکترونیکی و ارتباطی (اطلاعات و عملیات)؛ عملیات موشکهای سطح‌به‌سطح در نیروی هوایی؛ شبکه‌های عملیات عرشه (شناورهای سطحی و زیر سطحی) در نیروی دریایی؛ همچنین شبکه‌های عملیات توپخانه صحرایی، موشکی، زرهی، خمپاره‌اندازها و پیاده‌نظام در نیروی زمینی، آنچنان به ارتباطات قوی و پیچیده در اِعمال هدایت، وحدت فرماندهی و کنترل‌های سریع، به‌علاوه اتخاذ تصمیم‌های قاطع و به‌موقع نیازمند کرده است که نقش تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی را در اجرای این اصول و شیوهها، نه‌تنها انکارناپذیر میسازد؛ بلکه هر اقدام نظامی بدون آن‌ها غیرممکن و قرین شکست است. در این راستا اهمیت جنگهای الکترونیکی چه در بُعد پشتیبانی الکترونیکی و چه در ابعاد آفندی و پدافندی، بیش از هر زمانی مورد توجه جدی فرماندهان نظامی قرار دارد. تأمین اطلاعات الکترونیکی مورد نیاز در زمینههای پشتیبانی الکترونیکی و ضدالکترونیکی جهت کاهش هرچه بیشتر امکانات و مقدورات آفندی و پدافندی سامانههای دشمن اعم از رادارهای تجسسی، اکتشافی، تعقیب‌کننده هدف و سامانههای مادون‌قرمز لیزری و ارتباطی؛ دفاع الکترونیکی نامیده میشود. ازطرفی تأمین اطلاعات الکترونیکی مورد نیاز جهت اقدامات ضد ضدالکترونیکی نیز در مقابل اقدامات جنگ الکترونیکی دشمن برای بهره‌برداری از طیف الکترومغناطیسی خودی انجام میشود. در حقیقت گاهی اوقات این امکان وجود دارد که ‌اختلال و یا تداخل ‌عمدی را ‌با بهره‌گیری از انواع حساسهها و فنون پدافند الکترونیکی و دیگر تجهیزات ویژه موجود در روی انواع‌ سامانههای پدافندی کاهش داد یا حذف کرد. عملیات ضد ضدالکترونیکی در طبقه‌بندی مشاغل نیروهای مسلح هر کشوری در ردیف مشاغل پشتیبانی عملیاتی رزمی محسوب میشود. دستیابی به چنین تحولاتی، در گرو اِعمال مدیریت مفید و مؤثر جنگ الکترونیکی به همراه سایر اقدامات سختافرازی، اطلاعاتی و عملیاتی سامانه فرماندهی و کنترل نیروهای مسلح در هر کشوری هست. اگرچه نیروی انسانی متخصص، توانمند و با انگیزه قادر است بسیاری از معادلات و محاسبات نظامی را در صحنه نبرد برهم زده و خالق حماسه‌های غیرقابل محاسبه و تصور گردد؛ با وجود این عناصر دیگری نیز برای تضمین پیروزی نیاز است. همان‌طوری‌که در دفاع مقدس هشت‌ساله عراق علیه ایران شاهد آن بودیم، بخش اعظم موفقیت در جنگ مرهون این عنصر بود (خلیلی و دیگران، ج 27، 1398: 4 و 7). نقش و اهمیت مدیریت جنگ اطلاعات و جنگهای الکترونیکی در اِعمال فرماندهی و کنترل در صحنههای هوایی، زمینی و دریایی نبرد، امری پذیرفته‌ شده و رکنی اساسی از ارکان اصلی جنگ‌های امروزی است و ملاحظه میکنیم که در این راستا، مقوله مدیریت امواج الکترومغناطیسی نقش اصلی را بر عهده دارد. چنانچه به‌عنوان نمونه، عملیات کار جمعآوری اطلاعات الکترونیکی از روزها قبل تا روزها بعد از عملیات زمینی طریقالقدس، به اطلاعات و شناسایی ابلاغ شد که در ادامه به برخی از فعالیتهای شاخص آن در طول عملیات اشاره میشود: در روز سهشنبه دهم آذر 1360 با توجه به موفقیتهای عملیات زمینی، بمبارانهای هوایی دشمن به اوج خود رسید و سرهنگ هشیار به‌منظور کاهش شدت حملات هوايي دشمن عليه نيروهاي لشكر 16 زرهی قزوین و 92 زرهي اهواز در منطقه كرخه، بستان و سوسنگرد؛ دستور داد محل ايستايي هواپيماهاي مأمور مراقبت مسلحانه هوايي در منطقه 3 در نزديكي اهواز، به نقاطی با محدوده مختصات جغرافيايي الف: َ3129 شمالي- َ4853 شرقي؛ نقطه ب: َ3226 شمالي- َ4840 شرقي و نقطه پ: َ3127 شمالي- َ4911 شرقي برای ایستایی جنگندههای رهگیر اف 14 تعیین شوند. براساس گزارش اطلاعات و شناسایی و فرماندهی پدافند هوایی در این نبردها، شدت حملات هوايي دشمن عليه يگانهاي نيروي زميني در دهلاويه، سوسنگرد و الدويب با كشف 62 مسير پروازي توسط رادارهاي دزفـول و اهواز شناسایی شد که بخشی از این اهداف شناسایی‌شده کاذب بودند که در نهایت منجر به تغيير محل ايستايي هواپيماهاي اف 14 گشت هوایی شد. ازسوي ديگر هواپيماهاي دشمن در 06:00 و 08:40 تلاش كردند تا هواپيماي رهگیر اف 14 مستقر در منطقه ایستایی شماره 3 را محاصره كنند كه با اخطار به‌موقع اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، موفق به سرنگونی آن نشدند؛ اما خلبانان هواپيماي شکاری رهگیر اف 14 با شليك موشك فونیکس در 15:45، يك فروند جنگنده دشمن را از پاي درآوردند (کلاسه اطلاعاتی 23-60، ردیف 24). در این روز معاونت اطلاعاتی با توجه به اینکه موشکهای رهاشده ازسوی جنگندههای دشمن میبایست تحت کنترل رادار باشند، از اطلاعات و شناسایی الکترونیکی درخواست کرد تا چنانچه مشخصات رادار میراژهای یادشده توسط سامانههای الکترومغناطیس (ایلنت) ضبط شده است، اطلاعات مربوطه را گزارش کند (کلاسه اطلاعاتی 56-60، ردیف 11). معاونت اطلاعات نیروی هوایی در پانزدهم آذر 1360 فعالیت رادارهای وابسته به سیستم دفاعی کشور عراق را به شرح سه دستگاه رادار وابسته به سیستم موشکی سام 6 در 11:07، 11:40، 11:41، 11:55، 11:57 و 12:57 در منطقه چنانه، یک دستگاه رادار وابسته به سیستم موشکی سام 8 شوروی و یک دستگاه رادار وابسته به سیستم موشکی سام 2 را برای اولین بار در زاویه 255 امیدیه رهگیری و جهت اقدامات جنگ الکترونیک گزارش کرد (کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 46 و 47). اطلاعات شناسایی و الکترونیکی در همین زمان، فعالیت هواپیماهای رزمی عراق را به شرح نقش رلهکننده یک فروند بالگرد سوپرفرلئون از پایگاه شعیبیه، سه فروند بالگرد از پایگاه نامعلوم، دو فروند بالگرد از الرشید، چهار فروند میگ 21 از الکوت، دو فروند میگ 23 از الکوت، شش فروند میگ 21 از الرشید، دو فروند بمبافکن تی.یو 22 از حبانیه و یک فروند میگ 21 از پایگاه ناصریه تحت کنترل رادارهای حبانیه، الرشید، عماره، کوت و عزیزیه (شعیبیه) در 14:35 در بخش مرکزی و جنوبی عراق و دو فروند هواپیمای دشمن که تحت کنترل رادار ناصریه و عماره بین 08:12 تا 10:06 در بخش جنوبی عراق فعالیت داشتند، رهگیری و گزارش کردند (کلاسه اطلاعاتی 23-60، ردیفهای 1+37). در شانزدهم آذر1360، فعالیت رادارهای وابسته به سیستم دفاعی و فعالیتهای رزمی پروازی کشور هدف را به شرح یک دستگاه رادار وابسته به توپهای زمین‌به‌هوای 57 میلی‌متری و فعالیت هواپيماهاي ميراژ جهت پوشش راداری و تاکتیکی یکدیگر (پشتیبانی متقابل) بهصورت دوفروندي در مأموریتهای گشت هوایي منطقه خرمشهر، سوسنگرد و اهواز از پايگاه شعيبيه، فعالیت گشت رزمی و نقش رله‌کننده دو فروند میگ 23 از پایگاه شعیبیه، دو فروند بالگرد از پایگاه الرشید تحت کنترل رادارهای شعیبیه، ناصریه و عماره بین 10:21 تا 12:30 در جنوب، ده فروند میگ 21 از الرشید، دو فروند بالگرد ام.آی 8 از پایگاه الرشید و دو فروند میگ 21 از پایگاه کوت تحت کنترل رادارهای کوت، عزیزیه و الرشید بین 07:08 تا 17:04 را رهگیری و در همان زمان به سامانههای دفاعی گزارش کردند (کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 35). در هفدهم آذر 1360، فعالیتهای رزمی پروازی کشور هدف را به شرح دو پرانه میگ 21 از پایگاه الکوت بین 12:01 تا 12:43 به غرب ایران، رهگیری دو پرانه میگ 21 از پایگاه الرشید بین 19:13 تا 19:51 در عملیات تمرین، دو پرانه بمبافکن دوربرد تی.یو 22 از پایگاه حبانیه (هضبه) بین 10:55 تا 11:04 در عملیات تمرینی و تقرب را رهگیری و گزارش کردند که هواپیماهای دشمن با توجه به عکسالعمل نیروهای خودی، بدون هیچگونه عملیاتی به پایگاه خود بازگشتند (کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 3+18). جنگندههای بلندپرواز میگ 25 (فاکسبت) و تعدادی میراژ اف 1 فرانسوی در تابستان 1360، رسماً تحویل نیروی هوایی ارتش عراق شد؛ به‌‌طوری‌که جنگندههای میراژ عملاً در آبان همان سال در آسمان خوزستان وارد کارزار شدند و در پی آن در ششم اسفند 1360، سرانجام شبکه پدافندی کشور موفق به رهگیری یکی از پرنده‌های مافوق صوت و بلندپرواز میگ 25 شد که با سرعتی بیش از دو برابر سرعت صوت، از آسمان ایران خارج می‌شود. چند روز بعد در نوزدهم اسفند 1360، سایتِ اطلاعات الکترونیکیِ منطقه غرب متعلق به اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، پرواز عملیاتیِ یک فروند هواپیمای شناساییِ میگ 25 را از پایگاه حبانیه در عراق مورد تأیید قرار داد. متعاقب آن و در روزهای آتی، نوع رهگیر این هواپیما نیز در تیررس سامانه‌های پدافند راداری قرار گرفت و به‌عنوان تهدیدی جدید به مبادی ذی‌ربط معرفی شد (خلیلی و دیگران، ج 27، 1398: 58). در جنگهای آتی، جنگ‌افزارهای هوشمند به‌جای تخریب انبوه (مانند تولید انبوه کشته) اهداف خود را انتخاب میکنند. این جنگ‌افزارهای باهوش، نیازمند سربازان و فرماندهانی باهوش هستند که باید کاری غیر از چکاندن ماشه انجام دهند. دانایان به اتکای دانایی خود، بر مسائل ومشکلات خویش فائق میآیند و در این میان، نادانان بیش‌‌از‌پیش احساس ناامنی خواهند کرد. (ضیا، 1396: 139). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 27، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ ضیا، علی، کاربرد سیگنالهای الکترونیکی و فناوری اطلاعات در جنگ اطلاعات، تهران: مرکز راهبری نیروی هوایی ارتش، 1396؛ کلاسه اطلاعاتی 23-60، ردیفهای24 و 1+37؛ کلاسه اطلاعاتی 56-60، ردیف 11؛ کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 3+18؛ کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیفهای 35، 46و 47.
+اطلاعات الکترونیکی، اطلاعات به دست‌آمده از طریق تجزیه‌وتحلیل انتشار امواج راداری را ایلنت یا اطلاعات الکترونیکی می‌خوانند. واژه ایلنت (اطلاعات الکترونیکی)، از تخصص‌های فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی (فاشا) است. به اطلاعاتي که از طریق تجزیه‌وتحلیل انتشار امواج راداری به دست می‌آید، اطلاعات الكترونيكي (ایلنت) می‌گویند. اطلاعات الکترونیکی، مكمل اطلاعات ارتباطي است. مسئولیت ره‌گیری سیگنال‌های الکترونیکی راداری در ابعاد نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای منطقه و نیروهای فرامنطقه‌ای مستقر در منطقه، بر عهده فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی است. ماهیت پروازی اهداف پرنده، تهدیدات شناورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، جابه‌جایی شناورهای نظامی، موشک‌های زمین‌به‌زمین، زمین‌به‌هوا و هوا‌به‌زمین، جابه‌جایی هواپیماها و فعالیت هواپیماهای ضد رادار توسط سامانه‌های ایلنت قابل ره‌گیری می‌باشد (شاه‌محمدی، 1397: 9). بخشی از اطلاعات سیگنالی- ایلنت، حوزه‌ای بسیار وسیع و جامع از جمع‌آوری، پردازش و تجزیه‌‌وتحلیل اطلاعات حاصل از امواج الکترومغناطیسی تشعشع‌شده از منابع دشمن بالقوه، به‌منظور هرگونه برنامه‌ریزی راهبردی و یا کاربرد رزمی است. در فن اطلاعات ایلنت، اطلاعات ناشی از اهداف مورد علاقه، به طور معمولی به‌صورت علائم و سیگنال‌های الکترونیکی جمع‌آوری و پس از اعمال فرایند مختلف پردازشی و تحلیلی، به اطلاعات معنی‌دار نظامی تبدیل و در نهایت با انجام ارزیابی‌های متعدد خیلی‌فوری در اختیار مصرف‌کنندگان ‌راهبردی، سیاست‌مداران، عملیاتی و فرماندهان میدان نبرد قرار می‌گیرد. با وجود اینکه اطلاعات ایلنت در اساس یک فعالیت راهبردی است؛ ولی در کاربردهای عملیاتی نیز بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. مصرف‌کنندگان اصلی اطلاعات ایلنت علاوه بر فرماندهان نظامی، مسئولان رده‌های بالای نیروهای نظامی و تصمیم‌گیرندگان سطوح ملی را نیز شامل می‌شود. فعالیت‌های اهداف هوایی، دریایی و زمینی کشورهای منطقه، به‌وسیلۀ سامانه‌های ایلنت قابل رهگیری است (شاهی‌وندی، 1397: 7). داشتن اطلاعات کامل از فعالیت‌های نظامی، انتظامی، سیاسی و اجتماعی کشورهای هم‌جوار برای حفظ تمامیت ارضی و اقتدار ملی هر کشور، یک اصل قلمداد گردیده و کشورهایی که در زمینه‌ دستیابی به چنین اطلاعاتی موفق عمل کنند، بدون شک جایگاه ویژه‌ای را در عرصه روابط بین‌الملل کسب و امنیت و اقتدار ملّی خود را در ابعاد سیاسی، نظامی و اقتصادی تضمین می‌کنند. بنابراین بهره‌برداری از یک سازمان اطلاعاتی جامع ضمن اینکه موجب تحقق نیازمندی‌های بالا می‌شود، نقش بسیار ارزنده‌ای نیز در تقویت بنیه دفاعی و سیاست بازدارندگی در مقابل نفوذ دشمن ایفا خواهد کرد (شاه‌محمدی، 1397: 11). مأموریت ایستگاه‌های ایلنت، جمع‌آوری اطلاعات راهبردی و تاکتیکی از فعالیت‌های نیروهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. این اطلاعات به ‌دست‌‌آمده پس از پردازش،‌ مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته و در نهایت پس از تأیید نهایی در س��اد ارتش جمهوری اسلامی ایران و ستاد کل نیروهای مسلح، جهت برنامه‌ریزی‌های بلندمدت لشکری و کشوری و براساس نظریه نظامی و دفاعی کشور ارسال می‌شود (همان: 19). پیش از پیروزی انقلاب؛ منابع جمع‌آوری اطلاعات ایلنتی شامل یک ایستگاه زمینی ثابت در ایلام و دو ایستگاه متحرک که هر دو در طول نوار مرزی غرب کشور قرار داشتند. به‌علاوه دو فروند هواپیمای سی 130 و یک مرکز موقت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات سیگنالی در تهران، تکمیل و تحویل داده شد. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و اخراج مستشاران آمریکایی، ادامه انجام ره‌گیری‌های ایلنت با امکانات یک فروند هواپیمای سی 130 و پنج سایت در ایلام، امیدیه، غدیرخم، گنو و سد دز به مأموریت خود که جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی تجزیه‌وتحلیل اطلاعات دریافتی و ارائه به مبادی ذی‌ربط بود، ادامه یافت (همان: 43). در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، ایستگاه‌های راداری پدافند هوایی، به‌خصوص ایستگاه‌های شناسایی اطلاعات ایلینتی، به‌عنوان یکی از آماده‌ترین واحدهای ارتش ازنظر تجهیزات و نیروی انسانی شناخته می‌شدند. در اوایل انقلاب و جنگ تحمیلی، مزدوران داخلی و منافقین با هدایت بعثی‌ها، اقدام به ایجاد اختلال در عملکرد ایستگاه‌های راداری و اطلاعات و شناسایی کردند. گروه اطلاعات و شناسایی در بخش ایلینت، علاوه بر شناسایی انواع هواپیماهای مختلف و تشخیص نوع جنگ‌افزارهای مورد استفاده هواپیماهای دشمن، شناسایی و تشخیص انواع ایستگاه‌های راداری و جنگ‌افزارهای پدافند هوایی دریاپایه و زمین‌پایه دشمن را انجام می‌داد (همان: 7). با توجه به شروع جنگ تحمیلی و نیاز کشور به جمع‌آوری اطلاعات ایلینتی به‌ویژه در بُعد رزمی، اقداماتی به‌منظور سایت‌یابی در مناطق حساس انجام و با توجه به اولویت مناطق هدف، ایستگاه‌های متعددی تأسیس شد که در مواردی برای بالابردن راندمان عملیاتی و شرایط منطقه، جابه‌جا شدند. به‌عنوان‌ مثال می‌توان به ایستگاه‌های امیدیه و غدیرخم اشاره نمود که بعد از مدتی به ایستگاه‌های بهبهان و بندر طاهری تغییر مکان یافتند (همان: 12). فعالیت هواپیماهای ترابری و نظامی، جنگنده‌ها و آواکس، رادارهای ثابت زمینی، رادار مراقبت ساحلی، رادارهای اخطار اولیه و ارتفاع‌یاب، رادارهای وابسته به موشک‌های سام 2، سام ۳، سام 6، سام 8، توپخانه ضد هوایی، رادارهای هواشناسی، رادار موشک فراگ، رادارهای ناوچه‌های عراقی و شناورهای دریایی عراق و کشورهای منطقه و جمینگ در ایستگاه‌های فاشا نیز توسط تخصص ایلنت در هشت سال دفاع مقدس قابل ره‌گیری بوده است. (همان: 15). مآخذ: شاه‌محمدی، عبدالمطلب، پرواز بی‌بازگشت، تهران: نیروی پدافند هوایی‌، ۱۳۹۷؛ شاه‌محمدی، عبدالمطلب، فاشا قبل از انقلاب، تهران: نیروی پدافند هوایی، ۱۳۹۷؛ شاهی‌وندی، مجید، فاشا در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، ۱۳۹۷.
+اطلاعات الکترونیکی، جمع آوری با هواپیما. اطلاعاتي ‌كه ‌از رهگيری، بررسي، پردازش‌ و تجزیه‌‌و‌تحلیل ‌تشعشعات ‌سیگنال‌های ‌ارتباطی و غيرارتباطي ‌و راديويي ‌دشمن ‌حاصل ‌می‌شود، ‌داراي‌ دو ‌‌قسمت ‌‌عمده ‌‌اطلاعات ‌مخابراتی (كامنت) و اطلاعات ‌الکترونیکی (ايلنت) است (ضیا، علی، 1396). اطلاعات كامنت شامل هدايتجمع‌آوری، پردازش و تجزیه‌‌و‌تحلیل اطلاعات دريافتي از امواج الکترومغناطیسی دشمنان بالفعل و بالقوه (راديوی��، تلفن، دورنگار، پرينتر و پیغام‌های رمزشده و ديتا) می‌باشد كه نتايج اين فعالیت‌ها در ابعاد اطلاعات رهگيري هوایي، اطلاعات پدافندي،‌ اطلاعات ‌پليس ‌و ديپلمات، ‌اطلاعات ‌دريایي، اطلاعات ‌زميني و اطلاعات نيروهاي مرزبانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اطلاعات ايلنت نیز شامل هدايت،‌ جمع‌آوری، ‌پردازش ‌و تجزیه‌‌وتحلیل ‌اطلاعات ‌دريافتي ‌از ‌امواج ‌الكترومغناطيسي ‌دشمنان ‌بالفعل ‌و بالقوه ‌در ارتباط ‌با فعاليت ‌سیگنال‌های ‌راداري ‌و غیرارتباطی ‌به‌منظور آشكار ‌و مشخص‌کردن عملکرد پارامترهای رهگيري‌‌شده است و سیگنال‌های غیر مخابراتی دشمن را به‌منظور تعیین جزئیات سامانه‌های الکترومغناطیسی دشمن، دریافت می‌کند تا بتواند اقدامات الکترومغناطیسی را برای آن‌ها تدارک ببیند (والتز،  1385: 195 و 233). تعدادی از هواپیماهای ترابری متوسط و سنگین نهاجا به سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی مجهز بودند و در دوران دفاع مقدس بههمراه کارکنان پرتلاش اطلاعات و شناسایی الکترونیکی؛ به‌ طور شبانه‌روزی علیه تحرکات و سامانههای هوایی، پدافندی دشمن، حرکت ‌کاروان کشتیهای تجاری و نفت‌کش‌ها و مأموریتهای ویژه عکس‌برداری هوایی وارد عمل شدند و اطلاعات ارزشمندی از علائم الکترومغناطیسی و رادیویی موجود در منطقه را بلادرنگ و لحظهای و پردازش‌شده در اختیار مسئولان امر قرار دادند. آنها اطلاعات لحظهای را از پرواز هواپیماهای متجاوز، سایتهای موشکی و پدافند هوایی، جابهجایی آنها و شنود مکالمات رادیویی عراقیها؛ جمعآوری و گزارش کردند و توانستند به این وسیله به نوبه خود، نقش حیاتی در نبردهای هوایی، عملیاتها و روند دفاع مقدس ایفا کنند (صنایع هوایی: 1393، 239: 16). اطلاعات رهگیری‌شده از فعالیت تاکتیکی هواپیماهای عراقی که در اولویت اول برنامه‌ریزی کاری هواپیما‌های جمع‌آوری هوایی قرار داشت، دقیقاً برابر آنچه رهگیری و شناسایی می‌شد؛ به‌منظور هدایت هواپیماهای جمعی نیروی هوایی و یا استفاده از سکوهای موشکی و مواضع زمین‌به‌هوا، در اختیار مراکز تصمیم‌گیر منطقه قرار می‌گرفت تا از حملات هواپیماهای دشمن جلوگیری و در صورت امکان نسبت به انهدام هواپیماهای متجاوز اقدام کند. هواپیماهای جمعآوری اطلاعات در تمام مدت هشت سال دفاع مقدس، برابر نیازمندی اطلاعاتی در راستای جمعآوری اطلاعات الکترونیکی، موقعیت‌یابی تهدیدات و مواضع موشکی و راداری، رهگیری ارتباطات بین هواپیماهای شکاری، بمباران، رله‌کننده، مراکز کنترل راداری، ارتباطات بین ایستگاه‌های مختلف راداری و ارتباطی و ارتباطات نیروهای سطحی و خدمات پشتیبانی رزمی؛ روزانه بین سه تا یازده ‌ساعت در مسیرهای انتخابی و تعیین‌شده در نزدیکی نوار مرزی‌ و با حمایت هواپیماهای‌ رهگیر‌ و ‌سیستم کنترل فرماندهی نیروی هوایی ارتش، پرواز و می‌کردند اطلاعات مربوط به فعالیت نیروهای عراقی به‌ویژه نیروی هوایی آن کشور را در زمان، رهگیری نموده و ضمن اطلاع به ایستگاه‌های رادار و پست فرماندهی و گزارش تکمیلی آن در مرکز پردازش اطلاعات، به‌صورت کامل تهیه و به مبادی ذی‌ربط ستادی منعکس می‌کردند. هواپیمای خفاش در چندین نوبت، مورد تهدید هواپیماهای شکاری عراق قرار گرفت که یک مورد آن، در  13:30 نهم آذر 1360 توسط هواپیمای شکاری میگ 21 دشمن بود. دو فروند بوئینگ 707 جهت تجهیز به سامانههای شن��د و عکسبرداری هوایی، در 1354 به آمریکا اعزام شدند؛ ولی متأسفانه بعد از پیروزی انقلاب، بدون تجهیزات از طریق دادگاه لاهه به نیروی هوایی ارتش باز گردانیده شدند. در نهایت یکی از هواپیماهای فاقد تجهیزات بوئینگ 707 در خلال دفاع مقدس (1366)، تحت پروژه‌ای با ‌عنوان «آب‌رسانی در یگان اطلاعات و شناسایی» با همکاری سازمان‌های مجتمع اوج و بهره‌گیری از تجهیزات هواپیمای آسیب‌دیده سی 130، مورد استفاده قرار گرفت و پس از مطالعه کتب فنی و آماده‌سازی کف هواپیما و ساخت کابینت‌های مخصوص نصب تجهیزات و اجرای کابل‌کشی آر.اف و آی.اف، تجهیزات لازم به آن جابه‌جا شد و پس از آزمون اولیه و پروازهای آزمایشی، عملاً در خط عملیاتی قرار گرفت و توان رهگیری واحدهای اطلاعات الکترونیکی را افزایش و ارتقا داد. (ضیا، 1396). مآخذ: شاهدی، مظفر، سازمان اطلاعات و امنیت کشور،  1335- 1357، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386؛ صنایع هوایی، 1393؛ ضیا، علی، سیگنالهای الکترونیکی در عرصه‌های نظامی در دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی  نهاجا، 1396؛ والتز، ادوارد، جنگ اطلاعات- اصول و عملیات، ترجمه اکبر رنجبر، حسن حاج‌قاسم و محمود فخرایی، تهران: مؤسسه آموزش و تحقیقات صنایع دفاعی، طرح فرا سازمانی فاوا نیروهای مسلح، 1385.
+اطلاعات سیگنالی (سیگنت)، جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی. سیگنت بخشی از تقسیم‌بندی جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی است که به رهگيري، شناسايي و موقعيت‌يابيِ انتشارات الكترومغناطيس از سامانه‌های هدف می‌پردازد. ماحصل این فرآیند پس از پردازش‌هاي سنگين، با ديگر منابع نيز تلفيق و منجر به كسب تصويري شفاف از توانمندي‌هاي رزميِ کشور هدف شده كه در پايگاه داده‌های تهدید ذخيره مي‌شود. سابقه پيدايش سیگنت، به اواسط قرن هجدهم و جنگ‌های داخلی آمریکا میان متحدين و جدايي‌طلبان بازمی‌گردد که در آن پياده‌نظامِ طرفین، سعي در قطع خطوط تلگراف و شنود اطلاعاتِ يكديگر را داشتند. این روش که فرصت تصمیم‌گیری و واکنش سريع را به فرماندهان هر دو گروه می‌داد، مبناي پیدایش اطلاعات سيگنالي و سپس تكنيك‌هاي فريب و اخلال در حوزه جنگال شد. با ورود آمريكا به جنگ جهانيِ اوّل، واژه سیگنت رسماً به عرصه شنود نظامي راه یافت. در اواخر ‌دهه 1340‌، اطلاعات سیگنالی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، فعالیت خود را در حوزه کنترل تهدیدات پیرامونی آغاز کرد. با ورود گیرنده‌های مدرن جمعآوری اطلاعات از آمریکا و آموزش کاربران این رسته در ابتدای دهه 1350‌، ایران جزو معدود کشورهای منطقه بود که با سامانه‌های پیشرفته سیگنت (مستقر در سایت‌های زمینی و پرنده)، توانایی نفوذ به عمق مرزهای همسایگان خود را داشت. شروع جنگ تحمیلی را می‌توان دوران تسلط و مديريتِ سیگنت بر طیف الکترومغناطیس تلقی کرد. فرماندهان خودی در آن ایام به‌شدت نیازمند آگاهی از مقدورات تهاجمي دشمن و سامانه‌هاي الكترونيكيِ وابسته به آن‌ها بودند و سیگنت نیز قادر به تأمین این داده‌های باارزش بود. عرض باند وسیع، آنتن‌های جهت‌یاب، حساسیت بالای حس‌گرها (رهگیری منبع انتشار تهدید در بُعد مسافت و از طریق پرتوهای جانبی یا انتهایی) و پوشش فرکانسی تا هجده گيگا هرتز، سیگنت را تبدیل به ابزاری توانمند در تقویت امنیت ملّی و کمک به تبیین سیاست دفاعی کرده بود (مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1375). اگرچه سیگنت مدت‌ها قبل از تجاوز عراق، تمامی تحرّکات ارتش این کشور را رصد و گزارش می‌کرد، بااین‌حال حضور این مجموعه را در بعدازظهر 31 شهریور 1359 و در عملیات موسوم به «انتقام» می‌توان مشارکت رسمی سیگنت در حلقه دفاعی مقابله با عراق محسوب کرد. فردای آن روز که نیروهای آفندی و پدافندی ارتش با یکپارچگی تمام، طرح دفاعی البرز یا «کمان 99» را اجرا کردند، سامانه اطلاعات سیگنالی با کنترل تشعشعات ساطع‌شده از زمین و آسمان کشور هدف، نقش ارزنده‌ای در کسب برتری هوایی، مراقبت از پرنده‌های خودی و شناسایی تهدیدات موجود ایفا کرد. «کمان 99» با توجه به حجم، وسعت صحنه نبرد و تعداد هواپیماهای درگیر؛ یکی از گسترده‌ترین عملیات تاریخ نبردهای هوایی است (معاونت اطلاعاتی نیروی هوایی ارتش، 1369). سیگنت در راستای مراقبت از تردد کاروان کشتیهای تجاری و نفت‌کشها نیز در خط مقدمِ اعلام هشدارهای به‌هنگام قرار داشت. سایت‌های زمینی و پرنده اطلاعات سیگنالی، هماهنگ با گروه رزمی 421 نیروی دریایی ارتش و همگام با پایگاههای شکاری و مرکز عملیات پدافند هوایی، توانایی خود را در شناسایی بالگردهای تهاجمی سوپرفرلئون و ناوچه‌های موشک‌انداز عراق موسوم به «اُوزا» به نمایش گذاشتند. عناصر ورزیده سیگنت با حضور در سایت بندر امام (ره) ضمن تشریح آرایش تهاجمی عراق در دریا، به هماهنگی و تبادل اطلاعات میان واحدهای آفندی و پدافندی پرداخته و نیازمندی‌های گروه رزمی 421 را به مراکز پردازش منطقه‌ای، سایتهای زمینی و گردان پروازی سایت پرنده منتقل می‌کردند (دایره گزارش‌های فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1370). سیگنت در زیرمجموعه خود، به دو بخش اطلاعات الکترونیکی و ارتباطی تقسیم می‌شود. به‌منظور سهولت در ادامه بحث، شرح مختصری از این دو واژه ضروری است: الف) اطلاعات الکترونیکی (ایلنت): تمرکز روی بخشی از طیف الکترومغناطیس با هدف رهگیری و تفسیر مؤلفه‌های حاصل از انتشار سامانه‌های راداری (متعلق به هواپیماها، سایت‌های زمینی، شناورها، حلقه‌های پدافندی، تجهیزات ناوبری و تسلیحات الکترونیکی) را بر عهده دارد. اهداف ایلنت علاوه بر امور تاکتیکی، غالباً راهبردی بوده و در مواردی ازجمله ترسیم چیدمان رزم الکترونیکی، هدایت فعالیت‌های جنگ الکترونیک و کمک به راهبرد صنایع دفاعی در کشور بسیار ضروري هستند. با فرض رهگیری یک سامانه راداري، هفده مؤلفه، مد نظر کاربر ایلنت قرار دارد که در جدول زیر به اهم آن‌ها اشاره می‌شود:
+ب) اطلاعات ارتباطی (کامینت): تمرکز روی بخش ارتباطات نظامی و گاهی نیز سیاسی و اجتماعی کشور هدف به‌منظور شنود شبكه‌های فرماندهي و كنترل در سطح ارتش، پليس، روابط بين‌الملل و استخراج داده‌های تکنیکی از آن‌ها دنبال می‌کند. كامينت نيز در هر دو بُعد تاكتيكي و راهبردي فعالیت دارد. سامانه‌هاي كامينت در زمان صلح، بهترين فرصت را براي آموزش‌هاي تاكتيكيِ فرماندهان فراهم ساخته و نقاط قوت و ضعف شبكه‌هاي ارتباطي خودي، ميزان امنيت ارسال و مهارت کاربران مسئول (راديویي، مورس، تلفن، فكس، پرينتر و ارسال پيامهاي رمز شده) را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد. در شرایط معمول، تمرکز عمده کامینت روی ساختار شبكه‌هاي ارتباطي و فعالیت پایگاه‌های هوایی به‌ویژه مهارت پروازی خلبانان، تاکتیک‌های مورداستفاده جنگنده- بمب‌افکن‌ها و کمّیت و کیفیت ناوگان ترابری ��شورهای هدف قرار دارد (مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1380). در دوران جنگ تحمیلی برخی مراکز تحقیقاتی نظیر مؤسسه آموزشی و پژوهشی صنایع دفاعی، انستیتو ایز ایران و برخی دانشگاه‌های معتبر کشور، داده‌های سيگنت را در طرح‌ريزی و تدوین سناریوی رزمی، برنامه‌ریزیِ بازی جنگ و شبيه‌سازي عملیات جنگال مورد استفاده قرار می‌دادند. در مقطعی از جنگ که هواپيماي ميگ 25 حريم هوايي كشور را مورد تجاوز قرار داده و با بمباران‌های شبانه، به يك جنگ رواني گسترده پرداخته بود؛ عملکرد مؤثر پدافند هوایی، تا حد زیادی مانع از نفوذ این پرنده به حریم هوایی میهن اسلامی می‌شد. به عقیده کاربران سیگنت، در صورت بهره‌برداری از اطلاعات سيگنالی و تأمين پادهاي مناسب جنگال در فركانس پايين، امكان خنثي‌کردن مأموريت اين هواپيما بسیار محتمل بود. در حقیقت، بانك اطلاعاتي سیگنت، منبع ارزشمند و معتبري براي استفاده در طرح‌هاي کوتاه و بلندمدّت عملياتي محسوب مي‌شود (مرکز تجزیه‌وتحلیل اطلاعات سیگنالی، 1370). از نکات برجسته و تاكتيكيِ سيگنت می‌توان به شناسایی هواپيماهاي حامل موشك‌هاي ضد تشعشع اشاره کرد که زیر بدنه بمب‌افکنِ قدیمیِ سوخو 22 نصب می‌شد. این تسلیحات، تهدیدی جدّی علیه رادارهای خودی بود و اعلام هشدار سیگنت نسبت به حضور قطعی پرنده‌های حامل موشک ضد رادار، مواضع پدافندی را آماده واکنش مناسب در دفع خطر آن‌ها می‌کرد. نکته پایانی اینکه، هرگز نمی‌توان‌ نقش برجسته کارکنان مجرب سیگنت را در تحقق اهداف اطلاعات سیگنالی نادیده انگاشت. در حقیقت ترکیبی از فنّاوریِ سخت و نرم‌افزاری، منجر به پیش‌بینی رویدادهایی می‌شدند که در لحظه وقوع، نشان از احتمالاتِ نزدیک به واقعیت سیگنت را به ‌همراه داشتند (مرکز تجزیه‌وتحلیل سیگنت، 1390). مآخذ: دایره گزارش‌های فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، ترازنامه عملیاتی سیگنت، تهران، فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی ،1370؛ مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، استانداردهای آموزشی و فاقد طبقه‌بندیِ اطلاعات سیگنالی، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1375؛ مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، متون آموزشی و بازنگری شده سیگنت، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1380؛ مرکز تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات سیگنالی، گزارش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1370؛ مرکز تجزیه‌وتحلیل سیگنت، بازخوانی مستندات جنگ تحمیلی با تقلیل طبقه‌بندی اطلاعات، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1390؛ معاونت اطلاعاتی نیروی هوایی ارتش، مدیریت اطلاعات الکترونیکی، گزارش‌های عملکرد سیگنت در جنگ تحمیلی، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1369.
+اطلاعات سیگنالی، یا اطلاعات مخابراتی، به اطلاعاتی گفته می‌شود که از طریق رهگیری امواج الکترومغناطیسی و سپس تجزیه‌و‌تحلیل آن و کسب اطلاعات مورد نظر انجام می‌شود. این اطلاعات، به دو بخش ارتباطی و الکترونیکی تقسیم و هریک از اطلاعات مربوطه را از طریق سیستم‌های مربوط به خود به‌ دست می‌آورند. این اطلاعات، ممکن است از طریق سایت‌های زمینی ثابت یا متحرک و یا از طریق سایت‌های هوایی به دست آیند (رستمی، 1378: 95). ویژگی‌های اطلاعات سیگنالی عبارت است از: سریع و آسان به دست می‌آید، ارزان و بدون خطر فراهم می‌شود، مشکلات حفاظتی ندارد، قابل اعتراض و پیگیری نیست، اطلاعات دریافتی مستند و صحیح است، نیروی انسانی کمتری نیاز دارد، اطلاعات دریافتی بدون واسطه به دست می‌آید (تاریخ شفاهی، مصاحبه‌). منظور از دریافت اطلاعات سیگنالی عبارت است از: آگاهی از وضعیت دشمن در اسرع وقت، به‌سادگی و به‌سرعت جمع‌آوری می‌شود، پی‌بردن به چگونگی حرکات دشمن و کمک به پرورش اخبار دریافتی از سایر روش‌ها. ازآنجایی‌‌که اداره دوم ستاد مشترک آجا مسئول تأمین اطلاعات راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌باشد، بنابراین بهره‌برداری از اطلاعات سیگنالی مربوط به کشورهای هم‌جوار و هدف و دشمنان، یکی از ضروریات اساسی مربوط به مسئولیت اداره دوم است و ضرورت دارد که همواره این قبیل اخبار و اطلاعات مخابراتی که به طور عموم مربوط به تغییر مکان عده‌ها، دستورات با ارجعیت، فعالیت‌های عملیاتی، ترکیب و گسترش یگان‌ها و هر نوع جابه‌جایی عملیاتی را شامل می‌شوند، در اسرع وقت دریافت و پس از بررسی و تجزیه‌وتحلیل، جهت بهره‌برداری به یگان‌های تابع ارسال شود (بایگانی اسناد، پژوهشگاه، نگاه 2). یگان‌های عملیاتی در دوران دفاع مقدس از فعالیت‌های تحلیل‌گونه مخابراتی اداره دوم، حداکثر بهره‌برداری اطلاعاتی را به عمل آوردند که در نوع خود، باارزش‌ترین اطلاعات مؤثر و مفید در زمان خود بود. دراین‌رابطه می‌توان به اقدامات شنودی تیم یازده‌نفره اداره دوم ارتش در عملیات طریق‌القدس در جنوب بستان اشاره کرد که با درایت و هوشمندی افسر اطلاعات قرارگاه کربلا و با مهارتی خاص، موفق شدند که پاتک دشمن را اطلاع‌رسانی و تا حصول نتیجه که انهدام یگان‌های عمل‌کننده عراقی بود، آن را پی‌گیری کنند (ذاکری، 1379: 25). مآخذ: ذاکری، سیدتراب، ناگفته‌های جنگ در خوزستان، ج 1، 1388؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378، سخدری، مصاحبه؛ مصاحبه‌ها، بایگانی اسناد و مدارک دوران دفاع مقدس، پژوهشگاه نگاه 2.
+اصغری، محمدباقر، (۱۳21- ۱۳59) شهید نیروی دریایی ارتش. دوم فروردین، در تویسرکان متولد شد. تحصیلات دوران ابتدایی را در زادگاهش گذراند و سپس به علت مهاجرت خانواده، مقطع متوسطه را در تهران سپری کرد و موفق به دریافت مدرک دیپلم شد. در 1354، به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد و دوره‌های آموزشی را در دانشگاه افسری ارتش گذراند و سپس در مهر 1355 برای گذراندن دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی ناوبری؛ به دانشکده نظامی در آلمان اعزام شد. پس از طی دوره‌های لازم، در 1358 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌دومی نائل آمد و در همان سال به ایران بازگشت و به منطقه سوم دریایی خرمشهر منتقل و در ناوچه مهران مشغول خدمت شد (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی برای مقابله با دشمن متجاوز بعثی و برقراری امنیت خطوط کشتی‌رانی و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌ فارس، با ناوچه مهران، به مأموریت‌های متعدد دریانوردی اعزام شد و سرانجام در ۲۷ مهر 1359 طی درگیری هوایی و دریایی با دشمن بعثی در منطقه شمال خلیج‌ فارس در نزدیکی بندر امام خمینی (ره)، به همراه هم‌رزمانش به درجه رفیع شهادت نائل آمد. (‌گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ س��د، مدیریت حادم، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش، امنیت کاروان تجاری.
+اصلان‌بیگ، علی، (۱۳40- ۱۳65) فرمانده گروهان 3 گردان 135 پیاده تیپ 55 هوابرد شیراز نیروی زمینی ارتش. اول مهر، در تهران زاده شد. پدرش، حسین و مادر گرامی‌اش، زهرا آقا‌شیخ‌تقی نام داشتند (سند: 1008/م/58). تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را در تهران گذراند و در 1358 دیپلم گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری(دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در شانزدهم مهر 1359 یعنی هفده روز پس از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. اصلان بیگ در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد (پرونده‌ خدمتی). در دوران دانشجویی شبانه‌روزی و اردوگاه‌های آموزشی، تحت تأثیر سروان یعقوب احمدبیگی فرمانده گردان فتح دانشکده افسری قرار گرفت که در دفتر امام خمینی (ره) مشغول خدمت بود و یک نظامی برجسته باروحیه اسلامی، انقلابی، توأم با خصلت آزادمنشی و پرهیز از بندگی غیر خدا بود. خصوصیات این فرمانده در روحیه و رفتار اصلان‌بیگ تأثیر عمیقی بر جای گذاشت (حسینیا، 1382: 89). پس از اتمام دانشکده افسری و برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، در شانزدهم مهر 1362 به مرکز پیاده شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت و در فروردین 1363‌، به تیپ 55 هوابرد شیراز اختصاص یافت (پرونده خدمتی). در هفتم خرداد 1363، با سرکار خانم آذر به‌نژاد ازدواج كرد که از ایشان یك فرزند پسر به نام محمدرسول،‌ به یادگار مانده است (تصویر شناسنامه). یازده فروردین 1363، خود را به تیپ ۵۵ هوابرد شیراز معرفی کرد و در سِمت معاون گروهان و سپس فرمانده گروهان 3 گردان 135 مشغول خدمت شد. او همراه بایگان خود، در عملیات آفندی بدر در منطقه‌ی‌ عمومی هورالهویزه شرکت داشت. در هشتم شهریور 1364 به همراه یگان تحت امرش، از پسوه به منطقه‌ پراکندگی پرکیم، کلاله، روان‌دوز و سیدکان، اعزام و آماده‌ شرکت در مرحله‌‌ دوم عملیات قادر در منطقه‌‌ عمومی سیدکان و برده‌بوک عراق گردید. در هجدهم شهریور 1364 در عملیاتی که به‌منظورِ تصرف ارتفاعات جنوبی برده‌بوک انجام گرفت، حضور داشت. از شانزدهم اسفند 1364 تا پنجم فروردین 1365 همراه بایگان‌های تیپ 55 هوابرد شیراز، در برابر حمله‌‌ نیروهای عراقی در شمال غرب در منطقه‌ عمومی چوارتا، ممی‌خلان، سرسردین و چناره‌، پدافند فعالی را اجرا کردند (پرونده خدمتی). سرگرد زین‌العابدین مرادی فرمانده گردان ۱۳۵ هوابرد می‌گوید: در عملیات والفجر ۸ در شلمچه یک تک فریبنده را اجرا کردیم و به منطقه شوش برگشتیم. بعد از مدت کوتاهی به سرعت تیپ ۵۵ هوابرد را جهت عملیات به سمت منطقه شمال غرب حرکت دادند. گردان ۱۳۵ را با اتوبوس به سنندج و سپس به کنار دریاچه زریوار مریوان منتقل و ازآنجا با خودروهای لشکر ۲۸ پیاده سنندج از مسیر پادگان گرمک ما را به منطقه عملیاتی والفجر ۹ منتقل کردند. از میرآباد به کوخلان عراق وارد شدیم و در سمت راست پادگان گرمک و روی ارتفاعی مستقر شدیم. (کامیاب و دیگران، 1400: 149). همراه با یگان‌های تیپ 55 هوابرد شیراز در برابر حمله‌ی‌ نیروهای عراقی در شمال غرب در منطقه‌ی عمومی چوارتا، ممی‌خلان، سرسردین و چناره با رمز مبارک «یا الله،‌ یا الله، یا الله»، عملیات والفجر9 (5 اسفند 1364) و پدافند فعالی را اجرا کردند. (پرونده خدمتی). طی همین عملیات بود که در ارتفاعات شیخ‌کوه براثر اصابت تیر مستقیم دشمن بعثی عراق، در اول فروردین 1365 به شهادت رسید (پرونده شهادت). پیکر وی در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) در (قطعۀ 53، ردیف 50، شمارۀ 8) به خاک سپرده شد (گلزار). او در وصیت‌نامه‌اش نوشته است: من همسرم را وکیل اموال خودم می‌دانم و قرار می‌دهم و تمام اموالم را به او می‌دهم و او باید از پسرم سرپرستی و نگهداری کند و تنها خواسته‌ای که از پدر و مادر عزیزم دارم، اینكه در این کار او را کمک کنند و موجبات آسایش زندگی را برای همسر عزیزم فراهم نمایند. به امید پیروزی و موفقیت. (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/35). پیکر وی در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) در (قطعۀ 53، ردیف 50، شمارۀ 8) به خاک سپرده شد («شهید...»، گلزار ...،). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، باید رفت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382؛ سند: 1008/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج ۱، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.؛ کامیاب، محمد و دیگران، عملیات والفجر 9- تاریخ شفاهی، تهران: ایران سبز، 1400؛ «شهید علی اصلان بیک» (بارگذاری: 16 آذر 1403)، گلزار شهدا، < www.golzar.info/27086 >، (دسترسی: 16 آذر 1403).
+اصلانی، مسعود، (۱۳26- ۱۳59) فرمانده گردان تیپ دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش. ششم آذر، در تهران زاده شد. پدرش، ابوالفضل و مادرش، عذرا حکیم‌زاده نام داشتند (سند: 1025/م/58). تحصیلات ابتدایی را در 1340 به پایان رساند و دوره دبیرستان را در تهران گذراند و در 1346 دیپلم ریاضی گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1346 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در اول مهر 1349، به اخذ مدرک کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌‌دوم�� نائل آمد. مسعود که در دورۀ دانشجویی رستۀ پیاده را انتخاب کرده بود، برای گذراندن دورۀ مقدماتی این رسته، به مرکز پیاده شیراز فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها، تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فراگرفت. پس از طی دوره مقدماتی، در 1350 به لشکر 16 زرهی قزوین منتقل شد و به تیپ 2 زرهی زنجان و گردان 114 پیاده- مکانیزه که در میانه مستقر بود، اختصاص یافت و مشغول آموزش سربازان شد. در مهر 1352، به درجه‌ ستوان‌یکمی نائل آمد (پرونده‌ خدمتی). در بیست‌ودوم آبان 1353، با دخترخانمی از خاندان برزین ازدواج کرد که حاصل آن، دو پسر به نام‌های امیرحسام و احسان می‌باشد (تصویر شناسنامه). در مهر 1355، به درجه سروانی نائل آمد. در محل سازمانی فرمانده گروهان 1 گردان 114 پیاده- مکانیزه تیپ ۲ زرهی زنجان انتصاب داشت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و برای تقویت دانشکده افسری و تربیت دانشجویان انقلابی، از اول خرداد 1358 به‌صورت بلاعوض از میانه به دانشکده افسری منتقل و به سِمت فرمانده گردان دانشجویی منصوب شد (پرونده‌ خدمتی). ازجمله فرمانده گردان‌هایی بود که همراه با دانشجویانش، در سوم مهر 1359 با هواپیماهای سی 130، خود را به خوزستان و خرمشهر رساندند. دانشجویان دانشکده افسری، اولین یگانی بودند که بعد از شروع تجاوز عراق به ایران اسلامی، برای یاری مردم خوزستان و سد پیشروی دشمن بعثی، در منطقه‌‌ عملیاتی جنوب حاضر شدند. دانشجویان این دانشکده از روز چهارم مهر 1359 به سه گروه اهواز، دزفول و خرمشهر تقسیم شدند و هرکدام از این گروه‌ها، در دسته‌های سی تا چهل نفره سازمان‌دهی و هر دسته‌ای به منطقه‌ای در خوزستان اعزام شدند. نیمی از گردان دانشجویان سال دوم دانشکده افسری به فرماندهی سروان اصلانی، به خرمشهر و بقیه برای آموزش و سازمان‌دهی نیروهای مردمی به نقاط‌ دیگری رفتند (حسینیا، 1395: 211). از زمانی که نیروهای عراقی به بخش قابل‌ توجهی از شهر تسلط یافتند و پل خرمشهر هم به‌ شدت زیر آتش عراقی‌ها و در دید و تیر آن‌ها قرار گرفت، نیروهای ایرانی اطراف پل هم در محاصره قرار گرفتند. ازجمله این نیروها، سروان تهمتن و سروان اصلانی، دو تن از فرماندهان دانشجویان دانشکده افسری بودند. آن‌ها پس از اشغال خرمشهر توسط دشمن، سعی کردند از پل عبور کنند و به نیروهای خودی ملحق شوند (پوربزرگ، 1388: 401 و 235). به دانشجویان ابلاغ شد که برای تجدید سازمان، باید به‌سمت شرقی پل خرمشهر حرکت کنند؛ اما پل به‌ طور کامل در زیر دید و تیر دشمن قرار داشت. با وجود این، هرگونه تأخیر در عبور از پل، زمان تجدید سازمان و مقابله با عراقی‌ها را نیز به عقب می‌انداخت؛ بنابراین گروهی از دانشجویان با خودرو و تعدادی بدون خودرو یا از زیر پل خرمشهر به‌سمت شرقی پل حرکت کردند. در این هنگام تعدادی از مدافعان براثر گلوله‌های سبک و نیمه‌سنگین دشمن به شهادت رسیدند که یکی از شهدا، سروان مسعود اصلانی بود (حسینیا، 1395: 237). سروان اصلانی پس از 23 روز مقاومت شجاعانه و نبرد، در 09:00 بیست‌وپنجم مهر 1359، به علت اصابت ترکش خمپاره دشمن در خرمشهر به شهادت رسید. پیکر سرگرد شهید مسعود اصلانی، در تهران تشییع و در بهشت‌ زهرا (س) در قطعۀ 24، ردیف 37، شمارۀ 34، به خاک سپرده شد. (پرونده‌ شهادت). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پوربزرگ، علی‌رضا، دژ خرمشهر، تهران: ایران سبز، 1388؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، ناگفته‌هایی از روزهای اول جنگ، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1391؛ حسینیا، احمد، نقش عملیاتی دانشجویان دانشگاه افسری امام علی (ع) در ابتدای جنگ تحمیلی در خوزستان، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1395؛ سند: 1025/م/ 58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش. «شهید مسعود اصلانی» (بارگذاری: 20 آذر 1402)، گلزار شهدا، < www.golzar.info/17605>، (دسترسی: 20 آذر 1402)؛
+اصل داوطلب، غلام‌رضا، (۱۳3۵- ۱۳6۵) شهید، خلبان نیروی هوایی ارتش. نوزدهم خرداد، در تهران به دنیا آمد. پس از دوران ابتدایی و دبیرستان و دریافت مدرک دیپلم طبیعی، در اول آذر ۱۳۵۳ وارد دانشکده خلبانی شد و بعد از طی دوره مقدماتی نظامی، دروس علمی و زبان در ایران؛ به‌منظور گذراندن دوره ناوبری هواپیمای اف 14، در سیزدهم بهمن ۱۳۵۴ به آمریکا عزیمت کرد. آموزش‌های پروازی ناوبری را در مرکز آموزش دریایی پنساکولا واقع در ایالت فلوریدا گذراند و موفق به دریافت گواهی‌نامه فارغ‌التحصیلی دوره مذکور و نشان ناوبری شد و در 29 دی ۱۳۵۶ به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف 14، به گردان 81 پایگاه هشتم شکاری اصفهان اختصاص یافت. از پنجم فروردین ۱۳۵۷ برای شرکت در دوره عملیات مشترک، به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام شد (پرونده خدمتی). در 1358، مبادرت به ازدواج کرد که ثمره آن، دو فرزند پسر است (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 12 و 14). با شروع تجاوز دشمن به میهن اسلامی، همانند دیگر خلبانان منتظر آموزش رزمی، به‌عنوان افسر ناظرم مقدم، هم‌رزمانش را در نیروی زمینی ارتش یاری داد. در ۲۶ آذر ۱۳۵۹ ازطرف مسئولان اعلام شد که افسران شکاری کابین عقب و ناوبران هواپیمای ترابری، به‌عنوان افسرانی که دوره دانشکده را طی کرده‌اند، محسوب می‌شوند. بنابراین نامبرده با دریافت ده ماه ارشدیت، به درجه ستوان‌یکمی ارتقا یافت. پس از تعیین سرهنگ خلبان عباس بابایی به فرماندهی پایگاه هشتم شکاری و آغاز دوباره آموزشهای رزمی اف 14، ستوان‌یکم اصل داوطلب آموزشهای خود را در اوایل 1361 شروع کرد و در اواخر همان سال به پایان رساند و به جمع خلبانان هواپیمای اف 14 پیوست (هادیان، 1399: 251). در عملیات خیبر، ازجمله خلبانانی بود که به دستور سرهنگ عباس بابایی به‌منظور پایش و هدایت هواپیماهای اف 14 برفراز رزمندگان، به‌عنوان افسران ناظر مقدم داوطلبانه از پایگاه هشتم به قرارگاههای خاتمالانبیا (ص) و نجف در منطقه هورالعظیم اعزام شد و به همین خاطر مورد تشویق قرارگرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 18: 54). از شانزدهم فروردین ۱۳۶۳، به گردان ۷۱ شکاری منطقه هوایی شیراز منتقل شد و بنا به نیاز عملیاتی، دوباره از ششم مرداد ۱۳۶۵ به گردان ۸2 پایگاه هشتم شکاری اصفهان بازگشت و در ۲۵ دی ۱۳۶۵ به شهادت رسید (هادیان،1399: 267). در خصوص نحوه شهادت او، فرماندهی پدافند نیروی هوایی اعلام کرد: در 16:30 بیست‌وپنجم دی ۱۳۶۵، یک فروند هواپیمای رهگیر اف 14 از پایگاه هشتم طی درگیرهای هوایی با جنگندههای دشمن، مورد هدف قرار گرفته و سقوط کرده است (کلاسه اطلاعاتی 165-65، ردیف 24). جزئیات حادثه به این صورت بود که در عملیات کربلای 5 به هنگام انجام مأموریت پوشش هوایی منطقه نبرد به‌صورت تک فروندی، هواپیمای مذکور به‌وسیلۀ چند فروند جنگنده دشمن رهگیری و محاصره ‌شد و برفراز منطقه ایذه، مورد هدف موشک هوا‌به‌هوای شلیک‌شده ازسوی هواپیماهای دشمن قرار گرفت و ساقط شد و به دنبال آن سروان غلام‌رضا اصل‌داوطلب خلبان کابین عقب این هواپیما، پس از ترک هواپیما و فرود با چتر، براثر برخورد جمجمه به زمین، به شهادت رسید و سرهنگ بهرام قانعی خلبان کابین جلو نیز زخمی و جانباز شد (خلیلی و دیگران، 1398: 312). مجموع پرواز نامبرده تا زمان شهادت، بالغ ‌بر 742 ساعت بوده است (هادیان، 1399: 251). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ پرونده کلاسه اطلاعاتی، ج 165، ردیف 24، 1365؛ خلیلی، حسین و دیگران، نبردهای هوایی ایران، تهران: ایران سبز، 1398؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش 1399؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و عملکرد منطقه هوایی شهید بابایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اصیل‌ادب، نصرالله، (۱۳32- ۱۳59) شهید خلبان جاوید‌الاثر نیروی هوایی ارتش. دوم آبان، در روستای خالدآباد در جنوب منطقه ورامین به دنیا آمد. هفت‌ساله بود که به همراه خانواده، به تهران مهاجرت کرد و در یکی از مناطق جنوبی این شهر ساکن شد. با پایان دوران تحصیلات ابتدایی، وارد دبیرستان اتابکی شد و دیپلم خود را از این دبیرستان دریافت کرد و سپس راهی خدمت سربازی شد. به دلیل علاقه به پرواز، در آزمون پذیرش خلبانی شرکت کرد و در اول شهریور ۱۳۵۲ مورد پذیرش قرار گرفت. دوره مقدماتی نظامی، دروس علمی و دوره مقدماتی پرواز را در مرکز آموزش خلبانی فرودگاه قلعه‌مرغی گذراند. در 1354، به آمریکا اعزام شد و دورههای مربوط به پرواز با انواع هواپیماهای آموزشی ازجمله جت‌های آموزشی تی 37 و تی 38 را پشت سر گذاشت؛ به‌طوری‌که در دوره جت آموزشی تی 37 در بین دانشجویان، رتبه ممتاز را به دست آورد (شیرمحمد، 1391: 29). پس از بازگشت به کشور در 1355، برای پرواز با هواپيماي شکاری- بمبافکن اف 5 برگزيده شد. با پشت سر گذاردن دوره آموزشي رزمي اين هواپيما، به‌عنوان افسر شعبه امنيت موشک و مواد منفجره در دايره امنيت پرواز و زميني، در پايگاه دوم شکاري تبريز انتصاب یافت (قاضی‌میرسعید، 1399: 488). در مهر 1357 همراه با ستوان‌یکم خلبان حسین لشکری، به پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول منتقل شد (خلیلی و دیگران، 1398: 130 و نمکی عراقی و دیگران، 1398: 221). در همین ایام با خواهر یکی از همکاران و دوستان صمیمی خود به نام ستوان‌یکم خلبان محمود رئیسی که بعدها به درجه سرتیپ‌دومی و دریافت نشان فتح ۲ مفتخر و بازنشسته شد، ازدواج کرد و تشکیل خانواده داد که حاصل آن، یک فرزند پسر است (شیرمحمد، 1398: 26). درگیریهای مرزی بین ایران و عراق، در تابستان 1359 افزایش یافت و پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول، در حالت آمادهباش قرار گرفت. جنگندههای عراقی در سی‌ویکم شهریور 1359، به پایگاههای هوایی و فرودگاه‌های ایران هجوم بردند و تنها خسارت اندکی را به بار آوردند. تمام پایگاه‌ها در پاسخ به این تهاجم، به حرکت در آمدند تا در اجرای طرح از قبل طرح‌ریزی‌شده نیروی هوایی موسوم به البرز، توان هوایی دشمن را نابود کنند. چهل فروند جنگنده شکاری- بمبافکن اف 5 از پایگاه دزفول، در این عملیات حضور داشتند که نصرالله اصیل‌ادب، خلبانی یکی از همین هواپیماها را به عهده داشت و توانست با‌موفقیت، پایگاه هوایی ناصریه عراق را بمباران کند. وی پروازهای متعددی از مبدأ پایگاه دزفول برای مقابله با دشمن بعثی انجام داد که در این میان میتوان به پروازهای پشتیبانی آتش و انهدام نیروهای دشمن در خطه خوزستان در روزهای ششم، هفتم، هشتم، نهم، دهم، دوازدهم، پانزدهم، نوزدهم، 21 و 23 مهر 1359 اشاره کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 5: 394 و 422). سرانجام در سوم آبان 1359 یک دسته دو فروندی هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 5 ایی تایگر به خلبانی فریدون ارباب و نصرالله اصیل‌ادب با مأموریت انهدام مراکز تجمع نیروهای دشمن در جبهه آبادان، به پرواز در آمدند که پس از اجرای مأموریت، هواپیمای جلودار به‌مقصد رسید؛ اما هواپیمای دوم بازنگشت. این هواپیما به خلبانی ستوا‌ن‌یکم نصرالله اصیلادب در حین انجام مأموریت، مورد اصابت پدافند هوایی دشمن قرار گرفت و خلبان آن نیز به شهادت رسید. طبق گزارش خلبان جلودار، در عبور دوم در نزدیکی آبادان، به تجمع نیروهای دشمن برخورد کردند و خلبان شماره 2 اظهار کرد که برروی هواپیمایش آتش گشودند. به‌این‌ترتیب جنگنده اف 5 سرنگون شد (همان ، ج 5 : 165). در این وضعیت، خلبان خود را با صندلی پران به بیرون پرتاب کرد و با چتر به‌سمت زمین فرود آمد؛ اما منطقه فرود در حوالی شادگان، ازطرف نیروهای عراقی اشغال شده بود. آن‌ها مناطق مختلفی را مین‌گذاری کرده بودند و نصرالله اصیل‌ادب حین فرود به دلیل انفجار مین، دچار جراحت‌های زیادی شد و در نهایت به شهادت ‌رسید. نیروهای عراقی پیکر مطهرش را به عراق منتقل کردند. صلیب سرخ جهانی چند ماه بعد، چند کارت شناسایی و یک عکس از بدن مطهر این شهید به جمهوری اسلامی ایران ارسال کرد که حاکی از تأیید شهادت این خلبان بود. بنا به گزارش صلیب سرخ جهانی، پیکر این شهید بزرگوار، غریبانه در یکی از گورستانهای شهر بصره دفن شده است. (شیرمحمد، 1399: 274). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج ۷، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ شیرمحمد، محسن، مردان آسمان، قم، آفرینه، 1391؛ شیرمحمد، محسن، پاکبازان عرصه عشق، تهران: صنایع هوایی، شماره 319، 1398؛ شیرمحمد، محسن، ابابیل دزفول، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399. قاضی‌میر‌سعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۵، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اطفای حریق در هشت سال دفاع مقدس، آتش‌نشانان براي اطفاي حريق كشتي‌ها، بايستي به علومي مانند ساختمان كشتي، عوامل اطفاكننده و پيشگيري‌كننده از حريق روي عرشه‌، طرح اضطراري موجود و اصول تعادل و شناوري كشتي آشنا باشند. چنانچه آتش‌نشانان با تكنيك‌هاي اطفای حريق دريايي و مباحثي مانند فاكتورهاي مرتبط با حوادث دريايي، مواد خطرناك در كشتي و بندر، آب‌راه‌هاي دريايي و ساير ريسك‌هاي دريايي و همچنين ايمني اين موضوعات آشنا نباشند، اطفای حريق‌هاي بندري و كشتي‌ها، امري خطرناك خواهد بود كه مي‌تواند منجر به از‌بين‌رفتن سرمايه‌ها و حتي غرق كشتي شود. تیم اطفای حریق نیروی دریایی ارتش با توجه به کمبود امکانات و بحران‌های بی‌نظیر در دوران دفاع مقدس با عملیات مهار آتش در پالایشگاه‌ها و سکوهای نفتی، نقش بی‌بدیل خود را ایفا کرد. از همان شروع جنگ که کشتی‌ها، پالایشگاه و سکوهای نفتی مورد حمله‌ی هوایی دشمن قرار گرفتند، آتش‌نشانان نیروی دریایی ارتش برای اطفای حریق وارد عمل شدند. شجاعت و فداکاری و ایثار آن‌ها، منحصر به صحنه جنگ نبود؛ بلکه به‌صورت شبانه‌روزی برای کمک به حادثه‌دیدگان، بایستی قبل از بقیه گروها، خود را به محل حادثه رسانده و مشغول عملیات امداد و نجات شوند. آن‌ها در مأموریت‌های دیگر، برای نجات جان انسان‌ها یا منافع ملی و اقتصادی، جان خود را در طبق اخلاص گذاشته و فداکاری کرده‌اند. به گوشه‌ای از رشادت‌ها و تلاش‌های این عزیزان که اغلب دیده نشده، اشاره می‌کنیم: در پي آتش‌سوزي‌های متعدد در منطقه آبادان و خرمشهر كه اغلب براثر اصابت گلوله‌هاي توپخانه و خمپاره دشمن به نقاط مختلف اين شهرها ايجاد شد‌، فرمانده ايستگاه دريايي بندر امام با توجه به كمبود امكانات نيروهاي متخصص اطفای حريق در بندر امام، از منطقه دوم دريايي بوشهر درخواست کرد تا چند تيم آتش‌نشاني مجهز به وسايل مربوطه را سريعاً به بندر امام اعزام تا از آن طريق به منطقه آبادان عزيمت کنند» (تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 7: 46). در ١٦:٠٣ از بنــدرگاه اطــلاع دادنــد کــه آتش‌سوزي در فاصله بـين صـنايع دريـايي کشـتي شـريعتي مشاهده شده و بعداً مشخص شد که حریق روي يکـي از لنج‌ها بوده است. مراتب بلافاصله بـه اداره بنـدر عمليـات منطقـه و افسر جانشين اطلاع داده شد و تـيم‌هـاي آتـش‌نشـاني قرارگـاه کارخانجات، براي اطفاي حريق به محـل اعـزام شـدند و جانشين منطقه نیز به محل حادثـه عزيمـت کـرد. از کشتي شريعتي اطلاع دادند که چهار فروند لنج بـه‌کلـي سوخته و يکي از لنج‌ها نيز به‌شدت آسيب ديده است. در نهايت آتش‌سـوزي تحت کنترل قرار گرفت و به‌کلي خاموش شد. (همان، ج 12: 58) گروه رزمی ٤٢١ در گزارشي به پست فرماندهی ستاد نیروی دریایی ارتش اعلام کرد: پس از درخواست پایگاه ششم شکاری، يـک فرونـد بـالگرد نـیروی دریایی جهـت عملیات تجسس و نجات هواپیمای اف ١٤ سقوط‌کرده‌، به محل اعزام شد و پس از اطفای حریق، اجساد نیمه‌سوخته خلبانان را به بوشهر ترابری کرد (همان، ج 13: 433) فرمانده ناوچه توپدار ماهان اعلام کرد که نفرات ناوچه به‌صورت داوطلبانه برای اطفای حریق ناوچه تیران که در مهرماه مورد اصابت موشک قرار گرفته بود، اعزام شدند. نفرات با ایثار و ازخودگذشتگی حریق ناوچه مزبور را که در حال انفجار بود‌، اطفا کردند و یازده تن از نفرات آن ناوچه را با کمک ناوچه کیوان نجات دادند. نیروی رزمی ٤٢١ با تأييد مراتب فوق، از فرمانده منطقه دوم دریايي بوشهر خواست تا افرادی را که برای نیروی دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران گام برداشته و مي‌توانند سرمشق دیگران باشند، به نحو مقتضی مورد تشویق قرار دهند (همان، ج 15: 458). برای پیشگیری و کاهش این گونه حوادث، می‌توان درصد حوادث و خسارت را با اتخاذ روش‌های زیر به حداقل ممکن رساند: الف) افزایش آگاهی و آموزش برای گروه‌های مختلف به‌ویژه کارکنان خدوم نیروی دریایی در مشاغل عملیاتی و غیره؛ ب) اختصاص امکانات و تجهیزات مدرن روز به‌ویژه تولیدات داخل؛ ج) تو��ه به روحیه و رفاه کارکنان خدوم آتش‌نشان و ارج‌نهادن به تلاش‌ها‌، رشادت‌ها و حماسه‌های ماندگار آن‌ها به‌ویژه در هشت سال دفاع مقدس. ايمني آتش‌نشانان در اطفای حريق، يكي از مهم‌ترين موضوعاتي است كه بايستي به آن توجه شود؛ چرا كه آتش‌نشان آسيب‌ديده و از كارافتاده نه‌تنها نمي‌تواند وظيفه خود را انجام دهد؛ بلکه باعث ايجاد مزاحمت در عمليات نيز خواهد شد. استفاده از روش‌هاي علمي و عملي آتش‌نشاني در بنادر و دريا، باعث ايجاد امنيت بيشتري در منطقه تحت نظر سازمان‌ها خواهد شد و آسيب‌هاي منتج از عمليات‌هاي امدادي را به حداقل خواهد رساند و علاوه بر سيانت از سرمايه‌هاي سازمان، اموال مشتري را نيز بيمه خواهد کرد. مآخذ: تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 7، تهران: مرکز مطالعات راهبردی نداجا؛ تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 12، تهران: مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش؛ تقویم تاریخ مقدس نیروی دریایی ارتش، ج 13، تهران: مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش؛ تقویم تاریخ مقدس، ج 15، تهران: انتشارات مرکز مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش.
+اطلاعات الکترونیکی در جنگ الکترونیک، امروزه صاحب‌نظران و تدوین‌کنندگان راهبردهای نظامی، برنامه‌ریزی خود را برای جنگ در قرن بیست‌و‌یکم، بر پایه جنگهای اطلاعاتی و الکترونیکی (جنگال) استوار کرده‌اند. مدیریت جنگال به شبکه‌های حیاتی، اطلاعاتی و ارتباطی دشمن اطلاق میشود که جایگزین جنگهای خونین و خانمانبرانداز یا حداقل مقدمه این جنگ‌ها شده است. به‌علاوه امروزه هدف اصلی در یک جنگ، حمله به یک ناو، هواپیما و یا اهداف زمینی نیست؛ بلکه حمله به شبکه اعصاب که همان شبکه اطلاعات و ارتباطات دشمن است، مد نظر می‌باشد. از این منظر در جنگهای آتی سرباز، تانک و توپخانه، نقش اصلی و تعیین‌کننده‌ای را در نتایج جنگ ایفا نخواهند کرد؛ بلکه دستگاههای هوشمند، رایانه‌ها و سامانهمای ایجادکننده اختلال هستند که با داشتن توانایی در ایجاد ارتباط و دریافت اطلاعات، سرنوشت نهایی جنگ را رقم خواهند زد. ماهوارههای جاسوسی و مخابراتی، هواپیماهای بدون سرنشین، انواع هواپیماهای مخصوص جنگهای الکترونیکی، شبکههای فرستنده دیجیتالی و انتقال اطلاعات به رایانههای کوچک که قابل ‌حمل به‌وسیله سرباز است؛ به نحو چشمگیری بر اصول جنگ، اعم از اصل غافل‌گیری و وحدت فرماندهی تأثیر میگذارند. آن‌ها با نفوذ در سامانه اطلاعاتی و ارتباطی دشمن، در اولین گام، سعی در فلج‌کردن سامانه فرماندهی و نظارت مراقبت نیروی مسلح میکنند. نگرش سامانهای به جنگها و منازعات بشری در قالب اصول و تئوریهای فرماندهی و مراقبت در بستر شبکه‌های عملیات هوایی، پدافند هوایی، شناسایی الکترونیکی و ارتباطی (اطلاعات و عملیات)؛ عملیات موشکهای سطح‌به‌سطح در نیروی هوایی؛ شبکه‌های عملیات عرشه (شناورهای سطحی و زیر سطحی) در نیروی دریایی؛ همچنین شبکه‌های عملیات توپخانه صحرایی، موشکی، زرهی، خمپاره‌اندازها و پیاده‌نظام در نیروی زمینی، آنچنان به ارتباطات قوی و پیچیده در اِعمال هدایت، وحدت فرماندهی و کنترل‌های سریع، به‌علاوه اتخاذ تصمیم‌های قاطع و به‌موقع نیازمند کرده است که نقش تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی را در اجرای این اصول و شیوهها، نه‌تنها انکارناپذیر میسازد؛ بلکه هر اقدام نظامی بدون آن‌ها غیرممکن و قرین شکست است. در این راستا اهمیت جنگهای الکترونیکی چه در بُعد پشتیبانی الکترونیکی و چه در ابعاد آفندی و پدافندی، بیش از هر زمانی مورد توجه جدی فرماندهان نظامی قرار دارد. تأمین اطلاعات الکترونیکی مورد نیاز در زمینههای پشتیبانی الکترونیکی و ضدالکترونیکی جهت کاهش هرچه بیشتر امکانات و مقدورات آفندی و پدافندی سامانههای دشمن اعم از رادارهای تجسسی، اکتشافی، تعقیب‌کننده هدف و سامانههای مادون‌قرمز لیزری و ارتباطی؛ دفاع الکترونیکی نامیده میشود. ازطرفی تأمین اطلاعات الکترونیکی مورد نیاز جهت اقدامات ضد ضدالکترونیکی نیز در مقابل اقدامات جنگ الکترونیکی دشمن برای بهره‌برداری از طیف الکترومغناطیسی خودی انجام میشود. در حقیقت گاهی اوقات این امکان وجود دارد که ‌اختلال و یا تداخل ‌عمدی را ‌با بهره‌گیری از انواع حساسهها و فنون پدافند الکترونیکی و دیگر تجهیزات ویژه موجود در روی انواع‌ سامانههای پدافندی کاهش داد یا حذف کرد. عملیات ضد ضدالکترونیکی در طبقه‌بندی مشاغل نیروهای مسلح هر کشوری در ردیف مشاغل پشتیبانی عملیاتی رزمی محسوب میشود. دستیابی به چنین تحولاتی، در گرو اِعمال مدیریت مفید و مؤثر جنگ الکترونیکی به همراه سایر اقدامات سختافرازی، اطلاعاتی و عملیاتی سامانه فرماندهی و کنترل نیروهای مسلح در هر کشوری هست. اگرچه نیروی انسانی متخصص، توانمند و با انگیزه قادر است بسیاری از معادلات و محاسبات نظامی را در صحنه نبرد برهم زده و خالق حماسه‌های غیرقابل محاسبه و تصور گردد؛ با وجود این عناصر دیگری نیز برای تضمین پیروزی نیاز است. همان‌طوری‌که در دفاع مقدس هشت‌ساله عراق علیه ایران شاهد آن بودیم، بخش اعظم موفقیت در جنگ مرهون این عنصر بود (خلیلی و دیگران، ج 27، 1398: 4 و 7). نقش و اهمیت مدیریت جنگ اطلاعات و جنگهای الکترونیکی در اِعمال فرماندهی و کنترل در صحنههای هوایی، زمینی و دریایی نبرد، امری پذیرفته‌ شده و رکنی اساسی از ارکان اصلی جنگ‌های امروزی است و ملاحظه میکنیم که در این راستا، مقوله مدیریت امواج الکترومغناطیسی نقش اصلی را بر عهده دارد. چنانچه به‌عنوان نمونه، عملیات کار جمعآوری اطلاعات الکترونیکی از روزها قبل تا روزها بعد از عملیات زمینی طریقالقدس، به اطلاعات و شناسایی ابلاغ شد که در ادامه به برخی از فعالیتهای شاخص آن در طول عملیات اشاره میشود: در روز سهشنبه دهم آذر 1360 با توجه به موفقیتهای عملیات زمینی، بمبارانهای هوایی دشمن به اوج خود رسید و سرهنگ هشیار به‌منظور کاهش شدت حملات هوايي دشمن عليه نيروهاي لشكر 16 زرهی قزوین و 92 زرهي اهواز در منطقه كرخه، بستان و سوسنگرد؛ دستور داد محل ايستايي هواپيماهاي مأمور مراقبت مسلحانه هوايي در منطقه 3 در نزديكي اهواز، به نقاطی با محدوده مختصات جغرافيايي الف: َ3129 شمالي- َ4853 شرقي؛ نقطه ب: َ3226 شمالي- َ4840 شرقي و نقطه پ: َ3127 شمالي- َ4911 شرقي برای ایستایی جنگندههای رهگیر اف 14 تعیین شوند. براساس گزارش اطلاعات و شناسایی و فرماندهی پدافند هوایی در این نبردها، شدت حملات هوايي دشمن عليه يگانهاي نيروي زميني در دهلاويه، سوسنگرد و الدويب با كشف 62 مسير پروازي توسط رادارهاي دزفـول و اهواز شناسایی شد که بخشی از این اهداف شناسایی‌شده کاذب بودند که در نهایت منجر به تغيير محل ايستايي هواپيماهاي اف 14 گشت هوایی شد. ازسوي ديگر هواپيماهاي دشمن در 06:00 و 08:40 تلاش كردند تا هواپيماي رهگیر اف 14 مستقر در منطقه ایس��ایی شماره 3 را محاصره كنند كه با اخطار به‌موقع اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، موفق به سرنگونی آن نشدند؛ اما خلبانان هواپيماي شکاری رهگیر اف 14 با شليك موشك فونیکس در 15:45، يك فروند جنگنده دشمن را از پاي درآوردند (کلاسه اطلاعاتی 23-60، ردیف 24). در این روز معاونت اطلاعاتی با توجه به اینکه موشکهای رهاشده ازسوی جنگندههای دشمن میبایست تحت کنترل رادار باشند، از اطلاعات و شناسایی الکترونیکی درخواست کرد تا چنانچه مشخصات رادار میراژهای یادشده توسط سامانههای الکترومغناطیس (ایلنت) ضبط شده است، اطلاعات مربوطه را گزارش کند (کلاسه اطلاعاتی 56-60، ردیف 11). معاونت اطلاعات نیروی هوایی در پانزدهم آذر 1360 فعالیت رادارهای وابسته به سیستم دفاعی کشور عراق را به شرح سه دستگاه رادار وابسته به سیستم موشکی سام 6 در 11:07، 11:40، 11:41، 11:55، 11:57 و 12:57 در منطقه چنانه، یک دستگاه رادار وابسته به سیستم موشکی سام 8 شوروی و یک دستگاه رادار وابسته به سیستم موشکی سام 2 را برای اولین بار در زاویه 255 امیدیه رهگیری و جهت اقدامات جنگ الکترونیک گزارش کرد (کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 46 و 47). اطلاعات شناسایی و الکترونیکی در همین زمان، فعالیت هواپیماهای رزمی عراق را به شرح نقش رلهکننده یک فروند بالگرد سوپرفرلئون از پایگاه شعیبیه، سه فروند بالگرد از پایگاه نامعلوم، دو فروند بالگرد از الرشید، چهار فروند میگ 21 از الکوت، دو فروند میگ 23 از الکوت، شش فروند میگ 21 از الرشید، دو فروند بمبافکن تی.یو 22 از حبانیه و یک فروند میگ 21 از پایگاه ناصریه تحت کنترل رادارهای حبانیه، الرشید، عماره، کوت و عزیزیه (شعیبیه) در 14:35 در بخش مرکزی و جنوبی عراق و دو فروند هواپیمای دشمن که تحت کنترل رادار ناصریه و عماره بین 08:12 تا 10:06 در بخش جنوبی عراق فعالیت داشتند، رهگیری و گزارش کردند (کلاسه اطلاعاتی 23-60، ردیفهای 1+37). در شانزدهم آذر1360، فعالیت رادارهای وابسته به سیستم دفاعی و فعالیتهای رزمی پروازی کشور هدف را به شرح یک دستگاه رادار وابسته به توپهای زمین‌به‌هوای 57 میلی‌متری و فعالیت هواپيماهاي ميراژ جهت پوشش راداری و تاکتیکی یکدیگر (پشتیبانی متقابل) بهصورت دوفروندي در مأموریتهای گشت هوایي منطقه خرمشهر، سوسنگرد و اهواز از پايگاه شعيبيه، فعالیت گشت رزمی و نقش رله‌کننده دو فروند میگ 23 از پایگاه شعیبیه، دو فروند بالگرد از پایگاه الرشید تحت کنترل رادارهای شعیبیه، ناصریه و عماره بین 10:21 تا 12:30 در جنوب، ده فروند میگ 21 از الرشید، دو فروند بالگرد ام.آی 8 از پایگاه الرشید و دو فروند میگ 21 از پایگاه کوت تحت کنترل رادارهای کوت، عزیزیه و الرشید بین 07:08 تا 17:04 را رهگیری و در همان زمان به سامانههای دفاعی گزارش کردند (کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 35). در هفدهم آذر 1360، فعالیتهای رزمی پروازی کشور هدف را به شرح دو پرانه میگ 21 از پایگاه الکوت بین 12:01 تا 12:43 به غرب ایران، رهگیری دو پرانه میگ 21 از پایگاه الرشید بین 19:13 تا 19:51 در عملیات تمرین، دو پرانه بمبافکن دوربرد تی.یو 22 از پایگاه حبانیه (هضبه) بین 10:55 تا 11:04 در عملیات تمرینی و تقرب را رهگیری و گزارش کردند که هواپیماهای دشمن با توجه به عکسالعمل نیروهای خودی، بدون هیچگونه عملیاتی به پایگاه خود بازگشتند (کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 3+18). جنگندههای بلندپرواز میگ 25 (فاکسبت) و تعدادی میراژ اف 1 فرانسوی در تابستان 1360، رسماً تحویل نیروی هوایی ارتش عراق شد؛ به‌‌طوری‌که جنگندههای میراژ عملاً در آبان همان سال در آسمان خوزستان وارد کارزار شدند و در پی آن در ششم اسفند 1360، سرانجام شبکه پدافندی کشور موفق به رهگیری یکی از پرنده‌های مافوق صوت و بلندپرواز میگ 25 شد که با سرعتی بیش از دو برابر سرعت صوت، از آسمان ایران خارج می‌شود. چند روز بعد در نوزدهم اسفند 1360، سایتِ اطلاعات الکترونیکیِ منطقه غرب متعلق به اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، پرواز عملیاتیِ یک فروند هواپیمای شناساییِ میگ 25 را از پایگاه حبانیه در عراق مورد تأیید قرار داد. متعاقب آن و در روزهای آتی، نوع رهگیر این هواپیما نیز در تیررس سامانه‌های پدافند راداری قرار گرفت و به‌عنوان تهدیدی جدید به مبادی ذی‌ربط معرفی شد (خلیلی و دیگران، ج 27، 1398: 58). در جنگهای آتی، جنگ‌افزارهای هوشمند به‌جای تخریب انبوه (مانند تولید انبوه کشته) اهداف خود را انتخاب میکنند. این جنگ‌افزارهای باهوش، نیازمند سربازان و فرماندهانی باهوش هستند که باید کاری غیر از چکاندن ماشه انجام دهند. دانایان به اتکای دانایی خود، بر مسائل ومشکلات خویش فائق میآیند و در این میان، نادانان بیش‌‌از‌پیش احساس ناامنی خواهند کرد. (ضیا، 1396: 139). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 27، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ ضیا، علی، کاربرد سیگنالهای الکترونیکی و فناوری اطلاعات در جنگ اطلاعات، تهران: مرکز راهبری نیروی هوایی ارتش، 1396؛ کلاسه اطلاعاتی 23-60، ردیفهای24 و 1+37؛ کلاسه اطلاعاتی 56-60، ردیف 11؛ کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیف 3+18؛ کلاسه اطلاعاتی 58-60، ردیفهای 35، 46و 47.
+اطلاعات الکترونیکی، اطلاعات به دست‌آمده از طریق تجزیه‌وتحلیل انتشار امواج راداری را ایلنت یا اطلاعات الکترونیکی می‌خوانند. واژه ایلنت (اطلاعات الکترونیکی)، از تخصص‌های فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی (فاشا) است. به اطلاعاتي که از طریق تجزیه‌وتحلیل انتشار امواج راداری به دست می‌آید، اطلاعات الكترونيكي (ایلنت) می‌گویند. اطلاعات الکترونیکی، مكمل اطلاعات ارتباطي است. مسئولیت ره‌گیری سیگنال‌های الکترونیکی راداری در ابعاد نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای منطقه و نیروهای فرامنطقه‌ای مستقر در منطقه، بر عهده فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی است. ماهیت پروازی اهداف پرنده، تهدیدات شناورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، جابه‌جایی شناورهای نظامی، موشک‌های زمین‌به‌زمین، زمین‌به‌هوا و هوا‌به‌زمین، جابه‌جایی هواپیماها و فعالیت هواپیماهای ضد رادار توسط سامانه‌های ایلنت قابل ره‌گیری می‌باشد (شاه‌محمدی، 1397: 9). بخشی از اطلاعات سیگنالی- ایلنت، حوزه‌ای بسیار وسیع و جامع از جمع‌آوری، پردازش و تجزیه‌‌وتحلیل اطلاعات حاصل از امواج الکترومغناطیسی تشعشع‌شده از منابع دشمن بالقوه، به‌منظور هرگونه برنامه‌ریزی راهبردی و یا کاربرد رزمی است. در فن اطلاعات ایلنت، اطلاعات ناشی از اهداف مورد علاقه، به طور معمولی به‌صورت علائم و سیگنال‌های الکترونیکی جمع‌آوری و پس از اعمال فرایند مختلف پردازشی و تحلیلی، به اطلاعات معنی‌دار نظامی تبدیل و در نهایت با انجام ارزیابی‌های متعدد خیلی‌فوری در اختیار مصرف‌کنندگان ‌راهبردی، سیاست‌مداران، عملیاتی و فرماندهان میدان نبرد قرار می‌گیرد. با وجود اینکه اطلاعات ایلنت در اساس یک فعالیت راهبردی است؛ ولی در کاربردهای عملیاتی نیز بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. مصرف‌کنندگان اصلی اطلاعات ایلنت علاوه بر فرماندهان نظامی، مسئولان رده‌های بالای نیروهای نظامی و تصمیم‌گیرندگان سطوح ملی را نیز شامل می‌شود. فعالیت‌های اهداف هوایی، دریایی و زمینی کشورهای منطقه، به‌وسیلۀ سامانه‌های ایلنت قابل رهگیری است (شاهی‌وندی، 1397: 7). داشتن اطلاعات کامل از فعالیت‌های نظامی، انتظامی، سیاسی و اجتماعی کشورهای هم‌جوار برای حفظ تمامیت ارضی و اقتدار ملی هر کشور، یک اصل قلمداد گردیده و کشورهایی که در زمینه‌ دستیابی به چنین اطلاعاتی موفق عمل کنند، بدون شک جایگاه ویژه‌ای را در عرصه روابط بین‌الملل کسب و امنیت و اقتدار ملّی خود را در ابعاد سیاسی، نظامی و اقتصادی تضمین می‌کنند. بنابراین بهره‌برداری از یک سازمان اطلاعاتی جامع ضمن اینکه موجب تحقق نیازمندی‌های بالا می‌شود، نقش بسیار ارزنده‌ای نیز در تقویت بنیه دفاعی و سیاست بازدارندگی در مقابل نفوذ دشمن ایفا خواهد کرد (شاه‌محمدی، 1397: 11). مأموریت ایستگاه‌های ایلنت، جمع‌آوری اطلاعات راهبردی و تاکتیکی از فعالیت‌های نیروهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. این اطلاعات به ‌دست‌‌آمده پس از پردازش،‌ مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته و در نهایت پس از تأیید نهایی در ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران و ستاد کل نیروهای مسلح، جهت برنامه‌ریزی‌های بلندمدت لشکری و کشوری و براساس نظریه نظامی و دفاعی کشور ارسال می‌شود (همان: 19). پیش از پیروزی انقلاب؛ منابع جمع‌آوری اطلاعات ایلنتی شامل یک ایستگاه زمینی ثابت در ایلام و دو ایستگاه متحرک که هر دو در طول نوار مرزی غرب کشور قرار داشتند. به‌علاوه دو فروند هواپیمای سی 130 و یک مرکز موقت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات سیگنالی در تهران، تکمیل و تحویل داده شد. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و اخراج مستشاران آمریکایی، ادامه انجام ره‌گیری‌های ایلنت با امکانات یک فروند هواپیمای سی 130 و پنج سایت در ایلام، امیدیه، غدیرخم، گنو و سد دز به مأموریت خود که جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی تجزیه‌وتحلیل اطلاعات دریافتی و ارائه به مبادی ذی‌ربط بود، ادامه یافت (همان: 43). در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، ایستگاه‌های راداری پدافند هوایی، به‌خصوص ایستگاه‌های شناسایی اطلاعات ایلینتی، به‌عنوان یکی از آماده‌ترین واحدهای ارتش ازنظر تجهیزات و نیروی انسانی شناخته می‌شدند. در اوایل انقلاب و جنگ تحمیلی، مزدوران داخلی و منافقین با هدایت بعثی‌ها، اقدام به ایجاد اختلال در عملکرد ایستگاه‌های راداری و اطلاعات و شناسایی کردند. گروه اطلاعات و شناسایی در بخش ایلینت، علاوه بر شناسایی انواع هواپیماهای مختلف و تشخیص نوع جنگ‌افزارهای مورد استفاده هواپیماهای دشمن، شناسایی و تشخیص انواع ایستگاه‌های راداری و جنگ‌افزارهای پدافند هوایی دریاپایه و زمین‌پایه دشمن را انجام می‌داد (همان: 7). با توجه به شروع جنگ تحمیلی و نیاز کشور به جمع‌آوری اطلاعات ایلینتی به‌ویژه در بُعد رزمی، اقداماتی به‌منظور سایت‌یابی در مناطق حساس انجام و با توجه به اولویت مناطق هدف، ایستگاه‌های متعددی تأسیس شد که در مواردی برای بالابردن راندمان عملیاتی و شرایط منطقه، جابه‌جا شدند. به‌عنوان‌ مثال می‌توان به ایستگاه‌های امیدیه و غدیرخم اشاره نمود که بعد از مدتی به ایستگاه‌های بهبهان و بندر طاهری تغییر مکان یافتند (همان: 12). فعالیت هواپیماهای ترابری و نظامی، جنگنده‌ها و آواکس، رادارهای ثابت زمینی، رادار مراقبت ساحلی، رادارهای اخطار اولیه و ارتفاع‌یاب، رادارهای وابسته به موشک‌های سام 2، سام ۳، سام 6، سام 8، توپخانه ضد هوایی، رادارهای هواشناسی، رادار موشک فراگ، رادارهای ناوچه‌های عراقی و شناورهای دریایی عراق و کشورهای منطقه و جمینگ در ایستگاه‌های فاشا نیز توسط تخصص ایلنت در هشت سال دفاع مقدس قابل ره‌گیری بوده است. (همان: 15). مآخذ: شاه‌محمدی، عبدالمطلب، پرواز بی‌بازگشت، تهران: نیروی پدافند هوایی‌، ۱۳۹۷؛ شاه‌محمدی، عبدالمطلب، فاشا قبل از انقلاب، تهران: نیروی پدافند هوایی، ۱۳۹۷؛ شاهی‌وندی، مجید، فاشا در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، ۱۳۹۷.
+اطلاعات الکترونیکی، جمع آوری با هواپیما. اطلاعاتي ‌كه ‌از رهگيری، بررسي، پردازش‌ و تجزیه‌‌و‌تحلیل ‌تشعشعات ‌سیگنال‌های ‌ارتباطی و غيرارتباطي ‌و راديويي ‌دشمن ‌حاصل ‌می‌شود، ‌داراي‌ دو ‌‌قسمت ‌‌عمده ‌‌اطلاعات ‌مخابراتی (كامنت) و اطلاعات ‌الکترونیکی (ايلنت) است (ضیا، علی، 1396). اطلاعات كامنت شامل هدايتجمع‌آوری، پردازش و تجزیه‌‌و‌تحلیل اطلاعات دريافتي از امواج الکترومغناطیسی دشمنان بالفعل و بالقوه (راديویي، تلفن، دورنگار، پرينتر و پیغام‌های رمزشده و ديتا) می‌باشد كه نتايج اين فعالیت‌ها در ابعاد اطلاعات رهگيري هوایي، اطلاعات پدافندي،‌ اطلاعات ‌پليس ‌و ديپلمات، ‌اطلاعات ‌دريایي، اطلاعات ‌زميني و اطلاعات نيروهاي مرزبانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اطلاعات ايلنت نیز شامل هدايت،‌ جمع‌آوری، ‌پردازش ‌و تجزیه‌‌وتحلیل ‌اطلاعات ‌دريافتي ‌از ‌امواج ‌الكترومغناطيسي ‌دشمنان ‌بالفعل ‌و بالقوه ‌در ارتباط ‌با فعاليت ‌سیگنال‌های ‌راداري ‌و غیرارتباطی ‌به‌منظور آشكار ‌و مشخص‌کردن عملکرد پارامترهای رهگيري‌‌شده است و سیگنال‌های غیر مخابراتی دشمن را به‌منظور تعیین جزئیات سامانه‌های الکترومغناطیسی دشمن، دریافت می‌کند تا بتواند اقدامات الکترومغناطیسی را برای آن‌ها تدارک ببیند (والتز،  1385: 195 و 233). تعدادی از هواپیماهای ترابری متوسط و سنگین نهاجا به سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی مجهز بودند و در دوران دفاع مقدس بههمراه کارکنان پرتلاش اطلاعات و شناسایی الکترونیکی؛ به‌ طور شبانه‌روزی علیه تحرکات و سامانههای هوایی، پدافندی دشمن، حرکت ‌کاروان کشتیهای تجاری و نفت‌کش‌ها و مأموریتهای ویژه عکس‌برداری هوایی وارد عمل شدند و اطلاعات ارزشمندی از علائم الکترومغناطیسی و رادیویی موجود در منطقه را بلادرنگ و لحظهای و پردازش‌شده در اختیار مسئولان امر قرار دادند. آنها اطلاعات لحظهای را از پرواز هواپیماهای متجاوز، سایتهای موشکی و پدافند هوایی، جابهجایی آنها و شنود مکالمات رادیویی عراقیها؛ جمعآوری و گزارش کردند و توانستند به این وسیله به نوبه خود، نقش حیاتی در نبردهای هوایی، عملیاتها و روند دفاع مقدس ایفا کنند (صنایع هوایی: 1393، 239: 16). اطلاعات رهگیری‌شده از فعالیت تاکتیکی هواپیماهای عراقی که در اولویت اول برنامه‌ریزی کاری هواپیما‌های جمع‌آوری هوایی قرار داشت، دقیقاً برابر آنچه رهگیری و شناسایی می‌شد؛ به‌منظور هدایت هواپیماهای جمعی نیروی هوایی و یا استفاده از سکوهای موشکی و مواضع زمین‌به‌هوا، در اختیار مراکز تصمیم‌گیر منطقه قرار می‌گرفت تا از حملات هواپیماهای دشمن جلوگیری و در صورت امکان نسبت به انهدام هواپیماهای متجاوز اقدام کند. هواپیماهای جمعآوری اطلاعات در تمام مدت هشت سال دفاع مقدس، برابر نیازمندی اطلاعاتی در راستای جمعآوری اطلاعات الکترونیکی، موقعیت‌یابی تهدیدات و مواضع موشکی و راداری، رهگیری ارتباطات بین هواپیماهای شکاری، بمباران، رله‌کننده، مراکز کنترل راداری، ارتباطات بین ایستگاه‌های مختلف راداری و ارتباطی و ارتباطات نیروهای سطحی و خدمات پشتیبانی رزمی؛ روزانه بین سه تا یازده ‌ساعت در مسیرهای انتخابی و تعیین‌شده در نزدیکی نوار مرزی‌ و با حمایت هواپیماهای‌ رهگیر‌ و ‌سیستم کنترل فرماندهی نیروی هوایی ارتش، پرواز و می‌کردند اطلاعات مربوط به فعالیت نیروهای عراقی به‌ویژه نیروی هوایی آن کشور را در زمان، رهگیری نموده و ضمن اطلاع به ایستگاه‌های رادار و پست فرماندهی و گزارش تکمیلی آن در مرکز پردازش اطلاعات، به‌صورت کامل تهیه و به مبادی ذی‌ربط ستادی منعکس می‌کردند. هواپیمای خفاش در چندین نوبت، مورد تهدید هواپیماهای شکاری عراق قرار گرفت که یک مورد آن، در  13:30 نهم آذر 1360 توسط هواپیمای شکاری میگ 21 دشمن بود. دو فروند بوئینگ 707 جهت تجهیز به سامانههای شنود و عکسبرداری هوایی، در 1354 به آمریکا اعزام شدند؛ ولی متأسفانه بعد از پیروزی انقلاب، بدون تجهیزات از طریق دادگاه لاهه به نیروی هوایی ارتش باز گردانیده شدند. در نهایت یکی از هواپیماهای فاقد تجهیزات بوئینگ 707 در خلال دفاع مقدس (1366)، تحت پروژه‌ای با ‌عنوان «آب‌رسانی در یگان اطلاعات و شناسایی» با همکاری سازمان‌های مجتمع اوج و بهره‌گیری از تجهیزات هواپیمای آسیب‌دیده سی 130، مورد استفاده قرار گرفت و پس از مطالعه کتب فنی و آماده‌سازی کف هواپیما و ساخت کابینت‌های مخصوص نصب تجهیزات و اجرای کابل‌کشی آر.اف و آی.اف، تجهیزات لازم به آن جابه‌جا شد و پس از آزمون اولیه و پروازهای آزمایشی، عملاً در خط عملیاتی قرار گرفت و توان رهگیری واحدهای اطلاعات الکترونیکی را افزایش و ارتقا داد. (ضیا، 1396). مآخذ: شاهدی، مظفر، سازمان اطلاعات و امنیت کشور،  1335- 1357، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386؛ صنایع هوایی، 1393؛ ضیا، علی، سیگنالهای الکترونیکی در عرصه‌های نظامی در دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی  نهاجا، 1396؛ والتز، ادوارد، جنگ اطلاعات- اصول و عملیات، ترجمه اکبر رنجبر، حسن حاج‌قاسم و محمود فخرایی، تهران: مؤسسه آموزش و تحقیقات صنایع دفاعی، طرح فرا سازمانی فاوا نیروهای مسلح، 1385.
+اطلاعات سیگنالی (سیگنت)، جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی. سیگنت بخشی از تقسیم‌بندی جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی است که به رهگيري، شناسايي و موقعيت‌يابيِ انتشارات الكترومغناطيس از سامانه‌های هدف می‌پردازد. ماحصل این فرآیند پس از پردازش‌هاي سنگين، با ديگر منابع نيز تلفيق و منجر به كسب تصويري شفاف از توانمندي‌هاي رزميِ کشور هدف شده كه در پايگاه داده‌های تهدید ذخيره مي‌شود. سابقه پيدايش سیگنت، به اواسط قرن هجدهم و جنگ‌های داخلی آمریکا میان متحدين و جدايي‌طلبان بازمی‌گردد که در آن پياده‌نظامِ طرفین، سعي در قطع خطوط تلگراف و شنود اطلاعاتِ يكديگر را داشتند. این روش که فرصت تصمیم‌گیری و واکنش سريع را به فرماندهان هر دو گروه می‌داد، مبناي پیدایش اطلاعات سي��نالي و سپس تكنيك‌هاي فريب و اخلال در حوزه جنگال شد. با ورود آمريكا به جنگ جهانيِ اوّل، واژه سیگنت رسماً به عرصه شنود نظامي راه یافت. در اواخر ‌دهه 1340‌، اطلاعات سیگنالی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، فعالیت خود را در حوزه کنترل تهدیدات پیرامونی آغاز کرد. با ورود گیرنده‌های مدرن جمعآوری اطلاعات از آمریکا و آموزش کاربران این رسته در ابتدای دهه 1350‌، ایران جزو معدود کشورهای منطقه بود که با سامانه‌های پیشرفته سیگنت (مستقر در سایت‌های زمینی و پرنده)، توانایی نفوذ به عمق مرزهای همسایگان خود را داشت. شروع جنگ تحمیلی را می‌توان دوران تسلط و مديريتِ سیگنت بر طیف الکترومغناطیس تلقی کرد. فرماندهان خودی در آن ایام به‌شدت نیازمند آگاهی از مقدورات تهاجمي دشمن و سامانه‌هاي الكترونيكيِ وابسته به آن‌ها بودند و سیگنت نیز قادر به تأمین این داده‌های باارزش بود. عرض باند وسیع، آنتن‌های جهت‌یاب، حساسیت بالای حس‌گرها (رهگیری منبع انتشار تهدید در بُعد مسافت و از طریق پرتوهای جانبی یا انتهایی) و پوشش فرکانسی تا هجده گيگا هرتز، سیگنت را تبدیل به ابزاری توانمند در تقویت امنیت ملّی و کمک به تبیین سیاست دفاعی کرده بود (مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1375). اگرچه سیگنت مدت‌ها قبل از تجاوز عراق، تمامی تحرّکات ارتش این کشور را رصد و گزارش می‌کرد، بااین‌حال حضور این مجموعه را در بعدازظهر 31 شهریور 1359 و در عملیات موسوم به «انتقام» می‌توان مشارکت رسمی سیگنت در حلقه دفاعی مقابله با عراق محسوب کرد. فردای آن روز که نیروهای آفندی و پدافندی ارتش با یکپارچگی تمام، طرح دفاعی البرز یا «کمان 99» را اجرا کردند، سامانه اطلاعات سیگنالی با کنترل تشعشعات ساطع‌شده از زمین و آسمان کشور هدف، نقش ارزنده‌ای در کسب برتری هوایی، مراقبت از پرنده‌های خودی و شناسایی تهدیدات موجود ایفا کرد. «کمان 99» با توجه به حجم، وسعت صحنه نبرد و تعداد هواپیماهای درگیر؛ یکی از گسترده‌ترین عملیات تاریخ نبردهای هوایی است (معاونت اطلاعاتی نیروی هوایی ارتش، 1369). سیگنت در راستای مراقبت از تردد کاروان کشتیهای تجاری و نفت‌کشها نیز در خط مقدمِ اعلام هشدارهای به‌هنگام قرار داشت. سایت‌های زمینی و پرنده اطلاعات سیگنالی، هماهنگ با گروه رزمی 421 نیروی دریایی ارتش و همگام با پایگاههای شکاری و مرکز عملیات پدافند هوایی، توانایی خود را در شناسایی بالگردهای تهاجمی سوپرفرلئون و ناوچه‌های موشک‌انداز عراق موسوم به «اُوزا» به نمایش گذاشتند. عناصر ورزیده سیگنت با حضور در سایت بندر امام (ره) ضمن تشریح آرایش تهاجمی عراق در دریا، به هماهنگی و تبادل اطلاعات میان واحدهای آفندی و پدافندی پرداخته و نیازمندی‌های گروه رزمی 421 را به مراکز پردازش منطقه‌ای، سایتهای زمینی و گردان پروازی سایت پرنده منتقل می‌کردند (دایره گزارش‌های فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1370). سیگنت در زیرمجموعه خود، به دو بخش اطلاعات الکترونیکی و ارتباطی تقسیم می‌شود. به‌منظور سهولت در ادامه بحث، شرح مختصری از این دو واژه ضروری است: الف) اطلاعات الکترونیکی (ایلنت): تمرکز روی بخشی از طیف الکترومغناطیس با هدف رهگیری و تفسیر مؤلفه‌های حاصل از انتشار سامانه‌های راداری (متعلق به هواپیماها، سایت‌های زمینی، شناورها، حلقه‌های پدافندی، تجهیزات ناوبری و تسلیحات الکترونیکی) را بر عهده دارد. اهداف ایلنت علاوه بر امور تاکتیکی، غالباً راهبردی بوده و در مواردی ازجمله ترسیم چیدمان رزم الکترونیکی، هدایت فعالیت‌های جنگ الکترونیک و کمک به راهبرد صنایع دفاعی در کشور بسیار ضروري هستند. با فرض رهگیری یک سامانه راداري، هفده مؤلفه، مد نظر کاربر ایلنت قرار دارد که در جدول زیر به اهم آن‌ها اشاره می‌شود:
+ب) اطلاعات ارتباطی (کامینت): تمرکز روی بخش ارتباطات نظامی و گاهی نیز سیاسی و اجتماعی کشور هدف به‌منظور شنود شبكه‌های فرماندهي و كنترل در سطح ارتش، پليس، روابط بين‌الملل و استخراج داده‌های تکنیکی از آن‌ها دنبال می‌کند. كامينت نيز در هر دو بُعد تاكتيكي و راهبردي فعالیت دارد. سامانه‌هاي كامينت در زمان صلح، بهترين فرصت را براي آموزش‌هاي تاكتيكيِ فرماندهان فراهم ساخته و نقاط قوت و ضعف شبكه‌هاي ارتباطي خودي، ميزان امنيت ارسال و مهارت کاربران مسئول (راديویي، مورس، تلفن، فكس، پرينتر و ارسال پيامهاي رمز شده) را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد. در شرایط معمول، تمرکز عمده کامینت روی ساختار شبكه‌هاي ارتباطي و فعالیت پایگاه‌های هوایی به‌ویژه مهارت پروازی خلبانان، تاکتیک‌های مورداستفاده جنگنده- بمب‌افکن‌ها و کمّیت و کیفیت ناوگان ترابری کشورهای هدف قرار دارد (مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1380). در دوران جنگ تحمیلی برخی مراکز تحقیقاتی نظیر مؤسسه آموزشی و پژوهشی صنایع دفاعی، انستیتو ایز ایران و برخی دانشگاه‌های معتبر کشور، داده‌های سيگنت را در طرح‌ريزی و تدوین سناریوی رزمی، برنامه‌ریزیِ بازی جنگ و شبيه‌سازي عملیات جنگال مورد استفاده قرار می‌دادند. در مقطعی از جنگ که هواپيماي ميگ 25 حريم هوايي كشور را مورد تجاوز قرار داده و با بمباران‌های شبانه، به يك جنگ رواني گسترده پرداخته بود؛ عملکرد مؤثر پدافند هوایی، تا حد زیادی مانع از نفوذ این پرنده به حریم هوایی میهن اسلامی می‌شد. به عقیده کاربران سیگنت، در صورت بهره‌برداری از اطلاعات سيگنالی و تأمين پادهاي مناسب جنگال در فركانس پايين، امكان خنثي‌کردن مأموريت اين هواپيما بسیار محتمل بود. در حقیقت، بانك اطلاعاتي سیگنت، منبع ارزشمند و معتبري براي استفاده در طرح‌هاي کوتاه و بلندمدّت عملياتي محسوب مي‌شود (مرکز تجزیه‌وتحلیل اطلاعات سیگنالی، 1370). از نکات برجسته و تاكتيكيِ سيگنت می‌توان به شناسایی هواپيماهاي حامل موشك‌هاي ضد تشعشع اشاره کرد که زیر بدنه بمب‌افکنِ قدیمیِ سوخو 22 نصب می‌شد. این تسلیحات، تهدیدی جدّی علیه رادارهای خودی بود و اعلام هشدار سیگنت نسبت به حضور قطعی پرنده‌های حامل موشک ضد رادار، مواضع پدافندی را آماده واکنش مناسب در دفع خطر آن‌ها می‌کرد. نکته پایانی اینکه، هرگز نمی‌توان‌ نقش برجسته کارکنان مجرب سیگنت را در تحقق اهداف اطلاعات سیگنالی نادیده انگاشت. در حقیقت ترکیبی از فنّاوریِ سخت و نرم‌افزاری، منجر به پیش‌بینی رویدادهایی می‌شدند که در لحظه وقوع، نشان از احتمالاتِ نزدیک به واقعیت سیگنت را به ‌همراه داشتند (مرکز تجزیه‌وتحلیل سیگنت، 1390). مآخذ: دایره گزارش‌های فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، ترازنامه عملیاتی سیگنت، تهران، فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی ،1370؛ مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، استانداردهای آموزشی و فاقد طبقه‌بندیِ اطلاعات سیگنالی، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1375؛ مرکز آموزش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، متون آموزشی و بازنگری شده سیگنت، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1380؛ مرکز تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات سیگنالی، گزارش فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1370؛ مرکز تجزیه‌وتحلیل سیگنت، بازخوانی مستندات جنگ تحمیلی با تقلیل طبقه‌بندی اطلاعات، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1390؛ معاونت اطلاعاتی نیروی هوایی ارتش، مدیریت اطلاعات الکترونیکی، گزارش‌های عملکرد سیگنت در جنگ تحمیلی، تهران: فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، 1369.
+اطلاعات سیگنالی، یا اطلاعات مخابراتی، به اطلاعاتی گفته می‌شود که از طریق رهگیری امواج الکترومغناطیسی و سپس تجزیه‌و‌تحلیل آن و کسب اطلاعات مورد نظر انجام می‌شود. این اطلاعات، به دو بخش ارتباطی و الکترونیکی تقسیم و هریک از اطلاعات مربوطه را از طریق سیستم‌های مربوط به خود به‌ دست می‌آورند. این اطلاعات، ممکن است از طریق سایت‌های زمینی ثابت یا متحرک و یا از طریق سایت‌های هوایی به دست آیند (رستمی، 1378: 95). ویژگی‌های اطلاعات سیگنالی عبارت است از: سریع و آسان به دست می‌آید، ارزان و بدون خطر فراهم می‌شود، مشکلات حفاظتی ندارد، قابل اعتراض و پیگیری نیست، اطلاعات دریافتی مستند و صحیح است، نیروی انسانی کمتری نیاز دارد، اطلاعات دریافتی بدون واسطه به دست می‌آید (تاریخ شفاهی، مصاحبه‌). منظور از دریافت اطلاعات سیگنالی عبارت است از: آگاهی از وضعیت دشمن در اسرع وقت، به‌سادگی و به‌سرعت جمع‌آوری می‌شود، پی‌بردن به چگونگی حرکات دشمن و کمک به پرورش اخبار دریافتی از سایر روش‌ها. ازآنجایی‌‌که اداره دوم ستاد مشترک آجا مسئول تأمین اطلاعات راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌باشد، بنابراین بهره‌برداری از اطلاعات سیگنالی مربوط به کشورهای هم‌جوار و هدف و دشمنان، یکی از ضروریات اساسی مربوط به مسئولیت اداره دوم است و ضرورت دارد که همواره این قبیل اخبار و اطلاعات مخابراتی که به طور عموم مربوط به تغییر مکان عده‌ها، دستورات با ارجعیت، فعالیت‌های عملیاتی، ترکیب و گسترش یگان‌ها و هر نوع جابه‌جایی عملیاتی را شامل می‌شوند، در اسرع وقت دریافت و پس از بررسی و تجزیه‌وتحلیل، جهت بهره‌برداری به یگان‌های تابع ارسال شود (بایگانی اسناد، پژوهشگاه، نگاه 2). یگان‌های عملیاتی در دوران دفاع مقدس از فعالیت‌های تحلیل‌گونه مخابراتی اداره دوم، حداکثر بهره‌برداری اطلاعاتی را به عمل آوردند که در نوع خود، باارزش‌ترین اطلاعات مؤثر و مفید در زمان خود بود. دراین‌رابطه می‌توان به اقدامات شنودی تیم یازده‌نفره اداره دوم ارتش در عملیات طریق‌القدس در جنوب بستان اشاره کرد که با درایت و هوشمندی افسر اطلاعات قرارگاه کربلا و با مهارتی خاص، موفق شدند که پاتک دشمن را اطلاع‌رسانی و تا حصول نتیجه که انهدام یگان‌های عمل‌کننده عراقی بود، آن را پی‌گیری کنند (ذاکری، 1379: 25). مآخذ: ذاکری، سیدتراب، ناگفته‌های جنگ در خوزستان، ج 1، 1388؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378، سخدری، مصاحبه؛ مصاحبه‌ها، بایگانی اسناد و مدارک دوران دفاع مقدس، پژوهشگاه نگاه 2.
+اطلاعات و شناسایی الکترونی��ی، اطلاعات و شناسایی الکترونیکی در طول هشت سال دفاع مقدس و تا تفکیک سازمان فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش، يكي از زیرمجموعه‌های نیروی هوایی بود که در طول جنگ تحمیلی فعالیت جمعآوری، پردازش، تجزیه‌و‌تحلیل و گزارش اطلاعات را در مقاطع زمانی مختلف، به مبادی ذی‌ربط و تعیین‌شده انجام می‌داد. این سازمان شامل ایستگاه‌های جمع‌آوری اطلاعات، مراکز جمع‌آوری و پردازش منطقه‌ای شامل مناطق شمال، جنوب، غرب و شرق، مرکز پردازش و تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات هوایی، ستادهای تخصصی و پشتیبانی ازجمله معاونت عملیات با دوایر پست فرماندهي، طرح برنامه‌ریزی، ارزیابی و یکنواختی، تجزیه‌وتحلیل اطلاعات الکترونیکی (اطلاعات راداري) و اطلاعات راديويي (كامنت)، ادغام و گزارش اطلاعات بود. این سازمان دارای سامانه‌های مورد نیاز برای رهگیری، پردازش و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات الکترونیکی در شاخه‌های مختلف جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی از انواع حسگرها و مبدلهای مختلف از کمترین باند فرکانس تا بالاترین فرکانس بوده و تجهیز واحدهای جمعآوری، بستگی به نوع مأموریت سازمان در مناطق مختلف کشور، متفاوت و برابر برنامههای تعیین‌شده با توجه به نوع درخواست، به واحدهای جمعآوری ابلاغ و هدایت می‌شود. مأموریت جمعآوری اطلاعات الکترونیکی طبق ماده 11 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، در بند «ه» مأموریت نیروی هوایی ارتش بیان‌ شده ‌است.‌ مأموریت اصلی و ذاتی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، به‌عنوان یکی از یگان‌های تابعه نیروی هوایی ارتش در بند پنجم جمعآوری اطلاعات الکترونیکی از عوامل تهدیدکننده و ارائه خدمات لازم بوده که این مهم بعد از تفکیک سازمان پدافند هوایی قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)، از نیروی هوایی منتزع و به سازمان قرارگاه ملحق شد. اطلاعات سيگنالي، به ‌رهگيري پنهاني ‌ارتباطات ‌و ‌پارامترهاي ‌سیگنال‌های الکترومغناطیسی ‌اطلاق ‌‌مي‌شود و اطلاعاتي است كه از رهگيري و بررسي، پردازش و تجزیه‌وتحلیل تشعشعات سيگنالهاي ارتباطی و غیر ارتباطی و راديويي ‌دشمن حاصل‌ ميگردد ‌و داراي ‌دو ‌‌قسمت‌‌ عمده اطلاعاتی رادیویی و اطلاعات ناشی از انتشار پارامترهای راداری و سیگنالهای غیر ارتباطی است که از دريافت ‌و ضبط ‌امواج الكترو‌مغناطيسي كشورهاي هدف به دست می‌آید (خلیلی و دیگران، ج 27، 1398: 32). نمونهای از فعالیتهای اطلاعات الکترونیکی در دفاع مقدس، شامل رهگیری و گزارش فعالیت بالگردهای عراقی در اسفند 1359 به تعداد 193 پرانه شامل 124 پرانه از پایگاه تاجی، 43 پرانه از پایگاه بغداد (الرشید)، بیست پرانه از پایگاه حبانیه (هضبه)، 33 پرانه از پایگاه حبانیه (تموز)، هفتاد پرانه از پایگاه بغداد (المثنی) و سه پرانه از پایگاه شعیبیه بوده است (کلاسه اطلاعاتی 9-60، ردیفهای 60- 64). نمونه دیگری از اطلاعات رهگیری‌شده توسط اطلاعات و شناسایی الکترونیکی با مضمون پوشش هوایی اسفندماه  عراق است که به اداره دوم ستاد مشترک ارتش اعلام شد: عملیات گشت رزمی هوایی عراق بیشتر بین 06:00 تا 18:00 در قسمت جنوب کشور عراق و نیز قسمت مرکزی عراق انجام میگیرد و در طول مدت شب، هیچ‌گونه گشت رزمی هوایی در عراق رهگیری نشده است (کلاسه اطلاعاتی 22-60، ردیف 27). رهگیری هواپیماهای رلهکننده عراق در یکم مهر 1360 به تعداد شش فروند هواپیمای میگ 23 از پایگاه حبانیه- هضبه، دو فروند هواپیمای میگ 21 از پایگاه الرشید و یک فروند بالگرد ام.آی 8 پایگاه کوت، یک فروند میگ 21 پایگاه حبانیه- هضبه و یک فروند جتپروست پایگاه الرشید بین 06:10 تا 12:40 در ارتفاع 3000 متر در نقش رلهکننده بین هواپیماها و رادارهای کوت، الرشید و عزیزیه؛ نمونه دیگری از اطلاعات الکترونیکی در دفاع مقدس است (کلاسه اطلاعاتی 60-60، ردیف 137). در دوم مهر 1359، دو فروند هواپیمای شکاری- بمبافکن دشمن از نوع میگ 23 از پایگاه ناصریه بین 11:02 تا 11:09، جنوب کشور ایران را مورد بمباران قرار دادند و خاک ایران را ترک کردند (کلاسه اطلاعاتی 59-60، ردیف 16). فعالیت تاکتیکی دشمن در پنجم مهر 1360 همزمان با آغاز عملیات زمینی به این شرح بود: شصت پرانه هواپیمای میگ 21، 67 پرانه میگ 23، هفت پرانه سوخو 7 و هجده پرانه سوخو 22 در حین انجام عملیات تقرب، گشتزنی، تجاوز و بمباران و تمرین تیراندازی و عملیات تاکتیکی؛ دو فروند هواپیمای ضربتی سوخو 20 یا سوخو 22 از پایگاه شعیبیه در 09:51 و چهار فروند هواپیمای میگ 23 از پایگاه ناصریه بین 11:13 تا 11:21 و 15:11 تا 15:20 و فعالیت دو فروند هواپیمای شکاری رهگیر میگ 23 دشمن در 11:08 تا 10:53 که به‌سوی یک فروند هواپیمای ایرانی، دو تیر موشک هوابه‌هوا شلیک کردند و خلبان ‌یکی از آن‌ها اظهار داشت که موشک به هواپیمای ایرانی اصابت و آن را منفجر کرده است. البته پس از بررسی از طریق یگانهای جمعی پروازی، مشخص شد که هواپیمای خودی سرنگون نشده است (کلاسه اطلاعاتی 63-60، ردیف 27؛ کلاسه اطلاعاتی 9-60، ردیف 22؛ کلاسه اطلاعاتی 59-60، ردیف16 و خلیلی و دیگاران، ج 27، 1398: 35). اطلاعات سيگنالي ‌در مقياس‌ وسيع، ‌اطلاعات مورد ‌نياز مصرف‌كنندگان ‌را در زمينه‌های‌ ديپلماتيك و‌ ‌نظامي‌ فراهم ميسازد. موضوعات ‌مورد نظر اطلاعات ‌سيگنالي‌ به طور اخص،‌ شامل ‌رهگيري ‌و پردازش هرگونه ارتباطات ‌مهم ‌و جديد، مكالمات ‌تلفني، تعيين‌ و شناسایي ‌گوينده صدا و در نهايت بهره‌گیری از توان اطلاعات سيگنالي جهت برنامه‌ریزی راهبردی و پیاده‌‌سازی آن جهت کسب برتري امور نظامی و سیاسی است. اطلاعات سیگنالی شامل اطلاعات رادیویی و پارامترهای راداری و غیر ارتباطی است. اطلاعات رادیویی شامل هدايت، جمعآوري، پردازش و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات دريافتي از امواج الکترومغناطیسی دشمنان بالفعل و بالقوه شامل راديویي، تلفن، فكس، پرينتر و پيغامهاي رمزشده و ديتاست كه نتايج اين فعاليتها در ابعاد اطلاعات رهگيري هوایي، اطلاعات پدافندي، ‌اطلاعات ‌پليس‌ و ديپلمات، اطلاعات دريایي، اطلاعات زميني و اطلاعات نيروهاي مرزي مورد استفاده قرار می‌گیرد. اطلاعات غیر ارتباطی و پارامترهای راداری نیز هدايت، جمعآوري، پردازش و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات دريافتي از امواج الکترومغناطیسی ‌دشمنان ‌بالفعل ‌و بالقوه ‌در ارتباط‌ با فعاليت‌ سیگنال‌های راداری ‌و غيرارتباطي به‌منظور آشکارسازی و مشخص‌نمودن عملكرد پارامترهاي رهگيري‌شده است. در روز 28 اسفند 1360 فعالیت راداری سه دستگاه رادار جستجوی وابسته به سامانه سام 6 در مناطق چنانه و غرب دزفول، سامانههای مربوط به پنج دستگاه رادار سام 2، چهار دستگاه رادار وابسته به سامانه سام 3 و چهار دستگاه رادار تعقیب هدف توسط هواپیمای خفاش رهگیری شد و حین انجام مأموریتهای یادشده، هواپيماي مأمور اطلاعات شناسایی سي 130 خفاش، مورد تهديد يك فروند ميگ 23 قرار گرفت كه به علت آگاهي از تهدید هوایی دشمن، مهارت خلبان و كاهش ارتفاع، كمك و هدايت پدافند هوایي و هواپیمای اف 14 گشت رزمی منطقه؛ این هواپیما در نزديكترين پايگاه به زمين نشست (کلاسه اطلاعاتی 168-60، ردیف 73). درضمن اطلاعات شناسایی هوایی یا تصویری، در حیطه وظایف این سازمان است که از تفسير و تجزیه‌وتحلیل عكسهاي هوايي که توسط هواپیماهای شناسایی اف4 و 5 از اهدافی در مناطق مورد نياز عکسبرداری می‌شد و يا از لوحهاي فشردهاي كه توسط ماهواره‌هاي اطلاعاتي به‌صورت‌ اطلاعات ديجيتالي دريافت ‌می‌شد، به‌وسيلۀ تجهيزات ويژه به‌صورت ‌آنالوگ (چرخ‌دنده) تبديل و سپس با ‌مبدل‌کردن آن به عکس هوايي، قابلیت ‌بررسی و تفسير و استخراج را پیدا می‌کرد و مورد استفاده واحدهای عملیاتی در میدان نبرد قرار می‌گرفت. كسب اطلاعات دقيق و مداوم از دشمن و همچنین برآورد به‌موقع و جامع تهديدات به‌خصوص در زمان بروز بحران، از وظايف اصلي نیروی هوایی ارتش است که با عنايت به انبوه تهديدات منطقه و فرامنطقهاي پیرامون کشور جمهوری اسلامی ایران، نیاز است بر مبنای پيشگيري و استفاده از اصل غافل‌گيري در نبردهاي نوين، اصولي همچون حفظ آمادگي رزمي همراه با كسب برتري اطلاعاتی در ميدان جنگ را به‌عنوان عنصری بنيادين در رأس فعاليت‌هاي عملياتي خود قرار داده و نسبت به جمع‌آوری، پردازش و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات ناشی از فعالیت تشعشعات الکترومغناطیسی و ثبت و ظهور و چاپ و تفسیر اطلاعات عکسبرداری هوایی، پیشبینیهای لازم را مبذول کرد و مورد توجه قرار داد. اولین عکس هوایی که توسط هواپیمای آر.اف 4 یی از منطقه غرب گرفته شد، در یازدهم آذر 1359 بود و اطلاعات بسیار ذیقیمتی از گسترش نیروهای عراقی، توپخانه ضدهوایی و سنگرهای مختلف نیروهای پشتیبانی در منطقه غرب، توسط مفسرین عکس گردان فنی شناسایی تهیه و به یگانهای ذی‌ربط، ستادها، فرماندهی و قرارگاه‌های تاکتیکی در منطقه عملیاتی ارسال شد و هر سه نیروهای زمینی و هوایی و دریایی ارتش و همچنین ارگان سپاه، نقش عکسهای هوایی را که در عملیاتهای مختلف قبل از هر عملیات و بعد از هر عملیات تهیه می‌شد، بیشتر از صددرصد عنوان می‌کردند و همگی اذعان داشتند اگر این نوع اطلاعات نبود، قادر به اجرای عملیاتها و پدافند نمی‌شدند. کارخانه شماره2 ‌برق ‌دبیس (كركوك) ‌واقع ‌در مختصات 354200 شمالي- 0440400 شرقي‌ و 354055 شمالي- 0440355 شرقي، در یازدهم آذر 1359 مورد عكسبرداري يك فروند هواپيماي شناسایی آر.اف 4 قرار گرفت كه پس از بررسي عكس تهيه‌شده، دودكشهاي بويلر به ارتفاع 35 متر، تانكرهاي سوخت، اتاق بويلر به ابعاد51×9 متر، اتاق ژنراتور در ابعاد 65×25×18 متر، ترانسفورماتور به ابعاد 5×6، اتاق كنترل به ابعاد 25×9×5 متر، مواضع پدافندي و منازل سازماني در زميني به ابعاد 133×156 متر مشخص شد (آلبوم عکسبرداری هوایی، اطلاعات عکسبرداری هوایی، 267 و خلیلی و دیگران، ج 26، 1398: 4- 113). نمونههای عکسبرداری هوایی و گزارشهای اطلاعاتی آن، به‌کرات در دفاع مقدس اجرا شد که نمونهای از آن‌ها شامل این موارد است: در 25 اردیبهشت 1361، چند فروند از جنگندههای اف 4 و اف 14 نیروی هوایی با مشغول‌نمودن شکاری‌‌های گشت رزمی عراقی، فرصت مناسبی برای آر.اف 4 ایجاد کرودند تا بتواند از منطقه عملیاتی مورد نظر عکسبرداری هوایی کند. در عکس‌های گرفته‌‌شده به‌صورت، معجزهوار وجود یک پل تدارکاتی شناور برروی اروند موسوم به «پل بووارین» بین ساحل خرمشهر و خاک عراق، مورد شناسایی قرار گرفت. این پل جهت پشتیبانی قوای عراقی به‌صورت ماهرانه‌ای نصب ‌شده بود؛ به‌طوری‌که در روز در آب فرو برده می‌شد تا در معرض دید هواپیماهای ایرانی نباشد و در تاریکی شب بالا آورده می‌شد. دشمن تلاش داشت نيروهاي خود را از آوردگاه به در بَرد و پلي برروی رودخانه اروند بنا نهاده بود تا عقبنشيني نيروهاي‌ زرهي و مكانيزه خود را تا آنجا كه بشود آسان سازد. اين پل به درازاي 500 متر و از چهار دهانه درست شده بود. پس از شناسایی پل، دستور انهدام آن داده شد و پس از چند بار تلاش، در نهایت مأموریت به یکی از نامآورترین خلبانان فانتوم نیروی هوایی ارتش واگذار شد. زنده‌یاد سرهنگ خلبان محمود اسکندری که بدون شک یکی از قهرمانان جنگ ایران و عراق محسوب می‌شود‌، همراه با اکبر زمانی به‌عنوان خلبان کابین عقب، در یک پرواز متهورانه موفق شدند این پل دست‌نیافتنی را منهدم کنند. متعاقب آن در سیاُم اردیبهشت 1361، برای چندمینبار از سراسر جبهه بيتالمقدس با آر.اف 4 عکسبرداری شد. در عکس‌های جدید مشخص شد که پل شناور مذکور به ‌طور کامل تخریب شده است. با تأیید ازبین‌رفتن پل، دشمن در خرمشهر محاصره و دستور پیشروی نیروها صادر شد (صف، 1393، ش 398: 90). انهدام این پل، اثر مخربی بر روحیه نیروهای تحت محاصره عراقی گذاشت. گروهی از آن‌ها سعی کردند با شنا از اروندرود گذشته و فرار کنند که به دلیل شدت ‌جریان آب غرق شدند. مابقی قوای دشمن که از فرار ناامید شده و از طرف دیگر امید پشتیبانی را با انهدام پل شناور از دست ‌داده بودند، در یک اقدام غیر مترقبه به‌‌صورت گروهی و به تعداد حدود 12000 نفر، سلاح‌ها را زمین گذاشتند و تسلیم شدند. به‌این‌ترتیب خرمشهر بدون انجام جنگ شهری آزاد شد. گردان شناسایی طی عملیات بیت‌المقدس، با وجود افزایش توان هوایی و پدافندی عراق با احتساب پروازهای غیر مؤثر به دلیل نامناسب‌بودن شرایط جوّی و حضور شکاری‌های دشمن، در مجموع 22 پرانه عکسبرداری از منطقه جنگی انجام داد که البته این تعداد پرواز بی‌سابقه بود و در عملیات‌های بعدی نیز هرگز تکرار نشد. (نمکی عراقی، 1389: 270). مآخذ: آلبوم عکسبرداری هوایی، اطلاعات عکسبرداری هوایی؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 26 و 27، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ صف، ش 398، خرداد 1393؛ ضیا، علی، کاربرد سیگنالهای الکترونیکی و فناوری در جنگ، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396. کلاسه اطلاعاتی 9-60، ردیفهای 22 و 60- 64؛ کلاسه اطلاعاتی 22-60؛ ردیف 27؛ کلاسه اطلاعاتی 59-60، ردیف 16؛ کلاسه اطلاعاتی 60-60، ردیف 137؛ کلاسه اطلاعاتی 63-60، ردیف 27؛ کلاسه اطلاعاتی 168-60، ردیف 73. نمکی عراقی، علی‌رضا، تاریخ دفاع مقدس، تهران: سوره مهر، 1389.
+اطلاعات و شناسایی ر.ک به: آر.تی.اس، نیروی هوایی.
+اطلاعیه‌های ارتش، به دنبال تشدید درگیری‌های مرزی بین ارتش‌های ایران و عراق در هفته پایانی شهریور 1359، ارتش جمهوری اسلامی ایران با درک وضعیت و پیش‌بینی یک جنگ قریب‌الوقوع از یک‌سو و لزوم اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم و مسئولان کشور ازسوی دیگر، اقدام به تهیه و صدور اطلاعیه‌های نظامی کرد. این اطلاعیه‌ها به‌صورت روزانه از طریق ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران (به‌عنوان تنها مرجع رسمی)، صادر می‌شد و اغلب از طریق اخبار14:00 صدای جمهوری اسلامی ایران در اختیار مردم و مخاطبان قرار می‌گرفت (سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1394: 6). این اطلاعیه‌ها در فقدان رسانه‌های جمعی فراگیر و گسترده امروزی، نقش به‌سزایی در اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی جامعه نسبت به رویدادهایی که در جبهه‌های جنگ به وقوع می‌پیوست، به‌ویژه در دو سال ابتدایی جنگ تحمیلی ایفا کرد. اولین اطلاعیه ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران به شماره 1، در 26/6/1359 با امضای سرتیپ ولی‌الله فلاحی رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، منتشر شد (همان: 9). در این اطلاعیه به اطلاع هم‌میهنان رسانده شده بود که ارتش مزدور عراق با حمایت و پشتیبانی ابرقدرت‌ها که هدف نهایی آنان نابودی اسلام عزیز است، از دهم شهریورماه سال جاری به‌صورت عملی، به یک رشته عملیات نظامی و حملات ناجوانمردانه به مناطق مرزی و شهرهای مسکونی ما، از طریق زمین و هوا دست زده و جنگ تحمیلی را آغاز نموده است. این اطلاعیه همچنین حوادث رخ‌داده از تاریخ دوازدهم شهریور تا تاریخ 23 همین ماه را به‌طور‌کلی بیان و آماری از ضایعات و تلفات دشمن بعثی و نیروهای خودی ارائه کرده بود (همان: 10). در اطلاعیه مزبور ضمن اشاره به پناهندگی هشت نفر از نیروهای عراقی به نیروهای خودی، روحیه کارکنان نیروهای مسلح ایران اعم از نیروهای زمینی، هوایی و دریایی ارتش، ژاندارمری، سپاه و نیروهای مسلح محلی، عالی توصیف شده بود (همان: 11). ستاد مشترک ارتش در روز 31 شهریور سال 1359 یعنی روز آغاز جنگ تحمیلی با صدور سیزده اطلاعیه، مردم را در جریان آخرین رویدادهای نظامی در زمین، هوا و دریا قرار داد (همان: 23- 33). بیشترین اطلاعیه‌های روزانه، در روز یکم مهر 1359 صادر شد که طی پانزده اطلاعیه، آخرین وضعیت جبهه‌های نبرد به اطلاع عموم رسانده شد (همان: 33-41). از مهم‌ترین اطلاعیه‌هایی که در طول جنگ صادر شد، می‌توان به اطلاعیه شماره 26 در تاریخ یکم مهر 1359 اشاره کرد که طی آن، خبر حمله هوایی بزرگ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به اطلاع مردم رسید. در این اطلاعیه ذکر شده بود: «هم‌وطنان عزیز و مسلمان ایران! خلبانان فداکار و شجاع و باایمان ارتش جمهوری اسلامی ایران، در05:00 بامداد روز یکم مهرماه، هدف‌های نظامی خود را در قلب کشور عراق دلیرانه در هم کوبیدند و خسارات جبران‌ناپذیری به دشمن کافر وارد آوردند و کلیه هواپیماها پس از انجام این مأموریت‌های موفقیت‌آمیز، به‌سلامت به پایگاه‌های خود مراجعت نمودند» (همان: 35). از دیگر موارد حائز اهمیت می‌توان به صدور هفده اطلاعیه از آغاز تا خاتمه عملیات فتح‌المبین اشاره کرد که طی آن‌ها، وضعیت جبهه‌های نبرد و پیروزی‌های به دست‌آمده با ذکر آمار و ارقام تلفات، ضایعات، اسرا و غنایم به دست‌آمده، به اطلاع عموم رسانده شده بود (همان: 7- 33). از هفده اطلاعیه یادشده، سه اطلاعیه به‌صورت مشترک با ستاد مرکزی سپاه پاسداران منتشر شده بود (همان: 21‌- 25). ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌طور‌کلی از آغاز تا پایان جنگ تحمیلی، 3292 اطلاعیه صادر کرد و به‌وسیلۀ آن‌ها، وضعیت صحنه‌های نبرد در تمامی جبهه‌ها را به اطلاع مردم رساند. آخرین اطلاعیه به شماره 3292، در 21/5/1367 صادر شد که متن آن به شرح زیر است: در شبانه‌روز گذشته در جبهه عملیاتی غرب کشور، هیچ‌گونه مبادله آتشی وجود نداشت و در جبهه‌های عملیاتی جنوب و شمال غرب کشور نیز نیروهای ارتش اسلام در پاره‌ای از مناطق نیروهای عراقی برروی آنان اجرای آتش داشتند که در تقابل، به آتش نیروهای عراقی پاسخ دادند. روز گذشته توسط خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، گشت هوایی بر فراز آب‌های خلیج فارس و دریای عمان به طور مؤثری انجام و علی‌رغم دریافت دو اخطار ازسوی ناوهای بیگانه، مأموریت‌های محوله را با قاطعیت اجرا و 22 فروند ناو، نفت‌کش، کشتی تجاری و قایق را شناسایی و رهگیری نمودند. روز گذشته شناورهای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، مأموریت‌های محوله و گشت دریایی را در محدوده آب‌های ساحلی انجام دادند و به موارد مشکوکی برخورد نکردند. ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران (همن: 570). اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران، طی شش سال توسط سازمان عقیدتی سیاسی آجا گردآوری شد و در هشت جلد به چاپ رسید (همان: 4). مآخذ: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج ۱، تهران: ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1394؛ سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج ۳، تهران: ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1397؛ سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج ۸، تهران: ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1399.
+اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، جلد اول کتاب‌هایی است که اداره تبلیغات و انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمع‌آوری و نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران آن را در 544 صفحه با شمارگان هزار جلد، در 1394 چاپ و منتشر کرده است. کتاب مذکور شامل اطلاعیه شماره 1 تا 484 از بیست‌وششم شهریور 1359 تا هشتم اردیبهشت 1360 است. معاونت فرهنگی و روابط عمومی سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش طبق مأموریت ذاتی خود و با استفاده از مرکز اسناد غنی و ارزشمندی که حاوی اسناد بی‌نظیری از دوران جنگ تحمیلی است، بر آن شد تا ضمن انتشار اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، گامی در جهت ثبت و معرفی این بخش از تاریخ درخشان ملت ایران به آیندگان بردارد. بدون شک این کتاب برای همه پژوهشگران و علاقه‌مندان این عرصه و کسانی که لباس مقدس سربازی را برای اعتلای کشور ایران اسلامی برگزیدند، بسیار سودمند و مفید خواهد بود. مؤلفان در اطلاعیه شماره 432 ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در بیستم اسفند ۱۳59 آورده‌اند: بسمه تعالی. به اطلاع ملت مسلمان و شهیدپرور ایران می‌رساند از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اقامت امام امت در قم، ارتش جمهوری اسلامی ایران بنا بر وظیفه که در قبال حفاظت رهبر عالی‌قدر و فرماندهی کل نیروهای مسلح به عهده دارد، تشکیل یک واحد حفاظتی سازمانی را پیشنهاد نمود؛ ولی فزونی عشق و ایثار و شیفتگی مردم مسلمان به امام امت سبب شد که فقط سهم حفاظت پدافند هوایی بیت امام در قم نصیب جانبازان ارتش جمهوری اسلامی شود که افتخار این وظیفه هم‌اکنون نیز در محل اقامت فعلی امام امت با ارتشیان اسلام است. حفاظت ریاست ‌جمهور منتخب ملت ایران همانند سایر مقامات مسئول مملکتی، از ابتدای امر به عهده تعدادی از برادران مسلمان متعلق به نهادهای خودجوش انقلاب بود که با داشتن سابقه جانبازی و فداکاری در گنبد و کردستان، داوطلبانه و به طور غیر سازمانی این وظیفه را عهده‌دار شدند. پس از تفویض مقام فرماندهی کل نیروهای مسلح ازطرف امام امت به ریاست��� جمهوری، ارتش بر مبنای وظایف و مسئولیت‌های محوله، تشکیل یک واحد سازمانی را به‌منظور حفاظت ریاست ‌جمهور و فرمانده کل نیروهای مسلح به استعداد یک گروهان پیاده تنظیم کرد و برابر مقررات، مورد تصویب فرماندهی کل نیروهای مسلح قرار گرفت که هم‌اکنون مراحل انتخاب، استخدام و انتصاب افراد این یگان مصوبه در چارچوب مقررات استخدامی نیروهای مسلح از بین افراد فوق ذکر در دست بررسی و اقدام است. با توجه به طول مدت خدمت افراد فوق‌الذکر، تا پایان مراحل اداری استخدامی آنان، مبالغی به طور علی‌الحساب به‌منظور کمک به رفع گرفتاری‌های مالی به آنان پرداخت می‌شود. ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران. مآخذ: اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1394.
+اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، جلد دوم از مجموعه‌کتاب‌هایی است که اداره تبلیغات و انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش‌، جمع‌آوری و نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران آن را در 544 صفحه با شمارگان هزار جلد، در 1395 چاپ و منتشر کرده است. کتاب مذکور شامل اطلاعیه شماره 485 تا 824 از هشتم اردیبهشت 1360 تا بیست‌ونهم اسفند 1360 است. در بخشی از اطلاعیه شماره 786 ستاد مشترک ارتش در بیست‌و‌یکم بهمن ۱۳۶۰ آمده است: سه سال سرشار از حماسه و جانبازی و ایثار در سنگرهای ستیز ابدی حق علیه باطل سپری شد؛ به این امید که در پرتو عنایات پروردگار و توجهات حضرت بقیه‌الله‌الاعظم (عج)، میهن اسلامی ایران، پایگاه صدور نور توحید به تمامی دیارهای ظلمت گرفته شرق و غرب باشد. سالگرد انقلاب اسلامی را به پیشگاه نائب بر حق امام زمان، امام خمینی و امت شهیدپرور ایران و عموم مسلمین و مستضعفان جهان تبریک و تهنیت عرض می‌نماید. رزمندگان نیروی زمینی ارتش و برادران سپاه پاسداران و سایر نیروهای مردمی در منطقه چذابه ضمن ادامه درگیری شدید با دشمن، با گشودن آتش سلاح‌های سنگین به‌سوی متجاوزان، تلفات قابل ملاحظه‌ای به آنان وارد آورده و مجال هرگونه تحرک را از دشمن سلب کردند. در منطقه جنوب کرخه‌کور، دو خودرو و دو انبار مهمات دشمن به آتش کشیده شد. نیروهای ما در غرب دزفول با اجرای آتش متقابل، به پدافند از مواضع خود ادامه می‌دهند و در منطقه طراح و شمال نیسان ضمن حفظ تسلط کامل از مواضع استحفاظی خود دفاع می‌کنند. توپخانه نیروی زمینی ارتش‌، روی مواضع دشمن در منطقه بیاره عراق آتش گشود. در منطقه میمک، تبادل آتش برقرار بود و دو دستگاه خودروی متجاوزان با نفرات آن‌ها منهدم شد. در سومار با آتش نیروهای ما، به چندین سنگر اجتماعی و انفرادی دشمن آسیب رسید. نیروهای سلحشور عشایری در تنگه‌ حاجیان موفق شدند مقادیر زیادی سلاح و مهمات دشمن را به خدمت بگیرند. مآخذ: اطلاعیه‌های ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج 2، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش‌، نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1395.
+اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، جلد سوم این مجموعه می‌باشد که سازمان عقیدتی سیاسی ارتش آن را در 544 صفحه جمع‌آوری و نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران آن را با شمارگان هزار جلد در 1397 چاپ و منتشر کرده است. کتاب شامل اطلاعیه شماره 825 تا 1194 از یکم افروردین 1361 تا پنجم بهمن 1361 است. ازآنجاکه معاونت فرهنگی و روابط عمومی سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش طبق مأموریت ذاتی خود و با استفاده از مرکز اسناد غنی و ارزشمندی که حاوی اسناد بی‌نظیری از دوران جنگ تحمیلی است، بر آن شد تا ضمن انتشار اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، گامی در جهت ثبت و معرفی این بخش از تاریخ درخشان ملت ایران به آیندگان بردارد. بدون شک این کتاب هم برای پژوهشگران و علاقه‌مندان این عرصه و کسانی که لباس مقدس سربازی را برای اعتلای کشور ایران اسلامی برگزیدند، بسیار سودمند و مفید خواهد بود. مؤلفان در بخشی از اطلاعیه شماره 1077 ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در بیست‌و‌یکم مهر ۱۳۶1 می‌نویسند: با تجلیل روح پرفتوح سرگرد شهید یحیی شمشادیان خلبان رشید و فداکار هواپیمایی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران (هوانیروز ) که برای نابودی قوای جنایت‌پیشه صدامی و عظمت و سربلندی اسلام عزیز و میهن گرامی جان فدا کرد. شهید شمشادیان از بدو جنگ تحمیلی تا شهادتش به ویژه در عملیات اخیر غرب، نهایت رشادت و ازخودگذشتگی را نشان داد تا جایی که افتخار هم‌رزمانش شد. ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران شهادت این سرباز راستین اسلام را به امت حق‌شناس و خانواده ارجمندش تبریک و تسلیت عرض می‌نماید و یادش را گرامی می‌دارد. نبرد و تبادل آتش در جبهه‌های غرب کشور همچنان برقرار بود و در جبهه‌های میان‌تنگ و مهران از شدت بیشتری برخوردار بود. عراقی‌ها در پی ضربه‌خوردن‌های پیاپی از رزمندگان ایران اسلامی، در بعدازظهر روز گذشته در منطقه غرب کشور اقدام به حمله مذبوحانه کردند که دلاوران ظفرمند اسلام با دفع حملات نیروهای عراقی شماری از آن‌ها را کشته و یا زخمی کردند و تعدادی را نیز به اسارت خود درآوردند. در منطقه عملیاتی مسلم‌بن عقیل رزمندگان ما با جلوگیری کردن از فعالیت سنگرکنی دشمن، حرکات نیروهای زرهی بعثی را سد کردند و موفق شدند دو خودروی مهندسی آنان را منهدم کرده و شماری از نفرات‌شان را به هلاکت برسانند. در جبهه های ایلام و موسیان، آتش سنگین رزمندگان اسلام چهار انبار مهمات، دو توپ 75 میلی‌متری و چندین سنگر اجتماعی صدامیان را به آتش کشیدند و عده‌ای از افراد دشمن را نابود کردند. در جبهه‌های مریوان با اجرای آتش رزمندگان نیروی زمینی برروی مواضع صدامیان، تعداد زیادی از نیروهای دشمن در مناطق پنجوین و طویله به هلاکت رسیده یا مجروح شدند. در جبهه آبادان، سلحشوران ژاندارمری با برتری آتش، مواضع صدامیان را در آن‌سوی اروندرود، زیر آتش خود داشتند و از نقل‌وانتقالات مزدوران بعثی عراق در منطقه جلوگیری به عمل آوردند. مآخذ: اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج 3، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1397.
+اطلس پدافندی، کتاب عملیات‌های پدافندی نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس. این کتاب تحت نظر و حمایت سرتیپ دکتر احمدرضا پوردستان فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش، توسط سرتیپ‌دوم ستاد سعید پورداراب و دیگران در ۲۸۳ صفحه و با شمارگان 2000 نسخه، به رشته تحریر در آمده و توسط انتشارات سوره سبز، چاپ و منتشر شده است. ریشه‌یابی اختلافات، مرزهای مشترک ایران و عراق، معابر احتمالی و پدافند چیست؟ عملیات تأخیری، منطقه مسئولیت لشکر ۹۲ زرهی اهواز، تدبیر عملیات پدافندی در خرمشهر و آبادان، پاسگاه‌های مرزی واقع در منطقه لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه، شهرهای هدف در منطقه لشکر ۶۴ پیاده ارومیه، آغاز تهاجم سراسری ارتش بعث عراق به ایران اسلامی، حماسه مقاومت در خونین‌شهر، عملیات پدافندی تیپ ۳ لشکر ۹۲ زرهی در منطقه الله اکبر، عملیات پدافندی تیپ ۲ زرهی دزفول در غرب کرخه، عملیات پدافندی در منطقه میمک و مهران، عملیات پدافندی در منطقه سرپل ذهاب و گیلان ‌غرب، عملیات پدافندی در مناطق قصرشیرین و سرپل ذهاب و عملیات پدافندی یگان‌های خود در منطقه غرب در شروع جنگ تحمیلی، اهداف عملیات پدافندی در منطقه آبادان، عملیات پدافندی تیپ 1 لشکر ۲۱ حمزه (ع) حماسه پدافندی و آزادسازی سوسنگرد، پدافند در آذرماه، پدافند در دی‌ماه و عملیات پدافندی در اسفند ۱۳۵۹ در غرب کشور و عملیات پدافندی در شمال غرب در اسفند ماه ۱۳۵۹ به طور مشروح در این کتاب بیان شده است. مآخذ: پورداراب، سعید و دیگران، اطلس پدافندی، تهران: سوره سبز، 1359.
+اطلس جامع، نقش اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس. این کتاب به اهتمام سرتیپ‌دوم دکتر امیر نظامی و کارمند علمی مجید محمدزاده سلحشور به رشته تحریر در آمده است. کتاب مذکور در ۵۳۵ صفحه و با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه، توسط انتشارات سوره سبز چاپ و منتشر شده است. کتاب مورد بحث، در نُه فصل تنظیم شده است. چگونگی نحوه تخلیه و تریاژ مجروحان توسط درمانگران رزمنده اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش از خط مقدم تا عقب‌، تاریخچه و نقش بیمارستان پایگاه شکاری وحدتی دزفول در دوران هشت سال دفاع مقدس‌، خاطرات‌، بانوان پزشک و پرستار‌، بیمارستان‌های صحرایی‌، آموزش‌، شرح وضعیت امداد و درمان مجروحان و بیماران عراقی از خط مقدم تا بیمارستان‌ها همراه با آمار‌، فعالیت‌های شورای پزشکی و امور درمان اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش، اطلاعات آماری و اطلس اسناد و مدارک از اهم موضوعات مطرح‌شده در این کتاب هستند. مآخذ: نظامی، امیر و مجید محمد‌زاده سلحشور، ‌اطلس جامع، تهران: سوره سبز، 1395.
+اطلس جزیره خارک، این کتاب توسط سرتیپ‌دوم محمدرضا نیک‌رهی و سرگرد مجتبی نیک‌رهی در ۵۴۵ صفحه، به رشته تحریر در آمده و با شمارگان هزار نسخه‌، انتشارات آتشبار در 1400 چاپ و منتشر شده است. فهرست اهم مطالب کتاب به این شرح است: نگاهی به تاریخ جزیره خارک، کلیاتی در مورد خلیج فارس، پیدایش جزیره خارک، جزیره خارکو، منابع تاریخی، آثار تاریخی جزیره خارک، قبرهای سنگی، معبد پالمیران، کلیسا و صومعه نسطوری‌ها، نگاهی به وضعیت آب و هوا، ژئوپلیتیک و استراتژیکی جزیره خارک، آب و هوای جزیره خارک، ژئوپلیتیک جزیره خارک، خارک از لحاظ موقعیت نظامی، آب و باغات و مزارع جزیره خارک، درخت‌های موجود در خارک، آهوهای آزاد در جزیره‌ خارک، مردم‌شناسی جزیره‌ خارک، مذهب مردم جزیره‌ خارک، اخلاق مردم جزیره خارک، جمعیت جزیره خارک، اشغال جزیره خارک، هلندی‌ها در جزیره خارک، پیدایش نفت در جزیره خارک، ورود نفت به جزیره خارک، خط لوله نفت آقاجاری- خارک، گشایش پتروشیمی خارک، جزیره خارک در دوران دفاع مقدس، صنعت نفت خط مقدم جبهه، گسترش دامنه جنگ به خلیج فارس، نقش نفت در تداوم دفاع مقدس، میادین و سکوهای استخراج نفت جزیره خارک، میدان ابوذر، میدان فروزان مشترک با عربستان، میدان درود، میدان اسفندیار، صنعت نفت و جنگ تحمیلی، هدف دشمن از حمله به چاه‌های نفتی در جنگ تحمیلی و نحوه مقابله با آن در صنعت نفت، تاریخ شفاهی ناگفته‌هایی از هشت سال حماسه صنعت نفت جزیره خارک‌، مروری بر حملات عراق بر جزیره خارک، جنگ نفت‌کش‌ها، حملات مکرر رژیم بعثی عراق به جزیره خارک، تشدید جنگ علیه تأسیسات نفتی و نفت‌کش‌ها، اثرات اسکورت کشتی‌ها‌، دفاع از جزیره خارک، مروری بر عملکرد پدافند هوایی و نیروی هوایی و نیروی دریایی ارتش در دفاع از جزیره خارک، بازسازی تأسیسات نفتی جزیره خارک مهار چاه شماره ۳ نوروز، راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی خارک، اسناد۱۳۶۲ تا ۱۳۶۷‌، نگاهی به مطبوعات ایران و جهان‌، آشنایی با شهدای جزیره خارک‌، حماسه جزیره خارک به قلم تصویر، تعاریف و اختصارات و فهرست. مآخذ: نیک‌رهی، محمدرضا و مجتبی نیک‌رهی، اطلس جزیره خارک، تهران: آتشبار، 1400.
+اطلس عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی، این کتاب، اثر محمد پورکلهر، علی‌اکبر اخگر و هوشنگ صمدی است که ثبت و تحریر آن به‌عنوان یک سند ارزشمند تاریخی، می‌تواند در جهت معرفی وقایع و آثار جنگ‌ها برای مشاهده و ارزیابی تحلیل‌گران نظامی مورد استفاده قرار گیرد. تمدن و فرهنگ هر کشور، در تاریخ آن سرزمین نهفته است و ثبت سوابق تاریخی، همواره به‌عنوان چراغی روشن فراسوی آیندگان جهت عبرت و افتخار محسوب می‌شود. نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌‌منظور جلوگیری از تحریف واقعیت‌ها، با همکاری و مشاوره مسئولان و رزمندگان خود، اقدام به ثبت ایثارگری‌ها و تهیه و تدوین بخشی از فعالیت‌ها و عملیات‌های ماندگار دریایی هشت سال دفاع مقدس در قالب اطلس کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از مدارک، اسناد موجود زمان دفاع مقدس مناطق عملیاتی، پروژه‌های تدوین‌شده توسط کارشناسان نظامی، کتاب‌های منتشرشده خاطرات رزمندگان، پیش‌کسوتان، جانبازان و بازماندگان جنگ تحمیلی است که با نظارت و حمایت بی‌دریغ امیر فرماندهی محترم نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران تهیه و تدوین شده است. حماسه هشت سال دفاع مقدس با سختی‌ها و جان‌فشانی‌های کارکنان غیور نیروهای مسلح جمهوری اسلامی و ملت قهرمان در جای‌جای ایران‌، به خون شهیدان عزیز معطر شده و کارکنان نیروی دریایی ارتش نیز دوشادوش سایر رزمندگان ایران اسلامی، سهم به‌سزایی در خلق این حماسه تاریخی داشته‌اند که به بخش‌هایی از آن رشادت‌ها در این اطلس پرداخته شده است. کتاب مذکور در 374 صفحه، توسط سوره مهر در 1394 چاپ و منتشر شده است. مآخذ: پورکلهر، محمد و دیگران، اطلس عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی ارتش، تهران: سوره مهر، 1394.
+اطلس نبردهای تیپ ۵۵ هوابرد و تیپ ۳۷ زرهی، به‌وسیلۀ سرهنگ ستاد جعفر غلام‌نژاد در ۱۵۰ صفحه به رشته تحریر در آمده و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات مانز وابسته به معاونت تربیت و آموزش نیروی زمینی ارتش در ۱۴۰۲ چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب اطلس به این شرح است: عنوان، پیش‌گفتار، مقدمه، وضعیت و شرایط نظامی ارتش ایران در آستانه جنگ، اهداف کلی رژیم بعث عراق در حمله به ایران اسلامی، تیپ ۵۵ هوابرد، نبردهای تیپ ۵۵ هوابرد شیراز، تیپ ۳۷ زرهی شیراز، نبردهای تیپ ۳۷ زرهی، ویژه‌نامه شهید صیاد شیرازی به مناسبت سالروز شهادت ایشان، منابع و مآخذ، اسناد و تصاویر. مؤلف در صفحه ۲۴ کتاب؛ مراحل جنگ تحمیلی را چهار مرحله با این شرح ذکر کرده است: مرحله یکم شامل مقابله با تجاوز دشمن که اهداف عملیات، متوقف‌کردن و تثبیت دشمن به مدت دو ماه؛ مرحله دوم پدافند که اهداف آن، احراز آمادگی جمع‌آوری اطلاعات و طرح‌ریزی به مدت ده ��اه بود؛ مرحله سوم آفند در سرزمین خودی که اهداف عملیات دفع تجاوز و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی به مدت هشت ماه بود و سرانجام مرحله چهارم آفند در خاک عراق شامل اهداف عملیات، تنبیه متجاوز به مدت ۷۴ ماه. نویسنده مقایسه نسبی تجهیزات عمده ارتش‌های ایران و عراق در آغاز جنگ تحمیلی را به این شرح ذکر کرده است: تانک: ایران ۲00۴ دستگاه و عراق ۲۵۰۰ دستگاه؛ نفربر زرهی: ایران ۲۷۴۹ دستگاه و عراق ۲۹۵۰ دستگاه؛ توپ صحرایی: ایران ۱۴۶۸ دستگاه و عراق ۱۵۰۰ دستگاه؛ توپ پدافند هوایی در نیروی زمینی و هوایی: ایران ۱۹۹۳ قبضه و عراق ۲۰۲۰ قبضه؛ تعداد بالگرد در سه نیرو: ایران ۹۳۸ فروند و، عراق ۱۹۷ فروند؛ جمع هواپیماهای جنگنده و شناسایی: ایران ۴۵۸ فروند و عراق ۴۶۵ فروند. نویسنده عملیات‌های آفندی بزرگ ایران در سال دوم جنگ را چهار عملیات ثامن‌الائمه (ع) در پنجم مهر ۱۳۶۰، فتح‌المبین در دوم فروردین ۱۳۶۱، بیت‌المقدس در دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ ذکر کرده و طول مدت جنگ را نیز ۲۸۸7 روز با هزار روز نبرد فعال و ۷۹۳ روز تهاجم نیروهای خودی و ۲۰۷ روز تهاجم نیروهای دشمن آورده است. او در این اطلس، فقط اسامی شهدای پایور تیپ ۵۵ هوابرد شیراز را ۲۵۳ نفر و اسامی شهدای پایور تیپ ۳۷ زرهی شیراز را ۱۳۶ نفر ذکر کرده است. مآخذ: غلام‌نژاد، جعفر، اطلس نبردهای تیپ ۵۵ هوابرد و تیپ ۳۷ زرهی، تهران: مانژ، 1402.
+اطلس نبردهای ماندگار، شرح عملیات‌های نیروهای زمینی ایران و عراق در هشت سال دفاع مقدس. این کتاب، تدوین سرهنگ دکتر مجتبی جعفری می‌باشد. کتاب مذکور تحت نظر و حمایت امیر سرتیپ دکتر محمدحسین دادرس و امیر سرتیپ دکتر کیومرث حیدری نوشته شده است. اولین نوبت چاپ آن در ۱۳۸۹ و نوبت چاپ پنجاهم این کتاب، در 1398 با شمارگان 1500 نسخه روی داده است. کتاب مذکور در قطع رحلی و با جلد شومیز، در 168 صفحه به زیور طبع آراسته شده است. این اطلس دارای فهرست، پیش‌گفتار، راهنمای مطالب، راهنمای نقشه‌های رنگی اطلس، علائم نظامی، وضعیت و طرح کلی عراق در تهاجم به ایران اسلامی، استعداد نیروهای عراقی در شروع تجاوز، استعداد نیروهای رزمنده ایران اسلامی در آغاز دفاع، مقدمات تجاوز، حمله‌ گسترده‌ زمینی دوازده لشکر و 45 تیپ عراقی به ایران، مقاومت نیروهای خودی و نتایج اولیه تجاوز و اشاره کامل به سال اول جنگ تحمیلی، تجاوز سراسری و تثبیت دشمن و بررسی نبردهای ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ تا شهریور ۱۳۶۰ و عملیات‌های پدافندی صورت‌گرفته در قصرشیرین، نفت‌شهر، سومار، میمک و مهران، و ... می‌باشد. در سال دوم جنگ (سال بیرون‌راندن دشمن)، به بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۰ تا شهریور ۱۳۶۱، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، مطلع‌الفجر (شیاکوه)، محمد رسول‌الله (ص)، آفندی چزابه، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، رمضان می‌پردازد. در سال سوم جنگ (سال ورود به خاک عراق)، به بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۱ تا شهریور ۱۳۶۲، عملیات آفندی مسلم‌بن عقیل، محرم، والفجر مقدماتی، والفجر 1، والفجر 2 و والفجر 3 پرداخته است. در سال چهارم جنگ به فشارهای سیاسی برای تحمیل صلح به ایران اسلامی و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۲ تا شهریور ۱۳۶۳، عملیات آفندی والفجر 4 و خیبر می‌پردازد. در سال پنجم جنگ، به جنگ شهرها و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۴ و عملیات پدافندی در ارتفاع 402 و میمک و عملیات‌های محدود آفندی انجام‌گرفته عاشورا، بدر، حاج‌عمران، نصر 3، ظفر 5، شرهانی عراق، قادر 1، چوارتا، قادر 2 پرداخته است و در سال ششم جنگ، به بررسی نبردهای شهریور ۶۴ تا شهریور ۱۳۶۵ به عملیات آفندی نصر 8، والفجر 8 تصرف شبه جزیره فاو و جزیره مجنون عراق می‌پردازد. در سال هفتم جنگ، به صدور قطعنامه ۵۹۸ و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۶ عملیات آفندی کربلای 4، کربلای 5، کربلای 6 و ... پرداخته است. در سال هشتم جنگ، به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ عملیات پدافندی فاو، شلمچه و ... بیت‌المقدس 5 و مرصاد پرداخته است. در پایان اطلس نیز به جداول کامل و نمودارهای عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس می‌پردازد. این اطلس، پرتیراژترین کتاب تاریخی دفاع مقدس است و شمارگان آن تاکنون به000/89 نسخه رسیده است. از نکات اطلس نبردهای ماندگار، وجود ترجمه انگلیسی همراه متن فارسی است. این اطلس، توسط انتشارات سوره سبز به زیور طبع آراسته شده و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. مآخذ: جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، چ 50، تهران: سوره سبز، 1398.
+اطلس جامع، نقش اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس. این کتاب به اهتمام سرتیپ‌دوم دکتر امیر نظامی و کارمند علمی مجید محمدزاده سلحشور به رشته تحریر در آمده است. کتاب مذکور در ۵۳۵ صفحه و با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه، توسط انتشارات سوره سبز چاپ و منتشر شده است. کتاب مورد بحث، در نُه فصل تنظیم شده است. چگونگی نحوه تخلیه و تریاژ مجروحان توسط درمانگران رزمنده اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش از خط مقدم تا عقب‌، تاریخچه و نقش بیمارستان پایگاه شکاری وحدتی دزفول در دوران هشت سال دفاع مقدس‌، خاطرات‌، بانوان پزشک و پرستار‌، بیمارستان‌های صحرایی‌، آموزش‌، شرح وضعیت امداد و درمان مجروحان و بیماران عراقی از خط مقدم تا بیمارستان‌ها همراه با آمار‌، فعالیت‌های شورای پزشکی و امور درمان اداره بهداشت و درمان نیروی هوایی ارتش، اطلاعات آماری و اطلس اسناد و مدارک از اهم موضوعات مطرح‌شده در این کتاب هستند. مآخذ: نظامی، امیر و مجید محمد‌زاده سلحشور، ‌اطلس جامع، تهران: سوره سبز، 1395.
+اطلس جزیره خارک، این کتاب توسط سرتیپ‌دوم محمدرضا نیک‌رهی و سرگرد مجتبی نیک‌رهی در ۵۴۵ صفحه، به رشته تحریر در آمده و با شمارگان هزار نسخه‌، انتشارات آتشبار در 1400 چاپ و منتشر شده است. فهرست اهم مطالب کتاب به این شرح است: نگاهی به تاریخ جزیره خارک، کلیاتی در مورد خلیج فارس، پیدایش جزیره خارک، جزیره خارکو، منابع تاریخی، آثار تاریخی جزیره خارک، قبرهای سنگی، معبد پالمیران، کلیسا و صومعه نسطوری‌ها، نگاهی به وضعیت آب و هوا، ژئوپلیتیک و استراتژیکی جزیره خارک، آب و هوای جزیره خارک، ژئوپلیتیک جزیره خارک، خارک از لحاظ موقعیت نظامی، آب و باغات و مزارع جزیره خارک، درخت‌های موجود در خارک، آهوهای آزاد در جزیره‌ خارک، مردم‌شناسی جزیره‌ خارک، مذهب مردم جزیره‌ خارک، اخلاق مردم جزیره خارک، جمعیت جزیره خارک، اشغال جزیره خارک، هلندی‌ها در جزیره خارک، پیدایش نفت در جزیره خارک، ورود نفت به جزیره خارک، خط لوله نفت آقاجاری- خارک، گشایش پتروشیمی خارک، جزیره خارک در دوران دفاع مقدس، صنعت نفت خط مقدم جبهه، گسترش دامنه جنگ به خلیج فارس، نقش نفت در تداوم دفاع مقدس، میادین و سکوهای استخراج نفت جزیره خارک، میدان ابوذر، میدان فروزان مشترک با عربستان، میدان درود، میدان اسفندیار، صنعت نفت و جنگ تحمیلی، هدف دشمن از حمله به چاه‌های نفتی در جنگ تحمیلی و نحوه مقابله با آن در صنعت نفت، تاریخ شفاهی ناگفته‌هایی از هشت سال حماسه صنعت نفت جزیره خارک‌، مروری بر حملات عراق بر جزیره خارک، جنگ نفت‌کش‌ها، حملات مکرر رژیم بعثی عراق به جزیره خارک، تشدید جنگ علیه تأسیسات نفتی و نفت‌کش‌ها، اثرات اسکورت کشتی‌ها‌، دفاع از جزیره خارک، مروری بر عملکرد پدافند هوایی و نیروی هوایی و نیروی دریایی ارتش در دفاع از جزیره خارک، بازسازی تأسیسات نفتی جزیره خارک مهار چاه شماره ۳ نوروز، راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی خارک، اسناد۱۳۶۲ تا ۱۳۶۷‌، نگاهی به مطبوعات ایران و جهان‌، آشنایی با شهدای جزیره خارک‌، حماسه جزیره خارک به قلم تصویر، تعاریف و اختصارات و فهرست. مآخذ: نیک‌رهی، محمدرضا و مجتبی نیک‌رهی، اطلس جزیره خارک، تهران: آتشبار، 1400.
+اطلس عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی، این کتاب، اثر محمد پورکلهر، علی‌اکبر اخگر و هوشنگ صمدی است که ثبت و تحریر آن به‌عنوان یک سند ارزشمند تاریخی، می‌تواند در جهت معرفی وقایع و آثار جنگ‌ها برای مشاهده و ارزیابی تحلیل‌گران نظامی مورد استفاده قرار گیرد. تمدن و فرهنگ هر کشور، در تاریخ آن سرزمین نهفته است و ثبت سوابق تاریخی، همواره به‌عنوان چراغی روشن فراسوی آیندگان جهت عبرت و افتخار محسوب می‌شود. نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌‌منظور جلوگیری از تحریف واقعیت‌ها، با همکاری و مشاوره مسئولان و رزمندگان خود، اقدام به ثبت ایثارگری‌ها و تهیه و تدوین بخشی از فعالیت‌ها و عملیات‌های ماندگار دریایی هشت سال دفاع مقدس در قالب اطلس کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از مدارک، اسناد موجود زمان دفاع مقدس مناطق عملیاتی، پروژه‌های تدوین‌شده توسط کارشناسان نظامی، کتاب‌های منتشرشده خاطرات رزمندگان، پیش‌کسوتان، جانبازان و بازماندگان جنگ تحمیلی است که با نظارت و حمایت بی‌دریغ امیر فرماندهی محترم نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران تهیه و تدوین شده است. حماسه هشت سال دفاع مقدس با سختی‌ها و جان‌فشانی‌های کارکنان غیور نیروهای مسلح جمهوری اسلامی و ملت قهرمان در جای‌جای ایران‌، به خون شهیدان عزیز معطر شده و کارکنان نیروی دریایی ارتش نیز دوشادوش سایر رزمندگان ایران اسلامی، سهم به‌سزایی در خلق این حماسه تاریخی داشته‌اند که به بخش‌هایی از آن رشادت‌ها در این اطلس پرداخته شده است. کتاب مذکور در 374 صفحه، توسط سوره مهر در 1394 چاپ و منتشر شده است. مآخذ: پورکلهر، محمد و دیگران، اطلس عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی ارتش، تهران: سوره مهر، 1394.
+اطلس نبردهای تیپ ۵۵ هوابرد و تیپ ۳۷ زرهی، به‌وسیلۀ سرهنگ ستاد جعفر غلام‌نژاد در ۱۵۰ صفحه به رشته تحریر در آمده و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات مانز وابسته به معاونت تربیت و آموزش نیروی زمینی ارتش در ۱۴۰۲ چاپ و منتشر شده است. فهرست مطالب اطلس به این شرح است: عنوان، پیش‌گفتار، مقدمه، وضعیت و شرایط نظامی ارتش ایران در آستانه جنگ، اهداف کلی رژیم بعث عراق در حمله به ایران اسلامی، تیپ ۵۵ هوابرد، نبردهای تیپ ۵۵ هوابرد شیراز، تیپ ۳۷ زرهی شیراز، نبردهای تیپ ۳۷ زرهی، ویژه‌نامه شهید صیاد شیرازی به مناسبت سالروز شهادت ایشان، منابع و مآخذ، اسناد و تصاویر. مؤلف در صفحه ۲۴ کتاب؛ مراحل جنگ تحمیلی را چهار مرحله با این شرح ذکر کرده است: مرحله یکم شامل مقابله با تجاوز دشمن که اهداف عملیات، متوقف‌کردن و تثبیت دشمن به مدت دو ماه؛ مرحله دوم پدافند که اهداف آن، احراز آمادگی جمع‌آوری اطلاعات و طرح‌ریزی به مدت ده ماه بود؛ مرحله سوم آفند در سرزمین خودی که اهداف عملیات دفع تجاوز و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی به مدت هشت ماه بود و سرانجام مرحله چهارم آفند در خاک عراق شامل اهداف عملیات، تنبیه متجاوز به مدت ۷۴ ماه. نویسنده مقایسه نسبی تجهیزات عمده ارتش‌های ایران و عراق در آغاز جنگ تحمیلی را به این شرح ذکر کرده است: تانک: ایران ۲00۴ دستگاه و عراق ۲۵۰۰ دستگاه؛ نفربر زرهی: ایران ۲۷۴۹ دستگاه و عراق ۲۹۵۰ دستگاه؛ توپ صحرایی: ایران ۱۴۶۸ دستگاه و عراق ۱۵۰۰ دستگاه؛ توپ پدافند هوایی در نیروی زمینی و هوایی: ایران ۱۹۹۳ قبضه و عراق ۲۰۲۰ قبضه؛ تعداد بالگرد در سه نیرو: ایران ۹۳۸ فروند و، عراق ۱۹۷ فروند؛ جمع هواپیماهای جنگنده و شناسایی: ایران ۴۵۸ فروند و عراق ۴۶۵ فروند. نویسنده عملیات‌های آفندی بزرگ ایران در سال دوم جنگ را چهار عملیات ثامن‌الائمه (ع) در پنجم مهر ۱۳۶۰، فتح‌المبین در دوم فروردین ۱۳۶۱، بیت‌المقدس در دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ ذکر کرده و طول مدت جنگ را نیز ۲۸۸7 روز با هزار روز نبرد فعال و ۷۹۳ روز تهاجم نیروهای خودی و ۲۰۷ روز تهاجم نیروهای دشمن آورده است. او در این اطلس، فقط اسامی شهدای پایور تیپ ۵۵ هوابرد شیراز را ۲۵۳ نفر و اسامی شهدای پایور تیپ ۳۷ زرهی شیراز را ۱۳۶ نفر ذکر کرده است. مآخذ: غلام‌نژاد، جعفر، اطلس نبردهای تیپ ۵۵ هوابرد و تیپ ۳۷ زرهی، تهران: مانژ، 1402.
+اطلس نبردهای ماندگار، شرح عملیات‌های نیروهای زمینی ایران و عراق در هشت سال دفاع مقدس. این کتاب، تدوین سرهنگ دکتر مجتبی جعفری می‌باشد. کتاب مذکور تحت نظر و حمایت امیر سرتیپ دکتر محمدحسین دادرس و امیر سرتیپ دکتر کیومرث حیدری نوشته شده است. اولین نوبت چاپ آن در ۱۳۸۹ و نوبت چاپ پنجاهم این کتاب، در 1398 با شمارگان 1500 نسخه روی داده است. کتاب مذکور در قطع رحلی و با جلد شومیز، در 168 صفحه به زیور طبع آراسته شده است. این اطلس دارای فهرست، پیش‌گفتار، راهنمای مطالب، راهنمای نقشه‌های رنگی اطلس، علائم نظامی، وضعیت و طرح کلی عراق در تهاجم به ایران اسلامی، استعداد نیروهای عراقی در شروع تجاوز، استعداد نیروهای رزمنده ایران اسلامی در آغاز دفاع، مقدمات تجاوز، حمله‌ گسترده‌ زمینی دوازده لشکر و 45 تیپ عراقی به ایران، مقاومت نیروهای خودی و نتایج اولیه تجاوز و اشاره کامل به سال اول جنگ تحمیلی، تجاوز سراسری و تثبیت دشمن و بررسی نبردهای ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ تا شهریور ۱۳۶۰ و عملیات‌های پدافندی صورت‌گرفته در قصرشیرین، نفت‌شهر، سومار، میمک و مهران، و ... می‌باشد. در سال دوم جنگ (سال بیرون‌راندن دشمن)، به بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۰ تا شهریور ۱۳۶۱، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، مطلع‌الفجر (شیاکوه)، محمد رسول‌الله (ص)، آفندی چزابه، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، رمضان می‌پردازد. در سال سوم جنگ (سال ورود به خاک عراق)، به بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۱ تا شهریور ۱۳۶۲، عملیات آفندی مسلم‌بن عقیل، محرم، والفجر مقدماتی، والفجر 1، والفجر 2 و والفجر 3 پرداخته است. در سال چهارم جنگ به فشارهای سیاسی برای تحمیل صلح به ایران اسلامی و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۲ تا شهریور ۱۳۶۳، عملیات آفندی والفجر 4 و خ��بر می‌پردازد. در سال پنجم جنگ، به جنگ شهرها و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۴ و عملیات پدافندی در ارتفاع 402 و میمک و عملیات‌های محدود آفندی انجام‌گرفته عاشورا، بدر، حاج‌عمران، نصر 3، ظفر 5، شرهانی عراق، قادر 1، چوارتا، قادر 2 پرداخته است و در سال ششم جنگ، به بررسی نبردهای شهریور ۶۴ تا شهریور ۱۳۶۵ به عملیات آفندی نصر 8، والفجر 8 تصرف شبه جزیره فاو و جزیره مجنون عراق می‌پردازد. در سال هفتم جنگ، به صدور قطعنامه ۵۹۸ و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۶ عملیات آفندی کربلای 4، کربلای 5، کربلای 6 و ... پرداخته است. در سال هشتم جنگ، به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی و بررسی نبردهای شهریور ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ عملیات پدافندی فاو، شلمچه و ... بیت‌المقدس 5 و مرصاد پرداخته است. در پایان اطلس نیز به جداول کامل و نمودارهای عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس می‌پردازد. این اطلس، پرتیراژترین کتاب تاریخی دفاع مقدس است و شمارگان آن تاکنون به000/89 نسخه رسیده است. از نکات اطلس نبردهای ماندگار، وجود ترجمه انگلیسی همراه متن فارسی است. این اطلس، توسط انتشارات سوره سبز به زیور طبع آراسته شده و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. مآخذ: جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، چ 50، تهران: سوره سبز، 1398.
+اطلس نیروی هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، این عنوان در 31 جلد به‌صورت محدود، در 1398 توسط حسین خلیلی و دیگران نگارش شده و به نقش نیروی هوایی در پیروزی و دوران پس از انقلاب اسلامی و بحران کردستان، تجاوزهای هوایی همراه با تجاوز سراسری هوایی عراق و عملیاتهای نظیر اولین پاسخ، کمان99، انهدام مراکز حیاتی و قطع عقبه دشمن، جنگ باتانکها، هوادریایِ مروارید، نصر و توکل، تک به اچ 3، شناسایی هوایی، ثامنالائمه (ع) تا بیتالمقدس، مسلم‌بن عقیل (ع) تا والفجر3، خیبرو بدر، جنگ نفت‌کشها، والفجر8، کربلای5، والفجر10، مرصاد و ... که این نیرو در دوران دفاع مقدس شرکت داشته؛ همراه با نقش ترابری هوایی و تجسس و نجات، آماد و پشتیبانی، خوداتکایی و فرماندهی اطلاعات شناسایی الکترونیکی، پرداخته است. مآخذ: خلیلی، حسین، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸.
+اعتراف متجاوز، جلد 90 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکدۀ دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته نبی کریمی از فرماندهان جنگ است که در اردیبهشت 1390 نوشته شده و در آن، به حوادث جنگ تحمیلی در بهمن 1366می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشاریافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب توسط سرهنگ پیاده ستاد محمد مطواعی، ویراستاری شده است. عمليات‌هاي انهدام نيروهاي عراقي در بهمن 1366، در بیشتر محورهاي عملياتي اجرا مي‌شد. رژيم عراق كه با از دست‌دادن ارتفاعات ماووت و سه ارتفاع ديگر مشرف به شهرهاي شمالي عراق، در بهت و حيرت به ‌سر مي‌برد؛ كماكان براي بازپس‌گيري اين مواضع تلاش مي‌كرد؛ ولي هر بار در پاتك‌هاي خود نيروهاي بيشتري را از دست مي‌داد و تلفات و ضايعات بيشتري را متحمل مي‌شد. حتي با جابه‌جایی كماندوهاي گارد رياست جمهوري از جنوب عراق به منطقه عملياتي بيت‌المقدس 2، تلاش ديگري را براي بازپس‌گيري اين ارتفاعات انجام داد؛ ولي غیر از دادن اسراي بيشتر و كشته‌هاي ديگر، طرفي نبست. عراق با پشتيباني آمريكا و هم پيمانانش و كشورهاي مرتجع عربي با اين استدلال واهي كه از صدور نفت ايران جلوگيري و اقتصاد جمهوري اسلامي ايران را فلج کند‌، به بمباران كشتي‌هاي نفت‌كش و تجاري در خليج فارس و درياي عمان ادامه مي‌داد. تيزپروازان نيروي هوايي ارتش در بيستم بهمن، سه فروند هواپيماي ميراژ عراقي را كه قصد داشتند يك كاروان كشتي‌هاي تجاري را در خليج فارس مورد اصابت موشك قرار دهند، سرنگون كردند و طی آن، خلبانان هر سه هواپيماي ميراژ عراقي به هلاكت رسيدند. رژيم بعثي عراق به هر ترفندي براي تحميل صلح به جمهوري اسلامي ايران متوسل مي‌شد؛ ولي مقامات جمهوري اسلامي مؤكداً اجراي آتش‌بس را منوط به معرفي عراق به‌عنوان متجاوز و آغازكننده جنگ مي‌دانستند. سرانجام دبير كل سازمان ملل متحد در اين ماه، مجبور شد عراق را مانع پيشرفت در گفت‌وگوهاي صلح معرفي كند. ازطرفي عبدالامير انباري سفير رژيم بعثي عراق در واشنگتن در مصاحبه‌اي با روزنامه كويتي الرأي‌العام، صراحتاً به متجاوزبودن عراق اعتراف كرد و گفت: «‌قواي عراق در روز 31 شهريور 1359 با هدف اشغال بخش‌هايي از خاك ايران، به مرزهاي بين‌المللي شناخته‌شده دو كشور حمله كردند». اعزام باشكوه سپاهيان حضرت زهرا (س) در ايام دهه فجر، ترس و وحشت زايدالوصفي را به دل صدام و صداميان انداخته بود. هم‌زمان با سالگرد حضور کارکنان نيروي هوايي ارتش در نوزدهم بهمن 1357 در اقامتگاه حضرت امام در مدرسه‌ علوي، فرمانده و جمعي از کارکنان نيروي هوايي در حسينيه جماران به حضور حضرت امام (ره) رسيدند. کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ: کریمی، نبی، اعتراف متجاوز، تقویم تاریخ مقدس، ج 90، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+اعرابی ‌امینه، رضا، (1342- 1366) شهید، افسر رابط ارکان گردان 348 توپخانه تیپ 40 پیاده سراب نیروی زمینی ارتش. سی‌‌ام تیر، در بروجن زاده شد. پدرش، فتح‌الله و مادرش، نصرت فریدونی سفیددشتی نام داشتند. دو برادر و سه خواهر داشت. تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در اصفهان گذراند و در 1360 دیپلم گرفت (سند: 1061/م/58). وی زمانی که کشور در تب‌وتاب جنگ می‌سوخت، در هفدهم دی 1363 به آموزشگاه افسری راه یافت (قدس آنلاین). در دوره دانشجویی، رسته توپخانه را انتخاب کرده بود و برای گذراندن دوره مقدماتی توپخانه، به مرکز آموزش توپخانه در اصفهان فرستاده شد و به‌صورتِ تخصصی، تاکتیک توپخانه‌ صحرایی و پدافند هوایی و جنگ‌افزارهای توپخانه صحرایی و پدافند هوایی نقشه‌خوانی و نقشه‌برداری تخصصی، هدایت آتش، آتشبار تیر، دیده‌بانی توپخانه، ضد آتش و اصول قواعد اساسی در رزم را در 11/12/1364 به پایان رساند و به صف رزمندگان تیپ 40 پیاده سراب در منطقه‌ عملیاتی سومار ملحق شد. اولین شغل او، دیده‌بان جلویی آتشبار یکم گردان ۳۴۸ توپخانه در محل ستوانی بود. در پانزدهم اسفند ۱۳95، به‌عنوان افسر رابط ارکان گردان ۳۴۸ در محل سروانی انتصاب یافت. در سوابق خدمتی وی، چهار مرحله تشویقی وجود دارد (پرونده خدمتی). ستوان‌سوم توپخانه رضا اعرابی‌ امینه بعد از شانزده ماه خدمت در مناطق عملیاتی تیپ 40 پیاده سراب در منطقه عملیاتی میمک، در 13/3/1366 به علت اصابت ترکش خمپاره دشمن، به درجه رفیع شهادت نائل آمد (پرونده شهادت). مجله صف می‌نویسد: «با ستوان رضا اعرابی قبل از شهادتش مصاحبه داشتم. وقتی از او پرسیدم شما در جبهه چه خاطراتی دارید؟ پاسخ داد: در جبهه خاطرات که زیاد است؛ ولی امروز شکار هواپیما، صید ناوگان دریایی، انهدام تانک و کشتن مزدوران عراقی برای من خاطره نیست. خاطره آن است که یک پسر هشت‌ساله فرزند برومند انقلاب از تهران برای ما کمپوت می‌فرستد و روی آن می‌نویسد: برادر رزمنده! این هدیه ناقابل را از ما بپذیرید» (مجله صف: 39). فرمانده منطقه اصفهان ارتش درباره ویژگی‌های شهید رضا اعرابی می‌گوید: «شجاعت، مناعت طبع، ایمان، تعهد و تخصص خوب او نسبت به امور بارز و برجسته بود و بر همین اساس شهید اعرابی، از افسران زبده رابط دسته توپخانه به شمار می‌آمد» (سایت خبرگزاری تسنیم). در وصیت‌نامه شهید رضا اعرابی آمده است: «ای هم‌وطنان، ای دوستان و ای آشنایان! مرگ حق بوده و از آنِ همه انسان‌هاست؛ اما مرگ هم مراتبی دارد که شهادت بهترین این مراتب است. اگر من به شهادت رسیدم، افتخار می‌کنم که رهرو راه سید‌الشهدا (ع) هستم و بر خود می‌بالم و از شما می‌‌خواهم بعد از من این نوشته‌ها را بخوانید و نگذارید امام تنها بماند. ای مادر! شهادت افتخاری است که نصیب هرکس نمی‌شود؛ اگر من به شهادت رسیدم و این فیض شامل من شد، برای من گریه نکنید؛ بلکه خوشحال از این باشید که فرزندتان در راه خداوند و به دستور امام و قرآن به جبهه شتافت و شهید شد.» (قدس آنلاین). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی قدس آنلاین؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 1061/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ مجله صف؛ خبرگزاری تسنیم.
+اعظمی، محمدعلی، (1330) خلبان آزاده هواپیمای اف 4. فرزند آقاجان، دوم فروردین در شهرستان گلپایگان واقع در استان اصفهان به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و گذراندن سیکل اول دوره متوسطه‌، در پانزدهم دی 1348 وارد آموزشگاه درجه‌داری نیروی هوایی ارتش شد و با اخذ درجه گروهبان‌دومی فنی، در حین خدمت به ادامه تحصیل پرداخت و موفق به دریافت دیپلم طبیعی شد. در اسفند 1353 در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با انجام معاینات پزشکی و آزمون ورزش، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. پس از گذراندن دوره‌های آموزش نظامی و کلاسهای زبان انگلیسی، به‌منظور طی دوره مقدماتی آموزش خلبانی، به گردان پروازی فرودگاه قلعه‌مرغی اعزام شد و پرواز با هواپیمای آموزشی بونانزا را انجام داد و در دهم شهریور 1354 این دوره را با موفقیت به پایان رساند (پرونده خدمتی). سپس به‌منظور طی دوره آموزشی خلبانی جت، به کشور آمریکا اعزام شد و پس از طی دوره زبان انگلیسی در پایگاه لکلند و پرواز با هواپیمای سبک آموزشی تی 41 در پایگاه هوایی هندو، به پایگاه هوایی وِب در شهر بیگاِسپرینگ منتقل شد و آموزش پرواز پایه با جت دوموتوره تی 37 را در این پایگاه طی کرد و با دریافت نشان خلبانی و درجه ستواندومی در یکم اردیبهشت 1356، جهت دوره پرواز پیشرفته با هواپیمای جت فراصوت تی 38، راهی پایگاه هوایی ونس در ایالت اوکلاهما شد و با پایان دوره، در آخر مهر 1356 به ایران بازگشت (رمضانی و دیگران، 1399: 136). پس از بازگشت، جهت خلبانی هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 4 در مهرآباد انتخاب شد. پس از اتمام دوره آموزش کابین عقب هواپیمای اف 4 در 24 آبان 1357، به پایگاه بوشهر (ششم شکاری) انتقال یافت. با اوجگیری تحولات انقلاب اسلامی و به دلیل اعتقادات عمیق مذهبی، خیلی‌زود به صف انقلابیون پیوست و پس از انقلاب اسلامی علاوه بر انجام امور پروازی، در انجمن اسلامی این پایگاه نیز به فعالیت پرداخت. ستوان‌یکم اعظمی با آغاز جنگ تحمیلی، علاوه بر انجام پروازهای گشت رزمی و مراقبت مسلحانه هوایی همراه با مأموریتهای تندخیز یا اسکرامبل، داوطلبانه در اغلب مأموریتهای خطیر برونمرزی و بمباران نیروهای دشمن مشارکت داشت. به گونهای که در روز یکم مهر 1359 در عملیات هوایی کمان 99 به پایگاه الوحده یا شعیبیه تک کرد (نمکی عراقی، 1396، ج 3: 91). به دنبال آن در روزهای سوم، ششم، هفتم، نهم، هفدهم، 22 و 25 مهر 1359 مبادرت به انجام مأموریتهای انهدام مواضع و قطع عقبه دشمن کرد و در این راستا، پل ارتباطی العماره در القرنه عراق، مأموریت برونمرزی و قطع خطوط مواصلاتی در تنومه، نیروهای دشمن مستقر در شرق جاده سلمانیه– آبادان را بمباران کرد (همان، ج 5: 256، 277 و 283). بهعلاوه در روزهای یازدهم و بیستم مهر، همچنین یکم، دوم، چهارم، نهم، دهم، یازدهم، سیزدهم، چهاردهم، پانزدهم تا سی‌ام آبان 1359 به‌تواتر و گاه روزانه دو نوبت، به ناوچه‌های جنگی دریایی اوزا و پی 6 در بندر ام‌القصر، نیروهای دشمن در جاده خاکی بین شلمچه و کارون، گمرک نیروهای دشمن در صفوان و جاده گمرک مرز عراق- کویت تک کرد (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 13، 32، 62، 123، 133، 143، 168، 179و 328 و پرونده خدمتی). در تداوم نبردهای خویش، در دوم دی 1359 در یک مأموریت هوا‌به‌سطح، یک فروند دیگر ناوچه اوزای دشمن را منهدم کرد و پس از آن در عملیات پشتیبانی آتش از عملیاتهای نصر و توکل همت گماشت و در پانزدهم، هفدهم، هجدهم و نوزدهم دی؛ به مواضع نیروهای دشمن در حدّفاصل جفیر و پادگان حمید، مواضع تیپ‌های44 مكانیزه و 26 پیاده ارتش عراق در دارخوین و مارد تک کرد (همان، ج 6: 36، 162، 182، 197 و 211). ستوان‌یکم اعظمی با کاهش مأموریتهای بمباران، از بیستم اردیبهشت1360 به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد و به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، در 24 شهریور 1360 به دریافت هجده ماه ارشدیت نائل آمد (پرونده خدمتی). با شروع مرحله زمینی عملیات بیت‌المقدس، همراه با هواپیمای فانتوم به‌منظور پشتیبانی آتش از این عملیات، به پایگاه چهارم شکاری دزفول مأمور شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 15: 93 و اعظمی، 1396: 129). او در خصوص نحوه اسارت خود میگوید: «هجدهم اردیبهشت 1361 به‌اتفاق سروان حسین ذوالفقاری به‌عنوان شماره 2 دسته پروازی دوفروندی اف 4 ایی که لیدری آن را سرگرد خلبان اکبر توانگریان و ستوان‌یکم خلبان اکبر زمانی به عهده داشتند، جهت بمباران نیروهای دشمن در برنامه پروازی قرار گرفتیم. لحظاتی پس از رهایی بمبها، تکان و شوک غیر منتظره‌ای به هواپیما وارد آمد و بلافاصله موتورهای هواپیما آتش گرفت و دچار واماندگی شد. لاجرم با هماهنگی کابین جلو، هواپیمای آسیب‌دیده را در آخرین لحظه ترک کردیم. به‌محض باز‌شدن چتر نجات، پاهای من با زمین برخورد کرد و با تنی مجروح، به اسارت نیروهای دشمن در آمدم. سروان ذوالفقاری نیز در منطقهای دور از چشمان من به اسارت در آمده بود. ما را به‌صورت مجزا، به پشت جبهه و سپس بصره و بغداد تخلیه کردند و به‌این‌ترتیب دوران مشقتبار هشت سال اسارت من و هم‌پروازم آغاز شد» (همان). این خلبان شجاع و بیادعا همان گونه که اشاره شد، به طور عمده به‌صورت داوطلب در اغلب عملیات‌های خطیر مشارکت داشت و با بمباران اهداف تعیین‌شده در پیشرفت اهداف نظامی، بسیار مؤثر عمل کرد. پس از اسارت توسط نیروهای عراقی، رنج بیش از هشت سال اسارت را تحمل و با آزادی اسرا در شهریور ۱۳69، به مام میهن مراجعت کرد و در یکم مهر 1372، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد. سرهنگ‌دوم خلبان آزاده محمدعلی اعظمی، در 31 شهریور 1374 به خدمت اعاده و با درجه سرهنگی، به سِمت رئیس دایره ایثارگران نیروی هوایی ارتش منصوب شد. سرهنگ خلبان اعظمی مانند برخی از آزاده‌های جانباز، به درجه سرتیپ‌دومی مفتخر شد و برای بار دوم، در یکم تیر 1383 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع ساعات پرواز امیر سرتیپ‌دوم خلبان آزاده محمدعلی اعظمی تا زمان بازنشستگی، برابر با 574 ساعت بوده است (رمضانی و دیگران، 1399: 139). او کتاب‌های زیادی را تألیف و به چاپ رسانده و تدوین مجموعه چهار جلدی عقابهای رهیده از بند، یکی از نگارش‌های این خلبان آزاده است. مآخذ: اعظمی، محمدعلی، عقاب‌های رهیده از بند، ج 1، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 15، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی نیروی هوایی ارتش، ج 3، 4 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3 و 5 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اعلام خبر و خطر هوایی، اعلام خطر درباره هواپیماهای مهاجم که شامل اطلاعات مربوط به نوع، تعداد، سمت، سرعت، ارتفاع و غیره می‌باشد که به‌وسیلۀ دیده‌بانان و یا رادارهای اعلام خطر محلی، به یگان‌های پدافند هوایی اعلام می‌شود (رستمی، 1378: 98). در دوران دفاع مقدس، هر شبکه ارتباطی از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار بود. یکی از شبکه‌های بسیار حساس و مهم، شبکه اعلام خطر و خبر هوایی در اعلام هشدار به یگان‌های درگیر در مناطق عملیاتی بود. به‌محض اعلام خطر یا خبر از نزدیک‌شدن هواپیماهای دشمن، آژیر مخصوصی زده می‌شد و کلیه افراد موظف به پراکندگی و استفاده از زمین و جان‌پناه به‌منظور به حداقل‌رساندن تلفات ناشی از تک هوایی دشمن (پدافند غیر عامل) بودند. این شبکه در دفاع مقدس، بسیار خوب عمل کرد و در زمان بمباران‌های هوایی خیلی مفید و مؤثر بود؛ به‌طوری‌که در صورت کشف هواپیما و یا پرنده متخاصم توسط رادار یا دیده‌بان‌ها، مراحل اعلام خبر و خطر هوایی به‌صورت اعلام رادار به پست فرماندهی و اعلام خبر و خطر هوایی توسط پست فرماندهی به تمام پادگان‌ها در منطقه از طریق بی‌سیم و خط تلفن هات لاین انجام می‌شد. در شهر‌ها نیز خطر حمله هوایی دشمن توسط رادیو و تلویزیون و سیرن (دستگاه تولید آژیر) به آگاهی همگان می‌رسید (قاسمی، 1399: 1). در عملیات والفجر 8، شبکه آ.ام اعلام خبر و خطر در پاسگاه اصلي فرماندهي لشكرها، با بهره‌گيري ازگیرنده جی.آر.آر 106 با فرمانده لشكر، معاون لشكر، پاسگاه يدكي لشكر، قرارگاه تيپ‌ها، فرمانده پشتيباني لشكر، گردان‌هاي مانوري، گردان نگهداري و تعمير، گردان آماد و ترابري، گردان بهداري، رده عقب، گردان پدافند هوايي، گردان مهندسي، گردان سوارزرهي، توپخانه لشكري؛ گردان مخابرات، گروهان و دسته‌هاي دژبان، دسته پدافند هوايي يگان‌هاي مانوري و عملياتي، تيم پشتیبانی هوايي توسط گروهان عملیات گردان مخابرات برقرار و بهره‌برداری شد. (عظیم‌زاده، 1395: 91). مآخذ: اسناد و مدارک دفاع مقدس، معاونت فاوا، ستاد آجا؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378؛ عظیم‌زاده تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید سپهبد صیاد شیرازی، 1395؛ قاسمی، علی‌رضا، مصاحبه کتبی، 1399.
+اعلام منطقه جنگی در خلیج ‌فارس، 31 شهریور 1359 برابر با 22 سپتامبر 1980م، بخشی از خلیج ‌فارس به طور رسمی منطقه جنگی اعلام شد. چنین اعلامی به طور کامل، منطبق بر قوانین بین‌المللی ناظر بر مناطق جنگی در دریا در دوران تخاصم نظامی بین کشورها بود که ضمن تأمین امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در دریا، کشتی‌رانی آزاد برای سایر کشورهای منطقه و جهان در این آبراه حساس و حیاتی را تأمین مي‌کرد. متن کامل اطلاعیه‌ای که به درخواست ستاد نیروی دریایی ارتش از اداره سوم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران صادر شد، به این شرح است: «با توجه به تجاوزات عراق به ایران اسلامی، بدین‌وسیله کلیه مرزهای آبی نزدیک سواحل ایران، منطقه جنگی اعلام می‌شود و کشور ایران، اجازه حمل کالا به بنادر عراق را به هیچ‌یک از کشتی‌ها نخواهد داد. برای امنیت کشتی‌رانی در خلیج‌ فارس اعلام می‌دارد که مسیرهای زیر می‌بایست رعایت گردد: کشتی‌ها پس از عبور از تنگه هرمز، مسیر خود را طوری تغییر دهند که از دوازده مایلی جنوب جزیره ابوموسی، دوازده مایلی جنوب جزیره سری، جنوب چراغ دریایی کیبل‌نیک و از دوازده مایلی جنوب غربی جزیره فارس عبور نمایند. کشور ایران تعهدی در برابر سرپیچی‌کنندگان از این اعلامیه نخواهد داشت» (منصوری: ۱۳۹۵: ۲۸). به‌این‌ترتیب آب‌های خلیج‌ فارس در محدوده بین سواحل شمالی ایران و خطوطی که نقاط بین دوازده مایلی جنوب جزایر ابوموسی و سیری را به جنوب چراغ دریایی کیبل بنک و دوازده مایلی جنوب شرقی جزیره فارسی متصل می‌کرد، منطقه جنگی شد و ازآنجاکه این جزایر، جنوبی‌ترین جزایر ایرانی خلیج ‌فارس هستند؛ اتخاذ چنین تصمیمی ازسوی جمهوری اسلامی ایران، مورد اعتراض جدی کشورها و یا نهادهای بین‌المللی قرار نگرفت (اطلاعیه 59/17). همان ‌گونه که در متن این اعلامیه مشخص شده است، نیروی دریایی ارتش برای کشتی‌رانی بین‌المللی در تنگه هرمز هیچ‌گونه محدودیت و خطری به‌استثنای کشور عراق که در جنگ با ایران بود، ایجاد نکرد و براساس حقوق بین‌المللی دریایی، همه کشتی‌ها می‌توانستند آزادانه به بنادر سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌ فارس که با ایران در جنگ نبودند، تردد کنند. گفتنی است جمهوری اسلامی ایران برای روشن‌شدن افکار عمومی جهان، در بیستم مهر 1359 تعهد خود را مبنی‌بر باز نگاه‌داشتن تنگه هرمز برروی کشتی‌های بین‌المللی مورد تأکید قرار داد (وزارت خارجه ج.ا.ا). اتخاذ چنین تصمیمی، نشان‌دهنده واکنش ایران به مسائل دفاعی و مشکلات کشتی‌رانی بود. ایران با ایجاد این منطقه جنگی، قصد داشت از سواحل خود در برابر ورود بدون اجازه کشتی‌ها که قادر به تهدید امنیت ملی آن بودند، حفاظت کند. کشتی‌های عازم هریک از کشورهای حاشیه ��نوبی خلیج‌ فارس به علل امنیتی، تحت محدودیت‌های شدیدتری قرار داشتند. آن‌ها می‌بایست با مرکز فرماندهی نیروی دریایی در ارتباط بوده و اطلاعاتی نظیر مبدأ حرکت، مقصد، مسیر، سرعت، زمان حرکت و کلیه مشخصات خود را در اختیار قرار می‌دادند. هدف از این فعالیت‌ها، شناسایی کشتی‌های مهاجم و ممانعت از ورود آن‌ها به منطقه جنگی بود و به کشتی‌های خارجی توصیه می‌شد که در مسیر کشتی‌رانی خارج از منطقه جنگی حرکت کنند تا از مواجه‌شدن با خطر حملات احتمالی به دور باشند. همین‌طور تضمین امنیت کشتی‌هایی که مبدأ یا مقصدشان بنادر ایران بود، طبق اعلامیه دریایی ایران عمل می‌شد و ناخدایان آن‌ها تضمین می‌دادند که قبل از هر اقدامی، هماهنگی لازم را با نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران به عمل‌ آورند و بنادر ایرانی مورد نظر را هر ساعت یک‌بار، از وضعیت و موقعیت خود مطلع نمایند. در اجرای تأمین و حفاظت از منطقه جنگی اعلام‌شده، ناوچه موشک‌انداز پیکان که در هجدهم مهر 1359 مأموریت گشت و کنترل راه‌های دریایی مواصلاتی دشمن و دهانه خورعبدالله را بر عهده داشت، یک فروند کشتی تجاری را که قصد ورود به‌ خورعبدالله را داشت و به‌ اخطارهای این ناوچه بی‌توجه بود، مورد حمله قرار داد و صدماتی به آن وارد آورد (سلیمانی سوادکوهی: 1395: 91‌). گزارش نیروی رزمی 421 به فرماندهی نیروی دریایی در این خصوص به این‌ شرح بود: در اجرای طرح آفندی «بهروز» و به‌منظور محروم‌کردن دولت متجاوز عراق از تسهیلات و تجارت دریایی و بندری خود، در عملیاتی با مشارکت یک فروند ناوچه موشک‌انداز و یک فروند بالگرد هوادریا، یک فروند کشتی تجاری که در دهانه ورودی خورعبدالله مشاهده شد، در ۱۶:۴۵ به‌وسیله توپخانه ناوچه پیکان مورد حمله قرار گرفت و صدمات زیادی به آن وارد آمد. به‌منظور هماهنگی و اجرای دقیق مفاد اعلامیه فوق، بین نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و مسئولان بنادر و کشتی‌رانی در بنادر اصلی، دفتر هماهنگی و تبادل اطلاعات تردد کشتی‌رانی تجاری و بومی با حضور نمایندگانی از نیروی دریایی و سازمان بنادر تحت عنوان دفتر ارکان بندری راه‌اندازی شد. (سند: 5907181645). مآخذ: اطلاعیه دریانوردان: 59/17، 31 شهریور 1359؛ سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، اقدامات و نتایج عملیات نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در مقابله با تجاوزات و مداخلات عراق و نیروهای فرامنطقه‌ای در خلیج ‌فارس، دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش، تهران: 1395؛ سند: 5907181645، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش؛ گزارش مرکز فرماندهی 421 ارتش، ساعت ۱۶:۴۵ هجدهم مهر ۱۳۵۹؛ جنگ تحمیلی، امنیت خلیج ‌فارس، معارف جنگ، بی‌جا، 1395؛ منصوری، مجید، تأمین امنیت خطوط مواصلاتی در هشت سال دفاع مقدس، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، تهران: ۱۳۹۵؛ نامه رسمی وزارت امور خارجه ایران به دبیر کل سازمان ملل متحد، سند: اس/ 14/ 2261‍‌، بیستم مهر ۱۳۵۹.
+اغنامیان، بهنام، (۱۳۳۱) خلبان نیروی هوایی ارتش. دهم اردیبهشت، در تهران به دنیا آمد. دیپلم ریاضی خود را در 1349، دریافت کرد و دهم بهمن همان سال، وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد. پس از گذراندن دورههای نظامی، دروس علمی، زبان و پروازهای مقدماتی و قبولی در آزمون جامع زبان انگلیسی، در سیزدهم فروردین 1351 به پایگاه هوایی لکلند در تگزاس آمریکا عزیمت کرد. دوره زبان عمومی و تخصصی را گذراند و برای انج��م دورههای تکمیلی پرواز، عازم پایگاه هوایی وِب در بیگ‌اسپرینگ شد (مهرنیا، 1399: 72). تمرینات پرواز مقدماتی را با هواپیمای سبک تی 41 و جت آموزشی دوموتوره تی 37 و فنون پرواز را با هواپیمای جت فراصوت تی 38 طی کرد و در هشتم شهریور 1352، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و به ایران بازگشت و برای خلبانی جنگنده اف 5 در نظر گرفته شد. دوره زمینی آشنایی با سامانه‌های این پرنده را در مرکز آموزش پرواز پایگاه هوایی مهرآباد گذراند و به پایگاه هوایی وحدتی دزفول اعزام شد. دوره رزمی و مراحل درگیری‌های هوابه‌هوا، رهگیری تحت کنترل رادار، بمباران و تیراندازی هوا‌به‌زمین را در گردان 41 آموزشی آموخت و به‌عنوان خلبان شکاری، وارد گردان 42 رزمی تاکتیکی شد. با ورود هواپیماهای اف 5 ایی در مرداد 1353، دوره سه‌ماهه پرواز رزمی با این جنگنده را گذراند. در خرداد 1354 برای طی دوره بررسی سوانح موتور جت، به پایگاه هوایی چانوت در ایالت ایلی‌نویز آمریکا اعزام شد و در سی‌ویکم تیر 1354 به پایگاه دزفول بازگشت. به‌منظور طی دوره ایمنی، برای سومین بار، در دوازدهم فروردین ۱۳۵۶ به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی اعزام شد و در پایان دوره، در شهریور همان سال به پایگاه دزفول بازگشت (پرونده خدمتی). در اردیبهشت 1355 با دخترعموی خود سرکار خانم سعیده اغنامیان، ازدواج کرد که ثمره آن سه فرزند است (مهرنیا، 1399: 75). سروان اغنامیان، دوره معلم‌خلبانی هواپیمای اف 5 ایی را در اردیبهشت 1357 گذراند و در مشاغلی چون افسر یکنواختی گردان و ایمنی پرواز مشغول انجام‌ وظیفه شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و کاهش پروازهای روزانه، همراه با تعدادی دیگر از خلبانان پایگاه دزفول، استعفا داد؛ اما پس‌ از آنکه دریافت رهبران بعثی کشور عراق درصدد حمله به ایران هستند، از این درخواست خود منصرف شد و به رده پروازی بازگشت و از همان زمان پروازهای شناسایی مرزی از فراز شهر مهران تا آبادان به‌صورت مستمر شروع شد و او به طور مکرر پروازهای شناسایی رزمی را انجام می‌داد (همان :76). با شروع جنگ تحمیلی، در سیزده مأموریت خطیر بمباران شرکت کرد که ازجمله طی عملیات کمان 99 با جلوداری یک دسته سه‌فروندی اف 5، پایگاه امام علی عراق در ناصریه را درهم کوبید (خلیلی و دیگران، 139۸، ج ۶: 77). آنگاه وارد نبرد با نیروهای در حال حرکت دشمن در سرزمین خوزستان و انهدام آن‌ها در دیگر نقاط شد. در روزهای چهارم، پنجم، ششم، هشتم، نهم، دهم، دوازدهم و چهاردهم مهر 1359؛ به نیروهای دشمن در شلمچه، عینخوش، علیگرهزد، غرب شوش، تلمبه‌خانه بوزگان، سومار، غربِ کرخه و منطقه نفتی حلفائیه تک کرد (خلیلی و دیگران ، 1398، ج 5: 389 و 420). او پس ‌از این مأموریت، تحت مداوا قرار گرفت و پس از مدتی پروازهای رزمی را بار دیگر از سر گرفت. در سال دوم دفاع مقدس، به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل شد و پس از انجام پروازهای آشنایی با مناطق این پایگاه، در سحرگاه نهم مهر 1360 طی یک عملیات مقابله‌به‌مثل و تلافیجویانه، با دو فروند هواپیمای اف 5 ایی همراه با ستوان‌یکم حسین خلیلی، تأسیسات نیروگاه برق دِبیس را در استان کرکوک درهم کوبید (نمکی عراقی و دیگران، 1399؛ ج 9: 360 و موسوی و دیگران، 1399، ج 15‌: 90). در نهم فروردین 1361 پس از بازگشت از یک مأموریت رزمی و پرواز ايذايي براي اختلال در ايستگاه رادار روان‌دوز، به خاطر رهایی از تعقیب هواپیماهای دشمن به‌عنوان جلودار دسته پروازي، آن‌قدر ��ر ارتفاع پَست پرواز کرد كه هواپیمای شماره 2 در حوالی ارومیه، با سطح آب درياچه برخورد کرد و ستوان‌يكم حميد قزاآني خلبان آن به شهادت رسید (همان، ج 10: 37). این سانحه و شهادت سروان قزاآنی، تأثیر ناگواری بر روحیه سروان اغنامیان گذاشت. وی در اغلب مأموریتهای گشت رزمی و پاسوری از هواپیماهای ورودی از دالان هوایی شمال غربی کشور حضور داشت؛ ضمن اینکه مسئولیتهایی نظیر افسر دایره ارزیابی و یکنواختی، افسر برنامه‌ریزی معاونت عملیاتی پایگاه و ریاست بازرسی و ایمنی پرواز پایگاه تبریز را تا ۲۷ شهریور ۱۳۶۳ به عهده داشت (هادیان، 1399: 82). در پرونده سرگرد اغنامیان طی سه فقره، نُه ماه ارشدیت جنگی به ثبت رسیده است. در 1369، به معاونت بازرسی و ایمنی در ستاد فرماندهی نیروی هوایی ارتش منتقل شد و تا جایگاه مدیریت بازرسی و ایمنی ارتقا یافت. طی سال‌های دفاع مقدس، دورههای رزم مشترک و خلبان آزمایشی را هم طی کرد. سرانجام با 1700 ساعت پرواز شکاری (800 ساعت رزمی)، در اول خرداد 1380 با درجه سرتیپ‌دومی به افتخار بازنشستگی نائل آمد و پس ‌از آن در شرکت هواپیمایی آسمان، در کسوت خلبان و مدیرکل اطمینان از کیفیت، به خدمت مشغول شد. (مهرنیا، 1399: 77). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 6 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 7 تهران: مرکز راهبردی نهاجا، ۱۳۹۷؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی ج 4، تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5، 9 و 10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396 و 1399؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه تبریز، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش.
+موشك استاندارد نیروی دریایی زير بال جنگنده اف 4 (پروژه اباییل)
+اف 4 تجهیز به موشک استاندارد، (پروژه ابابيل). نیروی هوایی ارتش عراق با دریافت و به‌کارگیری هواپیماهای شناسایی و تاکتیکی میگ 25 یا های ماخ که می‌توانستند در مأموریتهای شناسایی هوایی تا ارتفاع بیش از سی کیلومتر یا 000/100 پا اوج گرفته و با بیشینه سرعتی معادل سه برابر صوت یا 3200 کیلومتر در ساعت به‌صورت مداوم پرواز کنند، به این توانایی و جسارت دست یافت که به‌راحتی و از ارتفاع بالای 70000 پایی، به آسمان کشور نفوذ و نسبت به عملیات شناسایی و بمباران شهرها ازجمله پایتخت اقدام کند. دریافت این جنگنده‌ها در حالی بود که امکان مقابله و انهدام آن‌ها با هواپیماهای جنگنده اف 14و اف 4 نیروی هوایی که بیشینه سقف پروازی آن‌ها به دلیل در اختیار‌نبودن لباس فشار خلبان، از 000/50 پا (شانزده کیلومتر) تجاور نمی‌کرد و سرعت مداوم آن‌ها نیز در آن ارتفاع، به کمتر از 4/1 سرعت صوت (1250 کیلومتر) محدود میشد، دور از تصور بود (زینلی، ج 5: درحال تدوین و خلیلی و دیگران، 1398، ج 20: 33 و کارشکی، 1393: 61). در خصوص زمان دقیق بهکارگیری هواپیمای میگ 25 توسط عراق، گزارشهای متناقضی وجود دارد. در واقع بررسی اسناد و مدارک موجود و روند جنگ نشان میدهد که خرید و استفاده این هواپیما، مخفیانه و بدون هرگونه تبلیغات خاصی انجام شده است؛ درصورتی‌که به خدمت‌گرفتن اغلب هواپیماهای عراقی نظیر میراژ و حتی جنگنده اجارهای سوپراتاندارد، با هیاهوی تبلیغاتی و جار‌و‌جنجال رسانه‌ای بسیاری همراه بود. با این توصیف در ششم اسفند 1360، رادارهای نیروی هوایی در استان خوزستان برای نخستین بار، مسیرهایی هوایی را با سرعت بیش از دو برابر سرعت صوت (دو ماخ) در ارتفاع 000/75 پایی مشاهده کردند و به ثبت ‌رساندند و چند روز بعد پست‌های شنود فرماندهی اطلاعات و شناسایی اطلاعاتی نیروی هوایی، پرواز سه فروند هواپیمای میگ 25 را از پایگاه حبانیه عراق گزارش کرد. در ادامه برابر اسناد موجود، در 27 اسفند 1360 مأموریت عکس‌برداری هوایی میگ 25 از ارتفاع بالا و هم‌زمان با حمله به سایت هاک دزفول توسط هواپیماهای رادارزن و ضربتی سوخوی 22 با موشک خ 28، در شمال خوزستان صورت پذیرفت. گزارش‌های صادره بعدی از پست‌های شنود فاشا نشان‌دهنده این مطلب بود که دوازده فروند میگ 25 در پایگاه تموز در حبانیه، در عملیاتهای تاکتیکی شرکت کرده و نوزده پرانه مأموریت آموزشی انجام دادهاند. در پی آن طی 1361، شمار پروازهای شناسایی میگ 25 برفراز کشورمان افزایش یافت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 20: 33). به همین خاطر جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش مأموریت یافت مطالعات و پژوهشهایی را برای دستیابی به راهکاری مطمئن و عملی در مقابله با این حرکت و جلوگیری از نفوذ هواپيماهاي ميگ 25 دشمن به آسمان کشور به عمل آورد. در راستای این مأموریت، کارکنان جهادگر نيروي هوايي ارتش با بررسي و مطالعه شاخصهها و کاربرد موشكهاي موجود در نيروهاي سه‌گانه ارتش، به اين نتيجه رسيدند كه نيروي دريايي ارتش دارای موشكي به نام استاندارد است که برای اهدافی از نوع ضدكشتي، سطح‌به‌سطح دريايي و يا سطح‌به‌هوا طراحی و ساخته شده و رژیم گذشته، آن را برای تجهیز ناوشکن‌های ببر و پلنگ از آمریکا خریداری کرده بود (جنگاوران، سایت) این موشک با توجه به سوخت فراواني كه دارد، پس از پرتاب ميتواند تا سقف ۷۵۰۰۰ پا پرواز و مسافت زيادي را طي کند، لذا تصميم گرفته شد كه امکان بهره‌برداری از اين موشك جهت مقابله با هواپيماي ميگ 25 در نيروي هوايي فراهم شود. بدیهی است دستیابی به چنين امري، مستلزم محاسبات دقیق سرعتسنجي، تغييرات جوّی، فشار هوا و سایر فاکتورهای تأثیرگذاری بود که باید در قالب تغييرات و اصلاحیه‌های فنی بسيار زياد و دقیقی روي موشك، سكوي پرتاب جهت همسان‌سازي با سامانههاي موجود هواپیمای منتخب انجام می‌شد (زینلی، ج 5: در حال تدوین و کارشکی، 1393: 62). كاركنان خلاق و مبتكر جهاد خودكفايي نیروی هوایی ارتش پس از بررسي و مطالعه دقيق مشخصات و ویژگیهای ساختاری و عملکردی موشك استاندارد و سكوي پرتاب (لانچر) هواپيماي اف 4 و پس از انجام تغییرات و اصلاحیه‌های فنی مورد نیاز و آزمايشهای مختلف با رعايت اصول ايمني، اين موشك را برروي هواپيماي اف 4 نصب كردند و بعد از طي مراحل آزمايشي مختلف زميني و هوايي، هواپيما آماده عمليات شد. با ورود هواپيماهاي ميگ ۲۵ عراقي به تهران در حوالي ساوه، جنگندههای ايراني با تمام توان به مقابله با اين هواپيماهاي دشمن برخاستند و با اولين شليك اين موشك از طرف جنگنده اف 4 خودي، ميگ ۲۵ عراقي منهدم شد. با انهدام اين هواپيمای رژيم بعثي‌، هواپيماهاي عراقي كمتر تهران را بمباران ميكردند (کارشکی، 1393: 64 و زینلی، ج 7: در حال تدوین). مآخذ: خلیلی و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 20، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، �� 5 و 7 (در حال تدوین)، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش؛ کارشکی، محمدرضا، به‌سوی قله‌ها، تهران: انتشارات ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1393؛ وبگاه جنگاوران.
+اف 4، هواپیمای شکاری- بمبافکن نیروی هوایی ارتش. فانتوم یا شبح، یکی از مشهورترین هواپیماهای جنگی شکاری آمریکا است که اولین پرواز خود را در 27 مه 1958م مطابق با ششم خرداد ۱۳۳۷ انجام داد. سقف پرواز این هواپیما، 30040 متر در رکورد 1958 و حداکثر شعاع عملیاتی، 750 مایل و حداکثر سرعت آن، 4/2 ماخ در رکورد 22 نوامبر 1961 مطابق با اول آذر ۱۳۴۰ است. دارای دو موتور توربوجت، هریک به قدرت 17000 پوند با پسسوز است (حبیبی و دیگران، 1397: 103). این جنگنده با سقف پرواز 60000 پا، از 1347 در جمع ناوگان شکاری- بمب‌افکن ایران قرار گرفت (سیمپسون، 1357: 275). 32 فروند از مدل دی، در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران و پایگاه ششم شکاری بوشهر سازمان‌دهی شدند و بعد از 1350 از انواع دیگر آن اف 4 ایی، 177 فروند خریداری شد. این هواپیماها قبل از جنگ عراق با ایران؛ در پایگاه‌های یکمِ شکاری مهرآباد تهران، سومِ شکاری همدان، ششمِ شکاری بوشهر و نهم شکاری بندر عباس گسترش یافتند. بخش مهمی از مأموریتهای برون‌مرزی در دوران جنگ تحمیلی علیه نیروی هوایی دشمن بعثی، پشتیبانی نزدیک هوایی، عملیات هوایی کمان 9۹ و عملیات هوایی علیه مجموعه پایگاه‌های الولید عراق معروف به اچ 3 و گشت رزمی با استفاده از سوخت‌گیری هوایی، به‌وسیلۀ این هواپیما انجام ‌شده است (خلیلی و دیگران، ۱398، ج 5‌: 42). در آغاز جنگ تحمیلی، استقرار این جنگنده در پایگاه‌های نیروی هوایی به‌این‌ترتیب بود: پایگاه یکم شکاری شهید سرلشکر خلبان حسین لشکری مهرآباد تهران: دو گردان شکاری بمبافکن اف 4 دی و ایی به استعداد پنجاه فروند با 34 فروند عملیاتی؛ پایگاه سوم شکاری سرلشکر خلبان شهید محمد نوژه همدان: دو گردان اف 4 ایی، به استعداد شصت فروند با تعداد 52 فروند عملیاتی؛ پایگاه ششم شکاری سرلشکر خلبان شهید علی‌رضا یاسینی بوشهر: دو گردان به استعداد پنجاه فروند با تعداد 34 فروند عملیاتی؛ پایگاه نهم شکاری سرلشکر خلبان شهید عبدالکریمی بندر عباس: یک گردان رزمی به استعداد سی فروند جنگنده با 23 فروند عملیاتی (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2‌: 258- 261). در طول دفاع مقدس؛ 133 نفر از خلبانان این جنگنده شهید، 87 تن جانباز و 37 نفر اسیر شدند. بزرگانی چون شهیدان: سرلشکر جواد فکوری، سرلشکر علی‌رضا یاسینی، سرهنگ عباس دوران، سرهنگ همایون ‌شوقی، سرهنگ عباس اکبری، سرگرد حسن طالبمهر، سرتیپ آزاده قاسم امینی، سرتیپ‌دوم خسرو غفاری و فرماندهانی همچون سرتیپ هوشنگ صدیق، سرتیپ سیدرضا پردیس، سرتیپ سیروس باهری، سرتیپ مهدی هادیان، سرتیپ‌دوم فرجالله برات‌پور، سرتیپ‌دوم منوچهر محققی، سرتیپ‌دوم سیاوش مشیری و ... از معلم ‌خلبانان حاذق هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 4 بودهاند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 5‌: 115). این هواپیماها علاوه بر انجام مأموریت گشت رزمی هوایی، نقش مؤثری در عملیاتهای انتقام، کمان 99 و انهدام پایگاههای الرشید و حبانیه در بغداد، کوت در العماره، شعیبیه در بصره و بخشی از زیرساختهای عراق در شروع جنگ بهویژه توقف نیروهای عراقی در تهاجم به خوزستان داشتند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 67 و 73، 184 و 186 و همان، 1398: ج 4: 22 و 30 و 89 و همان، 1398، ج 5: و 301 و حبیبی و غلامی، 1397: 284 و 608). این هواپیماها به‌‌طورکلی طی سالهای دفاع مقدس و عملیاتهای حمله به اچ 3، عبور از خط سرخ، عملیات ثامنالائمه تا عملیات مرصاد به‌ویژه مأموریت جنگ شهرها و نفت‌کشها، با انجام 2880 پرانه پرواز، نقش بیبدیلی در انهدام نیروها و تأسیسات نظامی- اقتصادی دشمن از ارتفاع بالا و پَست داشتند. همچنین با انجام 48830 پرانه پرواز یا مأموریت رزمی شامل 8721 پرانه از مهرآباد، 20142 پرانه از همدان، 18517 پرانه از بوشهر و 1450 پرانه از بندر عباس معادل 84424 ساعت پرواز، کارنامهای درخشان و زرینی دارند که مراتب در نمودار مربوطه ترسیم شده است (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 332- 337). مآخذ: حبیبی، نیکبخش و علی غلامی، دفاع مقدس و قدرت هوایی تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 5 و ج ۳۱، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ سیمپسون، آنتونی، بازار اسلحه، ترجمه، فضل‌الله نيك‌آئين، تهران: اميركبير 1357؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 2 و ۳، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 4 و ۵، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+اف۴ فرایند آموزش، رزمی و سطوح مهارتی. در شهریور 1357 گردان آموزشی اف 4 همراه با اساتید و شاگردان از مهرآباد به پایگاه ششم در بوشهر (ر.ک: پایگاه ششم) منتقل شد. با اوجگیری انقلاب اسلامی آموزشهای عملیاتی رزمی (تاکتیکی) خلبانان کابین جلو و عقب از آبان 1357 متوقف شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی حتی ارتقاعات سطوح مهارتی (لیدری طبقه 4، 3، 2 و 1) نیز به تعلیق در آمد تا اینکه در اثر افزایش احتمال وقوع جنگ در تابستان 1359 با توجه به نیاز یگانها تعداد محدودی از خلبانان آموزشهای سطوح مهارتی را طی نمودند تا آمادگی برای نبرد و مشارکت در پروازهای رزمی پیدا کنند. اغلب خلبانان منتظر آموزش این هواپیما از جمله ستواندوم علیرضا دباغیان، علیرضا فتوحیشعار و... از 28 مرداد 1359، کلاس فشرده افسران ناظر مقدم هوایی و رزم مشترک را هم در فرماندهی آموزشهای هوایی زیر نظر معاونت عملیات طی نمودند و با شروع جنگ تحمیلی به مناطق عملیاتی اعزام شدند. طی دو ماه اول جنگ،  با توجه به شهادت، اسارت و برکناری تعدادی از خلبانان اف 4 (ر.ک به مداخل مربوطه) با فروکش نمودن نبردهای هوایی، ابتدا آموزش خلبانانی که بخشی از پروازهای خود را انجام داده بودند، در اولویت قرار گرفت و تعدادی از خلبانان کابین عقب همچون ستوانیکم حسین دلحامد، کیومرث حیدریان، چراغعلی امجدیان، عبدالله کاشانیفر، حمید عرببهمنی، مهدی ضمیری، کوروش ولیانی، علیاصغر خسروشاهی، منوچهر شیرآقایی و... داوطلب انجام پروازهای رزمی شده و به سبب آن پروازهای گروه اول به صورت آموزشی و رزمی از چهاردهم آبان 1359 شروع گردید (موسوی و همکاران، 1397، ج4: 179). به‌طوری‌که در فرایند پشتیبانی از عملیات نصر، سرگرد منوچهر محققی (معلم) و ستوانیکم کیومرث حیدریان (کابین عقب) در یک مأموریت آموزشی- رزمی با اصابت موشک دشمن در نوزدهم دی مجبور به ترک هواپیما شدند (مهرنیا، 1399، ج 4: 257). همزمان ستوانیکم پرویز دهقان و رحمان قناعتپیشه که کلاسهای زمینی دوره کابین جلویی را قبل از انقلاب طی نموده بودند، از سیاُم آذر 1359 تا یکم خرداد 1360 الزامات پروازی مربوطه را در یگانهای خود حین پروازهای آموزشی و رزمی طی نمودند و ستوانیکم فضلاله امینی هم دوره هنرآمو��گاری کابین عقب ثابت را در همان پایگاه طی نمود (هادیان، 1399، ج 6: 132). به این ترتیب آموزشهای دوره اول کابین عقب پایان یافت و درپی آن گردان آموزشی رزمی (سی.سی.تی.اِس) هواپیمای اف 4 ابتدا در منطقه هوایی شیراز در اسفند 1359، تشکیل شد. در این راستا اولین دوره هنرآموزگاری کابین عقب اف 4 متشکل از سروان سیروس باهری، ستوانیکم اسداله فرهمندفر، اسماعیل عسگری، علی واجدسمیعی در پایگاه نهم، ستوانیکم عباس دهقانی، حسن طالبمهر و سیدرضا پردیس در پایگاه ششم از یکم فروردین تا سوم خرداد 1360 با هواپیمای اف 4 ایی صورت گرفت و سرگرد عباس دوران هم دوره هنرآموزگاری کابین جلو را در هیجدهم اردیبهشت 1360 به پایان رسانید  (اسناد معاونت عملیات). پس از آن نخستین دوره کابین عقب اف 4 با شانزده تن از خلبانان منتظر آموزش متشکل از ستوانیکم علیاکبر زمانی، علی محمدیشلمانی، ولیالله خسروشاهی، فیروز اللهوردی، علی فتحاللهی، سیروس کریمی، غلامعلی رضاییخسروی، داود بوریایی، نورالدین افضلی، حسن روشنپور، علیرضا دباغیان، خسرو شیری، محمد بابزرتابی، محمدعلی کیانی، محمد جهانفر و علیرضا زارعی که بخشی از آموزشهای خود را طی نموده بودند، از فروردین 1360 در گردان 11 برگزار شد و نامبردگان این دوره را تا 25 تیر 1360 به پایان رسانیدند و به پایگاههای عملیاتی منتقل شدند. از نظر هنرآموزگاری نیز سروان جعفر عمادی که بخشی از پروازهای آموزشی خود را قبل از انقلاب طی نموده بود، ادامه پروازهای آموزشی خود را در پایگاه نهم شکاری تا نهم آذر 1360 به پایان رسانید و سروان علیاصغر فتحنژاد آموزش هنرآموزگاری را از ششم بهمن 1360 تا دهم مرداد 1361طی نمود (اسناد معاونت عملیات). تعدادی از هنرآموزگاران مجرب اف 4 نظیر سرگرد علی بختیاری، سیدرضا سعیدی، حمدالله کیانساجدی و... از خرداد 1360 به گردان11 آموزشی منتقل شدند و اولین دوره رسمی خلبانی کابین جلو متشکل از ستوانیکم حسین خلعتبری، مسعود اقدامرشتی، بهمن سلیمانی، سلیمان عالیدایی، منصور صدیق، باقر دلخواهاکبری، محمد مهدینژاد، عبدالخالق صداقت، ابراهیم پوردان، احمد رهبر، محمد مشتاقعراقی، غلامحسین نقدیبیگ و مسعود قیدرپور که اغلب دوره آشنایی با سامانههای زمینی را تا شهریور 1357 طی نموده بودند، همراه با سومین دوره کابین عقب (3-60) متشکل از ستوانیکم عبدالمجد احمدی، علیمردان اسلامی، مصطفی قاسمی، محمد خسروینسب، سعید محنتی، ابوالفضل باقرپناهی، کریم رفاهی، حسین نژدِجوادیپور، مجید مهرابی، محمد عبدالملکی، محمد جعفرینمینی و بهمن زمردیان آموزشهای رزمی خود را از سیزدهم خرداد تا 26 آذر 1360 به پایان رسانیدند و در پایگاههای شکاری به خدمت مشغول شدند (اسناد معاونت عملیات). پس از آن سرهنگدوم موقت محمود ضرابی از یکم شهریور 1360 به فرماندهی گردان آموزشی اف 4 در مهرآباد منصوب شد و دومین دوره خلبانی کابین جلو متشکل از سروان جواد صفدری، ستوانیکم محمدرضا مقربیان، داود معصومی، محمدرضا آذرفر، علی حقپناه، علی ملکنیا، سیدعلی خرازیان، جعفر طالبیان، اصغر باقری، داود لواسانیمقدم، جعفر عزیزی و محمد جوانمردی (دوازده تن) همراه با چهارمین دوره کابین عقب (کلاس 4-60) متشکل از ستوانیکم جهانبخش حسنی، خسرو عبدالکریمی، ابوالقاسم عبیری، حمیدرضا سلیمانیفروغ، علیرضا غفاریان، فتحالله بایگان، محمود مولایی، ولیالله نیکبخت، فرحبخش سرگلزایی، محمدمهدی شقایق، تقی محمدپور، ناصر ایرانمنش و محمد ��لامحسینی (سیزده تن) آموزشهای رزمی خود را از 21 آذر 1360 تا ششم مرداد 1361 در پایگاه یکم و با گسترش در پایگاه هفتم شکاری طی نمودند و در پایگاههای یکم، سوم، ششم و نهم شکاری به خدمت مشغول شدند (نمکی و همکاران، 1399، ج  10: 109). ستوانیکم محمد جوانمردی حین آموزش با شروع عملیات فتحالمبین، داوطلبانه آموزش را رها نموده و به یاری همرزمانش در پایگاه سوم شکاری شتافت و در نهم فروردین 1361 طی مأموریت پوشش هوایی درکابین عقب سروان محمد عتیقهچی هواپیما مورد اصابت دشمن قرار گرفت و لاجرم خلبانان اقدام به ترک اضطراری هواپیما نمودند و به سبب آن مجروح و از ادامه دوره بازماند (اسناد معاونت عملیات). همزمان حین آموزش در پانزدهم دی 1361 یک فروند اف 4 به خلبانی ستوانیکم عباس اکبری و ستوانیکم مقربیان به هنگام نشستن روی باند فرودگاه شیراز به علت اشکال سامانه هدایت و کنترل چرخ دماغ از باند خارج شد و خلبانان با استفاده از صندلی پران و چترنجات خود را نجات دادند (نمکی و همکاران، 1399، ج 12: 315). دومین دوره هنرآموزگاری کابین جلو نیز متشکل از سرگرد محمد عتیقهچی، سروان حسین مولایی، ایرج محبی، حسین نظری، قاسم محمدامینی و جهانگیر قاسمی از یکم بهمن 1360 تا 23 مرداد 1361 صورت پذیرفته است (مهرنیا، 1393، ج 2: 230). سومین دوره کابین جلو متشکل از سرگرد محمود انصاری، سروان ناصر باقری، احمد سلیمانی، مجید علیدادی، داود مقدمیلواسانی، جعفر عزیزی و ستوانیکم سیاوش مشیری، علیاکبر منتصری، حسین محمدزاده، سیدحسن حسینی، محمدرضا خالقی، جمشید فرقدان و محمداسماعیل پیروان (سیزده تن) همراه با پنجمین دوره کابین عقب متشکل از ستوانیکم علیرضا فتوحیشعار، عنایتالله حمزهای، عباس جلالییار، محمد تاریوردی، محمد غلامحسینی، اسماعیل خانی، خسرو ادیبی، محرمعلی حاجآقازاده، رضا معزی، عبدالحسین احمدی و جمشید حسینی (یازده تن) آموزشهای رزمی خود را از یکم مرداد 1361 تا یکم خرداد 1362 در پایگاه یکم و با گسترش در پایگاه هفتم شکاری طی نمودند و در پایگاههای یکم، سوم، ششم و نهم شکاری به خدمت مشغول شدند؛ سروان علی خسروی نیز دوره هنرآموزگاری را تا 27 اردیبهشت 1362 در مهرآباد و سروان رضا زنگنهپور تا دهم آبان 1362 در همدان طی نمودند (مهرنیا، 1390، ج 1: 161). در شهریور 1362 سرگرد قربانعلی بختیاری فرماندهی گردان را تکفل نمود و به دلیل کثرت خلبانان منتظر آموزش، ششمین دوره کابین عقب متشکل از سروان بهمن صلاحاندیش، ستوانیکم محمود اقبالخواه، اکبر بوترابی، مسعود جبلی، حسین مشهدیعظیمزاده، سیروس خیراندیش، قدرتالله خزایی، طاهر گلشنی، بیژن حیدرنژادذبیحی، خسرو کاویتی، حسین ناجی، علیاصغر صابرمطلق، مهدی ذوقی، داود صحتیدهخوارقانی، علی متعبد، پرویز نوری، حمید مهاجر، حسین برازجانی، هوشنگ کاوندی، عباس زمانی، سیدصادق حسینی، محمد حیدریکانی، ولیالله نیکبخت، حسین کلهریبیجاری، مختار غفوری و محمد فتاحی (26 تن) آموزشهای رزمی خود را از یکم اردیبهشت تا یکم آبان 1362 در گردان 11 آموزشی پایگاه یکم طی نمودند و در پایگاههای یکم، سوم، ششم و نهم شکاری به خدمت مشغول شدند (رمضانی و همکاران، 1399: 189). در این سال از نظر کابین جلو تعدادی از جمله سروان علی خسروی از 25 مهر 1361 تا 27 اردیبهشت 1362 دوره هنرآموزگاری را طی کرد و ستوانیکم محمد کازرانیفراهانی هم که برای آموزش در سومین دوره برگزیده شده بود، در یک پرواز جنگی در 25 تیر 1361 در کابین عقب سرهنگدوم علیرضا یاسینی، هواپیما مورد اصابت موشک دشمن واقع و لاجرم مبادرت به ترک هواپیما مینمایند و ستوانیکم فراهانی کازرانی پس طی دوره نقاهت خود توانست دوره کابین جلو را از دهم مهر 1362، تا سیزدهم دی 1362 در پایگاه یکم طی نماید و به پایگاه سوم شکاری همدان بازگردد (نمکی، 1399، ج 12: 40). چهارمین دوره کابین جلو متشکل از سروان محمدرضا جانفشان، محمد جعفرینمینی، حسین خلجی، محمدعلی اکبرپور، سیدمحمد موسوی، علیرضا محمدمیرزایی، بهزاد عباسی، کیومرث حیدریان، محمد جوانمردی، منوچهر شیرآقایی، حمید عرببهمنی و عبدالله کاشانیفرد (دوازده تن) همراه با دسته اول هفتمین دوره کابین عقب (1-63) متشکل از ستوانیکم یزدان سخایی، حسن محمدی، محمد نعمتیلنگان، اصغر فتحآبادی، مصطفی اسدی، مجتبی خضرینی، احمد بخشی، تورج دهقانیزنگنه و ابراهیم جدیدی ممتاز (نُه تن) آموزشهای رزمی خود را از یکم دی 1362 تا یکم آبان 1363 در پایگاه یکم طی نمودند؛ دومین دسته (2-63) نیز متشکل از سروان علی تیموریزاده، ستوانیکم مصطفی شعبانیان، مرتضی صانعی، علیرضا بیات، مصطفی داودآبادی، مجتبی محمدشهری، مهدی خراسانیزاده، خسرو آریانژاد و رضا محبعلی از یکم مهر تا پایان 1363 طی نمودند و در پایگاههای یکم، سوم، ششم و نهم شکاری به خدمت مشغول شدند. در این دوره روز یازدهم آذر 1363، هواپیمای سروان علی خسروی (معلم کابین جلو) و ستوانیکم رضا محبعلی حین آموزش تیراندازی هوا به زمین در میدان کوشک نصرت سقوط کرد و هر دو خلبان شهید شدند؛ از نظر هنرآموزگاری کابین جلو نیز سروان مصطفی شیاریکناری، سروان باقر دلخواهاکبری، سروان محمدحسن زندکریمی، محمدتقی سلیمانی، احمدعلی محمدخانی، داریوش خاکنگار، جهانبخش طاهری و احمد فلاحی از 15 اردیبهشت تا دهم اسفند 1363 در پایگاههای سوم و یکم طی نمودند (هادیان، 1399، ج 1: 383، 129). (هادیان، 1399، ج 3: 64، 77 و 101). پنجمین دوره کابین جلو متشکل از گروه اول ده تن شامل: سروان ولیالله خسروشاهی، سروان علیاکبر زمانی، سروان علیاصغر خسروشاهی، منصور الهی، غلامعلی رضاییخسروی، علی فتحاللهی، بهمن لطفی، محمد جعفری، داود بوریایی و کوروش ولیانی دوره آموزش کابین جلو را تا جهارم آذر 1364 طی نمودند و گروه دوم چهار تن کابین جلو شامل: سروان عبدالمجد احمدی، علیمردان اسلامی، محمد خسروینسب و عبدالکریم رفاهی همراه با هشتمین دوره کابین عقب متشکل از ستوانیکم سعید بارونیابراهیمی، علیرضا تقیتهرانی، غدیر وثوقمحبی و دوازده تن از خلبانان آموزش دیده ایران (ستواندوم مسعود سرهندی، محسن نخعی، محمدحسین غیاثی، محمدرضا نجاریانطوسی، محمدرضا اسماعیلیان، حمیدرضا ذوالعلی، محسن درهباغی، علی میرشکاری، ساسان ودیعه، سیدمحمد علوی، علی جورابچی و علیرضا قدیرینژاد) آموزشهای رزمی خود را از یکم آذر 1364 تا ششم بهمن 1365 در پایگاه یکم طی نمودند و به پایگاههای سوم، ششم و نهم شکاری منتقل شدند. در خلال دوره آموزش سروان محمدعلی اکبرپورسرابی نیز دوره هنرآموزگاری کابین جلو را با موفقیت در 22 آذر 1365 در گردان11 آموزشی مهرآباد و سرهنگدوم محمود انصاری و سرگرد بهمن سلیمانی تا 31 خرداد 1365 در پایگاه سوم طی نمودند (همان، ج 1: 390 و اسناد معاونت عملیات). ششمین دوره کابین جلو متشکل از سروان ابوالفضل باقرپناهی، محمد عبدالملکی، حسین نجدجوادیپور، فتحاله بایگان، سعید محنتی، مصطفی قاسمی، تقی محمدپور، جهانبخش حسنی و مجید مهرابیگوهری همراه با نهمین دوره کابین عقب متشک�� از دوازده تن از خلبانان استخدامی 1361 دوره دیده پاکستان (ستواندوم نوید شایانی، بهزاد رامتینپویا، محمد تسویهچی، منصور ونک، مصطفی مستوفیسروستانی، سیدجمال جوادی، حمیدرضا سبکرو، فرشید مصطفویاردبیلی، ناصر بیات، بهمن طاهری، محمدرضا معلمی و...) و شش تن استخدامی 1362 دوره دیده ایران (ستواندوم محمد دهگردمنفرد، سیدحمید شریعتیخسروانی، ناصر بیات، بهزاد فیلیلرستانی، مهرداد باقری و ارسلان شریفی) آموزشهای رزمی خود را دسته اول از یکم بهمن 1365 تا پنجم شهریور 1366 و دسته دوم تا یکم اسفند 1366 در گردان11 آموزشی به فرماندهی سرهنگدوم حمدالله کیانساجدی طی نمودند و به پایگاههای سوم، ششم و نهم شکاری منتقل شدند. در این دوره حین آموزش در دوم خرداد 1366، هواپیمای سروان محمدعلی اکبرپورسرابی (کابین عقب، معلم خلبان) و سروان مصطفی قاسمی (کابین جلو)، دچار سانحه گردید و هر دو خلبان شهید شدند. در خلال آموزشهای رزمی، آموزش هنرآموزگاری نیز انجام شد که در این رابطه میتوان به اتمام دوره هنرآموزگاری کابین عقب سروان علیاکبر زمانی از ۲۷ آبان ۱۳۶۶ در گردان11 آموزشی مهرآباد و سرگرد محمد مهدینژاد، جواد صفدری، اصغر باقری، اصغر رضایی، محمدعلی جولانیان، سروان ابراهیم پوردان و سیاوش مشیری تا یکم اسفند 1366 در پایگاه سوم و ششم استناد نمود (همان). آموزشهای رزمی آر.اف 4 (ر.ک به مدخل مربوطه) نیز برای اولین بار در سال دوم جنگ به اجرا درآمد و ابتدا سرهنگدوم فریدون ذوالفقاری دوره هنرآموزگاری را طی نمود و سپس سروان حمید نادرینیا و محمد تزرورو (از آر.اف 5) از هفتم آذر 1360 کلاسهای زمینی خود را آغاز نمودند و توانستند تا یکم تیر 1361 دوره را با موفقیت به پایان رساندند و سروان حسین مددی در سیاُم آذر 1361، سرگرد داود دلفانی، سروان محمدرضا نوروزی و محمود کنگرلو نیز دوره هنرآموزگاری کابین عقب تا سیاُم آبان 1362 به اتمام رسانیدند؛ همزمان سروان پولاد داودی (از آر.اف 5) همراه با سروان محمدعلی جولانیان (از اف 4) نیز دوره آموزشی زمینی و پروازی خود را از پانزدهم تیر تا اسفند 1362 با هواپیمای آر.اف  4 طی نموند و سرگرد مهرداد بیضایی هم دوره هنرآموزگاری کابین جلوی آر.اف 4 را هفتم مهر تا آذر 1362 به اتمام رسانید (اسناد معاونت عملیات)؛ سرتیپدوم ناصر رضوانی (ر.ک به مدخل مربوطه)در این رابطه میگوید: یک کار بسیار مهمی که زمان جنگ در گردان شناسایی انجام شد، آموزش خلبانان کابین جلو آر.اِف 4 بود. ابتدا تعداد سه نفر از خلبانان هواپیمای آر.اِف5، سپس یک نفر از خلبانان اف 4 انتخاب شدند. هر چهار تن جزء معدود خلبانانی بودند که در سال‌های اول جنگ، پروازهای جنگی و برون‌مرزی را انجام داده بودند. مدیریت آموزش به عهده من بود. یکسری کتاب که از آمریکا آورده بودم را ترجمه کردم و کلاس‌های آموزشی را دایر کردم. کلاس‌های زمینی را خودم درس می‌دادم. همان مطالبی را که فرا گرفته بودم به همراه تجاربی که داشتم را به این چهار نفر آموزش دادم. جهت پرواز نیز خلبانان باتجربه گردان مانند سرهنگ منصور ناصری و فریدون ذوالفقاری آموزش پروازی را عهده‌دار شدند و دوره آموزشی به پایان رسید. چون این اولین دوره از نوع خود در ایران بود، جشنی بر پا شد و به فارغ‌التحصیلان و اساتید، جوایزی اهداء گردید (خاطرات سرتیپدوم ناصر رضوانی، باغ موزه دفاع مقدس، 1392). در ادامه علاوه بر کابین جلو، جهت کابین عقب هم تعداد پنج نفر خلبان جوان (ستوانیکم حسین طیارزاده، اسماعیل ابراهیمنژاد، غدیر وثوقمحبی، حسین میرابی و پرویز خوشسیما) به گردان آر.اف 4 منتقل و دوره زمینی و پروازهای آموزشی کابین عقب هواپیمای آر.اف 4 را از یازدهم تیر تا دوازدهم آذر 1362 طی نمودند؛ سرهنگ خوشسیما در این مورد میگوید: در 1362 به دلیل نیاز گردان شناسایی به خلبانان جدید، به این یگان ملحق شدیم. ابتدا یکسری کلاس زمینی را زیر نظر استاد خلبانان کابین عقب مانند سرگرد رضوانی گذراندیم. چون شبیه‌ساز (سیمولاتور) آر.اِف 4 در ایران وجود نداشت، به اجبار ساعت‌ها در خود کابین هواپیما می‌نشستیم و اساتید گردان مانند جناب فرسیابی موارد مختلف را به ما آموزش می‌دادند. سپس پروازهای عملی آغاز شد که در مَعیت خلبانان باتجربه کابین جلو انجام می‌شد. ذوالفقاری، ناصری، ایکانی و بیضایی از جمله این اساتید بودند. در سال‌های بعد به‌تدریج خلبانان دیگری نیز به گردان شناسایی منتقل گردیدند و کارهای آموزش آنها هم توسط اساتید خود گردان انجام شد (پرویز خوش‌سیما، مصاحبه با محسن شیرمحمد، بهمن 1396). سروان فریبرز غنینژاداصفهانی نیز دوره هنرآموزگاری خود را از پانزدهم اردیبهشت تا 23 مهر 1363 طی کرد و پس از آن سروان علامعباس سلطانی، هادی غفوریانهمتی و علیرضا محمدمیرزایی دوره کابین جلوی این هواپیما را از بیستم شهریور 1364 تا یکم خرداد 1365 فرا گرفتند و سرگرد محمد تزرورو نیز دوره هنرآموزگاری آر.اف 4 را از یکم اسفند 1364 تا 21 مرداد 1365 با موفقیت به اتمام رسانید؛ در بهمن 1366 نیز سرگرد جمشید دینکانی به گردان آر.اف 4 منتقل و پس از طی دوره به فرماندهی این گردان رسید (اسناد معاونت عملیات و شیرمحمد، 1399: 472). مآخذ: اسناد و دفتر ثبت پرواز روزانه معاونت عملیاتی پایگاه هشتم شکاری؛ پرونده عملیاتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خاطرات سرتیپدوم ناصر رضوانی، باغ موزه دفاع مقدس، 1392؛ رمضانی، رضا و همکاران، 110 شهاب ثاقب، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ شیرمحمد، محسن، چشمان سپهر، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ مصاحبه با سرهنگ پرویز خوشسیما، 1396؛ موسوی، سیداسماعیل و همکاران، تقویم مستند نیروی هوایی الهی، ج 4، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1، تهران، سوره مهر، 1390؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 2، تهران، سوره مهر، 1393؛  نمکی، علیرضا و همکاران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 10 و 12، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه و عملکرد پایگاه سوم شکاری شهید نوژه همدان، ج 3، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه منطقه هوایی شهید لشگری تهران، ج 1، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه و عملکرد پایگاه ششم شکاری شهید یاسینی بوشهر، ج 6، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اف ۵، نخستین هواپیمای شکاری- بمبافکن فراصوت نیروی هوایی ارتش. این جنگنده موسوم به تایگر یا ببر، به‌وسیلۀ شرکت نورثروپ کشور آمریکا در 1958م (۱۳۳۷) ساخته شد. نخستین گردان از این نوع جنگنده در نیروی هوایی ارتش ایران، ابتدا با استقرار سیزده فروند از 1343، در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران اعلام موجودیت کرد. در نتیجه نیروی هوایی ایران به یک کشور دارنده هواپیمای شکاری- بمبافکن مافوق صوت اف 5 ایی و بی، بعد از کشور سازنده تبدیل شد (حبیبی و غلامی، 1397: 12). گردان بعدی، در 1353 در پایگاه سوم شکاری همدان و هم‌زمان با ورود گونه‌های ایی و اف به ایران، با شناسه تایگر ۲ تشکیل شد. گردانهای بعدی در پایگاه چهارم شکاری دزفول، دوم شکاری تبریز، ششم شکاری بوشهر استقرار یافتند؛ ضمن اینکه یک گردان هواپیمای شناسایی آر.اف 5 اِی هم از سالها قبل در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران تشکیل شده بود. نیروی هوایی ایران در 1355، انواع قدیمی اِی و بی آن را به‌جز تعدادی نمونه بی دوکابینه جهت آموزش؛ به کشورهای ترکیه، اردن، یونان و ... واگذار کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 6 : 38). مأموریت اصلی آن، پشتیبانی نزدیک هوایی است و مجهز به یک مسلسل خودکار بیست میلی‌متری، دارای دو لانچر سر بال برای حمل دو تیر موشک حرارتی ساید وایندر و پنج مقر تسلیحاتی در زیر بال‌ها و بدنه برای حمل انواع بمب و یا راکت با حداکثر 3200 کیلوگرم همراه با توانایی مخازن سوخت روی مقر مرکزی است (شیرمحمد، 1396: 140). در آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در سی‌ویکم شهریور 1359، گسترش این نوع جنگنده در پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی به‌این‌ترتیب بود: پایگاه دوم شکاری تبریز: سه گردان بمبافکن اف 5 ایی و اِف به استعداد 84 فروند که 68 فروند آن عملیاتی بودند؛ پایگاه چهارم شکاری دزفول: سه گردان به استعداد 77 فروند جنگنده که 58 فروند آن عملیاتی بودند؛ پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران: یک گردان هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 5 آ و بی به استعداد نوزده فروند که شانزده فروند آن عملیاتی بود (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 259 و 260). در طول هشت سال دفاع مقدس؛ 69 تن از خلبانان این جنگنده شهید، پنجاه تن جانباز و هفده نفر اسیر شدند. شهدا و قهرمانان بزرگی چون شهیدان: سرلشکر مصطفی اردستانی، سرهنگ علی اقبالی، سرهنگ یونس خوش‌بین، سرهنگ سیدشهابالدین طباطبایی، سرهنگ منصور محمدی آزاد و سرهنگ بیرجند بیگمحمدی، سیدالاسرا حسین لشکری و فرماندهانی همچون: سرتیپ حبیب بقایی، سرتیپ حسن شاهصفی، سرتیپ محمد واحدی، سرتیپ‌دوم سیداسماعیل موسوی، سرتیپ‌دوم محمود جدیدی، سرهنگ صمد بالازاده و ... از معلم‌خلبانان حاذق هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 5 بودهاند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 6: 140). این هواپیما علاوه بر انجام مأموریت گشت رزمی هوایی، نقش مؤثری در عملیات کمان 99 و انهدام پایگاههای موصل، کرکوک، ناصریه و بخشی از زیرساختهای عراق در شروع جنگ به‌ویژه توقف نیروهای عراقی در تهاجم به خوزستان داشتند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 67-73 ، 83، 181 و 185 و همان، 1398، ج 4: 21 ، 29 و 88 و همان، 1398، ج 5: 76 و200). به‌‌طور‌کلی طی سالهای دفاع مقدس و عملیاتهای ثامنالائمه (ع) تا مرصاد به‌ویژه مأموریت مقابله‌به‌مثل و جنگ شهرها، با انجام 3105 پرانه پرواز، نقشی بیبدیلی در انهدام نیروها و تأسیسات نظامی و اقتصادی دشمن از ارتفاع پَست داشتند. همچنین با انجام 46429 پرانه پرواز یا مأموریت رزمی (21135 تبریز و 25294 دزفول) معادل 48907 ساعت پرواز، کارنامهای درخشان دارند که مراتب در نمودار مربوطه ترسیم شده است (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 332 و 337). مآخذ: حبیبی، نیکبخش و علی غلامی، دفاع مقدس و قدرت هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 6 و ۳۱ تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، تهر��ن: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ نمکی‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395؛ نمکی عراقی علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 4 و ج ۵، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+اف۵، فرایند آموزش، خلبانان اف 5 تا 1357 ،زیر نظر هنرآموزگاران مجرب ایرانی و ناظران آمریکایی در گردانهای 41 و 42 آموزشی رزمی پایگاه چهارم (ر.ک: پ چهارم)، دورههای رزمی را در سطوح بالایی طی میکردند. با اوجگیری قیام مردم، آموزشهای عملیاتی رزمی (تاکتیکی) از مهر 1357 متوقف شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی حتی ارتقائ سطوح مهارتی لیدری طبقات 1، 2، 3 و 4 خلبانان نیز به تعلیق در آمد و هر دو گردان، به یگان رزمی تغییر یافتند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 35). با افزایش تجاوزهای هوایی عراق، از تابستان 1359 بستگی به نیاز یگانها تعداد محدودی از خلبانان آموزشهای سطوح مهارتی را طی کردند تا آمادگی برای مشارکت در جنگ را پیدا کنند و اغلب خلبانان منتظر آموزش این هواپیما از 28 مرداد 1359، کلاسهای فشرده افسران ناظر مقدم هوایی و دوره رزم مشترک را جهت اعزام به دسکها (ر.ک: دسک) فرا گرفتند (رمضانی و دیگران، 1399: 365). با شروع جنگ تحمیلی، اساتید گردانهای آموزشی موظف به شرکت در پروازهای رزمی شدند و خلبانان منتظر آموزش، به مناطق عملیاتی اعزام شدند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7: 19). پس از شهادت تعدادی از خلبانان، سرهنگ علی دهنادی مدیریت آموزش عملیاتی پس از برآورد قواعد و نیازمندیهای آموزشی جدید، تدابیری جهت ازسرگیری پروازهای آموزشی رزمی مبذول داشت و از سال دوم دفاع مقدس، آموزشهای سطوح مهارتی نیز از سرگرفته شد و صدها تن از خلبانان اف 5 به سطح مهارتی لیدر 1، 2 و 3 ارتقا یافتند (هادیان، 1399، ج 4: 53). با گسترش هواپیماهای دوکابینه اف 5 به پایگاه هشتم شکاری در پایان آبان 1359 همراه با اساتیدی نظیر سرگرد فریدون ارباب، سرگرد اسماعیل حسینی، سرگرد فیروز احمریپور، سرگرد جواد ورتوان، سرگرد سیدحسین میرعشقالله، سروان ایرج امامی، سروان محمود اشجعزاده و ... آموزشهای اف 5 به‌صورت رسمی از سرگرفته شد و ابتدا سروان کمال خاتم، ستوانیکم جعفر داوری، علی‌رضا بی‌طرف و احمد پاکروان از خلبانان اف 5 که قبل از انقلاب اسلامی بخشی از آموزش جنگنده اف 14 را در اصفهان طی کرده بودند، به دلیل نیاز عملیاتی به هواپیمای اف 5 بازگشتند و پروازهای آموزش یادآوری را در این یگان با اساتید اف 5 تا پایان آذر 1359 طی کردند و به پایگاههای تبریز و دزفول اختصاص یافتند. در پی آن اولین کلاس رزمی با خلبانانی نظیر ستوانیکم والی اویسی، عزتالله رحیمی، محمدرضا سلطانی نجفآبادی، مصطفی وجدانی طباطبایی، منصور ثبوتیپور، تقی عبادالهی، افراسیاب قاسمی، رضا نخبه زعیم (ر.ک به مداخل مربوطه) که بخشی از آموزشهای خود را پیش از انقلاب اسلامی طی کرده بودند، پس از انجام کلاسهای زمینی از هفدهم دی 1359، ادامه آموزش خود را براساس قوائد و نیاز جنگی از سرگرفتند. در این رابطه یک دسته پرواز آموزشی سه‌فروندی متشکل از سرگرد ارباب، ستوانیکم قاسمی، سرگرد حسینی، ستوانیکم سلطانی و سرگرد ورتوان، ستوانیکم طباطبایی آغاز شد و این دوره تا 26 اسفند 1359 به طول انجامید و با اتمام دوره، خلبانان به پا��گاه دوم و چهارم منتقل شدند (اسناد و دفاتر پروازی پایگاه هشتم شکاری). به دنبال آن گردان آموزش به فرماندهی سرگرد حسین امیریان، در پایگاه هوایی اصفهان به کار خود ادامه داد و دومین گروه از خلبانان منتظر آموزش متشکل از دو تن خلبان هواپیمای تی 33 (سرگرد نوری باقرزادهعلوی و سروان محمدعلی صدیق) و نُه تن از خلبانان منتظر آموزش ازجمله ستوانیکم پرویز رضایی، پیمان جزایری، داریوش زارع، خانعلی بهجتی، مهدی ایران‌منش، قاسم ورزدار، مرتضی احمری، غلام‌رضا صالحنژاد و حسن غلام‌زاده پس از طی کلاسهای زمینی و شناخت سامانههای هواپیمای اف 5 (اف.تی.دی) در پایگاه مهرآباد، آموزشهای پروازی خود را از اول اسفند 1359 آغاز کردند و این دوره (2-60) در 23 خرداد 1360 پایان پذیرفت و خلبانان آموزش‌دیده به پایگاههای دزفول و تبریز منتقل شدند (مهرنیا، 1393، ج 2: 209). در این مقطع همچنین اولین کلاس معلم خلبانی هواپیمای اف 5 از هفتم شهریور تا 25 آبان 1360 متشکل از شش تن از قهرمانان جنگ شامل سروان حبیب بقایی، علی نجفی مهیاری، ابراهیم قربانی و ستوانیکم علیمحمد نادری، پرویز نثری و صمد ابراهیمی در اصفهان برگزار شد و پس از آن آموزشهای معلمی تا پایان جنگ، در پایگاههای مربوطه برگزار میشد. در این مورد میتوان به مراتب ارتقای هنرآموزگاری سروان عطاءالله محبی از ششم آذز 1361 تا 29 تیر 1362، جلال آرام در 27 مرداد 1362، سروان محمد طیبی، احسان فاضلی، جاوید دلانور و عبدالحمید نجفی در یازدهم دی 1362، سروان صمد علیبالازاده، محمود رئیسی، یوسف سمندریان در 31 تیر 1363، سروان جعفر داوری در نوزدهم تیر 1364، سرگرد اصغر صالحاردستانی 30 دی 1364، سرگرد صدرسعیدی در هفدهم اسفند 1365 و سروان محمد رحیمیِپناهی جمعی پایگاه دوم اول مهر 1366 و تأیید آن توسط مدیریت آموزشی در معاونت عملیات نیروی هوایی استناد کرد (پرونده معاونت عملیات و هادیان، 1399، ج 7: 70-71). سومین دوره (3-60) متشکل از دوازده تن از خلبانان منتظر آموزش شامل سروان رستم ابراهیمزادهگنبدی، ستوانیکم علی ایزدپناهی، محمدحسین قاسمی، حیدر غلامیان، غلام‌حسین تابع بحرینی، محمدحسین جاویدپور، حسن چالیها، مقصود اسفندیاری، حسین چگینی، نادرقلی افشاری، عباس نوریوسفی و سیفالله شریفی پس از طی کلاسهای زمینی در پایگاه مهرآباد، آموزشهای پروازی خود را از 27 تیر 1360 تا 26 آذر 1360 در اصفهان طی کردند و به پایگاههای دزفول و تبریز منتقل شدند (مهرنیا، 1395، ج 3: 175). در این خصوص طی بازدیدی که فرماندهی وقت نیروی هوایی از پایگاه‌ها و گردان آموزشی اف 5 در یکم آذر ۱۳۶۰ داشت، سرگرد امیریان به درجه سرهنگدومی موقت تشویق شد (اسناد معاونت عملیات). چهارمین دوره (4-60) متشکل از سیزده تن از خلبانان منتظر آموزش شامل ستوانیکم علیاشرف بهرامیپناه، بهمن اکبری، جلیل غدیری، هاشم نعمتی، احسان ابراهیمی، علی نصیریوطن، رضا ظفرقیمی، علی کشاورز پاشایی، عبدالصمد بکر، سعید عزتی، علی ابوعطا، محمدباقر شکیبایی و علی روشن‌دل؛ آموزشهای زمینی و پروازی خود را از دوم آبان 1360 تا اول آذر 1361 در اصفهان و دزفول طی کردند و اولین مراسم رسمی فارغالتحصیلی خلبانان شکاری اف 5 با قواعد بومی، در سوم آذر 1361 با حضور مقامات کشوری و لشکری استان خوزستان در پایگاه چهارم شکاری دزفول برگزار شد (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 12: 271). به‌این‌ترتیب با بازگشت گردان آموزشی اف 5 به پایگاه دزفول، پنجمین دوره (1-61) متشکل از سیزده تن دیگر از خلبانان منتظر آموزش شامل ستوانیکم احمد میقانی، منصور باریکانی، مجتبی فاطمی، اردلان نبیزاده، مجید شعبانی، سلیمان هادیان، حسین روانپاد، رضا وحیدیراد، ابراهیم دلالخوش، بیژن توکلی، غلام‌رضا رنجبران، ابوالفضل اسدزاده و نادر شهسواری؛ آموزشهای زمینی و پروازی خود را از 22 آبان 1361 تا 22 مرداد 1362 طی کردند و وارد کارزار شدند (رمضانی و دیگران، 1399: 365). دورههای ششم و هفتم نیز در پایگاه دزفول با همین استعداد از اردیبهشت 1364 و سرگرد بیرجند بیکمحمدی از مهر 1365 برگزار شد. گردان آموزشی رزمی به سرپرستی سرهنگدوم حسین‌علی هاشمی از آبان 1365 ابتدا به منطقه هوایی شیراز گسترش یافت و به دنبال آن، چند تن از معلم خلبانان قدیمی نظیر سرهنگ کاظم عباسنژادی و صمد عسکری، سرگرد سیدجواد سیدکهنوی به آن یگان اعزام شدند و در سال بعد، دوازده تن دیگر از معلم‌خلبانان از پایگاههای دوم و چهارم به این یگان منتقل شدند و از آن پس اولین خلبانان دوره پاکستان نظیر ستواندوم حسن شاهصفی، نادر یعقوبی، محمد قراباغی، مسعود روزخوش دوره شناخت سامانههای پروازی (اف.تی.دی) اف 5 را در منطقه هوایی مهرآباد طی و با احراز آمادگی برای پرواز فراصوت اف 5، از هفدهم آذر 1365 به تیپ شکاری در منطقه هوایی شیراز منتقل و موفق شدند آموزش پروازی خود را از 15 آذر 1365 تا 20 دی 1366 در این یگان طی کنند. دومین دوره خلبانان جوان نظیر ستواندوم امین برزگر، محمدعلی فخرایی، عبدالرحیم شاه‌پروری، محمدرضا براتوکیلی، محمدمهدی قائمی، منوچهر شکوهی، علیاکبر کمرپور، سعید ملکمحمدی و جعفر حلتآبادی فراهانی آموزشهای رزمی خودرا تا اول مرداد 1367 به پایان رساندند و به پایگاههای دزفول و تبریز منتقل شدند (هادیان، 1399، ج 7 : 142 و 148). ازنظر آموزش آر.اف 5 نیز ابتدا سروان عباسیان از 12 دی 1360 به این گردان در پایگاه یکم شکاری منتقل شد و دوره هنرآموزگاری را طی کرد، سپس سروان غلام‌رضا پیرزاده جهت هنرآموزگاری گزینش شد و دوره را در شهریور 1361 به پایان رسانید؛ سروان عطاءالله محبی، محمود قهرمانی و ستوانیکم حمید برزگر، غلام‌حسین تابعبحرینی و عباس نوریوسفی نیز از پانزدهم شهریور 1361 به گردان آر.اف 5 پایگاه یکم شکاری منتقل شدند و دوره آموزشی خود را با این هواپیما به پایان رساندند. سرگرد جواد سیدکهنوی و عطاءالله محبی نیز تا اول مرداد 1365، دوره معلمی این هواپیما را طی کردند (همان، ج 1: 138- 142). پس از آن دستور داده شد هواپیماهای آر.اف 5 به همراه بقیه هواپیماهای قدیمی اف 5 نوع اِی و بی، به پایگاه شیراز منتقل شوند تا گردان آموزشی جدید در امر آموزش رزمی خلبانان تسهیل به عمل آورد (شیرمحمد، 1399: 472). حین آموزشهای سطوح مهارتی در بیستم تیر 1361، یک فروند هواپيماي شناسايي شكاري آر.اف 5 در هنگام برخاستن از باند پروازي از فرودگاه مهرآباد دچار سانحه شد و سرهنگدوم خلبان رحيم ذوقي ‌مقدم (هنرآموزگار) و سروان خلبان محمد‌علي جانباز خلبان آن به شهادت رسيدند. این هواپيما پس از جداشدن از زمين، از كنترل خلبان خارج شد و بلافاصله سقوط كرد. در بررسي‌هاي انجام‌گرفته معلوم شد كابل شهپرها با وسيله‌اي تيز و برنده قطع شده است و در حقيقت كار تروريستي انجام شده بود. سرهنگدوم رحيم ذوقي‌مقدم از خلبانان قديمي اف 5 بود و سروان محمد‌علي جانباز نيز تا این زمان از قهرمانان جنگ بود (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 12: 20). مآخذ: اسناد و دفتر ثبت پرواز روزانه معاونت عملیاتی پایگاه هشتم شک��ری؛ پرونده عملیاتی، معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ شیرمحمد، محسن، چشمان سپهر، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 2، تهران: سوره مهر، 1393؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 3، تهران: سوره مهر، 1395؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 12، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه و عملکرد پایگاه هفتم شکاری ترابری شهید دوران، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اف 14 در سالهای پایانی جنگ، در 1364 کارگروهی مرکب از سیزده نفر از متخصصین اسلحه، الکترونیک، موشک، خلبانان کابین جلو و عقب اف 14 متشکل از: سرهمافر (امیر سرتیپدوم) عطاءالله بازرگان به‌عنوان رئیس جهادخودکفایی، همافر خداوردیان (اسلحه)، همافر اکبری (الکترونیک)، همافر کرداوغلی، همافر راد، همافر عباسی (موشک فونیکس)، همافر احمد بقایی، مرحوم همافر نیکاختر و فردی به نام استاد غلام که امور فلزکاری را انجام میداد و آقایان مهندس گیلی و دکتر مانی و نیز یک تیم فرعی یا پشتیبان متشکل از سرهنگ خلبان شهرام رستمی، سروان ناصر معصومپرست و تعدادی دیگر از متخصصین گردان نگهداری اف 14 و موشک هاک تعیین شده بود. در ابتدا پنج تیر موشک هاک معیوب و یک فروند هواپیمای اف 14، در اختیار گروه گذاشته و فرایند انجام کار در یکی از آشیانههای تعمیرات سنگین یا شیلتر پایگاه یکم مهرآباد پی گرفته شد. این موشک با زحمات و تنگناهای بسیاری با چهل روز تلاش شبانهروزی، ابتدا به‌صورت مکانیکی برروی اف 14 سوار شد و نخستین آزمون پروازی آن توسط خلبانان گروه (سرگرد فریدون علیمازندرانی و سرگرد محمد عقبایی) در پایگاه یکم، تحت نظر مستقیم سرهنگ صدیق فرماندهی نیروی هوایی صورت پذیرفت. در ماههای بعد به دستور خلبان عباس بابایی جهت استقاده کاربردی، دو فروند اف 14 آماده مسلح به دو تیر موشک سجیل، به پایگاه بوشهر جهت هدف قراردادن جنگندههای متخاصم و آزمون عملی در صحنه نبرد گسترش داده شدند و در منطقه نبرد نیز چند تیر موشک به‌سوی جنگندههای متخاصم شلیک شد. در مرحله بعدی، دستورالعملهای مربوطه تهیه و دیگر خلبانان نیز مجاب به پرواز با چنین آرایشی (مسلح بودن با موشک هاک) شدند. این پروژه در زمان فرماندهی سرهنگ صدیق تکمیل شد و در زمان فرماندهی خلبان ستاری، در میادین نبرد مورد استفاده قرار گرفت. در دی‌ 1365 (سال هفتم جنگ) پس از ناکامی و توقف عملیات کربلای 4، مسئولان وقت جنگ تصمیم گرفتند بلافاصله به دلیل حضور عمده قوای نظامی و غفلت دشمن، عملیات جدیدی را طراحی کنند. اين تصميم، نتیجه مطلوبي را به بار آورد و دو هفته بعد، عمليات كربلاي 5 به اجرا گذاشته شد. قدرت هوایی نیز برابر دستورالعمل پشتيباني هوايي از عمليات کربلای 4 و 5 با همان استعداد تخصیص‌‌یافته پیشین (روزانه انجام حداقل دوازده پرانه پشتیبانی آتش هوایی) توسط قرارگاه هوایی رعد به فرماندهی سرهنگ خلبان عباس بابایی معاونت عملیات نیروی هوای��، تهيه و به واحد‌هاي اجرايي ابلاغ شد. در اين دستور‌العمل علاوه بر پشتيباني نزديك توسط هواپيماهاي اف 4 و اف 5، هشت فروند هواپیمای اف 14 با سوختگیری هوایی در نظر گرفته شد. با این ‌وجود در این عملیات تعدادی از جنگندههای اف 4، اف 5 و حتی اف 14 به پایگاه امیدیه در جهت پشتیبانی آتش از عملیات گسترش یافتند و علی‌رغم همه تنگناها، توانستند نقشی بی‌بدیل در پشتیبانی آتش ایفا کنند. نيروي هوايي در همین رابطه، شش فروند جنگنده رهگير اف 14 را بر فراز قرارگاههاي خودي از كوشك و طلائيه تا حسينيه، شلمچه و نوح در نظر گرفته بود تا پدافند هواپایه صحنه نبرد را فراهم كرده باشد. دشمن برای کاستن از فشار خطوط جبهه از شلمچه تا تنومه، از دومین روز عملیات (بیستم دی 1365) به بعد با شدت بیشتری، جنگ شهرها را در پیش گرفت. جنگنده‌هاي میگ 25 با تاکتیک‌هاي ‌ماخ و پرواز در ارتفاع بسیار بالا، در تاریکی شب بیستم دی 1365 در چند نوبت شهرهای اصفهان اراك، كاشان، نهاوند، رامهرمز، تبریز و بروجرد را بمباران کردند که روز بعد به این بمبارانها توسط هواپیماهای پایگاه دوم و سوم پاسخ داده شد (کلاسه عملیاتی 164، ردیف 42). برابر اطلاعات دریافتی از منابع جمعآوری اطلاعاتی فاشا، ارتش عراق به‌منظور مقابله با عملیات کربلای 5، تعدادی از هواپیماهای سوخو 22 و میگ 23 خود را از پایگاه البکر و صویره به ناصریه و تعدادی از هواپیماهای میراژ را از پایگاه ابیعُبیده در کوت به الوحده در شعیبیه گسترش داد (کلاسه عملیاتی 164-65، ردیف 47). از رويدادهای بسيار ديدني و بي‌پيشينه در گذشته، به ابتکار خلبان عباس بابایی يك فروند هواپيماي اف 14 را به بمب‌هاي هزار پوندي به شمار سه تير بارگيري كردند و به همراه يك فروند جنگنده اف 5 ایي كه آن‌هم دو بمب هزار و يك بمب 2000 پوندي بار گرفته بود، با هم به پرواز در آمدند و 11:15 يگانهاي ارتش عراق را در گستره زميني عمليات كربلاي 5 بمباران كردند و بازگشتند. درباره این مأموریت باید تأکید کرد هواپيماي اف 14 كه براي نخستين و یا دومين بار براي پروازهاي بمباران آماده ‌شده بود، به خلبانی سرتيپ شهرام رستمي در كابين جلو براي هدايت هواپيما و خلبان اردستاني در کابین عقب براي نظارت و راهنمايي امیر رستمي به‌منظور بمباران به شيوه لافت پرواز کردند؛ زيرا خلبان اردستاني با هواپيماهاي اف 5، چندین بار این کار را در عملیات پیشین از والفجر 8 تا كربلاي 5 تجربه كرده بود و به این تاکتیک آشنايي کامل داشت. اما رويداد بسيار اندوه‌بار در این مقطع، سرنگوني يك فروند هواپيماي اف 14 در 16:20 بر فراز منطقه ایذه با همان تاکتیکهای تکراری اسنپآپ همزمان با عملیات کربلای 5 بود. به هر رويي خلبان کابین جلوی هواپيما به نام سرگرد بهرام قانعي و خلبان کابین عقب آن به نام سروان غلام‌رضا اصل داوطلب، خود را به بيرون از هواپيما پرتاب كردند؛ اگرچه با اندوه فراوان سروان اصل‌ داوطلب که از خلبانان جوان و حاذق کابین عقب بود، در این رويداد جان باخت؛ اما بهرام قانعي زخمي شد و جان به در برد و در بیمارستان تن‌درستي خود را بازيافت. ازنظر نقش هواپیمای اف 14 در اسکورت هواپیمای شناسایی و واپسین مأموریت عکس‌برداری از منطقه عملیاتی کربلای 5 باید تأکید کرد در روز 26 دي 1365 پس از چندین روز نبرد سنگین، فرماندهان عملیات همچون گذشته نیاز به اطلاعات جدیدی از وضعیت و آرایش نظامی یگان‌های دشمن داشتند و نیازمند عکس هوایی بودند تا در واپسین روزها، منطقه نبرد به‌طور کامل بررسی گردد. با توجه به استحکامات پدافندی قوی زمینپایه، هواپایه و استقرار انواع موشک‌های زمین‌به‌هوا و وجود چندین فروند شکاری آماده دشمن در پایگاه‌های نزدیک بصره، پرواز هواپیمای شناسایی بسیار دشوار بود. چند بار پرواز شناسایی انجام ‌شد؛ ولی به دلیل حضور شکاری‌های عراقی با موفقیت همراه نبود. باید راه ‌حلی پیدا می‌شد، لذا جلسه‌ای با حضور شهید بابایی معاون وقت عملیات نیروی هوایی و سایر خلبانان متصدی این نوع پروازها در پایگاه امیدیه (قرارگاه هوایی رعد) برگزار و بحث‌های مختلفی انجام شد. سرتیپدوم خلبان جاویدنیا در این مورد می‌گوید: خلبان عباس بابایی ضمن تأکید بر محدودیتهای خودی و تهدیدها و قابلیتهای دشمن برای جلوگیری و مقابله با عملیات شناسایی در قالب پروازهای شش فروندی جنگندههای میراژ، خواستار ارائه طریق برای حل مشکل شد. تنها راه‌حل این بود که به هر طریق ممکن، شش فروند میراژ را از زمین بلند کنیم تا هواپیمای شناسایی در سی دقیقه، زمانی که تا بلندشدن هواپیمای بعدی وقفه می‌افتاد، وارد عمل شود و عکس‌های لازم را تهیه کند. این تاکتیک، مورد پذیرش قرار گرفت و براساس آن‌، هواپیماهای اف 14 که در پایگاه امیدیه گسترش ‌یافته بودند، طی پروازهای خود به‌سمت مرز عراق ضمن سرگرم‌کردن شکاری‌های دشمن، فرصت زمانی مناسب را برای هواپیمای آر.اِف 4 جهت ورود به منطقه و انجام مأموریت عکس‌برداری ایجاد می‌کردند. در روز اول بهمن، ابتدا دو فروند هواپیمای اف 14 به‌سمت عراق پرواز و در سه نوبت متوالی، شکاری‌های عراقی را وادار به برخاستن از پایگاه بصره کردند. در این فاصله زمانی، فرصتی کوتاه برای فانتوم شناسایی پیش آمد تا عملیات عکس‌برداری خود را انجام دهد. با این تاکتیک، مأموریت انجام شد و هواپیمای شناسایی آر.اف 4 عکس‌های ارزشمندی را تهیه کرد و به همراه هواپیماهای اف 14 در پایگاه امیدیه به زمین نشستند. در ادامه نبردهای هوایی با رویکرد نقش هواپیمای اف 14 که بیشتر در عمق منطقه وارد منطقه نبرد بوده است نیز پی گرفته میشود. در 10:04 سیزدهم بهمن 1365، ابتدا یک فروند هواپیمای میراژ دشمن در منطقه عملیاتی کربلای 6 توسط پدافند هوایی منطقه سرنگون و خلبان آن اسیر شد. سپس در 15:20 همین روز در نبردهای هوایی، یک فروند از هواپیماهای مهاجم عراقی توسط جنگنده اف 14 خودی به خلبانی سروان اسماعیل پیروان و سروان امیر حکیمیکازرونی در نزدیکی شهر تفرش شمال دریاچه اراک سرنگون شد. پایگاه ششم شکاری، گزارش مأموریت بعد از پرواز چهاردهم بهمن 1365 خود را به شرح اینکه تعداد یک فروند هواپیمای اف 14 خلبانی سروان حسین خلیلی و سروان داود عسکریفرد پس از اعلام اسکرامبل پرواز کرد و رادار زمینی هدفی در موقعیت 40/340 داد که توسط رادار هواپیما دیده نشد و سمت 230 درجه را تا حدود هجده مایل ادامه داد و توسط رادار زمینی، سمت 130 درجه داده شد که از کنار خارک ارتفاع 1000 پا و سرعت 500 نات عبور کرد که بنا به گفته رادار، هدف پشت سر ما بود و از خارک به‌طرف ما تیراندازی میشد که مجبور به گردش شدید شدیم و از 24 فلیر استفاده کردیم و پس از گردش، دود سفیدی به فاصله یک مایل از یکدیگر مشاهده شد (کلاسه عملیاتی 151-65، ردیف 1+17). در این رابطه، پایگاه ششم شکاری گزارش مأموریت بعد از پرواز خلبانان اعزامی اف 14 از منطقه هوایی اصفهان به این پایگاه در 26 بهمن 1365 را به این شرح به معاونت عم��یاتی نیروی هوایی گزارش کرد: دو فروند هواپیمای شکاری رهگیر اف 14 به خلبانی سرهنگدوم عباس حزین، سروان محمود مهاجرین ارومیه و سرگرد فضلالله جاویدنیا، سرگرد رضا خورشیدی پس از اعلام مأموریت اسکرامبل، از پایگاه بلند برخاستند. در ابتدای پرواز، اشکال تماس رادیویی با رادار وجود داشت که مرتفع شد و پس از پنج دقیقه، سه هدف با فواصل بیست مایلی از یکدیگر و فاصله 56 مایلی، در سمت 250 درجه ظاهر شدند و در حدود 25 مایل یکی گردش به راست و دیگری به چپ کردند. در گردش بعدی در زاویه 235 درجه، تماس دو فروند با هم در زاویه 220 و حدود 30 مایلی و سمت 76 درجه داشتند و در فاصله 22 مایلی، آماده انهدام هدف شدند که به‌سرعت در بیست مایلی با گردش ‌به‌ راست، منطقه را ترک کردند. ارتفاع اولیه آن‌ها، حدود 50000 پا و بعد پائینتر نزول کردند و چنین به نظر رسید که یک فروند در 25 مایلی عقب آن‌ها، اطلاعات مورد نیاز را به آن‌ها میداده است (کلاسه عملیاتی 154-65، ردیف 4+25). در گزارش دیگری از پایگاه ششم شکاری گزارش پرواز خلبانان اعزامی اف 14 روز 29 بهمن 1365 را چنین به ستاد نیروی هوایی منعکس کرد: دو فروند هواپیمای اف 14 پس از اعلام اسکرامبل و تماس با رادار اعلام شد از 180 درجه تا 200 درجه را تا فاصله 50 مایلی چک کردیم. در ارتفاع 23000 پایی، هدف با سرعت 580 نات و سمت 60 درجه مشاهده شد. در فاصله چهل مایلی، عمل قفل‌شدن را انجام و در این زمان تارگت به‌سمت راست در حدود هشتاد درجه و بعد به سمت 330 درجه گردش نمود و جهت حمله مجدد که هدف به‌سمت غرب گردش کرد و در فاصله پنج مایلی از صفحه رادار خارج شد و به رؤیت چشم نیامد. در ضمن هواپیمای دیگری در نزدیکی سواحل ایران، به فاصله بیست مایلی هدف ردیابی شد (کلاسه عملیاتی 154-65، ردیف 23). عراق با این حجم پرواز، توانست خطوط تدارکاتی نیروها را سد و محل تجمع آن‌ها را پراکنده کند. با پایان عملیات کربلای 5 در هفتم بهمن 1365، تنها نتیجه این عملیات برای ایران، کم‌شدن فاصله بین نیروهای رزمنده با بندر بصره بود و باعث شد دومین شهر بزرگ عراق تخلیه شود. مآخذ: کلاسه عملیاتی، 164ردیف 42، 47؛ کلاسه عملیاتی 151-65، ردیف 1+17؛ کلاسه عملیاتی 154-65، ردیف23 و 4+25.
+اف۱۴ در عملیات بدر ر.ک به: بدر، عملکرد اف۱۴، نیروی هوایی
+اف۱۴ در عملیات خیبر ر.ک به: خیبر، عملکرد اف۱۴، نیروی هوایی.
+اف۱۴ در والفجر۸ ر.ک به: والفجر۸، عملکرد اف۱۴، نیروی هوایی.
+اورهال هواپیماهای اف 14، در صنایع هواپیمایی ایران (صها). سررسید دوره‌ای چهار ساله بازرسیهای اساسی و اورهال هواپیماهای اف 14 با نگرش به تاریخ دریافت آن‌ها که از 1354 در نیروی هوایی ارتش به خدمت گرفته شده بود و زمین‌گیر‌شدن یکی پس از دیگری این هواپیماها، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌نشدن امکانات داخلی برای انجام آن در کشور که افزودن مداوم تعداد هواپیماهای درخط انتظار اورهال را در پی داشت؛ از مسائل جدی این هواپیماها به‌ویژه با آغاز جنگ تحمیلی شمار می‌آمد و روز‌به‌روز بر دامنه آن می‌افزود (زینلی، 1394، ج 1: 63). یکی از برنامه‌های مهم و برجسته‌ای که انجام آن با نگرش به سررسید عمر قانونی بازرسی‌های اساسی هواپیماها و انباشتگی تدریجی آن‌ها، با تکیه بر امکانات و توانمندی‌های متولی اصلی این کار یعنی صنایع هواپیمایی ایران، مورد تأکید و پی‌گیری شدید نیروی هوایی و سایر مسئولان دفاعی کشور قرار داشت؛ راه‌اندازی پروژه بازرسی‌های اساسی هواپیماهای اف 14 بود که با پی‌گیری به نتیجه رسید. بر همین اساس از همان شروع جنگ؛ مطالعات، بررسی و امکان‌سنجی توانمندی‌ها، چگونگی تهیه و تدوین دستورهای کاری و دستورالعمل‌ها، فراهم‌نمودن امکانات و ملزومات انجام کار؛ با تشکیل کارگروهی مشترک از کارشناسان و متخصصان صنعت و نیروی هوایی، در دستور کار قرار گرفت. بدین ترتیب پس از پایان مطالعه و هماهنگی‌های لازم؛ امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی متخصص مورد نیاز با همکاری و کمکهای نیروی هوایی فراهم آمد و هواپیماهای مورد نظر به‌تدریج از اوایل1360 به شرکت صنایع هواپیمایی اعزام شدند و تحت انجام بازرسی‌ها و بازدیدهای دورهای رده دپویی قرار گرفتند. راه‌اندازی این پروژه در شرایط موجود آن زمان، بدون کمک و مساعدت نیروی هوایی ناممکن بود و یا بسیار به درازا کشیده می‌شد؛ زیرا صنایع هواپیمایی ایران تا این زمان هنوز آمادگی لازم را از نظر تجهیزات و ابزار‌آلات، آزمایشگرها، نشریه‌های فنی، توانمندی تعمیر قطعات و مجموعه‌های سامانه‌ای هواپیما و حتی نیروی انسانی کارآمد و متخصص کافی کسب نکرده بود و با قطع روابط آمریکا، برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات اولیه در این خصوص نیز ابتر ماند (زینلی، 1399، ج 2: 213- 214). موارد زیر بخشی از اقدامات و کمک‌هایی است که آماد و پشتیبانی نیروی هوایی در زمینه تحقق این هدف انجام داد شامل: کمک و همکاری در شناسایی نیازمندی‌ها، تهیه دستورالعمل‌های فنی، بسته‌های کاری، ملزومات و ابزارآلات، آزمایشگرها، تقبل تأمین و تعمیر اقلام و قطعات اصلی هواپیما، پشتیبانی‌های آمادی و تأمین نیروی انسانی متخصص به تعداد120 نفر در حوزه تعمیرات و بازرسی‌های اساسی هواپیما بود (زینلی، 1399، ج 2: 218 و گزارش خدمات و تولیدات). سرانجام این تلاش‌ها و همکاریهای مشترک، به بار نشست و با ایجاد توانمندی فرایند بازرسی و تعمیر اساسی در تأسیسات صها، اولین محصول تولیدی مشترک در اوایل 1361، پس از انجام پروازهای آزمایشی به‌وسیلۀ خلبانان نیروی هوایی و تأیید کارها و فعالیت‌های انجام‌شده در بازرسی‌های پذیرشی توسط متخصصین منتخب آماد و پشتیبانی نهاجا به‌سِمت پایگاه اصلی خود به پرواز در آمد و به جمع هواپیماهای شرکت‌کننده در عملیات رزمی پیوست. در ادامه این همکاری‌های صمیمانه دوجانبه، شرکت صنایع هواپیمایی ایران با وجود مشکلات فراوان برخاسته از اِعمال تحریم‌های همه‌جانبه استکبار جهانی، بازرسی و تعمیر اساسی پنجاه فروند هواپیمای اف 14 را در بازه زمانی 1361 تا پایان دفاع مقدس به انجام رساند. اگرچه این میزان تولید، پاسخ‌گوی نیاز واقعی نیروی هوایی نبود؛ لیکن کمک بزرگی را به فرایند پیش‌گیری از زمین‌گیر‌شدن شمار بیشتر هواپیماهای اف 14و مأموریت‌های عملیاتی این هواپیماها کرد (زینلی، 1399، ج 2: 214 و اسناد و گزارش تولیدات صها). مآخذ: اسناد موجود در آرشیو مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش و معاونت آماد و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش؛ اسناد و گزارش تولیدات صها؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج 1، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1394؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج 2 و 3، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ سند شماره 156/93/020/6260-12/5/1393، شرکت صنایع هواپیمایی ایران، خدمات و تولیدات صها در زمان جنگ تحمیلی.
+اف 14، جنگنده شکاری رهگیر موسوم به تامکَت، یک هواپیمای ��وسرنشینه ساخت شرکت گرومن آمریکا با مأموریت ره‌گیری جهت کسب و حفظ برتری هوایی مجهز به دو موتور توربوفن هریک با قدرت 20900 پوند کشش میباشد. مجلات علمی دنیا در ابتدای 1969 از این هواپیما که هنوز به تولید صنعتی نرسیده بود، با عناوین جنگنده میگکُش و یا اَبَرکامپیوتر پرنده نام می‌بردند (سیمپسون، 1357: 277). نقطه قوت اف 14، برخورداری از رادار پیشرفته اِی.‌دبلیو.جی 9، است که دارای حالات یا مدهای تپشی یا پالسی و پالس داپلری در کاوش و نیز مُد ردیابی حین کاوش، قابلیت مناسبی در جست‌وجو، تعقیب و کسب اطلاعات پروازی از 24 اهداف مختلف و شلیک همزمان شش تیر موشک هدایت راداری فونیکس به‌سوی شش هدف میباشد. این ویژگیها، هواپیمای شکاریره‌گیر پیشرفته اف 14 را به سامانه‌ای اثرگذار در حلقه دفاع و کسب برتری هوایی تبدیل کرده است (JANES AIR-LUNCHED WEANPOS 1998-1999). نیروی هوایی ایران بعد از آمریکا، تنها دارنده هواپیمای تام‌کَت در دنیا می‌باشد و از 1354 تا 1357 از هشتاد فروند هواپیما خریداری‌شده، به‌تدریج 79 فروند وارد ناوگان نیروی هوایی ایران شد و در پایگاه هشتم شکاری اصفهان گسترش یافت. دو فروند از این نوع جنگنده، قبل از انقلاب اسلامی حین آموزش سقوط کردند. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان دفاع مقدس، 77 فروند از این جنگنده را در اختیار داشت. البته در فروردین 1357، یک گردان تاکتیکی اف جهت دفاع از جنوب کشور، به پایگاه هفتم شکاری شیراز منتقل شد و در 1364 نیز تعدادی از این نوع جنگندهها به پایگاه ششم شکاری بوشهر و در واپسین روزهای دفاع مقدس، در پایگاه نهم بندر عباس گسترش یافتند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 5: 44 و ج 25: 13). در آغاز جنگ تحمیلی، سه گردان هواپیمای اف 14 در پایگاههای هشتم شکاری اصفهان با استعداد 61 فروند که فقط سیزده فروند از آن‌ها آمادگی کامل عملیاتی داشتند و یک گردان در پایگاه هفتم شکاری شیراز (شهید سرلشکر خلبان عباس دوران) با استعداد پانزده فروند که شش فروند از آن‌ها آماده انجام مأموریت عملیاتی بودند، استقرار داشتند (نمکی‌ عراقی و دیگران، 1395، ج2: 260و261). قابل ذکر است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی برابر اسناد موجود، اقداماتی برای واگذاری این جنگنده مدرن در زمان دولت موقت معمول شد که با پافشاری تعدادی از خلبانان انقلابی ازجمله شهید بابایی مبنی‌بر عدم فروش آن‌ها‌، این طرح خوشبختانه به شکست گرائید و این پرنده آهنین‌بال در اجرای مأموریت‌های بی‌نظیر خود با توانمندی خلبانان و کارکنان فنی نیروی هوایی، در جنگ به کار گرفته شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 25: 15- 18). هواپیماهای اف 14 در طول دفاع مقدس علاوه بر پوشش هوایی یا اسکورت هواپیمای آر.اف 4، در اغلب مأموریتهای عکس‌برداری یا مأموریتهای جمعآوری توسط رادارهای پرنده سی 130 موسوم به خفاش به‌منظور کسب اطلاعات از وضعیت طرف مقابل، اسکورت هواپیماهای تکور در مأموریتهای هوادریا و جنگ نفتکشها، حتی اسکورت هواپیماهای حامل شخصیتها در مقاطع مختلف جنگ، بسیار بااهمیت بوده‌اند. این پرنده مدرن با وجود همه محدودیتها و تحریمهای نظامی به‌صورت تخصصی، به دفاع از مناطق حساس و حیاتی کشور نظیر پایانه نفتی خارک و حتی پوشش هوایی مناطق نبرد در اغلب عملیاتهای مشترک نظیر ثامنالائمه (ع)، طریقالقدس، فتحالمبین، بیتالمقدس، خیبر، بدر، والفجر 8 تا مرصاد ‌پرداختند و حتی در عملیاتهای مشترک کربلای 5 و والفجر10 از این جنگنده به‌صورت ابتکا��ی و بسیار محدود در انهدام تأسیسات نظامی- اقتصادی دشمن استفاده شد (همان: 1- 15). به طور خلاصه با طولانی‌شدن جنگ، ارزش هواپیماهای شکاری رهگیر اف 14 در پشتیبانی از عملیات جنگندهها و پوشش هوایی مناطق حیاتی کشور و منطقه عملیاتهای مشترک سرنوشتساز بیشتر نمایان شد؛ زیرا با توجه به کمک‌های اقتصادی، نظامی و حمایت‌های سیاسی کشورهای گوناگون از رژیم صدام، نیروهای مسلح ایران در تنگنا قرار گرفتند و به‌مرور ذخایر تسلیحاتی‌شان، نسبت به عراق تحلیل می‌رفت. بااین‌وجود هواپیماهای شکاری رهگیر اف 14 علاوه بر موشکهای فونیکس و ساید وایندر، به موشک اسپارو نوع یی و موشک هاک موسوم به پروژه سجیل مجهز شدند و تا ساعات پایانی جنگ توانستند با انجام 21536پرانه (سورتی) و 68035 ساعت پرواز، به‌عنوان یکی از اثرگذارترین جنگندهها در نبردهای هوایی سالهای دفاع مقدس ظاهر شوند که مراتب در نمودارهای زیر نشان داده شده است (همان، ج 20: 126). خلبانان هواپیماهای رهگیر اف 14 طی این مأموریتها، با شلیک 169 تیر انواع موشک به‌سوی انواع هواپیماهای رهگیری‌شده عراقی و سرنگونی بسیاری از آن‌ها، نقشی بیبدیل ایفا کردند؛ البته در اجرای این مأموریتهای خطیر، شش فروند از آن‌ها توسط هواپیماهای عراقی ساقط و همین تعداد در حین مأموریتها دچار سانحه شدند. از این تعداد هواپیماهای سانحه‌دیده، شش نفر از خلبانان آن شهید، یک تن اسیر، شانزده خلبان ترک هواپیما کردند و یک تن نیز در اجرای مأموریت پاسوری یا اسکورت کشتی‌های تجاری، در شمال غرب خلیج ‌فارس مفقودالاثر شد (همان، ج 20: 222- 224). فرماندهان و خلبانان بزرگی چون شهیدان: سرلشکر عباس بابایی، سرتیپ هاشم آلآقا، سرهنگ علی‌رضا بی‌طرف، سرتیپ غلام‌رضا خورشیدی، سرگرد رضا اصل داوطلب و فرماندهانی همچون سرتیپ شهرام رستمی، سرتیپ احمد میقانی، سرتیپ عزیز نصیرزاده، سرتیپ روحالدین ابوطالبی، سرتیپ علی‌رضا برخور، سرتیپ اسماعیل پیروان، سرتیپ‌دوم محمدرضا عطایی، سرتیپ‌دوم یدالله خلیلی، سرتیپ‌دوم عباس حزین، سرتیپ‌دوم جلیل زندی، سرتیپ‌دوم فضلالله جاویدنیا، سرتیپ‌دوم رضا رمضانی و سرتیپ‌دوم حسین خلیلی و ... از معلم‌خلبانان حاذق هواپیمای شکاری ره‌گیر اف 14 بودهاند (همان، ج 5: 116). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ج 5، 25 و 31، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ سمپسون، آنتونی، بازار اسلحه، ترجمه فضل‌الله نيك‌آئين، تهران: اميركبير، 1357؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395. JANES AIR-LUNCHED WEANPOS 1998-1999
+افتخاری، حسین، (۱۳28- ۱۳59) شهید نیروی دریایی ارتش. هفدهم اردیبهشت، در بندر انزلی به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و دیپلم گرفت. پدرش، کارمند اداره گمرک بندر انزلی بود و به همین دلیل به کسوت دریایی علاقمند شد. وی در 1345 و در هفده سالگی، وارد نیروی دریایی ارتش شد و با علاقه و جدیت مضاعف، به کسب آموزش‌های مقدماتی لازم در رسته تدارکات در این نیرو پرداخت (اسناد حادم). زمانی که به درجه ناواستواری نائل آمد، برای دفاع از شهر آبادان به آن منطقه اعزام شد. علی‌رغم آنکه رسته خدمتی وی تدارکات بود؛ لیکن در کسوت یکی از مدافعان شهر آبادان، رشادت‌های فراوانی انجام داد و سرانجام، پس از خلق حماسه‌های جاویدان در ک��ار دوستان و یاران خود، در 21/7/1359 براثر اصابت ترکش به قلب و شکم و ریه در شهر آبادان‌، دعوت حق را لبیک گفت و به آرزوی دیرینه‌اش شهادت رسید و به جمع عرشیان الهی پیوست. پیکر مطهرش در جوار سایر هم‌رزمان عزیزش، در گلزار شهدای بندر انزلی به خاک آرمید و روح بلندش که استقامت و پایداری در راه حق را آزموده بود، برای همیشه آرام گرفت (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). مآخذ: اسناد مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش و مدیریت حادم نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در دفاع از آبادان.
+افتخاری‌نیا، حمیدرضا، (۱۳38- ۱۳59) شهید نیروی دریایی ارتش. اول آبان، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و دیپلم گرفت. به علت علاقه به خدمت در نیروی دریایی ارتش، در 1352 به استخدام این نیرو در آمد و به‌منظور طی دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی ناوبری، در 1352 به دانشکده دریایی دارتموث انگلستان اعزام شد و پس از سپری‌نمودن دوره‌های لازم در 1356، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌دومی نائل آمد. پس از بازگشت به ایران، برای ادامه خدمت به منطقه یکم دریایی بندرعباس منتقل شد. در پانزدهم مهر 1357، به سِمت افسر جنگ‌افزار و پل ناوِ مین‌روب سیمرغ منصوب و سپس در اول مهر 1358، به ناوچه مهران جمهوری اسلامی ایران منتقل و در سِمت فرمانده ناوچه مشغول انجام‌ وظیفه شد (اسناد حادم). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی، برای مقابله با دشمن متجاوز بعثی و برقراری امنیت خطوط کشتی‌رانی و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران در خلیج ‌فارس، با ناوچه مهران، مأموریت‌های متعدد دریانوردی انجام داد و سرانجام در 27 مهر 1359 طی درگیری هوایی و دریایی با دشمن بعثی در منطقه شمال خلیج‌ فارس در نزدیکی بندر امام خمینی (ره)، به همراه هم‌رزمانش به درجه رفیع شهادت نائل آمد و پیکر مطهرش در بهشت‌زهرا (س) در تهران به خاک سپرده شد (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). مآخذ: اسناد مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش و مدیریت حادم نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد امنیت کاروان تجاری.
+افراز، پرویز، (1325) جانشین مرکز آموزش توپخانه نیروی زمینی ارتش. در بخش کاغذ‌کنان شهرستان میانه، واقع در استان آذربایجان شرقی دیده به جهان گشود. دوران ابتدایی و متوسطه را در شهر تهران و در دبیرستان دار‌الفنون، در ۱۳۴۵ با اخذ دیپلم ریاضی به پایان برد. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در ۱۳۴۸، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، عازم مرکز آموزش توپخانه اصفهان شد و با اتمام آن، به لشکر 77 پیاده خراسان اختصاص یافت و در سِمت دیده‌بان توپخانه در گردان 370، خدمت خود را آغاز کرد. در 1356 ازدواج کرد و صاحب دو فرزند پسر و دو فرزند دختر شد(تصویر شناسنامه). دوره مقدماتی رسته‌ای را از ۱۳۴۸ تا ۱۳۴۹، دوره عالی رسته‌ای توپخانه را از ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۵ و دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران را از ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۶ گذراند. دارای ۶۸ ماه سابقه خدمت در مناطق عملیاتی، در دوران دفاع مقدس می‌باشد و در مشاغل فرماندهی گردان توپخانه، ریاست ستاد گروه و فرماندهی گروه ۲۲ توپخانه؛ نقش مؤثری را در تطبیق و هماهنگی پشتیبانی آتش عملیات والفجر ۸ و عملیات بیت‌المقدس ایفا کرد (اسدی، ۱۳۸۷: 119- 120). به دلیل رشادت و مدیریت خوب در یگان تحت امرش در طول جنگ تحمیلی‌، موفق به اخذ نشان فتح ۳ شد (ماده ‌دستورهای گروه ۲۲ توپخانه). مشاغلی که در دوران خدمت طی کرد، عبارتند از: دیده‌بان توپخانه، معاون و فرمانده آتشبار، استاد قوانین تیر و تاکتیک توپخانه، فرمانده گردان، رئیس ستاد و فرمانده گروه ۲۲ توپخانه، فرمانده گروه ۱۱ توپخانه مراغه، افسر بازرسی ستاد مشترک، جانشین فرمانده دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش و جانشین فرمانده مرکز آموزش توپخانه (پرونده خدمتی). سرانجام سرتیپ‌دوم پرویز افراز پس از عمری مجاهدت و تلاش، با سی سال و هفت ماه و ۲۴ روز خدمت، در دوم فروردین 1376 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (دستور ۶۸۹ مراکز آموزش توپخانه). مآخذ: اسدی، هیبت‌الله، ارتش در فاو، تهران: ایران سبز، 1387؛ تصویر شناسنامه؛ پرونده خدمتی، دستور ۶۸۹ مرکز آموزش توپخانه؛ معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ ماده‌دستورهای گروه ۲۲ توپخانه.
+افروز، عین‌الله (1329) جانشین گروه پدافند هوایی ماهشهر. در سمنان متولد شد. تا سال ششم ابتدایی، در شهرستان سمنان به تحصیل پرداخت و پس ‌از آن همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. تا سال چهارم دبیرستان در تهران مشغول تحصیل بود که دوباره به سمنان مراجعت کرد و در 1349 دیپلم گرفت (مصاحبه، خرم و کیا: ۱۳۹۸). همان سال در آزمون ورودی نیروی هوایی شرکت کرد و در رسته کنترلر شکاری پذیرفته شد. پس از گذراندن دوره‌های مختلف عمومی و تخصصی، در 1351 به ایستگاه رادار شهرآباد منتقل شد (پرونده خدمتی). در 1353، ازدواج کرد که حاصل آن، دو فرزند دختر و دو فرزند پسر است. علی‌رغم تأهل، به علت شرایط سخت ایستگاه شهرآباد به‌صورت رفت‌ و آمدی در آنجا خدمت کرد (مصاحبه، خرم و کیا: ۱۳۹۸). در 1353، به ایستگاه رادار دزفول و در 24 بهمن 1356، به تبریز منتقل شد (پرونده خدمتی). با انتقال به تبریز و هم‌زمان با قیام مردم این شهر، وارد مبارزات انقلابی شد و همراه تعدادی از همکارانش، اعلامیه‌های امام خمینی (ره) را چاپ و منتشر می‌کردند. هم‌زمان با 26 دی 1357 و خروج محمدرضا پهلوی از ایران، نامبرده که در محل رادار تبریز حضور داشت‌، با اعلام این خبر در ایستگاه رادار، باعث هیجان و اظهار شادی در بین کارکنان شد. وی در دوازدهم بهمن 1357 براساس اعلام پروازهای آن روز پی برد که هواپیمای حامل امام خمینی (ره) نیز در مسیر پروازی حضور دارد. بنابراین با هماهنگی چند تن از دوستان و همکاران، یک متن انگلیسی را آماده کرده و به‌محض اعلان رسیدن پرواز به دریاچه وان، از درب پشت ایستگاه رادار وارد اتاق عملیات شد و با چانل رادیویی که صدای آن در اتاق رادار پخش نمی‌شد، پیام خوشامدگویی را به خلبان اعلام کرد تا به امام خمینی (ره) انتقال دهد. به خاطر فشار روحی و شرایط نامساعد و حضور عوامل ضد اطلاعات رژیم پهلوی؛ فقط توانست خط اول پیام را به شرح زیر به خلبان مخابره نماید: «لطفاً به آ��ت‌الله خمینی بگوئید: به خانه‌تان خوش آمدید. شما رهبر ما هستید و ما سربازهای شمائیم». پس از چند لحظه خلبان اظهار داشت: «آیت‌الله خمینی فرمودند: ممنونم فرزندانم» و بلافاصله چانل را خاموش و از درب اضطراری خارج شد و با دوستان دیگر هماهنگ کرد تا نشستن هواپیما در تهران، به طور کامل از فضای هوایی مراقبت کنند. وی با شروع جنگ تحمیلی، مدتی به سِمت معاون عملیات گروه پدافند هوایی تبریز منصوب شد. ازجمله اقدامات او، همکاری در نجات هواپیمای 747 از چنگال چهار فروند میگ عراقی در نزدیکی مرز ایران با ترکیه و شرکت در انهدام بیش از شانزده فروند هواپیمای دشمن بعثی در زمان هدایت و کنترل هواپیمای شکاری خودی بوده است. با توجه به فعالیت‌هایش، ازطرف شهید آیت‌الله مدنی در 1360 به‌صورت تشویقی به سفر حج اعزام شد (مصاحبه، خرم و کیا، ۱۳۹۸). در 1361، به جانشینی گروه پدافند هوایی کیش و در 1363 به سِمت جانشین گروه پدافند هوایی بابلسر انتصاب یافت (پرونده خدمتی). در 1364، به‌عنوان جانشین فرماندهی به گروه کیش منتقل شد. برای طی دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد، در 1365 به تهران عزیمت کرد. پس از طی دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد، در 1365 به سِمت جانشین گروه دزفول تعیین شد که یکی از گروه‌های سنگین و فعال در دفاع مقدس بود. در 1372، به جانشینی فرماندهی گروه ماهشهر منصوب و در 1374 به دزفول منتقل شد. در 1379 به‌عنوان مدیر عملیات پدافند هوایی در ستاد پدافند هوایی مشغول به کار شد (مصاحبه، خرم و کیا: ۱۳۹۸). در 1380، به‌صورت مأمور به ستاد کل نیروهای مسلح اعزام شد و به‌عنوان کارشناس ارشد تهیه طرح‌های راهبردی در معاونت طرح، برنامه ‌و بودجه آن ستاد مشغول بود و تا پایان خدمت با درجه سرهنگی در همان جایگاه خدمت کرد و سرانجام در ۲۴ شهریور ۱۳۸۶ به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی؛ خرم، حسین و سیداحمد کیا، مصاحبه، با عین‌الله افروز، 1398.
+افسانه پایداری، جلد 89 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکدۀ دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته فرهاد بهروزی از فرماندهان جنگ است که در مرداد 1390 نوشته شده و در آن به حوادث جنگ تحمیلی در دی 1366 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشاریافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب توسط سرهنگ پیاده ستاد احمد حیدری، ویراستاری شده است. میرحسین موسوی نخست‌وزير وقت در روز دوم دی، در جمع فرماندهان ارتش گفت: «ما بر سر حرف حق خود كه همان تنبيه متجاوز است، تا آخر ايستاده‌ايم و هر نوع اميد به اينكه بتواند فشارهاي سياسي و نظامي و جوسازي‌ها در نظام ما مؤثر واقع بشود، به باد خواهد رفت». يك گروهان از لشكر 92 زرهی خوزستان در روز سوم دي در محدوده منطقه‌ طلائيه و جفير، تلفاتي را طي یک عمليات محدود، به دشمن وارد آورد. كشتي‌هاي عربستان و كره‌ جنوبي (حاميان عراق)، روز چهارم در خليج فارس مورد حمله قرار گرفتند و به آتش كشيده شدند. رئيس‌جمهور وقت در ششمين روز در ديدار با سفير هلند گفتند: «ما براي خاتمه جنگ، به كمتر از حل عادلانه به‌هيچ‌وجه رضايت نخواهيم داد؛ زيرا تحمل بي‌عدالتي از كشور و ملتي انقلابي و بافرهنگ قابل قبول نيست». فرمانده ناوگان نيروي دريایي ارتش در همين روز در منطقه خليج فارس گفت: «نيروي دريايي با گسترش محدوده فعاليت‌هاي خود، تاكنون بيش از 2500 فروند كشتي تجارتي و نفت‌كش را در آبراه مهم و استراتژيك مورد بازرسي قرار داده و كالاهاي پنجاه فروند كشتي را كه در افزايش توان رزمي عراق تأثير داشتند، توقيف نموده است». عمليات يك گردان از تيپ 55 هوابرد شيراز روز هفتم در منطقه‌ سومار آغاز شد و سه روز ادامه يافت و شكست سختي را به عراق تحميل کرد. نيروي زميني ارتش در دهمين روز اعلام کرد: به‌منظور دستيابي به اهداف تعيين‌شده در سال جاري؛ عمليات كربلاي 9 توسط يگان‌های لشکر 81 زرهی کرمانشاه‌، عمليات نصر 9 توسط لشكر 64 پیاده ارومیه‌، عمليات نصر 2 توسط تيپ40 پیاده سراب‌، عمليات نصر 3 توسط لشكر 21 پیاده حمزه (ع)، عمليات نصر 6 توسط تيپ‌هاي 40 پیاده سراب و 55 هوابرد شیراز و تیپ 1 لشكر 28 پیاده کردستان‌، عمليات نصر 7 توسط لشكر 64 پیاده ارومیه‌، اجراي عمليات انهدامي در شرق زبيدات، اجراي عمليات گشتي رزمي توسط لشكر 81 زرهی کرمانشاه و لشکر 77 پیاده خراسان به اجرا گذاشته شده‌اند. رئيس‌جمهور وقت و رئيس شوراي عالي دفاع در يازدهمين روز دی در خطبه‌هاي نماز جمعه، از دلاوران هواپيمايي نيروي زميني ارتش (هوانیروز) تجليل كرد و گفت: «دلاوران هوانيروز كه در صحنه‌هاي نبرد همواره تدارك رزمندگان و كليه امور رزمندگان را انجام مي‌دهند، يقيناً در قلب ملت جاي دارند. برادران هوانيروز در تمام عمليات‌ها، يك نقش ارزنده و تعيين‌كننده داشته‌اند». کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ: بهروزی، فرهاد، افسانه پایداری، تقویم تاریخ مقدس، ج 89، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+افسر توپخانه در مأموریت کردستان، این کتاب، براساس خاطرات سرهنگ توپخانه ستاد علی‌اکبر اصلانی در مأموریت گردان ۳۸۸ توپخانه در سردشت در آبان و آذر ۱۳۵۸، توسط ایشان به رشته تحریر در آمده و با شمارگان ۲۰۰۰ نسخه، توسط انتشارات ایران سبز در ۱۳۹۳ چاپ و منتشر گردیده است. سرهنگ ستاد علی‌اکبر اصلانی در ۱۳۳۵ در شهرستان اهواز در یک خانواده نظامی متولد شد و دوران ابتدایی را در تهران و اسلام‌آباد غرب و دوره و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان ذوقی در چهارراه عباسی تهران به اتمام رساند. در ۱۳۵۴، وارد دانشکده افسری شد و در ۱۳۵۷ با درجه ستوان‌دومی، از دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش فارغ‌التحصیل گردید. علاوه بر دوره مقدماتی، عالی توپخانه و دانشکده فرماندهی و ستاد؛ دوره‌های عرضی مانند ش.‌م.‌ه در مرکز پیاده شیراز و دوره زبان انگلیسی را در مرکز زبان‌های خارجی در طول خدمت طی کرد. وی در مشاغل دیده‌بان توپخانه، معاون فرمانده آتشبار، فرمانده آتشبار، افسر رابط توپخانه، رئیس رکن سوم گردان توپخانه، معاون فرمانده گردان توپخانه و فرمانده گردان توپخانه در گروه ۳۳ توپخانه به مدت بیش از صد ماه در مناطق عملیاتی جنوب و غرب کشور خدمت کرد و در نهایت در ۱۳۸۲ به افتخار بازنشستگی نائل آمد. در صفحات ۱۰۹ و ۱۱۰ این کتاب این‌گونه نوشته شده است: «سرهنگ قاضی فرمانده گردان 101 تیپ 55 هوابرد در سردشت در اولین دیدارش در پادگان سردشت به ما گفت: ما به این منطقه آمد��‌ایم تا به مردم کمک کنیم. نیامده‌ایم که با آن‌ها بجنگیم. این موضوع را همه مردم سردشت باید بدانند و به ما اعتماد داشته باشند تا با کمک و یاری یکدیگر، امنیت منطقه را برای مردم برقرار سازیم؛ اما با عناصر خرابکار و کسانی که امنیت مردم را به مخاطره می‌اندازند، مقتدرانه برخورد می‌کنیم» ... یکی از فرزندان اهالی شهر سردشت، شدیداً بیمار بود و اگر به یک بیمارستان مجهز نمی‌رسید، شرایط بدی پیدا کرده و احتمال داشت به‌واسطۀ شدت بیماری، جان خود را از دست بدهد. منطقه هم فاقد پزشک حاذق بود. وقتی موضوع را به سرهنگ قاضی اطلاع دادند، ایشان سریع دستور داد یک فروند بالگرد آن کودک را به همراه والدینش به ارومیه انتقال دهند تا فرزندشان از آن شرایط حاد ناشی از بیماری بهبود یابد. مردم شهر، از این برخورد مردمی فرمانده پادگان آگاهی یافتند. از آن به بعد سرهنگ قاضی در بین مردم شهر، از محبوبیت خاصی برخوردار شد که برای امنیت منطقه بسیار مؤثر بود». مآخذ: اصلانی، علی‌اکبر، افسر توپخانه در مأموریت کردستان، تهران: ایران سبز، ۱۳۹۳.
+افسر رابط هوایی، افسران رابط در مأموریت‌های رزمی هوانیروز، یکی از حساس‌ترین وظایف را به عهده داشتند. این افراد که با همراهی یک یا دو درجه‌دار مخابرات و خودرو و دستگاه‌های گیرنده، فرستنده و استراق سمع، به مأموریت اعزام می‌شدند؛ می‌بایست در نزدیک‌ترین منطقه به دشمن، مستقر شوند و تحت دشوارترین شرایط جنگی انجام ‌وظیفه کنند. مهارت، آگاهی و داشتن تخصص، از اولین مؤلفه‌های یک افسر رابط است که می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در شکست یا پیروزی یک عملیات داشته باشد (حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، ۱۳۹۷: 77، 78، 105، 202 و تاریخ نبردهای هوایی، مرکز مطالعات راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396: 334). وظایف کلی افسران رابط به این شرح تعریف ‌شده است: آشنایی کامل با منطقه و نقاط استقرار دشمن، آشنایی کامل با تاکتیک‌های مختلف و مقدورات تمامی وسایل پرنده هوانیروز و توان تجزیه‌وتحلیل شرایط و کمک و توجیه فرماندهان قرارگاه‌های تاکتیکی و یا فرماندهان ارشد یگان عمده زمینی با تاکتیک‌های آفندی و پدافندی؛ شامل آفندی: عملیات مشترک هوایی (به معنی تلفیق آتش بالگردهای تک و شناسایی هوانیروز با هواپیماهای پشتیبانی نزدیک نیروی هوایی و آتش توپخانه نیروی زمینی‌‌)، جنگ الکترونیک، کنترل و فرماندهی، شناسایی با آتش، تأمین جناحین و منطقه عقب، ترابری افراد و تجهیزات، تجدید تدارکات، تخلیه مجروحین و اسرا؛ هدایت و اجرای عملیات فریبنده، پشتیبانی نزدیک هوایی با اجرای آتش مستقیم، تنظیم تیر توپخانه، روشن‌کردن منطقه نبرد. پدافندی: توانایی هوانیروز در پدافند، عرصه منازعات زمینی است. بالگردهای مسلح به‌ مثابه نیروی تأمین و یا احتیاط به کار می‌روند و چنانچه عناصری از دشمن بتواند در خطوط پدافندی خودی رخنه نمایند، این بالگردها با استفاده از سرعت و قدرت آتش خود، قادرند رخنه عناصر دشمن را متوقف و یا روند آن را کند کنند و به عناصر زرهی و مکانیزه خودی فرصت بدهند تا جلوی رخنه دشمن را بگیرند و یا با سرعت و به‌صورت هدفمند تاکتیک هلی‌برن یگان واکنش سریع را انجام دهند. هلی برن: هلی برن به عملیاتی گفته می‌شود که طی آن عملیات تحت فرماندهی و مسئولیت مستقیم فرمانده نیروی زمینی نیروهای جنگی و تجهیزات آن‌ها به نقاط گوناگون منطقه نبرد از طریق هوا تراب��ی و انتقال داده می‌شود. گستردگی و تعداد بالگردهای به کار گرفته‌شده در عملیات هلی برن بستگی به تعداد موجودی بالگردها دارد. این عملیات را می‌توان با استفاده از یک بالگرد تا چند گردان پروازی انجام داد. هلی برن تاخت: یورش هلی ‌برن، حمله‌ای است که به‌منظور اجرای مأموریت‌های ویژه بدون قصد تصرف مواضع و اهداف اجرا می‌شود. ضد هلی ‌برن، عملیات متحرک هوایی، عملیات در کوهستان، عملیات صحرا، عملیات در جنگل (شرح وظایف افسر رابط هوایی/ معاونت عملیات هوانیروز). هوانیروز در طی سالیان دفاع مقدس در طرح ریزهای عملیاتی همواره از ارکان اصلی و با حضور افسران رابط هوایی در کسب موفقیت‌ها سرفراز بوده است (‌کریم‌زاده و پایخان، ۱۳۶۷: 77، 78، 105، 202). سرتیپ‌دوم خلبان سیدرضا پورغلامی معاونت وقت عملیات و اطلاعات هوانیروز دراین‌رابطه عنوان می‌کند: در اوایل جنگ نیروهای زمینی اطلاعات کاملی از مقدورات، کارایی و نوع تاکتیک و مأموریت هوانیروز نداشتند و تیم‌های مأموریتی ما، بیشتر براثر اطلاعات ناقص آن‌ها و یا نیروهای سپاه دچار مشکل می‌شدند. بارها اتفاق افتاد که براثر اطلاعات و راهنمایی ناقص، بالگردها و نیروهای هوانیروز دچار سانحه و شهید شدند. بر همین مبنا بود که هوانیروز تصمیم گرفت نسبت به اعزام رابط به مناطق جنگی اقدام کند که این مأموریت به افسران کارآزموده محول می‌شد. افسران رابط در مرحله اول به طور حتم باید از دانش نظامی بالا که آشنایی با فنون شناسایی کالک، نقشه‌خوانی، جسارت و شهامت، تجزیه‌وتحلیل موقعیت نیروهای خودی و دشمن، طرح‌های عملیاتی و تصمیم‌گیری به‌موقع برخوردار باشند. وظایف افسران رابط، با مرگ و زندگی و شکست و پیروزی همراه بود که اگر صحیح اجرا می‌کردند، نتیجه درخشان می‌شد. در عملیات هشت سال دفاع مقدس و به‌خصوص والفجر 8، تلفاتی که هوانیروز به دشمن وارد آورد گذشته از اینکه توان او را کاهش داد، باعث ‌شد که توان نیروهای ایران افزایش یابد. شور و شوقی که از مشاهده‌ بالگردهای هوانیروز در وجود نیروهای زمینی به‌خصوص سپاه و بسیج در جبهه به وجود می‌آمد، غیر قابل ‌توصیف است. در عملیات والفجر 8، مأموریتی را به هواناوهایی که مجهز به موشک ماوریک بودند، واگذار کردند که ناوهای عراق را هدف قرار دهند. آن‌ها از هوانیروز به‌عنوان پشتیبانی و نجات، کمک خواستند که دراین‌رابطه یک فروند بالگرد کبرا و یک فروند بالگرد 214 اعزام شدند. نیروهای ایران بندر فاو را تصرف کرده بودند و قصد پیشروی به‌سوی بندر ام‌القصر را داشتند که شناورهای عراقی برای آن‌ها مزاحمت ایجاد می‌کردند. انجام عملیات در غروب آفتاب و منطقه مورد نظر نیز بسیار نامناسب بود. به خاطر اینکه نور آفتاب اذیت‌مان نکند، مجبور شدیم از طریق جزیره بوبیان کویت، خود را به هدف نزدیک کنیم. پرواز ما روی آب بود و بالگرد نداجا، جلوتر از ما پرواز می‌کرد. در حین پرواز، به‌یک‌باره متوجه شدم پرنده‌ای بالای سر ایشان در حال پرواز است. سریع با او تماس گرفتم و گفتم: فکر می‌کنم بالای سرت هواپیما باشد. ایشان به هشدار من توجه نکرد و گفت: خیر، هواپیما نیست؛ پرنده است و هم‌زمان تیراندازی به‌سوی او شروع شد. نزدیک‌تر که شدیم، یک فروند هواپیمای پی.سی 7 دشمن را دیدیم که پی‌درپی به‌سوی او تیراندازی می‌کند. با ورود ما به صحنه، هواپیما اقدام به فرار کرد. خوشبختانه بالگرد نیروی دریایی ارتش با وجود اینکه از چندین قسمت هدف قرار گرفته بود، سقوط نکرد و توانستیم با پشتیبانی، او را به منطقه المهدی که محل استقرار هوانیروز بود، برسانیم. بالاترین حجم پروازهای هوانیروز در آن عملیات، در دریاچه نمک و مناطق اطراف آن بود. نیروهای هوانیروز از یک‌سو با دشمن می‌جنگیدند و از سوی دیگر تدارک‌رسانی و تخلیه مجروح انجام می‌دادند. خوشبختانه به علت باتلاقی‌بودن منطقه، اکثر ترکش بمباران‌های دشمن جذب زمین می‌شد، هرچند که بالگردهای ما هم بی‌نصیب نماندند؛ اما آسیب‌دیدگی جزیی بود و در همان منطقه توسط تیم‌های تعمیراتی هوانیروز به‌سرعت برطرف می‌شد (‌سلطانی، ۱۳۸۲‌). مآخذ: پایخان، صفر و اردشیر کریم‌زاده، حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس‌‌، تهران: سوره سبز، ۱۳۹۰؛ سلطانی، مرتضی، هوانیروز در عملیات بزرگ فاو؛ تهران: شهید سعید محبی، 1382؛ شرح وظایف افسر رابط هوایی، معاونت عملیات هوانیروز؛ مصاحبه کتبی و شفاهی خلبانان و فرماندهان در آرشیو گروه معارف جنگ هوانیروز، سرتیپ‌دوم خلبان سیدرضا پورغلامی؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا، تاریخ نبردهای هوایی، مرکز مطالعات راهبردی نیروی هوایی ارتش، تهران: 1396.
+افسر کنترل شکاری ر.ک به افسر تخصیص سلاح، نیروی پدافند هوایی.
+افسر مخابرات، جزو ستاد تخصصی یگان عمده به‌ شمار می‌رود و مشاور فرمانده در امور مخابراتی است. همچنین مسئولیت نظارت فنی ستادی بر کلیه فعالیت‌های ارتباط و مخابرات، کنترل عملیات و وظایف کارکنان مخابراتی و تجهیزات یگان را بر عهده دارد (رستمی، 1378: 105). مخابرات در دفاع مقدس، نقش به‌سزایی در عملیات‌ها و مأموریت‌ها ایفا کرد که در همین راستا، نقش افسران مخابرات در برقراری ارتباطات مورد نیاز بسیار حساس و مهم بود. اجرای موفق عملیات، بدون ارتباط پایدار و امن امکان‌پذیر نبود؛ به‌طوری‌که شاهد بودیم در جنگ تحمیلی افسران مخابرات نیز پا‌به‌پای سایر افسران در رسته‌های مختلف از ابتدا در مناطق عملیاتی و کلیه قرارگاه‌ها حضور داشتند و کلیه ارتباطات را در عملیات‌ها، مدیریت و رهبری می‌کردند. مهم‌ترین وظایف افسران مخابرات در دوران دفاع مقدس؛ نظارت فنی، ستادی بر کلیه فعالیت‌های ارتباط و مخابرات یگان بود (مختارزاده، 1399 : 4). افسران مخابرات در دفاع مقدس به‌محض ابلاغ مأموریت‌ها، طرح‌ریزی مخابراتی را که شامل تهیه اخبار و اطلاعات، تجزیه‌وتحلیل احتیاجات ارتباطی، تعیین محل عمومی مراکز مخابرات، تهیه برآورد وضعیت مخابراتی، دستورات کار مخابرات ثابت و جاری، تهیه طرح‌ها و پیوست‌های مخابراتی، اعلام نیازمندی‌های نیروی انسانی و تجهیزاتی بود، تهیه و بر اجرا و بهره‌برداری آن‌ها توسط واحدهای مخابراتی، نظارت و مدیریت می‌کردند. یکی دیگر از کارهای مهم افسران مخابرات در دوران دفاع مقدس، نظارت در برقراری شبکه‌های ارتباطی باسیم و بی‌سیم، تشکیل مراکز پیام، تشکیل شبکه‌های ثابت پادگانی، تعمیر و نگهداری و تأمین امنیت ارتباطات بود (پارساجو، 1399: 1). مآخذ: پارساجو، مصاحبه کتبی، 1399؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378؛ مختارزاده، ناصر، مصاحبه کتبی، 1399.
+افسر تخصیص سلاح، افسر کنترلر شکاری، در اتاق عملیات رادار قرار دارد و ناظر بر تحرکات پروازی هواپیماهای تحت پوشش رادار است. او مسئول اقدام تاکتیکی بر علیه هواپیماهایی است که برابر طرح‌های پروازی دریافت‌شده از مرکز اطلاعات پروازی، منطبق نبوده و مستلزم اقدام تاکتیکی متناسب با توجه به نحوه پرواز و وضعیت آمادگی اعلام‌شده از سلسله‌مراتب فرماندهی می‌باشد (آئین‌نامه 27-27 پدافند هوایی آجا). یک فروند هواپیمای میگ 25 در یازدهم آذر 1361 با سرعت مافوق صوت (5/2 ماخ) و ارتفاع بالای 65000 پا، از پایگاه جبانیه عراق به پرواز در آمد و با شماره مسیر اچ 102، در پوشش رادار بندر امام قرار گرفت. با توجه به اینکه هواپیمای میگ 25 با سمت 210 درجه به‌سمت جنوب شرق و دهانه فاو و شمال خلیج فارس در پرواز بود، بلافاصله افسر تخصیص سلاح رادار بندر امام، این هواپیما را به رادار بوشهر واگذار کرد و با اعلام لحظه‌به‌لحظه موقعیت هواپیمای میگ 25 به افسر تخصیص سلاح بوشهر، رادار بوشهر نیز این هواپیمای مافوق صوت را در صفحه رادار خود کشف کرد. در همین لحظه یک فروند هواپیمای شکاری اف 14 با معرف پروازی «درنا 11» در منطقه گشت هوایی تحت کنترل و هدایت رادار بوشهر بود. افسر تخصیص سلاح رادار بوشهر، این هواپیما را جهت ره‌گیری و درگیری به افسر کنترل شکاری واگذار کرد و افسر کنترل شکاری با طرح تاکتیک مناسب، هواپیمای گشت هوایی اف 14 را به‌سمت هواپیمای متجاوز که قصد حمله به جزیره خارک را داشت، هدایت و در فاصله نود مایلی، هواپیمای میگ 25 را در رادار هواپیما خود مشاهده کرد و در لحظه‌ای که دو هواپیما در فاصله هفتاد مایلی از یکدیگر قرار داشتند، خلبان هواپیمای اف 14 به افسر کنترلر شکاری اعلام کرد که آماده شلیک است. بنابراین با کسب مجوز ازسوی رادار بوشهر و با شلیک یک فروند موشک هوا‌به‌هوای فونیکس، هواپیمای میگ 25 عراق را در شمال خلیج فارس در موقعیت جغرافیایی حوالی سکوی نوروز مورد هدف قرار داد و سرنگون کرد. سرنگونی هواپیمای میگ 25 مذکور توسط کارکنان مواضع پدافند هوایی مستقر در سکوی نوروز رؤیت شد و مشاهدات خود را به پست فرماندهی ذی‌ربط گزارش کردند. افسر تخصیص سلاح رادار بوشهر سروان محمد حاج‌نوروز، افسر کنترلر شکاری ستوان‌یکم صابر فتح‌‌پور و افسران شیفت ستوان‌دوم احمد محمدکاظم، ستوان‌دوم محمد نجفی‌زاده، ستوان‌دوم رحمان چراغی و افسر شیفت رادار بندر امام ستوان‌دوم حمیدالله منصوری و خلبان هواپیمای شکاری اف 14، سرهنگ شهرام رستمی و خلبان کابین عقب، سروان محمد رفیعی بودند (دفتر وقایع شیفت رادار بوشهر، 1361). در 07:40 روز 21/11/1364، اولین موج حمله هوایی دشمن در منطقه عملیات والفجر 8 در پوشش رادار بندر امام قرار گرفتند. افسر تخصیص سلاح، این هواپیماها را به افسر هاک کنترل و افسر هاک کنترل رادار بندر امام، موقعیت هواپیماهای متخاصم عراقی را که در زاویه 270 درجه و فاصله 24 کیلومتر نسبت به سایت موشکی هاک کوثر 1 در پرواز بودند، به سایت کوثر1 واگذار کرد و این سایت موشکی با دریافت اطلاعات تکمیلی و لحظه‌ای از رادار بندر امام شامل سمت، سرعت، ارتفاع؛ برروی هواپیمای مهاجم قفل و اولین موشک را در زاویه 270 درجه و فاصله 22 کیلومتری به‌سمت هواپیما هدف پرتاب کرد و اولین هواپیمای جنگنده دشمن در منطقه عملیات منهدم و سرنگون شد (رخت‌افکن، 1398: 26). افسر تخصیص سلاح رادار در 07:43 روز 22/11/1364‌‌، وضعیت مناطق عملیاتی والفجر 8 و استان خوزستان را به علت تهدیدات هوایی دشمن قرمز اعلام و به مواضع پدافندی گروه بحرگان و گناوه، اعلام هوشیاری و آمادگی صددرصد جهت مقابله با هواپیماهای مهاجم ابلاغ کرد (همان: 26). مآخذ: آئین‌نامه 27-27 پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ رخت‌افکن، علی، عملیات والفجر 8، ج 12، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1397؛ دفتر وقایع شیفت، رادار بوشهر، آذر 1361؛ دفتر تلفن‌گرام رادار بوشهر، تلفن‌گرام: یک سیار، 11/9/1361.
+افشار، الله‌یار، (۱۳۲۴) دریاداردوم خلبان بالگرد اس.اچ 3 دی نیروی دریایی ارتش. چهاردهم بهمن، در تهران متولد شد. تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. به سبب علاقه به نظامی‌گری، در 1344 به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری دریایی دارتموث انگلستان سپری کرد و در 1347 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌‌دومی مفتخر شد و به ایران بازگشت. از 1347 تا 1358، در سِمت‌های مختلفی در نیروی دریایی مشغول خدمت بود و دوره‌های مختلفی را طی کرد. فروردین 1347، به سِمت فرماندهی دسته گروهان 3 گردان حفاظتی ناوگان منصوب و سپس افسر پل ناو نقدی شد. آبان 1348، به مدت شش ماه برای طی دوره بالگرد، به ایتالیا اعزام شد و پس از اتمام دوره، به پایگاه دریایی خرمشهر انتقال و به سِمت افسر راه و عملیات هواناو بی.اچ 7 انتصاب یافت. به‌منظور طی دوره بالگرد سیکورسکی، در اردیبهشت 1351 به مدت ده ماه به ایتالیا اعزام شد و پس از اتمام دوره و مراجعت به ایران، به سِمت رئیس شعبه آموزش و یکنواختی هوادریا انتصاب یافت. برای انتقال یک فروند بالگرد، در مهر 1352 به ایتالیا اعزام شد. تیر 1354 به‌عنوان رئیس شعبه عملیات اسکادران بالگردهای ضد زیردریایی پایگاه دریایی خارک انتصاب یافت. جهت دریافت بالگردهای ضد زیردریایی، در فروردین 1355 به ایتالیا اعزام شد و پس از مراجعت، به پایگاه یکم هوادریای بوشهر انتقال یافت و تا مرداد 1356 در سِمت رئیس شعبه آموزش و یکنواختی دایره اطلاعات و عملیات هوادریای پایگاه دریایی خارک مشغول انجام ‌وظیفه بود و سپس به سِمت فرمانده اسکادران بالگردهای ضد زیردریایی منصوب شد. در 1358، به ستاد نیروی دریایی ارتش منتقل و در دایره عملیات هوایی معاونت عملیات مشغول خدمت شد (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی، در سِمت‌هایی همچون فرمانده اسکادران مختلط هواپیمای بال ثابت و سرپرست پایگاه دریایی خارک، در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی شامل گشت و شناسایی، بازرسی و تفتیش کشتی‌های مشکوک و اسکورت کاروان‌های تجاری و نفت‌کش حضوری مؤثر داشت (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد را در 1361 گذراند و در 1364 از پایگاه دریایی خارک به ستاد نیروی دریایی ارتش منتقل و به سِمت رئیس دایره توسعه و تحقیقات دانشکده فرماندهی و ستاد و سپس در دی 1367 به سِمت مدیر هوادریای معاونت عملیات نیروی دریایی ارتش منصوب شد. در اردیبهشت 1369، به سبب ابراز لیاقت و شایستگی‌ها، به درجه دریاداردومی مفتخر و جانشین دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران شد. او سرانجام پس از 25 سال خدمت، در اسفند 1369 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: اسناد مرکز اسناد دفاع مقدس و مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش.
+افشار، محمد، (۱۳27- ۱۳9۷) خلبان شکاری- بمب‌افکن اف 5. فرزند حسن، پنجم آبان در تهران متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی و پس از قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در 13/9/1346 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی پیوست. پرواز مقدماتی را با هواپیمای سسنا در فرودگاه قلعه‌مرغی در 7/5/1347 به پایان رساند. جهت طی دوره خلبانی جت، از 24/5/1347 به کشور آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی از پایگاه هوایی ویلیامز واقع در ایالت آریزونا آمریکا نائل آمد و در 4/10/1348 به ایران بازگشت. سپس به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف 5، به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل‌ شد. دوره آموزش رزمی هواپیمای اف 5 را در 7/5/1349 به پایان رساند و به پایگاه سوم شکاری همدان منتقل شد. ستوان‌یکم افشار جهت دوره توجیهی خلبانی، از 8/12/1350 به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام‌ و از 6/5/1352 به پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل شد. سروان افشار در 1/2/1353، به پایگاه چهارم شکاری انتقال یافت و دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف 5 را با موفقیت به پایان رساند. جهت طی دوره معلمی اسلحه هواپیمای اف ۵، از 22/5/۱۳۵۵ به کشور آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، در 20/12/1355 به ایران بازگشت و به پایگاه چهارم شکاری منتقل‌ و به سِمت رئیس شعبه عملیات مشترک معاون عملیاتی آن یگان منصوب شد. در دوران خدمت خود در پایگاه دزفول، بیش از هزار ساعت معلم‌خلبانی داشت و شاگردان بزرگی چون بابایی، اردستانی و قهرمانانی چون سرهنگ صمد بالازاده و ... را تعلیم داد. سروان افشار پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل توقف پروازهای آموزشی، از 15/5/1358 به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل و در سِمت افسر عملیات گردان 11 شکاری اف 5 به خدمت مشغول شد (پرونده خدمتی). سرگرد افشار با آغاز جنگ تحمیلی، به یاری هم‌رزمانش در پایگاه هوایی دزفول شتافت و پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های بسیاری ازجمله عملیات کمان 99 مشارکت داشت (خلیلی، 1398، ج 6: 78). سپس با وخیم‌شدن اوضاع پایگاه دزفول و منطقه خوزستان علاوه بر پرواز گشت رزمی هوایی، در عملیات نبرد علیه نیروی زمینی دشمن به‌عنوان جلودار یا لیدر دستههای پروازی، اجرای مأموریت کرد؛ به گونه‌ای که مواضع دشمن را در روزهای پنجم، ششم، (دو پرانه در دو نوبت)، نهم و دهم (دو پرانه در دو نوبت)، یازدهم، دوازدهم، شانزدهم، بیستم، 23، 24، 26، 29 و سی‌ام مهر 1359 در هم کوبید و به‌ترتیب اهدافی چون نیروها و ادوات دشمن در غرب کرخه، نقاط استراق سمع دشمن، منطقه پل کرخه و عین‌خوش، اروند، محور بین خرمشهر و بصره، مخازن و انبار مهمات حلفائیه، نیروهای دشمن مستقر در جاده اهواز- خرمشهر، نیروهای دشمن مستقر در تپه‌های الله ‌اکبر، ادوات زرهی و قرارگاه دشمن در عین‌خوش، نیروی در حرکت در محور کوت به علی‌غربی؛ مواضع عراقیها در جنوب شرقی تپه‌های علی‌گره‌زد‌، اروند، شمال آبادان از سلیمانیه تا شش کیلومتری آبادان، نیروهای دشمن مستقر در بستان و چذابه، اطراف اهواز، اطراف پایگاه فکه را به‌تواتر مورد بمباران قرار داد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 391 و 434). متعاقب آن در دوم آبان 1359 طی دو پرانه پرواز با خلبانی سرگرد افشار و ستوان حاتمی، جهت انهدام هدفی در موقعیت جنوب غرب اهواز در اطراف جاده اهواز آبادان پرواز و حدود پنجاه دستگاه از تانک‌های دشمن را که در سنگر مستقر بودند، بمباران کرد. پس از اجرای مأموریت و بمباران هدف، تعدادی گلوله به سکان عمودی و شهپر راست هواپیمای لیدر دسته یا شماره 1 (سرگرد افشار) اصابت کرد و او موفق به کنترل هواپیما شد و پرنده آسیب‌دیده را سالم در پایگاه دزفول فرو نشاند؛ لیکن هواپیمای شماره 2 بر‌اثر آتش سنگین دشمن، دچار سانحه شد و خلبان آن اعلام کرد که از جهات مختلف، به‌سوی او تیراندازی شده است و خلبان آن (ستوان‌یکم حسین حاتمی) وضعیت نامعلومی پیدا کرد (موسوی و دیگران، 1398، ج 4: 29). پس از توقف و تثبیت دشمن، سرگرد افشار همچنان مجدانه به رزم خود با نیروهای دشمن ادامه داد و در روزهای چهارم و ششم آذر 1359، در مأموریتهای قطع خطوط مواصلاتی و جداکردن منطه نبرد، آمادرسانی ارتش عراق در محور علی‌غربی تا کویته را به‌تواتر در چند نوبت بمباران کرد (همان، ج 5: 36). پس از آن، قبل از شروع مرحله زمینی عملیات نصر در 6/10/1359، به نیروهای دشمن در محور علی غربی تا کویته تک کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1397، ج 6: 20). با شروع مرحله زمینی این عملیات در روزهای پانزدهم و هجدهم دی 1359، مبادرت به انهدام مواضع دشمن در منطقه ایستگاه حمید، غرب اهواز و هویزه کرد (موسوی و دیگران، 1398، ج 6: 161 و 196 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 65). با فروکش‌نمودن پروازهای بمباران؛ سرگرد افشار همراه با تعدادی دیگر از معلم‌خلبانان اف 5، مبادرت به ازسرگیری آموزشهای رزمی در پایگاه هشتم شکاری کردند و خلبانانی چون ستوان‌یکم والی اویسی و شهید ابراهیم بازرگان را آموزش دادند. به علت جدیت در امور عملیاتی و رشادت جنگی، از 24/6/1360 به دریافت نُه ماه ارشدیت نائل آمد. با انتصاب سرهنگ معینیپور به سِمت فرماندهی نیروی هوایی و سرهنگ‌دوم موقت عباس عابدین به سِمت فرماندهی پایگاه چهارم شکاری دزفول، سرگرد افشار به‌عنوان جانشین پایگاه چهارم تعیین شد و از 1/7/1360 به دریافت درجه سرهنگ‌دومی موقت ارتقا یافت. دوره خلبانی هواپیمای بونانزا را در 31/3/1362 با موفقیت به پایان رساند. سرهنگ افشار از 2/7/1362، به‌عنوان دانشجو به دوره نهم دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش اعزام‌ شد. به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از 5/11/1362 بار دیگر به دریافت هشت ماه ارشدیت نائل آمد. سرهنگ افشار پس از فارغ‌التحصیلی از دوره دانشکده فرماندهی و ستاد، از 1/7/1363 به‌عنوان جانشین دانشکده خلبانی مستقر در پایگاه هشتم شکاری اصفهان تعیین شد. از 5/1/1364 با پیشنهاد خلبان عباس بابایی، به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل‌ و بار دیگر به سِمت جانشین فرمانده یگان منصوب شد. در 23/9/1364، به معاونت عملیات نیروی هوایی منتقل و از ۲۱/1/1365 به‌عنوان معاون هوایی فرماندهی مشترک دریا- ساحل تعیین‌ شد. سرهنگ افشار از 1/7/1365، به منطقه هوایی مهرآباد منتقل و به سِمت فرمانده گردان آموزش رزمی هواپیمایی اف ۵ آن یگان منصوب و سرانجام جهت تقویت ناوگان تجاری کشور، از ۱/12/1365 به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران مأمور شد. پس از دفاع مقدس، به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا یافت و در 1373 به هواپیمایی جمهوری اسلامی منتقل شد و تا زمان اعزام به هواپیمایی ایران ایر، مجموع ساعت پروازی او بالغ بر ۲۷۳۷ ساعت پرواز است که نیمی از آن، برای آموزش رزمی و یا مأموریتهای رزمی مصروف شده بوده است. این خلبان نیروی هوایی ارتش پس از بازنشستگی از ایران ایر، به بیماری آلزایمر مبتلا شد و در نهایت در 1397 دیده از جهان فرو بست (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج، 6، 10 و 12 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4، 5 و 6 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397 و 1398؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395.
+افشينآذر، غلام‌حسين، (۱۳26- ۱۳59) شهید، خلبان نیروی هوایی ارتش. هجدهم دی، در خانواده‌اي مذهبي و متدين در تهـران به‌ دنيا آمد. تحصيلات خود را تا دريافت ديپلم رياضي، در زادگاهش پی گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1346 به جمع دانشجویان این دانشكده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. پس از آن، به نيروي هوايي ارتش اختصاص یافت و این بار براي طي دوره خلباني، در مهر 1349 وارد دانشكده خلباني شد (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 7 : 381). پس از فراگیری دروس آکادمیک پرواز و زبان انگلیسی و انجام پرواز مقدماتی در فرودگاه قلعه‌مرغی، براي ادامه تحصيل و فراگرفتن دوره عالي خلبانی، در آبان 1350 به آمريكا اعزام شد. دوره عـالي و تكميلي خلباني را در آن كشور با موفقيت طي کرد و به دريافت نشان خلباني نائل آمد و در 1352 به كشور بازگشت و براي پرواز با هواپيماهاي شکاری- بمب‌افكن اف 5 برگزيده شد. دوره تاكتيكي پرواز را در گردان 41 شكاري تاكتيكي در پايگاه چهارم شکاری دزفول با موفقيت پشت سر گذاشت و براي ادامه خدمت، به پايگاه دوم شکاری تبريز انتقال یافت (همان: 382). مراحل مهارتهای جلوداری (ليدري) طبقه 4 و 3، 2 را در اين پايگاه با موفقيت طي كرد و به علت مهارت‌های خاصی که در پرواز داشت، در مدت کوتاهی به درجه استادخلبانی ارتقا یافت و به ریاست یکی از گروههای پروازی در گردان 21 شکاری پايگاه دوم شکاری تبريز برگزیده شد (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران؛ در مأموریتهای شناسایی، مقابله با تجاوزهای پراکنده دشمن و پشتیبانی هوایی از نیروی زمینی ارتش در مصاف با ضدانقلاب در خطه غرب کشور، مشارکت داشت؛ تا جایی که در آستانه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در 31 شهریور 1359 به فرماندهي گردان 23 پايگاه دوم شکاری تبريز منصوب شد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 65). خلبان افشین‌آذر پگاهان روز اول مهر 1359 درحالی‌که جلوداری هفتمين دسته پروازی هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 5 از پایگاه دوم شکاری تبریز را در اجرای موج اول عملیات تلافیجویانه موسوم به کمان 99 معروف به 140 فروندی به عهده داشت، به همراه چهل تن از خلبانان این پایگاه، به‌سوی نخستین مأموريت جنگي خود رهسپار شد. پس از انجام موفقيت‌آميز بمباران پايگاه هوايي موصل، هواپيمايش مورد اصابت پدافند هوايي دشمن قرار گرفت و دیگر به آشیانه بازنگشت (همان: 67 و 82 و خلیلی و دیگران، 1398، ج۸ : ۶۳). فرماندهی پایگاه دوم شکاری تبریز گزارش این سانحه را همراه با سانحه ستوان‌یکم خلبان علی جهان‌شاه‌لو و ستوان‌یکم خلبان سیدمحمد حجتی به این شرح به مرکز فرماندهی نیروی هوایی اعلام کرد: هواپیمای اف 5 ایی از پایگاه دوم شکاری اول مهر ۱۳۵۹ در حین انجام مأموریت برونمرزی و انهدام پایگاه هوایی موصل، به احتمال قو�� مورد اصابت موشکهای سام 6 دشمن قرار گرفته و تا هنگام مخابره خبر، از سرنوشت خلبان آن حسین افشین‌آذر، اطلاعی در دست نیست و به‌ احتمال‌ زیاد در این سانحه به شهادت رسیده است؛ البته از این تاریخ، او مفقودالاثر اعلام شد. سرانجام بقاياي پيكر پاك اين شهيد گران‌قدر همراه با نُه تن از هم‌رزمان خلبانش، در 1381 به خاك ميهن بازگردانده شد و در گلزار شهداي بهشت‌زهرا (س) در تهران برای همیشه آرام گرفت (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 7: 383). این شهید والامقام در اوايل 1356 ازدواج كرده بود و حاصل آن، يك فرزند پسر و يك فرزند دختر است كه با سعي و تلاش و ازخودگذشتگی همسر اين شهيد گران‌قدر، هر دو موفق به كسب مدرك پزشكي شدهاند (سایت، همشهری آنلاین). آخرين توصيه و پيام شهيد به خانواده‌اش چنين بود: در مقابل حملات دشمن نترسيد و مقاوم باشيد (قاضی‌میرسعید، 1399: 221 و 223). سرتیپ‌دوم خلبان بازنشسته دکتر سیداسماعیل موسوی که در شروع جنگ تحمیلی جانشین این شهید عزیز در گردان 23 شکاری پايگاه دوم شکاری تبريز بود، از ویژگیهای اخلاقی فرمانده شهیدش چنین گفته است: حسین افشین‌آذر افسری بسیار وظیفهشناس و به حرفه خود متعهد بود. انجام مسئولیت، آن‌هم به نحو احسن، از هر کاری برایشان ارجحیت داشت و درعین‌حال بسیار شوخ‌طبع، مهربان، فروتن، خانواده‌دوست و دقیق بودند و در صورت ایجاد هر مشکلی در خانواده چه دور چه نزدیک، از جان‌ و دل، تمام تلاششان را برای حل آن به کار می‌بست (همان: 224). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 8‌، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ سایت، همشهری آنلاین؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، نبردهای هوایی، ج ۳ و ۷، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396 و 1399.
+افغان‌طلوعی، حسن، (1324) خلبان هواپیمای اف 14. بیستم شهریور در مشهد متولد شد. دوران ابتدایی و دبیرستان را در زادگاه خود به پایان رساند و در 1345 موفق به کسب دیپلم ریاضی شد. ضمن علاقه‌ای که به شغل خلبانی داشت، اطلاعات خوبی را از جواد افغان‌طلوعی، پسرعمویش که خلبان شکاری بود، کسب کرد و و در 25 بهمن 1345، وارد دانشکده خلبانی شد. دروس‌ علمی پرواز و زبان انگلیسی را به اتمام رساند و برای پرواز با هواپیمای پایپر، به فرودگاه قلعه‌مرغی تهران رفت و دوره را با موفقیت طی کرد. سپس با هواپیمای تی 6 یا هاروارد پرواز کرد و با موفقیت در آزمون جامع زبان برای ادامه دوره، در 25 اسفند 1346 به آمریکا عزیمت کرد (مهرنیا،1390: 71). دوره تخصصی و پیشرفته زبان را در پایگاه لکلند گذراند و دیپلم زبان گرفت. سپس به پایگاه هوایی مودی در شهر والدوستا (ایالت جورجیا) اعزام شد و پس از گذراندن کلاس‌های زمینی پرواز، با سه هواپیمای سبک تی 41، جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38‌، پرواز کرد و به اخذ نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد (پرونده خدمتی). در تیر 1348، به ایران بازگشت و ازطرف معاونت عملیات ستاد نیرو، ابتدا برای خلبانی جنگنده اف 5 در نظر گرفته شد؛ اما بعد از طی کلاس‌های علمی آن، به کلاس‌ آموزش رزمی هواپیمای اف 4 اعزام شد. پس از طی دوره کابین عقب این هواپیما در 1349، به پایگاه هوایی شیراز منتقل شد. در 1349، با خانم گیتی پروانه‌پور ازدواج کرد که حاصل آن، س�� فرزند است (مهرنیا،1390: 73). ستوان‌یکم افغان‌طلوعی برای آموزش کابین جلوی جنگنده اف 4، در 1350 به تهران انتقال یافت. پس از اتمام دوره، به گردان 12 شکاری مهرآباد منتقل شد. در 1351، به پایگاه هوایی سوم شکاری همدان انتقال یافت و ضمن ارتقا به لیدری طبقه 3، سال بعد آموزش‌های معلمی را پست سر گذاشت. از این زمان در آموزش خلبانان تازه‌وارد به گردان آموزشی 32 شکاری پایگاه همدان شرکت کرد. سال بعد به سِمت افسر عملیات گردان 33 تاکتیکی منصوب شد. سروان افغان‌طلوعی‌، 2000 ساعت پرواز با فانتوم را تا 1355 به نام خود ثبت کرد (پرونده خدمتی). برای دوره معلمی هواپیمای اف 14، در شهریور 1356 به آمریکا اعزام شد و پس از انجام پرواز با هواپیمای آ 4 در پایگاه دریایی نورفولک‌، فراگیری معلمی تامکت اف 14 را آغاز کرد و در اردیبهشت‌ 1357 به کشور بازگشت و به‌عنوان معلم‌خلبان گردان 81 پایگاه هوایی هشتم شکاری اصفهان به انجام‌ وظیفه پرداخت (مهرنیا،1390: 73). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در زمزه خلبانانی بود که با طرح واگذاری هواپیماهای اف 14 مخالفت کرد و در جریان حمله نافرجام آمریکا در طبس، در روز جمعه پنجم اردیبهشت 1359 به مأموریت گشت و مراقبت مسلحانه از منطقه پرداخت و به‌اتفاق سرگرد شهرام رستمی از 13:00 تا 17:30 به اجرای مأموریت با استفاده از سوختگیری هوایی مبادرت ورزید (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 1: 290). سرگرد افغان ‌طلوعی با انتصاب سرهنگ خلبان جواد فکوری به سِمت فرماندهی نیروی هوایی، فرماندهی گردان 82 شکاری تاکتیکی را در آستانه جنگ تحمیلی بر عهده گرفت و ضمن هدایت گردان، در اغلب مأموریتهای خطیر شرکت کرد. با اوجگیری تجاوزهای هوایی عراق در غرب کشور، مبادرت به مقابله با آن‌ها پرداخت؛ به‌طوری‌که در نوزدهم شهریور 1359 به‌اتفاق ستوان‌یکم محمد عقبایی، مأموریت گشت رزمی هوایی را بر فراز منطقه غرب به مدت پنج ساعت و پانزده دقیقه همراه با سوخت‌گیری هوایی انجام داد (همان، ج 2: 72). به‌این‌ترتیب چندین روز قبل از جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و با شروع دفاع مقدس همچون دیگر معلم خلبانان اف 14، در بیشتر مأموریت‌های گشت رزمی طولانی‌مدت و دیگر مأموریت‌های خطیر ایفای نقش کرد. در عملیات‌های گشت و مراقبت مسلحانه هوایی در عملیات اولین پاسخ (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 27)؛ مأموریت‌های گشت رزمی طولانی مدت شبانهروزی مانند عملیات کمان 99 (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 100)؛ عملیات هوایی تک به اچ 3، گردان 82 شكاری جنگنده رهگیر اف 14 در پایگاه هشتم شکاری اصفهان را هدایت کرد و خود در پروازهای دشوار حضور داشت (همان، 1398، ج 8: 81). با انتخاب سرهنگ‌دوم خلبان عباس بابایی به سِمت فرماندهی پایگاه هشتم در 1360، معاونت عملیاتی پایگاه را تکفل کرد و با ازسرگیری آموزشهای رزمی، همزمان در پروازهای آموزشی و رزمی نیز مشارکت داشت و در فرایند عملیاتهای ثامنالائمه تا رمضان در این سِمت به خدمت پرداخت. به گونهای که در عملیات طریق‌القدس برای ارزیابی و چگونگی تاکتیک دشمن در سرنگونی دو فروند هواپیمای اف 14، در چهاردهم آذر 1360 به ستاد عملیات هوایی جنوب احضار و موفق به یافتن تاکتیک هواپیماهای جدیدالورود میراژ عراقی شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 13: 15 و 71). سرگرد افغانطلوعی به‌اتفاق ستوان مالمیر پس از آگاهی از تاکتیکهای دشمن، در چند نوبت از پانزدهم آذر 1360 مأموریت گشت و مراقبت مسلحانه از منطقه اهواز را به عهده گرفت (دفتر ثبت پرواز معاونت عملیاتی پایگاه هشتم). در عملیاتهای مشترک فتحالمبین و بیت‌المقدس به خاطر مدیریت عملیاتی خوب و انجام پروازهای رزمی ازطرف سرهنگ هشیار، معاون عملیاتی و رئیس ستاد هوایی جنوب، مورد تشویق قرارگرفت (همان، ج 14: 21 و همان، ج 15: 24 و 157). در مهر 1361 و سال سوم دفاع مقدس، برای طی دوره فرماندهی و ستاد، به دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی انتقال یافت و پس از موفقیت در این دوره، در دایره طرح‌های عملیاتی معاونت عملیات ستاد نیروی هوایی به کار مشغول شد. کمتر از یک سال در این سِمت انجام ‌وظیفه کرد و بار دیگر ابتدا به‌عنوان جانشین دانشکده خلبانی به منطقه هوایی اصفهان منتقل و سال بعد در پست معاونت عملیاتی منطقه هوایی اصفهان و مدتی نیز در سِمت جانشین فرماندهی منطقه مزبور انجام‌ وظیفه کرد (پرونده خدمتی). سرهنگ‌دوم افغان‌طلوعی در عملیات مشترک والفجر 8 همراه با پوشش هوایی، مسئولیت پاسوری و اسکورت هواپیماهای شناسایی آر.اف 4 را به عهده گرفت؛ به‌طوری‌که این هواپیماها قبل از شروع نبردهای زمینی توانستند سه بار از مناطق عملیاتی عکسبرداری کنند که غافل‌گیری دشمن با تفسیر این عکسها به‌وضوح هویدا شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 21: 9). او بالغ‌ بر 1600 ساعت پرواز جنگی توأم با سوخت‌گیری‌های هوایی متعدد را در پرونده خود به ثبت رساند (مهرنیا،1390: 74). سرهنگ افغان‌طلوعی در 1365 و هم‌زمان با هوشیاری و گماردن دیدهبان در نقاط کور راداری در یک هماهنگی نزدیک با فرماندهی گروه پدافند هوایی، موفق به کشف هواپیماهای تکور عراقی به پالایشگاه اصفهان شد؛ به‌طوری‌که سامانه اسکای گارد پدافند هوایی با آگاهی به‌موقع از تک هوایی دشمن، توانست یک فروند از هواپیماهای دشمن را ساقط کند و خلبان آن را به اسارت در آورد. همچنین به یک فروند دیگر نیز آسیب جدی وارد آمد و قبل از انهدام هدف، از معرکه گریخت (سایت دفاع پرس). پس از شهادت خلبان عباس بابایی، دوباره به ستاد تهران منتقل شد و در سِمت جانشین مدیر عملیات در معاونت عملیات نیروی هوایی و مدتی نیز به‌عنوان مدیر جنگ‌های الکترونیک (جنگال) خدمت کرد (پرونده خدمتی). سرانجام این افسر فعال با درجه سرتیپ‌دومی، در 1375 از نیروی هوایی ارتش بازنشسته شد؛ اما همچنان به پرواز در خطوط تجاری ادامه داد و تا 1385، حدود 5000 ساعت پرواز در شرکت هواپیمایی آسمان انجام داد. او سرانجام در سن شصت سالگی، از رده پرواز کناره‌گیری کرد و به طور عملی بازنشست شد (مهرنیا،1390: 75). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 12، 13، 14، 15، 20، 21 و 25، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ سایت دفاع پرس؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی آجا، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1 تهران: سوره مهر، 1390؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 1، 2، 3 و 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395، 1396 و 1398‌؛ کد خبر: 127413، تاریخ 7/2/1390.
+اقارب‌پرست، حسن، (۱۳25- ۱۳63) جانشین لشکر 92 زرهی اهواز نیروی زمینی ارتش. اردیبهشت‌ماه، در اصفهان زاده شد. پدرش، محمدرحیم و مادرش بتول اقارب‌پرست نام داشتند (سند: 1027/م/58). تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در اصفهان گذراند و در 1343 از دبیرستان ادب دیپلم ری��ضی گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در تابستان 1344 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1347 به اخذ مدرک کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌‌دومی نائل آمد. سپس برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش زرهی شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فراگرفت (پرونده‌ خدمتی). همیشه تلاش می‌کرد دروس نظامی و فنون تاکتیک را به نحو احسن فرا بگیرد. پس از پایان دوره مقدماتی زرهی، به دلیل بالابودن سطح دانش نظامی‌اش، توانست جزو افراد ممتاز قرار بگیرد و به‌عنوانِ افسر شایسته و برجسته در مرکز زرهی شیراز مشغول شود (بهروزی، 1397، ج 50: 1241). در بیست‌ونهم شهریور 1351، با خواهرِ دوست قديمي و هم‌دوره‌اش یوسف كلاه‌دوز ازدواج کرد که حاصل آن، چهار پسر به نام‌های بصیر و محمدشریف و محمدرحیم و محمدعلی است (تصویر شناسنامه). در سی‌ام بهمن 1350، دوره تانک چیفتن و در چهارم دی ۱۳۵۱، دوره سی.ای.ام را در انگلستان طی کرد. همچنین دوره عالی رسته‌ای را به مدت شش ماه و نیم در آمریکا طی کرد و دوره دانشکده فرماندهی و ستاد را در بیست‌وچهارم تیر 1358، به مدت یازده ماه در تهران گذراند (پرونده خدمتی). جهت طي دوره‌ نظامي، در 1352 به آمریکا اعزام شد و دورۀ جنگ‌های شیمیایی را گذراند و سپس بخش جنگ‌هاي شيميايي، ميكربي، هسته‌اي را که به ش.م.ه معروف است، در مرکز زرهي شیراز پایه‌گذاری کرد (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/38). تا پايان 1356، در مركز زرهي شيراز به خدمت مشغول بود. سرگرد اقارب‌پرست در بهمن 1357، به مدرسه رفاه و ستاد استقبال از امام خمینی (ره) پیوست و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کمیته انقلاب و در ستاد مشترک ارتش حضوری فعال داشت (همان: 40). او همواره می‌گفت: «فقط يک رهبر داريم و آن امام خميني است. وقتي به اسلام فکر کنيد، ديگر خود را بين دو قدرت، سردرگم نخواهيد يافت. قدرت فقط يکي است و آن قدرت اسلامي است» (بهروزی، 1397، ج 50: 771‌- 772). حضرت آیت‌الله خامنه‌اي رئیس‌جمهور وقت، دردهم آبان 1363 در استان خوزستان در بخشی از سخنان خود درباره‌ این شهید گفت: «شهيد اقارب‌پرست در اوج شدّت فشار دشمن در آبادان، با مشقت فراوان، گروهاني از تانک درست کرده و در خوزستان مبارزه مي‌کرد. ايشان خاطره‌اي از يک خانواده آباداني که در نزديکي‌ها‌ي ديد و تيررس دشمن همچنان زندگي مي‌کردند، براي من بيان کرد. اقارب‌پرست نزد آن خانواده رفت و علت ترک‌نکردن خانه‌ خود در آن منطقه‌ جنگي را جويا شد و آنان با قاطعيت بيان کرده بودند که ما در مقابل دشمن خانه خود را تخليه نخواهيم کرد و دشمن نمي‌تواند ما را از اینجا بيرون کند» (بهروزی، 1397، ج 51: 543‌- 544). سرانجام در بیست‌وپنجم مهر 1363 درحالی‌که در سِمت جانشین لشکر 92 زرهی اهواز خدمت می‌کرد، حين بازديد از جزاير مجنون، مورد اصابت گلوله‌ توپ دشمن قرار گرفت و به شهادت رسيد (پرونده‌ شهادت). این شهید در پنجم فروردین 1370 برابر مصوبات مقام معظم فرماندهی کل قوا، در فرمان همگانی ارتش مورد تقدیر قرار گرفت (نامه: 49/118012 تاریخ 5/1/1370). در بخشی از وصیت‌نامه‌ شهید آمده است: «اللهم ارزقنا الشهاده في سبيلك تحت رايت نبيك و ولايت علي‌بن ابي‌طالب (ع). اين بنده حقير متذكر مي‌شوم كه هرچه آقايي و عزت است، در خدمتگزاري به درگاه اين اوصيا و برگزيدگان الهي است. تا توان داريد در راه خدمتگزاري به اين اولیاءالله كوتاهي نكنيد كه خود آن‌ها بزرگواري دارند و پاداش بیش‌ از حد مي‌دهند؛ و اما پدر و مادر عزيزم و برادران و خواهرم! اميد است خداوند هديه خانواده شما را بپذيرد» (پرونده‌ شهادت). مآخذ: بهروزي، فرهاد، میمک عاشورایی دیگر، تقويم تاريخ دفاع مقدس، ج 50، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1397؛ بهروزي، فرهاد، ارتش درخور افتخار، تقويم تاريخ دفاع مقدس، ج51، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1397؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، نقش عملیاتی دانشجویان دانشگاه افسری امام علی (ع) در ابتدای جنگ تحمیلی در خوزستان، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1395؛ سند: 1027/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج ۱، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1394.
+اقبال‌خواه، محمود، (1332) خلبان قهرمان جانباز کابین عقب هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. سی‌اُم بهمن، در تهران به دنیا آمد. پدرش محمد، اتوبوسدار بود. ۱۳۵۳ از دبیرستان فیروز بهرام، دیپلم طبیعی گرفت. معلم ریاضی او در دبیرستان میرداماد، شهید محمدعلی رجایی نخست‌وزیر و رئیسجمهور بود که خاطرات به‌ یادماندنی فراوانی از او دارد. در روزهای پایانی 1353 با شرکت در آزمون‌های علمی و آزمایش‌های پزشکی، به استخدام دانشکده خلبانی در آمد. دوران شبانه‌روزی دانشکده اعم از تمرینات نظامجمع، کلاس‌های دروس مختلف علمی، زبان انگلیسی و پروازهای مقدماتی را طی کرد و برای تکمیل دوره، در زمستان ۱۳۵۵ به آمریکا عزیمت کرد (مهرنیا، 1393: 65). پس از گذراندن دوره زبان تخصصی و پرواز با هواپیمای سسنا یا تی ۴۱ در پایگاه هوایی لکلند و هُندو، برای ادامه آموزش پروازهای پایه و پیشرفته، عازم پایگاه هوایی لافلین در جنوب تگزاس، نزدیکی شهر دلریو شد و پرواز با جت دوموتوره تی ۳۷ را به پایان رساند و در آبان 1357 به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در نوبت پرواز با جت فراصوت تی ۳۸ قرار گرفت و علی‌رغم رویدادهای مربوط به انقلاب اسلامی در کشور، این دوره را نیز تا اردیبهشت ۱۳۵۸ به پایان رساند (پرونده خدمتی). با وجود پیشنهاد بیگانگان مبنیبر اقامت در آمریکا، به کشور بازگشت و با توجه به تحولات انقلاب اسلامی و اوضاع آشفته موجود، به همراه دیگر خلبانان فارغالتحصیل منتظر آموزش ماندند. در این زمان با توجه به حرکات گروهک‌های ضدانقلاب در برخی مناطق کشور، به‌عنوان افسر ناظر مقدم به یاری هم‌رزمان خود در نیروهای زمینی ‌شتافت (مهرنیا، 1393: 66). در شهریور ۱۳۵۹، با سرکار خانم فریبا امامی اصفهانی ازدواج کرد و حاصل آن، دو دختر و یک پسر است (همان: 67). هنگامی که جنگ تحمیلی به‌صورت عملی آغاز شد برای مدتی طولانی به‌عنوان افسر ناظر مقدم به جبهه‌های زمینی اعزام شد تا هماهنگی بین نیروهای سطحی و هوایی را انجام دهد. در این مورد خاطرات او در عملیات طریقالقدس و آزادسازی شهر بستان در کنار یکی از فرماندهان تیپ و نیز در عملیات بیتالمقدس و آزادسازی خرمشهر، مشاهده جنایات دشمن برایش فراموش‌ناشدنی است (همان: 68). اواخر ۱۳۶۱ همراه با ۲۸ نفر از هم‌دوره‌هایش، آموزش رزمی روی هواپیمای اف ۴ یا فانتوم را شروع کرد و با اتمام دوره کابین عقب در 1362، به پایگاه سوم شکاری شهید نوژه همدان منتقل شد (پرونده خدمتی). در این یگان در کنار پروازهای پوشش هوایی، بر مهارت خود افزود و آماده انجام مأموریت‌های خطیر برون‌مرزی شد. در خلال دفاع مقدس و به هنگام اجرای عملیاتهای مشترک بدر، کربلای 5، والفجر 10 و جنگ شهرها، علاوه بر مأموریتهای پوشش هوایی، ۲۱ پرانه عملیات بمباران در داخل خاک عراق انجام داد و در مأموریتهای مقابله‌به‌مثل و انهدام تأسیسات نظامی- اقتصادی در کوت، العماره، اربیل و کرکوک به‌تواتر پرواز کرد (پرونده خدمتی). سروان اقبال‌خواه به هنگام پذیرش قطعنامه 598 در 27 تیر 1367 و ازسرگیری دور جدید حملات دشمن و منافقین، به مأموریتهای رزمی خود استمرار بخشید؛ به گونهای که در نبردهای هوایی روز دوم مرداد 1367 موفق به انجام چهار پرانه پرواز یا مأموریت رزمی شد که این رکورد، بعد از رکورد هفت پرانه در روز شهید اردستانی کم‌سابقه است. در آخرین مأموریت همان روز که با جنگندههای اف 4 از پایگاه سوم شکاری به یگانهای زمینی دشمن در منطقه غرب یورش میبرد، دچار سانحه شد. سروان اقبال‌خواه در کابین عقب یک فروند از فانتومها به خلبانی سرتیپ اصغر سفیدموی آذر جانشین فرماندهی وقت نیروی هوایی، در آستانه شکلگیری عملیات مرصاد در یک عملیات مسلحانه شناسایی، پس از انهدام هدف یافت‌شده برفراز نیروهای منافقین، توسط سامانههای پدافندی دشمن واقع شد و خلبانان هواپیمای آسیب‌دیده را تا پایگاه همدان هدایت نمودند؛ لیکن به هنگام نشستن، هواپیما از کنترل خارج شد و آن‌ها موفق به ترک هواپیمای آسیب‌دیده شدند و سالم فرود آمدند (خلیلی و دیگران، ج 24، 1398: 58). به دلیل ابراز شایستگی در دفاع مقدس، پس از آتش‌بس برای دوره کابین جلوی هواپیمای فانتوم گزینش و جهت آموزش رزمی به پایگاه هوایی چابهار منتقل شد. هفت ماه بعد و پس از پایان دوره، باز به پایگاه هوایی خلبان شهید محمد نوژه در همدان برگشت و تا ۱۳۶۹ در آنجا خدمت کرد. بعد از آن، به بندر عباس انتقال یافت و دوره معلمخلبانی اف ۴ را نیز پشت سر گذاشت. از آنجاییکه پس از ترک اضطراری هواپیما در روزهای پایانی دفاع مقدس به درجه جانبازی نائل ‌آمده بود، با توجه به‌شدت گرفتن ناراحتی‌های جسمی و روانیاش، طبق درخواست شخصی با درجه سرهنگی و 22 سال خدمت، در ۱۳۷۵ به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). نامبرده در طول خدمت مشاغلی چون افسر یکنواختی، افسر ایمنی و رئیس دایره اطلاعات عملیات پایگاههای هوایی شهید نوژه همدان و بندرعباس را بر عهده داشته است (مهرنیا، 1393: 68). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 24، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهوایی، ج 2: تهران، سوره‌ مهر، 1393.
+اقبالی جزه، یوسف، (1338‌- 1367) شهید، رئیس رکن دوم و سوم گردان 760 تیپ 4 مکانیزه لشکر 92 زرهی اهواز نیروی زمینی ارتش. پانزدهم مهر، در شهر شیراز زاده شد. پدرش، حمایت‌الله و مادر گرامی‌اش، آغابی‌بی کاظمی نام داشتند. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود و دوره راهنمايی را در باب انار سپری کرد و در دبیرستان احمدی در 1358 موفق به اخذ دیپلم ریاضی شد (سند: 1205/م/58). سپس در آزمون دانشکده افسری شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات دقیق جسمانی و آزمایش ورزش‌، در 22 بهمن 1358 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1361، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. وی دوره‌ی 61 چتربازی را در 23/5/1361 در تیپ 23 نوهد در پادگان حر و دوره رزم در کوهستان را در اردوگاه پلور امام‌زاده هاشم (ع) طی کرد (پرونده خدمتی). دانشجوی سال تهیه بود که به همراه دانشجويان گردان 22 بهمن از مرکز آموزش 06 در چهارراه پاسداران، با پای پیاده به دیدن امام خمینی (ره) در حسینیه‌ جماران رفت. فرماندهی کل قوا به آن‌ها گفت: «شما كه براى آتيه اين مملكت ان‌شاءالله اميد هستيد، بايد همين دستورى كه از جانب خداى تبارك و تعالى براى شناخت مؤمن وارد شده است، مد نظرتان داشته باشيد. با ملت خودتان، با ملت مُسلم رحيم باشيد، لطيف باشيد، رئوف باشيد، در مقابل اجانب توفنده و كوبنده باشيد» (صحیفه‌ امام، ج 12، 1379: 402). او در زمان دانشجویی، شش مرحله به مناطق عملیاتی جنوب و غرب عزیمت کرد (پرونده خدمتی). هنگامی که دانشجوی سال سوم دانشکده بود، در چهارم فروردین 1361 با خانم زهرا اقبالی جزه ازدواج کرد و حاصل ازدواجشان، دو فرزند دختر به نام فاطمه متولد 17 آذر 1363 و نجمه متولد 20 تیر 1365 بود (تصویر شناسنامه). سرتیپ‌دوم محمد کبریتی فرمانده گروهان دانشجویی دانشجو اقبالی می‌گوید: «سلام بر شهیدان و درود بر جانبازان گردان 22 بهمن. ما مدعیان صف اول بودیم شهدا را از صف آخر چیدند. شهید یوسف اقبالی مصداق این شعر بود. آرامش، صداقت، بی سروصدایی او و کم‌حرفی او یادم هست و یاد ندارم که به او تذکر یا تنبیهی را اعمال کرده باشم (مصاحبه با سرتیپ‌دوم محمد کبریتی). او پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده افسری، برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای به مرکز آموزش پیاده شیراز عزیمت کرد و در پایان آن، به لشکر 92 زرهی اهواز اختصاص یافت و از سوم مهر 1362 در محل معاون فرمانده گروهان یکم گردان 151 پیاده در خطوط مقدم نبرد مشغول خدمت شد. در ادامه خدمت، از یکم خرداد 1364، در محل فرمانده گروهان یکم گردان 151 پیاده منصوب شد. در یکم بهمن 1364، به‌عنوان افسر اطلاعات رزمی گردان 151 پیاده به خدمت اشتغال داشت که برای طی دوره اطلاعات رزمی، به اداره دوم ارتش اعزام شد و آموزش مربوطه را به مدت دو ماه و نوزده روز فرا گرفت. از 22 بهمن 1364، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. دوم مهر 1366، در محل افسر اطلاعات گردان 760 پیاده تیپ 4 مکانیزه سازمان داده شد و عملاً ریاست رکن دوم و سوم گردان را بر عهده داشت (پرونده خدمتی). وی به مدت 58 ماه در مناطق عملیاتی جنوب با گردان‌های 151 پیاده و 760 پیاده همراه رزمندگان لشکر 92 زرهی اهواز در خطوط مقدم پدافندی شلمچه، حسینیه، کوشک، طلائیه، چزابه و جزایر مجنون عراق و در عملیات‌های بدر، والفجر8 و عملیات پدافندی طلائیه و کوشک حضور داشت. سرانجام سرگرد مجید اخوان فرمانده گردان ۷۶۰ پیاده اعلام کرد: ستوان‌یکم پیاده یوسف اقبالی جزه در تک گسترده دشمن بعثی در منطقه عملیاتی طلائیه در چهارم تیر ۱۳۶۷، به علت درگیری مفقود‌الاثر شده است (پرونده‌ شهادت). پس از آن به استناد تأییدیه شهادت شماره 413/72/11/609/8ن- 24/9/1372 ستاد کل نیروهای مسلح، مفقودیت نامبرده نادیده و اعلام شد وی در همان تاریخ، براثر رگبار گلوله تیربار تانک دشمن به درجه رفیع شهادت نائل آمده و پیکر نام برده در منطقه عملیاتی به جای مانده است (سند: 19/03/-701 امتیازات- 17/3/1373 و پرونده‌ شهادت). سرهنگ مجید شیخیان از هم‌دوره‌های ایشان می‌گوید: «هیچ وقت تلاوت قرآن را ترک نمی‌کرد و حتی یک بار در جبهه در طول پانزده روز، قرآن را ختم کرده بود. وي به خاطره ارادت خاص نسبت به ائمه (ع)، همیشه در مراسمات عزاداری و مذهبي شرکت گسترده‌ای داشت. یکی دیگر از خصوصیات اخلاقی شهید این بود که نسبت به نیازمندان بی‌تفاوت نبود؛ به‌طوری‌که وقتی به استخدام ارتش در آمد، نصف حقوق خود را به سربازان نیازمند اهدا می‌کرد. هیچ‌گاه با صدای بلند صحبت نمی‌کرد. بسیار خاشع، متواضع و فروتن بود؛ هیچ‌کاری را غیر از رضای خدا انجام نمی‌داد» (مصاحبه با سرهنگ مجید شیخیان). مآخذ: پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش، پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش، تصویر شناسنامه، سند: 1205/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ مصاحبه با سرتیپ‌دوم محمد کبریتی؛ مصاحبه با سرهنگ مجید شیخیان؛ موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، صحیفه‌ امام، ج 12، چ 3، 1379.
+اقبالی دوگاهه، علی، (۱۳28- ۱۳59) شهید، خلبان نیروی هوایی ارتش. هفتم مهر، در محله دوگاهه پایین‌بازار رودبار به دنیا آمد. پس از گذراندن دوران دبستان برای ادامه تحصیل، به تهران مهاجرت کرد و در دبیرستان امیرکبیر به ادامه تحصیل پرداخت. در 1346، به استخدام نیروی هوایی درآمد و پس از طی آموزش‌های نظامی و موفقیت در آزمون‌های زبان و پرواز مقدماتی، برای تکمیل دوره آموزش‌های خلبانی و پرواز با هواپیماهای پیشرفته جت شکاری، در 1347 به پایگاه هوایی ویلیامز شهر فونیکس ایالت آریزونای آمریکا اعزام شد. پس از بازگشت از این دوره آموزشی در بهمن 1348، به‌عنوان افسر خلبان شکاری تاکتیکی فعالیت خود را آغاز کرد. پس از طی دوره رزمی هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 5 در پایگاه چهارم شکاری دزفول، به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج4: 254). به علت برخورداری از دانش بالا، مهارت فنی و تخصصی در پروازهای رزمی و عملیاتی، توانست به‌عنوان جوان‌ترین استاد به سطح جلوداری و معلم‌خلبانی ارتقا یابد (مهرنیا، 1399: 91). آگاهی‌های علمی و مهارت‌های تخصصی او به‌گونه‌ای بود که در کم‌ترین زمان ممکن، تا سطح جلودار‌دومی (لیدر) ارتقا یافت و با ده مورد تشویق و جدیت در انجام ‌وظیفه و ارائه طرحهای کاربردی در راستای پائین‌آوردن سوانح پروازی، جای خود را در ردیف یکی از خلبانان نامآور نیروی هوایی ارتش باز کرد. برای طی دوره اطلاعات و عملیات، در 1353 به آمریکا اعزام شد و پس از طی این دوره و بازگشت از آمریکا، ابتدا در پایگاه ششم شکاری بوشهر و پس‌ از آن در پایگاه دوم شکاری تبریز، ضمن پروازی‌های عملیات رزمی و معلم‌خلبانی، مسئولیت شعبه اطلاعات و عملیات فرماندهی گروه یکم گردان 23 شکاری آن پایگاه و سپس افسر ناظر اجرای طرحهای عملیاتی معاونت طرح و برنامه و بودجه نیروی هوایی را به عهده گرفت (قاضی‌میرسعید، 1388: 11). در 1354، با خانم فریده هاشمی (آموزگار) ازدواج کرد که ثمره آن، یک پسر به نام افشین یکی از پزشکان حاذق کشور است. جرئت و جسارت در پروازهای عملیاتی، از وی استادی ماهر و برجسته ساخته بود. اقبالی دوگاهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در تابستان 1359 همراه با شانزده تن دیگر از افسران نیروی هوایی، در فهرست افسران تعدیلی قرار گرفت و مدت کوتاهی از نیروی هوایی کنار گذاشته شد! اما دستور تعدیل او و چندتن دیگر از افسران، به دستور سرهنگ جواد فکوری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، لغو شد (همان: 459). با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، داوطلبانه از ستاد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به کمک هم‌رزمانش در پایگاه دوم شکاری تبریز شتافت و در عملیات 140 فروندی در آغاز دفاع مقدس، جلودار دسته پروازی چهارفروندی را عهده‌دار بود (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج3: 67). او در مأموریتهای نبردهای هوایی و بمباران اهداف نظامی، انهدام عقبه و زیرساختهای دشمن، همواره با مهارت و شجاعت وصفناپذیری، نقش رهبری یا جلوداری پروازی را به شایستگی انجام ‌داد (همان، 1398، ج4: 85 و 155). در اول آبان 1359 زمانی که جلودار یک دسته دوفروندی هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 5 به همراه ستوان‌یکم خلبان شفیع حسینپور بود، در یک مأموریت برون‌مرزی با هدف بمباران یکی از سایت‌های راداری موصل عراق، پس از رسیدن به منطقه و عدم مشاهده هدف، بلافاصله هدف ثانویه را که پادگان العقره در حوالی پایگاه هوایی کرکوک عراق بود، انتخاب کرد و تغییر مسیر داد. در ساعت تعیین‌شده، روی هدف ظاهر شد و آن را بمباران کرد. رادارهای راهبردی دشمن، پرنده آهنین اقبالی را نشانه رفتند و هواپیمای وی به‌‌شدت مورد اصابت موشک قرار گرفت. پرنده زخمی که خلبان جوان آن را به‌زحمت به سی کیلومتری شرق موصل نزدیک مرز ایران رسانده بود، سقوط کرد و علی اقبالی دوگاهه با چتر نجات هواپیما را ترک کرد و به اسارت دشمن بعثی درآمد (همان، ج 4: 256). پس از دستگیری، بنا به روایتی به دستور صدام رهبر رژیم بعثی عراق، بدنش را به دو نیمه تبدیل کردند. نیمی از پیکر مطهرش در نینوا و نیمی دیگر در موصل عراق مدفون شد. رژیم بعثی عراق در تلاشی بی‌شرمانه برای سرپوش‌گذاشتن بر این جنایت هولناک، تا سال‌ها از اعلام سرنوشت این شهید مظلوم خودداری می‌کرد و در مدت 22 سال هیچ‌گونه اطلاعی از سرنوشت او در دست نبود؛ تا اینکه در خرداد 1370 طبق گزارش‌های موجود عملیاتی و اطلاعاتی و نامه ارسالی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ جهانی مبنی‌بر شهادت ایشان و اظهارات دیگر اسرای آزادشده و خلبانان اسیر عراقی، شهادت خلبان علی اقبالی دوگاهه محرز شد؛ با پیگیری کمیته جست‌وجوی اسرا و مفقودین جمهوری اسلامی ایران و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ جهانی، پیکر شهید اقبالی به همراه دیگر خلبانان شهید نیروی هوایی در پنجم مرداد 1381 پس از 22 سال، به میهن اسلامی بازگشت و در بهشت ‌زهرای تهران آرام گرفت. به ابتکار شهرداری رودبار و مساعدت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، یادمانی مرکب از تندیس و هواپیمای این شهید والامقام در میدان ورودی زادگاهش در شهر رودبار، در هشتم اسفند 1388 برپا شد (قاضی‌میرسعید، 1399: 461). به همین مناسبت کتاب شکوه پرواز در همان سال با هدف نگاهی کوتاه به زندگی و نحوه شهادت سرگرد اقبالی، توسط سیدحکمت قاضیمیرسعید تدوین و توسط مرکز انتشارات راهبردی نیروی هوایی به چاپ رسید. کتاب‌های شهر شهریار، پرواز دوگاهه و زندگی‌نامه وی نیز ازسوی ناشران مختلف ارتش چاپ و منتشر شده است. شایان ‌ذکر است که در بزرگداشت شهدای دفاع مقدس در کاروان راهیان نور 1395، این شهید والامقام به‌عنوان یکی از شهدای شاخص معرفی شد (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 4: 256). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، شکوه پرواز، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۸8؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی ج 4، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۹؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۳ و ج ۴، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸.
+اقتدار ناوشکن‌ها، حوادث و رويدادهاي يکم تا بیست‌ونهم اسفند 1359. ارتش عراق که پس از اجراي موفقيت‌آميز عمليات مرواريد توسط نيروي دريايي ايران، نتوانست در عرصه دريا حرفي براي گفتن داشته باشد و در جنگ هوايي هم به برتري محسوسي دست نيافته بود؛ از آغاز ششمين ماه جنگ تلاش کرد که با تکيه بر تصرفات زميني خود، آن‌هم در برخي از مناطق جنوب و غرب ايران و ترغيب هيئت ميانجي‌گري صلح به پيشنهاد اجرايي‌نمودن آتش‌بس بين دو طرف درگيري، عراق را از مهلکه‌اي که خود آن را بر پا نموده بود، رها کرده و به بهانه بازگرداندن نقاط تصرف‌شده، دولت ايران را مجبور کند که کنترل آبراه اروندرود را به عراق واگذار نمايد. هرچند که اين حربه صدام هم با پاسخ قاطع مسئولين نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران، مبني‌بر اينکه هيچ‌گونه شرط و يا آتش‌بسي را تا قبل از خروج کامل نيروهاي متجاوز از مرزهاي قانوني ايران نخواهند پذيرفت، نقش‌ِبر‌آب شد. آنچه در اين کتاب بدان تأکيد شده است، عزم راسخ دولت ايران براي بيرون‌راندن نيروهاي متجاوز از مرزهاي خودي و استمرار عمليات نظامي، به‌ويژه در دريا، به‌منظور تداوم محاصره اقتصادي عراق در منطقه خليج فارس مي‌باشد. يکي از اين عمليات‌ها که در اسفند 1359 انجام شد، بمباران دوباره سکوهاي نفتي البکر و العميه توسط ناوشکن پلنگ بود که با موفقيت و در غافل‌گيري کامل نيروهاي عراقي اجرا شد. این کتاب به همت دريادار دكتر حبيب‌الله سياري و درياداردوم شهريار ميرشكاري در 394 صفحه، توسط دفتر پژوهش‌هاي نظري و مطالعات راهبردي نیروی دریایی در 1392 منتشر شده و منبع خوبی برای علاقه‌مندان و پژوهشگران می‌باشد. مآخذ: سياري، حبیب‌الله و شهریار میرشکاری، اقتدار ناوشکن‌ها، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1392.
+اقدام تاکتیکی، چگونگی اجرا، عوامل مجری و اخذ تصمیم. مأموریت پدافند هوایی، مدیریت هوا و فضا می‌باشد؛ بدین شکل که کلیه تحرکات فضای کشور و فراتر از مرزهای هوایی برابر مقدورات سامانه‌های کشف، قابل شناسایی است و این اقدام در زمان صلح و جنگ تحقق می‌یابد؛ با این تفاوت که در زمان صلح، با هماهنگی و در زمان جنگ، با مجوز پدافند هوایی انجام می‌پذیرد (سلیمی، 1397: 37). از رادارها به‌عنوان یک حس‌گر جهت جمع‌آوری اطلاعات اهداف از هر نوع پرنده در فضا و اندازه‌گیری پارامترهای اهداف استفاده می‌شود. رادارهای برد کوتاه و اطلاعات سایت‌های شنود، پست‌های دیده‌بانی و ... مکمل کار رادارها می‌باشند و فراتر از آن، بهره‌گیری از این داده‌ها در تصمیمات اقدام تاکتیکی است و پس از در اختیار قرارگرفتن این قابلیت‌ها (حس‌گرها و پارامترهای اهداف)، اصل مأموریت پدافند هوایی شکل می‌گیرد. شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی شامل مرکز عملیات پدافند هوایی در رأس و مراکز عملیات منطقه‌ای، عامل اخذ تصمیم اقدام تاکتیکی و مراکز کنترل و گزارش، مجری اقدام تاکتیکی می‌باشند. افسر تخصیص سلاح در این راستا با در اختیارداشتن سامانه‌های دفاعی هواپایه (هواپیماهای شکاری رهگیر) و زمین‌پایه (سایت‌های موشکی و مواضع پدافند هوایی زمین‌به‌هوا‌)، اقدام تاکتیکی لازم را به عمل می‌آورد (همان: 20). در زمان بروز تنش‌های مرزی با هریک از کشورهای همسایه، پدافند هوایی با ابلاغ آمادگی به کلیه نیروهای رزمی، تقویت شیفت‌های کاری، گسترش سامانه‌های پدافند هوایی در مناطق راهبردی و تقویت سامانه‌های راداری را جهت اقدام تاکتیکی متناسب با تهدید در دستور کار خود قرار می‌دهد. رادارها پس از کشف هواپیمای هدف در خارج از فضای کشور چه در راه‌های هوایی و یا خارج از آن و همچنین در داخل فضای کشور، نسبت به شناسایی و طبقه‌بندی آن اقدام و هم‌زمان به سامانه‌های پدافندی گسترش‌یافته اعلام آمادگی می‌نمایند. در صورت شناسایی هواپیمای کشف‌شده و طبقه‌بندی آن به متخاصم با صدور دستور اسکرامبل، پرواز هواپیمای طرح پدافندی در کوتاه‌ترین زمان، از نزدیک‌ترین پایگاه شکاری اقدامات تاکتیکی به عمل آورده و سپس هدایت و کنترل آن به‌وسیلۀ افسران کنترلر شکاری مستقر در سایت‌های رادار با طرح تاکتیک مناسب جهت رهگیری و انهدام انجام می‌شود (همان: 37). کشف، شناسایی، رهگیری، درگیری و انهدام با بهره‌گیری از تجهیزات هواپایه، زمین‌پایه‌ و دریا‌پایه می‌باشد. پدافند هوایی مسئول تأمین امنیت فضای کشور با همکاری تمامی سازمان‌های ذی‌ربط یادشده در آئین نبرد پدافند هوایی می‌باشد و در اساس سامانه فرماندهی و کنترل ماهیت عملیاتی؛ تصمیم‌گیری، نبرد، کنترل و اعلام نتایج و اعمال اصلاحات دارد. اگر برای هر واحد رزمی، چهار خصوصیت خودی، دشمن، آتش و مانور در نظر گرفته شود؛ شبکه فرماندهی و کنترل، این چهار ویژگی را داراست. رادارهای پدافند هوایی به‌منظور اقدام تاکتیکی جهت شناسایی هواپیماهای ناشناس و یا مظنون به متخاصم، از هواپیماهای شکاری‌ رهگیر اختصاص‌یافته به طرح پدافندی استفاده می‌نماید و طبق آئین‌نامه 7-27، افسر کنترل شکاری، هواپیمای جنگنده خودی را برابر روش‌های تعیین‌شده به‌سمت هواپیماهای ناشناس هدایت می‌کند. نقش رادار در مرحله انهدام، بسیار حساس است و افسر تخصیص سلاح، مسؤل واگذاری هدف به تجهیزات هواپایه، زمین‌پایه، دریاپایه و سایر تجهیزات مستقر در منطقه عملیات می‌باشد. افسر تخصیص‌دهنده سلاح، ابتدا هواپیمای دشمن را به هواپیمای شکاری (طرح پدافندی) واگذار می‌کند، در صورت عدم موفقیت رهگیری و انهدام توسط هواپیمای شکاری (طرح پدافندی)، هواپیمای متخاصم به‌وسیلۀ افسر تخصیص‌دهنده سلاح جهت انهدام، به سایت‌های موشکی و یا به مواضع توپخانه ارتفاع کم واگذار می‌شود. درصورتی‌که درگیری در منطقه دریا باشد، هدف متخاصم به تجهیزات پدافند زمین‌به‌هوای دریاپایه واگذار می‌شود. برای نمونه در عملیات مروارید در 6/9/1359، انهدام هواپیماهای دشمن به تجهیزات دریاپایه (ناوچه پیکان) واگذار شد. در نهایت اقدام تاکتیکی و کنترل و هدایت آتش سامانه‌های دفاع هوایی (هواپایه، زمین‌پایه، دریاپایه) با تشخیص افسر کنترلر شکاری تخصیص‌دهنده سلاح مستقر در رادارها صورت می‌گیرد (آئین‌نامه: 7-27). نیروهای ‌سطح�� با تصرف‌ کامل ‌جزیره فاو در 8/2/1365 در عملیات والفجر 8‌، اهداف این عملیات را محقق نمودند و نیروهای ‌تحت امر فرماندهی پدافند هوایی در مراحل مختلف اجرای عملیاتی، فضای منطقه را جهت پرواز هواپیماهای مهاجم ناامن و حداقل 78 فروند هواپیما و ده فروند بالگرد عراق را در منطقه عملیات سرنگون کردند و تعداد زیادی از هواپیماهای مهاجم براثر آتش پرحجم سایت‌های موشکی و جنگ‌افزارهای پدافند هوایی مورد اصابت قرار گرفتند و در خاک دشمن سقوط کردند و یا به‌صورت اضطراری در پایگاه‌های خود فرود آمدند (کیا، 1399: 192). مآخذ: آئین‌نامه 7-27، نیروی پدافند هوایی‌؛ سلیمی، رضا، فرماندهی و کنترل، ج 1، تهران: نیروی پدافند هوایی‌، 1397؛ کیا، سیداحمد، والفجر 8، چ 1، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1399.
+اقدامات پشتیبانی الکترونیک، بخشی از جنگ الکترونیکی شامل اقدامات تجسس، ردگیری، تشخیص و تعیین محل مولدهای امواج الکترومغناطیسی دشمن؛ به‌منظور شناسایی فوری تهدیدات است. اقدامات پشتیبانی جنگ الکترونیک، منبع اطلاعاتی مورد نیاز جهت اجرای اقدامات سریع ضد الکترونیکی، ضد ضد الکترونیکی، هدف‌یابی و سایر کاربردهای تاکتیکی نیروها را فراهم می‌آورد (رستمی، 1378: 107). منابع ارتباطي دشمن در دوران دفاع مقدس شامل شبكه‌هاي راديو تلفني‌، راديو تلگرافي و يا راديو تله‌تايپي است که برای کسب اطلاعات از این منابع، از دستگاه‌های شنود رادیویی استفاده می‌شد. شنود راديويي مهم‌ترين اقدام پشتیبانی الكترونيك در زمان صلح، پدافند طولاني و قبل از آغاز آفند است؛ زيرا زمان كافي براي كشف رمز و تجزيه‌وتحليل پيام وجود دارد. اخبار كسب‌شده از شنود، زماني كه با اخبارِ به دست‌آمده از ساير عوامل جمع‌آوري اخبار (ديده‌بان‌ها، گشتي‌ها، عكس‌هاي هوايي و ...) ادغام می‌شدند، می‌توانستند استعداد، مختصات استقرار يگان‌ها و هدف عراق را آشكار کنند. شنود یکی از ارزان‌ترین، ساده‌ترین، بهترین و مطمئن‌ترین روش جمع‌آوری اطلاعات بود که نتایج خوبی نیز در طول دفاع مقدس به‌خصوص در زمان عملیات‌های آفندی و پدافندی به همراه داشت (طبسی، 1399: 1). ركن دوم (اطلاعات) در دوران دفاع مقدس‌؛ مسئول طرح‌ريزي، هماهنگي و نظارت ستادي برروي اطلاعات الكترونيكي و اقدامات پشتيباني الكترونيكي بود. افسر جنگال و يا عنصر جنگال در طرح‌ريزيِ اقدامات پشتیبانی الکترونیکی با ركن دوم همكاري می‌کرد. ركن دوم، اطلاعات تاكتيكي و الكترونيكيِ مورد نياز يگان جنگال را از منابعِ مختلف يا رده بالا تأمين نموده و نياز اطلاعاتيِ افسر عمليات و ساير بخش‌ها به اطلاعات تاكتيكي و ترتيب نيروي الكترونيكيِ عراق را به يگان جنگال و ساير يگان‌هاي ارتباطي و الكترونيكي ابلاغ می‌کرد. همچنین به طور معمول قبل از اجرای عملیات، نفراتی از یگان‌های فرماندهی اطلاعات شناسایی و گروه پشتیبانی اطلاعات رزمی با تجهیزات، در خط حاضر شده و با شنود و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات ارتباطی، در تعیین ترتیب الکترونیکی دشمن کمک می‌کردند (خنجری، 1399: 1). مآخذ: خنجری، حسین، مصاحبه کتبی، 1399؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378؛ طبسی، جلیل، مصاحبه کتبی، 1399.
+اقدامِ رشتی، مسعود، (1329) خلبان هواپیمای اف ۴ نیروی هوایی ارتش. نهم آذر، در اندیمشک به دنیا آمد. پدرش رحمان، رئيس یکی از بخشهای راه‌آهن شهر بود. در ۱۳۵۰ دیپلم ریاضی گرفت و در 1351، وارد دانشکد�� خلبانی شد و پس از اخذ سردوشی و طی دوره‌های مقدماتی خلبانی، زبان و دروس پروازی؛ در سوم فروردین‌ ۱۳۵۳ برای ادامه دوره تکمیلی به تگزاس آمریکا اعزام شد. با اخذ نشان خلبانی و درجه ستواندومی، در تابستان ۱۳۵۵ به ایران بازگشت و به‌عنوان خلبان اف ۴ انتخاب شد و دوره کابین عقب این هواپیما را در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران طی کرد. ابتدا عازم پایگاه سوم شکاری همدان شد و پس از هفت ماه، به پایگاه هوایی بوشهر انتقال یافت (پرونده خدمتی). در ۱۳۵۶، با سرکار خانم شعله شهیدی ازدواج کرد که حاصل آن، دو پسر و یک دختر می‌باشد (مهرنیا، 1390: 81 و 83). در 1357، خیلی‌زود به صف انقلابیون پیوست و با اوجگیری تحولات انقلاب، عکس شاه را از سَردَر گردان پرواز پایین کشید؛ به همین دلیل مدتی حبس در زندان جمشیدیه تهران و سپس خاش را متحمل شد (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 1: 102). خوشبختانه با پیروزی انقلاب اسلامی، از مرگ حتمی نجات یافت و این توفیق را پیدا کرد تا در دفاع مقدس مشارکت کمنظیری داشته باشد. با شروع جنگ تحمیلی، در عملیات‌هایی مانند اولین پاسخ و کمان 99 ایفای نقش کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 337). در یکم مهر 1359 همراه با یک دسته شش‌ فروندی از پایگاه ششم بوشهر، در کابین عقب سرگرد علی‌رضا یاسینی و لیدری سرگرد منوچهر محققی، پایگاه هوایی الرشید در بغداد را بمباران کردند و همگی سالم بازگشتند (بابامحمودی، 1396، ج 1: 41). در دوم مهر در یک‌دسته چهارفروندی در کابین عقب سروان ناصر دژپسند، پالایشگاه بصره را آماج بمبهای خود قرار دادند و همگی سالم مراجعت کردند (همان: 41- 42). در سوم مهر در کابین عقب علی‌رضا یاسینی و لیدری منوچهر محققی، جهت بمباران نیروگاه برق کوت عزیمت کردند؛ اما در مسیر، متوجه یگان توپخانه دشمن شدند که از ابتدای تهاجم عراق، اقدام به گلوله‌باران پالایشگاه آبادان می‌کرد و تا آن زمان به علت استتار مناسب، از دید خلبان‌ها پنهان بود. سه فروند از جنگنده‌ها با تدبیر لیدر، یگان مزبور را بمباران و لیدر به‌صورت تک فروندی، نیروگاه کوت را بمباران کرد (همان: 44). در پنجم مهر جهت بمباران کاروان سوخت که از ناحیه‌ای به نام صفوان بین عراق و کویت قرار داشت، با چهار فروند اف 4 اعزام شد و کاروان سوخت را به گونه‌ای منهدم کرد که رادیو بی.‌بی.‌سی انگلستان در خبری ویژه اعلام کرد: شدت آتش‌سوزی به حدی است که تمام آتشنشان‌های موجود در کویت، به منطقه گسیل شده‌اند؛ اما بعید به نظر می‌رسد که آن‌ها تا 24 ساعت آینده، قادر به خاموش‌کردن این آتش مهیب باشند (همان: 46- 47). در ششم مهر، یک فروند اف 4 جهت انهدام کاروان مهمات و آذوقه به خلبانی عباس دوران و مسعود اقدام در کابین عقب، به پرواز در آمدند. با توجه به بارندگی شدید، یافتن هدف دشوار به نظر می‌رسید؛ اما مسعود هدف را پیدا کرد و مورد اصابت قرار داد. براساس مشاهده خلبان‌ها، ستون حامل مهمات به‌صورت زنجیروار در معرض آتش و ترکش مهمات سایر کامیون‌ها قرار گرفت و به طور کامل منهدم شد (همان: 48 و نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 91). به دنبال آن در روزهای نهم، هفدهم و 22 مهر 1359 جهت انهدام نیروهای دشمن در محور آبادان- خرمشهر در قالب خلبانِ کابین عقب لیدر دستههای پروازی مشارکت کرد و ضربات مهلکی به مواضع نیروهای لشکر 3 زرهی عراق وارد آورد (همان، ج 5: 257 و 275). در ماههای آبان و آذر نیز علاوه بر انجام مأموریتهای گشت مسلحانه هوایی، در عملیات هوادریایِ مروارید خوش درخشید و در انهدام بخشی از ناوهای جنگی ارتش عراق دخیل بود؛ به گونهای که در هفتم آذر 1359، دو بار در کابین عقب سرگرد علی‌رضا یاسینی اقدام به پرواز کرد. در نوبت اول یک فروند ناوچه اوزا را که توسط عباس دوران و حسین خلعتبری آسیب دیده بود، غرق کردند و ناوچه اوزای دیگری را با سه تیر موشک ماوریک منهدم ساختند و در نوبت دوم، سومین فروند ناوچه اوزا که در حال فرار به‌سمت عراق بود، غرق کردند (بابامحمودی، 1396، ج 1: 50- 51). پس از توقف و تثبیت ارتش عراق در عملیاتهای مشترک نصر و توکل، همرزمان زمینی خود را شجاعانه یاری کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 6: 354). در سال دوم دفاع مقدس جهت طی دوره کابین جلویِ هواپیمای اف 4، به گردان 11 آموزشی- شکاری در پایگاههای یکم شکاری در مهرآباد و هفتم شکاریِ شیراز اعزام شد و پس از طی دوره، به پایگاه ششم شکاری بوشهر بازگشت. همراه با افزایش سطوح مهارتی، در فرایند جنگ اقتصادی و حمایت از نفت‌کش‌ها و کاروان‌های تجاری دریایی نیز به‌تواتر شرکت کرد و انجام مأموریتهای گشت رزمی و تندخیز یا اسکرامبل را نیز به‌عنوان خلبان کابین جلویِ هواپیمای اف 4 از سرگرفت و تا پایان دفاع مقدس با انجام حدود صد مأموریت بمباران هوایی و نزدیک به 600 پرانه پرواز گشت رزمی، تندخیز هوایی، پایش و پاسوری یا اسکورت؛ به‌عنوان یکی از خلبانانِ اثرگذار ایفای نقش کرد (مهرنیا، 1390: 84). افتخار دریافت مدال فتح ۲ را در سوم خرداد ۱۳۶۹ از دست مقام معظم رهبری پیدا کرد و در 1370 عازم دهلینو شد (پرونده خدمتی). او سرانجام در مرداد ۱۳۸۴ با درجه سرتیپ‌دومی، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (مهرنیا، 1390: 85). مآخذ: بابامحمودی، مهدی، ققنوسان آسمان، ج 1، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی آجا، ج 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1، تهران: سوره مهر، 1390؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 1، 2، 3، 5 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395، 1396 و 1398.
+اکباتانی‌نژاد، غلام‌حسین، (۱۳32- ۱۳64) معاون گردان 198پیاده تیپ 1 لشکر 64 پیاده نیروی زمینی ارتش. یکم مهر، در شهر ری به دنیا آمد. نام پدر بزرگوارش، اسدالله و مادرش، صفیه غلامی‌نژاد جورشری بود. دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرستان رشت طی کرد و در 1351 از دبیرستان شاهپور شهر رشت، موفق به اخذ دیپلم طبیعی شد (سند: 1206/ا/79). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1352 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1355 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز عزیمت کرد و پس از اتمام دوره، به لشکر 88 زرهی زاهدان اختصاص یافت و به‌عنوان معاون گروهان 1 گردان 197 تیپ زرهی چابهار مشغول به انجام خدمت شد و بعد به سمت فرمانده دسته دوم گروهان 3 گردان 1 هنگ 2 تیپ 1 لشکر 88 زرهی انتصاب یافت. در 1/4/1358، به مرکز آموزش کادر 01 در تهران منتقل و عهده‌دار فرماندهی گروهان چهارم گردان چهارم هنگ دوم شد (پرونده خدمتی). در 1358، با دخترخانمی از خاندان محمدعلی ازدواج کرد و حاصل آن، دو فرزند به نام مونا متولد 6/4/1360 و محمدعلی متولد 10/1/1364 است (تصویر شناسنامه). در 4/05/1360، به مرکز آموزش درجه‌داری 06 تهران منتقل و به سِمَت فرماندهی گروهان 4 گردان 3 منصوب شد. در 1/4/1362، به لشکر ارومیه انتقال و به‌عنوان فرمانده دسته 1 گروهان 4 گردان 2 و اندکی بعد به سِمت فرمانده گروهان 3 گردان 115 پیاده در تیپ 364 مهاباد انتصاب یافت. از 15/3/1364، به‌عنوان معاون فرمانده گردان 198 در تیپ 1 پیاده پیرانشهر مشغول به انجام وظیفه شد (پرونده خدمتی). از 1362 تا هنگام شهادت در لشکر 64 پیاده ارومیه در منطقه عملیاتی شمال غرب؛ در کلیه مأموریت‌های محوله جهت نبرد با گروهک‌های ضدانقلاب و پاک‌سازی پیرانشهر، محور پیرانشهر به سردشت، شهر سردشت، مهاباد و ... با سِمَت‌های فرمانده گروهان و جانشین گردان نقش به‌سزایی ایفا کرد و حضور مؤثری داشت (پرونده خدمتی). سرانجام سروان پیاده غلام‌حسین اکباتانی‌نژاد که با خودروی تویوتا جهت نظارت بر تخلیه تراکتوری که روی مین رفته‌‌، به منطقه عملیاتی سردشت عزیمت کرده بود، هنگام مراجعت در 19:00 دوم مهر 1364‌، در کمین گروهک‌های ضدانقلاب گرفتار شد و پس از مقاومت شجاعانه و درحالی‌که تا آخرین گلوله با آنان جنگیده بود، براثر اصابت گلوله به ناحیه سر مجروح و بلافاصله به بیمارستان امام خمینی (ره) سردشت اعزام شد؛ ولی به دلیل شدت جراحت و آسیب وارده، به درجه رفیع شهادت نائل آمد (سند: 102/49/13/654، پرونده خدمتی و سند: 7226/3/10، مرکز پزشکی قانونی و سند: 347/28493، پرونده شهادت). وی برابر قانون از یک روز قبل از شهادت یعنی از 1/7/1364، به درجه بالاتر سرگردی ارتقا یافت (پرونده شهادت). پیکر سرگرد شهید غلام‌حسین اکباتانی‌نژاد با شکوه فراوان، در تهران تشییع و در بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد (شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 1206/ا/79، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 102/49/13/654، پرونده خدمتی؛ سند: 347/28493، پرونده شهادت؛ سند: 7226/3/10، مرکز پزشکی قانونی، تصویر شناسنامه شهید.
+اکبرپورسرابی، محمدعلی، (1332- 1362) شهید، خلبان هواپیمای اف 4. 21 مهر، در تبریز دیده به جهان گشود. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه و اخذ دیپلم طبیعی، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با انجام معاینات پزشکی و آزمون‌های دیگر، یکم آبان 1353 به‌عنوان دانشجوی خلبانی به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. طی یک سال و دو ماه، تمرینات نظامی و فراگیری زبان انگلیسی و پروازهای مقدماتی با هواپیمای بونانزا و انجام پرواز مستقل را تا 29 تیر 1354 انجام داد و برای تکمیل دوره خلبانی و پرواز با هواپیماهای پیشرفته، از نهم دی 1354 عازم آمریکا شد. دانشجو اکبرپور ابتدا در پایگاه هوایی لَکلند، سکنی گزید و با مرور زبان تخصصی و پیشرفته موفق به اخذ مدرک دیپلم زبان تخصصی شد. دوره پرواز مقدماتی با هواپیمای تی 41 را در فرودگاه هُندو طی کرد، سپس به پایگاه هوایی وب واقع در شهر بیگاِسپرینگ تگزاس رفت و دوره پرواز با هواپیمای جت زیر صوت تی 37 را با موفقیت طی کرد و در نوزدهم فروردین 1356 به دریافت نشان خلبانی و از یکم اردیبهشت درجه ستواندومی نائل آمد. پس از آن جهت پرواز با جت فرا صوت تی 38 گزینش شد و آن دوره را هم با موفقیت در پایگاه هوایی ونس واقع در اوکلاهمای آمریکا طی کرد و دوم آبان ۱۳۵۶ به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی در کابین عقب هواپیمای اف ۴ به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل‌ شد (پرونده خدمتی). پس از اتمام دوره آموزشی کابین عقب فانتوم، از 24 آبان 1357 به جمع خلبانان هواپیمای اف 4 در پایگاه یکم شکاری مهرآباد پیوست (قاضی‌میرسعید، 1399: 1349). با شروع تجاوز رژیم بعثی عراق به میهن اسلامی، همانند دیگر خلبانان به دفاع از کشور پرداخت و پس از چندین پرواز عملیاتی برون‌مرزی و گشت هوایی از مهلکه خطر گذشت؛ اما هرگز دست از تلاش‌هایش بر نداشت و در خلال دفاع مقدس در عملیات‌های خطیری نظیر کمان 99 و بمباران مواضع دشمن در چهارم، هفتم، هشتم، نهم و سیزدهم مهر 1359، اهداف نظامی و اقتصادی شهر بغداد و عملیات برون‌مرزی انجام داد (نمکی و دیگران، 1396، ج 3: 93) و (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 102 تا 416). متعاقب آن در چهارم آبان 1359، در یک دسته پروازی جهت بمباران پادگان پنجوین در شرق عراق و پادگان رواندوز در غرب شهر روان‌دوز اجرای عملیات کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 8: 56). در پانزدهم آبان 1359، لاستیک یک فروند هواپیمای اف 4 ایی به خلبانی سروان شمس و ستوان‌یکم اکبرپور سرابی از پایگاه یکم شکاری، هنگام نشستن در باند ترکید و از باند خارج شد. این حادثه، تلفات جانی و خسارات کلی در بر نداشت (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 190). همچنین در پشتیبانی هوایی از عملیات نصر و توکل با گسترش به پایگاه چهارم شکاری دزفول مشارکت داشت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 66). در عملیات کم‌نظیر اچ 3 نیز مشارکت داشت (حبیبی، 1397: 279). ستوانیکم اکبرپور پس از مشارکت در عملیات اچ3 از دهم تیر 1360 به پایگاه سوم شکاری همدان منتقل شد و علاوه بر انجام پروازهای گشت رزمی هوایی و تندخیز همچنین در مأموریتهای بمباران از ارتفاع بالا مشارکت داشت و مأموریتهای خطیری در پشتیبانی آتش از عملیاتهای ثامنالائمه (ع)، فتحالمبین و بیتالمقدس انجام داد (خلیلی و دیگران، 1399، ج 15: 154). از 25 دی 1361 به منظور شرکت در دوره آموزش نجات خدمه از مرگ در شرایط زمستانی به مرکز آموزشهای هوایی اعزام گردید. سروان اکبرپور جهت دوره رزمی کابین جلوی هواپیمای اف 4 در بهار 1363 به پایگاه یکم شکاری اعزام و موفق شد این دوره را در تا یکم آبان 1363 به اتمام رساند و به پایگاه سوم شکاری مراجعت کند (هادیان، 1399، ج 3: 77). نامبرده پس از ارتقای سطح مهارتی خود تا لیدری طبقه3 از دوازدهم بهمن 1364 به دلیل شایستگیهای پروازی و اخلاقی به گردان 11 آموزشی رزمی در تیپ شکاری منطقه هوایی مهرآباد منتقل شد و پس از طی دوره کارآموزی توانست دوره هنرآموزگاری کابین عقب و جلوی هواپیمای اف 4 را تا 22 آذر 1365 با موفقیت طی نماید و در گردان 11 آموزشی به تربیت خلبانان جوان بپردازد. سرانجام نامبرده پس از شرکت در عملیات‌های متعدد و پروازهای آموزشی، 09:20 دوم خرداد 1366 هنگام آموزش رزمی به سروان مصطفی قاسمی پس از انجام مأموریت و درحال فرود به باند پروازی پایگاه یکم، هواپیما به دلایل نامعلومی از کنترل خارج و دچار سانحه شد و طی آن، خلبانان این جنگنده به درجه شهادت نائل آمدند (قاضی‌میرسعید، 1399: 1353). مجموع ساعت پرواز مشارالیه تا زمان شهادت، برابر 1345 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). پیکر متلاشی شهید اکبرپور در همان روز برای آمادگی تشریفاتی به بهداری پایگاه یکم که همسرش در آنجا به عنوان پرستار شاغل بود، انتقال یافت و با تشریفات خاص نظامی در قطعه خلبانان نیروی هوایی در بهشت زهرا (س) در تهران به خاک سپرده شد. در 1399 با حمایت فرماندهی وقت نیروی هوایی یادمان و تندیس این قهرمان ملی در شهر سراب دیار خانوادگیاش برپا گردید و پلی نیز در منطقه 2 تهران به نام این شهید مزین شده است. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ حبیبی، نی‌بخش و علی غلامی، دفاع مقدس هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 8، 10 و 15 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3 و 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396 هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه سوم شکاری شهید نوژه همدان، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اکبری، ابوالقاسم، (۱۳35- ۱۳59) شهید و متخصص سامانه‌های شنود الکترونیکی، نیروی پدافند هوایی ارتش. هفدهم مرداد، در خانواده‌ای مذهبی در شهرستان سبزوار متولد شد. تحصیلات ابتدایی تا پايان دبيرستان را در اين شهر گذراند (شهدای فاشا، 1397: 30). با توجه به علاقه شدید به خدمت به میهن، در 1353 وارد نیروی هوایی ارتش شد و در فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی آغاز به کار کرد. جهت تکمیل دوره تخصصي، در همان سال به آمریکا اعزام شد و پس از چهار سال تحصیل به کشور بازگشت و با درجه همافردومی مشغول به کار شد (پرونده خدمتی). ایمان قلبی و اعتقاد مذهبی نامبرده باعث شده بود كه در آمريكا از كارهاي ضد ارزشی پرهيز كند. در آمریکا جزو نفرات برتر كلاس بوده و كليه دروس را به‌دقت فرا گرفته بود و پس از پايان چهار سال تحصیل، نفر اول دوره شد (همان :32). از ابزارهای مهم دولت آمريكا براي جذب وي، صدور ویزای اقامت در آمريكا بود؛ اما او به خاطر خدمت به میهن نپذیرفت که در آمریکا بماند. چندين كتاب تخصصي بسيار قطور، سنگين و به زبان لاتين را که آوردنش به ايران ممنوع بود، شش ماه قبل از مراجعت به کشور، به همراه وسایل شخصی‌اش با کشتی به ایران فرستاد. از آوردن این کتاب‌ها بسيار خوشحال بود و می‌گفت: اين کتاب‌ها گنجینه‌هایی با ارزش هستند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با خروج مستشاران، این کتاب‌ها در مراکز آموزشی مورد بهره‌برداری قرار گرفت و زمینه عدم وابستگی و خودکفایی سامانه‌های پیچیده الکترونیکی را در فاشا فراهم کرد (شاه‌محمدی، 1397: 12). پس از شهادتش، همسر او اين کتاب‌ها را به فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی هدیه داد (همان: 32). در 1358 ازدواج کرد. به دلیل جدیت و پشتکار در امور عملیاتی، چندین بار توسط مسئولان مورد تشویق قرار گرفت. در مأموریت‌های عملیاتی بسیار کوشا بود و بادقت و انگیزه فعالیت داشت (خرم، مصاحبه، 1398). او و هم‌رزمانش در سایت شناسایی ایلام شش ماه قبل از شروع جنگ تحمیلی، فعالیت‌های کشور عراق را به‌دقت زیر نظر داشتند و پیش‌بینی حمله عراق به کشورمان را به مسئولان اطلاع داده بود. وی قبل از شروع رسمی جنگ تحمیلی، روز پنجشنبه 20 شهریور 1359 در یک مأموریت عملیاتی در سایت شناسایی ایلام، براثر بمباران جنگنده‌هاي عراق به درجه رفيع شهادت نائل آمد. پیکر پاکش پس از تشیع رسمی و باشکوه، در گلزار شهدای سبزوار به خاک سپرده شد (شهدای فاشا، 1397: 33). مآخذ: شاه‌محمدی، عبدالمطلب، روزشمارجنگ تحمیلی، فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، ج 1، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1397؛ خرم، حسین، مصاحبه با همسر شهید، 1398؛ موزه و تاریخ‌نگاری، نیروی پدافند هوایی، شهدای فرماندهی اطلاعات و شناسایی الکترونیکی، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1397.
+اکبری ‌فراهانی، اسدالله، (۱۳2۹- ۱۳8۹) شهید و خلبان آزاده نیروی هوایی ارتش. ۲۵ اسفند، در شهرستان شبستر دیده به جهان گشود. پدرش حسین، از کارکنان ژاندارمری بود؛ ازاین‌رو بخشی از دوران کودکی و تحصیلات ابتدایی خود را در تعدادی از شهرهای ایران چون نکا، بروجرد، خرمآباد و اصفهان گذراند و از شروع تحصیلات متوسطه، به تهران آمد. پس از اخذ مدرک دیپلم ریاضی، در پانزدهم مهر ۱۳۴۸ به استخدام نیروی هوایی در آمد. پس از طی دوره‌های آموزش نظامی، زبان انگلیسی، دروس زمینی، انجام پروازهای مقدماتی و موفقیت در آزمون جامع زبان؛ در چهارم تیر ۱۳۴۹ به‌منظور تکمیل آموزش خلبانی، ابتدا به پایگاه هوایی لکلند در آمریکا اعزام و پس از طی دوره زبان تخصصی، به پایگاه آموزش هوایی ویلیامز واقع در ایالت آریزونا منتقل شد (خبرگزاری ایسنا). در پایگاه مزبور، دروس زمینی و پروازهای پایه و پیشرفته را با هواپیماهای مختلف آموزشی سبک تی 41، جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38 با موفقیت طی کرد و در ۲۴ مهر ۱۳۵۰، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. هفدهم اسفند ۱۳۵۰، به کشور بازگشت و سپس جهت ادامه پرواز با هواپیمای شکاری اف 5 مدل آ و بی (تک‌ و دوکابینه)، به پایگاه سوم شکاری همدان اعزام شد. برای گذراندن دوره عملیات مشترک، در ۲۶ اسفند 1351 به فرماندهی آموزش‌های هوایی معرفی شد. پس از طی دوره، در ۲۴ مهر ۱۳۵۲ به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. از هجدهم شهریور ۱۳۵۳ جهت دوره زمینی و پروازی هواپیمای اف 5 مدل یی و اِف (تک و دوکابینه) معرفی شد (پرونده خدمتی). به پایگاه دوم شکاری تبریز انتقال یافت و هم‌زمان در تیم آکروجت نیروی هوایی ارتش پذیرفته شد و تا تحولات انقلاب در ۱۳۵۷، همواره یکی از اعضای این گروه در نمایشهای هوایی به لیدری سرگرد خلبان منوچهر خلیلی بود. دوره ناوبری آموزشی خارج از کشور را در مهر 1355، در مسیر انگلستان با هواپیمای سی 130 گذراند. برای طی دوره معلم‌خلبانی هواپیمای اف 5 ایی، در یازدهم شهریور ۱۳۵۶ به آمریکا اعزام شد و پس از طی دوره، در هفتم تیر ۱۳۵۷ به پایگاه دوم شکاری بازگشت (رمضانی و دیگران، 1399: 143). پس از انقلاب اسلامی در مأموریتهای شناسایی تجاوزهای پراکنده دشمن و پشتیبانی هوایی از نیروی زمینی ارتش در مصاف با ضدانقلاب در خطه شمال غرب کشور شجاعانه مشارکت فعال داشت تا جایی که در خرداد 1359، به علت شایستگیهای اخلاقی و حرفهای به فرماندهي گردان 21 شکاری پايگاه تبريز انتخاب شد. با شروع جنگ تحمیلی، در عملیات هوایی کمان 99 و انهدام پایگاههای هوایی موصل و کرکوک، انهدام پادگانها و زیرساختها و تأسیسات اقتصادی نظامیِ دشمن به‌عنوان جلودار دستههای پروازی در هر روز دو نوبت مشارکت فعال داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 65، ۶۷، ۱۸۱ و ۲۰۳). برابر گزارش فرمانده پایگاه دوم شک��ری به مرکز فرماندهی نیروی هوایی هشتم مهر ۱۳۵۹، خلبانان این پایگاه در هشت دسته دو فروندی به پایگاههای نظامی و زیرساختهای دشمن تک کردند و خسارات سنگینی تا میزان هفتاد درصد به آن‌ها وارد آوردند. در حمله به مخازن سوخت و نیروگاه برق دبیس برای بار دوم، یک فروند هواپيماي اف 5 ایي به خلبانی سروان اسدالله اكبري ازسوی آتش پدافند دشمن در خاك عراق ساقط شد و لاجرم خلبان آن با چتر نجات بيرون پريد و به دست دشمن اسير شد. در این مأموریت ستوان‌یکم خلبان حمید فضیلت که در بال سروان اسدالله اکبری پرواز میکرد، در بازگشت از مأموریت، خبر سقوط و شهادت احتمالی جلودار خود را گزارش کرد؛ امّا پس از چندی نامه او از بغداد مبنی‌بر سلامتی وی خطاب به خانوادهاش واصل شد (همان، 1398: 33). او پس از ترک هواپیما و به هوش‌آمدن، از ناحیه دست و فک به شدت مجروح شد؛ به‌طوری‌که قادر به تکلم و حتی جویدن غذا نبود‌؛ به همین خاطر او را برای معالجه و دوران اسارت، به اردوگاه بغداد فرستادند و خوشبختانه نمایندگان هلال احمر او را پیدا و پس از چندین بار اعتراض، مبادرت به جراحی فک و صورت او کردند. پس از چندی، اولین نامه را برای خانواده‌اش در ایران ارسال کرد (اعظمی، 1397: 11). سروان اکبری در دوران اسارت علی‌رغم سانسور شدید نامهها، به‌صورت رمزی از سلامتی تعدادی از همرزمان دربندش، خانوادههایشان را به نوعی مطلع میکرد. خبر سلامتی سرگرد نصرتالله دهخوارقانی از همپروازانش در تیم آکروجت را که در مأموریتهای پایگاه دزفول از 22/7/۱۳59 اسیر دشمن شده بود؛ به این مضمون «نصرت همسایه قدیم را سلام برسونید» اعلام کرد. رنج دوران ده سال اسارت سپری شد و در 24 شهریور 1369 به همراه دیگر آزاده‌های ایرانی، به میهن اسلامی بازگشت و محل خدمتی وی منطقه هوایی مهرآباد با درجه سرهنگی تعیین شد. پس از چندی در آزمون سرتاسری ۱۳۷۰ دانشگاه‌ها شرکت کرد و در رشته داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته شد و نیروی هوایی با ادامه تحصیلش موافقت کرد. در سیزدهم آذر ۱۳۷۰ استحقاق دریافت شش ماه ارشدیت و در نوزدهم بهمن ۱۳۷۰، مدت دوازده ماه ارشدیت را پیدا کرد و در اول مهر ۱۳۷۲، به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا یافت و به افتخار بازنشستگی نائل آمد. این آزاده عزیز و سرافراز، سرانجام پس از یک دوره بیماری براثر رنج اسارت، در هفدهم اسفند ۱۳۸۹ دیده از جهان فرو بست. مجموع ساعات پرواز او قبل از اسارت، بالغ ‌بر 1982 ساعت بوده است (رمضانی و دیگران، 1399: 144). مآخذ: اعظمی، محمدعلی، عقاب‌های رهیده از بند، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۷؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ سایت خبرگزاری ایسنا، 26/4/۱۳98؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3 و ۴، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396 و 1399.
+اکبری، عباس، (۱۳32- ۱۳67) شهید، خلبان نیروی هوایی ارتش. اول مهر، در روستای ایرجس از توابع بخش کهک قم به دنیا آمد. دوران طفولیت، تحصیلات ابتدایی و متوسطه تا اخذ مدرک دیپلم را در زادگاهش گذراند و در اول تیر ۱۳۵۱، به استخدام نیروی هوایی در رسته خلبانی در آمد. دوره مقدماتی نظامی، دروس علمی و پرواز را در ایران سپری کرد و برای آموزش‌های تکمیلی پرواز، در 1352 به آمریکا اعزام شد. آموزش‌های تکمیلی تخصصی و پروازهای پایه و پیشرف��ه را با هواپیماهای جت آموزشی تی 41، تی 37 و فراصوت تی 38 با موفقیت به اتمام رساند و در پائیز 1354، به نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و به ایران بازگشت و برای دوره خلبانی کابین عقب هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4 برگزیده شد. دوره رزمی این هواپیما را در گردان 11 آموزشی رزمی در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران طی کرد و در 1355، به جمع خلبانان پایگاه سوم شکاری همدان پیوست. در 1356، برای طی دوره کابین جلوی اف 4 انتخاب و در 1357، موفق به اتمام دوره شد و به پایگاه همدان بازگشت که به دلیل توقف آموزشها، لاجرم در مأموریتهای رزمی به‌عنوان کابین عقب شرکت می‌کرد (پرونده خدمتی و قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 1167). با اوج‌گیری انقلاب اسلامی، به ‌صف انقلابیون پیوست و پس از انقلاب، داوطلب شرکت در مأموریتهای واگذاری علیه جداییطلبان در خطه کردستان شد. با آغاز دفاع مقدس به دلیل نیاز به خلبان کابین عقب باتجربه، علاوه بر انجام مأموریتهای گشت رزمی هوایی، داوطلبانه در اغلب مأموریتها مشارکت داشت که در این خصوص میتوان به انجام پروازهای مختلف شامل بمباران نیروهای زمینی دشمن و پوشش هوایی مناطق غرب و جنوب غرب، ازجمله مورد زیر اشاره کرد: پايگاه سوم شكاري همدان در چهاردهم آذر 1359، با یک دسته دوفروند هواپیمای اف 4 یی با جلوداری سرگرد فرج‌الله برات‌پور و ستوانیکم عباس اکبری، به پادگانی در سليمانيه تک کردند. هواپیمای دوم دسته به خلبانی سرگرد جلیل پوررضایی و ستوانیکم بهمن سلیمانی، مورد اصابت گلوله‌های ضد ‌هوایی واقع شد و در مسیر برگشت سقوط کرد؛ اما خلبانان توسط بالگرد جست‌وجو و نجات، با پشتیبانی هواپیماهای خودی سالم به پایگاه برگشتند (موسوی و دیگران، 1398، ج 5: 167). برابر قرائن و شواهد موجود، آن‌ها پس از مورد هدف قراردادن آماجی همچون يك پل برروي يك رودخانه، سه دستگاه تانك و تعدادي از نيروهاي دشمن را در قالب سه هدف جداگانه بمباران کرده بودند، اما متأسفانه هواپيماي شماره 2، توسط پدافند ضدهوايي برفراز نيروهاي دشمن در خاك عراق شكار شد و خلبانان آن ناگزير با استفاده از صندلي پران، هواپیما را ترک کردند و به‌سلامت فرود آمدند. خوشبختانه خلبان کابین عقب ستوانیکم سلیمانی، موفق به اخذ تماس با جلودار دسته سرگرد برات‌پور و ستوانیکم اکبری شد و موقعیت خودشان را گزارش داد. سرگرد برات‌پور بلافاصله با هواپیمای اف 4 به‌‌اتفاق خلبان اکبری، بر فراز خلبانان در دل خاک دشمن، به پاسوری پرداختند و تا هنگام پایان عملیات تجسس و نجات توسط خلبانان شجاع هوانیروز، به مأموریت خطیر خود همراه با برخی دیگر از هواپیماهای گشت خودی ادامه دادند؛ به‌طوری‌که هر دو خلبان نجات یافتند و به‌سلامت به آغوش هم‌رزمان خویش بازگشتند (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج6: 141). سرتیپ‌دوم برات‌پور این عملیات غرورآفرین را مدیون هوشیاری، تلاشهای مجدّانه و اخلاق نیکوی خلبان اکبری میداند (دفتر ثبت پرواز و مصاحبه با  سرتیپ‌دوم فرج‌الله برات‌پور). همچنین در ۲۳ دی ۱۳۵۹ به هنگام اجرای مأموریت گشت مراقبت مسلحانه هوايي در کابین عقب يك فروند هواپيماي اف 4 ایي به خلبانی سروان عباس تويهدرواري در شمال گيلان غرب، هواپیمای آن‌ها مورد اصابت موشكهاي حرارتیاب دوشپرتاب قرار گرفت و براثر برخورد موشک، هواپيمای مزبور آتش گرفت و خلبانان به‌ناچار هواپیما را ترک کردند و خود را نجات دادند (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 6: 368). عباس اکبری در سال دوم دفاع مقدس، موفق به ارتقای سطوح مهارتی خود در کابین جلوی هواپیمای اف 4 شد تا جایی که دوره معلم‌خلبانی را با رتبه ممتاز طی کرد و در 1361، به گردان آموزشی اف 4 در شیراز مأمور شد (پرونده خدمتی). در پانزدهم دی ۱۳۶۱ حین انجام مأموریت آموزشی به‌عنوان معلم در کابین عقب ستوانیکم محمدرضا مقربیان، با مشکل الکتریکی مواجه و مجبور به فرود اضطراری شدند و پس از نشستن، به علت ازکارافتادن ترمز و سامانه هدایت و کنترل چرخ دماغه، هواپیما از باند خارج و به کانال مجاور منحرف شد که خلبانان با استفاده از صندلی پران و چتر نجات، خود را از مرگ حتمی ‌رهاندند (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج12: 318). پس‌ از این سانحه، مقربیان از رده پروازی کنار رفت و عباس اکبری با وجود محدودیتها، با علاقه به رده پروازی بازگشت و نام خود را به‌عنوان آخرین خلبان شهید در دفاع مقدس برای همیشه ثبت کرد (دهقان نیّری، 1394: 341). به‌این‌ترتیب وی پس از ترک هواپیما و علی‌رغم جراحات وارده براثر دو بار ترک هواپیما، باز به رده پروازی بازگشت و به پروازهای رزمی خود ادامه داد. به علت فعالیت‌های چشمگیر و ابراز لیاقت، به چهار مورد تشویقی و یک سال ارشدیت نائل آمد و در 1365، به فرماندهی گردان 31 شکاری پایگاه سوم شکاری همدان منصوب شد (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 1168). سرهنگ خلبان مجتبی محمدشهری از شاگردان این شهید والامقام که به‌‌اتفاق سرهنگ سیروس باهری هنگام اجرای این مأموریت، در بال هواپیمای شهید اکبری پرواز میکرده است، درباره شهادت اکبری میگوید: «روز ۲۸ تیر ۱۳۶۷ با این گمان که نبردهای هوایی خاتمه یافته، به گردان پروازی مراجعه کردم که شنیدم عراق به مجتمع پتروشیمی ماهشهر حمله کرده است. ازاین‌رو مقرر شد حمله تلافی‌جویانه‌ای انجام پذیرد. برای این مأموریت سرگرد اکبری و سروان ذوقی، جلودار و سرهنگ باهری و سروان مجتبی محمدشهری (این‌جانب) به‌عنوان شماره 2 داوطلب شدیم و پس از پرواز و رسیدن روی هدف و رهایی بمبها، یک تیر موشک سام به هواپیمای شماره 1 اصابت کرد و هواپیما در آسمان منفجر و خلبانان ناپدید شدند (خلیلی و دیگران، 1398: 342). پیکر این شهید در 1381، به میهن بازگشت و در جوار مزار علیبن جعفر (ع) در قم به خاک سپرده شد. عباس اکبری در 1359 با خانم افسانه فروتن ازدواج کرده بود که ثمره آن، دو فرزند به نامهای آرزو و آرمان است. همچنین یک مجموعه بزرگ ورزشی در شهر قم، در هجدهم مهر ۱۳۹۸ به نام این شهید والامقام مزین و افتتاح شد و چندی بعد با همت مقامات محلی، فرمانده کل ارتش و نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، از یادمانی که روبه‌روی موزه دفاع مقدس در میدان شیخ مفید شهر قم، به ‌افتخار این قهرمان ملی و آخرین شهید نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس و دیگر شهدای خلبان این خطه برپاشده، رونمایی شد (پایگاه اطلاع‌رسانی قم). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی قم؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین، مروری بر نبردهای هوایی ایران، تهران: ایران سبز، 1398؛ دهقان نیری، فاطمه، شهروند آسمان، خاطرات خلبان محمود انصاری، تهران: صریر، 1394؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند نیروی هوایی ارتش، ج 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوای�� دفاع مقدس ج ۶ و ۱۲، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398، و 1399.
+اِکرادی، داوود، (۱۳3۰- ۱۳6۰) خلبان و شهید جاویدالاثر نیروی هوایی ارتش. دوم مرداد، در یک خانواده کرمانشاهی مقیم تهران پا به عرصه حیات گذاشت. پدرش، عزیز الله و مادرش، مرضیه نام داشتند. تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در تهران طي كرد و پس از اخذ دیپلم ریاضی، در پانزدهم شهریور ۱۳۴۹ به استخدام نيروي هوایي در رسته خلباني در آمد (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 730). پس از طی دوره‌های اولیه نظامی و گذراندن زبان انگلیسی و انجام پروازهای مقدماتی، برای طی دوره پیشرفته آموزش خلبانی، در ۲۱ مهر ۱۳۵۰ به آمریکا اعزام شد. دوره پیشرفته آموزشی خلبانی را با هواپیماهای مختلف جت آموزشی تی 41، تی 37 و تی 38 در پایگاه هوایی وَنس واقع در ایالت اکلاهما با موفقیت طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. در اواخر 1351، به ایران بازگشت و برای آموزش دوره کابین عقب هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران انتقال یافت. پس از طی دوره کابین عقب این نوع هواپیما، در تابستان 1352 به پایگاه سوم شکاری همدان منتقل و در 1354 برای طی دوره آموزش کابین جلوی هواپیمای اف 4، به پایگاه یکم اعزام شد. پس از پایان دوره، به پایگاه سوم شکاری همدان بازگشت (پرونده خدمتی). در 1356 همراه با کمک‌خلبان خود ستوان محسن همتیار لولایی، هنگام پرواز تاکتیکی با هواپیمای فانتوم، دچار سانحه و مجبور به ترک هواپیما شد که براثر آن، از ناحیه دست و چشم مجروح شد. پس از بهبودی، به پایگاه هوایی نهم شکاری بندر عباس انتقال یافت و در 1358 ازدواج کرد. از او یک فرزند دختر به یادگار مانده است (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 730). با آغاز جنگ تحمیلی همراه با تعداد دیگری از خلبانان پایگاه بندر عباس، داوطلبانه به یاری همرزمانش در پایگاه ششم شکاری بوشهر شتافت و علاوه بر مأموریتهای گشت رزمی، تعداد زیادی مأموریت بمباران در کابین جلو و حتی کابین عقب و گاه دو پرواز در روز انجام داد که به نمونههایی از آن‌ها اشاره میشود: از 23 تا پایان مهر 1359 در مراحل گوناگون در بیش از ده مأموریت بمباران نیروهای دشمن در منطقه شمال آبادان، غرب خرمشهر و دیگر مناطق تحت تصرف دشمن مشارکت داشت (موسوی و دیگران، 1397: ج 3، 571، 598، 613 و 650). خلبان خسرو غفاری در این خصوص میگوید: «در بیستم مهر ۱۳۵۹، از پایگاه بندر عباس به بوشهر مأمور شدم؛ سپس در چهارم آبان ۱۳۵۹ در نخستین مأموریت علیه ادوات زرهی دشمن، به‌‌اتفاق علی‌رضا یاسینی و شماره 2 دسته سروان داوود اکرادی، یک سایت موشکی عراق مستقر در شرق آبادان را بمباران کردیم» (بابا محمودی، 1396، ج 9: 10). سروان اکرادی در مأموریتهای پشتیبانی آتش از یگانهای نیروی دریایی ارتش نیز مشارکت داشته است؛ به‌گونه‌ای که در دوم آبان 1359 در کابین عقب شهید عباس دوران، در یک دسته دو فروندی پرواز کرد و موفق شد یک فروند ناوچه اوزا و یک فروند ناوچه پی 6 عراقی را منهدم کند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 332). او در نبردهای هوایی عملیات معروف هوا‌دریای مروارید نیز شجاعت و شایستگیهای خود را به نمایش گذاشت؛ به‌طوری‌که در ۱۲:۴۷ هفتم آذر 1359 پس از هدف قرارگرفتن ناوچه همیشه قهرمان پیکان، به‌‌اتفاق ستوان‌یکم ناصر گودرزی، از پایگاه بوشهر به پرواز در آمد و علی‌رغم حضور دو فروند هواپیمای میگ 23 دشمن و اخطارهای متوالی رادار خودی، مبادرت به شناسایی و تعقیب ناوچه اوزای دشمن کرد که غرق‌کننده ناوچه پیکان بود و با انجام مانورهای غیر قابل ‌پیش‌بینی، موفق شد در پانزده مایلی اسکله البکر، این ناوچه دشمن را منهدم کند (خلیلی و دیگران، 1398: 134). در 1360، به پایگاه سوم شکاری خلبان شهید محمد نوژه همدان منتقل شد. در هشتم آبان 1360 همراه با ستوان‌یکم نورالدین افضلی به‌عنوان شماره 3 دسته پروازی سه‌فروندی اف 4 ایی، از پایگاه سوم به نيروگاه برق دبيس عراق يورش بردند و خساراتي به اين نيروگاه وارد آوردند. به هنگام بازگشت، مورد اصابت موشك هوا‌به‌هواي هواپيماهاي ميگ 23 عراقي قرار گرفتند و هواپيما را ترك كردند و با چتر نجات برفراز منطقه هدف فرود آمدند. او به شهادت رسيد و کمک‌خلبانش ستوان‌يكم افضلي، به اسارت دشمن در آمد (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 10: 25). براساس شواهد موجود، این دو خلبان پس از ترک هواپیما، به‌سلامت به زمین رسیدند. سروان اکرادی به دست افراد غیر نظامی بعثی منطقه، به شهادت رسید؛ اما با ورود نظامیان بعثی به منطقه فرود، خلبان کابین عقب به اسارت در آمد. آزاده خلبان افضلی پس از تحمل سالها رنج اسارت، به آغوش میهن اسلامی بازگشت؛ اما اثری از پیکر پاک شهید خلبان داوود اکرادی به دست نیامد (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 731 و گلزار شهدا). اين شهيد والامقام، نزديك به ۱۲۵۰ ساعت پرواز با جنگنده اف 4 را تجربه كرده است (مسبوق و جواهری، 1394: 11). سَردیس این خلبان شهید قهرمان کرمانشاهی، در میدان آزادگان شهر کرمانشاه و در کنار یادمان امیر سرتیپ‌دوم خلبان فرجالله برات‌پور برپا و در نوزدهم فروردین 1400 از آن روبرداری شد. مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ بابامحمودی، مهدی، ققنوسان آسمان ج 9، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۶؛ خلیلی، حسین، مروری بر نبردهای هوایی ایران، تهران: ایران سبز، ۱۳۹۸؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ سایت گلزار؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ مسبوق، محمد و علی‌رضا جواهری، عملیات مروارید: حماسه بزرگ‌ترین عملیات مشترکِ هوادریای دفاع مقدس، هفتم آذر 1359، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۴؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند نیروی هوایی ارتش، ج ۱۲، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۱۰، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹.
+اکرمی، سیدعباس، (1329) ناخدایکم عرشه نیروی دریایی ارتش. یکم خرداد، در اردبیل به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی را در زادگاهش و تحصیلات دوران متوسطه را در شهر تهران با موفقیت سپری کرد و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. به دلیل علاقه‌مندی به نظامی‌گری، در 1348 به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری دریایی دارتموث انگلستان با موفقیت سپری کرد و در 1352، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ناوبان‌دومی نائل آمد و سپس به میهن عزیز بازگشت. از خرداد 1353 تا اردیبهشت 1357، در سِمت‌های مختلفی در نیروی دریایی ارتش مشغول به خدمت بود و دوره‌های مختلفی را سپری کرد. از خرداد 1353 تا اسفند 1355 در ناوگان خلیج فارس به‌عنوان افسر مین‌روب پل و سلاح و سپس فرمانده دوم ناو کرکس انتصاب داشت. در 1357 دوره مسلسل چهل میلی‌متری را در کشور سوئد و سپس دوره ا��.سی.ام را درکشور فرانسه گذراند. پس از بازگشت از کشور سوئد و فرانسه، به‌عنوان فرمانده دوم ناوچه تبرزین مشغول به خدمت شد (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی و هجوم همه‌جانبه دشمن بعثی به میهن اسلامی، در سِمت‌هایی همچون فرمانده دوم ناو تبرزین؛ فرمانده دوم ناوشکن زال از دی 1362؛ فرمانده دوم ناوشکن ببر از اسفند 1363و فرمانده ناوشکن سهند از مرداد 1365 به همراه دیگر هم‌رزمانش به مقابله با دشمن بعثی پرداخت و در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، شکست دریایی عراق در 67 روز اول جنگ را رقم زدند. همچنین در طول دوران دفاع مقدس در عملیات‌های متعدد دریایی شامل گشت و شناسایی، بازرسی و تفتیش کشتی‌های مشکوک و اسکورت کاروان‌های تجاری و نفت‌کش حضوری مؤثر داشت که اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، برقراری سیادت دریایی و حفظ امنیت خطوط دریانوری و کشتی‌رانی و حراست و حفاظت از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس را در پی داشت. علاوه بر آن از دیگر دستاوردهای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، ناکامی دشمن در ناامن‌کردن دریا و جلوگیری از قطع صادرات نفت و واردات کالاهای مورد نیاز و اساسی کشور بود (گزارش عملیاتی قرارگاه دریایی). در مرداد 1362، به منطقه یکم دریایی بندر عباس منتقل شد و مدتی مسئولیت تمرینات تاکتیکی عملیات ناوگان را عهده‌دار بود. در طول دوران دفاع مقدس به علت جدیدت در انجام عملیات‌های مختلف، مورد تشویق قرار گرفت. در مرداد 1366، به ستاد نیروی دریایی ارتش منتقل و پس از دوران دفاع مقدس، در سِمت‌های مختلفی مشغول به خدمت شد که عبارتند از: مسئول آموزش یگان‌های شناور معاونت عملیات نیروی دریایی ارتش از مهر 1366؛ کارشناس ارشد بررسی آمادگی رزمی دریایی معاونت عملیات نیروی دریایی ارتش از مهر 1367؛ طی دوره جنگال در نیروی هوایی در دی 1368؛ مدیر جنگ‌های الکترونیکی و کارشناس آموزش جنگال معاونت عملیات نیروی دریایی ارتش از اسفند 1368. ناخدایکم سیدعباس اکرمی پس از 25 سال خدمت، در دی 1373 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش‌های عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد اسکورت ناوگان تجاری و نفت‌کش‌ها.
+الامیه، عملیات انهدام پست شنود (دهم بهمن ۱۳۵۹) توسط آتش توپخانه ناوشکن رستم. ناوشکن رستم به‌منظور انجام مأموريت گشت شمال غربي خليج ‌فارس و انهدام سامانه‌های شنود مستقر در پایانه‌های نفتي عراق توسط آتش توپخانه دریایی، در تاریخ پنجم بهمن ۱۳۵۹، از بندر عباس به شمال خليج ‌فارس اعزام شد. این ناو پس از انجام مأموريت و بازگشت به بندر عباس، گزارش مأموريت خود را در رابطه با انهدام سامانه شنود اسکله الامیه به این شرح خطاب به فرماندهي ناوگان خليج‌ فارس و درياي عمان ارائه کرد: رئیس ستاد ناوگان که در بوشهر حضور داشت، در لنگرگاه بندر، وارد ناوشکن شد و پس از انجام جلسه توجيهي، اين يگان را ترک کرد. ناوشکن برابر طرح عملياتي مرجان، در ۱۹:۰۳ همان روز عازم منطقه گشت شد و تا نهم بهمن ۱۳۵۹، به گشت دريايي در غرب و ميان سکوهاي نفتي ايران ادامه داد. براساس برنامه ابلاغ‌شده قبلي، فرمانده نيروي رزمي 421 و همراهان وي در ۱۱:۴۵ همان روز، در حوالي چاه‌هاي نفتي اردشير وارد اين ناوشکن شدند و سپس اين يگان به‌سوی سکوهاي نفتي سيروس تغيير مسير داد. در ۱۳:۲۰ همان روز، عمليات نقل‌وانتقال در دريا به‌وسیلۀ بالگرد انجام گرفت. ناوشکن به‌منظور انجام هماهنگي‌هاي لازم براي اجراي عملیات، در 02:00 دهم بهمن ۱۳۵۹ به‌طرف چاه‌هاي نفتی اردشير و نوروز عزيمت کرد و در ۰۷:۱۵ همان روز، ناوچه موشک‌انداز زوبين نيز به ناوشکن پيوست و يک فروند بالگرد هوادريا از نوع اس.‌اچ 3 دي برروي سکوي نوروز فرود آمد. پس از انجام هماهنگي‌هاي لازم با افسر گشت که با بالگرد به منطقه عزيمت کرده بود و فرمانده ناوچه زوبين، محل استقرار ناوچه موشک‌انداز زوبين که در طرح عملياتي، بويه اروندرود تعيين شده بود؛ به وي ابلاغ شد. اين ناوشکن مطابق مسير تعيين‌شده در طرح، در ساعت ۰۹:۳۴ دهم بهمن ۱۳۵۹ به‌سوی منطقه مأموريت حرکت کرد و تا نقطه A در نزديکي دهانه خورموسي پيش رفت. سپس از اين نقطه به‌سمت غرب به‌سوی ايستگاه پست شنود عراقي‌ها حرکت کرد. در ۱۰:۳۵ در سمت شمال غرب (295 درجه)، توسط سامانه سمت‌یاب رادیویی آر.دی.ال علائم يک هدف دريافت شد که مشخصات آن به ‌طور کامل با مشخصات رادار ناوبري ناوچه‌هاي اوزا مطابقت داشت. براساس طرح تهیه‌شده قبلي، قرار بود بالگرد هوادريا در ۱۰:۴۵ به‌منظور شناسايي منطقه، از سکوي نوروز به‌سوی پايانه‌هاي البکر والامیه پست شنود دشمن پرواز و نتيجه گشت را به اين ناوشکن گزارش کند؛ اما به‌ علت کشف هدف مشکوک، به بالگرد دستور داده شد که بلافاصله به‌سوی منطقه پرواز و هدف کشف‌شده را شناسایی کند. بالگرد پس از پرواز و گشت منطقه مزبور، اعلام کرد که منطقه از وجود دشمن خالي است و فقط چند لنج در حوالي اسکله‌هاي عراقي مشاهده کرده است. ناوشکن از نقطه A با راه 275 (به‌سمت غرب) با سرعت پانزده گره، به‌سوی منطقه تيراندازي در پست شنود عراقي‌ها عزيمت کرد و در ۱۳:۱۳ در فاصله 14000 ياردي از پست شنود دشمن، شروع به تيراندازي با توپ 5/4 اينچ سينه برروي هدف کرد. در ۱۳:۲۰، به‌سمت جنوب تغيير راه داده شد و با سرعت پانزده گره، به حرکت در مسير جنوب و تيراندازي به پست شنود ادامه داديم. تيراندازي به پست شنود عراقي‌ها، در ۱۳:۲۵ خاتمه یافت و تيراندازي به پایانه آغاز شد. در ۱۳:۱۳ از پايگاه دريايي بوشهر، اطلاعيه‌اي مبني‌بر احتمال حمله هوايي دشمن به ناوشکن رسيد. همچنين اعلام شد که عراقي‌ها که تا قبل از اجراي عمليات، سکوت راديويي اختيار کرده بودند؛ پس از آغاز عمليات، سکوت راديويي را شکستند. بالگرد نيز از پشت پايانه‌هاي الامیه و البکر در سمت بين 285 تا 310 (شمال غربي ناوشکن) گزارش داد که دود سیاه‌رنگی مشاهده مي‌کند. مجدداً اعلام کرد که یک شی‌ء به‌سرعت به‌سمت ناوشکن در حرکت است و به احتمال قوی قصد حمله به ناوشکن را دارد. پس از دريافت گزارش‌ها از پايگاه دريايي بوشهر در خصوص احتمال حمله هوايي دشمن و گزارش بالگرد مبني‌بر مشاهده شيء مشکوک، به هواپيماهاي پوشش هوايي دستور داده شد که ارتفاع خود را کم کرده و در سمت هدف مشکوک به جست‌وجو بپردازند. در همين لحظه دو فروند هواپيما در قسمت پاشنه و به فاصله نوزده تا بیست مايلي از ناوشکن، بر‌روي رادار هوايي مشاهده شدند که از شمال به جنوب در پرواز بودند و پس ‌از آنکه هواپيماهاي پوشش هوايي ارتفاع خود را کم کردند، هدف‌هاي مشکوک که به ‌احتمال بسيار زياد دو فروند جنگنده ميگ دشمن بودند، از منطقه خارج و از صفحه رادار محو شدند. پس از تيراندازي 38 گلوله توپ 5/4 اينچ برروي پست شنود پایانه الامیه‌، د�� ۱۳:۳۴ به راه 115 (شرق کمي مايل به جنوب) تغيير مسير داده و با سرعت 27 گره به‌طرف چاه‌هاي نوروز عزيمت کرديم. ناوشکن در ۱۵:۰۳، از سکوهاي نوروز به‌سوی سکوهاي اردشير تغيير مسير داد. بالگرد نيز پس از اتمام مأموريت گشت، در سکوي اردشير فرود آمده بود و ناوچه زوبين نيز در اين محل به ناوشکن ملحق شد. فرمانده نيروي رزمي 421 که تا اين زمان در ناوشکن رستم حضور داشت، با همراهان خود به ناوچه موشک‌انداز زوبين عزيمت کرد و اين ناوشکن بنا به دستور فرمانده نيروي رزمي 421، به‌سوی بندرعباس حرکت کرد و در ۰۹:۴۰ دوازدهم بهمن ۱۳۵۹ در اسکله بندر عباس پهلو گرفت (سیاری و دیگران‌، ۱۳۹۴: 488‌- 492). مآخذ: سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، ج ۱۰، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی، ۱۳۹۴؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد انهدام سکوی البکر و الامیه.
+البرز طرح پدافند هوایی؛ طرح عملیاتی البرز شماره 1-59 علیه کشور عراق، ازسوی دفتر ویژه نیروی هوایی ارتش در چهارم اسفند 1358 به پدافند هوایی ابلاغ ‌شد. فرماندهی پدافند هوایی تا پیش از شروع درگیری‌ها، با توجه به مراحل مختلف آمادگی (Defense Condition)، در آماده‌باش قرار داشت تا از این طریق بتواند با تجاوزات احتمالی کشور عراق مقابله کند. تجزیه‌وتحلیل گسترش هواپیماهای عراقی، نشان می‌داد که نیروی هوایی این کشور کلیه هواپیماهای میگ 23 خود را از پایگاه ولید به پایگاه‌های مرزی نزدیک به ایران گسترش داده و به قدرت تهاجمی خود علیه هدف‌های داخل ایران افزوده است. نیروی هوایی عراق با توجه به تعداد قابل ‌ملاحظه هواپیماهای شکاری، شکاری بمب- افکن و بمب‌افکن خود قادر بود با استفاده از اصل غافل‌گیری، کلیه پایگاه‌های هوایی ایران را مورد تهاجم قرار دهد. همچنین عراق علاوه بر گسترش هواپیماهای رهگیر، موشک‌های زمین‌‌به‌هوا و رادارهای شبکه پدافند هوایی فشرده‌ای را به‌خصوص در اطراف بغداد به وجود آورده بود و موشک‌های زمین‌به‌زمین اسکاد قادر بودند پایگاه‌های هوایی، ایستگاه‌های رادار و سایت‌های موشکی ایران را در مجاورت مرز مورد هدف قرار دهند. با اعلام حالت «الف» از مرحله «3» آمادگی، تعداد هواپیماهای مأمور پدافند هوایی برابر طرح اعلام آماده‌باش پدافند هوایی، آرایش کامل یافتند و با اعلام حالت «ب» از مرحله «3»، پروازهای گشت رزمی در مناطق ایستایی از پیش تعیین‌شده بنا به دستور انجام گرفت. فرماندهی پدافند هوایی مأموریت داشت وظایف و مسئولیت‌های محوله را برابر آئین‌نامه 4-55 نیروی هوایی، اجرا کند و با بهره‌گیری از رادارهای اخطار اولیه، اعلام خبر ارتفاع پست، ارتفاع متوسط و ارتفاع بالا؛ اطلاعات مورد نیاز عناصر پدافند زمین‌به‌هوا را تأمین نماید. درصورتی‌که اعلام خبر راداری در ارتفاع پست میسر نبود، فرماندهی پدافند هوایی موظف بود با گماردن پست‌های دیده‌بانی و تجهیز آنان با وسایل ارتباطی لازم، اعلام خبر مطلوب را تا 5/1 برابر برد مؤثر جنگ‌افزارها تأمین کند. با توجه به طرح تصویبی، جنگ‌افزارهای پدافند زمین‌به‌هوا در پایگاه‌ها و ایستگاه‌های رادار و با لحاظ میزان تهدید و با سرعت عمل و تصمیم‌گیری سریع و به‌موقع بایستی حملات دشمن را خنثی و از افزایش میزان خسارت جلوگیری کنند. فرماندهی پدافند هوایی برای تأمین پوشش نقاط کور، از سامانه رادار متحر�� بهبهان، چا‌بهار و زاهدان استفاده کرد و برای تأمین بقیه نقاط کور راداری بر طبق طرح عملیاتی البرز 7-58، از هواپیماهای اف 14 به‌صورت گشت رزمی هوایی تحت کنترل و هدایت رادارها استفاده به عمل آورد. فرماندهان و رؤسای عملیات مراکز عملیات منطقه‌ای (SOC: Sector Operation Center) با توجه به تهدیدات هوایی منطقه تحت مسئولیت، هواپیماهای اختصاص‌یافته به طرح پدافند هوایی را از پست فرماندهی ستاد نیروی هوایی ارتش درخواست می‌کردند. با توجه به احتمال تهدید هوایی در شرق کشور و طبق دستورالعمل، از جنگ‌افزارهای پدافند زمین‌به‌هوا استفاده می‌کردند. همچنین به‌منظور تأمین خلاء پوشش راداری در فاصله بین اصفهان و دزفول، از هواپیمای اختصاص‌یافته به طرح پدافند هوایی پایگاه هشتم شکاری (اف 14) تحت کنترل و هدایت رادار بهبهان استفاده به عمل می‌آمد. اطلاعات کسب‌شده توسط رادار جست‌وجوی هواپیمای اف 14، در اختیار رادارهای کنترل‌کننده زمینی قرار می‌گرفت تا افسران کنترلر شکاری جهت شناسایی و اخذ تصمیم، مناسب‌ترین راه را انتخاب کنند. به‌منظور مقابله با اختلال الکترونیکی ازسوی هواپیماهای عراقی، رادارها از قابلیت تغییر فرکانس استفاده می‌کردند. ایستگاه‌های رادار در صورت داشتن سانحه هوایی، بایستی آخرین موقعیت پرواز سانحه‌دیده را همراه با اطلاعات تکمیلی، در اسرع وقت به سلسله‌مراتب بالاتر گزارش می‌کردند تا پیش‌بینی پرنده تجسس و نجات ازسوی مسئولان‌ ذی‌ربط به عمل آید. پایگاه‌های هوایی درگیر، هواپیماهای اختصاص‌یافته به طرح پدافند هوایی را تقویت نموده و اجرای عملیات در خاک عراق را با تلاش مضاعف ادامه می‌دادند. شبکه راداری و اعلام خبر دور، موظف بودند جهت کشف و شناسایی هواپیماهای متجاوز قبل از رسیدن به نقطه هدف و ایجاد خسارت به نقاط حساس و حیاتی کشور، اقدام تاکتیکی مناسب را به عمل آورند. چنانچه تعداد هواپیماهای آماده‌به‌خدمت در حداقل بود، الویت با هواپیماهای آماده آلرت به‌صورت تندخیز (اسکرامبل) بود که بایستی در کمترین زمان ممکن، پرواز و جهت مقابله با تهدیدات هوایی هواپیماهای متجاوز در اختیار رادارهای منطقه قرار می‌گرفت (طرح عملیاتی البرز، 1358). نیروی هوایی ارتش در 31 مهر 1359 به‌منظور کسب برتری هوایی، عملیات خود را بر پایه طرح نبرد البرز اجرا کرد. هواپیماهای شکاری- بمباران نیروی هوایی ارتش در این طرح با به‌کارگیری اصل غافل‌گیری دشمن، با 140 فروند هواپیما، فرودگاه‌ها و پایگاه‌های عراق را در طلوع آفتاب درهم کوبیدند. قبل از انجام این عملیات برای آزادی عمل هواپیماهای حمله‌ور، ابتدا عملیات سرکوب پدافند هوایی عراق قبل از حملات هوایی یا هم‌زمان انجام شد (SEAD) Suppression Enemy Air Defense)) و رادارها و موشک‌های ضدهوایی و توپخانه هوایی در مناطق هدف و در سر راه بمب‌افکن‌های خودی، منهدم شدند. عراق پس از اجرای این عملیات، برای مدتی بیش از 56 درصد از توانایی خود را نتواست به کار گیرد (نمکی عراقی و خلیلی، 1396: 20 و 21 و 22). رمز عملیات طرح البرز، کمان 99 نام گرفت. منظور از این واژه، گذاشتن تیر در چله کمان ازسوی ملت ایران و رها‌کردن آن تا دورترین نقاط عراق بود و عدد 99 نیز تقارن شمارش اوراق و صفحات طرح البرز با عدد 99 بود. منطقه عملیات شامل سراسر خاک و فضای کشور عراق ازجمله پایگاه‌های هوایی کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی بود و اهداف دیگر در حد فاصل مدار سی درجه شمالی، یعنی جنوبی‌ترین مدار در خاک عراق تا شمالی‌ترین مدار در کشور عراق یعنی مدار 37 درجه شمالی را شامل می‌شد. اهداف این عملیات عبارت بود از: انهدام مخازن سوخت و مهمات هواپیماها، پناهگاه‌های هواپیماها، برج‌های مراقبت هوایی، تأسیسات کارخانجات هواپیماسازی، سوله‌ها، پناهگاه‌های اسکادران‌های تعمیر و نگهداری هواپیماها، باندهای پروازی و سایر اهدافی که در زمین‌گیر‌کردن هواپیماهای عراق و کاهش فعالیت‌های هوایی بر علیه نیروهای ایران مؤثر باشند (نمکی عراقی، 1387: 126 و 127). هواپیماهای جنگنده- بمب‌افکن و شکاری رهگیر نیروی هوایی برای اجرای این عملیات، از هفت پایگاه هوایی کشور در اولین ساعات روز یکم مهر 1359، با ابلاغ رمز کمان 99 به پرواز در آمدند و هر گروه با بهره‌گیری از سوخت‌گیری هوایی و با هدایت رادارهای منطقه، اهداف خود را در خاک عراق درهم کوبیدند. در این عملیات پایگاه دوم شکاری تبریز با 48 فروند هواپیمای اف 5 تایگر، پایگاه موصل را در بخش شمالی عراق در استان نینوا؛ خلبانان پایگاه سوم شکاری همدان، با شانزده فروند هواپیمای جنگنده- بمب‌افکن اف 4 فانتوم، پایگاه هوایی کوت را در استان میسان (العماره)؛ خلبانان پایگاه چهارم شکاری دزفول با چهل فروند هواپیمای جنگنده اف 5 تایگر، پایگاه هوایی ناصریه را در استان ذیقار عراق؛ خلبانان پایگاه ششم شکاری بوشهر با دوازده فروند هواپیمای اف 4 فانتوم، پایگاه هوایی شعیبیه را در استان بصره؛ خلبانان پایگاه یکم شکاری تهران با هواپیماهای اف 4 فانتوم، پایگاه هوایی الرشید را در حوالی بغداد را در هم کوبیدند. همچنین پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل تموز و هضبه در غرب بغداد، فرودگاه بین‌المللی بغداد، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، فرودگاه المثنی و برخی دیگر؛ در موج بعدی حملات هوایی بمباران شدند و پایگاه‌های یکم و دوم شکاری در موج دوم هر یک با پنجاه درصد از هواپیماهای آماده خود، اهداف خود را در خاک عراق بمباران کردند. نیروی هوایی عراق با این اقدام، نتوانست بیش از 56 درصد از توانایی خود را به کار گیرد. برابر گزارش اداره دوم ستاد مشترک ارتش، پایگاه الرشید عراق در نهم آذر 1359 دوباره عملیاتی شد (همان: 133). پدافند هوایی با بهره‌گیری از رادارهای اخطار اولیه و هواپیماهای شکاری رهگیر اف 14 مجهز به موشک هوا‌به‌هوای فونیکس (AIM-54) و موشک اسپارو (AIM-7) و موشک حرارت‌یاب ساید وایندر (AIM-9) و همچنین هواپیمای شکاری رهگیر اف 4 و اف 5 اختصاص‌یافته به طرح پدافند هوایی با کنترل و هدایت رادارها و پدافند زمین‌پایه با بهره‌گیری از سامانه‌های موشکی هاک با شعاع عمل در ارتفاع متوسط و موشک راپیر با شعاع عمل در ارتفاع کم و توپخانه زمین‌به‌هوای 35 میلی‌متری اورلیکن و 23 میلی‌متری؛ برای دفع حملات هوایی هواپیماهای مهاجم در ارتفاع پست اقدام کرد (همان: 129). در عملیات کمان 99، یازده فروند هواپیمای جنگنده- بمب‌افکن خودی مورد اصابت قرار گرفتند و هشت خلبان شهید و دو خلبان اسیر شدند و یک خلبان مفقودالاثر شد که بعداً به جمع شهدا پیوست. همچنین طی بمباران پایگاه چهارم شکاری دزفول توسط نیروی هوایی عراق؛ سروان قاسم حمید، ستوان‌یکم بخش‌علی، ستوان‌یکم حسن سیدنتاج، ستوان‌دوم فریدون قیاس‌وند، ستوان‌دوم محمدعلی مقدم، ستوان‌سوم عبدالعلی نادری، استواریکم محمدحسین دامغانی، استواردوم مهدی فروغی سبزوار، کارمند فنی حسین لوافیان و سرباز وظیفه علی مالمیر به شهادت رسیدند (همان: 134). سرتیپ ولی‌الله فلاحی جانشین ستاد مشترک ارتش در 31 شهریور 1359، طی ابلاغیه شماره 36/03/29/1701/26- 31/6/1359 به نیروی هوایی دستور داد: با توجه به طرح البرز، حمله انتقامی آغاز و کلیه هدف‌های پیش‌بینی‌شده برابر طرح، مورد حمله قرار گیرد. همین پیام را سرهنگ قیدیان معاون عملیاتی نیروی هوایی با نامه شماره 3735-31/6/1359، به کلیه پایگاه‌های هوایی ابلاغ کرد و با گفتن رمز کمان 99 مجوز عملیات هوایی علیه نیروی هوایی عراق آغاز شد. دو ساعت پس از تجاوز هوایی عراق به ایران، پایگاه‌های الرشید در بغداد، کوت در العماره و شعیبیه در بصره به‌وسیلۀ هشت فروند جنگنده- بمب‌افکن‌های اف 4 نیروی هوایی ارتش پاسخ انتقامی را دریافت کردند و 140 فروند دیگر در بامداد روز اول مهر 1359، همه پایگاه‌های عراق به‌جز پایگاه‌های الولید (غربی‌ترین پایگاه عراق در نزدیکی مرز اردن) را مورد آماج حملات خود قرار دادند و ضربات سنگینی بر نیروی هوایی عراق وارد کردند (نمکی عراقی و خلیلی، ج 1، 1393: 414 و 415). مآخذ: طرح عملیاتی البرز 1-59، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1358؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و حسین خلیلی، تاریخ نبردهای هوایی، ج 1، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1393؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و حسین خلیلی، تاریخ نبردهای هوایی، ج 4، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1396؛ نمکی عراقی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، 1387.
+نقشه هوایی مناطق ایستایی پوشش هوایی هواپیماهای پایگاهها (رنگ زرد)،
+محل مأموریت جنگندهرهگیر اف 14 و سوخترسان (رنگ مشکی)
+البرز، طرح جامع عملیاتی نیروی هوایی مقابله با حمله دشمن. بیست‌وهفتم آبان ۱۳۵۸ با تشدید تنشهای سیاسی با سران رژیم بعثی، افزایش روند تجاوزهای هوایی عراق و احتمال تحمیلِ جنگ، برابر تدبیر عملیاتی ابلاغی طی پیام شماره 9-06-201/15-27/8/1358 از ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران (سماجا)، کار تدوین طرح عملیاتی البرز به‌صورت جامع با تجدیدنظر در طرحهای پیشین، براساس رهنامه یا دكترين دفاعيِ جمهوری اسلامی ایران توسط سرتیپ کیمیاگر معاون عملیاتِ وقت نیروی هوایی همراه با سرهنگ قیدیان، سرهنگ قاسمیان و سرهنگ پیروز از خلبانان توانمند هواپیماهای شکاری و ترابریِ نیروی هوایی، در 99 برگ در آبان 1358 پایان یافت و به امضای سرلشکر باقری رسید و به یگانهای ذیربط ابلاغ شد (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 1: 352). نظر به اینکه اغلب عملیاتهای هوایی و پشتیبانی از یگانهای سطحی براساس این طرح صورت پذیرفته ‌است، بنابراین به‌منظور درک بهتر عملیاتهای صورت‌گرفته، فرازهایی از این طرح جامع در این مدخل ارائه میشود. تدبیر عملیاتی نیروی هوایی: ازآنجاكه جو سیاسی حاكم بر كشور، اجازه پیش‌دستی به نیروی هوایی را نمی‌دهد، بنابراین هنگام بروز مخاصمات میان دو كشور، نیروی هوایی عملیات خود را بر مبنای واكنش تلافیجویانه انتقامی طرح‌ریزی می‌كند؛ برتری هوایی از آغاز عملیات با خصم است و ... نیروی هوایی تا پیش از شروع درگیری‌ها با توجه به مراحل مختلف آمادگی هوایی، در حد محدود به شكل عملیات پدافند هوایی عمل كرده تا از این طریق ابتدا تجاوز احتمالی ارتش بعث عراق را درهم بشكند و سپس با شروع عملیات پدافندی، حملـه به مواضع حساس دشمن را طی یك‌سری عملیات تلافیجویانه (انتقامی) آغاز نماید (همان: 357). مراحل اجرای عملیات: عملیات پدافند هوایی: با اعلام وضعیت الف از مرحله 3 آمادگی، تعداد هواپیماهای مأمور به پدافند هوایی برابر طرح اعلام آماده‌باش، آرایش كامل یافته و با اعلام حالت ب از مرحله 3 آمادگی، پروازهای حفاظت هوایی در مناطق تعیین‌شده بنا به دستور اجرا میشود. در وضعیت ب: نیاز به تقویت هواپیماهای پدافندی علاوه بر آنچه در طرح مذكور پیش‌بینی‌شده است، از طریق مرکز (پست) فرماندهی به یگان‌های پدافندی نیز اعلام خواهد شد.  انجام عملیات انتقامی (تلافیجویانه): با اعلام حالت ب از مرحله 3 آمادگی، هواپیماهای مأمور به اجرای عملیات انتقامی، مسلح شده و آماده اجرای عملیات می‌شوند؛ به‌نحوی‌كه با اعلام ساعت «س» و روز «ر» از حالت پ در مرحله 3 آمادگی، تك هماهنگ‌شده روی مواضع تعیین‌شده در خاك عراق انجام پذیرد. در این وضعیت، تداوم عملیات علیه مواضع كشور عراق با توجه به میزان خسارت وارده در موج اوّل حمله، ضایعات وارده به نیروی خودی از طریق پست فرماندهی نیرو هماهنگ خواهد شد؛ ولی چون ماهیت عملیات، پدافندی است، بنابراین پس از تك اولیه علیه مواضع كشور هدف، كلیه پایگاه‌های خودی و درگیر، هواپیماهای مأمور به پدافند هوایی را تقویت نموده و اجرای عملیات در خاك عراق با حداقل تلاش ممكن ادامه خواهد یافت. پشتیبانی از نیروهای سطحی: در این وضعیت، پشتیبانی از نیروهای سطحی پس از پایان عملیات انتقامی برابر روش انجام‌شده و بدین منظور پایگاه‌های درگیر در عملیات، تعدادی هواپیما را با مهمات مناسب آماده خواهند كرد. در وضعیت انتقام، تعداد هواپیماهای آماده باید به نحوی باشد كه هیچ‌گونه خللی در اجرای مأموریت پدافند هوایی ایجاد نشود. به عبارتی اولویت با انجام مأموریت‌های پدافندی بوده و در مراحل بعد، در صورت درخواست نیروهای سطحی، هواپیما واگذار شود (همان: 360). گسترش یگان‌های نیروی زمینی: به‌دنبال تشدید درگیری‌های سیاسی و برخوردهای مرزی میان دو كشور ایران و عراق، نیروی زمینی برابر دستور جزء‌به‌جزء شماره 1 بیستم شهریور 1359، به لشكرهای81 زرهی کرمانشاه و 92 زرهی اهواز و تیپ 84 پیاده خرم‌آباد دستور داد تا برابر دستور عملیات پدافندی ابوذر، از جایگاه گسترش خود خارج‌شده و در سنگرهای پدافندی مستقر شوند. هم‌زمان نیروی هوایی ارتش نیز در پشتیبانی از لشكرهای 81 و 92 زرهی و تیپ 84 پیاده، به‌ شرح زیر وارد عمل می‌شود: برای حركت رزمایشی ستون‌ها و یگان‌های نزاجا، تأمین پشتیبانی آتش نماید. اعزام افسران ناظر مقدم را برابر دستور عملیاتی البرز، به یگان‌های یادشده اجرا نماید. افسران رابط اعزامی ازسوی یگان‌های نیروی زمینی ارتش را به پایگاه‌های هوایی راهنمایی و شرایط اقامت آنان را فراهم نماید. پشتیبانی از لشكر 28 پیاده سنندج و 64 پیاده ارومیه به پایگاه دوم شكاری تبریز؛ از لشكر 81 زرهی به پایگاه سوم شكاری همدان؛ از لشكر 92 زرهی و تیپ 84 پیاده به پایگاه چهارم شكاری دزفول و در صورت نیاز به پایگاه ششم شکاری بوشهر محول شده است. پس از اولین آمادهباش سراسری ارتش در هجدهم فروردین 1359، در راستای مفاد طرح البرز، کسب شرایط مطلوب عملیاتی و حفظ آمادگیِ رزمی از طریق استمرار پروازهای آموزشی با انجام حداقل الزامات پروازی، سامان‌دهی به فرآیند حساسِ تعمیر و نگهداریِ هواپیما با توجه به خروج مستشاران و عدم تأمین قطعات و لوازم یدکی، رفع چالش‌های پدافند هوایی به‌ویژه در حوزه پوشش سامانه‌های راداری، واکاوی منظم طرح عملیاتی البرز به‌منظور طراحیِ دستورات جزءبه‌جزء؛ مقابله با چالش پاکسازی افسران، خلبانان باتجربه و بازگرداندن عدهای از آن‌ها به چرخه خدمت، بخشی از تلاش سامانه فرماندهی نیروی هوایی ارتش قبل از تحمیل جنگ بوده است (همان، ج 2: 26). بهعلاوه پس از ابلاغ طرح عملیاتی البرز و پررنگ‌شدن وضعیت آمادگی به‌منظور رویارویی با ارتش عراق، مکاتبات متعددی در خصوص ابهامات مندرج در آن ازسوی مسئولین وقت ستاد نیروی هوایی صورت گرفته است تا به ایجاد هماهنگی، شرایط مطلوب‌تری برای پشتیبانی آتش هوایی با یگان‌های ذیربط به‌ویژه نیروهای نزاجا میسر گردد. برونداد این تلاشها را میتوان در قالب تشکیل جلسهای در نوزدهم شهریور 1359 در اداره سوم (سماجا 3) به این شرح خلاصه کرد: 1) تعیین و تقدم نقاط حساس و استراتژیکی خصم (ابلاغی در البرز) که در صورت انهدام آن‌ها ماشین جنگی یا اقتصاد عراق فلج میشود. 2) ارتباط مؤثر و اصولی بین مراکز فرماندهی نیروی زمینی، سماجا، نیروی دریایی و لشکرهای در خط مقدم، جهت میسرکردن کنترل ترافیک هوایی و پشتیبانی هوایی و تطبیق آتشها. 3) هماهنگیهای لازم و ارتباط دقیق بین مراکز فرماندهی نیروی هوایی و نیروی زمینی و نحوه استفاده از رادارهای دریایی به‌منظور پوشش بیشتر فضای کور و تبادل اطلاعات جهت پدافند هوایی. 4) تعیین کارکنان، وسایل ارتباطی و آموزش آنان جهت گروههای متعدد پست دیده‌بانی هوایی جهت گزارش عبور غیرمجاز هواپیماها و کاهش آسیب‌پذیری‌های خودی. 5) ایجاد سریع مراکز کنترل آتش و تماس سریع و دقیق با پستهای فرماندهی نیروی هوایی به‌منظور تطبیق آتشهای خودی و هماهنگی ضروری و خودی برای تعیین مسیر و زمان رفت‌ و برگشت هواپیماهای خودی در حمله به هدفهای کشور متخاصم. 6) رفع نواقص ارتباطی و پشتیبانی از تیمهای ناظر مقدم و هماهنگیهای لازم جهت هدایت هواپیماهای خودی در حمله به مواضع دشمن با استفاده از بالگرد نزاجا و طرح آن در اداره ششم (سماجا 6) در 23 شهریور 1359. 7) تعلیم افسران منتخب از نیروی زمینی توسط نیروی هوایی جهت ناظر مقدم هوایی و آشنایی با انواع پرندهها و مانورهای مربوطه و شناخت محدودیتها و مقدورات نیروی هوایی ارتش. 8) تقلیل زمان درخواستهای فوری پشتیبانی نزدیک هوایی به‌نحوی‌که نوع مهمات و منطقه عملیات از قبل توسط سماجا تعیین و ابلاغ‌شده باشد. در این ‌صورت نیروی هوایی پرانه واگذاری روزانه را مشخص نموده و فرماندهی لشکر پشتیبانی‌شونده، مسئولیت و انجام آن را برعهده‌گرفته و فرماندهی ستاد مشترک ارتش و نیروی هوایی فقط در جریان قرار می‌گیرند. 9) با توجه به کمبود چشمگیر خودروهای ام 151 (مورداستفاده تیمهای ناظر مقدم) و نحوه تأمین آن، نمایندگان نیروی زمینی و اداره چهارم ارتش توافق کردند که خودروهای ام 151 که در اختیار نیروی زمینی است، برای مأموریت‌ها و مصارف ویژه‌ای در نظر گرفته شود، مانند موشکانداز تاو. 10) اقدام نیروی زمینی در تسطیح باندهای فرود در منطقه جهت پروازهای پیشِروی نیروی هوایی. 11) واگذاری سهمیه توپهای 23میلی‌متری نیروی هوایی. 12) سلاحهای پدافند ضدهوایی بر مبنای فرودگاهها و ایستگاههای رادار نیروی هوایی بوده و از قدرت دفاع میکاهد. 13) شنود دشمن و اطلاع‌رسانی جهت حذف مکالمات اضافی (یا به‌صورت کشف رادیویی) محدود به یک نیرو نبوده؛ بلکه سبب مخاطره در عملیات سایر نیروها خواهد شد. پیشنهاد‌ها: بهمنظور برقراری ارتباط بین مراک�� فرماندهی نیروی هوایی و نیروی دریایی و نحوه استفاده از رادارهای تاکتیکی در جهت پوشش فضای نقاط کور راداری کشور و همچنین تبادل اطلاعات لازم در زمینه پدافند هوایی، دو نیرو موضوع را بررسی و ضمن هماهنگی‌های لازم، نتیجه را به سماجا اعلام کنند. همچنین چگونگی نحوه بهره‌برداری از بالگردهای نیروی زمینی، افسرانی که دوره ناظر مقدم را طی کرده‌اند، در لشکرهای مربوطه با ناظر مقدم نیروی هوایی، همکاری و کارآموزی نموده و آمادگی لازم را کسب کنند. درضمن نیروی هوایی ارتش آمادگی پذیرش کارکنان جهت آموزش دوره ناظر مقدم را اعلام کند (همان: 118 و کلاسه طرح عملیاتی البرز). عملیات انتقامی روز «ر» ساعت «س»: تدبیر کلّی بر این است كه پس از خاتمه موج اوّل حمله به پایگاههای هوایی كشور عراق (در قالب عملیات تلافیجویانه یا انتقام)، پدافند هوایی تقویت شود. ازاین‌رو به‌منظور فلج نگهداشتن قدرت هوایی عراق، پایگاههای شكاری ضمن تقویت نیروی پدافندی، روند تك به هدفها را به شرح زیر ادامه خواهند داد: الف- چنانچه عملیات زمین‌گیركردن دشمن در هریك از هدفها در تك اوّلیه موفّقیتآمیز نباشد، مأموریت با همان حجم تكرار خواهد شد. ب- اگر براثر بررسی نتایج حاصل از مأموریت، بتوان نسبت به زمین‌گیربودن هواپیماهای دشمن اطمینان حاصل کرد، ادامه عملیات انهدام نیروی هوایی دشمن با حمل مهمات مناسب به‌ترتیب تقدّم در جهت انهدام هواپیماها (در رمپ یا پناهگاهها)، آشیانه‌ها، تأسیسـات نگهداری مخازن سوخت، انبارهای مهمات، تأسیسات پدافندی زمین‌به‌هوا و رادار به‌طور پیوسته با حداقل تلاش ادامه خواهد داشت. پ- چنانچه تداوم عملیات انهدام نیروی هوایی دشمن در ساعات تاریكی شب موردنیاز باشد، مأموریتهای تك شبانه براساس مقدورات پایگاه (قبل از غروب آفتاب) توسط مركز فرماندهی نیرو طرح‌ریزی و جهت اجرا ابلاغ می‌شود. ت- در اجرای تداوم عملیات انتقام، به‌منظور كاهش تلفات و واگذاری هرچه بیشتر پرانه‌های پروازی به نیروهای سطحی، فقط تعداد هواپیماهای موردنیاز جهت خنثیسازی توان نیروی هوایی دشمن، به مأموریت اعزام شوند. ث- ادامه عملیات انهدام، در روز «ر + 1» (روز دوم) و روزهای بعد، به‌منظور فلج نگهداشتن قدرت رزمی نیروی هوایی عراق با حداقل تلاش ادامه خواهد داشت. ج- روند بارگیری مهمات: 1) انتخاب مهمات برای انهدام اهداف تعیین‌شده به نحوی انجام گیرد كه براساس عواملی نظیر دقّت اصابت، قدرت تخریب، شرایط پرتاب و غیره نسبت به ایجاد خسارت مطلوب به هدف اطمینان كافی حاصل شود. 2) محاسبات بارگیری مهمات، میزان سوخت هواپیماها و سوخت‌گیری زمینی و هوایی به طریقی در نظر گرفته شود كه خلبان بتواند در مسیر رفت (در مأموریت هوا‌به‌زمین)، در صورت لازم در یك درگیری هوایی شركت كرده و سپس جهت پرواز دوباره، خود را به پایگاه مناسبی برساند. 3) ‌كلیه هواپیماهای اف 4 ایی كه قادر به حمل پاد یا غلافهای آفندی جنگ الکترونیک هستند، لازم است كه این وسیله دفاعی را در مأموریتهای نفوذی به خاك دشمن با خود حمل کنند. چ- عوامل محدودکننده: ۱) به‌علت کمبود مقدورات پادهای اخلالگر و چف با قدرت بالای ایجاد پارازیت، امكان كاهش عملکردِ شبكه پدافندی عراق وجود ندارد؛ بنابراین سامانه‌های پدافندی دشمن قادر است در عملیات آفندی هوایی خودی ایجاد محدودیت کند. 2) به ‌علت بردِ کم هواپیماهای خودی، پایگاههای غربی عراق دور از دسترس است و دشمن می‌تواند پس از ساعت «س» از این پایگاهها عملیات تلافی‌جویانه را انجام دهد. 3) به‌علت كثرت پایگاههای عراق، شبكه متراکم پدافندی و كمبود هواپیماهای شكاری خودی، حمله هم‌زمان به كلیه اهداف حیاتی مقدور نیست. 4) هواپیماهای اف 5 و اف 4 دی نیروی هوایی ارتش ایران، فاقد امكانات جنگ الكترونیك بوده و بدین‌جهت به‌منظور كاهش ضایعات، بهرهگیری از این هواپیماها محدود به مناطقی می‌شود كه دارای پدافند هوایی مؤثری نباشند. 5) در شرایط كنونی به‌علت فقدان پوشش راداری ارتفاع كم در مناطق مرزی، كشف هواپیماهای دشمن كه در ارتفاع پَست وارد فضای ایران می‌شوند، توسط رادارهای موجود میسّر نبوده و اعلام‌ خطر مطلوب توسط شبکه رادار سامانه پدافندی موجود مقدور نخواهد بود. 6) به ‌علت عدم تأمین قطعات یدكی و پائین‌بودن قدرت تعمیراتی گردانهای نگهداری، در آمادهسازی هواپیمای کافی، محدودیت وجود داشته و درنتیجه، ادامه عملیات رزمی دچار اشكال خواهد شد (همان، ج 3: 24). ح- اهداف و آماج پایگاههای شکاری: 1) پایگاه یكم شكاری (تهران): الف- تک هوایی و انهدام فرودگاه حبانیه شمالی هضبه و رادار حبانیه؛ ب- پایگاه المثنی، باندهای پروازی، سایتهای رادار مستقر در فرودگاه، سکوهای موشكی و سایتهای زمین‌‌به‌هوا، هواپیماهای فرودگاه، آشیانه‌ها و تأسیسات نگهداری، مخازن سوخت و مهمات؛ هدف جانبی انهدام پایگاه الرشید؛ چنانچه پایگاه دوم و سوم شكاری براثر تك هواپیماهای دشمن غیرعملیاتی شود، هدفهای واگذارشده، توسط پایگاه یكم منهدم می‌شوند.۲) هدف‌های پایگاه دوم شكاری تبریز: پایگاههای كركوك، موصل و ایستگاه رادار مستقر در آن، ایستگاههای رادار قیاره و نینوا و ایستگاه رادار روان‌دوز همراه با متعلقات آن‌ها. ۳) پایگاه سوم شكاری (همدان): پایگاه الرشید و ایستگاه رادار آن، پایگاه حبانیه جنوبی، پایگاه كوت، ایستگاههای رادار بلدروز، زبیده، التاجی، بعقوبه و پایگاه هوایی تكریت. 4) پایگاه چهارم شكاری (دزفول): پایگاه ناصریه و ایستگاه رادار آن، ایستگاه رادار كوت، ایستگاههای رادار عماره، القُرنه و علی‌غربی؛ چنا‌نچه پایگاه سوم و یا پایگاه ششم شكاری براثر تك هواپیماهای دشمن غیرعملیاتی گردند، هدفهای واگذارشده توسط پایگاه چهارم شكاری منهدم خواهند شد. 5) پایگاه ششم شكاری (بوشهر): پایگاه شعیبیه و ایستگاه رادار مستقر آن، پایگاه دریایی امالقصر همراه با اسكلهها و تجهیزات مجاور آن و لنگرگاهها، ایستگاههای رادار فاو و كشتیهای نظامی نیروی دریایی عراق و پشتیبانی از نیروی دریایی در شرق خلیج‌فارس (همان: 28). ۶) پایگاه نهم شكاری (بندرعباس): پشتیبانی از نیروی دریایی در شرق خلیج‌فارس، تنگه هرمز و تقویت سایر پایگاههای هوایی. خ- پوشش هوایی مناطق و تأسیسات حیاتی؛ پایگاههای شکاری هفتم و هشتم (شیراز و اصفهان) همراه با پایگاههای یادشده، مأموریت گشت رزمی هوایی و دفاع از تأسیسات حیاتی کشور در شش منطقه طبق نقشه هوایی به این ‌شرح میباشد: 1) پایگاه هفتم شكاری (شیراز): چنانچه هواپیماهای مستقر در پایگاه، قابلیت حمل مهمات را داشته باشند، در مأموریت گشت رزمی هوایی به شعاع صد مایل از پایگاه خود پدافند می‌کنند و در این مورد با پایگاه بوشهر هماهنگی به‌ عمل خواهد آمد. پوشش رادار هوایی منطقه هندیجان در شمال غرب خلیج‌فارس از پایگاه بوشهر تا دهانه فاو، بر عهده این پایگاه خواهد بود.2) پایگاه هشتم شكاری (اصفهان): چنانچه پایگاه هشتم دارای هواپیماهایی باشد كه قابلیت حمل و پرتاب موشكهای هوابه‌‌هوا را داشته باشند (به هر تعداد)، در مأموریت گشت از پایگاه هشتم شكاری به شعاع صد مایل پدافند نموده و در غیر این ‌صورت پدافند هوایی پایگاه توسط پایگاه یكم تأمین خواهد شد. از هواپیماهای پایگاه هشتم (به هر تعداد كه عملیاتی باشند) جهت پوشش رادار هوایی مناطق مرزی استفاده خواهد شد. ترتیب تقدم استقرار در مناطق طبق نقشه به این شرح است: مناطق 3 و 2 به‌ترتیب در تقدم یك و دو؛ مناطق 5 و 1 به‌ترتیب در تقدم سه و چهار؛ نقطه 4 در تقدم پنجم و ... (همان: 102). د- وضعیت دشمن: نیروی هوایی عراق دارای هواپیماهای جنگنده- بمب‌افكن و جنگنده رهگیر و بمبافکنهای راهبردی متعددی است. به‌‌طور‌کلّی جنگ‌افزارهای عمده رزمی نیروی هوایی عراق به این شرح است: شمار 607 فروند هواپیما؛ 169 فروند بالگرد؛ 775 دستگاه پرتابِ‌ موشك‌های زمین‌‌به‌‌هوا؛ 713 عراده توپهای پدافند هوایی؛ 116 دستگاه رادارهای اخطار اوّلیه، ارتفاع‌یاب و كنترل آتش و ... با استعداد انجام روزانه حدود 33 پرانه بمباران هوایی، شصت پرانه هواپیمای ترابری، 333 پرانه هواپیمای شكاری و بمبافکن که قادر است اهداف حساسی را در خاک ایران هدف قرار دهد و با استفاده از هواپیماهای ترابری در مقیاس محدود، اقدام به پیاده‌كردن عناصر هوابرد در داخل کشور نماید (همان: 30). در طرح عملیاتی البرز به موارد دیگری همچون عملیات تجسس و نجات، فرکانسهای رادیویی همراه با پیوستها و ضمائمی همچون قدرت هوایی کشور هدف، مختصات و مقدورات پایگاههای هوایی دشمن پرداخته‌شده و اغلب عملیاتهای هوایی ازجمله کمان 99 در آغاز دفاع مقدس، براساس آن صورت پذیرفته است. مآخذ: پرونده کلاسه طرح عملیاتی البرز، ستاد نیروی هوایی ارتش، آبان 1358؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 1 و 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، چ ۲، 1395؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+انهدام سکوی البکر و الامیه در عملیات شهید صفری
+البکر و الامیه، پایانه نفتی بصره. نام دو سکوی نفتی در شمالی‌ترین قسمت خلیج فارس در محل تلاقی اروندرود و خورعبدالله با خلیج فارس است که در جنوب شرقی ساحل رأس‌البیشه، در ناحیه‌ای در دهانه اروندرود قرار دارد. عراق به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشورهاي صادرکننده نفت خاورمیانه، برای توسعه تجهیزات و بهینهسازي صنایع نفت، همواره به این امر توجه داشت. از سویي با توجه به اینکه بیشترین ذخایر اصلي این کشور براي صدور به خارج در جنوب شرقي آن به‌ویژه در پیرامون شهر بصره قرار داشت، ساخت اسکلههایي در نقاط عمیق خلیج فارس که براي کشتیهای نفت‌کش عظیم قابل تردد باشد، بسیار حیاتی تلقی شده و لذا در 1974 ساخت سکوی البکر را به طول 975 متر و عرض دو تا 105 متر به کمپانی آمریکایی «براون و روت» واگذار کرد (ویکی پدیا، ترمینال البصره). نفت خام تولیدشده از طریق سه خط لوله با قطر 48 اینچ (2/1 متر) از زیر دریا، به این پایانه منتقل و به نفت‌کش‌های با آبخور 21 متر پهلوگرفته در این پایانه‌ها تحویل می‌شد (همان) از این پایانه‌ها بیش از هشتاد درصد تولید ناخالص نفت عراق و تا 5/3 میلیون بشکه در روز صادر می‌شد (دژپسند و رئوفي، 1387: 41). در 2023 میلادی با توجه به نوسازی‌های انجام‌شده، توان صادرات نفت عراق تا شش میلیو�� بشکه در روز افزایش یافت (میدل‌ایست نیوز). به علت عمق کمتر آب در محدوده پایانه الامیه، نفت‌کش‌هایی با تناژ حداکثر 000/200 تُن می‌توانند در این پایانه پهلو بگیرند. سکوی الامیه یک سال بعد، در دوازده کیلومتری آن ساخته شد (ایسنا، 11 شهریور 1401). به‌هرحال تلاش شد تا دو پایانه البکر و الامیه در عمیقترین آبهاي آن حوزه، یعني در دو کانال «روکا» و «الامیه» احداث شود. دو اسکله نفتی یادشده از لحاظ جغرافیایی، در جنوب شرقی رأس‌البیشه در یک راستا نسبت به خط شمال واقع شده‌اند. سواحل جمهوری اسلامی، در شمال این اسکله‌ها و بندر فاو، خورعبدالله و بوبیان نیز در غرب آن قرار دارند. محل تعبیه این سکوها، نقطه تلاقی آب‌های اروندرود و خورعبدالله با خلیج فارس است. عمق آب در اطراف این اسکله‌ها در حال مد، 34 متر و در حالت جزر، بین 30 تا 31 متر است. فاصله این دو سکو تا مواضع خودی (در نهر قاسمیه)، به‌ترتیب 25 و 35 کیلومتر بوده و طی مسافت از این اسکله‌ها تا ام القصر، سه ساعت به طول می‌انجامد. به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص این دو اسکله یعنی عمیق‌بودن آب در این منطقه و قرارگرفتن برسر راه ام‌القصر و بندر بصره؛ کشتی‌های بازرگانی عراق در کنار آن‌ها لنگر انداخته و پس از فرارسیدن موعد تخلیه و یا بارگیری، راهی بنادر مذکور می‌شدند (روزشمار دفاع مقدس ندسا، 11/6/65). اسکله‌های مذکور افزون بر اهمیت سیاسی اقتصادی، از اهمیت راهبردی و نظامی ویژه‌ای برخوردار بوده و حتی پیش از شروع جنگ عراق با ایران، ارتش عراق با اجراي مأموريت‌هاي گشت و شناسايي و با استفاده از بالگردها و ناوچه‌ها، تمامی حرکات نظامی نیروهای ایرانی را در این منطقه زیر نظر داشت! نيروهاي عراقي ضمن استقرار سلاح‌هاي سبك، نيمه‌سنگين و پدافند هوايي و تعدادي از نيروهاي ويژه خود روي سكوهاي البكر و الاميه و پشتیبانی آن‌ها توسط چند فروند ناوچه موشك‌انداز پيشرفته اوزا و تأمين مداوم پوشش هوايي و استقرار رادارهاي سطحي و تجهيزات شنودي، به‌‌شدت از سكوهاي مذكور حفاظت می‌کرد؛ به‌نحوي‌كه اجراي هرگونه عمليات آفندي در آن منطقه، با خطرات و دشواری‌هاي زيادي مواجه بود. در واقع با توجه به ارتفاع دو پایانه مذکور از سطح دریا، امکان دیدهبانی از سطح آنها تا کیلومترها دورتر برروی دریا امکان‌پذیر بود و همچنین نیروهای سطحی دشمن از طریق خورعبدالله در فاصله زمانی نسبتاً کوتاهی، میتوانستند خود را به این پایانهها رسانده و نیروهای دفاعی مستقر بر روی پایانهها را تقویت کنند. دشمن با تبدیل اسکلهها به دو پایگاه نظامي مجهز در طول جنگ تحمیلی، سعي داشت از این طریق پوشش مناسبتری در منتهیالیه شمالغربی خلیج فارس براي خود ایجاد کند. دراین‌صورت دید رادارها براي کشف تردد شناورهاي عبوری افزایش ميیافت و به‌راحتي ميتوانست هرگونه تحركات را کشف و سریعاً با بالگردهای سوپرفرلئون و هواپیماهاي سوپراتاندارد فرانسوي که مجهز به موشکهای هوا‌به‌سطح اگزوست بودند، علیه آنها وارد عمل شود. امتیاز دیگري که دشمن از آن برخوردار بود، آزادي عمل در پشتیباني هوایي از سکوها و شناورها با استفاده از آسمان و آبهاي ساحلي جزایر وربه و بوبیان کویت و منطقه عملیاتي بود. این امکان نه‌تنها ارتش عراق را از برد تیر نیروهاي پدافندي ایرانی مستقر در سواحل شمال خلیج فارس در امان نگاه ميداشت، بلکه بهرهبرداري از آبهاي ساحلي کویت، قدرت مانور شناورهاي دشمن را نیز افزایش ميداد. بدین ترتیب هواپیماهاي عراق نه‌تنها از امکان مانور بهتري جهت پوشش تقویتي پایانهها برخوردار بودند؛ بلکه با سود جستن از وسیعترین و پیشرفتهترین تجهیزات نظیر رادارهاي دریایي و هوایي و دوربینهاي قوي، به‌راحتي منطقه را تحت پوشش قرار داده و هنگام تردد کشتیهاي ایران در دهانه و داخل خورموسی، قادر به هدف قراردادن آن‌ها می‌شدند. گذشته از اینها، هدفهاي دریایي منطقه از جمله پایانههای البکر و العمیه در برد سامانههاي موشکي ساحل‌به‌دریاي عراق واقع در رأسالبیشه، قرار داشت؛ لذا با توجه به فاصله پایانههای مذکور از سواحل ایران و مشکلات پشتیبانی نیروهای خودی، در صورت تصرف و استقرار بر روی آنها، نتیجهای جز واردآمدن تلفات سنگین به نیروهای ایرانی در پی ‌نداشت. با وجود این همه موانع که ناشي از موقعیت منطقه و اهمیت آن سکوها بود و همچنین دیگر مشکلات موجود در تصرف سکوهای مذکور، عملیات نظامي در آنجا ازنظر فرماندهان نظامي بسیار ارزشمند بود (معنوی: 15). به‌منظور تقلیل و انهدام توان نظامی و اقتصادی عراق، حملات برنامه‌ریزی‌شده‌ای طبق طرح و دستورات مصوب، به ترمینال‌های یادشده صورت گرفت که اولین آن، در نهم آبان 1359 و در قالب عملیات اشکان بود که ترمینال‌های یادشده، مورد حمله غافل‌گیرانه توپخانه‌ای سه فروند ناو موشک‌انداز قرار گرفت و خسارات زیادی به تأسیسات دو سکو وارد آمد (تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 4: 205- 206). بعد از اجراي این عمليات، رعب و وحشت شديدي در نيروهاي عراقي ايجاد شد؛ به‌نحوي‌كه گزارش‌هاي دريافتي از چند پرواز گشتي انجام‌شده بر فراز سكوهاي البكر و الاميه توسط بالگردهاي نیروی دریایی ارتش، بيانگر آن بود كه اثري از حضور نيروهاي عراقي برروي سكوها مشاهده نشده است. بنابراين فرصت لازم براي اجراي عمليات شهید صفری در سیزدهم آبان به‌منظور انهدام کامل‌تر ترمینال‌ها فراهم آمد (همان: 287). این عملیات با انفجار ترمینال‌ها همراه بود. در این عملیات بسیاری از تجهیزات موجود و نیز بخشی از تأسیسات حساس پایانه‌ها منهدم شدند (تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 5). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی آپارات، فراهاني، حميدرضا و مهدي انصاري، روزشمار جنگ ايران و عراق، تشديد تلاش ها براي فتح فاو، تهران: مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس؛ تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 4، 205 و 206؛ تقویم تاریخ نیروی دریایی ارتش، ج 5، 20؛ دژپسند، فرهاد و محمد رضا رئوفي، اقتصاد ايران در دوران جنگ تحميلي، مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، 1387؛ نیروی دریایی ارتش در هشت سال دفاع مقدس، تهران: ایران سبز.
+نمایی از پایانه‌های البکر و الامیه پس از بمباران ناوشکن ج.ا.ا پلنگ
+البکر و الامیه، چهاردهم اسفند۱۳۵۹ اسکله‌هاي نفتي البکر و الامیه در فاصله حدود هفده مايلي از ساحل رأس‌البيشه عراق و در منطقه‌اي از خلیج ‌فارس ساخته شده‌اند که تردد و بارگيري نفت به‌وسیله کشتي‌هاي نفت‌کش عظيم را امکان‌پذير می‌سازد و خطوط لوله‌هاي نفتي از بندر فاو به اين دو پايانه متصل شده است. نفت خام به مخازن اين دو پايانه پمپاژ و از آنجا به کشتي‌هاي نفت‌کش بارگيري مي‌شود. اسکله الامیه، چهار پهلوگاه براي پهلوگيري سوپرنفت‌کش‌ها دارد. دو پهلوگاه براي نفت‌کش‌های حداکثر تا 350 هزار تُن و دو پهلوگاه ديگر قادر به پهلودهي نفت‌کش‌های با ظرفيت 400 هزار تُن است. ظرفيت بارگيري ��فت در اين پايانه، حداکثر 000/200/1 بشکه در روز است. اسکله البکر در فاصله پنج مايلي جنوب اسکله الاميه و بزرگ‌تر از آن ساخته‌ شده؛ به‌گونه‌ای که قادر به پهلودهي چهار فروند نفت‌کش عظيم با ظرفيت 400 هزار تُن است. حداکثر ظرفيت بارگيري نفت در اين پايانه، به ميزان 000/600/1 بشکه در روز است. از 5/3 ميليون بشکه نفت صادراتي روزانه آن زمان عراق، مقدار  000/800/2 بشکه از طريق اين دو پايانه نفتي و مابقي از طريق خط لوله‌هاي نفتي آن کشور از طريق خاک ترکيه و سوريه به درياي مديترانه منتقل مي‌شد؛ يعني هشتاد درصد صادرات نفت عراق از طريق اين دو پايانه نفتي و از طريق خلیج ‌فارس انجام مي‌گرفت که اين خود، نشانگر ميزان اهميت این دو پايانه‌ نفتی براي آن کشور است (سلیمانی سوادکوهی، 1397: 190). چون پايانههاي نفتي البکر و الاميه در موقعيتي قرار داشتند که به دهانه اروندرود و به کانال خورموسي (مسير تردد به بندر امام خميني (ره) و بندر ماهشهر) اشراف داشتند، محلي امن برای پناهگيري يگان‌هاي شناور نظامي باقی‌مانده عراق به‌خصوص ناوچههاي موشکانداز اوزا و همچنين استقرار بالگردهای تهاجمي، رادار و سلاحهاي پدافند هوايي، حتی پس از انهدام پایانه‌ها در عملیات‌‌های قبلی نیروی دریایی بودند. به‌عبارت‌دیگر، موقعيت اين سکوها با توجه به بزرگي آنها ميتوانست به‌عنوان يک سنگر نظامي در دريا محسوب گردد. ازاین‌رو پانزدهم اسفند 1359، تصمیم گرفته شد که ناوشکن پلنگ طی یک عملیات غافل‌گیرانه، این پایانه‌ها را بمباران و منهدم کند (سیاری و دیگران، ۱۳۹۰: ۲۹۷). چگونگی انجام این مأموریت، طبق گزارش فرمانده وقت یگان این‌ گونه بوده است: اين يگان در راستاي اجراي امريه ابلاغ‌شده، بندر عباس را در ۱۶:۰۰ دهم اسفند ۱۳۵۹، به‌سمت منطقه گشت ترک کرد. عمليات گشت‌زني و تأمين حفاظت جزاير، دوازدهم اسفند ۱۳۵۹ اجرا شد. ناوشکن در ۱۴:۴۵ دوازدهم اسفند ۱۳۵۹ با دريافت پيامي مبني‌بر حرکت به‌سوي منطقه دوم دريايي بوشهر، منطقه گشت را به‌سمت بوشهر ترک کرد و در ساعت ۰۸:۰۰ سیزدهم اسفند ۱۳۵۹ برابر برنامه، وارد لنگرگاه بوشهر شد. تيم اعزام‌شده از نيروي رزمي 421 نیروی دریایی ارتش در ۱۰:۵۵ سیزدهم اسفند ۱۳۵۹ براي اجراي طرح عملياتي رعد (انهدام پایانه‌های البکر و الامیه)، وارد ناوشکن شد و پس از برگزاري جلسه بررسي عملياتي‌، ناوشکن را درحدود ۱۳:۰۰ ترک کرد. حرکت به‌سمت منطقه عمليات رعد در ۱۸:۳۰ همان روز آغاز شد؛ اما پس از حرکت، پيامي دريافت شد که دشمن از حضور ناوشکن در منطقه آگاه شده و مأموريت فقط بايد در صورت خراب‌بودن وضع دريا اجرا شود و در غير این صورت فقط گشت‌زني در منطقه چاه‌هاي خودي توصيه مي‌شود. اين يگان نيز به علت آرام‌ترشدن دريا و افت سرعت باد، مدت کوتاهي درنگ و پس از تغييرات محسوس در اوضاع جوّي، به‌سمت منطقه مأموريت حرکت کرد. پس از مشخص‌شدن دو هدف سطحي‌ يعني سکوهاي البکر و الاميه در ۰۱:۳۸ چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ بر صفحه رادار و شناسايي دقيق آن‌ها و عبور از نقطه تعيين‌شده‌، محل جنگ اعلام شد. اين اعلام در شرايطی بود که چندين بار ديده‌‌بانان و افسران نگهبان پل فرماندهي‌، چراغ‌هايي را که همگي روشن و خاموش مي‌شدند، در سمت سکوها و به راست و چپ آن مشاهده و گزارش کرده بودند. چندين بار نيز علائم نوراني شعله مانندي ازطرف سکوها مشاهده شد. در ۰۳:۰۸ همان روز با عبور از نقطه تعیین‌شده ديگري در هفت مايلي شرق سکوها‌، با سرعت ده گره دريايي و راه شمال، به حرکت ادامه داده و در ۰۳:۱۱ با توپخانه ناوشکن به سکوي البکر و سپس سکوي الاميه آتش شد و اين گلوله‌باران تا رسيدن به انتهاي مسير، بمباران ادامه يافت. در اين مرحله در مجموع 127 گلوله توپ به سکوها شليک شد. در ۰۳:۲۷ پس از رسيدن به نقطه انتهاي بمباران‌، ناوشکن از سمت راست به راه 140 چرخيد و سرعت را به پانزده گره دريايي افزايش داد. در ۰۳:۳۷ پس از صدور دستور آمادگي پرتاب موشک، سرعت به دوازده گره دريايي کاهش داده شد و در ۰۳:۴۰، يک فروند موشک از سکوي پرتاب شماره 4 به‌طرف سکوي نفتي البکر که در سمت 230 درجه و فاصله هشت مايلي از ناوشکن قرار داشت، شليک شد. پس از اصابت موشک به سکو و مشاهده انفجار آن در سکو، ناوشکن با تغيير راه به 160 و افزايش سرعت به هفده گره دريايي، منطقه عمليات را ترک کرد. افسر ناظر مقدم هوايي در ۰۳:۵۱ با خلبان هواپيماي اف 14‌ ‌که مأموريت پوشش هوايي ناوشکن را بر عهده داشت، تماس گرفت. خلبان هواپيما اظهار کرد که ناوشکن را روي رادار ديده و علاوه بر آن شاهد انفجار‌هاي انجام‌شده در سکوها بوده است. متصدي رادار در ۰۴:۰۸، مشاهده يک هدف سطحي را در سمت 200 درجه و به فاصله هفت مايلي از ناوشکن گزارش کرد. به‌ظاهر اين هدف از کنار يکي از بويه‌هاي کانال جدا شده و حرکت کرده بود. بي‌درنگ کنترل آتش ناوشکن، روي اين هدف قرار گرفت و بعد از حصول اطمينان از اينکه هدف متعلق به دشمن است، با توپخانه به آن هدف آتش شد‌؛ به‌نحوی‌که پس از دو مرحله گلوله‌باران و شليک 21 گلوله توپ پنج اينچ، هدف از صفحه رادار محو شد. در ۰۴:۱۹ همه سلاح‌ها در وضعيت آمادگي مقابله با هرگونه تک احتمالي دشمن قرار داده شد و مرحله بازگشت به‌سمت بوشهر آغاز شد. از ۰۵:۵۲ با افزايش سرعت ناوشکن به 22 تا 27 گره دريايي، وضعيت فني يگان بررسي شد و به لطف پروردگار در ۰۹:۱۵ چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ پس از انجام‌شدن عمليات رزمي رعد، ناوشکن وارد لنگرگاه بوشهر شد. در ۱۱:۰۰ همان روز پس از کسب مجوز از نيروي رزمي 421، حرکت به‌سمت بندر عباس آغاز گردید (سیاری و دیگران، 1390: 297). مآخذ: سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، اقدامات و نتایج عملیات نیروی دریایی ارتش در مقابله با تجاوزات و مداخلات عراق و نیروهای فرا منطقه‌ای در خلیج‌ فارس، تهران: دافوس آجا، ۱۳۹۷؛ سیاری، حبیب‌الله و مجید منصوری ‌میرشکاری و علی جعفری‌ جبلی، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، ج ۱۲، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، ۱۳۹۰؛ سیاری، حبیب‌الله و مجید منصوری‌ میرشکاری و علی جعفری ‌جبلی، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، کتاب سال اول جنگ، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، ۱۳۹۰.
+الفتی ‌سومار، رحمان، (1327) ناخدایکم تکاور نیروی دریایی ارتش. بیستم مرداد، در شهرستان قصرشیرین استان کرمانشاه به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی متوسطه را در زادگاهش سپری کرد و موفق به اخذ مدرک سیکل شد و به دلیل علاقه‌مندی به نظامی‌گری، در 1346 به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد. دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی با موفقیت سپری کرد و در 1347‌، به درجه مهناوی‌دومی در رسته غواصی نائل آمد و جهت ادامه خدمت، به مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی منتقل شد. سپس دوره تکاور و عملیات ویژه اس.بی.اس را در کشور انگلستان با موفقیت به اتمام رساند. پس از بازگشت به میهن اسلامی، جهت تعلیم و آموزش تفنگ‌داران و تکاوران دریایی، به مرکز آموزش تفنگ‌داران و تکاوران دریایی منجیل و سپس در 1354 به منطقه دوم دریایی بوشهر منتقل و در گردان تکاوران دریایی مشغول به خدمت شد. او هم‌زمان در حین خدمت، تحصیلات دوران متوسطه را با موفقیت سپری و مدرک دیپلم را اخذ کرد. در 1356، وارد آموزشگاه افسری شد و پس از طی دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی؛ به درجه ناوبان‌سومی نائل آمد و به گردان تکاوران منطقه دوم دریایی بوشهر منتقل و مشغول به خدمت شد (پرونده خدمتی). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی و هجوم همه‌جانبه دشمن بعثی به همراه دیگر هم‌رزمانش در 31 شهریور 1359، جهت مقابله با دشمن متجاوز بعثی به منطقه عملیاتی جنوب غرب کشور (خرمشهر) اعزام شد و به مقابله با دشمن بعثی پرداخت. در عملیات رزمی دفاع 34 روزه از خرمشهر، حضور داشت و با توجه به مجروحیت، به درجه جانبازی نائل آمد (سیاری، 1389: 98). سپس به گردان تکاوران دریایی در منطقه دوم دریایی بوشهر بازگشت (پرونده خدمتی). به‌عنوان فرمانده تیم عملیات ویژه تکاوران دریایی، جهت انهدام پایانههای نفتی البکر و الامیه رژیم بعث عراق، در عملیات شهید صفری انتخاب شد (سیاری، 1389: 151). وی به همراه دیگر هم‌رزمانش، در آبان 1359 در عملیات شهید صفری، پایانه‌های نفتی البکر و الامیه مرکز ثقل اقتصادی رژیم بعث عراق در دریا را به طور کامل منهدم کردند. در عملیات ثامن‌الائمه (ع) و عملیات بیت‌المقدس در آزادسازی خرمشهر حضور داشت. همچنین در مأموریت‌ها و عملیات‌های رزمی جنگی در جبهه جنوب کشور در جاده آبادان- ماهشهر، به مقابله با دشمن بعثی پرداخت. در طول دوران دفاع مقدس به علت جدیت در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، مورد تشویق قرار گرفت. پس از دوران دفاع مقدس، به‌عنوان فرمانده گردان دوم تیپ تفنگ‌داران منطقه دوم دریایی بوشهر و سپس به‌عنوان فرمانده پایگاه دریایی خارک منصوب شد. سرانجام ناخدایکم رحمان الفتی سومار پس از 27 سال خدمت، به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، ج ۲، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، آوردگاه تکاوران دریایی، تهران: دفتر مطالعات نظری نیروی دریایی ارتش، 1389.
+الله‌ اکبر عملیات آفندی، سی‌ویکم اردیبهشت۱۳۶۰ در دو بخش، شمال و جنوب رودخانه‌‌ كرخه و با هدف آزادسازي تپه‌هاي الله ‌اكبر و اراضي شمال شهر سوسنگرد انجام گرفت. عملیات الله ‌اکبر به‌وسیلۀ یگان‌هایی از لشکرهای 16 زرهی قزوین و 92 زرهی اهواز، تیپ 55 هوابرد شیراز، خلبانان هوانیروز، نیروهای سپاه پاسداران و نیروهای نامنظم دکتر شهید چمران انجام گرفت. در بعضی از کتب‌ تاریخ جنگ، این نبرد به نام‌های خیبر و امام علی (ع) نیز ثبت شده است (جعفري، 1398: 50). از آغاز1360 نيروهاي مسلح جمهوری اسلامی ايران به مرور تدبير آفندي را جايگزين تدبير پدافندي كردند (حسینی، سیدیعقوب و دیگران، 1394، ج 2:  153). اولين طرحي كه بر اساس تدبير آفندي مورد توجه قرار گرفت، اجراي تك در منطقه شمال سوسنگرد و انهدام نيروهاي دشمن در تپه الله‌اكبر بود. علت انتخاب اين منطقه براي اجراي عمليات آفندي در صحنه عمليات خوزستان اين بود كه اين منطقه از خصوصيات و ويژگي‌هاي خاصي برخوردار بود. جنوب اين منطقه به‌وسيلۀ رودخانه كرخه و شمال آن به‌وسيلۀ تپه‌هاي رملي دامنه ميشداغ تأمين مي‌شد. منطقه هدف از تپه ماهورهايي تشكيل مي‌شد كه در سمت غرب به زمين باز منتهي مي‌شد و چنانچه نيروهاي دشمن از اين منطقه به غرب رانده مي‌شدند، در صورت اجراي پاتك در موقعيت نامناسبي قرار مي‌گرفتند. به علت عرض كم منطقه، تأمين آن توسط يك تيپ امكان‌پذير بود و با توجه به اين خصوصيات، منطقه نبرد الله‌اكبر براي آغاز عمليات آفندي در اين منطقه، در اولويت قرار گرفت. (همان:  154). منطقه عملیات در اطراف تپه‌های الله اکبر و غرب سوسنگرد قرار دارد و از شمال به تپه‌های شهیطیه و ارتفاعات میشداغ، از جنوب به رودخانه کرخه، از غرب به سوسنگرد و روستاهای اطراف آن و از شرق به تپه‌های رملی محدود می‌شود. (پورجباری، 1389: 135). در این عملیات، نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منطقه اهواز- سوسنگرد و گروه نامنظم دکتر چمران، زیر امر لشکرهای 16 زرهی قزوین و 92 زرهی اهواز در عملیات هماهنگ‌شده برابر طرح آن لشکرها قرار گرفتند (حسینی، 1393: 27). عمليات در دو بخش شمال و جنوب رودخانه‌ كرخه، با هدف آزادسازي تپه‌هاي الله ‌اكبر و اراضي شمال شهر سوسنگرد در 04:00 سی‌ویکم ارديبهشت ۱۳۶۰، با رمز یا رسول‌الله (ص) آغاز شد و تا 08:00 پنجم خرداد، به مدت شش روز ادامه داشت (اشكان‌فر و هاديان، 1371: 83). قوای عراقی مستقر در این منطقه، عبارت بودند از: گردان یکم مکانیزه، گردان 13 مکانیزه و گردان تانک الکندی از تیپ 14. وسعت منطقه‌ آزادشده، صد کیلومتر مربع بود (اطلس جنگ ايران و عراق، 1392: 39). توپخانه لشكري دو لشکر 16 زرهی قزوین و 92 زرهی اهواز، در منطقه‌ شمال رودخانه‌ كرخه به مدت سی دقيقه، آتش تهيه و آتش انبوه برروي مواضع دشمن اجرا کردند تا نیروهای تيپ 55 هوابرد شیراز و گردان‌هاي پياده مكانيزه تيپ 1 زرهی قزوین از لشكر 16 زرهي و نيروهاي سپاه پاسدارن و بسيجی، بتوانند با عبور از كانال‌هاي احداثي، قواي دشمن را غافل‌گير و به آن‌ها تك کنند. سپس گردان 100 مكانيزه و گردان 293 تانك لشکر 92 زرهي اهواز نيز خود را به دامنه‌‌ غربي تپه‌هاي الله‌ اكبر (منطقه هدف) رساندند. آتش پرحجم دشمن در جناح شمالي، مانع از تصرف اهداف نيروهاي تك‌ور تيپ 3 زرهی دشت آزادگان از لشکر 92 زرهي و سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی شد. بنابراین رزمندگان ستاد جنگ‌هاي نامنظم شهيد چمران در پنجم خرداد 1360‌، براي تصرف تپه‌ها اعزام شدند و بدون برخورد با قوای عراقی، تپه شحيطيه را اشغال كردند (پورداراب، 1387، ج 9: 528- 530). نيروهاي ايراني در منطقه‌ جنوب رودخانه‌ كرخه، براي رسيدن به خاك‌ريز نیروهای دشمن، از دو ماه قبل اقداماتي را از قبیل حفر كانال آغاز كرده بودند که در شب عمليات، رزمندگان تيپ 55 هوابرد شیراز و سپاه پاسداران با رعايت پوشش كامل، از اين كانال عبور كردند و به خاك‌ريزهاي دشمن نزديك شدند و ازآنجاکه در اين منطقه آتش تهيه اجرا نشد، قواي عراقي مستقر در خاك‌ريزهاي مقابل اين منطقه، به طور كامل غافل‌گير شدند. نيروهاي ايراني تكبيرگويان در04:00 سی‌ویکم اردیبهشت، به سنگرهاي بعثي‌ها هجوم بردند و افراد دشمن، بدون هيچ مقاومتي تسليم شدند (همان: 530). فرماندهی عملیات الله ‌اكبر را سرهنگ زرهي ستاد مسعود منفرد ‌نیاکی فرمانده لشکر 92 زرهی اهواز به عهده داشت (جعفري، 1398: 50). خلبانان هوانيروز طی این عملیات، با 24 فروند بالگرد و انجام 240 ساعت پرواز، 315 نفر مجروح را تخليه و یازده تُن بار و مهمات را جابه‌جا کردند (کریم‌زاده و پايخان، 1390: 65). در این عملیات، تپه‌های الله ‌اکبر و منطقه‌ شحیطیه آزاد شدند و 39 نفر از نیروهای خودی به شهادت رسیدند و 156 نفر مجروح شدند (پورداراب، 1387، ج 9: 527). در مقابل، پانصد نفر از نیروهای دشمن کشته و زخمی شدند و 700 نفر نیز به اسارت در آمدند. همچنین صد دستگاه تانک و نفربر عراقی منهدم شد و مقدار قابل‌توجهی تجهیزات و مهمات به غنیمت رزمندگان ایران اسلامی در آمد (جعفري، 1398: 50). مآخذ: اشكان‌فر، سيدعلي و عبدالله هاديان، نيروي زميني ارتش در هشت سال دفاع مقدس، تهران: معاونت طرح و برنامه نیروی زمینی ارتش، 1371؛ اطلس جنگ ايران و عراق، چ 4، تهران: مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس‌، 1392؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیایی حماسی 1، چ 5، تهران: صریر، 1391؛ پورداراب، سعيد، ضربه‌هاي پي‌در‌پي، تقويم تاريخ دفاع مقدس، ج 9، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1387؛ جعفري مجتبي، اطلس نبردهاي ماندگار، چ 50، سوره سبز، تهران: 1398؛ حسینی؛ سیدیعقوب، عملیات الله ‌اکبر، تهران: ایران سبز، 1393؛ حسینی، سیدیعقوب و دیگران، ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، ج 2، نبردهای غرب اهواز و سوسنگرد، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1394؛ كريم‌زاده، اردشير و صفر پايخان، حماسه‌هاي ماندگار هوانيروز، چ 3، تهران: سوره سبز، 1390.
+الله اکبر عملیات پشتیبانی، در سی‌ویکم اردیبهشت ۱۳۶۰. این عملیات در منطقه عمومی سوسنگرد با هدف تصرف ارتفاعات الله اکبر، در 04:00 بامداد در 31/2/1360 با رمز یا رسول‌الله (ص) آغاز شد (جعفری، 1398: 50). هوانیروز در این عملیات جهت پشتیبانی از یگان‌های تک‌ور، بالگرد‌های خود را در اهواز مستقر کرد تا بتواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، به نیازهای عملیاتی جواب دهد. حضور سه تیپ زرهی و مکانیزه دشمن در این منطقه و مقاومت سرسختانه آن در برابر رزمندگان ایران و عدم باور آن‌ها مبنی‌بر اینکه می‌بایست خاک جمهوری اسلامی را ترک کنند؛ عملیات را بسیار پیچیده، سنگین و حساس کرد. تیم‌های آتش مستقر در فرودگاه اهواز از همان ساعات اولیه عملیات، با حضور در خط مقدم جبهه و انهدام تانک‌ها و نفربرهای دشمن مقاومت آن‌ها را درهم شکسته و حرکت یگان‌های زمینی به‌منظور اخذ تماس و حرکت به‌سوی اهداف از پیش تعیین‌شده را تسهیل نمودند. در جناح شمالی میدان نبرد و زمانی که نیروهای تک‌ور تیپ ۳ زرهی و رزمندگان بسیجی به میدان مین ناشناخته برخورد کردند و گردان‌های ۱۴۵ و ۲۶۱ تانک زیر آتش شدید سلاح‌های ضد تانک دشمن قرار گرفتند، بالگردهای کبرا در اسرع وقت و با رشادت به کمک رزمندگان ایران اسلامی شتافتند و با انهدام تانک‌ها و سلاح‌های ضد زرهی عراقی، موجب پیشروی نیروهای خودی را فراهم آوردند تا عملیات دچار وقفه و مشکل نشود. در مدت شش روزی که این عملیات ادامه داشت، خلبانان کبرا حتی یک‌لحظه نیروهای رزمنده زمینی را که با مقاومت سرسختانه، حجم سنگین آتش دشمن و همچنین گرمای سخت منطقه عملیات درگیر بودند؛ تنها نگذاشتند و تمام حرکات و پاتک‌های دشمن را را زیر نظر گرفتند و خنثی کردند و در آخرین اقدام، تک نیروهای عراقی را که در منطقه گردان ۲۹۳ زرهی صورت گرفته بود، خنثی نمودند و آنان را از محاصره نجات دادند. علاوه بر این خلبانان ازجان‌گذشته بالگردهای ۲۱۴ و شنوک و 205 جهت رساندن نفرات، مهمات، تسلیحات و اقلام آمادی به نقاط مختلف جبهه و نیز تخلیه مجروحین و بالگردهای ۲۰۶ در شناسایی و کسب اطلاعات لازم و توجیه فرماندهان و خلبانان کبرا در شش روز عملیات، پروازهای بسیار خوب و شایسته‌ای انجام دادند و در نهایت این عملیات، با پیروزی کامل و کسب کلیه اهداف محقق شد (کریم‌زاده و پایخان، 1390: 65). مآخذ: جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: ایران سبز، 1398؛ کریم‌زاده، اردشیر و صفر پایخان، حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس شهریور 1359- مرداد 1367، تهران: سوره سبز، 1390.
+الله اکبر، پادگانی است در اسلام‌آباد غرب به وسعتی در حدود 437 هکتار که در 1337 هجری شمسی، به نام پادگان «انوشکان» به بهره‌برداری رسید و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به نام پادگان الله اکبر مزین شد. این پادگان در کیلومتر 1 جاده اسلام‌آباد به‌سمت قصرشیرین قرار دارد و از شمال به جاده اسلام‌آباد- قصر‌شیرین، از جنوب به رودخانه امیرآباد، از شرق به زمین‌های اتکا و از غرب به زمین‌های زراعی امیرآباد منتهی می‌شود. دارای دو قسمت است. قسمت اول: قسمت غربی، محل استقرار یگان‌های مانوری و ستاد تیپ می‌باشد. قسمت دوم: قسمت شرقی، محل منازل سازمانی تیپ و استقرار خانواده‌ها به‌صورت مجزا می‌باشد (سند، مهندسی تیپ). این پادگان در طول هشت سال دفاع مقدس، همواره نقش بسیار ارزنده و جامعی در تدارکات و آموزش یگان‌های رزمی، نیروهای مردمی و تخلیه مجروحان جنگی داشته است (سند، رکن سوم تیپ). پس از انقلاب اسلامی و آغاز فعالیت گروهک‌های محارب، یگان‌های پیاده و تانک جهت مقابله با ضدانقلاب، از پادگان خارج شدند و فقط باقی‌مانده یگان‌ها و خدمات در پادگان باقی ‌ماند و ازآنجایی‌که فاصله پادگان تا مرز کوتاه می‌باشد، تعدادی از یگان‌های بسیج از جمله تیپ‌المهدی (عج) کرمانشاه و تیپ انصارالحسین (ع) همدان برای مدتی در پادگان اسکان داده شدند. این پادگان با توجه به نزدیکی به مناطق عملیاتی در غرب کشور، در تدارک نیروها و همچنین سازمان‌دهی و آموزش گروه‌های عشایری و اعزام آن‌ها به نوار مرز، نقش بسیار مهمی داشته است (سند، رکن سوم لشکر). این پادگان در طی هشت سال دفاع مقدس، بارها به‌صورتِ گسترده توسط هواپیماهای دشمن بمباران‌ شد. تهاجم گسترده نیروهای عراقی به‌سمت محورهای قصرشیرین و گیلان غرب در اواخر جنگ در 31/4/۱۳67 آغاز شد. در نهایت با پشتیبانی ارتش مزدور عراق، نیروهای 5000 نفری منافقین، از جاده قصرشیرین به‌سمت سرپل ذهاب و اسلام‌آباد غرب پیشروی کردند. در این زمان تعداد اندک کارکنان تیپ به سرپرستی سرهنگ برزو سلیمی معاون وقت تیپ 1 زرهی اسلام‌آباد، به مقاومت و درگیری علیه نیروهای منافق پرداختند؛ اما متأسفانه پادگان به تصرف نیروهای منافق در آمد و سقوط کرد و سرهنگ سلیمی در جلوی پاسدارخانه تیپ، توسط منافقان کشته شد و به درجه شهادت نائل آمد (اسناد و مدارک رکن سوم تیپ). مآخذ: اسناد، رکن سوم لشکر ۸۱ زرهی؛ اسناد، رکن سوم تیپ الله اکبر؛ اسناد، مهندسی تخصصی تیپ.
+النازعات، جلد 94 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکدۀ دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته مسعود فرهمندزاده از فرماندهان جنگ است که در اسفند 1389 نوشته شده و در آن، به حوادث جنگ تحمیلی در خرداد 1367 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ ��صویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشاریافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب توسط سرهنگ پیاده ستاد احمد حیدری، ویراستاری شده است. در بخشی از کتاب آمده است: حجت‌الاسلام سيدعلي خامنه‌اي رئيس‌جمهور وقت گفت: «ما به استقبال خطر مي‌رويم. آنجا كه اين خطر براي دفاع از حق ملت لازم باشد، شجاع و ذي‌حق هستيم». آري اين‌گونه دلاورمردان ارتش جمهوري اسلامي ايران با شجاعت در جايگاه ممتاز خود و با دفاع از مرزهاي زميني، هوایي و دريايي ايران عزيز؛ سينه‌هاي مردانه را روبه‌روي دشمن سپر كردند و آشكارا از شرف و حيثيت خود دفاع نمودند. تحولات جديد در جبهه‌ها با انجام عمليات‌هاي برنامه‌ريزي‌شده و با وارد‌آوردن ضربات متعدد دشمن، پيروزي را براي مردم ايران به ارمغان آورد. از آن جمله مي‌توان به اجراي عمليات بيت المقدس 7 كه منجر به اسارت حدود 2000 نفر از نظاميان دشمن بعثي شد‌؛ غرش توپ‌هاي دلاوران يگان‌هاي توپخانه و فعاليت چشمگير خلبانان نيروي هوایي و هوانيروز ارتش جمهوري اسلامي كه به پشتيباني از نيروهاي ظفرمند ایران اسلامی در ميدان رزم حاضر شدند و بر سر دشمن تاختند و پيروزي را نصيب قوای ما کرد، اشاره داشت. نيروي دريايي شجاع ارتش نيز در دفاع از مرزهاي آبي ايران عزيز، مردانه روبه‌روي دشمن ایستاد و دشمن را در مرز خاكي خود محصور و رؤياي دسترسي به دريا را براي او به كابوسي دهشتناك بدل و او را عاجز كرد. نیروی دریایی ارتش در اين مرحله نيز با انجام رزمایش عظيم ذوالفقار 3، عظمت و توان اين نيرو را به دشمن نشان داد و به او تفهيم کرد كه این نيرو کاملاً آماده و هوشیار است. اين رزمایش، باعث سربلندي نيروي دريايي و ارتش جمهوري اسلامي و سربلندي ملت ايران شد. کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ:  فرهمندزاده، مسعود، النازعات، تقویم تاریخ مقدس، ج 94، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+الهی، منصور، (1332) خلبان هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. ششم اسفند، در اهواز متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در چهاردهم شهریور 1353 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. دروس زبان و دروس علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای بونانزا، در فرودگاه قلعه‌مرغی در ششم خرداد ۱۳۵۴ به اتمام رساند. در نهم دی ۱۳۵۴ جهت طی دوره خلبانی جت، به پایگاه هوایی ونس واقع در اوکلاهمای آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور و دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی، در دوم آبان ۱۳۵۶ به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی در کابین عقب هواپیمای اف ۴، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل‌ شد. دوره آموزشی کابین عقب هواپیمای اف ۴، در ۲۴ آبان ۱۳۵۷ خاتمه یافت و به پایگاه نهم شکاری بندر عباس انتقال یافت (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیری شرکت داشت که برخی از آن‌ها از این قرارند: عملیات کمان 99 (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 75)، در چهارم آذر 1359 یک دسته سه‌فروندی مرکب از هواپیماهای اف 4 دی (دو فروند) و جنگنده اف 5 اف (یک فروند دوکابینه) به خلبانی عباس دوران، احمد نادی، منصور قریشی، منصور الهی (خلبانان اف 4) جهت انهدام تأسیسات برق عراق به پرواز در آمدند (موسوی و دیگران، 1398، ج 5: 36). او یکی از خلبانانی بود که در عملیات بیت‌المقدس مبادرت به اجرای مأموریت آتش و پوشش هوایی منطقه عملیات و یا بمباران راهبردی و قطع عقبه دشمن کرد (خلیلی و دیگران، 1399، ج 15: 154). ستوان‌‌یکم الهی به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از ۲۴ شهریور۱۳۶۰ به دریافت سه ماه ارشدیت نائل آمد. سروان الهی دوره آموزشی کابین عقب هواپیمای اف ۴ را در ششم آذر ۱۳۶۴ در پایگاه یکم شکاری به پایان رساند و به پایگاه نهم شکاری بندر عباس بازگشت. از پانزدهم شهریور ۱۳۶۵، به پایگاه سوم شکاری همدان منتقل‌ شد. به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از یکم مهر ۱۳۶۷ به ده ماه ارشدیت نائل آمد‌. از نوزدهم اردیبهشت ۱۳۷۱، به سِمت افسر ستاد عملیات هوایی دایره طرح‌های عملیاتی معاونت عملیات پایگاه سوم شکاری منصوب ‌شد. سرهنگ‌دوم الهی به علت جدیت در امور عملیاتی، از هشتم آذر ۱۳۷۱ به دریافت چهار ماه ارشدیت نائل آمد. از چهاردهم دی ۱۳۷۲، به سِمت رئیس شعبه عملیات تاکتیکی پایگاه سوم شکاری انتصاب یافت. سرهنگ الهی دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۴ را در ۲۷ اسفند ۱۳۷۴، با موفقیت به پایان رساند. دوره هشتم دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش را در هفدهم فروردین ۱۳۷۸، با موفقیت به پایان رساند و به پایگاه چهاردهم شکاری مشهد منتقل ‌شد تا به‌عنوان هنرآموزگار با هواپیمای میراژ پرواز کند. سرهنگ الهی دوره هنرآموزگاری هواپیمای میراژ اف ۱ را با موفقیت در ۲۴ خرداد ۱۳۷۸ به اتمام رساند و به سِمت جانشین معاونت عملیات پایگاه چهاردهم شکاری امام رضا (ع) منصوب ‌شد. از دوم شهریور۱۳۸۰، به‌عنوان معاون عملیات پایگاه چهاردهم شکاری امام رضا (ع) تعیین شد. سرهنگ الهی از شانزدهم اردیبهشت ۱۳۸۲، به معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش مدیریت ارزیابی، یکنواختی و سپس در دوازدهم آذر ۱۳۸۲، به معاونت آموزش نیروی هوایی ارتش منتقل و به سِمت جانشین مدیریت آموزش پایه آن معاونت منصوب شد. از پانزدهم تیر ۱۳۸۴، به پایگاه نهم شکاری بندر عباس منتقل و به‌عنوان جانشین فرمانده آن یگان تعیین‌ شد. سرهنگ الهی از یکم خرداد ۱۳۸۵ به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد و تا این زمان، در مجموع ۲۴۸4 ساعت پرواز داشته است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 15 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 5 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+الولید ر.ک به اچ۳، تک هوایی، نیروی هوایی.
+الولید، عملیات هوایی، سوخت‌رسانی، پس از حمله هوایی رژیم بعث عراق به پایگاههای کشور و آغاز جنگ تحمیلی ازسوی عراق در 31 شهریور1359، تعدادی از پایگاههای هوایی ایران براثر حملات هوایی عراق دچار خسارت و آسیبهای جدی شدند، لذا فرماندهان و مسئولین عملیاتی نیروی هوایی ارتش تصمیم به گسترش تعدادی از هواپیماها گرفتند. ازجمله در نخستین ساعات روز یکم مهر 1359، هواپیماهای سوخترسان پایگاه یکم ترابری به‌منظور حفظ توان رزمی و جلوگیری از بمبارانهای احتمالی رژیم بعث عراق، به پایگاههای اصفهان و شیراز گسترش ‌یافتند. هواپیماهای گسترش‌یافته و سوخترسان به هواپیماهای تحت پوشش (گشت رزمی هوایی) جنگندههای اف 4 دی که از مهرآباد قصد نفوذ به خاک عراق داشتند، در دو نوبت رفت ‌و برگشت، سوخترسانی میکردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 30: 33). استعداد عملیاتی هواپیماهای سوخترسان در شهريور 1359 شامل پانزده فروند واگذاری هواپیمای بوئینگ 707 با چهارده کروی پروازی، هواپیمای بوئینگ 747 با یازده فروند و یازده کروی پروازی بود. فرماندهان ترابری هوایی نیروی هوایی که ازجمله هواپیماهای سوخترسان بوئینگ بود؛ از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان دفاع مقدس به این شرح بودند: پایگاه مهرآباد: سپهبد خلبان داریوش امیرفضلی، مهرآباد (1356- 1358)، سرهنگ خلبان بهزاد معزی (1358- 1359)، سرهنگ خلبان حیدر صفری، (1359- 1360)، سرهنگ ناوبر محمد نعمتالهی (1360- 1364) و سرهنگ خلبان عباس محسنی (1364- 1367) و پایگاه شیراز: سرهنگ ناوبر جواد عظیمی (1360- 1362)، سرهنگ ناوبر هوشنگ زکیخانی (1362- 1364) و سرهنگ خلبان حسن کاویانپور، (1364- 1367). دومین مأموریت مهم هواپیماهای تانکر، عملیات سوخترسانی گردانهای ترابری تاکتیکی است. هواپیماهای سوخترسان در طول دفاع مقدس، شبانه‌روز بالا بودند و پرواز می‌کردند. کلیه هواپیماهایی که سیستم سوختگیری هوایی داشتند، به این هواپیماهای سوخترسان وابسته بودند. حضور آن‌ها در آسمان ایران اطمینان خاطری برای هواپیماهای شکاری مخصوصاً در طول شب بود. سوختگيري هوايي كه به آن سوختگيري حين پرواز و يا سوختگيري هوابه‌هوا و یا سوخترسانی نيز مي‌گويند، روشي است براي انتقال سوخت از يك هواپيما به هواپيماي ديگر. اين امر هواپيماي در حال مأموريت را قادر مي‌سازد مدت طولاني‌تري پرواز و با اطمينان بيشتر و دقيقتر نسبت به انجام مأموريت خود اقدام کند. این یک امتیاز برای نیروی هوایی هر کشوری است که هواپیمای تانکر را داشته باشد. سوختگیری و سوخترسانی هوایی، یک روش یا متد بسیار مفید و کارآمد برای افزایش کارایی جنگندهها در رزم هوایی است. در ایران آموزش سوختگیری هوایی از 1353 آغاز شد و اثر خود را در همان سال اول جنگ بهویژه در پانزدهم فروردین 1360 در مأموریت بسیار بزرگ حمله به اچ 3 که با انجام چهار بار سوختگیری هوایی به لیدری سرگرد فرجالله برات‌پور انجام گرفت، شهرت جهانی بهویژه در کشورهای درحال‌توسعه پیدا کرد؛ چراکه این مأموریت‌ یکی از متهورانه‌ترین، با کلاس‌ترین و پیچیده‌ترین مأموریت‌های هوایی دنیاست. این ‌را دیگران گفتند و ما در اسناد غیر ایرانی خواندیم (تاریخ شفاهی، مصاحبه با امیر نصیرزاده، 1391). قبل از پرداختن به نقش هواپیماهای تانکر این پرسش مطرح است: آیا واقعاً بدون سوختگیری هوایی، انجام عملیات محیرالعقولی مثل حمله به اچ 3 ممکن بود؟ در عملیاتی که در پانزدهم فروردین 1360 (چهارم آوریل 1981) انجام شد، هشت فروند هواپیمای فانتوم از پایگاه هوایی همدان با مهمات کامل به پرواز درآمدند و برروی دریاچه ارومیه طی یک قرار ملاقات از قبل تعیین‌شده، در ارتفاع بسیار پائین حدود 300 متری زمین برابر با 1200پا سوختگیری هوایی انجام دادند. این امر یعنی سوغاتی هوایی در این ارتفاع، بسیار خطرناک و احتیاج به مهارت بالای خلبان هواپیمای سوخترسان یا تانکر و مسئول سوختگیری هوایی (بوماپراتور) داشت؛ چون کوچک‌ترین اشتباه، باعث تصادم هوایی و سانحه‌ای بزرگ می‌شد. نکته جالب‌توجه در باب این موضوع این می‌باشد که سوختگیری هواپیماهای 707 و فانتوم، در سکوت کامل رادیویی انجام شد و این کار بسیار بی‌نظیر و بدون مثال در جهان بود. در توضیح باید گفت بوماپراتورهای هواپیمای سوخترسان یا تانکر 707 برروی دریاچه ارومیه با حرکات دست و روشن‌کردن لحظهای چراغ‌های هدایت، هواپیماهای فانتوم را برای نزدیک‌شدن عمل سوختگیری هوایی راهنمایی می‌کردند. بعد از سوختگیری هوایی، هشت فروند فانتوم ارتفاع خود را به حداقل ممکن رسانده و با سرعت زیاد روی مرز ترکیه و عراق بر درهای موسوم به «عروسک‌ها» مسیر خود را ادامه دادند. پرواز در این مسیر با ارتفاع بسیار پائین از لابه‌لای دره‌ها، بسیار خطرناک بود. ازآنجایی‌که در ارتفاع بسیار پائین پرواز می‌کردند، سوخت آن‌ها هرلحظه کمتر می‌شد. تانکرهای 747 نیز با برنامه‌ریزی قبلی از کشور سوریه به پرواز درآمدند و در محل ایستایی که از قبل تعیین‌شده بود، مشغول گشت‌زنی شدند و منتظر رسیدن این هشت فروند فانتوم بودند. سرانجام تانکرهای سوخترسان و هواپیمای فانتوم در محل از قبل ‌تعیین‌‌شده، یکدیگر را پیدا کردند و سوختگیری مرحله دوم را به‌‌سلامت انجام دادند. بعد از اتمام سوختگیری هوایی، فانتومها به سه دسته تقسیم‌شده و در ارتفاع بسیار پائین، وارد مرز عراق برای حمله به پایگاه‌های هوایی الولید شدند. تا اینکه هواپیماهای فانتوم در ارتفاع بسیار پائین و سرعت بسیار بالا، این سه پایگاه را پیدا و هر سه پایگاه را بمباران کردند. بعد از اتمام بمباران، هر هشت فانتوم سمت هواپیمای سوخترسان یا تانکر در کشور سوریه را گرفتند؛ ولی یکی از فانتومها به دلیل اصابت گلوله‌های دشمن دچار آسیب‌دیدگی شده بود و نمی‌توانست به ادامه پرواز تا پایگاه خود ادامه دهد. بنابراین با همراهی سوخترسان یا تانکر، دریکی از پایگاه‌های فرعی سوریه به‌سلامت نشست و هفت فروند دیگر سوختگیری مرحله سوم را در آسمان عراق انجام دادند. بعد از اتمام سوختگیری، با حداکثر سرعت سمت کشور را گرفتند و با رسیدن برروی دریاچه ارومیه که عقربه‌های بنزین نشان از کمبود بنزین را نشان می‌داد، هواپیمای سوخترسان یا تانکر 707 منتظر هواپیماهای فانتوم بود که آخرین مرحله سوختگیری هوایی برروی این دریاچه با موفقیت انجام شد و فانتومها به‌سلامت در پایگاه خود به زمین نشستند. فانتوم آسیب‌دیده نیز بعد از تعمیر در سوریه به همراه یک فروند هواپیمای سوخترسان یا تانکر اعزامی از ایران به کشور بازگشت (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 8: 81 و 153). بدیهی است انجام این عملیات بزرگ بدون سوختگیری هوایی امکانپذیر نبود. مآخذ: تاریخ شفاهی، مصاحبه با امیر سرتیپ خلبان عزیز نصیرزاده، معاون هماهنگ‌کننده و فرمانده اسبق نیروی هوایی ارتش، باغ موزه دفاع مقدس، سیزدهم اردیبهشت 1391؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 30، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+الیاسی، حسین، (1340- ‌1367) شهید، فرمانده گروهان 1 گردان 798 تکاور ممتاز لشکر 23 نیروهای مخصوص نیروی زمینی ارتش. پانزدهم اسفند، در تهران زاده شد. پدرش، علی‌اصغر و مادر گرام��‌اش، سکینه علی نام داشتند. دو برادر و سه خواهر داشت. تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را در زادگاهش گذراند و در 1359، دیپلم برق گرفت (سند: 1110/م/58). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، با شماره شناسایی 60083654 در شانزدهم آذر 1360، به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای گذراندن دوره مقدماتی‌ رسته‌ای، در شانزدهم آذر 1363 به مرکز پیاده شیراز عزیمت کرد و پس از اتمام دوره در اول فروردین 1365‌، به لشکر 23 نیروهای مخصوص اختصاص یافت و به‌عنوان فرمانده گروهان 3 گردان 176 تیپ 2 آن لشکر، سازماندهی و مشغول خدمت شد. از دهم اسفند 1365، به‌عنوان فرمانده گروهان 1 گردان 798 تکاور ممتاز انتصاب یافت (پرونده خدمتی). به‌عنوان فرمانده گروهان در منطقه، رشادت‌ها ودلاوری‌های زیادی را از خود به ‌جا گذاشت و تا لحظه شهادت، زبانزد خاص و عام بود (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/49). 24 ماه در معیت رزمندگان لشکر 23 نیروهای مخصوص در مناطق عملیاتی غرب کشور خدمت کرده بود که سرانجام در بیست‌ویکم فروردین 1367 در منطقه عملیاتی بیت‌المقدس 5، هنگام درگیری با قوای عراقی به شهادت رسید و مفقود‌الجسد شد (پرونده شهادت). پیکرش پس از نُه سال تفحص، کشف و با شکوه فراوان در تهران تشییع و در قطعه‌ 53 بهشت‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (گلزار شهدا). پدر شهید می‌گوید: «حسین الیاسی از همان ابتدا، عاشق وطن و خاک میهن خود بود تا اینکه جنگ تحمیلی شروع شد و وظیفه خود دانست که برود و از ناموس و کشورش دفاع کند. وقتی حسین می‌‌خواست به جبهه برود، من و مادرش خیلی ناراحت بودیم. می‌‌گفت: ناراحت نباشید من سعی می‌‌کنم زود به شما خبر بدهم که حالم خوب است و برایتان حتماً نامه می‌‌نویسم و شما را از حال خودم با خبر می‌‌کنم. اوایل هم دقیقاً همین طور بود. کارهای بسیجی‌ها را انجام می‌‌داد. برایشان مهمات می‌‌برد و ... اما در عملیات بیت‌المقدس 5 بود که به جلو اعزام شد. یک شب قبل از آن، پیش ما بود و به ما گفت: من را حلال کنید. شاید دیگر برنگردم و شهید شوم. ما می‌‌گفتیم دیگر از این حرف‌ها نزن. حسین رفت و فردایش به همراه پنج تن از دوستانش به عملیات بیت‌المقدس 5 رفتند و در پنجوین، هر پنج نفر آن‌ها شهید شدند. حتی یکی از آن‌ها برای ما تعریف نكرد که چه اتفاقی افتاده و فقط به ما گفتند که حسین شهید شده است. بعد از چند روز، یکی از دوستانم به من گفت که اخبار رادیو عراق اعلام کرده که یک سری از افرادی که در عملیات بیت‌المقدس بوده‌اند، اسیر شدند و اسامی آن‌ها را خواندند که اسم حسین الیاسی هم در آن‌ها بود و ما خوشحال شدیم که حسین زنده است و بر می‌گردد؛ اما بعد از نُه سال، تکه‌هایی از استخوان‌های حسین را برای ما آوردند و دیگر امیدی برای برگشتن حسین نداشتیم (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/49- 50). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1110/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 1، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1394.
+ام 47 ام، نوع به‌سازی‌شده تانک ام 47 می‌باشد که سال‌هاست در خدمت ارتش ایران بوده و اکنون با قراردادن موتور و جعبه دنده و سامانه آتش ام 60 آی 1 و سایر تجهیزات در قسمت‌های دیگر، از هرنظر، برتری قابل توجهی نسبت به تانک ام 47 پیدا کرده است (هیئت تحریریه مدیریت آموزش معاونت آموزشی نیروی زمینی ارتش، 1388: 86). ایران بین سال‌های 1958 تا 1995 میلادی، دست به خرید 400 عراده از این تانک، به شکل دست دوم زد. با آمدن تانک‌هایی مانند ام 48 و ام 60 و چیفتن، این تانک از چشم افتاد. درحالی‌که ایران در همان زمان رژیم گذشته در ایران (در دهه 1970)، دست به ارتقای تانک‌های ام 47 خود به نسخه ام 47 ام زده بود‌؛ ولی درجریان جنگ ایران و عراق، به دلیل ضعف در برابر همه تانک‌های عراقی، معمولاً برای پشتیبانی آتش به کار می‌رفت (سایت جنگاوران). این تانک بعد از جنگ کره؛ در پاکستان در نبرد با هند در سال 1965 و 1971، جنگ 1967 اعراب و اسرائیل برای اردن، درگیری بین یونان و ترکیه در 1974‌، نبرد بر ضد پ.ک.ک در دهه 1980 و 1990 در ترکیه و جنگ ایران و عراق استفاده شد. ایتالیا بزرگ‌ترین مشتری این تانک بود و بیش از 2480 عراده، آلمان شرقی 1120 عراده، فرانسه 856 عراده، ترکیه 1340 عراده، کره جنوبی 530 عراده، عربستان 131 عراده و اردن 49 عراده از این تانک را خریداری کرده بودند. امروزه این تانک از خدمت تمامی کشورهای که آن را به خدمت گرفتند (حدود بیست ارتش‌)، خارج شده و به غیر از دو ارتش، یکی اسپانیا که 22 عراده آن را با برداشتن برجک و نصب جرثقیل، تبدیل به خودروی ریکاوری کرده و دیگری ارتش جمهوری اسلامی ایران، در هیچ ارتشی استفاده نمی‌شود. این تانک بین سال 1958 تا 1959، به شکل دست دوم وارد ایران شد. ایران 400 دستگاه از این تانک دریافت کرد که همگی از نوع ام 47 نسخه قدیمی بود؛ ولی در دهه 1970 یعنی پیش از انقلاب، اکثر آن‌ها به مدل ام 47 ام ارتقا یافتند. این ارتقا، شامل نصب موتور دیزل ام 60 آی و نصب سامانه آتش تانک ام60 آی 1 بود و همچنین کمک‌راننده که کنار راننده قرار داشت، حذف شد و به‌جای آن میزان بیشتری مهمات قرار گرفت. این ارتقا در ایران، برروی تانک‌های ام 47 ایرانی و پاکستانی انجام گرفت. ام 47 با سن شصت سال، بین سال‌های 1951 تا 1953 یعنی در زمان جنگ کره تولید شد. 9000 عراده از این تانک ساخته شده بود که عملاً تا اواخر همان دهه 1950، با تانک‌های ام 48 و سپس با تانک‌های ام 60 جایگزین و یا به کشورهای دیگه فروخته شدند. ایران همچنان این تانک را در خدمت دارد و تنها کاربرد نظامی آن در جنگ ایران و عراق‌؛ برای پشتیبانی آتش غیر مستقیم بود. ایران دارای حدود 130 تا 160 عراده ام 47 می‌باشد. پروژه‌های سبلان و تیام، روی این تانک اجرا شد که هر دو شامل نصب توپ 105میلی‌متری تعویض برجک و استفاده از سامانه آتش کت 72 ساخت اسلوانی (efcs-3 نسخه داخلی سامانه‌) می‌باشد. در نهایت همچنان تعداد زیادی ام 47 مجهز به توپ نود میلی‌متری، در ایران در حال خدمت هستند و همان‌طوری‌که در بالا گفته شد، عملاً تنها برای پشتیبانی نیروی پیاده آن هم با سامانه آتش قدیمی مؤثر می‌باشند (سایت جنگاوران). مأموریت اصلی یگان‌های تانک، نزدیک‌شدن به دشمن و انهدام نیروها با استفاده از قدرت آتش، مانور و ضربت با هماهنگی سایر جنگ‌افزارهاست (‌ شکوهی و دیگران، 1390: 3). ویژگی‌های این تانک عبارت است از: تحرک، حفاظت زرهی، قدرت آتش، عمل ضربت، قابلیت انعطاف و مخابرات عالی. مقدورات یگان‌های تانک شامل: قابلیت مانور و اجرای آتش قوی با حفاظت زرهی در رزم، قدرت تفرقه سریع و حرکت از یک منطقه به منطقه دیگر، قدرت تمرکز سریع، قدرت مقاومت قابل ملاحظه در مقابل جنگ‌افزارهای نوین، قدرت درگیری و قطع درگیری سریع با دشمن، قدرت اجرای تک‌های محدود و خرد‌کننده است. محدودیت‌های تانک‌ها عبارتند از: تشکیل هدف بزرگ به خاطر جثه آن، سنگینی وزن، محدودیت دید، اشکال در تدارکات و نگهداری، عدم تحرک در زمین‌های پر عارضه و کوهستانی، احتیاج به پشتیبانی نزدیک، آسیب‌پذیری در برابر حملات هوایی دشمن، احتمال کشف موضع پس از روشن‌شدن تانک به علت صدای زیاد موتور، زمان‌بربودن احداث موضع برای تانک (حقیقت‌فر و اسدی، چاپ اول، 1397: 10- 12). مشخصات: تانک ام 47 ام خودرویی است رزمی، تمام‌شنی و با محیط مریی کم. این تانک، دارای چهار خدمه می باشد که عبارتند از فرمانده، راننده، توپچی و فشنگ‌گذار. این تانک دارای سه دهلیز راننده، جنگی، موتور و جعبه‌دنده می‌باشد (معاونت آموزشی نیروی زمینی ارتش، 1375: 85). وزن خالص: 44 تُن و 265 کیلوگرم، وزن آماده‌به‌جنگ: 46 تُن و 752 کیلوگرم؛ سرعت مجاز در دنده قوی: شانزده کیلومتر در ساعت و در دنده سریع، پنجاه کیلومتر در ساعت و در دنده عقب: هشت کیلومتر در ساعت؛ شعاع عمل: 600 کیلومتر؛ گدار قابل عبور:67/1 متر بدون تجهیزات؛ گدار قابل عبور: چهار متر با تجهیزات؛ شیب قابل عبور: شصت درصد؛ سیستم الکتریکی: 24 ولت؛ ‌تعداد باطری‌های تانک ام47 ام: شش باطری دوازده ولت صد آمپر ساعت؛ مانع قابل عبور: 91 سانتی‌متر؛ گنجایش سوخت و نوع آن: 1512 لیتر گازوئیل؛ روغن ‌موتور و نوع آن: 20/49 لیتر چهار فصل؛ روغن جعبه‌دنده و نوع آن: 3/64 لیتر روغن 10 (همان، ص 85 و 86). جنگ‌افزارهای تانک ام47 ام شامل: توپ 90 م.م‌، تیربار 7/12 م.م و تیربار 62/7 م.م هم‌محور است. مهمات همراه تانک ام 47 ام عبارت است از: 78 تیر توپ 90 م.‌م، 1100 فشنگ تیربار 7/12 م‌.م، 6750 فشنگ تیربار 62/7 م‌.م، هشت نارنجک دستی و توپ 90 م.م ام 36 (همان، 175). لشکر 77 پیاده خراسان در عملیات آفندی ثامن‌الائمه (ع) با به‌کاربردن گردان‌های 291 و 246 تانک ام 47 ام و گردان رزمی 37 زرهی شیراز با گردان 239 تانک‌ مختلط، باقدرت در این عملیات حضوری فعال داشتند (سروری، 242 تا 239: 1380). در عملیات پدافندی شوش در 23/12/1360 سه روز قبل از عملیات فتح المبین، نیروهای عراقی با اطمینان از حمله قریب‌الوقع ایران، در اولین ساعات بامداد 29/12/1360 اقدام به حمله کردند و با برهم‌زدن سازمان رزم‌ نیروهای ایران، منطقه سرپل را در غرب شوش و دشت رقابیه بازپس گرفتند و برای رسیدن (مسلط‌شدن) به یک خط محکم پدافندی، به ساحل غربی رودخانه کرخه متکی شدند. لشکر 77 پیاده ‌خراسان با گردان‌های تانک 246 و 291 تانک ‌ام 47 ام و با کمک لشکر 92 زرهی اهواز، در برابر نیروهای دشمن شدیداً مقاوت و دشمن را وادار به شکست کردند (جعفری، مجتبی، 73:1386). در عملیات آفندی فتح‌المبین که نام آن با استخاره از آیه شریفه انا فتحنا لک فتحاً مبیناً انتخاب و در نیمه‌شب دوم فروردین 1361 در منطقه غرب شوش آغاز شد، گردان‌های 246 و 291 لشکر 77 پیاده خراسان با تانک‌های ام 47 ام، با آتش و قدرت مانور در این عملیات آفندی موفق، حضور فعال و چشم‌گیری داشتند (همان: 74). عملیات بیت‌المقدس از بزرگ‌ترین عملیات‌های نیروهای مسلح ایران بود که در 10/2/1361 آغاز و در 3/3/1361 تمام شد. هدف این عملیات، برای آزادسازی خرمشهر و اراضی اشغالی بود. تیپ 37 زرهی شیراز با گردان 239 تانک مختلط خود و به همراه لشکر 92 زرهی اهواز و تیپ 55 هوابرد و لشکر 3 فتح سپاه پاسداران، در قرارگاه عملیاتی فتح حماسه آفریدند و آزادی خرمشهر را به مردم عزیز هدیه دادند (بختیاری‌، 1380: 51). در عملیات آفندی رمضان که در 23/4/1361 در جنوب عراق، شمال‌شرقی شهر بصره و در منطقه شلمچه انجام گرفت؛ گردان‌های 246 و 291 تانک ام 47 ام از لشکر 77 خراسان، حضور چشم‌گیری داشتند (جعفری، مجتبی، 1386: 78). در عملیات آفندی مسلم‌بن ‌عقیل (ع) که در 9/7/1361 در منطقه سومار انجام گرفت، گردان تانک ام 47 ام از لشکر 64 ارومیه حضوری فعال داشت (همان: 82). درعملیات آفندی والفجر مقدماتی که در هفتم بهمن 1361 در منطقه عملیاتی چذابه– فکه انجام گرفت، گردان تانک‌های مختلط 239 تیپ 37 زرهی شیراز تحت ‌امر قرارگاه فرماندهی مشترک خاتم (ص) ارتش و سپاه پاسداران حضوری درخشان داشتند (لطف‌الله‌زادگان، 1392: 18). در عملیات والفجر 1 که در 21/1/1362 در محور جبل ‌فوقی یعنی شمال فکه انجام گرفت، گردان 239 تانک مختلط تیپ 37 زرهی شیراز حضوری فعال داشت (جعفری، مجتبی، 1386: 88‌) در عملیات والفجر 2 که در 29/4/1362 در محور پیرانشهر– حاج‌عمران آغاز شد، گردان 245 تانک ام 47 ام لشکر 64 پیاده ارومیه حضوری فعال داشت (همان: 89). در عملیات والفجر 4 که در 27/4/1362 در منطقه مریوان ‌بانه آغاز شد، گردان تانک ام 47 ام لشکر 28 پیاده سنندج حضوری درخشان داشت (همان: 94). در عملیات آفندی خیبر که در 3/12/1362 در منطقه عملیاتی هویزه آغاز شد، گردان‌های 246 و 291 تانک ام 47 ام لشکر 77 پیاده خراسان و گردان تانک ام 47 ام لشکر 28 پیاده سنندج حضور فعال و ایثارگرانه داشتند (همان: 96). در عملیات بدر که در ۱۹ اسفند ۱۳۶۳در منطقه هویزه آغاز شد و تا ۲۹ اسفند ۱۳۶۳ ادامه داشت، گردان‌های 246 و 291 تانک ام 47 ام از لشکر 77 پیاده خراسان وگردان تانک ام 47 ام لشکر 28 پیاده سنندج حضوری فعال داشتند (همان: 104). در عملیات آفندی والفجر 8 یا نبرد اول فاو که در 20/11/1364 انجام گرفت و ۲۹ فروردین ۱۳۶۵ با پیروزی نیروهای ایرانی به پایان رسید، گردان‌های 246 و 291 تانک ام 47 ام لشکر 77 پیاده خراسان، حضوری فعال داشتند (همان: 118) در منطقه پدافندی شرهانی که در 19/2/1365 طی عملیات محرم آزاد شد؛ گردان 275 تانک ام 47 ام لشکر 21 پیاده حمزه (ع) و گردان 245 تانک ام 47 ام لشکر 64 پیاده ارومیه در این عملیات پدافندی حضوری فعال داشتند (همان: 123). در عملیات آفندی کربلای 7 که در 13/12/1365 در منطقه حاج‌عمران، استان اربیل، کردستان عراق انجام گرفت، گردان جنگاوران لشکر 64 پیاده ارومیه و گردان 245 تانک ام 47 ام این لشکر در این عملیات حماسی و غرورآفرین و پیروزمند، حضوری فعال و چشم‌گیری داشتند و حضرت امام خمینی (ره) ضمن مکالمه تلفنی مستقیم با فرمانده عملیات، روز بعد با صدور پیامی خطاب به رزمندگان فرمودند: «شما با این عملتان، قلب مرا خشنود ساختید» (همان: 126). مآخذ: جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار عملیات نیروی زمینی در هشت سال دفاع مقدس‌، تهران: سوره ‌سبز، 1386؛ هیئت تحریریه مدیریت آموزش معاونت آموزش، رسته زرهی ویژه آموزش دانش نظامی دوره عالی، تهران: معاونت آموزش نیروی زمینی ارتش، 1379؛ شکوهی، حسین و دیگران، آئین‌نامه جنگ ضد زره، تهران: معاونت تربیت و آموزش نیروی زمینی ارتش، 1390؛ حقیقت‌فرد، محمد و محمدعلی اسدی، آئین‌نامه کاربردی گردان تانک در رزم ناهم‌تراز�� تهران: معاونت تربیت و آموزش نیروی زمینی ارتش، 1397؛ مؤلفین معاونت آموزش نیروی زمینی ارتش، رسته زرهی ویژه دوره مقدماتی، تهران: معاونت تربیت و آموزش نیروی زمینی ارتش، 1375؛ سروری، روح‌الله، عملیات ثامن‌الائمه (ع)، تهران؛ لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، والفجر مقدماتی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیات جنگ، 1392؛ بختیاری، مسعود، تهران؛ سایت جنگاوران.
+آماد همگانی (هنگ) فرماندهی آماد و پشتیبانی هوایی، تأسیس شعبه تدارکات در ۱۳۳۳، با هدف ایجاد سهولت در تأمین خواروبار مورد نیاز کارکنان، اولین گام در شکل‌گیری آماد همگانی نیروی هوایی می‌باشد. همگام با توسعه و گسترش نیرو، این شعبه از ۱۳۵۶ تغییر ساختار داد و به نام «هنگِ آماد همگانی» در مجموعه مرکز آماد و پشتیبانی یا لجستیک تهران، سازمان‌دهی شد و و با همین ساختار تا ۱۳۶۷ و آخرین روزهای دفاع مقدس، به مأموریتهای محوله پرداخت و با پایان دفاع مقدس، به آمادگاه آماد همگانی تغییر وضعیت داد (زینلی، 1394، ج 1 و تاریخچه) با شروع دفاع مقدس و به‌منظور هماهنگی با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط در زمینه تأمین کافی و به‌موقع اقلام آماد همگانی به‌ویژه اقلام طبقه ۱ و ۲ آمادی (اعم از وظیفه و پایور) به‌ویژه پشتیبانی مداوم و مطمئن از مأموریت یگان‌های گسترش‌یافته پدافند هوایی، فرماندهی اطلاعات و شناسایی اطلاعاتی (فاشا)، مهندسی و همچنین پشتیبانی از طرح‌های گسترش هواپیماها و جنگافزارها؛ نسبت به تشکیل کمیته‌ای مرکب از افسران و کارکنان باتجربه اقدام شد. این کمیته با وجود مشکلات فراوان تأمین اقلام حتی از منابع داخلی، با تلاش و پیگیری‌های مداوم، نیاز کارکنان و یگان‌های عملیاتی و گسترش‌های نیرویی را به میزان هزاران تُن از اقلام سررشته‌داری، شیمیایی، میکروبی، هسته‌ای و دیگر نیازمندی‌های مرتبط را در طول دفاع مقدس به‌خوبی تأمین و پشتیبانی کرد. کمک به ایجاد ارگان‌های کمک‌رسانی سریع ازجمله مرکز پشتیبانی آماد رزمی با هدف واکنش سریع در زمینه پشتیبانی از گسترش‌های رزمی، رزمایشی، مشارکت و فعالیت گسترده در این مرکز؛ از تلاش‌های ارزنده هنگ آماد همگانی در طول دوران دفاع مقدس می‌باشد (زینلی و دیگران، 1394: ج 1 و 2 و اسناد و گزارش‌های عملکردی). شایان ذکر است که پس از شهادت سرهنگ فنی محمدرضا کشواد مدیریت ماتریل وقت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نام این مجموعه از اواخر 1364، به مرکز پشتیبانی رزمی شهید سرتیپ کشواد مزین شد. مآخذ: اسناد و گزارش‌های عملکردی؛ تاریخچه؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج ۱ و 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 13۹۴؛ گزارش و عملکرد آماد و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش در دفاع مقدس.
+آماد و پشتیبانی، با شروع جنگ علیه ایران، یکی از عوامل اصلی امکان اجرای عملیات جهت مقابله با تهاجم عراق و غافل‌گیری، انجام لجستیک جنگ بود. پدافند هوایی با توجه به اینکه نیاز به تداوم عملکرد شبانه‌روزی و پوشش راداری و توپخانه‌ای و موشکی کامل در سطح کشور جهت مقابله با عراق را داشت، لذا آماد و پشتیبانی مداوم به نیروهای عمل‌کننده با توجه به وسعت جغرافیا آن بسیار سخت، با اهمیت و تعیین‌کننده در پیروزی در میدان نبرد بود. در مصوبات اولین شور ستادی در نیروی هوایی، تصمیم به تعیین یگان‌های پشتیبانی‌کننده به‌خصوص در مناطق جنوب، جنوب غربی و غرب کشور گرفته شد. اولین قرارگاه رزمی معاونت آماد و پشتیبانی فرماندهی پدافند هوایی به نام خاتم‌الانبیا (ص) در پایگاه پنجم شکاری امیدیه و پس ‌از آن در گروه پدافند هوایی اهواز و در سال‌های انتهای جنگ در منطقه غرب کشور تشکیل و اقدام به توزیع اقلام ده‌گانه آمادی به‌خصوص غذای رزمندگان پدافند هوایی در مواضع و سایت‌ها نمود. قطعات و ملزومات یدکی مورد نیاز تجهیزات پس از درخواست از سایت‌ها و مواضع پدافند هوایی از طریق کنترل و نگهداری (MC) به مرکز کنترل نگهداری (MCC) در نقاط آمادی اصلی در مناطق عملیاتی یا گروه‌های پدافند هوایی اعلام و نسبت به ارسال قطعات اقدام می‌شد. در صورت عدم برطرف‌شدن عیب توسط متخصصین مستقر در سایت یا مواضع، مرکز کنترل نگهداری (MCC) اقدام به اعزام تیم نگهداری می‌کرد. با افزایش تحرک هوایی دشمن و افزایش حجم ساعت کاری سامانه‌های پدافند هوایی، موجب بروز اشکالات در آن‌ها شد. در نتیجه روند آماد جبهه با قطعه‌رسانی در کمتر از حدود پنج تا دوازده ساعت به نقاط دور و نزدیک امکان‌پذیر نبود. لذا تدبیر بر این شد که نقاط آماد فرعی نیز از 1364 در مناطق عملیاتی استقرار سامانه‌‌ها در حدفاصل بین قرارگاه‌های آماد و پشتیبانی و خط مقدم ایجاد شود. اولین نقطه آمادی، در سایت شاهد در پنج کیلومتری شهرستان شادگان توسط سروان علی ایدلخانی تشکیل شد که عملکرد آن در قطعه رسانی و آماده‌ به‌کار نگه‌داشتن سامانه‌ها با توجه به حجم گسترش تجهیزات پدافند هوایی در عملیات والفجر 8 بسیار عالی ارزیابی شد. با توجه به حمله‌‌ گسترده و مستمر هواپیماهای دشمن، نگهداری و تعمیر انواع رادارهای اخطار اولیه ثابت و متحرک و حفظ تداوم عملیاتی آن‌ها از ضرورت و اهمیت حیاتی برخوردار و از اولویت برنامه‌ریزی معاونت آماد و پشتیبانی فرماندهی پدافند هوایی بود. نیاز شدید به قطعات و ضرورت آماده‌ به‌کار نگه‌داشتن سامانه‌های پدافند هوایی، موجب این شد که یکی از برکات دفاع مقدس در حوزه آماد و پشتیبانی بروز و ظهور نماید و آن قطع کامل وابستگی در تأمین قطعات و کارشناسان فنی بود. با تدابیر پیش‌بینی‌شده ضمن اینکه جهاد خودکفایی به‌منظور تعمیر اساسی و تأمین قطعات تشکیل شد، کارکنان نیز به‌صورت خودجوش نسبت به افزایش دانش تخصصی خود تلاش نمودند. این امر موجب شکستن حلقه تحریم‌های نظامی و اقتصادی دشمن شد. تعمیر اساسی 570 قبضه توپ 23 میلی‌متری، 321 قبضه توپ اورلیکن و 83 دستگاه از سامانه‌های‌ راپیر و نگه‌داری و تعمیر سامانه‌های هاک و اسکای گارد نیز ازجمله اقدامات بسیار مؤثر آماد و پشتیبانی در دفاع مقدس بود. مهمات‌رسانی و تغذیه و حفظ بار مبنای جنگ‌افزارهای موشکی و توپخانه‌ای پدافند هوایی یکی از اهم امور آماد و پشتیبانی بود. با توجه به مصرف متوسط روزانه حدود 000/20 تا 000/50 تیر گلوله‌های 23 میلی‌متری، 000/11 تا 000/50 گلوله 35 میلی‌متری و دو تیر موشک هاک، نقش و اهمیت آمادگاه‌های مهمات را در نزدیک‌ترین نقاط آمادی به جبهه‌های جنگ پررنگ می‌کرد (ایدلخانی، 1374: 5). در روزهای آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ارتش و نیروهای زیرمجموعه آن به صورت کلی با مشکلاتی نظیرعدم انسجام درونی، اخراج فرماندهان رده بالا و مستشاران خارجی، عدم سرویس و نگهداری مناسب سامانه‌های راداری، موشکی و جنگ‌افزارها و در نتیجه عدم آمادگی عملیاتی سامانه‌ها مواجه بودند که من��ر به کاهش توان رزمی ارتش جمهوری اسلامی ایران شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، همه مستشاران خارجی متخصص نگهداری که در سایت‌های راداری، موشکی و ... که درتخصص‌های مختلف از جمله نگهداری و فنی مشغول به کار بودند، ایران را ترک کردند. حال می‌بایست کلیه سامانه‌های پدافند هوایی که شبکه فرماندهی وکنترل راتشکیل می‌دادند، توسط نیروهای متخصص فنی که دوره‌های مختلف سامانه‌ها را طی کرده بودند، نگهداری می‌شد. ازجمله سامانه‌های راداری دور برد، سامانه‌های موشکی هاک، سامانه‌های موشکی راپیر، و سامانه‌های مختلف توپخانه‌ای و ... نگهداری و آماده به کار می‌شد. اِعمال فرماندهی و مدیریت در این بخش بسیار حساس و مهم، از یک سو و و بی‌نظمی و بی‌انضباطی، ازسوی دیگرکه بعد از انقلاب دریگان‌ها حاکم بود، روند فرماندهی و مدیریت رادر بخش‌های مختلف به چالش کشیده و اثر قابل ملاحظه‌ای در کاهش کارآرایی درامور جاری را موجب شده بود. با شروع جنگ تحمیلی، کلیه کارکنان به خود آمدنده و با دانش تخصصی و آموخته‌های خود بدون اتکا به نیروی‌های متخصص خارجی در تعمیرات و آماده به کارنمودن سامانه‌ها و تجهیزات پدافند هوایی، اولین گام‌های خود را در جهت خودکفایی با تکیه بر اراده ملی و وطن‌پرستی برداشتند. جنگ ثابت کرد که تمام فرزندان رشید ایران همت خواهند کرد و تمام سامانه‌ها را تعمیر و با نوآوری خود آن سامانه‌ها را دگرگون خواهند کرد. پس از شروع جنگ تحمیلی برای مقابله با حمله عراق، داشتن لجستیک مداوم و بسیار قوی اجتناب‌ناپذیر بود. پس از جلسات مکرری که در معاونت آماد و پش فرماندهی نیروی هوایی تشکیل شد، یگان‌های پشتیبانی‌کننده اقلام ده‌گانه آمادی، مشخص شدند و دستور پشتیبانی یگان‌های تحت امر به‌ویژه فرماندهی پدافند هوایی در اقصی‌نقاط کشور به‌ خصوص در جنوب، جنوب ‌غربی و غرب کشور پهناور ایران صادر شد. پس از هر بمباران کارکنان فنی در حداقل زمان ممکن نسبت به رفع خسارت‌های ناشی از بمباران و یا موشک‌های ضدرادار اقدام می‌کردند. عراق که رادارهای کشورمان را مانع بزرگی برای خود می‌دید، دائماً در فکر انهدام آن‌ها بود؛ به‌طوری‌که رادار GPS-11 آبدانان را در هشت مرحله مورد هدف قرار داد؛ لیکن کارکنان تعمیر و نگهداری رادار بلافاصله پس از هر مرحله، دست به کار شدنده و در کمترین مدت رادار را عملیاتی ‌کردند. نیروی هوایی عراق در دفعات بعد، با سلاح‌های جدیدی وارد عمل شد؛ به‌طوری‌که بار آخر آنتن رادار فوق را با بمب لیزری قیفی‌شکل چنان منهدم کرد که دیگر حتی قابل بازسازی نبود، لذا سیستم راداری ما در منطقه فوق کاملاً برچیده شد. به‌مرور نیروی هوایی عراق خود را به هواپیماهای رادارزن مجهز کرد و رادار GPS-11 بندر امام را دو بار مورد اصابت قرار داد؛ ولی بلافاصله کارکنان متخصص و جان برکف تعمیر و نگهداری در عرض چندین روز، رادار فوق را عملیاتی ساختند؛ به‌طوری‌که تا پایان جنگ، رادار فوق از حملات مصون ماند و به کار خود ادامه داد. رادار تاکتیکی نوع تونیک مستقر در مشرحات اهواز ساعت 11:39 پنجم دی 1361 مورد اصابت موشک‌ ضد رادار AS-37 هواپیماهای میراژ عراق قرار گرفت و با توجه به اینکه رادار فوق و سیستم‌های جانبی آن خسارت دیده بود، بلافاصله توسط کارکنان پیش‌گفته بازسازی شد و در مدار عملیات قرار گرفت. رادار تبریز نیز مورد اصابت موشک‌های رادارزن قرار گرفت و حدود پنجاه در��د تخریب شد؛ لیکن در کمترین مدت ممکن عملیاتی شد و در شبکه راداری قرار گرفت. در 1367، آنتن رادار FPS-100 بوشهر در 16:30 روز 26/8/1366 مورد اصابت موشک ضد رادار مارتل (AS-37) هواپیماهای میراژ دشمن قرار گرفته و به طور صددرصد تخریب شد که بلافاصله آنتن فوق تعویض و در شبکه راداری کشورمان قرار گرفت رادار FPS-100 همدان پیش از امضای قرارداد قطعنامه در سال آخر جنگ تحمیلی، مورد حمله شدید بمب‌های لیزری هواپیماهای عراق قرار گرفت و به‌طورکلی تخریب شد. این حمله، اسفناک‌ترین حمله دشمن به رادارهای کشورمان محسوب می‌شود که در این بمباران، نوزده نفر از کارکنان پدافند هوایی به شهادت رسیدند. بلافاصله به طور موقت یک دستگاه رادارGPS-11  جایگزین رادار فوق شد. سپس رادار آسیب دیده تحت بازسازی قرار گرفت و عملیاتی شد و در شبکه راداری کشورمان قرار گرفت. مشکل کمبود قطعات به دلیل حصر اقتصادی و نظامی که بیشترین تأثیر آن به پدافند هوایی وارد می‌آمد، با اقدام‌های جهادی کارکنان فنی به طرق مختلف مرتفع می‌شد. شایسته است اشاره شود چرا حصر اقتصادی بیشتر متوجه پدافند هوایی می‌شد. کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای از یک طرف با تقویت بنیه نظامی عراق در حد نود درصد و از طرف دیگر با فشار به ایران با روش‌های مختلف، شرایط را برای نیروهای خودی سخت کرده بودند و تلاش داشتند رزمندگان ایران را در رسیدن به پیروزی ناکام گذارند. تقویت نیروی هوایی عراق شامل تقویت گردان‌های میگ‌های 21 و 23 و واگذاری هواپیماهای میراژ، هواپیماهای برد بلند، هواپیماهای سوپراتاندارد و بالگرد سوپرفرلئون و همچنین سلاح و مهمات ضد پدافند هوایی از شرق و غرب همانند موشک‌های ضد رادار X28 روسی برعلیه رادار ردیاب (HIPIR) هاک، موشک‌های ضد رادار (مارتل) فرانسوی بر علیه رادارهای موج تپشی (اخطار اولیه) و موشک‌های زمین‌به‌زمین روسی می‌شد. تقویت نیروی هوایی عراق تهدیدی بود که پدافند هوایی می‌بایست در کاهش اثرات و یا انهدام آن‌ها اقدام نماید و ازسوی دیگر نبود و یا کمبود قطعات به‌خصوص قطعات بحرانی، فشار زیادی به پدافند هوایی وارد می‌کرد؛ اما با همت کارکنان فنی در رده‌های مختلف، دپویی و جهادی مشکل تا حدودی رفع شد. ازجمله قطعات بحرانی می‌توان به لامپ‌های اصلی رادار GPS-11 اشاره کرد.  شرایط آنقدر سخت شده بود ‌که تیم فنی با بالگرد، یک لامپ رادار را بین سایت‌های مختلف برای عملیات‌های منطقه جابه‌جا می‌کردند تا رادارها برای اجرای عملیات آماده عملیاتی شوند؛ اما امروز شاهد هستیم که با تغییرات بنیادی بسیاری از وابستگی‌ها، قطع و به خودکفایی و ساخت و تولید دست یافتیم. این‌ها همه براثر تلاش جهادی برادران جهاد، دانشگاه و نخبگان کشور میسر گردید (موزه تاریخ‌نگاری نیروی پدافند هوایی ارتش، 1397: 2 و 4 و 8 و10 و 12 و 13). پس از شکست های پی‌در‌پی ارتش متخاصم عراق در جبهه زمینی در عملیات‌های ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، خیبر و بدر و بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغال‌شده، نیروی هوایی عراق کلیه تلاش‌های خود را معطوف حمله به تأسیسات نفتی و صنعتی کرد و به‌منظور تقویت بنیه دفاعی این تأسیسات ضرورت داشت تعداد زیادی جنگ افزار پدافندی در این نقاط گسترش یابد. در آن مقطع زمانی سیستم آمادی، ترابری، حفاظتی و خدمات سررشته‌داری موجود نیروی هوایی مستقر در پایگاه‌های امیدیه و دزفول؛ فاقد زیرساخت‌های لازم جهت پشتیبانی از این تجهیزات گسترش‌یافته در مناطق نفت‌خیز بودند و با امکانات موجود خود، فقط قادر به پشتیبانی از جنگ‌افزارهای مستقر در اطراف پایگاه‌ها بودند. ازاین‌رو به منظور فراهم‌نمودن امکانات پشتیبانی لجستیکی از عملیات آتی که قرار بود در وسعت زیادی در استان خوزستان انجام شود، از 1363 مقدمات تشکیل قرارگاه آماد رعد در اهواز فراهم شد. در راستای تحقق اهداف قرارگاه رعد، ابتدا آماد این قرارگاه با کمک آماد گروه پدافند هوایی اهواز تشکیل گردید. بخشی از اقلام آمادی توسط فرماندهی لجستیکی هوایی (سرهنگ اناری) از کمک‌های مردمی مستقر در مساجد تهران تأمین می‌شد و نامبرده با ایجاد رابطه با معتمدین بازار، کمک‌های زیادی را ازجمله خودرو وانت دریافت و از طریق دفتر آماد تهران به اهواز واگذار می‌کرد که می‌توان به خودروهای وانت اهدایی شرکت روغن ورامین اشاره کرد. بخشی از کمک‌های مردمی که در بیت‌الزهرا (س) مستقر در قصر فیروزه جمع‌آوری می‌شد و در اختیار این دفتر قرار می‌گرفت نیز به منطقه اهواز منتقل می‌گردید. این دفتر علی‌رغم کوچک‌بودن ازنظر سازمان، به یکی از کارآمدترین یگان آمادی تبدیل شد و قبل از اجرای عملیات والفجر 8 اقلام مورد نیاز را به اهواز منتقل کرد و فرمانده قزارگاه رعد دغدغه‌ای را در خصوص تأمین این اقلام نداشت. آماده‌سازی سیزده د سوله بتونی قبل از شروع عملیات والفجر 8 در نقطه آمادی شاهد در نزدیکی شهر شادگان شامل سوله‌های تعمیر نگهداری تجهیزات، سامانه‌ها، بهداری، سررشته‌داری، نیروی انسانی، فرماندهی، MC، این سوله‌ها در محلی احداث شده بود که اطراف آن را کاملاً آب فرا گرفته بود و در زمان بمباران‌ها، بمب و یا موشک به داخل آب برخورد و موج انفجار و ترکش کمتری به ‌سوله‌ها اصابت می‌کرد. قبل از شروع عملیات، رایانه آماد در قرارگاه اهواز نصب شد و نفر آمادی با درخواست MC، قطعات را به ‌طور مستقیم از تهران درخواست می‌کرد و در حداقل زمان به یگان درخواست‌کننده تحویل می‌داد. تعدادی خوردوی تویوتا در اختیار آماد قرار داده شد که با استفاده از آن‌ها، قطعات تعمیری به‌سرعت از منطقه به اهواز و یا از منطقه مستقیماً به امیدیه و دزفول منتقل می‌شدند و توسط هواپیماهای ترابری به مرکز دپو در تهران منتقل و در کمتر از 24 ساعت این قطعات، به طور ویژه و با سرعت تعمیر و واگذار می‌شد. به‌منظور تسریع در واگذاری قطعات، نفرات آمادی همراه با انبار قطعات سامانه هاک (PLL) اعزام شدند تا در حداقل زمان ممکن، قطعه‌های درخواستی واگذار و جایگزین شود. در این عملیات از اصل پراکندگی به‌منظور جلوگیری از انهدام انبارهای آماد استفاده شد و انبارهای PLL و شاپ‌های قطعات در منطقه پراکنده شدند؛ به‌طوری‌که هیچ‌یک در این عملیات صدمه ندیدند. سوخت‌رسانی به تجهیزات اعم از هاک، اسکای گارد و اورلیکن در حین عملیات، یکی از دغدغه‌های عمده قرارگاه رعد بود؛ لذا قبل از اجرای عملیات سوخت به‌ صورت بشکه‌ای در اختیار یگان‌ها قرار داده شد و در نقطه آمادی مسئول سوخت مستقر شد و با درخواست یگان‌ها به تعداد کافی، برش سوخت دولتی بنزین و گازوئیل در اختیار آن‌ها قرار داده شد که با استفاده از خودروهای سبک واگذاری، از پمپ‌های نزدیک به منطقه عملیات سوخت را تهیه نمایند. واگذاری این برش‌ها، تردد را به حداقل کاهش داده و از دپوی سوخت در نقطه آمادی جلوگیری کرد. در این عملیات معا��نت‌ها، معاونت آمادوپش فرماندهی پدافند هوایی و فرماندهی لوج هوایی قبل از شروع عملیات به منطقه اعزام شدند و می‌توان گفت معاونت لجستیکی ستاد، به منطقه اعزام شد و از منطقه به کلیه امور نظارت و کنترل اعمال می‌کرد. غذارسانی: غذا به‌صورت متمرکز در آشپزخانه اهواز پخت می‌شد و قبل از اجرای عملیات، با اعزام خودرو به مواضع، زمان رسیدن غذا به هر موضع محاسبه شد و این برنامه در اخیار سرپرست تیم ترابری قرارداده شد و هر موضع و سایت دقیقا زمان رسیدن غذا را در اختیار داشت و خودروی تقسیم غذا بدون معطلی غذا را تقسیم می‌کرد. قبل از اجرای عملیات، موشک‌های مورد نیاز برآورد و در پایگاه‌های امیدیه و دزفول دپو د و در قرارگاه رعد، مسئول مهمات مستقر شد و کمبود مهمات و موشک بلافاصله توسط نامبرده درخواست و توسط خودروهای چادردار که از قبل در قرارگاه مستقر بود به سایت‌های هاک تحویل داده می‌شد. با توجه به گستردگی منطقه، کمبود نفر مهماتی در طول اجرای عملیات کاملاً محسوس بود و ناچار از نیروهای عملیاتی جهت دریافت و تحویل مهمات استفاده شد (موزه تاریخ‌نگاری نیروی پدافند هوایی ارتش، 1397: 2 و 4 و 8 و10 و 12 و 13 و 14 و 15). مآخذ: ایدلخانی، علی، تاریخچه آماد و پشتیبانی پدافند، تهران، نیروی هوایی ارتش، 1374؛  موزه تاریخ نگاری نیروی پدافند هوایی، نقش کارکنان آماد و پشتیبانی پدافند هوایی در عملیات والفجر 8، تهران، نیروی پدافند هوایی، 1397.
+آماد و پشتیبانی، به كليه فعاليت‌هاي هماهنگي اطلاق مي‌شــود كه جهت بررسي، تحقيق، مطالعــه و برآورد نيازهــا و احتياجات اوليه در زمينه وســايل و تجهيزات، ماشــين ها و ابزارآلات، تأسيســات و قطعــات از هر نوع و كليــه امور مربوط به تهيــه، توليد، بيمه، نگهداري، انبــارداري، توزيع، حمل‌و‌نقل، تنظيــم و تهيــه روش انجــام كار، طراحي سيستم و دســتور العمل و نظارت بر موارد فوق انجام مي‌گيرد (بهبود، شماره 2، فروردین 1395). سیستم‌هاي آماد و پشتیبانی، سیستم‌هاي پیچیده‌اي هستند که از اجزای مختلف بـا روابـط متنـوع تشکیل شده‌اند و هر یک نه‌تنها باید متناسب بـا محـیط خـود عمـل کنـند و حتـی خـود منجـر بـه تغییراتی در محیط شوند؛ بلکه باید بر سایر اجزا نیز تأثیر بگذارند. این ویژگی در سیستم‌هـاي نظـامی عینیت بیشتري پیدا می‌کند؛ چون نیروهاي نظـامی بـه لحـاظ انـدازه، تشـکیلات، سـازمان و قابلیـت واکنش با محیط در حین عملیات در حال تغییر هستند (زنوزی، عباس، 1388). نمی‌توان گفت که آماد و پشتیبانی کاملاً قابل پیش‌بینی است. برعکس، آنچه به جنگ مربوط می‌شود، به‌ویژه چیزهایی از قبیل لجستیک که در دل جنگ قرار دارند، تحت تأثیر بی‌نظمی‌هـایی که در بطن جنگ وجود دارد، قرار می‌گیرند. با وجود این، ارتباط بین ورودي‌ها و خروجـی‌هـا در سیستم آماد و پشتیبانی، بسیار قاعده‌مندتر از سایر عوامل و فعالیت‌هاي نظامی می‌باشند (همان). هرچه تنوع وظایف و فعالیت‌هاي آماد و پشتیبانی بیشتر شود، حجم ارتباطات بین اجزا بیشـتر و سیستم از پیچیدگی بیشتري برخوردار می‌شود. این موضوع در سیستم‌هـاي نظـامی نمـود بیشتري دارد. چون در سیستم‌هاي نظامی به‌خصوص در شرایط عملیاتی، ناپایداري سیسـتم و تغییـر محیط شدیداً افـزایش پیـدا مـی‌کنـد و بـراي مقابلـه بـا چنـین وضـعیتی، سـازماندهی مناسـب اجـزای لجستیکی از اهمیت زیادي برخوردار می‌شود (همان). البته اصولی به شـرح زیـر بـراي آماد و پشـتیبانی عنـوان شده است که عبارتند از: یکپـارچگی آماد و پشتیبانی، انعطاف‌پذیري آماد، خوداتکایی آماد، حفظ بیت‌المال در آمـاد، تحـرك و سیال‌بودن در آماد، آمادگی سامانه آماد، به‌هنگام و دقیق‌بودن سامانه آماد، تداوم و استمرار پشتیبانی آمادي، سرعت عمل در آماد،؛ واکنش‌پذیري سامانه آماد (عیسایی، 1388). اقدامات لجستیکی نداجا در نیروی دریایی و در طول جنگ تحمیلی بر پایه تهدیدات، چشم‌انداز‌ها و توانایی پاسخ به هرگونه نیازآمادی در طبقات دهگانه و در راستای نیل به  اهداف کلان و راهبردی  و تاکتیکی صورت می‌گرفت. جهت توازن بین منابع و مصارف در ابعاد مختلف آمادی (جیره‌، سوخت، البسه و پوشاک، تجهیزات فنی و درمانی و انواع مهمات و ... )، یگان‌های شناور دارای مخازن و انبارهایی بدین مضمون هستند که به‌منظور پیشگیری از ایجاد وقفه در مأموریت محوله برابر روش مصوب با خود حمل می‌کنند. البته در پشتیبانی شناورهای رزمی در دریا، از انواع شناورهای لجستیکی که هریک توان حمل یک و یا چند و یا تمامی انواع آماد‌های ده‌گانه را دارند، بهره‌برداری می‌شود. نداجا همچنین جهت پشتیبانی از رزمندگان مستقر در جزایر و سکوهای نفتی از همین شناورها و نیز از انواع بالگردها و هواناوها بهره‌گیری نمود و نیازمندی سوخت و آب و آذوقه و تعویض نفرات را برابر برنامه و در طول هشت سال دفاع مقدس انجام میداد (معنوی، 1403). پشتیبانی از شناورهای رزمی به دو صورت در دریا انجام می‌گرفت، یا یگان پشتیبانی‌کننده در محلی معین و مناسب لنگر انداخته و سپس یگان رزمی به آن پهلو گرفته و عملیات پشتیبانی آغاز می‌شد و یا یگان لجستیکی در حال حرکت آماده عملیات شده و سپس یگان پشتیبانی‌شونده برابر روش، به آن نزدیک و طبق روشی مشخص، اقدام به انجام عملیات لجستیکی می‌کرد. حتی در این‌گونه عملیات، بنا به نیاز نسبت به انتقال نیروی انسانی نیز اقدام می‌شد. در شرایطی که احتمال حمله هوایی متصور بود، همواره از پشتیبانی هوایی نیز بهره‌گیری می‌شد. چون بیشترین نیاز شناورها در طول مأموریت به سوخت بود، لذا در اغلب مواقع دریافت سوخت از شناور لجستیکی مناسب در حین دریانوردی، در دستور کار قرار می‌گرفت. (همان). مآخذ: بهبود، شماره 2، فروردین 1395، يكصد نكته درخصوص لجستيك دريايي، سازمان بنادر و دریانوردی؛ زنوزی، عباس، نقش پژوهش عملیاتی در آماد و پشتیبانی نبردهاي آینده، فصلنامه علوم و فنون نظامی دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، سال ششم، شماره13، بهار و تابستان 1388، صص 89-98؛ عیسایی، حسین، پائیز 1388، معنوی، عبدالله، مقاله نگرش سیستمی به فرایندها و کارکردهاي آمادوپشتیبانی نظامی، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال هفتم، شماره 6، 1403؛ مصاحبه با امیر معنوی، از فرماندهان هشت سال دفاع مقدس، تهران: مرکز مطالعات نیروی دریایی ارتش .
+آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، چابکی و آمادگی رزمی نیروهای مسلح همواره مرهونِ وجود یک سامانه آماد و پشتیبانی مطمئن، پویا و دانش‌محور است. تأمین تجهیزات یگان‌های عملیاتی، تابع عناصر پیچیده‌ای است که ضرورت توجه به فرایند لجستیک را به‌عنوان یک هنر و دانش نوین در امور نظامی اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. سلسله کتابهای آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس در چندین جلد، توسط سرتیپدوم بازنشسته نصرالله زینلی نوشته شده و تاکنون جلد اول آن که به نقش سامانه لجستیک هوایی از انقلاب اسلامی تا شروع دفاع مقدس پرداخته، توسط مرکز راهبردی نیروی هوایی در 1394 منتشر شده است. جلدهای دیگر نیز به دلیل برخورداری از طبقهبندی و ارائهای از آمارهای محرمانه، به‌صورت محدود به چاپ رسیده و برای محققین نظامی در دفتر مطالعات، تحقیقات و تدوین آئیننامههای رزمی قابل دسترس میباشد. مآخذ: زینلی، نصرالله، آماد و پشتیبانی هوایی در دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۴.
+آماد، در لغت به معني آماده‌کردن و در مفهوم نظامي، کلیه مواد خام و مصنوعات که توسط ارتش تهیه و براي تجهیز، نگهداري و مداومت عملیات رزمي و اداري، در اختیار مصرف‌کنندگان (يگان‌ها) قرار مي‌گیرد مانند خواروبار، پوشاک، سازوبرگ، سوخت و لوازم متفرقه (مظفری، 1371: 13). اداره چهارم سماجا (معاونت آمادوپشتیبانی ارتش) در سال‌های دفاع مقدس، مأموریت مورد بحث را از طریق انجام برنامه‌ریزی، هدایت و راهبری، ارائه خط مشی و همچنین نظارت‌های راهبردی و ستادی عملیات آمادی (طبقات ده‌گانه آمادی) طرح‌ریزی و اجرا کرده است. بخشی از اقدامات و فعالیت‌های اداره چهارم ستاد ارتش عبارتند از: انجام هماهنگی‌های لازم جهت نحوه پشتیبانی و ارائه کمک‌های آمادی و تدارکاتی به سپاه توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران که در این خصوص می‌توان به تشکیل جلسه هماهنگی در تاریخ بیست‌ونهم شهریور 1359 در دفتر وزارت دفاع ملّی وقت اشاره کرد. در این جلسه آیت‌الله خامنه‌ای مد ظله‌العالی، تیمسار سرتیپ قاسم‌علی ظهیرنژاد فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش‌، دکتر مصطفی چمران، محسن رفیق‌دوست فرمانده تدارکات سپاه و مسئولین وقت سماجا4 (سرهنگ حسین خرمی و سرهنگ فرامرز پیکر) در جلسه حضور داشتند (مصباح کیا، 1395 : 53). به دلیل گستردگی وظایف و مأموریت‌ها، پراکندگی یگان‌ها در اقصي نقاط ميهن اسلامي و حجم و تنوع وسيع اقلام و تجهیزات در سطح آجا؛ لزوم انجام نظارت‌های مؤثر، ارائه خط مشی‌های ستادی صحیح، هدايت و راهبری در جهت ارتقای حاضربه‌كاري تجهیزات و تدارک به هنگام اقلام آمادی در راستای اجرای دقیق و با کیفیت مأموریت‌های محوله، از طریق تهیه و تنظیم دستورالعمل‌های مربوطه و مورد نیاز جهت تسهیل و تسریع در انجام امور آمادی توسط متخصصین حوزه لجستیک اداره چهارم تحقق یافته است (اداره چهارم ستاد مشترک، 1364‌: 51). انجام هماهنگی‌های لازم با منابع تأمین اقلام آمادی و تجهیزاتی مورد نیاز نیروها جهت خرید و واگذاری به‌موقع و باکیفیت آب و غذای سربازان در خط صفر مرزی، تأمین قطعات ایمن وسایل پرنده، شناوری، زرهی و ... از طریق تشکیل جلسات متعدد با مبادی ذی‌ربط، حضور در صنایع مختلف و انجام بازدیدهای مربوطه، انعکاس و پیگیری دریافت نیازمندی‌های نیروهای سه‌گانه از مبادی مختلفی چون وزارت دفاع وقت، ازجمله دیگر اقدامات اداره چهارم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس به شمار می‌رود. مآخذ: آئین‌نامه گروه و طبقه‌بندی آماد، تهران: چاپخانه ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1364؛ اداره چهارم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1364؛ مظفری، غلام‌رضا، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: طرح و برنامه نیروی زمینی ارتش، 1371؛ مصباح‌کیا، امیر، ستون فقرات جنگ، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1395.
+آمادگاه اصلی عمومی اصفهان، پادگان آمادی تابع فرماندهی پشتیبانی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به نام شهید محمود داوری دولت‌آبادی. یک آمادگاه مبناست که دریافت، انبار و توزیع کلیه طبقات عمده آمادي براي تمامی منطقه‌ عملیات و بخش‌های عمده وابسته را به عهده دارد (فلاح‌دوست، 1392: 247). این آمادگاه از ستاد فرماندهی، یگان پشتیبانی، یگان مخازن، دایره شمارش موجودی و یگان خدمات تشکیل‌ شده است (تاریخچه آمادگاه اصفهان،1377: 8). فرماندهی آمادگاه اصلی عمومی اصفهان را از ابتدای پیروزی انقلاب تا پایان جنگ تحمیلی؛ حسین توکلی مقدم (1357- 1358)، یعقوب‌علی زاهدی‌نیا (1358)، هادی حاج‌حسینی (1358- 1359)، سرهنگ حسین حامدیان (1359‌- 1360)، سرتیپ‌دوم حسین محمدیان (1360- 1365) و سرهنگ اصغر بابائیان (1365‌- 1367) به عهده داشتند. آمادگاه اصفهان در طول دفاع مقدس، به‌منزله یک یگان پشتیبانی خدمات رزمی مستقل در آن شرکت داشته است (کتابچه لجستیک،1390، 6). آمادگاه به‌ طور شبانه‌روزی، پشتیبانی آمادی تمام اقلام به‌جز اقلام طبقه‌های 5 و 8 مناطق پشتیبانی شش‌گانه و یگان‌های عملیاتی را به عهده داشت (اطلاعات یگانی گروه مخازن، 1395: 5). آمادگاه اصفهان در طول جنگ، اقلام طبقه 1 یگان‌ها شامل 640/721/14 کیلو برنج‌، 090/074/6 کیلو روغن‌، 800 /905/ 7 کیلو رُب و مربا‌، 3/045/486 کیلو قند‌، 750 /254/1 کیلو چای‌، 534 /902/6 کیلو حبوبات‌، 276/447/2 کیلو کنسرو و کمپوت و 401135 کیلو خشکبار‌ را تهیه و به مناطق عملیاتی ارسال کرده است (کتابچه لجستیک،1390: 18). آمادگاه برای تهیه پوشاك و تجهيزات انفرادی (طبقه 2) مورد نیاز جبهه‌ها از طريق مناقصه با کارخانه‌های اصفهان و همچنین در سال‌های دوم جنگ به بعد، با زندان‌های اصفهان جهت دوخت پوشاك، قراردادهایی منعقد و نسبت به نگهداری و انبار آن اقدام کرد (فلاح‌دوست، 1392: 129-130). همچنین اقلامی چون 085/401 کلاه آهنی و کلاه کار‌، 390/37 زوج پوتین، 150/294/1 ثوب لباس‌ زیر‌، 014/244 ثوب اورکت، 540/98 کوله‌پشتی‌، 269/48 پانچو و بارانی‌، 872/317 تخته پتو‌، 980/79 جیب خشاب و اقلامی اداری و زیستی دیگر را به یگان‌های عملیاتی فرستاد. این آمادگاه با خرید روغن‌ موتور الوند از شرکت نفت اصفهان در راستای تأمین مواد سوختی (طبقه 3)، نقش بارزی را به عهده داشت و در طول جنگ، مقدار 500/601/1 لیتر روغن الوند را تهیه و به مناطق عملیاتی ارسال کرد (کتابچه لجستیک،1390: 18). اقلام مورد نیاز شخصی، جزو آماد طبقه 6 اطلاق می‌شوند (فلاح‌دوست، 1392: 241). قسمت اعظم این طبقه، از طریق اقلام طبقه 1 به افراد و سایر کارکنان که استحقاق دارند، تحویل می‌شود (نشریه خلاصه برآوردها، 34). این آمادگاه، 603/303/1 بسته اقلامی مثل انواع آب‌نبات و شکلات و 225/102 قوطی واکس و سایر را در طول جنگ به مناطق عملیاتی ارسال کرد (کتابچه لجستیک، 1390: 18). آماد طبقه 7 برحسب اعلام نیاز واقعی یگان‌ها و صدور امریه از نیروی زمینی ارتش و به طور عموم از طریق آمادگاه‌های اصلی و عمومی آبیک و اصفهان واگذار می‌شود (اقبالی، 1377: 29). آمادگاه اصفهان برای تأمین جنگ‌افزار یگان‌های عملیاتی، سلاح‌هایی همچون 92/856 قبضه تفنگ 62/7 میلی‌متری، 218 قبضه تفنگ 106/82 میلی‌متری‌، 24 قبضه موشک‌انداز 107 میلی‌متری‌، 610 قبضه انواع خمپاره‌انداز‌، 3621 قبضه کلت‌، 7731 قبضه آر.پی.‌جی 7 و 176 دستگاه آشپزخانه صحرایی و حمام را به یگان‌های تحت پوشش ارسال کرد. آمادگاه اصفهان اقلام طبقه 9 ازجمله 187/16 قطعه برای سلاح، 652/14 قطعه برای خودروی نیسان‌، 182/179 قطعه برای خودروی تویوتا و 612/255 قطعه برای خودروی جیپ کا.ام را به گردان‌های تعمیر و نگهداری مناطق پشتیبانی شش‌گانه و همچنین گردان‌های تعمیر و نگهداری لشکرهای عملیاتی ارسال کرد (کتابچه لجستیک،1390: 19). گردان بلال برابر دستور سرهنگ علی صیاد شیرازی فرماندهی وقت نیروی زمینی ارتش، در سال‌های 1360 و 1361 در مرکز آموزش توپخانه به استعداد چهار گروهان تشکيل شد. فرماندهی گروهان سوم گردان 821 بلال را که از کارکنان پایور و وظیفه آمادگاه اصفهان تشکیل ‌شده بود، سرگرد فرامرز پورقلي‌زاده جمعی آمادگاه به عهده داشت (قدوسی‌نژاد، 1396: 20 -23). محمود داوری دولت‌آبادی (1326‌- 1359) در پنجم بهمن‌ 1359 به شهادت رسید و پادگان به نام این شهید مزین شده است (پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش). آمادگاه اصلی عمومی اصفهان، یکی از یگان‌های عمده نیروی زمینی در شهر اصفهان است که در بزرگ‌راه ذوب‌‌آهن، جنب زندان نیروی انتظامی قرار دارد (کتابچه لجستیک،1390: 5). آمادگاه اصلی عمومی اصفهان در 1394، به نام گروه مخازن اصفهان تغییر وضعیت داد و در اول بهمن 1395، منحل شد و با نام پادگان شماره 2 پشتیبانی منطقه 2، تحت تابعیت فرماندهی آماد و پشتیبانی جنوب شرق نیروی زمینی ارتش قرار گرفت (تاریخچه پادگان: 2/1396، 2- 3). مآخذ: اطلاعات یگانی گروه مخازن اصفهان، دایره آموزش و تأمین، 1395؛ اقبالی، حسین، لجستیک و مانور ذوالفقار، فرماندهی لجستیک، تهران: نیروی زمینی ارتش، 1377؛ پايگاه اطلاع‌رساني شهداي ارتش جمهوري اسلامي ايران؛ تاریخچه و کارنامه عملیاتی پادگان شماره 2 پشتیبانی منطقه 2، 1396؛ تاریخچه آمادگاه اصلی عمومی اصفهان، 1377؛ فلا‌ح‌دوست، شعاع‌الدین، بازوي نبرد، تهران: ایران سبز، چ ۱، 1392؛ قدوسی‌نژاد سیدرضا، تاریخچه مراتو از خرداد 1359- 1370، 1396؛ کتابچه لجستیک در هشت سال دفاع مقدس، دایره آموزش و تأمین،1390؛ نشریه خلاصه برآوردها، روش‌های درخواست و دریافت، مدیریت آموزش، دانشکده فرماندهی و ستاد، (بی‌تا).
+آمادگاه اصلی و عمومی آبیك، فرماندهی آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش. ذخاير لجستيكي در نیروی زمینی ارتش به سه سطح راهبري، تاكتيكي و عملياتي تقسيم مي‌شود. آمادگاه اصلي و عمومي آبيك در اين راستا، در 1355 به‌عنوانِ محل ذخاير راهبردي لجستيك نيروي زميني ارتش با ادغام چهار آمادگاه مستقل تشکیل شد. این چهار آمادگاه شامل آمادگاه‌هاي اردنانس و مهندسي واقع در اول جاده شهريار كه هم‌اكنون مقر فرماندهي پشتیبانی منطقه 3 می‌باشد، آمادگاه سررشته‌داري واقع در فيشرآباد تهران و آمادگاه مخابرات واقع در منطقه جي تهران بودند که پس از حمل تدريجي اقلام موجود در آمادگاه‌هاي مذكور، آمادگاه آبيك فعاليت آمادي خود را به طور عملی در زميني به مساحت 600 هكتار در 1356 آغاز کرد. هدف از تشكيل این آمادگاه؛ نگهداري اقلام و سازوبرگ به ميزان بيش از ده سال، با احداث ابنیه و تأسيسات اصولي كه از نظر جوّي شرايط مساعدي را در جهت نگهداري اقلام در بر داشته باشد، صورت پذيرفت؛ به‌طوري‌كه پس از گذشت مدت 37 سال از زمان ساخت و بهره‌برداري، توانست آماد‌رساني به‌موقع به يگان‌هاي ذي‌ربط را در نیروی زمینی فراهم سازد (کانون تفکر ف.آمادوپش، 1393: 126). با توجه به تحریم‌های اقتصادی غرب و شرق و بروز و ظهور جنگ غافل‌گیرانه در 31 شهریور 1359، تنها پشتوانه لجستیک جنگ در آن زمان، آمادگاه‌های آبیک و اصفهان بود. تجهیزات مورد استفاده در ارتش، اکثراً غربی بودند و ازطرفِ ��رب نیز مورد تحریم واقع شده بود. در این هنگام، 68 باب انبار لجستیک آمادگاه آبیک، نیازهای عملیاتی را تا پایان جنگ پشتیبانی کردند. چنانچه این انبارهای زیرساختی نبودند، یگان‌های عملیاتی ارتش زمین‌گیر می‌شدند و قادر نبودند بعد از هر عملیاتی، خود را بازسازی کنند. آمادگاه آبیک با شروع جنگ تحمیلی در 1359، توانست کلیه رزمندگان نیروهای مسلح ارتش به‌خصوص نیروی زمینی را پشتیبانی و یگان‌های رزمی را پشتیبانی و دوباره تجهیز کند. در خصوص تأمین نیازمندی‌های منطقه‌ عملیاتی، کلیه تجهیزات مورد نیاز به‌وسیلۀ پشتیبانی مناطق از طریق فرماندهی لجستیک نیروی زمینی به آمادگاه اصلی و عمومی آبیک تلکس می‌شد و نماینده آمادگاه توسط خودروهای کانکس‌دار و تریلرهای فرماندهی ترابری، اقلام را در اولین فرصت بارگیری و به پشتیبانی مناطق ارسال می‌کردند. مخازن آمادگاه‌های اصلی و عمومی، به‌عنوان شریان حیاتی یگان‌های نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دل انبارهای خود، انواع و اقسام تجهیزات و اقلام هشت‌گانه مورد نیاز نیروی زمینی را دپو کرده و در زمان بحران و جنگ، با تلاش‌های شبانه‌روزی کارکنان ایثارگر آمادگاه، آمادرسانی را به نحو مطلوب به انجام رساندند. در ادامه به آمادرسانی تعدادی از اقلام تدارک‌شده در زمان جنگ تحمیلی توسط این آمادگاه پرداخته می‌شود. اقلام عمده مخابراتی: کلیه تجهیزات مخابراتی باتری‌های مخابراتی پی.آر.سی و وی.آر.سی و موتورهای برق مخابراتی، انواع بی‌سیم و آنتن‌های مخابراتی و مرکز اس.بی 22 و پشتیبانی الکترونیکی انواع مقاومت دیوت، لامپ و موشک‌های پیشرفته ضد تانک در اختیار یگان‌های عملیاتی قرار داده شد. اقلام مهندسی: انواع نقشه‌های عملیاتی، دستگاه‌های تصفیه آب، شارژ قرص آلوژن، سیم‌ خاردار، اقلام سنگری تیرآهن و نبشی و ورق‌های پوشش سنگرها، نایلون‌های رولی در قرارگاه‌های غرب و جنوب ازجمله حمایت و پشتیبانی این آمادگاه بوده است. اقلام اردنانس: انواع خودروهای سبک و سنگین و تأمین سلاح‌های سنگین و قطعات آنان ازجمله تیربارهای کالیبر سنگین و نیمه‌سنگین، تیربار ژ 3‌، انواع خمپاره‌اندازها، تفنگ 106 میلی‌متری و توپ‌های 105، 155، 175، 130 میلی‌متری و انواع توپ‌های کششی و خودکششی و تأمین قطعات مورد نیاز آن‌ها و انواع لوازم توپ‌ها، نفربرهای چرخ‌دار و شنی‌دار تی 54 و 55، چون‌ماهو و قطعات تانک‌های چیفتن و اسکورپین، نفربرهای پی.ام.پی 1 و ام 113 و نفربرهای فرماندهی و انواع قطعات برقی تانک ام 49 امریکایی و خودروهای کُراز روسی و دوج و انواع پل‌های شناور و انواع سیم بکسل و پیچ‌های حمل خودروهای سنگین که در موقع عملیات با تشکیل گروهان جی.اس.‌پی و حمل آن از آمادگاه آبیک به دغاغله در اطراف رود کارون (آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس، 126)، ازجمله فعالیت آمادگاه آبیک بوده است. اقلام عمده سررشته‌داری: جیره غذایی و خواروبار، انواع کنسروجات، آشپزخانه صحرایی، جیره عملیاتی و انواع چادرهای فرماندهی و گروهی و انفرادی و البسه و پوتین و تجهیزات رفع آلودگی شیمیایی، تورهای استتار و گونی‌های سنگری را می‌توان نام برد (کانون تفکر ف.آمادوپش، 1393: 191‌- 195). هنگامی که یگان‌های رزمنده، عملیات بیت‌المقدس را طراحی می‌کردند و جهت عبور از رودخانه کارون نیاز به پل و تجهیزات داشتند و از طریق اتحاد شوروی نتوانستند تهیه کنند و در بنبست ��جستیک قرار داشتند؛ ده دستگاه طراده‌های موجود در مخازن آمادگاه آبیک، ظرف مدت 28 ساعت به دغاغله در کارون حمل شد و پس از آموزش و راه‌اندازی، یک گروهان جی.اس.پی در خدمت جنگ قرار گرفت. باتری در سال‌های ابتدایی جنگ، در بازار کمیاب شده بود و کارخانجات داخل قادر نبودند باتری خودروهای موجود بازار را تهیه کنند. انبارهای باتری آمادگاه در این هنگام، توانست دوباره چرخ ماشین جنگی ارتش را به حرکت در آورد. اقلام عمده مخابرات، خودرویی، سلاح و ش.م.‌ه پس از هر عملیات، به یگان‌هایی که تجهیزات خود را از دست داده بودند؛ اختصاص داده می‌شد و جهت بازسازی اقلام خسارت‌دیده که به کارخانجات نصر و فتح تخلیه شده بود؛ قطعات یدکی مخابرات، الکترونیک و سلاح غیره از آمادگاه دریافت و تأمین می‌شد. آمادگاه آبیک علاوه بر تدارك اقلام و تجهیزات به يگان‌هاي ارتش، ساير يگان‌ها ازجمله ژاندارمري، نيروي دريايي و سپاه را تدارك می‌کرد. به طور مثال دو قبضه خمپاره‌انداز 120 میلی‌متری به ژاندارمري و پنج دستگاه خودروی ايفا به نيروي دريايي جهت استفاده در عمليات بيت‌المقدس از طريق آمادگاه آبيك واگذار شد. وجود آمادگاهاي صحرايي 511 در منطقه‌ی غرب و 571 دزفول در منطقه‌ جنوب، مسير تداركات را كوتاه‌تر کرده بود و اقلام از آمادگاه آبيك، به آمادگاه‌های صحرايي اعزام می‌شد و نمايندگان واحدهاي مستقر در مناطق، از آنجا تجهيزات مورد نياز خود را دريافت می‌کردند. براي مثال در 8/1/1364، 9/1/1364، 14/1/1364، 20/1/1364، 24/1/1364 و ... به‌صورتِ شبانه‌روزی تجهيزات نظامي از قبيل بي‌سيم، آشپزخانه‌هاي صحرايي، موتور برق پنج کیلووات ژاپني، ماشين رمز با پايه برقي، خودروی كمپرسي، موتور خودروی اورال، خودروهاي جيپ توسن، جيپ كا.ام 410 مخصوص نصب بي‌سيم، توپ‌هاي 155 ميلي‌متري كششي، موشك‌انداز كاتيوشا، خودروی كُراز، خمپاره‌اندازهاي 60، 81 و 120 ميلي‌متري، خودروی ايفا، قايق روسي، جيپ كا.ام فرماندهي مخصوص نصب بي‌سيم، كا.ام آمبولانس، موشك‌انداز، جيپ كا.ام حمل تفنگ ‌106‌، ماشين رمز‌كننده آزمايش، رمز‌كننده آنلاين تي 450، مين‌ياب متكس 122/4، پمپ‌های بنزين اوري مارول، آمبولانس تويوتا، خودروی ايفا، موتورسیكلت، وانت تويوتا، دوربين‌هاي ديد در شب و روز، مركز تلفن اس. بي 22، تلفن‌هاي تي.‌آ 312 و ... انجام گرفت. علاوه بر آن اقلام تدارك اقلام سنگري مانند گوني‌هاي كنفي و ... از طريق آمادگاه به يگان‌ها تدارك می‌شد. همچنين واگذاري جيره غذايي يگان‌هاي ارتش از قبيل برنج، حبوبات‌، غلات و سبزي خشك از طريق آمادگاه به يگان‌ها تحويل می‌شد. فرماندهان این آمادگاه در دوران دفاع مقدس عبارت بودند از: سرهنگ محمدبنی طهماسب 1358‌- 1359، سرهنگ محمود اسماعیلی‌نيا 1359‌- 1360، سرهنگ احمد بنانج 1360- 1362، جعفر بایندریان 1362‌- 1363‌، سرهنگ اكبر دفتریان سال 1363- 1364، سرهنگ حسن وحیدی‌راد 1364- 1366، سرهنگ اکبر رخشانی 1366- 1367 (اشراف آمادگاه اصلی و عمومی آبیک، 1393: 7- 40). مآخذ: کانون تفکر فرماندهی آماد و پشتیبانی، تاریخ آمادوپش نیروی زمینی ارتش، ج ۱، از زمان صفویه تا آغاز جنگ تحمیلی، 1393؛ آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس؛ تاریخ آمادوپش نیروی زمینی ارتش در هشت سال دفاع مقدس‌، ج 2، 1393؛ کتابچه اشراف آمادگاه اصلی و عمومی آبیک، تاریخچه آمادگاه اصلی و عمومی آبیک، 1393.
+آمادگاه اصلی و مهماتی خرم‌آباد، این پادگان در فاصله پنج كیلومتری جاده اصلی خرم‌آباد به كوه‌دشت در جنوب غربی خرم‌آباد به مساحت 2650 هكتار (پلاك 8 و 9 ثبتی) واقع و در 1332 در محل قريه باباعباس تأسيس و بنا شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با توجه به افزایش قابل ‌ملاحظه دفاتر موجود و نبودن جایی كافی جهت دپوی مهمات، برابر اوامر فرمانده كل قوا، مرحله جدید ساخت زاغههای مهمات آغاز شد. مأموريت این آمادگاه در دفاع مقدس عبارت بود از: دريافت، انبار‌كردن، تحويل، كنترل موجودي و نوسازي كليه‌ مهمات مورد نياز يگان‌هاي تحت پشتيباني فرماندهی آمادوپش نیروی زمینی برابر نظر فرماندهي مهمات در زمان هشت سال دفاع مقدس. آمادگاه‌ روزانه براساس دستور فرماندهی، مهمات و حواله‌جات درخواست مهمات، مهمات مورد نیاز یگان‌های عمل‌کننده در عملیات‌ها را در اختیار گروهان‌های مهماتی و ازآنجا مهمات‌های درخواستی، به نقطه مهمات (نقاط هشت‌گانه) به‌خصوص پادگان ابوذر و گیلان‌غرب (ویژنان) تحویل و در اختیار یگان‌های مصرف‌‌کننده در منطقه قرار داده می‌شد (همان: 234). آمادگاه‌ مهماتی خرم‌آباد از همان سال‌های شروع اول جنگ ضمن نگهداری و نوسازی مهمات، مسئولیت تدارک مهمات یگان‌های سرزمینی و منطقه غرب و جنوب غرب را بر عهده داشت. پس از حمله یگان‌های متجاوز رژیم بعث عراق و ورود به مناطق مرزی استان خوزستان، آمادگاه مهماتی دوکوهه در همان اوایل شروع جنگ، از مدار تدارک مهمات یگان‌ها خارج شد و با توجه به این مطلب، چیزی در حدود هشتاد تا نود درصد مهمات یگان‌های عملیاتی در منطقه خوزستان از طریق آمادگاه باباعباس ‌خرم‌آباد تأمین می‌شد. زمانی که قرار بود عملیات آفندی انجام شود؛ از حدود یک ماه قبل، مهمات به‌صورتِ مداوم و بدون وقفه جهت در دسترس بودن، به مناطق عملیاتی واگذار می‌شد و بعضی از روزها صد تا 150 دستگاه خودرو، بارگیری و به‌مقصد مناطق عملیاتی روانه شده است. آمادگاه خرم‌آباد به علت نزدیکی به جبهه غرب، جنوب و جنوب غرب و همچنین خارج‌شدن آمادگاه دوکوهه از ریل تدارک مهمات، یکی از مهم‌ترین آمادگاه‌ها مهماتی در زمان جنگ محسوب و به اندازه ظرفیت دو آمادگاه، مهمات در آن نگهداری و تدارک می‌شد. آمادگاه خرم‌آباد با توجه با موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی خاص خود، اجازه حمله هوایی هواپیما‌های دشمن چه به‌صورتِ سقف پرواز بالا و چه پائین را نمی‌دهد و این یک مزیت و برتری جهت در امان ماندن از حملات دشمن می‌باشد. این آمادگاه در زمان جنگ، توسط توپ ضد هوایی 23 میلی‌متری آمادگاه‌های مهماتی محافظت می‌شد. مهمات آمادگاه از طریق صنایع مهمات تأمین می‌شد و اولویت مصرف، با مهمات با فضای باز بود (همان: 236). در سی‌ویکم شهریور 1399 با حضور فرمانده قرارگاه عملیاتی لشکر ۸۴ پیاده لرستان و جمعی از فرماندهان لشکر و خانواده شهدا، پادگان مهماتی باباعباس خرم‌آباد به نام شهید والامقام هادی الماسیان که جمعی قرارگاه جنوب بود و در حمله تروریستی ۳۱ شهریور اهواز 1397 در حین انجام رژه مورد اصابت گلوله تروریست‌های ملعون قرار گرفت و به شهادت رسید، نام‌گذاری شد (خبرگزاری مهر). مآخذ: کانون تفکر فرماندهی آماد و پشتیبانی، تاریخچه آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش در هشت سال دفاع مقدس‌، ج 1 و 2، 1393؛ خبرگزاری مهر.
+آمادگاه اصلی و مهماتی دوكوهه، تأسیسات اولیه مهماتی دوکوهه، در 1332 مورد بهره‌برداری قرار گرفت و به‌تدریج تا 1365 عملیات ساخت زاغه‌های مهمات آن ادامه یافت (کانون تفکر ف. آمادوپش، 1393: 147). مأموريت آمادگاه در دفاع مقدس عبارت بود از: دريافت، انبار‌كردن، تحويل، كنترل موجودي و نوسازي كليه مهمات مورد نياز يگان‌هاي تحت پشتيباني فرماندهی آماوپش نیروی زمینی ارتش برابر نظر فرماندهي مهمات در زمان هشت سال دفاع مقدس. آمادگاه مهمات دو‌کوهه خارج از مأموریت سازمانی خود و به دلیل تسریع و تسهیل روند آماد مهمات، به تأسیس پنج نقطه آمادی در محل‌های حسینیه، پل‌دختر، شوشتر، بالارود و ضلع شمالی پادگان اقدام کرد. پس از حمله یگان‌های متجاوز رژیم بعث عراق و ورود به مناطق مرزی استان خوزستان و اشغال هزاران کیلومتر از خاک کشورمان و قصد حرکت به‌سمت دزفول و پل کرخه و در ادامه به آمادگاه دوکوهه که به‌اصطلاح گلوگاه حیاتی خوزستان و کشور در منطقه‌ جنوب محسوب می‌شد؛ به سبب نزدیکی به کشور عراق، به طور دائم مورد حمله و بمباران هوایی و زمینی قرار می‌گرفت. این آمادگاه مهمات در 9/7/1359، مورد بمباران هوایی دشمن بعثی واقع و خساراتی به آن وارد و به نوعی آمادگاه دوکوهه در همان اوایل شروع جنگ از مدار تدارک مهمات یگان‌ها خارج شد. در آن زمان مهمات یگان‌های عملیاتی در منطقه‌ خوزستان، از طریق آمادگاه باباعباس ‌خرم‌آباد تأمین ‌می‌شد که با همت فرماندهان و کارکنان آمادگاه دوکوهه و بلافاصله با بسیج امکانات موجود در سایر آمادگاه‌های مهماتی، این آمادگاه به چرخه‌ آمادی بازگشت (همان: 234). این یگان به علت نزدیکی به مناطق عملیاتی جنوب، مسئولیت تدارک مهمات در صحنه جنگ و عملیات‌های متعدد را به طور مستقیم به عهده داشته و در طول هشت سال دفاع مقدس، یگان‌های مستقر در خط مقدم و یگان‌های پشتیبانی رزمی در منطقه‌ عملیاتی جنوب را از نظر مهمات تأمین نموده است. آمادگاه دوکوهه به علت نزدیکی به جبهه‌ جنوب، یکی از مهم‌ترین آمادگاه‌ها مهماتی در زمان جنگ محسوب می‌شد. این آمادگاه‌ روزانه براساس دستور فرماندهی مهمات و حواله‌جات درخواست مهمات، مهمات مورد نیاز یگان‌های عمل‌کننده در عملیات‌های مختلف را در اختیار گروهان‌های مهماتی و ازآنجا مهمات‌های درخواستی به نقطه مهمات (نقاط هشت‌گانه) تحویل و در اختیار یگان‌های مصرف‌کننده در منطقه قرار داده می‌شد. در زمان هشت سال دفاع مقدس، ضمن استفاده از ترابری ریلی و خودروهای نظامی؛ با استفاده از خودروهای شخصی نیز از طریق استانداری و فرمانداری شهرستان‌ها و به‌کارگیری سربازان و همکاری واحدهای نظامی و نیروهای جهاد و کارگران روزمزد، بارگیری مهمات و حمل به مناطق عملیاتی انجام می‌گرفت. یگان‌های سپاه و بسیج در زمان شروع جنگ به علت نوپابودن و یا سازمان‌دهی جدید، هیچ‌گونه منبع تأمین‌کننده مهماتی نداشته و مهمات مورد نیاز آن‌ها در مناطق جنوب، از طریق آمادگاه دوکوهه تأمین می‌شد. مهمات به‌عنوانِ آماد طبقه 5 یگان‌ها در زمان جنگ و نیاز روز، پرمصرف‌ترین طبقه آمادی بود. به سبب مسائل امنیتی و تهدیدات دشمن و همچنین حملات هوایی و ناگهانی هواپیماهای عراقی، شروع به فعالیت کاری آمادگاه از ساعت چهار بعد از ظهر تا ساعت هشت صبح روز بعد بود. بارگیری خودروهای مهمات، در طول شب و با رعایت تمهیدات ایمنی انجام می‌گرفت. مهمات کالیبر ریز و درشت مداوم و بنا به نیاز و حواله‌جات برابر درخواست گروهان‌های مهمات، بارگیری و توسط خودروها به نقاط مهماتی ارسال می‌شد (همان: 236). مآخذ: کانون تفکر آماد و پشتیبانی، تاریخچه آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش، ج ۱ و ۲‌، ۱۳۹۳.
+آمادگاه تعمیر و نگهداری، هم‌زمان با گسترش تیپ فنی هوایی و تبدیل به آمادگاه هوایی در شهریور ۱۳۴۳، گردان تعمیرگاه هوایی با ترکیبی از هفت شعبه تعمیراتی تخصصی، آلات‌دقیق، هیدرولیک، بال فلزی، نقاشی، پارچهکشی، الکتریک و شعبه چتر در ساختار سازمانی آمادگاه هوایی منظور شد (نشریه آمادگاه هوایی، قسمت تاریخچه آمادگاه و زینلی، ج ۱). همگام با توسعه نیروی هوایی و برنامه‌ریزی خرید و دریافت تجهیزات هواپیماها و تجهیزات جدیدی مانند سی ۱۳۰، اف ۵، اف ۴، اف ۱۴، بوئینگ، پی 3 اف و لزوم تجهیز و توسعه مراکز تعمیراتی و آمادی جهت پاسخ‌گویی به نگهداری آن‌ها، آمادگاه هوایی نیز با ساختار سازمانی نو در ۱۳۵۰ به فرماندهی لجستیکی هوایی و گردان تعمیرگاه هوایی توسعه یافت و از ۱۳۵۴ در تابعیت مرکز پشتیبانی لجستیک شیراز و از ۱۳۵۸ با توسعه دوباره سازمانی و ساختاری، به آمادگاه تعمیر و نگهداری هواپیما با ترکیب پنج گردان تخصصی به شرح گردان‌های تعمیر هواپیما، موتور جت، مکانیک عمومی، پدافند زمین‌به‌هوا و وسایل پشتیبانی زمینی سازماندهی شد. موقعیت مکانی مجموعه آمادگاه تعمیر و نگهداری هواپیما، در قسمت‌های جنوب و جنوب شرقی پادگان دوشانتپه تهران گسترش یافت و تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیلات این آمادگاه زیر نظر مستشاران آمریکایی اداره و بیشینه اقلام و سامانه‌های تعمیری (رده‌های آمادگاهی) به خارج از کشور و عمدتاً آمریکا ارسال و پس از تعمیر و بازیابی، بهینه‌سازی و انجام آرایش‌های فنی مورد نیاز به کشور باز گردانده می‌شد. با پیروزی انقلاب اسلامی و اخراج مستشاران آمریکایی از نیروی هوایی، فرآیند ارسال اقلام تعمیری به خارج از کشور نیز قطع و با برقراری تحریم‌ها و قطع پشتیبانی‌های فنی و آمادی، این مجموعه نیز از نظر تعمیر و آماده‌سازی قطعات در سامانه‌های حساس، به‌ویژه با آغاز جنگ تحمیلی، با چالش‌هایی مواجه شد. همین چالش‌ها و لزوم رفع آن‌ها، مبنای تصمیم فرماندهان و مسئولین نیرو بر لزوم خروج از محدودیت‌ها و شکستن قالب‌های تعریف‌شده در روش‌های پیشین تعمیراتی، با توانمندسازی، تجهیز و توسعه مراکز تعمیراتی و بهره‌گیری از امکانات داخلی و توان تخصصی کارکنان فنی و آموزش‌دیده شد. این تفکر و تغییر نگرش؛ شکوفایی استعدادهای نهفته، خلاقیت، انگیزش و تلاش بیشتر کارکنان متعهد و مشتاق و فنی را در پی داشت و سبب نوآوری‌های تعمیراتی، ساخت قطعات و پویایی و کارآیی بالایی در مراکز تعمیراتی آمادگاهی و از جمله آمادگاه تعمیر و نگهداری هواپیما شد (تاریخچه آمادگاه و زینلی، ج ۱). این حرکت انقلابی، علاوه بر موفقیت در تعمیر و آماده‌سازی هزاران قطعه مکانیکی و الکترومکانیکی و هیدرولیکی و ... که در گذشته پیش از انقلاب، یا به خارج از کشور ارسال می‌شد و یا غیر قابل تعمیر در کشور به شمار می‌آمد؛ راه‌گشایی طراحی پروژه‌های ابتکاری ارزشمند بسیاری در راستای افزایش توان تعمیراتی و در نتیجه قدرت هوایی کشور در بازه زمانی دفاع مقدس شد که به پاره‌ای از آن‌ها در ذیل اشاره می‌شود: تعمیر و بازسازی ۴۲۵۰ قلم از قطعات حساس و بحرانی که سبب غیرعملیاتی و زمین‌گیری هواپیما و تجهیزات می‌شد؛ بازسازی و عملیاتی‌کردن بیش از 7550 عدد از قطعات پیشرانه‌های هواپیماهای اف ۴، اف ۵ و سی ۱۳۰؛ جمع‌آوری و بازسازی بیش از 5000 قلم از قطعات هواپیماهای منهدم‌شده و غیر قابل بازسازی در جنگ با انجام آزمایش‌های عملکردی و در صورت لزوم، تعمیر آن‌ها و قرار‌گرفتن در چرخه آمادی پس از اطمینان از عملکرد و قابل مصرف‌بودن آن‌ها؛ ایجاد توانمندی و انجام آرایش‌ها و اصلاحیه‌های فنی رده‌های آمادگاهی در تجهیزات و هواپیماهایی که در گذشته از آنِ آمریکایی‌ها بود و یا در خارج از کشور انجام می‌شد؛ تعمیر و انجام بازدیدهای دوره‌ای سطح آمادگی پیشرانه‌ها، بیش از ۱۶۰ دستگاه پیشرانه هواپیمای اف ۵ و اف ۴، تعداد ۴۳ دستگاه پیشرانههای پیستونی، ۳۴۵ دستگاه موتور ژنراتورهای توربینی زیر چهار، دستگاه انتقال‌دهنده نیرو (گیربکس)، تعمیر و بازیابی ده‌ها دستگاه پیشرانه آسیب‌دیده از ورود اشیای خارجی در پرواز؛ بازسازی شماری از هواپیماهای آسیب‌دیده در جنگ و ارائه مشاوره کمک‌های فنی کارشناسی و نظارت بر فعالیت‌های بازسازی هواپیماها از سایر تجهیزات در پایگاه‌ها و همچنین ساخت و یا تعمیر بخشی از قطعات سنگین آسیب‌دیده و دیگر سامانه‌هایی که نیاز به تعمیر و بازیابی داشتند؛ راه‌اندازی آزمایشگرهای غیر عملیاتی به‌‌جا‌مانده پیشین و ساخت ابزارآلات آزمایشگرهای مورد نیاز؛ بازرسی اساسی و اورهال سامانه‌های بسیاری از هواپیماها و تجهیزات پدافند هوایی؛ ساخت و تعمیر و بازیابی آنتن‌های راداری آسیب‌دیده براثر بمباران‌های هوایی دشمن؛ بازسازی و راه‌اندازی مجدد هواپیمای خارج از رده و انبار‌شده تی ۳۳ و بالگردهای اچ ۴۳ و بازگرداندن آن‌ها به چرخه عملیاتی به‌منظور پوشش کمبود هواپیماهای جت آموزشی و بالگردها؛ نصب و راه‌اندازی دو دستگاه آزمایشگر پیشرانه‌های هواپیما (تست‌سل) و صدا‌خفه‌کن مربوطه موجود در انبار در دوشان‌تپه برای اولین بار توسط کارشناسان نیرو به‌جای آزمایشگرهای از‌بین‌رفته در موشک‌باران دشمن؛ انتقال هواپیماهای شکاری و ترابری آسیب‌دیده در جنگ از اقصی‌نقاط کشور به مراکز تعمیرات سنگین و تعمیر و بازیابی قطعات آسیب‌دیده هواپیمای مذکور؛ ایجاد امکانات و توانمندی تعمیر قطعات غیر قابل تعمیر و یا قطعات یک‌بار مصرف و تعمیر‌ آن‌ها و بازیابی حدود 1449 از این گونه؛ همکاری با سایر نیروها در راستای تعمیر قطعات و سامانه‌های درخواستی هواگردها و مطالعه و امکان‌سنجی طرح ساخت و بازتولید اولین نمونه هواپیمای پرستو از شهریور ۱۳۶۶. مآخذ: تاریخچه فرماندهی آماد و پشتیبانی هوایی، تهران: چاپخانه فرماندهی آماد و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۷۹؛ تاریخچه و عملکرد آمادگاه تعمیر و نگهداری هواپیما، تهران: فرماندهی آماد و پشتیبانی هوایی، ۱۳۷۰؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج 1 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۴؛ نشریه آمادگاه‌های هوایی، تهران: چاپخانه فرماندهی آماد و پشتیبانی هوایی، ۱۳۴۵.
+آمادگاه فنی (دپوی فرعی) اصفهان، این یگان آمادی به‌منظور سهولت و سرعت‌بخشی در زمینه پشتیبانی‌های آماد فنی، هواپیماها و تجهیزات مستقر در منطقه به‌ویژه هواپیماهای اف ۱۴، فعالیت خود را به‌عنوان یکی از یگان‌های زیرمجموعه مرکز پشتیبانی و لجستیک تهران، در ۱۳۵۵ در منطقه هوایی اصفهان (شهید بابایی) به‌صورت موقت و زیر نظر گردان آماد و سازمان‌دهی آغاز کرد و از ۱۳۵۶، عملیاتی شد و به‌صورت رسمی آغاز کر�� و سپس از ۱۳۶۷ به فرماندهی آمادگاه فنی اصفهان تغییر نام داد. با آغاز به کار این مرکز؛ رفته‌رفته قطعات، ابزارها، دستگاه‌های آزمایش‌کننده و سایر ملزومات هواپیمای اف 14 با هواپیماهای ترابری سی ۵ به پایگاه اصفهان انتقال یافت. مسئولیت این پروژه در ابتدای تأسیس، با سرهنگ وحدانی بود و تیمسار مینوسپهر مسئولیت کلی (رئیس) پروژه اف ۱۴ را بر عهده داشت (علی‌نیا، 1396 و زینلی، 1394). دریافت، نگهداری، واگذاری و نیز جمع‌آوری اقلام تعمیری و ارسال آن‌ها به مراکز و منابع تعمیری و به‌طورکلی دادوستد اقلام و قطعات فنی و تجهیزاتی هواپیماهای اف ۱۴ از طریق سامانه آماد و پیشرفته هوایی (ALS)، از وظایف اصلی تعریف ‌شده برای این آمادگاه می‌باشد. تلاش و عملکرد این مرکز آمادگاهی، تأمین و واگذاری هزاران قطعه و سامانه و همچنین دادوستدهای صدها نوع قطعه تعمیری با مراکز تعمیر نیرو، در راستای تولید مأموریت‌های پروازی هواپیمای اف ۱۴ با وجود تنگناهایی می‌باشد که با برقراری تحریم‌ها و قطع ارتباط فنی و آمادی با آمریکا به نحو شایسته‌ای مؤثر و مفید واقع شد و ضمن عملیاتی نگه‌داشتن شکاریهای اف 14 در هشت سال دفاع مقدس‌، باعث ایجاد هزاران پرواز جنگی و مقابله با تهدیدهای هوایی گسترده عراق شد. مآخذ: زینلی، نصرالله، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی، ج 1، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1394؛ علی‌نیا، مهدی، تاریخ شفاهی، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+آمادگاه 571، پشتیبانی منطقه 6 فرماندهی ‌آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش. هسته‌ اصلی پشتیبانی منطقه 6، آمادگاه 571 است. اولین یگان نظامی به نام اردنانس، در دزفول تشکیل شد و در 1338، به نام آمادگاه دزفول تغییر نام یافت و در تابعیت پشتیبانی منطقه 2 شیراز قرار گرفت. آمادگاه 571 تا قبل از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، آمادرسانی به یگان‌های مستقر در منطقه‌ی خوزستان و لرستان را عهده‌دار بود. با پیروزی انقلاب اسلامی و تحولات به‌وجودآمده در ارتش، تعدادی از کارکنان متخصص یگان و ازجمله کارکنان قدیمی و مجرب، به موطن و زادگاه خود منتقل و تعدادی هم به سبب ریزش ناشی از تحولات حادث‌شده انقلاب اسلامی، از بدنه یگان جدا شدند. ازاین‌رو به تبع تحولات به وجودآمده، یگان موصوف به لحاظ استعداد نیروی انسانی و دانش و تجربه ضعیف شد؛ لیکن این یگان تا شروع جنگ تحمیلی، همچنان وظایف ذاتی خود را در حد توان انجام می‌داد. پشتیبانی منطقه 2 شیراز پس از شروع جنگ تحمیلی و با توجه به حساسیت منطقه و استقرار حجم عظیمی از نیروهای رزمنده در خوزستان که مرکز ثقل جنگ بود، قرارگاه عملیاتی آمادی خود را در دزفول مستقر و با مرکزیت آمادگاه که به‌عنوانِ مخزن پشتیبانی و ایجاد یک نقطه آماد در پل کرخه، کلیه طبقات آمادی به‌خصوص اقلام 1، 3 و 5 را تدارک می‌کرد. یگان‌های پشتیبانی منطقه 2 مستقر در دزفول و خوزستان در طول دفاع مقدس که تحت فرماندهی آمادگاه 571 بودند؛ شامل گردان 571 آماد، گردان نگهداری، گردان ترابری و قسمتی از گردان لوج بود. در 1368 با تشکیل فرماندهی نگهداری و تعمیر نیروی زمینی، گردان نگهداری و تعمیر و گروهان‌های فنی گردان شامل اردنانس، مخابرات و مهندسی به‌عنوانِ نگهداری و تعمیر منطقه 2، تحت فرماندهی نگهداری و تعمیر قرار گرفت و آمادگاه 571 شامل گردان لوج، دو گروهان بهداری و سررشته‌داری از گردان آماد، گردان ترابری و قرارگاه تحت فرماندهی پشتیبانی منطقه 2 باقی ماند. در بهمن 1377 پشتیبانی منطقه 6 در دزفول با تجمیع آمادگاه 571، نگهداری و تعمیر منطقه 2، گردان ترابری، ادغام مجدد گروهان‌های تفکیک‌شده آماد و تشکیل گردان آماد 571، گردان 722 تأمین و پاسدار تفکیک‌شده از پشتیبانی منطقه 2 شیراز، گردان لوج و اختصاص گروهان مهمات کازرون به این گردان، گروهان قرارگاه و ستاد انتزاع از قرارگاه نگهداری و تعمیر پشتیبانی منطقه 2 و عناصر موجود آمادگاه، خدمات و پست مهندسی و بیمارستان 580 تشکیل و مشغول فعالیت شد. اسامی فرماندهان آمادگاه 571 در دوران دفاع مقدس عبارتند از: سرهنگ‌دوم فرزاد مهاجری از 1359- 1362، سرهنگ‌دوم صدرالله طباطبایی از 1362- 1366، سرهنگ‌دوم علی هرمززاده از 1366- 1373 (کانون تفکر فرماندهی پشتیبانی منطقه6، 1393: 3- 14). برای کارکنان این آمادگاه، شب و روز بی‌معنی بود و خستگی جسمی و روحی، آنان را از انجام وظیفه باز نمی‌داشت. این یگان با تشکیل قرارگاه عملیاتی پشتیبانی منطقه 2 در دزفول، وظیفه پشتیبانی آمادی و تعمیراتی یگان‌های سرزمینی از جمله لشکر 92 زرهی، تیپ 84 پیاده خرم‌آباد، هوانیروز و مرکز تعمیرات و دبیرستان صنعتی مسجد سلیمان را به عهده داشت. آمادگاه 571 با در اختیارگرفتن گردان‌های آماد صحرایی، نگهداری و تعمیر، لجستیک، گردان ترابری و کارخانجات لاستیک‌سازی و سپس با تشکیل و اداره‌ کارخانجات یخ‌سازی؛ وظیفه پشتیبانی آمادی و تعمیراتی خود را به لحاظ تدارک طبقات ده‌گانه آمادی دریافت، نگهداری و تحویل طبقات ده‌گانه آمادی، در نقطه شناسایی مناطق عملیات و واحدهای مستقر در مناطق، دریافت و جمع‌بندی کلیه آمارهای کارکنان، خودرویی و تجهیزات به‌منظورِ برنامه‌ریزی جهت سرعت در پشتیبانی آمادی، ایجاد نقاط آمادی در مناطق نزدیک به صحنه نبرد، دریافت و جمع‌آوری اقلام انهدامی، فرسوده و غنائم جنگی و تعیین تکلیف آن‌ها، دریافت، سازمان‌دهی، تقسیم و ارسال کمک‌های مردمی، آموزش تعمیراتی کارکنان جدید و نیروهای بسیجی و سپاه و سایر امور را انجام می‌داده است. آمادگاه 571 دزفول کلیه مایحتاج یگان‌های مستقر در جنوب و یـخ یگان‌های مستقـر در این منطقه را با دایرنمودن نقطه‌های آمادی، به ‌طور روزانه تهیه و واگذار می‌کرد (کانون تفکر ف.آمادوپش، 1393: 123 و 122). آمادگاه 571 که تا قبل از این هجمه گسترده، عملیات آمادی را برای یگان‌های نظامی مستقر در خوزستان و لرستان انجام می‌داد؛ اکنون با وضعیت حادث‌شده، علاوه بر یگان‌های مورد بحث، عملیات آمادرسانی به یگان‌های مستقر در منطقه و از‌جمله لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، لشکر 16 زرهی قزوین، تیپ 58 تکاور، تیپ 40 پیاده سراب، تیپ30 پیاده گرگان، گروه‌های توپخانه و مهندسی نیروی زمینی ارتش و نیروهایی از سپاه پاسداران و بسیج مردمی را که از عقبه و اقصی ‌نقاط میهن اسلامی در راستای دفاع از استان سوق‌الجیشی خوزستان به منطقه گسیل و اعزام شده بودند، انجام می‌داد. ازاین‌رو پشتیبانی آمادی و تعمیراتی از حجم عظیم نیروهای مستقر در منطقه، به یک همت بلند جهادی و از طرفی به یک راهبرد دقیق آمادی در پشتیبانی از نیروهای پیش‌گفته و سایر نیروهایی که در ادامه دفاع مقدس از اقصی نقاط میهن اسلامی‌مان به جمع نیروهای مذکور ملحق شده و این حلقه دفاعی را کامل کرده بودند، محتاج بود. اگر چه فعالیت آمادگاه 571 دزفول به‌عنوانِ هسته اولیه پشتیبانی منطقه 6 دزفول در طول هشت سال دفاع مقدس با آن‌همه حجم عظیم آمادی در این کلام و مقال نمی‌گنجد (کانون تفکر ف. آمادوپش، 1393: 181- 182). در روزهای اولیه جنگ به‌منظورِ کوتاه‌نمودن طول محور آمادی به انگیزه خدمات‌رسانی هرچه سریع‌تر به یگان‌های مستقر در منطقه و از طرفی تقلیل آسیب‌پذیری خودروها و کارکنانی که جهت تحویل آمادهای ده‌گانه و از‌جمله آماد طبقات 1و 3 می‌بایستی به آمادگاه 571 دزفول و برای آماد طبقه 5 به نقاط دپویی مهماتی مراجعه کنند و از طرفی به‌منظورِ افزایش ضریب امنیتی مخازن آمادی و بالاخص آمادهای ضروری در مقابل بمباران‌های احتمالی دشمن که از‌بین‌رفتن و انهدام اقلام دپویی موجود در مخازن آمادگاه دزفول را به ذهن متصور و متبادر می‌کرد، یک نقطه آماد طبقات 1، 3 و 5 در پای پل کرخه احداث شد که این اقدام، تأثیر بسیاری را در حُسن انجام مأموریت ذاتی یگان بر ‌جا گذاشت و تسهیل و تسریع مأموریت‌های رزمی یگان‌های مستقر را به دنبال داشت. در ادامه استقرار نیروها در مناطق جغرافیایی مختلف استان خوزستان و به طول‌کشیدن جنگ؛ نقاط آمادی متعددی در مناطق چنانه، دارخوین، عین‌خوش، دختربرجی، صفی‌آباد، میش‌داغ، شمریه تشکیل شد و پشتیبانی آمادی در محورهای مختلف عملیاتی از طریق نزدیک‌ترین نقطه آمادی صورت می‌پذیرفت. پیگیری مجدانه در راستای احداث ریل راه‌آهن از محل پایانه راه‌آهن مستقر در پایگاه هوایی به محل مخازن آمادگاه جهت تسهیل در امر تخلیه و بارگیری اقلام آمادی با سپاه پاسداران‌، اعزام تعمیرکار و گروه تعمیراتی به منطقه‌ پنجوین کردستان عراق که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آن منطقه فعالیت داشت و از طرفی نیز آموزش تعمیرکاران جوان سپاهی به‌صورتِ شبانه‌روزی در کارگاه‌های تعمیراتی به‌منظور انتقال‌دادن تجربه فنی به این دسته از کارکنان در حوزه‌های مختلف تعمیراتی اعم از خودرویی، مخابراتی، مهندسی به‌منظورِ اعمال و تعمیم آموزش‌های فرا گرفته‌شده توسط کارکنان مورد بحث در سطح یگان‌های تعمیراتی سپاه‌ پاسداران از اهم فعالیت‌های این آمادگاه بود. سائیدگی و فرسودگی لاستیک خودروهای نظامی با توجه به فعالیت مستمر آن‌ها در حوزه جغرافیایی استان خوزستان و شرایط آب و هوایی خاص حاکم بر این استان و از طرفی بحث تحریم و کمبود لاستیک در مقطعی از جنگ، از عوامل تأثیرگذار بر کُندشدن ناوگان حمل‌و‌نقل نظامی شده بود. آمادگاه 571 علاوه‌ بر انجام مأموریت ذاتی در جبهه‌ حق علیه باطل، در این شرایط نیز از بحث مقابله و مبارزه با تحریم‌ها غافل نماند و مبادرت به تأسیس کارگاه روکش لاستیک کرد و لاستیک‌های مستعمل پس از جمع‌آوری و بازرسی توسط بازرسی فنی، در این کارخانجات جهت استفاده دوباره، روکش می‌شدند. این لاستیک‌ها با توجه به دوام و کارکردشان در مناطق سردسیر، به یگان‌های مستقر در منطقه‌ غرب نیز جهت استفاده یگان‌های نظامی تحویل می‌شد. این اقدام نیز به نوبه خود در آن مقطع زمانی، کمک بسیار شایانی را در به حرکت در آوردن و جلوگیری از توقف ناوگان ترابری ارتش جمهوری اسلامی ایران بود. اقدامات انجام‌شده آمادگاه 571 به‌عنوان هسته اولیه پشتیبانی منطقه 6 منحصر به موارد فوق نمی‌باشد؛ بلکه در یک جمله بنا به توصیف فرماندهان صحنه نبرد، این آمادگاه، قلب تپنده آمادی در منطقه جنوب غرب کشور در طول هشت سال دفاع مقدس بود و کلیه‌ یگان‌های رزمی از حیث پشتیبانی همه‌جانبه‌، خود را مدیون زحمات شبانه‌روزی کارکنان این پشتیبانی می‌دانند (همان، 1393: 184 و 183). مآخذ: کانون تفکر فرماندهی آماد و پشتیبانی منطقه 6، کتاب تاریخ جنگ پشتیبانی منطقه 6 دزفول، 1393؛ کانون تفکر فرماندهی آماد و پشتیبانی، تاریخ آمادوپش نیروی زمینی ارتش، ج 1، از زمان صفویه تا آغاز جنگ  تحمیلی، 1393؛ کانون تفکر فرماندهی آماد و پشتیبانی، تاریخ آمادوپش نیروی زمینی ارتش در هشت سال دفاع مقدس، ج 2، 1393.
+آمادگی ناوگروه هواناو، ناوگروه هواناو نیروی دریایی ارتش، یگانی از نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است که از ماه‌ها قبل از شروع رسمی جنگ تحمیلی، با انجام آماده‌باش‌ها و تمرینات لازم برای آمادگی، در مقاومت ملت ایران در برابر دشمن سهیم بوده و با شروع جنگ و انجام مأموریت‌های پشتیبانی، در شکست حصر آبادان و بازپس‌گیری خرمشهر و در ادامه جنگ در عملیات‌های خیبر، بدر، والفجر 8 و تمامی عملیات‌های اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری و ... در هشت سال دفاع مقدس حضور داشته است (سیدقریشی، 1399: 17). هشتاد درصد تعمیرات هواناوها تا قبل از انقلاب اسلامی ایران، توسط کارکنان خارجی (کارخانه سازنده) انجام می‌گرفت و اجازه مداخله، به کارکنان فنی ایرانی داده نمی‌شد. با خروج کارکنان خارجی در اوایل انقلاب، مشکلات عدیده‌ای در نگه‌داری و تعمیرات و حفظ آمادگی هواناوها، برای ناوگروه هواناو به وجود آمد و همچنین به‌ طور هم‌زمان پشتیبانی قطعات متوقف شد و ایران در تحریم اقتصادی شدید قرار گرفت. با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در سی‌و‌یکم شهریور 1359، ناوگروه هواناو با غلبه بر کلیه مشکلات کارکنانی و تعمیراتی و با استفاده و بهره‌گیری از پشتوانه آموزشی، تخصصی و همکاری صمیمانه و ایثارگری کارکنان اعم از خلبان، مهندس و کارکنان فنی؛ در کوتاه‌ترین زمان ممکن نسبت به آماده‌سازی هواناوهای زمین‌گیر‌شده اقدام و آن‌ها را آماده انجام عملیات نمود. هواناوها در زمانی که باید به منطقه عملیاتی شبه ‌جزیره آبادان اعزام می‌شدند، از وضعیت فنی مناسبی برخوردار نبودند و عمده مشکلات آن‌ها، نبودن قطعات یدکی و نبودن امکان دریافت قطعه از کارخانه سازنده، انجام‌نشدن به‌موقع سرویس‌های نوبه‌ای و سپری‌شدن عمر قانونی قطعات اساسی (مثل پروانه‌ها) به علت تحریم‌های نظامی و اقتصادی اوایل انقلاب و همچنین ترک مستشاران انگلیسی کارخانه سازنده از ایران بود (سند: 590810021). در چنین شرایط فنی بحرانی، کارکنان متخصص ناوگروه هواناو که تعداد آنان به دلایل گوناگون متأثر از شرایط اوایل انقلاب، به‌شدت کاهش ‌یافته بود؛ با تلاش بی‌وقفه و به هر شکل ممکن از قبیل جابه‌جایی قطعه و تحمیل شرایط کاربری توأم با ریسک که در بیشتر مواقع حتی مجاز به بازکردن قطعات حساس آن نبودند، در تمام مقاطع حساس، هواناوها را برای اجرای مأموریت‌ها آماده نمودند (سیدقریشی، 1399: 232). شرایط جغرافیایی محل انجام مأموریت هواناوها که شامل کانال‌ها، هور و خور و رودخانه‌های کم‌عمق نیزاری، گل‌آلود و نمک‌زار بود، به ‌طور پیوسته سامانه‌ی موتوری و دیگر قطعات و اجزای آن‌ها را به‌شدت دچار مشکلاتی مانند، نمک‌زدگی، گل‌آلودگی و زنگ‌زدگی می‌کرد که با توجه به نبودن زمان لازم برای انجام سرویس‌ها و تعمیرات مورد نیاز، شدت اشکالات به‌مرور گسترده‌تر می‌شد. بعد از عملیات شکست حصر آبادان، هواناوها که نقش اساسی در پشتیبانی و آماده‌سازی منطقه ��رای انجام عملیات مذکور داشتند و همچنین با توجه به حجم زیاد مأموریت‌های پشتیبانی جزایر و سکوها و تجسس و نجات در شمال خلیج ‌فارس به‌ویژه در مراحل اعزام کاروان‌های کشتی‌های تجاری به بندر امام و شرکت هواناوها در عملیات اسکورت کاروان‌ها، از شرایط فنی و آمادگی مناسب برخوردار نبودند. تحریم‌ها، هواناوها را با مشکلات زیاد مواجه ساخته بود و در چنین وضعیتی، نیاز اعزام آن‌ها به منطقه عملیاتی خیبر (هورالهویزه) و جزایر مجنون در شرق رودخانه دجله در اسفند 1362 به‌شدت احساس شد. با ابلاغ اعزام هواناوها جهت شرکت در عملیات خیبر، به هر نحو ممکن در کوتاه‌ترین زمان، قطعات خارج از رده و عمر گذشته حتی قطعات بسیار حساس مانند دستگاه کنترل سوخت توربین که به‌هیچ‌وجه ناوگروه هواناو مجاز به تعمیر و بازکردن آن‌ها نبود؛ مجدداً با توانمندی کارکنان فنی ناوگروه، بازسازی، تعمیر و راه‌اندازی شد و در نهایت هواناوهای زمین‌گیر‌شده، آماده و به منطقه عملیاتی خیبر اعزام شدند (همان: 621). معاونت عملیات نیروی دریایی ارتش در دوم بهمن 1363 نیازمندی‌های تجهیزاتی و یگان‌های مورد لزوم نیروی دریایی ارتش برای شرکت عملیات بدر را می‌بایستی در اختیار قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص)قرار گیرند، به فرماندهی مشترک دریا- ساحل ابلاغ کرد. در این امریه، واگذاری سه فروند هواناو از ناوگروه هواناو جزیره خارک، پیش‌بینی‌ شده بود (همان: 482). لزوم شركت هواناوها در عمليات بدر، به فاصله یک سال از عمليات خيبر كه شرايط فني بسيار نامساعدي را براي آن‌ها ايجاد كرده بود و در اين فاصله نيز هواناوها همواره ميبايستي در ساير مأموریت‌های شمال خليج فارس اعم از پشتيباني از سكوها، تجسس و نجات و اسكورت کاروان‌های اعزامي به بندر امام شركت ميكردند، موجب شد تا ناوگروه هواناو این بار نیز علي‌رغم محدودیت‌های ناشي از تحريم جنگي و اقتصادي كه براي تأمين قطعات به ناوگروه هواناو تحمیل‌شده بود، با تلاش شبانهروزي در تمام مدت یک سال فاصله بین عملیات خیبر و عملیات بدر و با ابتكارات فني زياد؛ هواناوها را آماده انجام مأموريت و شركت در عمليات بدر کنند. در طول هشت سال جنگ تحمیلی در شرایطی که یگان‌های هواناو دارای وضعیت فنی مناسبی نبودند و وقوع سوانح مختلف برای سازه و سامانه‌های فنی آن‌ها به علت مشکلات فنی و وضعیت مناطق عملیاتی و همچنین زمین‌گیر‌شدن و یا غیرعملیاتی شدن هواناوها در منطقه مأموریت به علت مورد اصابت قرار‌گرفتن توسط حملات موشکی و هوایی و برخورد با موانع ضد هواناو به‌ویژه در عملیات والفجر 8 (ناوگروه هواناو. نامه: 504/18/103 تاریخ 4/1/65) مشکلات بسیاری را برای آمادگی عملیاتی یگان‌های هواناو به وجود آورده بود، رشادت‌های كاركنان ايثارگر آن موجب شد تا عملکرد ناوگروه هواناو در آماده‌نمودن هواناوها برای انجام مأموریت‌ها و حفظ آمادگی عملیاتی آن‌ها بسیار موفق باشد و این یگان بتواند بیش از 2000 سورتی در 4500 ساعت مأموریت‌های مختلف پشتیبانی رزمی، پشتیبانی خدمات رزمی، تجسس و امداد نجات، اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری و انواع عملیات ویژه جنگی را باافتخار به انجام رساند تا با انجام موفق مأموریت‌های محوله در طول هشت سال دفاع مقدس، نقش مهمی در مأموریت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را به عهده داشته باشد (سیدقریشی، 1399، ج 1 و 2). مآخذ: سیدقریشی، میرمنصور، ناوگروه هواناو و هشت سال دفا�� مقدس، ج 1 و 2، 1399: مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، سند: 590810021؛ گزارش عملیات والفجر 8 ناوگروه هواناو نامه: 504/18/103- 4/1/65؛ مصاحبه با ناخدایکم میرمنصور سیدقریشی.
+آماده باش نیروی هوایی، طبق اسناد مرکز فرماندهی ستاد ارتش، عراق در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی (دهم بهمن 1357)، در حال برنامهریزی گستردهای جهت تقویت نیروی هوایی خود با احداث پایگاه جدیدی در منطقه زبیر و ... بوده است. در پی آن و هم‌زمان با بحرانی‌شدن وضعیت برخی مناطق کردنشین، تجاوزهای هوایی عراق در فروردين 1358 آغاز شد. نیروی هوایی عراق در 10:00 یازدهم اردیبهشت 1358، در کلیه یازده پایگاه هوایی خود به حالت آمادهباش جنگی از نوع «پ یا ج» در آمد. پس از آن یگان‌های دریایی و هوایی عراق در منطقه بصره، در پانزدهم خرداد 1358 به حالت آماده‌باش در آمدند و این وضعیت تا تک سراسری دشمن در 31 شهریور 1359 همچنان استمرار داشت. نیروی هوایی نیز در مقابل و به‌تواتر، در وضعیت آمادهباش هوایی و آمادگی عملیاتی قرار گرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 3: 81). در پی بمبارانِ برخی از روستاهای مرزی غرب کشور، ناگزیر در 21 خرداد 1358 به فرماندهان پایگاه‌های هوایی همدان، تبریز و دزفول طی پیامی ابلاغ شد تا تعداد هواپیماهای آماده را به دو برابر افزایش و مأموریت گشت‌ رزمی هوایی در مرزها را ادامه دهند و در هر زمان، یک هواپیمای آماده یا آلرت در پرواز باشد. به‌این‌ترتیب پس از برقراری پوشش هوایی توسط جنگندههای نیروی هوایی، تهدیدهای هوایی ارتش بعثی در سطح فراوانی کاهش پیدا کرد. با تسخیر سفارت آمریکا در سیزدهم آبان 1358، بار دیگر تحرکات هوایی عراق افزایش یافت. به‌منظور مقابله اصولی با تهدیدهای ارتش عراق، طرح جامع عملیاتی البرز تدوین شد و در راستای آن، معاونت عملیات نیروی هوایی در سوم دی 1358، امریهای را به پایگاههای هوایی ارسال کرد و طی آن، خواستار تدوین دستورالعمل آمادهباش و همچنین بازنگری و تدوین مجدد طرح کلّی سامانه آمادهباش نیروی هوایی شد (همان: 87). پیگیری این امر، تا روزهای آغازین 1359 ادامه یافت تا اینکه به دستور سرلشکر شادمهر رئیس ستاد ارتش در هجدهم فروردین 1359، یگانهای نیروهای مسلح برای نخستین بار به حالت آمادهباش مرحله «3 الف» در آمدند. پس از ابلاغ این امریه، بلافاصله وضعیت آمادگی کلیه یگانهای نیروی هوایی ارتش جهت مقابله با تجاوزهای عراق، در مرحله «3 الف» قرار گرفتند و معاون عملیاتی نیروی هوایی جهت کسب آمادگی، از پایگاههای شکاری خواست تا توان رزمی خود را بررسی و اعلام کنند. در 27 فروردین 1359 با توجه به آمادهباش کامل پایگاههای هوایی کوت در استان العماره و شعیبیه در استان بصره عراق در مقابل با تدبیر معاونت عملیات نیروی هوایی، درجه آمادگی پایگاههای سوم شکاری در همدان و چهارم شکاری در دزفول از این تاریخ به مرحله «3 ب» افزایش‌ یافت (همان: 88). در روزهای پایانی اردیبهشت، سرهنگ خلبان جواد فکوری که خود را برای تصدی فرماندهی نیروی هوایی به‌جای سرلشکر باقری آماده میکرد؛ به پایگاه‌های سوم، چهارم و پدافند هوایی ابلاغ کرد که تا آمادگی کامل جهت مقابله با نیروهای متجاوز را داشته باشند؛ لیکن هواپیماهای ایرانی به‌هیچ‌وجه حق تجاوز به خاک عراق را ندارند و فقط در صورت تجاوز هوایی دشمن به خاک ایران، در صدد دفاع برآیند (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2). با روی کارآمدن سرهنگ خلبان جواد فکوری در تیر ۱۳59‌، فرماندهی پایگا�� همدان در سوم تیر 1359 درباره وضعیت آمادهباش از معاونت عملیات نیروی هوایی کسب تکلیف کرد و پیشنهاد‌هایی مبنیبر پیاده‌نمودن پنجاه درصد از جنگندهها از مهمات بارگیری‌شده و انجام روزانه چهار پرانه یا سورتی پرواز آموزشی را مطرح نمود. ارتش عراق در این مقطع در ششم تیر 1359، مبادرت به انجام یک رزمایش سراسری موسوم به «سعد» کرد. با اجرای اين رزمایش، راهبرد ارتش عراق آشكار شد و در گزارشي كه فرماندهي اطلاعات و شناسايي (فاشا) داشت، يورش هوايي به استان خوزستان و پايگاههاي هوايي آن سرزمين، پیش‌بینی ‌شده بود. پایگاه چهارم شکاری به استناد گزارش دسک هوایی لشکر 92 زرهی اهواز، در 25 تیر 1359 اعلام کرد که حمله هوایی به مناطق موسیان، عینخوش، دهلران، فکه، مهران، حمیدیه، دشت آزادگان، سوسنگرد، تپه الله اکبر، پوشمان و هویره متصوّر است (خلیلی و دیگران، 1398، ج 3: 95). ، سماجا در 26 مرداد 1359 طی اطلاعیهای اعلام کرد: به‌‌احتمال‌قوی در 24 ساعت آینده، یک حمله سراسری در نوار مرزی ایران انجام ‌می‌شود؛ بنابراین مراتب مذکور به پایگاه‌های ترابری و شکاری و فرماندهی پدافند هوایی، جهت احراز آمادگی لازم ابلاغ میشود. اطلاعات بعدی حاکی از این بود که کلیه یگان‌های رزمی مستقر در استان بصره، در آماده‌باش نوع «ج» بودند و براساس آن، مرخصیها لغو شده و کارکنان باید در تمرینات پیوسته جهت آمادگی بیشتر شرکت کنند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 3: 99). برابر گزارش خلبانان نیروی هوایی در یازدهم شهریور 1359‌، آرایش ارتش عراق برای تهاجم در منطقه شلمچه و خرمشهر مشهود شده بود. مرکز فرماندهی سماجا در سیزدهم شهریور 1359‌، حمله نظامی ارتش عراق به خاک کشورمان را در نیمه دوم شهریور، محتمل و قریبالوقوع پیشبینی کرد و به‌تبع آن، دستور آمادهباش وضعیت «3 ب» برای نیروهای مسلّح اعم از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی، ژاندارمری و صادر و مراتب به کلیه پایگاهها و یگان‌ها ابلاغ شد (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 68). درپی تشديد درگیریهای پراکنده و برخوردهاي مرزي ميان دو كشور، نيروي زميني برابر دستور عمليات پدافنديِ ابوذر به لشكرهاي 81 زرهی کرمانشاه 92 زرهي اهواز و تيپ 84 پياده خرم‌آباد دستور داد تا از جايگاه گسترش خود خارج‌ و در سنگرهاي پدافندي در مناطق غربی و جنوب غربی کشور مستقر شوند. نیروی هوایی نیز دراین‌رابطه موظف به پوشش هوایی و پشتيباني نزدیک هوایی (پشتیبانی آتش) از یگانهای خودی از طریق پایگاههای دوم، سوم و چهارم شکاری شد. در این راستا یک فروند فانتوم در هفدهم شهریور 1359 و یک فروند بالگرد نیروی هوایی در نوزدهم شهریور 1359 سقوط کردند و خلبانان بالگرد همراه با سرگرد شمسبیگی فرمانده گردان 32 شکاری همدان که جهت هماهنگی آتش پشتیبانی هوایی به منطقه غرب اعزام شده بود، به شهادت رسیدند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 3: 103). در 16:50 هجدهم شهریور، یک فروند هواپیمای اف 14 پایگاه هشتم پوشش هوایی منطقه قصرشیرین و نوار مرزی را به عهده گرفت و در روز بعد، یک فروند هواپیمای میگ 21 دشمن با شلیک موشک فونیکس خلبانان اف 14 ساقط شد (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 72). با تشدید تهدیدهای ارتش بعثی عراق در 25 شهریور 1359، بار دیگر بر آمادگی عملیاتی پایگاههای هوایی همدان و دزفول تأکید شد. معاونت عمليات نیروی هوایی (سرهنگ قیدیان) با گرفتن دستور رياست سماجا، به پايگاههاي شكاري مذکور كه در خط مقدم درگیری قرار داشتند و هر لحظه امکا�� درگيري‌هاي سنگینتری وجود داشت، بار دیگر دستور ارتقای وضعیت آمادگی را در این دو پایگاه به درجه «3 ب» صادر کرد. بدیهی است که یگان‌های ديگر‌، همچنان در آماده‌باش «3 الف» قرار داشتند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 3: 105). به دنبال آن پايگاه‌هاي هوايي تبريز، دزفول و همدان همراه با گروههای پدافند هوايي مربوطه شامل جنگنده- بمبافکنهای اف 5 و اف 4، سامانه‌هاي راداري و یگان‌هاي زمين‌به‌هوا در وضعیت آمادگي «3 ب» قرار گرفتند. ديگر پايگاه‌هاي هوايي نيز پس از دريافت دستور رزمیِ برگرفته از طرح عملیاتی البرز، فرمان «3 الف» دریافت کردند و آماده ورود به آمادگي «3 ب» شدند و پایگاههای مقدم با انجام اقدامات پدافندی غیر عامل، عملیاتهای رزمی را از طریق آشیانهها انجام میدادند. ستاد مشترک ارتش جمهوري اسلامي ايران در 29 شهریور 1359 براي تنوير افكار عمومي و رفع برخي ابهامات، اطلاعيههای شماره یکم و دوم خود را به طور متوالی صادر کرد و به تشریح اوضاع جبههها از دهم تا 26 شهریور پرداخت (همان: 82). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 3 و 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ زمینههای آغاز تجاوز، جنگ ایران و عراق از نگاه مطبوعات، تهران: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، ج 1، شکیب، 1387؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395.
+آماد و پشتیبانی، هنر و علم پیش‌بینی و تعیین نیازمندی‌ها، گردآوری و کسب و توزیع آن‌هاست و در بخش نظامی به آن دسته از فنونی گفته می‌شود که دربرگیرنده مسائلی از قبیل آماد، نگهداری و تعمیر، ترابری، تخلیه و بستری‌کردن مجروحان، مهندسی و امور کارگری و ساختمان، مخابرات و امور متفرقه بوده و شامل تهیه طرح‌های مربوطه و اجرای آن‌ها نیز می‌شود که به‌منظور ایجاد و حفظ اقتدار نیروهای مسلح و پشتیبانی مداوم از آن‌ها، در راستای اجرای موفق و مؤثر عملیات نظامی صورت می‌گیرد (زینلی 1394، ج 1: 14). امروزه رشد علوم و توسعه فنّاوری همراه با مدیریتی نوین در تجهیزات و دانش‌های نظامی؛ موجب تحولی بزرگ بر سرعت عمل، جابهجایی نیروها و تجهیزات، گستردگی و وسعت منطقه درگیری، آرایش نیروها و راهوردهای رزمی و به تبع آن در روش‌ها و عملکرد آماد و پشتیبانی نظامی و نقش آن در پیشبرد عملیات رزمی شده و آن را به مجموعهای از تکامل خدمات، تسلیحات، نگهداری، تعمیر و پشتیبانی به‌روز، کارآمد و انعطاف‌پذیر و پاسخ‌گو مبدل کرده است. سامانههای متنوع و پرتعداد آماد و پشتیبانی به‌منظور آمادهسازی، تعمیر و نگهداری (بازدیدها و سرویس اولیه، تعمیر، آزمایش، اندازه‌سنجی یا کالیبره و تعمیرات و بازرسی‌های اساسی یا اورهال)، آمادرسانی یا پشتیبانی قطعات و وسایل زمینی مورد نیاز پیریزی شده و موظفند کلیه امور مربوط به آماد و پشتیبانی را در زمان صلح و جنگ به پیش برند. این مأموریت خطیر در نیروی هوایی قبل از انقلاب اسلامی به‌ویژه از دهه 1350 با کمک مستشاران خارجی و کارخانههای سازنده تجهیزات که اغلب آمریکایی بودند، انجام میشد (همان: 25 و آئین‌نامه 1-31 مدیریت نگهداری هواپیما). در کنار نیروی تخصصی و مدیریتی کارآمد؛ وجود آزمایشگرها، ابزار مناسب و بهخصوص قطعات و متعلقات کافی جهت جایگزین‌نمودن موارد معیوب و ازکارافتاده سامانههای اصلی از ملزومات نگهداری، آمادهسازی هواپیما��ا، تجهیزات و متعلقات وابسته و همچنین دیگر سامانههای پدافندی و ارتباطی است. این اقلام برحسب مورد یا پیش خریداری‌شده، در انبارهای آماد نگهداری و ذخیره میشوند و در صورت درخواست یگانها، از طریق سامانه آماد خودکار، به آنها واگذار می‌گردد. آن دسته از اقلام معیوب هم که قابل بازیابی باشند، در چرخه تعمیر قرار گرفته و با توجه به امکانات و توانمندیهای موجود در شعبات گردانهای نگهداری و یا مراکز تعمیر آمادگاهی، تعمیر و بازیابی میشوند. بخش عمدهای از این قطعات و دستگاههای معیوب قبل از انقلاب، به طور مستقیم جهت تعمیرات به خارج از کشور به‌خصوص کارخانه سازنده در آمریکا فرستاده میشدند. با پیروزی انقلاب اسلامی، هزاران قلم از آنها توقیف شدند و به کشور باز گردانده نشدند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 193). معاونت آماد و پشتیبانی نیروی هوایی در اصل ازنظر ستادی؛ مأموریت تهیه، تنظیم، تکمیل و هماهنگکننده طرحها، خطمشیها، آئیننامهها، دستورالعملها و سایر دستورهای اداری و لجستیکی و نظارت بر حُسن اجرای آنها را عهدهدار میباشد. هدايت اين معاونت در 1359، با سرهنگ فنّی هوايـي اميرعباس ضرّابي كاشاني بود كه در هفتم مرداد 1360، جایگاه خود را به سرهنگِ فنّی حسين صائب‌نوری داد و از اول شهریور 1363 تا پایان دفاع مقدس، این جایگاه به سرهنگ خلبان ایرج عصاره محول شد. در كنار این معاونان، افسران كارآمدي ازجمله سرهنگ‌دوم فنّی محمّدرضا كشواد مدير ماتريل، سرهنگ فريدون اسدنژاد، سرهنگ حسین‌علی پوراصفهانی، سرهنگ ملك‌محمّد و سرگرد اکبر وارسته حیدری در انجام وظایف جاری همکاری داشتند و همراه با کارکنانی مطلع و با دانش تخصصيِ بالا، برنامه‌ريزي و سياست‌گذاريِ بخش عظيمي از فعاليت‌هاي نيرو، توسط این گروه صورت مي‌گرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 28: 3، 173). فرماندهی آماد و پشتیبانی ازنظر اجرایی، مأموریت پشتیبانی آمادی از کلیه پایگاهها و یگانهای تابعه نیروی هوایی جهت تعمیر و نگهداری رده آمادگاهی هواپیماها، پیشرانهها، وسایل پشتیبانی زمینی، سامانههای آفندی و پدافند هوایی، ارتباطی، اطلاعات و شناسایی، خودرویی و دیگر تجهیزات برای اجرای مأموریتهای نیروی هوایی ارتش بوده و به گونهای پیشبینی و طراحی شده است که توانایی لازم را ازنظر برآورد، پیشبینی، تهیه، نگهداری و توزیع به‌موقع و مناسب اقلام طبقههای دهگانه آمادی بهویژه آماد فنی داشته باشد. این معاونت؛ وظیفه اصلی چرخه تأمین آمادی و نگهداری، تعمیر و بهینهسازی سطوح آمادگاهی(دپویی) سامانهها و تجهیزات نیرو را در دوران دفاع مقدس به پیش میبرد و نقشی ارزنده در پشتیبانی و حفظ آمادگی عملیاتی هواپیماها و تجهیزات کامل پایگاههای هوایی، گروههای پدافندی، ایستگاههای ارتباطی، مراکز آموزشی و دیگر یگانهای نیرو ایفا می‌کرد. این مجموعه در 1359 به سرهنگ فنی هوایی حسین حسابی محول شده بود و سرهنگ فنی علی فرجاللهزاده موسوی از پنجم تیر 1360‌، سرهنگ فنی علی اکبر صادقی نائینی از چهارم شهریور 1360‌، سرهنگ عبدالعلی میبدی از پنجم اسفند 1361‌، سرهنگ فریدون آنژاد از اول اسفند 1362 و سرهنگ فنی سیاوش رحیمی از 27 اسفند 1364 تا پایان دفاع مقدس، فرماندهی این مجموعه عظیم را به عهده داشتند و همراه با افسران و کارکنان تخصصی مجرب و کارکشته آن را هدایت کردند (همان، ج 28: 4، 174). با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و خروج مستشاران خارجی از کشور، علی‌رغم مشکلات پیش رو و تحریمهای ظالمانه نظامی؛ کلیه امور آمادهسازی، تعمیر و نگهداری انواع هواگردهای نیروی هوایی ارتش به دست فرماندهان، کارکنان جوانی افتاد که اغلب خود در حال فراگیری آموزش‌های لازم بودند که پس از مواجهه با تک سراسری دشمن، کارکنان و متخصصین فنّی نیروی هوایی، کلیه خواستههای مشروع و انتظارات خود را رها و با تمامیِ توان، شروع به آمادهسازی هواگردها و دیگر تجهیزات دفاعی پیچیده نیروی هوایی ارتش کردند؛ به‌گونه‌ای که توانستند توان رزمی انواع هواپیماهای موجود را تا بیست درصد افزایش دهند. نیروی هوایی در این مقطع، به‌ناچار خارج از هنجارهای هوانوردی وارد کارزار شد؛ به گونهای که در طول مدت 45 روز اول، 9034 پرانه پرواز همراه با 7848 پرانه پرواز رهکنشی انجام داد. با توجه ‌به هواپیماهای موجود، می‌توان نتیجه گرفت كه میانگین 4/174 پرانه پرواز رهکنشی در هر روز انجام داده و این امر، نشانگر همت کارکنان آماد و پشتیبانی مبنیبر مشارکت 33 درصد از هواپیماهای موجود در پروازهای عملیاتی بوده است. داشتن چنین متخصصان حاذقی، ‌یک فرصت طلایی برای نیروی هوایی ارتش بود كه بتواند میزان توان رزمی و كاری خـود را در برابر نیروی زمینی دشمن در یك میدان نبرد حقیقی محك بزند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 363). بااین‌وجود باید تأکید کرد که از یک‌سو به دلیل وضعیت خطیر جبههها، تعداد قابل ملاحظهای از هواپیماهای شکاری در مصاف با پدافند هوایی دشمن ساقط شده بودند و ازسوی دیگر به علت معضل تحریمهای نظامی، بر این نکته واقف بودند كه در انجام مأموریتهای خطیر خود بدون برخورداری از یک سامانه توانمند آماد و پشتیبانی، با چالش‌های عمده‌ای در ابعاد راهوردی روبه‌رو هستند. ازاین‌رو ناگزیر مسئولان و کارکنان آماد و پشتیبانی به چاره‌جویی و یافتن راهکارهای اثربخش و عملی برای خروج از تنگنای کمبود هواپیما بودند. این راهکارها می‌توانست به انجام روش‌های منحصربه‌فرد، ابتکاری و خلاقانه‌ای منجر شود که تاکنون سابقه نداشته و در شرح وظایف آن‌ها نیز گنجانده نشده بود. رویکرد و ساخت قطعات و سامانهها، تعمیر اقلام مصرفی به تعمیری، ابداع روشهای نوین نگهداری، تعمیر و بازسازی هواپیماهای آسیب‌دیده در جنگ، نمونهای از این ابتکارات و خلاقیتها میباشد (همان، ج 4: 197). علی‌رغم مشکلات و محدودیت‌های مورد اشاره سامانه آماد و پشتیبانی هوایی، کارکنان فنی با حفظ روحیه جهادی ضمن انجام امور سنگین فنی و سازمانی خود، حراست و حفاظت از هواپیماها و تجهیزات را نیز به‌شخصه و داوطلبانه به عهده داشتند. این ناوگان به‌منظور بازسازی و انجام تعمیرات سنگین برای هواپیماهـای شکاری که در عملیات دچار صدمات سنـگیـن می‌شـدنـد، در 1362 اقـدام بـه راه‌اندازی واحد تعمیرات سنگین هواپیماها کرد و زبده‌ترین و باتجربه‌ترین متخصصان مربوطه را در ایـن واحـد به کـار گرفت. در این مجموعه، هـواپیماهـایـی مورد بازسازی و تعـمیـراتِ سنگین قرار می‌گرفتند که از نگاه بسیاری از متخصصان قابل بازیابی و تعمیر نبودند. کارهای تعمیراتی در این مجموعه، گاهی در سطـــح تعـویض کل بـال یــک هواپیمای شکاری بود که تشکیل‌دهنده‌ بخش عظیمی از سازه اصلی هواپیماست و چنین تعمیراتی به‌جز در کارخانه سازنده که دارای ابزار خاص و قالب‌های ویژه و تجهیزات مرتبط می‌باشد، امـکان‌پذیر نیست. ده‌ها فـــروند هــواپیمای آسـیـب‌دیده��� کلی در واحد تعمیرات سنگین‌، بازیابی و بازسازی شدند و پس از انجام پروازهای آزمایشی و حصول اطمینان از عملکرد سامانه‌های مختلف، به خط پرواز بازگشتند (ر.ک: نوسازی و بازسازی هواپیماها). در این زمینه بهره‌گیری از نیروی انسانی در شرایط حساس جهت جبران کمبود وسایل پشتیبانی از قبیل یدک‌کش‌ها، بالابرها، دستگاه بارگیری بمب‌ها و موشک‌ها و مخازن سوخت بیرونی هواپیما و ... برای پیاده و سوارشدن اقلام ویژه؛ متخصصان فنی با ایثار و فداکاری به‌رغم گستردگی وظایف محوله و به‌منظور جلوگیری از تأخیر در انجـام مأموریت‌های مهم پروازی، کمبود‌ها را جبران می‌کردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 98). در بخش آماد و تدارکات نیز فرماندهان و کارکنان مربوطه، تلاش زیادی را در مورد تأمین و تهیه قطعات اصلی و مصرفی سامانهها و تجهیزات باقی‌مانده و نسبتاً فرسوده را انجام می‌دادند. این فعالیتها موارد گوناگونی را ازجمله افزایش فعالیتهای خرید، انبارگردانی و شناسایی اقلام بلاتکلیف در انبارها، بررسی و پردازش و شناسایی اقلام خریداری‌شده‌ای که به سبب مواجهه با پیروزی انقلاب اسلامی در سامانه لجستیک خودکار و پیشرفته نیرو بارگیری نشده و بلااستفاده باقی‌ مانده بودند، بازیافت اقلام و قطعات هواپیماهای سانحه‌‌دیده را شامل می‌شد؛ لیکن نیاز بالا و مشکلات و ناهنجاریهای موجود به‌خصوص در شبکه خرید که با توجه به ناکافی‌بودن اعتبارات ارزی و شدت‌یافتن فرآیندهای تحریمی، سبب کاهش شدید فعالیتهای مراکز خرید و حتی روند تعمیرات را که با نگرش به موارد یادشده مهم‌ترین و مؤثرترین منبع در تأمین این نیازمندیها به شمار میرفت، تحت تأثیر قرار داده و اقلام و سامانههای بسیاری در چرخه تعمیرات باقی می‌ماند و در نتیجه تأثیر بالایی بر روند غیر عملیاتی‌شدن هواپیماها و سایر تجهیزات بر جای گذاشته بود (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 100). هواپیماهای رهگیر اف 14 به میزان 43 درصد، هواپیماهای اف 4 به میزان چهارده درصد، هواپیماهای اف 5 تا 45 درصد و هواپیماهای ترابری سنگین و متوسط تا 21 درصد آماده انجام مأموریت عملیاتی نبودند. بااین‌وجود سامانه آماد و پشتیبانی در طول جنگ تحمیلی، توانست شمار 124834 پرانه عملیاتی را تولید و در اختیار عملیات نیرو و پشتیبانی هوایی از مناطق جنگی و کشور قرار دهد. این تولیدات در برگیرنده 116795 پرواز رزمی معادل 201366 ساعت پرواز شامل: شمار 21536 پرانه با 68035 ساعت پرواز با هواپیماهای اف 14، شمار 48830 پرانه با 84424 ساعت پرواز به‌وسیلۀ هواپیماهای اف 4 (فانتوم) و شمار 46429 پرانه معادل 48907 ساعت پرواز با هواپیماهای اف 5 صورت گرفته است. هواپیماهای عکسبرداری و شناسایی نیز در این مدت، 401 پرانه با 448 ساعت پرواز انجام دادند. عملکرد آماد و پشتیبانی نیروی هوایی در زمینه تولیدات پروازی با هواپیماهای ترابری، شامل تعداد 77324 مأموریت بود که 66261 مورد آن متعلق به هواپیماهای ترابری سنگین و نیمه‌سنگین ازجمله شمار 3708 پرانه (17581 ساعت پرواز) با بوئینگ 707، شمار 191 مأموریت با هواپیماهای جت فالکون و جت استار، شمار 2281 پرانه (9822 ساعت) با هواپیماهای پی 3 اف و 8069 پرانه هم با سایر هواگردها (بالگرد، بونانزا، پی.‌سی 6 و پی.‌سی7) صورت گرفته است که ازنظر زمان پروازی، افزون بر 000/390 ساعت می‌باشد. اگر این تعداد مأموریت به پرانه (نشست‌ و برخاست در سایر پایگاهها و فرودگاه) تبدیل شود، نزدیک به 20000 پرانه افزوده خواه�� شد. قطع نظر از این مسئله، پروازهای عملیاتی انجام‌شده در طول دفاع مقدس، بالغ بر 194119 پرانه در طول هشت سال دفاع مقدس میرسد که مراتب مذکور در قالب جدول و نمودار زیر ترسیم شده است (همان، ج 31: 230 و 237). در فرایند انجام این تعداد پرواز، همواره مشاوره‌ بعد از پرواز در پای هواپیما با خلبانان و اقدام به رفع اشکالات و عیوب هواپیما بلافاصله به‌منظور آماده‌شدن هواپیما برای عملیات بعدی (در سیستم کلاسیک و روشمند نیروی هوایی، مشاوره بعد از پرواز در دفتـر ویژه‌ای بین خلبانان و کارکنان فنّی مرتبط انجـام می‌پذیرد) موجب تسریع و تسهیل در امر آماده‌سازی دوباره هواپیما و باعث هم‌دلی بیش‌تر کارکنان پروازی و فنّی می‌شد. به علاوه بدرقه و عبور خلبانان از زیر قرآن کریم و در آغوش‌گرفتن آنان پس از مراجعت و ابراز تشکر و قدردانی از انجام مأموریت موفقیت‌آمیز، موجـب ارتقـای روحیه خدمتی طرفین و صمیمیت مضاعف می‌شد و این تعامل در طول دفاع مقدس به گونه‌ای بود که جابه‌جایی مولدها، یدک‌کش‌ها و رفع عیوب، اشکالات هواپیماها و دستگاه‌ها؛ بر تسریع روند آمادهسازی میافزود (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 101). به‌طور‌کلی با شروع جنگ تحمیلی، سامانه آماد و پشتیبانی نیروی هوایی به‌رغم همه کمبودها و خسـارات وارده به تأسیسـات و تجهیزات، با یک برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند و با تلاش آحاد کارکنان فنی هواپیما، آمادی و پشتیبانی؛ نسبت به آماده‌سازی هواپیماهای شکاری و ناوگان عظیم هواپیماهای ترابری سنگین و سبک و سوخت‌رسان و انواع بالگردها، در سطح کلیه یگان‌های اجرایی اقدام کرد و با بسیج کلیه نیروها و بهره‌گیری از تمامی تجارب و ظرفیت‌های علمی و تخصصی همراه با روحیه جهادی به انجام وظیفه پرداخت. اهم فعالیتهای انجام‌شده در دوران دفاع مقدس را میتوان به این شرح برشمرد: تقویت شیفت‌های کاری و اهتمام در امر آماده‌سازی، گسترش هواپیماها، جابه‌جایی و تأمین، تعویض و تعمیر قطعات توسط متخصصان متعهـد و کاردان خارج از عرف کاری؛ آماده‌سازی و پرواز انواع هواپیماها و بالگردها جهت اجرای مأموریتهای محوله؛ بارگیری، آماده‌سازی انواع مهمات هوایی به‌ویژه موشک راهبردی فونیکس؛ آمـاده‌سـازی و اورهال انواع دستگاه‌ها و تجهیزات پشتیبانی زمینی، دستگاه‌های تولید اکسیژن و سامانههای باریر؛ بهره‌گیری از نیروی انسانی در شرایط حساس جهت جبران کمبود وسایل پشتیبانی از قبیل یدک‌کش‌ها، بالابرها، دستگاه بارگیری بمب‌ها و موشک‌ها و باک‌های خارجی سوخت هواپیما و ... برای پیاده و سوار‌شدن اقلام ویژه. متخصصان فنی در طول جنگ با ایثار و فداکاری به رغم گستردگی وظایف محوله و به‌منظور جلوگیری از تأخیر در انجـام مأموریت‌های مهم پروازی، کمبود‌ها را این چنین جبران می‌کردند: انجام تعمیرات موقت برروی هواپیماهای صدمه‌دیده در محل‌های فرود اضطراری و خارج از پایگاه هوایی مربوطه و آماده‌سازی هواپیما جهت انجام پرواز به یگان اصلی و یا دارای امکانات لازم به‌صورت فقط یک‌بار پرواز مجاز؛ عملیات خنثی‌سازی مهمات و بمب‌های عمل‌نکرده؛ عملیاتی‌نمودن سامانه‌ها و غلافهای جنگ الکترونیکی؛ پیش‌بینی نیازمندی‌ها، درخواست، دریافت، ذخیره و توزیع صحیح کلیه اقلام و تأمین نیازمندی‌های پشتیبانی، ماتریلی؛ تبدیل قطعات مصرفی هواپیما به قطعات تعمیری و بازیافت انواع قطعات تعویض‌شده؛ تدوین دس��ورالعمل‌های ویژه ناشی از تجربیات شرایط خاص در جنگ تحمیلی برای تسریع در انجام کار و اقدام مبتکرانه کُدگذاری ابزارهای کار متخصصان به‌منظور کنترل و حفظ و جلوگیری از صدمه رساندن اشیای خارجی به موتور هواپیما؛ ارائه اطلاعات لازم به مبادی ذی‌ربط سازنده قطعات مورد نیاز و همکاری در طراحی، ساخت، تولیـد، مشابه‌سازی و انجام آزمایش‌های مورد نیاز پس از ساخت؛ بازسازی و احیا و بازیابی موشک‌ها، بمب‌ها، راکت‌ها و سایر تجهیزات جانبی؛ تعمیر و بازسازی و به‌روزسازی انواع خودروهای مهندسی و رزمی و پشتیبانی نیروی هوایی؛ پیـاده‌شدن، بـازیـابی و استفـاده‌ مجـدد بسیـاری از قطعـاتِ سـالـمِ هواپیماهای آسیب‌دیده؛ انجام آرایش‌های فنّی، بهینه‌سازی و به‌روزسازی سامانه‌های مختلف انواع هواپیماها بدون کسب اجازه از کارخانه سازنده؛ ساخت و تأمین ده‌ها هزار قطعه پُرمصرف با پیش‌بینی‌های لازم در طول دفاع مقدس؛ انجـام آمـوزش‌های مستمـر حیـن خدمت برای کارکنـان فنّـی قدیـم و جدید برابر روش‌های جاری و مستندسازی تجارب ارزشمند حاصل از هشت سال دفاع مقدس در بُعد اقدامات آماد و پشتیبانی، انتقال و آموزش به نسل‌های بعدی (همان، ج 28: 158‌- 164). مآخذ: آئیننامه 1-31، معاونت آماد و پشتیبانی، مرداد 1372؛ دستورالعمل مدیریت نگهداری هواپیما، تهران: چاپخانه نیروی هوایی؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 28 و ج 31، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی هوایی در دفاع مقدس، ج 1، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1394؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+آمار، هر نوع مدرک و نوشته‌ای که با اعداد و ارقام، اوضاع و احوال نیروی انسانی، وسایل و دارایی و ... را نشان دهد، آمار گویند (رستمی، 1386: 37). یکی از مهم‌ترین اقدامات اداره یکم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال‌های دفاع مقدس، محاسبه آمار کارکنان تحت امر ارتشی و ارائه آن به مبادی ذی‌ربط بود. اهمیت داشتن آمار دقیق از وضعیت کارکنان در دفاع مقدس، به حدی بود که هر نوع تصمیم‌گیری در هر رده‌ای از فرماندهان، بدون اطلاع از آمار کارکنان امکان‌پذیر نبود. در هر یگان، آمار کارکنان شامل آمار همه کارکنان تحت امر ارتش با درجات و وضعیت سلامتی و حضور و عدم حضور در نظر گرفته می‌شود. پیکره ارتش قبل از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی شامل یگان‌های ستاد ارتش، اداره دادرسی نیروهای مسلح، وزارت جنگ و سازمان‌های وابسته، نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و همچنین گارد شاهنشاهی بود. در آن مقطع (دی 1357) نسبت موجودی به سازمانی امرای ارتش هشتاد درصد، افسران ارشد 54 درصد و افسران جزء صددرصد بود (سند آماری 200-8-712، دوم دی 1357). این در حالی است که به فاصله 22 ماه تا آغاز دفاع مقدس، این آمار به‌شدت کاهش یافت. ازجمله دلایل کاهش آمار کارکنان ارتش بین سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا شروع جنگ تحمیلی عبارتند از: حذف بسیاری از کارکنان ارتش به دلایلی نظیر پاک‌سازی، بازخرید، انتقال بی‌رویه به سایر سازمان‌ها، استعفا و بازنشستگی؛ ازجمله اینکه حدود سی تا 35 درصد از افسران نیروی هوایی (به طور عمده افسران ارشد) و در نیروی دریایی بین 25 تا سی درصد کاهش آمار کارکنان ثبت شده است. در مجموع کارکنان نیروهای سه‌گانه ارتش، از 000/470 نفر به 000/180 نفر تقلیل یافتند. کاهش مدت خدمت وظیفه از دو سال به یک سال (حدود شصت درصد نیروی سازمان ارتش را کارکنان وظیفه تشکیل می‌دادند) و تقلیل استعداد کارکنان وظیفه یگان‌ها به پنجاه درصد، از دیگر ابعاد کاهش آمار کارکنان ارتش محسوب می‌شود (جهان‌فر، 1399 : 115 و 116). بااین‌حال با تدبیر فرماندهان و رشادت سایر کارکنان ارتش، کاهش شدید کارکنان، اثرگذاری بالایی بر بهره‌وری ارتش جمهوری اسلامی ایران نداشت. مآخذ: رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1386؛ سند آماری 200-8-712، دوم دی 1357.
+امام خمینی (ره) در آغاز جنگ؛ رژیم بعثی عراق به فرماندهی صدام حسین در 31 شهریور 1359 جنگی ناخواسته را بر ایران اسلامی تحمیل کرد. ارتش جمهوری اسلامی با کمک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و این دو، با یاری بسیج و این سه، با همت جهاد سازندگی و در نهایت با ایستادگی مردم و همچنین فرماندهی امام خمینی (ره)‌، معجزه قرن را آفریدند. امام خمینی (ره) در اولین روز جنگ تحمیلی گفت: «گمان نکند ملت ما، دولت ایران و ارتش ایران عاجز از این است که جواب به این‌ها بدهد. هر وقتی که مقتضی بشود، من پیامی به ملت خواهم داد و به صدام حسین و امثال او خواهم ثابت کرد که این‌ها‌، این اذناب آمریکا قابل ذکر نیستند» (صحیفه‌ امام‌، 1379، ج 13: 221). همچنین گفت: «صدام حسین به‌واسطۀ تحریک آمریکا، به ما تجاوز کرده است و ما اگر جوابی به او بدهیم، هرگز به ملت عراق که برادر ما هستند، مربوط نیست... ملت ایران گمان نکند که ارتش ایران نمی‌تواند جلوی این‌ها را بگیرد. خیر، ارتش ایران و قوای مسلح ما، پاسدارهای عزیز ما قادر به این معنا هستند.» همچنین گفت: «یک دزدی آمده است یک سنگی انداخته و فرار کرده، رفته است سر جایش‌» (همان: 222). رهبر انقلاب در دومین روز جنگ تحمیلی گفت: «باید اطاعت از شورای فرماندهی بدون کوچک‌ترین تخلف انجام گیرد و متخلفین با سرعت و قاطعیت، باید تعیین و مجازات شوند. باید اشخاص و مقامات غیر مسئول، از دخالت در امر فرماندهی خوداری کنند و فرمانده کل قوا به نمایندگی از این‌جانب و شورای فرماندهی، مسئول امور جنگ هستند» (همان: 228). رهبر انقلاب در سومین روز جنگ تحمیلی گفت: «این جنگ بین ایران و بعثی‌های عراق، جنگ بین اسلام و کفر و قرآن کریم و الحاد است» (همان: 230). وی در چهارمین روز جنگ تحمیلی گفت: «ما از آن قدرت‌های بزرگ نترسیدیم؛ اینکه قدرتی ندارد، عراق که چیزی نیست» (همان: 232). همچنین اشاره کرد: «ارتش ما حجت دارد. می‌گویند که ما اگر بمیریم، پیش خدا می‌رویم. این روحیه است که مقدم می‌دارد. این روحیه‌ای که عقیده ایمانی‌اش این است که من اگر کشته بشوم، یک توفیقی است برای من و من می‌روم در جوار رحمت الهی؛ این روحیه است که ما را پیروز کرده است و ارتش ما هم این روحیه را بحمدالله دارد» (همان: 234). رهبر انقلاب در ششمین روز جنگ تحمیلی گفت: «امروز، روزی است که عشایر عزیز و غیور ما، از مرزهای کشورشان باید دفاع نمایند. امروز، روزی است که ملت ما باید دست در دست سپاه و ارتش نجیب و دلیر گذاشته و به دشمنان بفهمانند که بر فرض محال اگر وارد شهر شدند، تازه با مردمی مسلح و جنگجو مواجه خواهند شد که از وجب‌به‌وجب شهرشان دفاع می‌نمایند. امروز، روزی است که روحانیون ما در شهرها، باید روح شهامت و شجاعت و شهادت را در کالبد مردم ما بدمند که بحمدالله دمی��ه شده است. امروز، روز اتحاد و یگانگی است و این هم از الطاف بزرگ و تأییدات الهی است» (همان: 244). وی در نهمین روز جنگ تحمیلی گفت: «الخیر فی ما‌وقع. برای این که چند مطلب را ثابت کرد؛ یکی این که ضدانقلاب در ایران شایعه می‌کردند که ارتش ایران، ارتشی است که از بین رفته و دیگر نمی‌تواند در مقابل دشمن‌ها مقاومت کند و شایع‌افکنی می‌کردند؛ بلکه ابتدائاً می‌گفتند که اصلاً ارتش لازم نیست. ارتش باید به هم بخورد و بعد از سر، یک مسائل شروع بشود. در این جنگ تحمیلی ثابت شد که ارتش نیرومند است و ارتش با سایر قوای مسلحه با هم هستند، تفاهم دارند، با هم می‌جنگند و همه‌ کسانی که در ارتش هستند، در رأس ارتش هستند، وفادارند. این خود یک خیری بود که جلوی شایعات را گرفت» (همان: 246). همچنین به مناسبت وقوع جنگ تحمیلی گفت: «تکلیف ما این است که از اسلام صیانت کنیم و حفظ کنیم اسلام را. کشته بشویم، تکلیف را عمل کرده‌ایم؛ بکشیم هم تکلیف را عمل کرده‌ایم ... شما برای حفظ اسلام دارید جنگ می‌کنید و او برای نابودی اسلام. الان اسلام به‌تمامه در مقابل کفر واقع شده است و شما باید از اسلام پایداری کنید و حمایت کنید و دفاع کنید. دفاع یک امر واجبی است بر همه‌کس. بر هرکس که هر مقدار قدرت دارد، باید دفاع کند از اسلام. الان این‌ها هجوم کردند بر اسلام و ما باید دفاع بکنیم» (همان: 251). رهبر انقلاب در سیزدهمین روز جنگ تحمیلی گفت: «رژیم بعث فاسد عراق به امر قدرت‌های کافر، به کشور اسلام و همسایه هجوم وحشیانه نموده و شهرهای بی‌پناه و مسلمانان مظلوم ایران را مورد تجاوز و ستم قرار داده و منازل و پناهگاهای آنان را خراب و اطفال و زنان را قتل عام نمودند که جرم آنان هیچ نیست، جز آنکه می‌خواهند در کشورشان جمهوری اسلامی باشد و احکام قرآن مجید جاری شود و می‌خواهند مستقل و آزاد باشند و زیر سلطه و ستم ابرقدرتان نباشند و مخازن کشورشان از خودشان و مستمندان میهن شان باشد» (همان: 255). رهبر انقلاب در هجدهمین روز جنگ تحمیلی گفت: «امیدواریم همان ‌طور ‌که شاه مخلوع را با دست خالی از بین بردیم و دست ابرقدرت‌ها را از کشورمان قطع کردیم، این شخص هم که جنایت‌کارتر از شاه سابق است، از بین ببریم. کشور و ملت عراق را که برادر ما هستند، آزاد کنیم تا خود کشور عراق و ملت عراق بر سرنوشت خودش حکومت کند و حکومت را خودش تعیین کند» (همان: 261- 262). همچنین به خبرنگاران خارجی گفت: «ما برنده جنگ هستیم و هیچ تردیدی در آن نیست و به فرض اینکه ما هم کشته بشویم، ملت ما در حال جنگ هستند و شهادت را با دل و جان می‌پذیرند» (همان: 262). رهبر انقلاب در بیست‌و‌یکمین روز جنگ تحمیلی و وظایف و اختیارات شورایِ عالی دفاع را ابلاغ کرد و گفت: «کلیه امور مربوط به جنگ، در تحت نظر شورای عالی دفاع می‌باشد. در اداره مناطق جنگی، کلیه نیروها باید از شورای عالی دفاع تبعیت نمایند و تصمیمات در این باره با شورای مذکور است» (همان: 263). رهبر انقلاب در بیست‌وپنجمین روز جنگ تحمیلی به ارتش عراق گفت: «شما ای قوای مسلح عراق! بهتر می‌دانید که این جنگ به ایران، به‌وسیلۀ قدرت‌های بزرگ تحمیل شده است» (همان: 267). وی در بیست‌و‌هشتمین روز جنگ تحمیلی، فرمان آماد‌ه‌باش به ملت ایران را برای دفع تجاوز دشمن بعثی اعلام کرد و گفت: «شما ای ملت بزرگ اسلامی ایران! بر سر دوراهی می‌باشید. راه سعادت و افتخار ابدی در سایه پر افتخار جهاد برای خدا و دفاع از کشور اسل��م و راه ذلت و ننگ ابدی؛ اگر خدای نخواسته در این جهاد مقدس، سستی و سردی از خود نشان دهید. من امید واثق دارم که ملت ما، تن به ننگ نداده و نخواهند داد و تا سقوط رژیم منحط بعث عراق از پایین نشینند و تا ملت شریف عراق را از اختناق و جنایاتی که بر آنان سایه شوم افکنده نجات ندهند، دست از جهاد مقدس بر ندارند» (همان: 271- 272). رهبر انقلاب در بیست‌و‌هشتمین روز جنگ تحمیلی به شورای عالی دفاع گفت: «هر روز این جانب را از وضع جبهه‌ها مستحضر کنند و چنانچه احتیاج به نیرو دارند، تذکر دهند که جوانان پرشور در سطح کشور آماده جهاد هستند» (همان: 272). وی در بیست‌و‌نهمین روز جنگ تحمیلی در خصوص جنایات صدام و لزوم مقابله با آن گفت: «مسئله، نزاع بین یک حکومت و حکومت نیست؛ مسئله، هجومی یک بعث عراقی غیر مُسلم است بر یک حکومت اسلامی و این قیام کفر علیه اسلام است و بر همه‌ مسلمین، قتال بر او واجب است» (همان: 283). رهبر انقلاب بعد از اشغال خرمشهر توسط قوای ارتش متجاوز عراق در ششم آبان 1359 گفت: «فرق ارتش ما و ارتش آن‌ها این است که ارتش ما، دستش بسته است. ارتش ما، اسلام برایش تکلیف معین کرده. ارتش آن‌ها دستشان باز است. توپ، موشک زمین‌به‌زمین به‌اصطلاح خودشان می‌اندازند، نُه متری، ده متری، یک شهر هم همه‌اش را خراب کنند، آن وقت تبریک می‌شنوند. ارتش ما نمی‌کند این کار را؛ نمی‌تواند این کار را بکند و نخواهد کرد. ارتش ما فقط موارد جنگی و اشخاصی که مخالف اسلام و قیام بر ضد اسلام کردند را می‌کوبد و خواهد کوبید» (همان: 298- 299). مآخذ: مؤسسه‌ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه‌ امام‌، ج 13، چ 3، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379.
+امامی‌ خلخالی، ایرج، (1327) خلبان هواپیمای اف 5، معاون عملیاتی تیپ شکاری نیروی هوایی ارتش. فرزند رضا‌، 28 مرداد در تهران متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی، در دهم آبان 1347 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی پیوست. دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای سسنا در فرودگاه قلعه‌مرغی، در ۲۶ دی ۱۳۴۷ به پایان رساند. از ۲۷ فروردین ۱۳۴۸ به کشور آمریکا عزیمت کرده و پس از گذراندن دوره‌های مختلف، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در شانزدهم فروردین ۱۳۵۰ به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف ۵، به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل شد. دوره رزمی هواپیمای اف ۵، در بیستم آبان۱۳۵۰ خاتمه یافت و در پایگاه چهارم شکاری به خدمت ادامه داد. ستوان‌یکم امامی دوره معلم‌خلبانی هواپیمای اف ۵ را در ششم آبان ۱۳۵۴ شروع کرد و در یکم خرداد ۱۳۵۵ به پایان رساند. سروان امامی از دهم مهر ۱۳۵۶ جهت طی دوره معلمی اسلحه اف ۵، به پایگاه هوایی ویلیامز در آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن دوره مذکور، در ۲۱ اسفند ۱۳۵۶ به ایران بازگشت و به پایگاه چهارم شکاری منتقل شد (پرونده خدمتی). سروان امامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیری مشارکت داشت. در کمان 99 در یکم مهر 1359، به پایگاه هوایی امام علی (ع) در ناصریه تک کرد و پس از بازگشت به علت بمباران باند پروازی پایگاه، مجبور به عزیمت به پایگاه سوم شکاری در همدان شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 6: 78). در پنجم مهر 1359، یک دسته پروازی دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی ایرج امامی و کام‌بخش ضیایی، با هدف بمباران غرب عینخوش به پرواز در آمدند. صبح ششم مهر، یک دسته پروازی دوفروندی به خلبانی ایرج امامی و حمید برزگر، با هدف انهدام مخازن سوخت العماره عراق پرواز کردند. در نوبت عصر همان روز، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و پرویز نثری، با هدف انهدام نیروهای دشمن در منطقه پل کرخه و عین‌خوش به پرواز در آمدند. در هشتم مهر، یک دسته پروازی دو فروندی اف 5 به خلبانی سروان ایرج امامی و مرتضایی، با هدف شناسایی مسلح بین محور خرمشهر و بصره به پرواز درآمدند و مواضع دشمن را به آتشکشیدند و به دنبال آن به نیروهای دشمن واقع در بلندیها و تپه‌های علی‌گرهزد تک کردند. در نهم مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و هادی جورکی، با هدف بمباران منطقه کرخه به پرواز درآمدند. در نوبت صبح دهم مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی امامی و هادی جورکی، منطقه اروند خرمشهر را بمباران کردند. همچنین در نوبت عصر همان روز، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی امامی و صمد ابراهیمی، با هدف بمباران غرب رودخانه کرخه و تجمع کامیون‌های دشمن به پرواز در آمدند. در پانزدهم مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و صمد ابراهیمی، دکل رادیو و تلویزیون عماره را مورد هدف قرار دادند. در بیستم مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و غلام‌رضا یزدان‌پناه، نیروهای دشمن را درهم کوبیدند. در 24 مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و صمد ابراهیمی، با هدف بمباران نیروهای دشمن در غرب کرخه، به پرواز در آمدند. در 27 مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و تقی تن‌دسته (آریاپور)، نیروهای دشمن را بمباران کردند. در سی‌ام مهر، یک دسته پروازی دو فروندی به خلبانی ایرج امامی و جعفر حاجهادی، با هدف بمباران نیروهای دشمن مستقر در منطقه فکه به پرواز در آمدند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 289 و 433). در دوم آبان 1359، دو پرانه پرواز از پایگاه چهارم شکاری با خلبانی امامی و حاج‌هادی، با هواپیمای مسلح به چهار تیر بمب پانصد پوندی ضد استحکامات ام.کا 82 جهت انهدام مواضع دشمن به پرواز در آمدند. در هفدهم آبان، یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی ایرج امامی و اصغر نوشاد اعزام شدند. در این عملیات، هواپیمای خلبان اصغر نوشاد در منطقه‌ای در پانزده مایلی شمال سابله براثر اصابت گلوله‌های ضدهوایی دشمن ساقط شد و خلبان آن به شهادت رسید (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 30، 45 و 227). در پانزدهم آذر 1359، یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی ایرج امامی و رضا رمضانی، جهت انهدام نیروهای دشمن در محور کویته به فکه اعزام شدند (موسوی و دیگران، 1398، ج 5: 178). متعاقب آن در 27 بهمن 1359، دو پرانه پرواز گشت هوایی به خلبانی امامی و نیک‌خو از پایگاه چهارم شکاری انجام گرفت و خلبانان پس از اجرای مأموریت، در پایگاه مربوطه به زمین نشستند (موسوی و دیگران، 1398، ج 7: 247). همچنین در سوم اسفند 1359، دو پرانه گشت هوایی به خلبانی امامی و بابائیان از پایگاه چهارم شکاری انجام گرفت و پس از اجرای مأموریت، در پایگاه مربوطه به زمین نشستند. طبق اظهار خلبان، در بازگشت تا ارتفاع پانصد پایی، ابرها به‌صورت پراکنده بود. درضمن موقع پرواز در منطقه روی چانل‌های 45 و 46، پارازیت پخش می��شد و درحدود آبادان و در موقعیت تقریبی شعیبیه و ام‌القصر، فعالیت موشک سام 2 و از آبادان تا فاو نیز فعالیت موشک‌های سام 2 و 3 گزارش شد (موسوی و دیگران، 1398، ج 8: 23). در پانزدهم، هجدهم، 22 و 24 اسفند، دو پرانه گشت هوایی از پایگاه چهارم شکاری انجام شد و خلبانان پس از انجام مأموریت، به‌سلامت در پایگاه مربوطه به زمین نشستند (موسوی و دیگران، 1398، ج 8: 111 و 193). سروان امامی در سال اول دفاع مقدس، کارنامه درخشانی از خود به ثبت رساند و به علت جدیت در امور عملیاتی و رشادت جنگی، از ۲۴ شهریور ۱۳۶۰ به دریافت نُه ماه ارشدیت نائل آمد. در پانزدهم مهر ۱۳۶۰، به مدیریت آموزش عملیاتی معاونت عملیات نیروی هوایی منتقل شد (پرونده خدمتی). سرگرد امامی در نوزدهم دی۱۳۶۰، به سِمت معاون عملیاتی پایگاه پنجم شکاری امیدیه منصوب شد و در عملیاتهای فتحالمبین و بیتالمقدس همراه با خلبان مصطفی اردستانی فرماندهی این پایگاه، در پذیرش هواپیماهای اف 5 و تخلیه مجروحان خدمات قابل توجهی انجام داد. از دوم مهر ۱۳۶۲، به‌عنوان دانشجو به دوره نهم دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی هوایی اعزام شد. به علت جدیت در امور عملیاتی در دفاع مقدس، از پنجم بهمن ۱۳۶۲ به دریافت هفت ماه ارشدیت نائل آمد. پس از اتمام دوره دانشکده فرماندهی و ستاد، از نوزدهم مهر ۱۳۶۳ به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل و به سِمت معاون عملیاتی آن یگان منصوب شد و در عملیات بدر، کلیه پروازهای رزمی را به‌خوبی مدیریت کرد (هادیان، 1399: 101 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 19: 18). سرهنگ‌دوم امامی از دهم مرداد ۱۳۶۴، ابتدا به مدیریت عملیات معاونت عملیات نیروی هوایی و سپس از ۲۳ آذر ۱۳۶۴، به معاونت طرح و برنامه منتقل‌ و به سِمت جانشین مدیر طرح منصوب شد. سرهنگ امامی از ۲۵ تیر ۱۳۶۶، به منطقه هوایی شیراز (گردان آموزشی اف ۵) منتقل‌ و به‌عنوان معاون عملیاتی تیپ شکاری آن یگان منصوب شد. به علت جدیّت در امور عملیاتی و رشادت جنگی، برای سومین بار، از یکم مهر ۱۳۶۷ به دریافت سه ماه ارشدیت نائل آمد. از هجدهم مهر ۱۳۶۷، به منطقه هوایی مهرآباد منتقل شد. سرتیپ‌دوم امامی از پانزدهم دی ۱۳۷۳، به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران انتقال یافت. مجموع آخرین ساعت پرواز نامبرده، برابر ۲۵۹5 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 6 و 19، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 5، 7 و 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و عملکرد پایگاه چهارم شکاری دزفول، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+امان‌الهی، محمود، (۱۳3۹- ۱۳7۹) فارغ‌التحصیل دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش و معاون نظامی عقیدتی سیاسی فرماندهی انتظامی استان کردستان. بیست‌و‌پنجم خرداد، در روستای جعفرآباد شهرستان بیجار استان کردستان به دنیا آمد. پدرش حاجی‌احد، از شهدای سپاه پاسداران بود که در ششم تیر 1359 زمانی که محمود دانشجوی سال سوم دانشکده افسری بود، به فیض شهادت نائل آمد. تحصیلات ابتدایی را در روستای جعفرآباد و دوره دبیرستان را در دبیرستان 25 شهریور کرمانشاه گذراند و در اول خرداد 1348، دیپلم طبیعی گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1356 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. محمود در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. (پرونده خدمتی). فارغ‌التحصیلی ایشان، مصادف با حمله ناجوانمردانه عراق به کشور جمهوری اسلامی ایران بود و او و سایر هم‌دوره‌هایش براساس تصمیم سرهنگ سیدموسی نامجوی فرمانده وقت دانشکده افسری، به مناطق عملیاتی اعزام شدند. وی در زمان دفاع از خرمشهر، در پانزدهم مهر 1359 مجروح و به بیمارستان طالقانی آبادان منتقل شد؛ اما با وجود عدم اجازه ترخیص پزشک معالج‌، با همان حالت زخمی به مناطق جنگی مراجعت کرد و در درگیری‌های خانه‌به‌خانه و زیر آتش دشمن در خرمشهر حضور داشت. وی ضمن نبرد با دشمن، رابط بین بخشی از نیروهای ارتشی به فرماندهی سیدموسی نامجوی و بخشی از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرماندهی محمد جهان‌آرا نیز بود و هم‌زمان به نیروهای سپاهی، بسیجی و مردمی موجود در مناطق جنگی آموزش‌های لازم را ارائه می‌داد. هم‌زمان با شدت‌یافتن جنگ و نزدیک‌شدن نیروهای عراقی در بیستم مهر 1359، پل خرمشهر تنها راه ارتباطی نیروهای ایرانی با داخل شهر محسوب می‌شد. در این حال هم‌رزمان او مشاهده کردند که محمود و چند نفر دیگر که سوار بر جیب نزدیک پل خرمشهر هستند، مورد اصابت خمپاره قرار گرفتند. در واقع صدای سوت خمپاره و پس از آن انفجار در کنار جیب و دود و آتش، آخرین تصویری بود که هم‌رزمانش از آن سوی پل دیدند (صادق‌نیا، ۱۴۰۰، ۲۹). با این تصور، او را جزو شهدا محسوب ‌کردند و در پوستری که توسط عقیدتی- سیاسی دانشکده افسری در آبان 1359 به مناسبت شهادت شانزده تن از افسران مفقودالاثر اعزامی از دانشگاه چاپ شده بود، نام وی نیز در آن قرار گرفت. این پوستر، برای خانواده شهدا ارسال و به‌این‌ترتیب مراسم عزاداری در روستای محل تولد محمود برگزار شد؛ اما او در این انفجار، به‌شدت مجروح شده و به اسارت عراقی‌ها در آمده بود. شدت جراحت از یک طرف و شکنجه دائم عراقی‌ها‌، باعث عفونت بدن وی شد. با ورود پزشک صلیب سرخ و معاینه او، دستور قطع پایش صادر شد؛ اما محمود مخالفت کرد و گفت اگر قرار است پایم قطع شود، توی مملکت خودم! در نخستین تبادل اسرای ایران و عراق در 26 خرداد 1360‌، ایشان هم به‌عنوان بیمار صعب‌العلاج، جزو اسرای مبادله‌‌شده قرار گرفت و از 244 روز اسارت، با جسمی رنجور و ناتوان به میهن عزیزمان و شهر تکاب بازگشت (پرونده شخصی شهید امان‌الهی در مدیریت ایثارگران نیروی زمینی ارتش). او درحالی‌که هنوز بیمار بود، با پای گچ‌گرفته بعد از چهل روز، به سپاه پاسداران بیجار مأمور شد و کارش را با آموزش نیروهای مردمی و نیروهای سپاهی در بیجار آغاز کرد. برادر پاسدار ناصر کاظمی فرمانده سپاه کردستان در 1361، محمود امان‌اللهی را به‌عنوان قائم‌مقام فرمانده سپاه سردشت معرفی کرد. وی مدتی بعد به ژاندارمری سنندج منتقل شد و در عقیدتی سیاسی آن، خدمت خود را پی‌گرفت. سال 1373، به ستاد نیروی زمینی ارتش در تهران انتقال و به‌عنوان بازرس ویژه فرماندهی نیروی زمینی ارتش انتصاب یافت. وی در 1376، بار دیگر به نیروی انتظامی منتقل شد و در سِمت معاون نظامی عقیدتی- سیاسی نیروی انتظامی استان کردستان به خدمت اشتغال ورزید. مسئولان تعیین شایستگی مکتبی عقیدتی سیاسی با توجه تلاش‌های بسیار خوب شهید امان‌الهی، چندین بار نام او را به اسامی ارشدیت‌ها اضافه ‌کردند؛ اما وی به‌عنوان مقام امضاکننده، از آن طفره رفت. او در اواخر 1378 که اردوهای راهیان نور در حال برگزاری بود، به‌عنوان راوی در آن حضور داشت (صادق‌نیا، ۱۴۰۰: ۱۱۴) وی در نهایت پس از عمری مجاهدت به علت جرحات ناشی از جانبازی، در هفدهم خرداد ماه 1379 به فیض شهادت نائل آمد و تاریخ شهادت ایشان در ردیف 98 یادمان شهدای دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع) درج شده است (رشیدزاده، ۱۳۹۵: ۱۶۹). پس از شهادت بنا به وصیتی که کرده بود، اعضای بدن ایشان به بیماران نیازمند اهدا شد (روزنامه جمهوری، 29 تیر 1379 و روزنامه همشهری، 8 تیر 1379). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ صادق‌نیا، محسن، شهید وحدت، تهران: سوره سبز، 1400؛ رشیدزاده، فتح‌الله، یادنامه شهدای دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی(ع)، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1395؛ روزنامه همشهری، روزنامه جمهوری اسلامی.
+امانی، علی‌رضا، (۱۳۳۹) ناوسروان برق و الکترونیک، جانباز و آزاده نیروی دریایی ارتش. دوم خرداد، در شهرستان داران استان اصفهان به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و راهنمایی را در زادگاهش گذراند و مدرک سوم راهنمایی گرفت. در 1355 به علت علاقه به نظامی‌گری، به استخدام نیروی دریایی ارتش در مد و به‌منظور گذراندن دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی؛ به مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی عزیمت کرد و پس از پایان دوره‌های آموزشی در 1357، به درجه مهناوی‌دوم در رسته برق و الکترونیک نائل آمد و برای ادامه خدمت، به منطقه یکم دریایی بندر عباس منتقل و مشغول انجام ‌وظیفه شد (پرونده خدمتی). هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، از منطقه یکم دریایی بندر عباس به منطقه عملیاتی خرمشهر اعزام شد و به همراه دیگر هم‌رزمانش، به مقابله با دشمن بعثی پرداخت. حین عملیات رزمی در منطقه خرمشهر، در سوم آبان 1359 مورد اصابت ترکش خمپاره نیروهای عراقی قرار گرفت و مجروح شد و به اسارت دشمن در آمد (سیاری، ۱۳۹۸: ۱۱۲). ده سال از عمرش در اردوگاه‌های مخوف رژیم بعثی عراق سپری شد و در اول شهریور 1369، به میهن اسلامی بازگشت و برای ادامه خدمت، به فرماندهی مهندسی ساختمان ستاد نیروی دریایی ارتش منتقل و مشغول انجام ‌وظیفه شد (سند: حادم). در نهایت ناوسروان جانباز آزاده علی‌رضا امانی به علت شکنجه‌های دوران اسارت و صدمات روحی، جسمی و مجروحیت؛ در 1374 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، ج ۲، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، آوردگاه تکاوران دریایی، تهران: دفتر مطالعات نظری نیروی دریایی ارتش، 1389؛ سند، مدیریت حادم، ستاد نیروی دریایی.
+امانی، فیض‌الله، (۱۳23- ۱۳68) شهید مرکز آموزش پشتیبانی تبریز نیروی زمینی ارتش. سی‌ام بهمن، در سنندج زاده شد. پدرش، فرج‌الله و مادرش، مریم نام داشتند (سند: 1071/م/58). با مدرک تحصیلی هشتم، در پنجم شهریور ۱۳۴۳ در لشکر ۷ کرمانشاه استخدام شد و با شماره شناسایی ۴۳۱۹۵۲۶۸، آموزش‌های ابتدایی را در آموزشگاه حمل‌و‌نقل مهاباد، تا پنجم شهریور ۱۳۴۴ گذراند. مراحل ترفیعاتی فیض‌الله امانی این گونه بود: در پنجم شهریور ۱۳۴۴ به درجه گروهبان‌سومی، در پنجم شهریور ۱۳۴۷ به درجه گروهبان‌دومی، در پنجم شهریور ۱۳۵۰ به درجه گروهبان‌یکمی، در 1/7/1356 به درجه استواردومی، در ۱/9/۱۳۵۸ به درجه ستوان‌سومی و از 10/9/1361 به استناد فرمان همگانی شماره 1185 به درجه ستوان‌دومی؛ در 10/9/1364 به استناد فرمان همگانی شماره 1713 به درجه ستوان‌یکمی، در 7/7/1367 به درجه سروانی و در 11/6/1368 یک روز قبل از شهادت به درجه سرگردی. به استناد دستور 2269 شماره 81/ 03/701/ الف 3– 22/2/1360 و عطف به دستور شماره 2264 مرکز آموزش و پشتیبانی، ستوان‌سوم ترابری فیض‌الله امانی جمعی پش ‌و ‌خدمات که در 20/8/1359 به مأموریت عملیاتی اروند ماهشهر اعزام شده بود، در 10/9/1359 به دست ارتش بعثی عراق اسیر و از همان تاریخ به مرآپش منتسب شد. معاون و سرپرست مرآپش سرهنگ صادقی. رکن دوم ستاد اروند به شرح نامه 705/07/1/88 به رکن یکم ستاد اروند در 23/11/1359، موضوع: ستوان‌سوم فیض‌الله امانی، اعلام کرد که طبق اظهار یک افسر پناهنده عراقی، یک افسر ژاندارمری ایرانی در حوالی نیروگاه اتمی به اسارت نیروهای عراقی در آمده است. طبق اعلام فرماندهی عملیات نامنظم، به احتمال قوی افسر اسیر‌شده فوق‌الذکر، ستوان‌سوم فیض‌الله امانی بوده که در عملیات ۱۰/9/۱۳۵۹ ناپدید شده است. رئیس رکن دوم ستاد عملیاتی اروند سرگرد ستاد محمدی (پرونده خدمتی). فیض‌الله امانی در چهاردهم اردیبهشت ۱۳۵۴ با دخترخانمی از خاندان حسین‌پور ازدواج کرد که حاصل آن، فرزاد متولد بیست‌ودوم اردیبهشت ۱۳۴۹و فرهاد متولد دوازدهم خرداد 1350 می‌باشد (تصویر شناسنامه). ستوان‌سوم فیض‌الله امانی وکالت‌نامه تام‌الاختیار خود را از عراق ارسال و اعلام کرد که در حال حاضر در کشور عراق اسیر می‌باشم. به موجب این وکالت‌نامه، به همسرم بانو منیژه حسین‌پور ساکن تبریز اختیار می‌دهم که نسبت به کلیه دارایی متعلق به من اعم از وجه نقد اموال منقول، اموال غیر منقول و آنچه که اشخاص به من بدهی دارند، هر معامله‌ای که صلاح بداند انجام داده، وجوه مربوطه را دریافت داشته و اسناد لازم را ازطرف اینجانب امضا و مبادله نماید. یکم مهر ۱۳۶۳، فیض‌الله امانی (پرونده خدمتی). اداره امور اسرا و مفقودین ایرانی به شرح سند: 2596/84/م به مدیریت امور ایثارگران نیروی زمینی ارتش- اسرا و مفقودین، در خصوص رزمنده اسیر برادر فیض‌الله امانی فرزند فرج‌الله به شماره اسارت ۲۱۰۴ اعلام کرد: با احترام عطف به نامه: 6/05/712-13- 18/2/1369 به آگاهی می‌رساند که نامبرده فوق اسیر ایرانی بوده که در اوایل جنگ تحمیلی به اسارت در آمده و مورد ثبت ‌نام کمیته بین‌المللی صلیب سرخ قرار گرفته بود. ازاین‌رو در تأیید هویت مشارالیه، هیچ‌گونه تردیدی وجود نداشته و اصل مدارک شهادت، از طریق جمعیت هلال احمر تبریز به خانواده ذی‌ربط تحویل شده است. رئیس اداره امور اسرا و مفقودین ایرانی، بهجت افراز (سند: 2596/84/م). کمیسیون ۱۲۰ قانون ارتش در جلسه ۷۳- 4/4/1369 سروان تطبیقی فیض‌الله امانی نام‌ پدر فرج‌الله جمعی مراپش تبریز را به علت اینکه در 10/9/1359 در منطقه عملیاتی اروند حوالی نیروگاه اتمی براثر درگیری با دشمن به اسارت در آمده و برابر اطلاع یگان و به استناد نامه: 117/701/1/69 اداره امور اسرا و مفقودین ایرانی، یادشده بالا در 12/6/1368 براثر ابتلا به بیماری تیفوتوکسین در کشور عراق پس از نُه سال اسارت در گذشته است، وضعیت وی را منطبق با بند ج ماده ۱۰۷ قانون آجا تشخیص و رأی به شهادت مشارالیه دادند و از یازدهم شهریور ۱۳۶۸ یعنی یک روز قبل از شهادت، به استناد ماده قانون 85 به درجه سرگردی نائل آمد (پرونده شهادت). آئین رونمایی از مستند فاخر تلویزیونی همه جای ایران سرای من است، در سالن همایش‌های صداوسیمای مرکز کردستان برگزار شد. مدیر کل صداوسیمای مرکز کردستان در این مراسم گفت: «شهید فیض‌الله امانی مانع از سقوط پادگان و لشکر ۲۸ پیاده کردستان توسط گروهک‌ها شد و در پی همین رشادت و جان‌فشانی، در 135۸ درجه افسری خود را از دستان حضرت امام خمینی (ره) دریافت کرد. با رونمایی از این مستند، مردم کردستان می‌توانند در ۵۲ دقیقه، گوشه‌ای از زندگی این قهرمان ملی را ببینند. این شهید والامقام، در آذر 135۹ اسیر شد و پس از نُه سال تحمل رنج و شکنجه به فیض شهادت نائل آمد» (باشگاه خبرنگاران جوان). بنا به خاطرات هم‌رزمانش، ستوان امانی چهره‌ای بسیار مردانه و خوش‌سیما داشت و خیلی خوش‌صحبت و یلی در کردستان بود. پیکر مطهرش در گلزار شهدای تبریز مدفون است (فرهنگ ایثار و شهادت). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ ایثار و شهادت، پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 1071/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 2596/84/م، جمعیت هلال احمر؛ باشگاه خبرنگاران جوان.
+امانی، محمود، (۱۳16- ۱۳59) فرمانده گردان 131 پیاده، تیپ 1 پیاده لشکر 21 پیاده حمزه (ع) نیروی زمینی ارتش. سوم اسفند، در روستای ضیاآباد قزوین زاده شد. پدرش، احمد و مادرش، فاطمه سلیمی نام داشتند (مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، سند: 1052/م/58). در سن هجده سالگی، به خدمت زیر پرچم خوانده شد و با عزمی راسخ و پشتکاری قابل تحسین، تحصیلات خود را تا دیپلم ادامه داد (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/46). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، با شماره شناسایی 38341807، در مهر 1338 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. محمود در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او در مهر 1341، به اخذ درجه ستوان‌دومی و دانشنامه کارشناسی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز اعزام شد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی و تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فرا گرفت (پرونده خدمتی). در 21/7/1345 با دخترخانمی از خاندان نظام ازدواج کرد و حاصل آن، سه پسر به نام‌های محسن و مجتبی و محمد است (تصویر شناسنامه). در 15/5/1356، به لشکر 16 زرهی قزوین منتقل و در محل فرمانده گروهان 2 گردان 124 پیاده مشغول خدمت شد. در 10/6/1359، به لشکر 21 پیاده حمزه (ع) منتقل و در محل افسر اطلاعات و عملیات گردان پیاده منصوب شد (پرونده خدمتی). او رئیس رکن سوم گردان 131 پیاده بود که در 06:30 روز 9/8/1359 در منطقه غرب پل کرخه، براثر اصابت گلوله تیربار دشمن، مجروح و به بیمارستان لشکر اعزام شد (پرونده شهادت). پس از یك سال حضور مداوم در جبهه، از ناحیه دست چپ زخمی و برای مداوا، به تهران اعزام شد. درمان او، دو سال به طول انجامید و بعد از آن به‌عنوان مسئول تحقیقات و فیلم‌برداری از نقاط جنگ‌زده و آسیب‌دیده، با گروهی از فیلم‌برداران و خبرنگاران به خرمشهر اعزام شد و کارهای خبری را در آنجا و دزفول انجام می‌داد. بعد از اتمام مأموریت در 1362، برای حضوری دوباره در جبهه‌های حق علیه باطل، به اهواز رفت. بعد از مدتی به علت مبتلاشدن به بیماری كلیوی، جهت مداوا به تهران اعزام شد و بعد از عمل جراحی و بهبودي نسبی به جبهه بازگشت (شهدای ارتش). او نُه مورد تشویقی و دو مرحله ارشدیت جنگی دارد. در 2/12/1362، به معاون گردان 131 پیاده و از 1/8/1363 به‌عنوان فرمانده گردان 131پیاده منصوب شد (پرونده خدمتی). سرانجام سرگرد پیاده محمود امانی فرمانده گردان 131 پیاده، در 19‌:30 روز 26/12/1364 براثر اصابت ترکش گلوله خمپاره‌انداز دشمن به نقاط مختلف بدن، در جزیره مجنون عراق به شهادت رسید (پرونده شهادت). پیکر سرهنگ‌دوم محمد امانی با شکوه فراوان در تهران تشییع و در بهشت ‌زهرا (س) به خاک سپرده شد. سرگرد مصطفی سیدبتولی جانشین گردان 131 از نحوه شهادت سرگرد امانی فرمانده گردان می‌گوید: «بنا به دستور برای مأموریت بیست‌روزه، عازم جزیره مجنون عراق شدیم. جزیره مجنون عراق ازلحاظ شرایط جوّی بسیار گرم، شرجی و به لحاظ برخورد خمپاره‌های دشمن با آب‌های اطراف و کشته‌شدن ماهی‌، بوی بسیار متعفن به همراه پشه‌های سمج و گزنده و موش‌های خرمایی بزرگ که همه جای سنگرهای تنگ و تاریک می‌لولیدند ... که در هفته اول، فرمانده گردان در پد مرکزی جزیره مجنون براثر اصابت ترکش خمپاره 60 میلی‌متری به درجه رفیع شهادت نائل آمد» (دفاع مقدس، هم‌‌نوا با شهدا). در وصیت‌نامه شهید این گونه آمده است: «هرگز به اسلام و انقلاب و رهبر کبیر انقلاب پشت نکنید و آن‌ها را تنها نگذارید و به نماز خود خیلی اهمیت بدهید» (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/47). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی دفاع مقدس، هم‌‌نوا با شهدا؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 1052/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، س��اد نیروی زمینی ارتش؛ مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج ۱ تهران: 1394؛ مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+امتحان بزرگ، جلد 49 از مجموعه 103 جلدی تقويم تاريخ دفاع مقدس است که به‌وسیلۀ مرکز پژوهش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. کتاب مذکور تألیف سرتیپ‌دوم بازنشسته ستاد فرهاد بهروزی از فرماندهان زمان جنگ می‌باشد که در فروردین 1388 به رشته تحریر در آمده و به حوادث جنگ تحمیلی در شهریور 1363 می‌پردازد. این کتاب، با ویراستاری سرهنگ ستاد احمد حیدری، در 1325 صفحه و با شمارگان 2000 جلد شومیز و گالینگور، در پاییز 1396 توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. بهرهگيرى مؤلف از انبوه منابع اسنادى و ساير نشريات و خبرگزارى‌ها تصويرى بسيار روشن از روند جنگ، چگونگى تهاجم دشمن و پاسدارى نیروهای مسلح جمهورى اسلامى ايران، از میهن اسلامی به دست مى‌دهد كه نظير آن‌ها را در كم‌تر منبعى مىتوان يافت. بخشی از مطالب عنوان‌شده در مقدمه‌ کتاب به شرح زیر است: «صدامی که با اميد به پشتيبانان‌ خود، تاختن را آغازيد، ديري نپاييد که رؤياي خونين‌اش را آشفته ديد و آن زماني بود که دلاوران ايران اسلامي با دفع تهاجم و اشغالگري روزهاي نخست، زنگ خطر را در کنار کاخ‌هاي بغداديان در مرز به‌ صدا در آوردند و در فاصله صد کيلومتري آنجا قرار گرفتند. ازسوي ديگر حاميان وي که او را در اجراي نيّاتشان ناتوان يافتند، درعمل زمام زمام‌دار بغداد را در دست گرفتند و خود را آشکار ساختند؛ چنانچه گويي ملت ايران با آنان به‌صورت مستقيم در ستيز است. فرانسه هواپيماهاي سوپراتاندارد و ميراژ و موشک‌هاي اگزوسه را جهت هدف قراردادن کشتي‌هاي نفت‌کش و جزيره خارک در اختيار عراق قرار مي‌دهد. آلمان کارخانه‌هاي ساخت مواد شيميايي را به عراق اهدا مي‌کند و همچنين عربستان، کويت، برزيل و ... اينک که به لطف خدا همه‌ اين تلاش‌ها به شکست انجاميده، سردار قادسيه احمق! به قلب واقعيت پرداخته و خود را صلح‌طلب جلوه مي‌دهد؛ اما در 31 شهریور و سالروز اين نبرد نابرابر، رئيس‌جمهور ایران اسلامی مي‌گويد: اين يک امتحان بزرگ الهي است براي ملت عزيز. همه رزمندگان که در جبهه‌ها هستند، ارتشيان، سپاهيان، بسيجيان، نيروهاي ژاندارمري، عشاير و همه کساني که در صحنه‌هاي نبرد هستند، با ستيز خود نه‌تنها به ايران و ايراني که به مسلمين آبرو بخشيدند. در نهايت بايد گفت: آنکه خدا را ندارد، چه دارد و آنکه خدا را دارد، چه ندارد. مآخذ: بهروزی، فرهاد، امتحان بزرگ، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج 49، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1396.
+امتیازیان، بیژن، (۱326- 1400). فرمانده تیپ ۱ پیاده لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) نیروی زمینی ارتش. سوم دی، در شاهرود دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش، یدالله و مادر گرامی‌‌اش مهرطوبی بزمی نام داشتند (تصویر شناسنامه). تحصیلات ابتدایی را در شاهرود و تحصیلات دبیرستان را در تهران در مدرسه شمس‌العلماء قریب سپری کرد و در ۱۳۴۶ موفق به اخذ دیپلم ریاضی شد. در دوازدهم مرداد همان سال موفق به ورود به دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شد. پس از طی سه سال دروس علمی و نظامی، در یکم مهر ۱۳۴۹ به درجه ستوان‌دومی نائل آمد و جهت طی دوره مقدماتی رسته پیاده به مرکز آموزش پیاده شیراز منتقل شد. پس از فارغ‌التحصیلی، در یکم تیر ۱۳۵۰ به مرکز آموزش کادر تهران اختصاص یافت و به‌ع��وان فرمانده دسته یک گروهان ۳ آموزشگاه گروهبانی انجام وظیفه کرد. وی در این مرکز، مشاغلی همچون معاون و افسر آموزش گروهان سوم، معاون و فرماندهی گروهان یکم را تجربه کرد. ستوان‌یکم امتیازیان سپس به لشکر 1 پیاده مرکز اختصاص یافت و در ‌آنجا در مشاغل فرماندهی گروهان ارکان گردان ۱۴۲ پیاده، معاون فرمانده گروهان، معاون و رئیس رکن سوم و چهارم همان گردان را بر عهده گرفت. سروان امتیازیان در همین حین، دوره خمپاره‌انداز ۱۲۰ میلی‌متری را به مدت چهار ماه و نُه روز از هفتم شهریور ۱۳۵۶ در شیراز و همچنین دوره نهم زبان انگلیسی را به مدت شش ماه از چهارم آذر ۱۳۵۷ در مرکز آموزش زبان‌های خارجه تهران سپری کرد. در 1358 در قالب گردان ۱۴۲، به مدت دو ماه به مناطق عملیاتی غرب کشور اعزام شد. سیزدهم دی ۱۳۶۰، به مرکز آموزش ۰۶ منتقل و به‌عنوان فرمانده پشتیبانی آن مشغول خدمت شد. سرگرد امتیازیان در یکم فروردین ۱۳۶۲، به لشکر ۷۷ پیاده خراسان منتقل و به فرماندهی گردان ۱۲۹ پیاده منصوب شد. مدتی نیز سرپرستی تیپ ۲ پیاده قوچان لشکر را عهده‌دار بود. سرهنگ‌دوم امتیازیان جهت طی دوره عالی، در هشتم اسفند 1363 به مرکز آموزش پیاده منتقل شد و سپس در یازدهم فروردین ۱۳۶۴ به لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) اختصاص یافت و به‌عنوان معاون فرمانده تیپ 1 پیاده لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) منصوب شد. سرهنگ امتیازیان در هجدهم خرداد ۱۳۶۵، فرماندهی تیپ 1 پیاده لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) را عهده‌دار شد. یکم مهر ۱۳۶۶ جهت طی دوره به دانشکده فرماندهی و ستاد منتسب شد. پس از طی آن، دوباره به لشکر ۲۱ پیاده حمزه (ع) منتقل شد و تا پانزدهم تیر 1369 در این لشکر به‌عنوان رئیس رکن سوم لشکر مشغول خدمت بود. سپس به مرکز آموزش ۰۱ کادر منتقل و به فرماندهی هنگ 1 مرکز آموزش ۰۱ منصوب شد. پنجم تیر ۱۳۷۰، به‌عنوان معاون مرکز آموزش ۰۲ انتصاب یافت (پرونده خدمتی). سرهنگ امتیازیان در سیزدهم مرداد ۱۳۷۰ به درجه سرتیپ‌دومی نائل آمد (دفتر دستور مرکز آموزش ۰۲). پانزدهم مرداد 1371 به لشکر ۵۸ تکاور ذوالفقار منتقل به معاونت تیپ ۲ تکاور منصوب شد. از ابتدای شروع جنگ تحمیلی، به مدت ۶۵ ماه و ۱۱ روز در مناطق عملیاتی غرب و جنوب غرب کشور مشغول انجام وظیفه بود (پرونده خدمتی). با دخترخانمی از خاندان فامیل‌خدا ازدواج کرد که ثمره آن دو فرزند به نام‌های بهدیس متولد نهم آذر 1353 و گلدیس متولد سوم اسفند 1359 بود (تصویر شناسنامه). او در سیزدهم مرداد ۱۳۶۵ در منطقه سومار، مورد تک شیمیایی دشمن قرار گرفت و برابر نظر شورای عالی پزشکی نیروی زمینی ارتش و به استناد صورتجلسه پزشکی مورخه نهم آبان ۱۳۸۷ بیمارستان ۵۰۳ ارتش به علت ضایعات اگزمایی اندام‌های فوقانی و تحتانی و همچنین پرخونی عروق ملتحمه هر دو چشم ناشی از مسمومیت شیمیایی، مشمول پنج درصد از کارافتادگی شد (پرونده مجروحیت). یکی از رزمندگان دفاع مقدس درخاطره‌ای از دلاورمردی ایشان که در پایگاه اطلاع‌رسانی آیه‌های انتظار منتشر شده، این‌گونه گفته است: «ارتفاع ۲۵۱۹ جایی بود که گردان سرگرد بیژن امتیازیان روی آن استقرار داشت. صبح با صدای انفجاری که سنگرمان را داشت روی سرمان خراب می‌کرد، از جا پریدیم. دویدم بیرون که تازه صدای غرش هواپیماها را شنیدیم. پاتک نیروهای دشمن روی ارتفاعات ۲۵۱۹ که کلید منطقه محسوب می‌شد، شروع شده بود. دشمن به تصور اینکه ما احتیاط هستیم، بمبارانش را همراه با آتش تهیه روی نیروهای م�� شروع کرده بود. پاتک دشمن با یک آتش سنگین توپخانه و هوایی شروع شد. با قطع آتش روی ارتفاع ۲۵۱۹، انبوهی از بالگردها در مقابل ارتفاع ۲۵۱۹ که بچه‌ها آن را کله‌اسبی می‌گفتند، ظاهر شدند که در سه ارتفاع مختلف با تمام قدرت روی کله‌اسبی آتش ‌می‌ریختند. من این صحنه را گویی دارم در صحنه سینما تماشا می‌کنم، از یال ارتفاع خدرشرفان می‌دیدم. از پائین ارتفاع که روستای رایات بود، ناگهان انبوهی از گلوله‌های چهارلول به آسمان روانه شد و بالگردهای دشمن مثل پشه‌هایی که دچار حشره‌کش شده باشند، به کوه برخورد ویا می‌ترکیدند و یا دور خود می‌چرخیدند و به زمین می‌خوردند. آن‌چه اتفاق افتاد این بود که یک تیپ نیروی مخصوص موفق شده بود در دامنه کله‌اسبی پیاده شود و به‌سمت رأس ارتفاع جایی که مواضع نیروهای خودی بود، پیش بروند. شلیک بی‌امان توپخانه طرفین و اصابت گلوله‌های توپ برروی ارتفاع ۲۵۱۹ و مسیر روشن گلوله‌های تیربار‌ها، نشان از درگیری بسیارسخت داشت که چند ساعتی ادامه پیدا کرد و سپس در حوالی ظهر خیلی کم شد. ده فروند بالگرد هوانیروز شامل ۲۱۴ و شنوک در چندین پرانه پرواز، تیپ ویژه شهدا به فرماندهی کاوه را روی ۲۵۱۹ هلی ‌برن کردند. گردان بیژن امتیازیان توانسته بود پاتک دشمن را دفع کند. شنیدم که از مدافعان ۲۵۱۹ زیر آن آتش و حمله کماندوهای عراقی، سه سرباز با دو تیربار بیشتر نمانده بود که با همان امکانات با اینکه گلوله خورده بودند، توانستند تا رسیدن احتیاط، ۲۵۱۹ را حفظ کنند. عصر جهت گزارش وضعیت منطقه، خودم به قرارگاه تیپ۲ پیاده قوچان لشکر ۷۷ پیاده خراسان رفتم. تمام فرماندهان تحت امر تیپ آمده بودند. در اون روز بیژن امتیازیان به‌ دلیل رشادت‌های گردانش در حفظ مواضع از هجوم دشمن، به درجه سرهنگ‌دومی ارتقا یافت» (آیه‌های انتظار). سرتیپ‌دوم ستاد بیژن امتیازیان که در تیراندازی دارای مهارت عالی و تا حدودی مسلط به زبان انگلیسی و زبان ایتالیایی بود، سرانجام در شانزدهم آذر ۱۳۷۲ به علت ضایعات شیمیایی، به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی، فرمان ۱۶۵۱ همگانی). سرانجام در 29 آبان ۱۴۰۰ دعوت حق را لبیک گفت و در قطعه ۲۷ بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد (بهشت زهرا). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی آیه‌های انتظار؛ پایگاه اطلاع‌رسانی بهشت زهرا (س)؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده مجروحیت؛ تصویر شناسنامه.
+امجدیان، چراغ‌علی، (۱۳35‌- ۱۳61) شهید، خلبان نیروی هوایی ارتش. سیزدهم فروردین، در بیجانه در اطراف شهرستان كرمانشاه ديده به جهان گشود. پدرش حسين‌علي، به كار كشت و زرع اشتغال داشت. پس از گذراندن دوران ابتدایی و تحصیلات متوسطه و اخذ مدرک دیپلم طبیعی، در اول آذر ۱۳۵۳ پس از پشت سر گذاشتن آزمونهای مربوط، در دانشکده خلبانی نیروی هوایی پذیرفته شد (قاضی‌میرسعید، 1399: 668). پس از طی دوره‌های اولیه آموزش نظامی، زبان انگلیسی، پروازهای مقدماتی و آزمون جامع زبان انگلیسی؛ در پانزدهم اسفند 1354 راهی آمریکا شد. پس از گذراندن دورههای زبان عمومی، زبان تخصصی و پرواز با هواپیمای سبک سسنا تی 41، به‌منظور آموزش دوره تکمیلی خلبانی و پرواز با هواپیمای آموزشی جت دوموتوره تی 37، به پایگاه هوایی شپارد در ایالت تگزاس اعزام شد و در پانزدهم مرداد ۱۳۵۶، دوره آموزشی خود را با موفقیت به پایان رساند و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و برای دوره پیشرفته جت فراصوت تی 38، به پایگاه هوایی لافلین اعزام شد و توانست این دوره را هم در هفدهم فروردین 1357 طی کند و به کشور بازگردد (پرونده خدمتی ). پس از بازگشت از آمریکا، برای شرکت در کلاس آموزش نجات خدمه از مرگ، در سی‌ام اردیبهشت 1357 به فرماندهی آموزش‌های هوایی معرفی شد و پس از اتمام این دوره، به‌منظور طی دوره آموزش زمینی و پروازی کابین عقب هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4، در شانزدهم مرداد 1357 به پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران عزیمت کرد و پس از مدتی برای اتمام دوره کابین عقب، همراه با خلبانان گردان 11 رزمی، به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، آموزشهای رزمی هوایی به تعلیق در آمد (پرونده خدمتی). در سیزدهم فروردین 1358، با خانم اکرم طلایی از کارکنان برج مراقبت پایگاه ششم شکاری بوشهر ازدواج کرد که ثمره آن، دو فرزند به نامهای مریم و ساراست (قاضی‌میرسعید، 1399: 669). در پانزدهم مرداد 1359، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. در شروع دفاع مقدس، مدتی به‌عنوان افسر ناظر مقدم به کمک هم‌رزمان خود در نیروهای دریایی و زمینی ارتش شتافت. با کاهش پروازهای برون‌‌مرزی، آموزش رزمی کابین عقب هواپیمای اف 4 را در پایگاه بوشهر شروع کرد و در هفدهم بهمن 1359، موفق به اتمام دوره شد (پرونده خدمتی). از اواخر 1359 علاوه بر انجام پروازهای گشت و مراقبت مسلحانه هوایی، در مأموریتهای بمباران نیروهای دشمن به‌ویژه از ارتفاع بالا فعالانه مشارکت کرد که در این ‌باره میتوان به پروازهای پشتیبانی نزدیک یا آتش هوایی و بمباران قرارگاه لشکر 3 زرهی عراق در غرب کارون در اول و ششم شهریور ۱۳۶۰ و بمباران نیروهای دشمن در غرب اهواز و منطقه بستان در سی‌ام شهریور 1360 به‌منظور فراهم‌نمودن اجرای عملیات ثامنالائمه (ع) اشاره کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج ۱۲: ۶۰ و ۶۹). جهت طی دوره جنگ الکترونیک، از نهم آبان 1360 به فرماندهی آموزشهای هوایی اعزام شد و پس از پایان دوره، با سِمت افسر جنگ الکترونیک، به پایگاه ششم شکاری بوشهر بازگشت. به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، در هجدهم آذر 1360 در دستور نیروی هوایی ارتش تشویق شد (رمضانی و دیگران، 1399: 38). پس‌ از آن نیز در نبردهای پشتیبانی از نبردهای فتحالمبین و بیتالمقدس، داوطلبانه شرکت کرد که به‌عنوان نمونه میتوان به بمباران مقر نیروهای دشمن در جنوب ايستگاه حسينيه، طبق درخواست قرارگاه نصر، در هفتم اردیبهشت ۱۳۶۱ اشاره کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 15: ۶۹). سرانجام در فرایند پشتیبانی هوایی در اوج عملیات بیتالمقدس، در شانزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ به‌عنوان خلبان کابین عقب به همراه سروان خلبان حسن طالبمهر، در یک مأموریت ویژه بدین شرح به شهادت رسید: هشت فروند هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4 ایی به خلبانی شانزده تن از برجستهترین خلبانان با هدف انهدام مراکز تجمع نیروها، پایگاه فرماندهی و مواضع توپخانه دشمن، پس از انجام امور اولیه پرواز و هماهنگی‌های لازم با عوامل متصدی، در ساعت شش بامداد شانزدهم اردیبهشت ۱۳۶۱، باند پرواز پایگاه ششم بوشهر را یکی پس از دیگری ترک کردند. پس از برخاستن، به ‌طور معمول مسیر پروازی را برابر توجیه نقشه پروازی طی کردند و طبق هماهنگی‌های اولیه در نزدیکی فرودگاه اهواز و بر فراز آسمان، هواپیمای شکاری رهگیر اف 14 به دسته پروازی ملحق شد. آنگاه مسیر را به‌طرف هدف ادامه دادند و پس از رسیدن به حوالی پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول، به‌سمت فکه تغییر جهت دادند و با گرفتن آرایش رزمی پروازی لازم، در حدود پنج مایلی هدف، هواپیمای شماره 3 (سروان طالبمهر و ستوان‌یکم امجدیان) براثر حمله هواپیمای دشمن سقوط کرد و بقیه هواپیماها پس از پرتاب بمبها و انجام مأموریت، به علت شرایط نامطلوب جنگی، در پایگاه چهارم دزفول فرود آمدند (همان، ج 15، 143 و 149). هواپیمای حامل سروان طالبمهر و ستوان‌یکم امجدیان در منطقه فكه، مورد اصابت موشك هوا‌به‌‌هواي راداری آر530 ميراژ دشمن قرارگرفت و خلبانان مجبور به ترک هواپیما شدند و در حين فرود با چتر نجات، مورد اصابت گلوله‌هاي ضدهوایی قرارگرفتند و به شهادت رسیدند (نمکی عراقی و دیگران، 1399: ج 11: 142). مجموع ساعت‌های پرواز ستوان‌یکم خلبان شهید چراغ‌علی امجدیان تا زمان شهادت با هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4 یی، برابر ۳۷۱ ساعت بوده است (رمضانی و دیگران، 1399: 39). سَردیس این خلبان شهید کرمانشاهی همراه با شانزده شهید دیگر این دیار، در میدان آزادگان شهر کرمانشاه و در جوار یادمان امیر سرتیپ‌دوم خلبان فرجالله برات‌پور برپا و در نوزدهم فروردین 1400 از آن روبرداری شد. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 12 و ۱۵، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، شهاب ثاقب، ج ۹، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۱۱، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+امداد الهی، عکس هوایی و کلید طراحی عملیات بیت‌المقدس در روزهای پایانی عملیات پیروزمند فتح‌المبین. اشغال خرمشهر توسط عراق به‌منزله آخرین و مهم‌ترین برگ برنده این كشور، برای وادارساختن ایران به شركت در هرگونه مذاكرات صلح تلقی می‌شد؛ بنابراین آزادسازی این شهر می‌توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی ایران بر متجاوزان بعثی و اثبات برتری نظامی‌اش باشد. بر همین اساس، با توجه به اینکه منطقه عمومی غرب كارون آخرین منطقه مهمی بود كه در اشغال عراق قرار داشت، از یک‌سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اشتراك نظر داشتند و ازسوی دیگر، عراق نیز طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح‌المبین قطعی و مسجل می‌پنداشت (خلیلی و دیگران، 1399، ج 15: 62). با در نظرگرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره، عراق به ‌ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود. ازاین‌رو بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح‌المبین و درحالی‌که نیروهای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می‌شدند، به تمام یگان‌های ارتش و سپاه تحت امر قرارگاه مركزی كربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند. فرماندهان عملیاتی ارتش و سپاه خود را برای طرح‌ریزی عملیات جدید آماده کردند و دوباره موضوع گرفتن عکس هوایی از منطقه عملیاتی مطرح شد (جعفری، 1389: 77). سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش، روز هشتم فروردین 1361 دستور داد تا عکس‌هایی از منطقه عملیاتی فتح‌المبین گرفته و مشخص شود که نیروهای دشمن تا کجا عقب‌نشینی کرده‌اند (حسینا، 1395: 3). همان روز براساس دستور قرارگاه کربلا، مأموریت عکس‌برداری از منطقه عملیاتی جنوب به گردان شناسایی ابلاغ شد. برای اجرای این دستور، یک فروند هواپیمای شناسایی آر.اِف 4 به خلبانی سروان فریبرز غنی‌نژاد و ستوان‌یکم داود دلفانی به خوزستان پرواز کرد و از سمت شرق دهلران، وارد منطقه دشمن شد تا ارتفاعات مرزی از موسیان تا فکه را عکس‌برداری کند. در آخرین لحظات عکس‌برداری، هواپیما مورد هدف یک فروند موشک‌ سام 2 دشمن قرار گرفت و تعادلش را از دست داد؛ اما خلبانان فانتوم با تلاش و اراده‌ای قوی، توانستند تعادل هواپیما را حفظ کنند. در همان لحظه، موشک دیگری از منطقه شیب واقع در شمال به‌سمت این هواپیما شلیک شد. نیروهای عراقی و ایرانی مستقر در منطقه، همه ناظر و شاهد عدم تعادل هواپیما بودند. برای دومین بار، هواپیما مورد اصابت ترکش موشک مهلک سام 2 دیگری قرار گرفت و به‌سمت عمق هورالعظیم تغییر مسیر ‌داد. در آن لحظه تمام نیروهای خودی به این نتیجه رسیدند که این بار هواپیما سقوط خواهد کرد. هواپیمای شناسایی آر.اِف 4 به‌اجبار تا جنوب غربی القرنه و شمال بصره پیش رفت و درحالی‌که هیچ‌کس باور نداشت هواپیما سالم به ایران برگردد، خلبانان شجاع فانتوم توانستند با یک چرخش سریع به‌سمت شرق، مسیر خود را تغییر دهند. به هر صورت هواپیما پس از یک پرواز پرفرازونشیب، در حالت اضطراری خود را به فرودگاه اهواز رساند و در آنجا فرود آمد. متخصصان، مخازن دوربین‌ها را باز کردند و به تهران آوردند. همان شب عکس‌ها ظاهر و همراه با تفاسیر و ضمائم، به جنوب ارسال شد (شیرمحمد، 1396: 212). هنگام بررسی عکس‌ها، مشخص شد که هواپیما موفق به گرفتن عکس از منطقه هورالعظیم نشده است؛ اما در برگشت و هنگام عبور از روی کارون، دوربین‌های هواپیما عکس‌های واضح و بسیار مهمی را از کرانه غربی این رود از شمال دارخوین تا شمال خرمشهر گرفته‌اند. در قرارگاه کربلا پس از بررسی یکی از این عکس‌ها، مشخص شد که دشمن در بخشی از کرانه غربی رود کارون، حضور ندارد و این منطقه همان جایی بود که نیروهای عراقی در نوزدهم مهر 1359‌، پل شناوری را جهت عبور از کارون نصب‌کرده بودند. این عکس بسیار باارزش، باعث شناسایی یک خلأ در خطوط دشمن و تغییر در طرح‌ریزی عملیات و روزنه امیدی جهت موفقیت در این نبرد بزرگ شد (ذاکری، 1387: 470 و 471). نداشتن تعادل هواپیما در مسیر عکس‌برداری و گرفتن عکس از جنوب اهواز به‌جای هورالعظیم، درحقیقت امداد الهی بود؛ چون خداوند به کمک موشک دشمن، هواپیما را به محلی فرستاد که نیروهای ایرانی از تغییرات حاصل از جا‌‌به‌جایی نیروهای دشمن در آنجا خبر نداشتند (شیرمحمد، 1399: 361). مآخذ: جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، چ ۵۰، ۱۳۹۸؛ حسینا، احمد، موشک دشمن نقشه عملیات ما را کامل کرد، روزنامه ایران، شماره 6219؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 15، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ ذاکری، سیدتراب، اطلاعات در جنگ تحمیلی، ج ۱، تهران: ایران سبز، ۱۳۸۷؛ شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۶؛ شیرمحمد، محسن، چشمان سپهر، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹.
+امداد و نجات هوایی، جست‌وجو و نجات رزمی یعنی جست‌وجوی فرد یا افرادی که درخطر یا خطر قریب‌الوقوع بوده و تیم جست‌وجو و نجات، علاوه بر پیداکردن آن‌ها، امکانات و تجهیزاتی برا�� نجات یا دورکردن آنان از منطقه خطر در اختیار داشته باشند. جست‌وجو و نجات، به چندین زیرشاخه تقسیم می‌شود که این زیرشاخه‌ها، کم‌تر با تکیه‌ بر زمان و بیشتر با تکیه‌ بر مکان، یعنی بر عوارضی که در آن منطقه حاکم است، تعیین می‌شود. زیرشاخه‌هایی نظیر جست‌وجو و نجات در کوهستان، جست‌وجو و نجات در آب، جست‌وجو و نجات در مناطق دورافتاده و ازاین‌دست! اما در میان انواع عملیات‌های جست‌وجو و نجات، جست‌وجو و نجات رزمی از همه انواع تخصص‌ها، پیچیده‌تر است. علت این پیچیدگی، این است که علاوه بر موانع مکانی و فیزیکی، مانعی به نام شرایط جنگی وجود دارد که باعث می‌شود عده‌ای مسلح و مجهز، نه‌تنها قصد ممانعت از انجام مأموریت تیم را دارند؛ بلکه احتمال ازبین‌رفتن فرد یا افراد به خطر‌افتاده و یا حتی تیم جست‌وجو و نجات نیز وجود دارد. بالگردهای امداد و نجات هوانیروز در طول هشت سال دفاع مقدس، تعداد بسیار زیادی عملیات امداد و نجات جهت هواپیماها و بالگردها و خلبانان را در سراسر مرزهای درگیری و حتی داخل مرز دشمن با موفقیت انجام دادند. در طول هشت سال جنگ، خلبانان بالگرد رسکیو به طور معمول، از بهترین خلبانان انتخاب می‌شدند. آن‌ها موظف بودند هنگامی‌که خلبانان کبرا با نیروهای دشمن درگیر می‌شوند، از فاصله دورتر و به‌صورتی‌که مانع انجام عملیات‌های آن‌ها نشوند، ضمن داشتن تماس رادیویی، با چشم غیر مسلح آن‌ها را مشاهده می‌کردند و هر زمانی که اتفاقی برای آن‌ها می‌افتاد، بلافاصله در کنار بالگرد سقوط‌کرده یا سانحه‌دیده حاضر می‌شدند و خلبانان بالگرد کبرا را نجات می‌دادند. در داخل بالگرد نجات (رسکیو) به‌جز کروچیف مربوط، حداقل دو نفر خدمه متخصص رسته امداد و نجات هوایی که تمامی دوره‌های مخصوص چتربازی، امداد پزشکی، تکاوری، غواصی و ... را طی کرده بودند؛ با تمام تجهیزات و امکانات مخصوص از قبیل وسایل کامل پزشکی و امداد اولیه، وسایل نجات و تجهیزات سازمانی شامل بسیاری از تجهیزات نجات کوهستانی، تجهیزات آبی و سایر ملزومات تخصصی، حضور داشتند و وظیفه آن‌ها این بود که به‌محض فرود بالگرد رسکیو در کنار بالگرد سانحه‌دیده، پیاده می‌شدند و درصورتی‌که خلبانان کبرا در بین آهن‌پاره‌های بالگرد به دام افتاده بودند و یا به خاطر مجروحیت قادر به بیرون‌آمدن از وسیله نبودند، به‌وسیلۀ آن‌ها نجات داده و به داخل بالگرد رسکیو منتقل می‌شدند. در مسیر بازگشت اقدامات اولیه پزشکی ازقبیل درمان خون‌ریزی، شکستگی و سایر موارد انجام می‌گرفت و همراه بالگرد رسکیو، مصدومین را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی ترابری می‌کرد. بیشتر مواقع اتفاق می‌افتاد که خدمه نجات، بایستی پیکر خلبانان را که براثر سقوط به شهادت رسیده بودند، به پشت جبهه انتقال دهند. در بعضی مواقع به علت اینکه بالگردهای کبرا در نزدیکی دشمن سقوط می‌کردند، نجات خلبانان به علت حجم آتش، بسیار مشکل و خطرناک بود؛ ولی این فرشتگان نجات با به جان‌خریدن تمام خطرات، این مأموریت را به‌خوبی انجام می‌دادند. حضور کارکنان تجسس و نجات در داخل بالگرد رسکیو، موجب قوت قلب خلبانان درگیر با دشمن بعثی می‌شد. آن‌ها همیشه این احساس را داشتند که اگر اتفاقی رخ دهد و یا مورد اصابت گلوله‌های دشمن قرار بگیرند، بعد از امداد الهی، کسانی هستند که به کمک آن‌ها شتافته و با انتقال به پشت جبهه، آن‌ها را از مرگ نجات می‌دهند. یکی دیگر از اقدامات ارزشمند خدمه تجسس و نجات، همکاری و مشارکت آن‌ها با تیم‌های ریکاوری (تیم‌های تجسس و تخلیه بالگردهای سانحه‌دیده) بود. در طول هشت سال دفاع مقدس، بارها شاهد فداکاری این کارکنان ایثارگر در مرحله تجسس و تخلیه بالگردهای سانحه‌دیده از عمق آب‌های هورالهویزه و مناطق عملیاتی زیر آتش شدید دشمن بودیم که بالگردهای سانحه‌دیده توسط این متخصصین و تیم ریکاوری، به منطقه امن خودی تخلیه و در اسرع وقت توسط متخصصین فنی هوایی حاضر‌به‌کار و به بالگردهای عملیاتی اضافه می‌شدند. نجات خدمه پروازی و سرنشینان یک بالگرد یا هواپیمای سانحه‌دیده و سقوط‌کرده، بستگی به زمان بسیار کوتاه و حتی ثانیه‌ها دارد. بیرون‌کشیدن یک انسان از میان شعله‌های آتش و مشتی آهن‌پاره درهم‌فرورفته، به‌ویژه تعدادی از مهمات و موشک‌های مصرف‌نشده که هر آن احتمال انفجار آن‌ها باشد، نیاز به افرادی شجاع و ازجان‌گذشته دارد. مآخذ: کریم‌زاده، اردشیر و صفر پایخان، حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، شهریور 1359- مرداد 1367، تهران: سوره سبز، 1390؛ مصاحبه کتبی و شفاهی خلبانان و فرماندهان در آرشیو گروه معارف جنگ هوانیروز.
+امربر، (پیک) سربازی با جنگ‌افزار یا بدون آن است که برای مبادله پیام، به‌عنوان یکی از وسایل مخابراتی از وی استفاده می‌شود (رستمی، 1378: 116). در دوران جنگ تحمیلی با وجود تجهیزات ارتباطی باسیم و بی‌سیم، به دلیل اهمیت و طبقه‌بندی بالای برخی پیام‌ها و تعداد زیاد نامه‌ها، از سامانه ارتباطی امربری به علت تأمین زیاد، امکان حمل بسته‌های حجیم و انعطاف بالای آن، به‌خصوص در زمان عملیات‌ها استفاده زیادی می‌شد. این کار علاوه بر کاهش ترافیک ارتباطی در سایر سامانه‌های مخابراتی، باعث سرعت در تبادل اطلاعات می‌شد. همچنین در مواقعی که ارتباطات بی‌سیم به علت وجود اختلال و باسیم به علت آسیب و اثرات بمباران‌های هوایی و آتش توپخانه قطع می‌شد، امربران به‌عنوان یک وسیله ارتباطی مطمئن و با استفاده آموزش‌های مخصوص امربری مانند نقشه‌خوانی، استفاده از قطب‌نما، رانندگی در شب، استفاده از سلاح‌های انفرادی و انواع تخریب و فنون پرتاب و برداشت پیام‌ها، مأموریت خود را انجام می‌دادند (مختارزاده، 1399: 3). امربری یکی از مطمئن‌ترین لایه‌های ارتباطی در زمان جنگ تحمیلی بود که از آن به‌صورت پیاده، موتوری و هوایی و به‌صورت منظم و ویژه، به نحو مناسبی استفاده ‌شد. در جنگ سعی شده بود که امربران را از بین افراد باهوش و زیرک، جوان، قوّی و شجاع انتخاب کنند تا بتواند مأموریت خود را به‌خوبی انجام دهند. امربران، به طبقه‌بندی اسناد و مدارک و همچنین ارجحیّت پیام‌ها، آشنایی کامل داشتند و اهمیت کار آن‌ها در زمان حمل پیام‌های سری و به‌کلی سری بیشتر مشخص می‌شد. امربری، محدودیت‌هایی نیز مانند سرعت کم و آسیب‌پذیری زیاد در برابر دید و تیر دشمن داشت و در همین راستا، امربران زیادی در اجرای مأموریت مورد اصابت تیر مستقیم، تصادف خودرویی و موتوری، خمپاره، گلوله تانک و یا توپخانه قرار گرفتند و به درجه رفیع شهادت نائل آمدند (عظیم‌زاده تبریزی‌، 1395: 74). سامانه امربري هميشه نقش منحصر‌به‌فرد خود را در هر شرايط ميداني، دارا بوده و مي‌توان به جرأت گفت كه هرجا تبادل اطلاعات حجيم و با امنيت بالا مطرح بوده، امربري نيز برقرار بوده است. ازاين‌رو با ت��جه به حجم بالاي تبادل اطلاعات، پيك امربري هم به‌صورت موتوري براي راه‌هاي دور و هم پيك پياده براي داخل قرارگاه‌ها و راه‌هاي نزديك، پيش‌بيني و حداكثر استفاده از آن شد. در عملیات والفجر 8، از بیش از بیست دستگاه خودرو و پنجاه دستگاه موتورسیکلت و دویست امربر، بهره‌برداری به عمل آمد (همان: 98). سرتیپ ناصر آراسته رئیس هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی در سخنرانی 26/10/1391، در خاطرات خود این گونه بیان می‌کند: «در مناطق عملیاتی غرب، شاهد شهادت یک امربر موتوری بود که براثر اصابت گلوله توپ 130 میلی‌متری، سر از بدنش جدا شده بود. وقتی بر سر این شهید عزیز حاضر شدند، مشت بسته او توجهشان را جلب کرد؛ پس از اینکه انگشتان او را به‌سختی باز کردند، نامه‌ای را که در حال رساندن آن به صاحبش بوده، در دستانش میبینند. این شهید بزرگوار مخابراتی با اینکه بدن بی‌سرش پس از اصابت گلوله، چند متری نیز برروی زمین راه رفته بود، اما نامه را از دستانش رها نکرده بود» (آراسته، 1399). مآخذ: آراسته، ناصر، هیئت معارف جنگ، سخنرانی، 26/10/1391، اسناد و مدارک دفاع مقدس، معاونت اطلاعات ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378؛ عظیم‌زاده تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی ارتش در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید سپهبد صیاد شیرازی، 1395؛ مختارزاده، ناصر، مصاحبه، 1399.
+امنیت خلیج ‌فارس، حفظ و تداوم امنیت خلیج ‌فارس به دلایل کاملاً روشن اقتصادی و نظامی‌، مهم‌ترین و حیاتی‌ترین اصل برای جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ به شمار می‌آمد و هر عاملی که شرایط امنیتی را برای جمهوری اسلامی ایران در این آب‌راه راهبردی خدشه‌دار می‌کرد، قطعاً خط قرمز کشور محسوب شده و نیروهای مسلح با تمام قدرت و امکانات برای رفع آن اقدام می‌کردند. از نظر نظامی، بزرگ‌ترین تجمع ناوهای فرامنطقه‌ای پس از جنگ جهانی دوم، در آب‌های خلیج ‌فارس در طول جنگ تحمیلی و پس ‌از آن بود. با آغاز تجاوز عراق در تاریخ 22 سپتامبر 1980‌ برابر با 31 شهریور 1359، ایران بدون اشاره صریح به برقراری یک محاصره دریایی، اعلام کرد که از دسترسی کشتی‌ها به بندرهای عراق جلوگیری خواهد کرد. این امر بدون تردید، قطع ارتباط دشمن با دریا بود (اطلاعیه به دریانوردان: 59/17، 31 شهریور 1359، مرکز اسناد نیروی دریایی ارتش). برتری ناوگان دریایی ایران و نابودی بخش عظیمی از نیروی دریایی عراق در 67 روز اول جنگ، از مهم‌ترین عوامل در اعمال مؤثر محاصره دریایی عراق بودند. نیروی دریایی ارتش ‌به دنبال نادیده‌گرفتن قوانین بی‌طرفی توسط تعدادی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج ‌فارس، اقدام به بازرسی کشتی‌های بی‌طرف مشکوک به حمل کالا به‌مقصد عراق کرد. بنا به گفته فرماندهی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تا پایان 1986/ 28 دی 1365، بیش از هزار کشتی بازرسی شدند (روزنامه رسالت، 14 دی 1366). مطابق ماده 61 اعلامیه لندن، تنها کشتی‌هایی که به‌صورت کاروان توسط کشتی‌های جنگی کشورشان اسکورت می‌شدند، از بازرسی معاف بودند. مع‌هذا این استثنا، درصورتی‌که ثابت شود اسکورت توأم با حُسن نیت نبوده؛ بلکه به‌منظور اعطای مصونیت به کشتی حامل کالای قاچاق جنگی صورت گرفته، می‌تواند مورد اعتراض واقع شود. این مطلب در مورد تغییر پرچم، صرفاً به‌منظور برخورداری از حمایت کشتی‌های جنگی خارجی نیز مصداق دارد (وزارت امور خارجه، 1371). از طرفی امنیت تنگه هرمز برای جهانیان نیز از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ زیرا بیش از یک‌ششم نفت مورد نیاز جهان، از طریق این تنگه ترانزیت می‌شد. تنگه هرمز، دومین تنگه بین‌المللی پرتردد دنیاست و حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز دنیا، در خلیج ‌فارس قرار دارد و ازاین‌رو امنیت تنگه هرمز، نقش کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی دنیا را ایفا می‌کند. با توجه به چنین جایگاهی، حفظ امنیت آن در دستور کار نیروی دریایی ارتش قرار گرفت و بدین منظور اطلاعیه‌های دریایی بین‌المللی، به کلیه دریانوردان ابلاغ شد (ر.ک: حقوق جنگ دریایی). اما رژیم بعث عراق که همواره به دنبال ناامنی در خلیج ‌فارس بود، با پشتیبانی کشورهای غربی بالاخص کشور فرانسه و با دریافت هواپیما و بالگردها و موشک‌های خاص دریایی، اقدام به حمله به شناورهای ترددکننده در خلیج ‌فارس و ازجمله نفت‌کش‌ها کرد که به جنگ نفت‌کش‌ها معروف شد. نیروی دریایی ارتش نیز با بهره‌گیری از امکانات و اسکورت شناورها، تمامی تلاش خود را در برقراری امنیت تردد در این آب‌راه به عمل آورد تا سرانجام نقشه بالفعل و بالقوه دشمنان کشور، نقش‌ِبر‌آب شد (ر.ک: چگونگی شکل‌گیری جنگ نفت‌کش‌ها). اهمیت برقراری امنیت تردد شناورها به‌جز شناورهای دشمن و یا به‌مقصد دشمن در خلیج ‌فارس، برای کشور و نیروی دریایی ارتش به ‌قدری بود که پس از هشت سال تلاش برای حفظ آن، در نهایت به درگیری با ناوگان آمریکا در تنگه هرمز و منطقه میانی خلیج ‌فارس منجر شد که چگونگی آن در عملیات مربوطه آمده است (ر.ک: درگیری با ناوگان آمریکا). مآخذ: اطلاعیه به دریانوردان: 59/17، 31 شهریور 1359، مرکز اسناد نیروی دریایی ارتش؛ اداره حقوقی وزارت امور خارجه، 1371، تحلیلی بر جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، ج 2.
+امنیت مخابرات، به کلیه اقداماتی که موجب می‌شود تا اشخاص غیر مجاز نتوانند به اطلاعات ارزنده و اسناد و مدارک نظامی و طبقه‌بندی‌شده، دسترسی پیدا کنند و یا در تفسیر و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات و مدارک به دست‌آمده دچار گمراهی شوند، امنیت مخابرات می‌گویند (رستمی، 1378، 116). امنیت مخابرات به سه دسته امنیت فیزیکی، امنیت رمز و امنیت مخابره تقسیم می‌شود. در بخش امنيت فيزيكي، می‌توان به كشيدن سيم‌خاردار در اطراف مراكز مخابراتي، استفاده از نگهبان مسلّح، كنترل عبورومرور به مراكز مخابراتي و نگهداري تجهیزات مخابراتی و پیام‌های طبقه‌بندي‌شده اشاره کرد. در امنیت رمز نیز سعی می‌شد که مواردی از قبیل حفظ كليد رمز در صندوق‌های نسوز یا جاهای مطمئن، تعويض زودبه‌زود كليدهاي رمز، نگهداري نسخه‌هاي كشف و رمز يك پيام به‌صورت جداگانه، استفاده از تجهیزات و سامانه‌هاي رمز مطمئن، استفاده از دستورات کار مخابرات و استفاده از سامانه‌هاي مختلف رمز به‌صورت هم‌زمان و غیر هم‌زمان و یا به‌صورت ترکیبی رعایت شود. مهم‌ترین بخش در امنیت مخابرات، امنيت ارسال بود که این اقدامات برای حفاظت شبکه‌های بی‌سیم و باسیم از شنود، فريب و تخلیه تلفنی طراحی شده بود. برای مدیریت و رعایت این بخش، مواردی مانند انتخاب صحیح نوع وسیله برای ارسال پیام، کنترل و مدیریت فرکانس‌ها، استفاده از رمزکننده‌، حفظ انضباط شبکه‌ها و توجیح و آموزش کاربران و مسئولان در استفاده از تجهیزات مخابراتی در دستور کار قرار گرفته بود. رعایت امنیت مخابرات در کل، نقش مهمی در جلوگیری از تخلفات ارتباطی و کشف اطلاعات در دوران دفاع مقدس داشت (قاسمی، 1399: 1). در ابتدای جنگ تحمیلی، امنیت مخابرات در ارتش نیز به دلیل کمبود رمزکننده‌ها چندان رعایت نمی‌شد و رمزکننده‌های آف‌لاین و آن‌لاین نیز از رده تیپ به بالا مورد استفاده قرار می‌گرفت. از طرفی استفاده از دستورات کار مخابرات توسط کاربران ضعیف بود؛ ولی به مرور زمان و با آموزش‌های لازم و تفهیم ضرورت امنیت مخابرات به مسئولان و کاربران، ضریب امنیت مخابرات بالا رفت و استفاده از دستورات کار مخابرات مانند جداول نشانی و ... جزو کارهای روزمره قرار گرفت و به‌تدریج امنیت مخابرات افزایش یافت (عظیم‌زاده تبریزی، 1395: 48). مآخذ: اسناد و مدارک دفاع مقدس، معاونت فاوا ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1378؛ عظیم‌زاده‌ تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید سپهبد صیاد شیرازی، 1395؛ قاسمی، علی‌رضا، مصاحبه کتبی، 1399.
+امنیت مخابرات، شبکه یکپارچه پدافند هوایی و ایجاد بستری امن در مقابل سوء استفاده از مکالمات و ارتباطات. از ابتدای زندگی بشر، امنیت یکی از دغدغه‌های اصلی انسان‌ها بوده است. با اختراع تجهیزات ارتباطی و مخابراتی، روند رو به رشد و تأثیر این پدیده در زندگی روزمره مردم، خیلی‌زود جایگاه خود را پدیدار کرد؛ تا جایی که امروزه بیشترین تماس‌های مردم در کلیه امور روابط کاری و زندگی شخصی با استفاده از انواع تجهیزات ارتباطی انجام می‌شود. پیشرفت و توسعه این پدیده، به‌سرعت جایگاه ویژه خود را در بین سایر اختراعات و تسهیلات در بین مردم و جهت سهولت روابط کاری در تمامی سازمان‌های دولتی و غیر دولتی آشکار کرد؛ به‌طور‌ی‌که عدم وجود سامانه و تجهیزات ارتباطی در هر سازمان، انجام کارها را غیرِ ممکن می‌نمود (معاونت فاوا، 1396: 11). انواع تجهیزات ارتباطی که با تلگراف و تلفن‌های بسیار ساده، کار خود را در برقراری ارتباط بین مردم آغاز کردند؛ خیلی‌زود صاحب جایگاه ویژه‌ای در نیروهای نظامی و به یکی از ارکان اصلی ارتش‌ها تحت عنوان سلسله‌اعصاب در کنترل صحنه‌های نبرد تبدیل شدند (همان: 15). با پیشرفت روزافزون سامانه‌های مخابراتی و ارتباطی در انواع باسیم، بی‌سیم و ماهواره‌ها و نقش اساسی آن‌ها در زندگی مردم و ارتباطات سازمانی در ادارات، ارگان‌های دولتی و خصوصی و به‌ویژه در نیروهای نظامی، در مقابل بهره‌برداری از مبادلات اطلاعاتی در ارتباطات با شروع استراق سمع و یا ایجاد اختلال در سامانه‌های ارتباطی نیز رشد همگام پیدا کرد و به چالش بزرگی برای بهره‌وران از سامانه‌های ارتباطی تبدیل شد. امروزه با راه‌اندازی ارتباطات ماهواره‌ای و به‌ تبعِ آن بهره‌برداری از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، عدم امنیت در ارتباطات، درحجم وسیعی گسترش ‌یافته و به‌ نوعی نبرد نوینی تحت عنوان «سایبری» گریبان‌گیر تجهیزات ارتباطی و در هایت عدم وجود امنیت مخابرات در تمامی زمینه‌ها شده است (همان: 24). با پدیدارشدن سوء استفاده از اطلاعات و داده‌ها در ارتباطات تلفنی و سایر تجهیزات ویژه تبادلات اطلاعاتی، به‌ناچار نحوه مقابله با این پدیده نیز آغاز شد و در ابتدا با کدگذاری و رمز‌نمودن روش مکالمات و سپس با ابداع تجهیزات مقابله با استراق سمع، دستگاه‌های رمزکننده در کنار تجهیزات ارتباطی آغاز به کار کرد (همان: 32). د�� طول هشت سال دفاع مقدس نیز استراق سمع و بهره‌برداری از مکالمات نیروها و ارتباطات بین سازمانی برای طرفین درگیر، یکی از راهبردی‌ترین روش‌ها برای دستیابی به اطلاعات و تحرکات و آگاهی از چگونگی فعالیت‌های یکدیگر بود. استراق سمع و بهره‌برداری از مکالمات و ارتباطات به‌وسیلۀ سایت‌ها و هواپیماهای شنود الکترونیکی، صورت می‌گرفت و به‌منظور پوشش مناسب در عدم بهره‌برداری دشمن از مکالمات و ارتباطات سامانه‌ای، تجهیزات رمزکننده و کد و رمزگذاری در مکالمات و صدور دستورالعمل‌ها و روش‌های برقراری امنیت مخابرات در دستور کار قرار گرفت و فرماندهی پدافند هوایی نیز از این امر مستثنا نبود. در راستای برقراری امنیت مخابرات در جنگ تحمیلی به‌ویژه در سطح شبکه یکپارچه پدافند هوایی که ایجاد عدم سوء استفاده از مکالمات و ارتباطات تجهیزاتی از اهمیت خاصی برخوردار بود، ضمن بهره‌گیری از تجهیزات رمزکننده در تجهیزات تله‌تایپ و دورنگار، از کدگذاری جهت کلیه تجهیزات و سامانه‌های پدافند هوایی و مکالمات مورد استفاده در تبادل اطلاعات استفاده شد. دراین‌رابطه در ابتدا کدها به‌صورت چند ورق و خیلی مختصر تهیه می‌شد. با گستردگی عملیات‌ها و گسترش متعدد مراکز کنترل و فرماندهی و مراکز حساس و حیاتی و حساسیت حفظ امنیت مخابرات، کدهای مورد نظر در قالب کتاب به‌صورت ماهانه و در مقاطعی به علت ضرورت، هفتگی تهیه می‌شد و در اختیار یگان‌های بهره‌ور قرار می‌گرفت و یگان‌ها ملزم بودند در مکالمات عملیاتی و آمادی و گاه اداری، حتماً از کدهای مربوطه در مکالمات جهت امنیت مخابرات استفاده کنند (همان: 77). جهت عدم کشف مکالمات فی‌مابین مراکز کنترل و فرماندهی و یگان‌های عمل‌کننده پدافند هوایی و هواپیماهای طرح پدافندی، در هنگام انجام اقدامات تاکتیکی و یا در موقع اعلام وضعیت عملیاتی و غیر عملیاتی‌بودن سامانه‌ها و چگونگی گسترش‌ها، از کدهای مربوطه استفاده می‌شد. ضمن اینکه کلیه امور عملیاتی، آمادی، پشتیبانی و اداری که می‌بایستی توسط ارتباط تلفنی و دورنگار انجام شود نیز از کدهای مورد نظر بهره‌برداری می‌کرد. برای آشنایی با چگونگی این روند، به ذکر چند مثال پرداخته می‌شود: به‌عنوان‌ مثال هواپیمای طرح پدافندی، هواپیمای شکاری ره‌گیری می‌باشد که جهت درگیری هوایی با هواپیمای مهاجم، از پایگاه هوایی خودی پرواز می‌کند و در اختیار شبکه راداری قرار می‌گیرد تا شبکه راداری با هدایت و کنترل این هواپیما، علیه هواپیمای مهاجم اقدام تاکتیکی انجام دهد. این هواپیما با یک معرف مانند «پردیس 1» به پرواز در می‌آید و ایستگاه رادار مربوطه با استفاده از این معرف، با هواپیما تماس برقرار می‌کند و بقیه امور عملیاتی، در لحظات رهگیری و درگیری نیز در حدِّ ممکن که از سرعت اقدامات تاکتیکی کاسته نشود، با کدهای تعیین‌شده، انجام می‌شود. به‌عنوان ‌مثال برد: قاسم، ارتفاع: محمود، سمت: بهزاد، هواپیمای مهاجم: کرکس و .... در مورد تجهیزات پدافند هوایی نیز با همین روند، امور مکالمات برای برقراری امنیت مخابرات صورت می‌گرفت که می‌توان به نمونه‌هایی از آن همانند سامانه هاک: شاهین، موشک هاک: قُمری، رادار جست‌وجوکننده: امید، رادار تعقیب هدف: نگاه، عملیاتی: عمران، غیر عملیاتی: بلوط و ... اشاره کرد که این امر در حفظ امنیت مخابرات و عدم کشف مکالمات مورد تبادل در امور عملیاتی در طول ��شت سال دفاع مقدس، بسیار سازنده و مؤثر واقع می‌شد و هرگونه عدول و سرپیچی از این روش‌ها و دستورالعمل‌ها، با توجه به توان شنود بالای عراق که باید کمک سایر کشورهای منطقه و فرا‌منطقه‌ای توسط سایت‌های شنود زمینی و هواپیماهای شنود و رادارهای پرنده را در کمک به آن اضافه کرد، موجب دستیابی عراق به اطلاعات مورد نیاز از اقدامات و عملکرد نیروهای ایران می‌شد. این موضوع در طراحی عراق برای اقدام علیه ایران بسیار کارساز بود و عملکرد نیروهای ایرانی به‌ویژه در شبکه یکپارچه پدافند هوایی با استفاده از دستگاه‌های رمزکننده و بهره‌برداری از کدهای تعیین‌شده، سد محکمی در جلوگیری از استراق سمع دشمن شد. سوابق و اسناد موجود، گویای این امر می‌باشد (همان: 112 و 113). مآخذ: معاونت فاوا، نقش ارتباطات و فنّاوری اطلاعات پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1396.
+امواج الکترومغناطیسی، ساخته‌شده از میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی و منتشر‌شده در فضا. امواج الکترومغناطیسی پدیده‌ای است که در فضا منتشر می‌شود و از میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی ساخته‌ شده است (ستاری، 1355: 15). سامانه‌های ارتباطی و راداری و شنود در دوران دفاع مقدس، با استفاده از امواج الکترومغناطیسی، مأموریت‌های ارسال و دریافت اطلاعات، مکالمات، کشف و ردیابی هواگردهای عراق، هدایت تیر و موشک، ره‌گیری امواج و ناوبری را به عهده داشتند. سامانه‌های ارتباطی تاکتیکی و دوربرد طی دوران دفاع مقدس در باندهای فرکانسی اچ.اف، وی.اچ.اف و یو.اچ.اف جهت مکالمات و ارسال و دریافت اطلاعات به‌کار گرفته می‌شدند و نقش حیاتی و ارزنده‌ای در اجرای عملیات‌های نیروهای مسلح به عهده داشتند؛ به‌طوری‌که بدون وجود این سامانه‌ها، اجرای بیشتر عملیات‌ها در زمین، هوا و دریا امکان‌پذیر نبود. سامانه‌های راداری از دیگر تجهیزاتی هستند که با استفاده از امواج الکترومغناطیسی مأموریت خود را انجام می‌دهند. این تجهیزات طی دوران دفاع مقدس، در باند فرکانسی یو.اچ.اف فعال بودند (به‌استثنای رادار ناوهای ببر و پلنگ در باند وی.اچ.اف) و مأموریت‌های اخطار اولیه و کشف اهداف، ردیابی و تعقیب هدف و نیز هدایت تیر و موشک را به عهده داشتند (خورند، 1376: 7). سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی در دو بخش ارتباطی (کامنت) و الکترونیکی (ایلنت)، مأموریت ره‌گیری امواج الکترومغناطیسی سامانه‌های ارتباطی و راداری عراق را به عهده داشتند که نقش این سامانه‌ها در اعلام‌ خطر و هشدار اولیه بسیار درخشان بود (شاهی‌وندی، 1397: 9). سامانه‌های ناوبری از دیگر تجهیزاتی هستند که از امواج الکترومغناطیسی برای انجام مأموریتشان استفاده می‌کنند. در دوران دفاع مقدس، این سامانه‌ها بیشتر در هدایت هواگردها و شناورها کاربرد داشتند و اطلاعات لازم را جهت ناوبری و هدایت در اختیار می‌گذاشتند (اسکندرلو، 1378: 108). مآخذ: اسکندرلو، محمد، در گذرگاه‌ هشت سال دفاع مقدس، ج 6، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1378؛ خورند، محمود، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ ستاری، منصور، ترجمه جنگ‌های الکترونیکی، درس سوم، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1364؛ شاهی‌وندی، مجید، فاشا در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1397.
+آموزش سپاه پاسداران و نیروهای مردمی توسط نیروی دریایی ارتش، برای آمادگی در مقابله با تهدیدات دشمن. اوضاع سیاسی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وجود نیروی مسلح جدیدی را ایجاب مي کرد که با توجه به آغاز تهاجم دشمن بعثی به ایران، لزوم استفاده از حداکثر توان دفاعی آن در مقابل دشمن احساس شد. ازسوی دیگر کارکنان سپاه نیاز به آشنایی با تخصصهای ویژه و طی آموزش‌های نظامی داشتند که این امر با همکاری نیروهای سهگانه ارتش و ازجمله نیروی دریایی ارتش انجام گرفت. نیروی دریایی ارتش از سالهای آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، مأموریت یافت تا به بخشی از نیروهای سپاه، آموزش نظامی دهد. در همین راستا به تعدادی از تکاوران دریایی ارتش مأموریت داده شد تا در مکانی در شرق تهران که قبل از انقلاب پادگان آموزشی هنگ نوجوانان نیروی زمینی ارتش بود (مکان فعلی دانشگاه امام حسین)، اعضای سپاه را آموزش دهند (برزگر، ۱۳۸۸: ۸۶). با توجه به اینکه تخصصهای دریایی نیاز به آموزش ویژه دارند؛ تعدادی از اعضای رسمی سپاه در سالهای میانی و پایانی جنگ، به دانشگاه علوم دریایی نوشهر اعزام و در رشتههای مهندسی مکانیک دریایی، برق و الکترونیک دریایی، فرماندهی و ناوبری کشتی مشغول به تحصیل شدند. با تأسیس دانشکده علوم و فنون دریایی سپاه در چالوس، دانشجویان این مرکز آموزشی هر سال در مدت حدود دو ماه برای طی دوره آموزش عملی و دریانوردی، به منطقه یکم دریایی نیروی دریایی ارتش در بندر عباس اعزام می‌شدند و به همراه یگانهای شناور این نیرو، به دریانوردی می‌پرداختند و ازسوی اساتید و سایر کارکنان نیروی دریایی ارتش، به‌صورت عملی با بخشهای مختلف یگان شناور نظامی و نحوه عملکرد آن آشنا می‌شدند (پژوهان و دیگران، 1397: 19). گروههایی از کارکنان سپاه نیز با هماهنگی مدیریت آموزش نیروی دریایی ارتش، به مرکز آموزش تخصصهای دریایی انزلی اعزام می‌شدند تا آموزشهای مقدماتی تخصصهای دریایی را بهصورت تئوری در این مرکز طی کنند و پس از خاتمه آموزش تئوری و جهت کارآموزی عملی، به منطقه دوم دریایی نیروی دریایی در بوشهر اعزام میشدند تا بین یگانهای شناور نیروی دریایی تقسیم شده و به مدت دو ماه با این یگانها، به دریانوردی پرداخته و آموزش عملی دریانوردی و آشنایی با سامانه‌های دریایی را طی کنند (سند: 630305182). در همین رابطه فرمانده ناو نقدی که در دهم اردیبهشت1362 در دریا در حال دریانوردی بود، طی پیامی از عملیات منطقه دوم دریایی بوشهر درخواست کرد تا در خصوص کارکنان سپاه که برروی این ناو در حال آموزش عملی دریانوردی میباشند، با قرارگاه نوح (ع) سپاه پاسداران تماس برقرار کند و مشخص شود که آموزش آنان پس از خاتمه دریانوردی، چگونه خواهد بود و اگر ادامه آموزش در ساحل خواهد بود، موضوع را اعلام نمایند (سند: 620201043 و 620211143). نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دستههای پانزده تا بیست‌نفره، به‌منظور آشنایی و آموزش سلاحهای پدافندی و آموزش تئوری و عملی با توپ ضد هوایی 23 میلی‌متری، به منطقه دوم دریایی بوشهر اعزام می‌شدند و پس از طی آموزش تئوری توسط گردان پدافند هوایی منطقه دوم دریایی بوشهر، هماهنگی لازم ازسوی عملیات این منطقه دریایی جهت کار عملی و تیراندازی با این نوع توپ در هلیله به عمل میآمد (سند: 620201218 و 620211135 ). براساس هماهنگی به عمل‌آمده و برابر ابلاغ اداره سوم ستاد مشترک ارتش، مقرر شد که تعدادی از نفرات قرارگاه نوح نبی (ع) سپاه پاسداران، در پست فرماندهی قرارگاه مقدم دریایی، نیروی دریایی در نیروی رزمی 421 آموزش ��بینند. معاونت عملیات نیروی دریایی ارتش در این زمینه، طی نامهای به اداره سوم سماجا اعلام کرد که کلیه هماهنگیها در منطقه دوم دریایی بوشهر به عمل آمده و نیروی رزمی 421، در انتظار اعلام نیروهای سپاه پاسداران ازسوی مرکز فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. نیروی رزمی 421 طی پیامی در 31 اردیبهشت 1362 به معاونت عملیات نیروی دریایی، یکی از موارد همکاری بین این قرارگاه و قرارگاه نوح نبی (ع) سپاه پاسداران را آموزش کارکنان سپاه پاسداران در پست فرماندهی این قرارگاه اعلام کرد. آموزشهای انجام‌شده دریایی نیروهای سپاه پاسداران، در نهایت منتج به امکان تشکیل نیروی دریایی سپاه پاسداران در 1364 شد و با به‌کارگیری این نیروها، امکان اجرای عملیات دریایی بیشتر در اروندرود و منتهیالیه شمال غربی خلیج فارس علیه دشمن فراهم آمد (سند: 620228155 و 620231052). مآخذ: برزگر، عبدالرحمان، پسرم از جنگ متنفر باش، خاطرات دریاداردوم تکاور دریایی حسینی بای، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی، تهران: ۱۳۸۸؛ اسناد، 630305182 و 620228155 و 620231052و620201218 و 620211135 و 620201043 و 620211143، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش؛ پژوهان، علی‌رضا و دیگران، کتاب معرفی دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره)، نوشهر: 1397.
+آموزش سپاه پاسداران توسط ارتش، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تشکیل نیروی نوپای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‌، ارتش جمهوری اسلامی ایران از ابتدا، همکاری خود را با این نیرو شروع و با توجه به فرمایش امام خمینی (ره) که باید کلیه آموزش‌های ارتش بیست میلیونی، توسط ارتش انجام گیرد؛ در تمام زمینه‌ها، از واگذاری سلاح و تجهیزات، مکان‌های نظامی و اعزام نفرات به یگان‌های سپاه پاسداران و بسیج و پذیرش نیرو از آنان برای آموزش آغاز کرد و این آموزش و همکاری، با شروع جنگ تحمیلی قدرت بیشتری گرفت. دو نفر به‌ نام‌های ستوان‌یکم حبیب کیافر و گروهبان‌یکم پرویز نوروزی در 6/7/1359 جهت آموزش از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به سپاه پاسداران قصرشیرین عزیمت کردند (‌کاظمی ‌راد: 115). رکن سوم لشکر 28 پیاده سنندج برابر نامه شماره 8002/3/3/2 در 8/8/1359 به فرماندهی نیروی زمینی ارتش اعلام کرد: 150 نفر از کارکنان بسیج تکاب پس از آموزش یک دوره کوتاه نظامی توسط گردان 118 پیاده لشکر 28، در پنجم آبان 1359 با بدرقه کارکنان ارتش به جبهه‌های جنگ عزیمت کردند ( امکانی: 342). پس از واگذاری فرماندهی نیروی زمینی به سرهنگ علی صیاد شیرازی، ارتش و سپاه پاسداران وارد تعامل با یکدیگر شدند؛ به‌طوری‌که در زمینه آموزش نیروهای خود نیز از یکدیگر کمک می‌گرفتند. با گسترش جنگ، نیاز به واحدهای پشتیبانی آتش در سپاه پاسداران احساس ‌شد و از همین رو کلاس‌های آموزش توپخانه برای نیروهای سپاه پاسداران، در 1361 در ارتش شکل گرفت. امیر ابوالقاسم جاودانی که در آن زمان فرمانده توپخانه لشکر 77 ثامن‌الائمه (ع) بود، می‌گوید: در آن زمان فرمانده نیروی زمینی سرهنگ صیاد شیرازی طی یادداشتی خواست که توپخانه لشکر 77، آموزش تعدادی از برادران سپاه پاسداران را به عهده بگیرند. برادرمان سردار شفیع‌زاده جزو افرادی بودند که معرفی شدند. کلاس‌های آموزش در هفت‌تپه شوش تشکیل و ظرف مدت کوتاهی، برادران یگان‌های توپخانه سپاه پاسداران را فعال کردند (‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی). سپاه پاسداران طی نامه شماره 11-105 13/8/1359 جهت تعمیم آموزش نیروهای خود، تقاضای مربی خمپاره‌اندازهای 81 و 120 میلی‌متری تفنگ 106 میلی‌متری، موشک‌های دراگون، نقشه‌خوان و قطب‌نما کرد و برابر اوامر صادره، قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب به لشکر 16 زرهی قزوین در منطقه دستور داد نسبت به اعزام مربیان کارآموزده جهت آموزش سلاح‌های مورد بحث اقدام کنند (امکانی: 555) فرماندهی عملیات مشترک غرب در کردستان در گزارش نوبه‌ای خود به فرماندهی نیروی زمینی ارتش در 06/07/1359 اعلام کرد که اردوگاه آموزشی برای نیروهای پاسدار و بسیج تشکیل شده و شروع به کار شده است (علی‌زاده ‌وحید: 222) قرارگاه تاکتیکی نیروی زمینی طی نامه شماره 79-3001 روز 5/9/1359 و درپی درخواست لشکر 92 زرهی اهواز مبنی‌بر آموزش تانک سی نفر از برادران سپاه پاسداران قم در مرکز آموزش زرهی، اعلام کرد برابر اوامر تیمسار فرماندهی نیروی زمینی ارتش، برای برادران سپاه پاسداران قم که در اهواز می‌باشند، سهمیه تعیین کنند (همان165). سرلشکر محسن رضایی نیز در رابطه با همکاری سپاه و ارتش در زمینه ارائه آموزش‌های نظامی به یکدیگر می‌گوید: ‌همین زمینه باعث شد تا برادران ارتشی، تجارب خود را به برادران سپاهی منتقل کنند و ما توانستیم در جنوب، آموزش‌های خوبی را با کمک امکانات برادران ارتشی، به برادران سپاهی منتقل کنیم. (سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی). مآخذ: اقتدار در دفاع مقدس، تقویم تاریخ دفاع مقدس، آذر 1359 در حوزه نیروی انسانی‌، علی‌زاده وحید، علی‌رضا‌، تهران: پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ عاشقان پیشتاز دفاع مقدس، تقویم تاریخ دفاع مقدس، مهر 1359 در حوزه نیروی انسانی، کاظمی‌راد، محمدحسن‌، تهران: پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ فرشته‌های سوسنگرد، تقویم تاریخ دفاع مقدس، آبان 1359 در حوزه نیروی انسانی، امکانی، مصطفی‌، تهران: پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+آموزش، به ‌طور عام در دو معنی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی، عمل آموختن و آموزش‌دادن و دیگری، عمل یادگیری و آموزش‌دیدن (انوری، 1381: 160). آموزش در ارتش جمهوری اسلامی ایران، به کلیه فعالیت‌های رسمی گفته می‌شود که افراد یا یگان‌ها را برای اجرای وظیفه یا شغلی آماده می‌کند. همچنین عملی است برنامه‌ریزی‌‌شده، هماهنگ‌شده و مداوم که در همه کارکنان، مهارت‌ها و حالاتی را توسعه می‌دهد که انجام مأموریت را تضمین خواهد کرد. به‌کارگیری واژه آموزش در ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، ستاد نیروها، مراکز دانشگاهی و آموزشی؛ تداعی‌گر معاونت‌های آموزش است. مانند: معاونت تربیت و آموزش ارتش جمهوری اسلامی ایران، معاونت آموزش دانشگاه و ... (رستمی، 1386: 38). انواع آموزش در ارتش عبارتند از: آمادگی عملیاتی، انفرادی، برنامه‌ریزی‌شده، تاکتیکی، تکمیلی انفرادی، تکمیلی یگانی، تمرکزی، توأم، حین خدمت، در ارتباط با مأموریت، رزم انفرادی، رزم شبانه، رزم مقدماتی، رسمی، غیر تمرکزی، گروهی، گروهی تاکتیکی، مبتنی بر عمل، مرکب، مقدماتی یگانی، موازی، هم‌زمان و یگانی (رستمی، 1386: 39‌- 45). اداره سوم ستاد مشترک ارتش در سال‌های دفاع مقدس، مسئولیت آموزش یگانی (اجتماعی) را برعهده داشت و آموزش انفرادی، بر عهده یگان‌ها و نیروها بود. پس از جنگ تحمیلی، اداره آموزش تشکیل شد (جهان‌فر، 1400). در سال‌های اخیر نیز مسئولیت سیاست‌گذاری‌های آموزشی در ارتش، به ‌عهده معاونت‌های تربیت و آموزش در ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، ستاد نیروها و مسئولیت پیاده‌سازی سیاست‌های آموزشی نیز به ‌عهده دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و یگان‌ها واگذار شده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس به نسبت سایر سازمان‌ها و ارگان‌های حاضر در جنگ، آموزش محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که آموزش سایر سازمان‌های عمده نظامی نیز بر عهده ارتش و کارکنان ارتشی بود. پس از تشكيل هسته‌هاي اوّليه سپاه پاسداران توسط نيروهاي انقلابي و مردمي، تعدادي از كاركنان انقلابي ارتش نظير سروان زرهی یوسف كلاه‌دوز نيز به ‌طور مستقيم به سپاه پاسداران مأمور شدند و يا نظير سرهنگ توپخانه علی صياد شيرازي به‌صورت غيرمستقيم، به شكل‌گيري اين نهاد انقلابي كمك کردند. برابر گزارش روزنامه كيهان در نهم شهریور 1359: ارتش موظف به آموزش سپاه، كميته‌ها و ارتش بيست ميليوني [بسیج] مي‌باشد. مراكز آموزش و فرهنگي ارتش همانند مراكز آموزش پياده، توپخانه، پدافند هوایی و زرهي؛ پذيراي جوانان انقلابي كميته‌هاي انقلاب و بعدها سپاه پاسداران شدند و آموزش‌هاي نظامي را به آن‌ها عرضه کردند. گروهي از كاركنان ارتش نيز با پيوستن و عضويّت در نهادهاي انقلابي جديد و قبول مسئوليّت، جهت سازمان‌دهي و آموزش يگان‌هاي تازه‌تأسيس، دانش و تجربيّات خود را مصروف پاسداري از انقلاب مقدّس اسلامي ايران کردند و همانند سرگرد زرهی یوسف كلاه‌دوز در زمان عضویت در سپاه پاسداران به شهادت رسیدند. بسياري از پادگان‌هاي ارتش، در اختيار سپاه قرار گرفت و در آن مكان‌ها تحت تعليم مربيان ارتش، علوم و فنون نظامي به جوانان سلحشور كشور آموخته شد (گروه مؤلفان دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران ، 1391: 53). مآخذ: انوری، حسن، فرهنگ فشرده سخن، تهران: سخن، 1382؛ مصاحبه سرهنگ رضا جهان‌فر با امیر سرتیپ‌دوم مسعود بختیاری، 1400؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز، 1386؛ گروه مؤلفین دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران ، ارتش در گذر تاریخ، تاریخچه انقلاب و دفاع مقدس، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1391.
+آموزش در پدافند هوایی، فرماندهی پدافند هوایی ارتش در توجه به آموزش در طول هشت سال دفاع مقدس، از هیچ‌گونه فعالیتی فرو گذار نکرد و همگام با اجرای امور عملیاتی، همواره با برگزاری آموزش‌های حین خدمت و دوره‌های عرضی و طولی، نسبت به تقویت بنیه علمی کارکنان اهتمام ‌ورزید و در این راستا اقدامات شایان توجه پدافند هوایی در جنگ تحمیلی را که تأثیر به‌سزایی در راستای اعتلای قدرت پدافند هوایی در مقابله با توان هوایی عراق داشت، به این شرح به مورد اجرا گذاشت: با واگذاری جنگ‌افزار توپ 5/14 میلی‌متری در 1359 به پدافند هوایی، امکان استخدام و آموزش نیروی انسانی مورد نیاز امکان‌پذیر نبود؛ بنابراین جهت تأمین نیروی انسانی مورد نیاز جهت این سامانه و برابر تصمیمات متخذه، از کارکنان کادر فاقد محل سازمانی در سطح نیروی هوایی ارتش بدین منظور بهره‌برداری شد و آموزش این کارکنان، خیلی‌سریع در مراکز آموزشی زمین‌به‌هوای ارتش به اجرا درآمد و جنگ‌افزارهای مذکور در کمترین زمان ممکن، در مراکز حساس و حیاتی گسترش یافتند و در مدار عملیاتی قرار گرفتند (‌غلامی، 1399: 121). با توجه به عدم تکمیل آموزش کارکنان تعمیر و نگهداری سامانه هاک که می‌بایستی توسط مستشاران آمریکایی انجام می‌گرفت، با آغاز جنگ تحمیلی و ضرورت گسترش کلیه آتشبارهای غیرگسترش‌یافته، به‌ناچار با بهره‌گیری از وجود کارکنان زبده و با مهارت بالا در این سامانه، آموزش‌های لازم ضمن حضور در سایت‌های عملیاتی آغاز شد و دیری نپائید که با همت والای مدیریت آموزش و کارکنان پدافند هوایی، این تفکر دشمنان کشور و انقلاب که تصور می‌کردند سامانه هاک به ‌علت عدم تکمیل آموزش‌های لازم توسط مستشاران، به‌زودی با مشکلات مواجه خواهد شد، به شکست گرائید. با توجه به تصویب به‌کارگیری کارکنان وظیفه در موشک‌ دوش‌پرتاب سهند 3 جهت گسترش در معابر نفوذی و پست‌های دیده‌بانی، آموزش کارکنان وظیفه در مرکز آموزش توپخانه اصفهان آغاز شد. سامانه اسکای گارد در 1363 از کشور سوئیس جهت فرماندهی پدافند هوایی و نیروی زمینی ارتش خریداری شد و در ابتدا تعدادی از کارکنان پدافند هوایی جهت طی دوره آموزش سامانه مذکور، به کشور مورد بحث اعزام شدند و پس از بازگشت و نیاز مبرم به گسترش هرچه سریع‌تر این سامانه، دوره آن در مرکز آموزش زمین‌به‌هوا در داخل کشور با حضور اساتید متبحر دوره‌دیده خارج، برگزار شد. دوره آموزشی پیش‌گفته، یکی از باکیفیت‌ترین دوره‌های آموزشی پدافند هوایی در زمان جنگ تحمیلی بود و کارکنان دوره‌دیده داخلی اعم از عملیاتی و فنی، هم‌پای کارکنان دوره‌دیده خارج، در گسترش و استقرار این جنگ‌افزار در مناطق عملیاتی و مراکز حساس و حیاتی، از کارآیی بسیار خوبی برخوردار بودند. در1364 جهت مقابله با هواپیماهای میگ 25 که از ارتفاع بالا و خارج از برد جنگ‌افزارهای موجود، اقدام به بمباران شهر و جزیره خارک می‌کردند؛ طی قراردادی با کشور چین، سامانه موشک اچ.کیو 2 خریداری شد. کارکنان باتجربه پدافند هوایی ارتش همراه کارکنان سپاه، در اواخر 1364 به کشور چین اعزام شدند و پس از بازگشت، در کوتاه‌ترین زمان ممکن ضمن گسترش این سامانه در شهرهای مورد نظر ازجمله تهران، اصفهان، اهواز، تبریز، شیراز و قم؛ اجرای آموزش کارکنان جدید‌الاستخدام نیز آغاز شد. با سرنگونی یک فروند از هواپیماهای میگ 25 توسط سایت موشکی اچ.کیو 2 یابن‌الزهرا (ع) اصفهان در بهمن 1365‌، حملات هواپیماهای مذکور به طور چشمگیری در فضای کشور کاهش یافت. هم‌زمان با گسترش‌های عملیاتی، آموزش این سامانه در داخل ایران با حضور کارکنان پدافند هوایی ارتش و سپاه، جهت کارکنان جدید اجرا شد (عاروان، 1386: 70). با توجه به عدم پوشش کامل راداری کشور به‌واسطۀ وجود ارتفاعات در غرب کشور، به‌ناچار جهت تأمین پوشش نقاط کور راداری و معابر نفوذی، گسترش و استقرار پست‌های دیده‌بانی بصری در راستای رفع این نقیصه مورد توجه قرار گرفت و از 1364، تصمیم به استقرار پست‌های دیده‌بانی گرفته شد. آموزش دیده‌بانی به کارکنان وظیفه با مدرک دیپلم، به‌منظور تشکیل گردان‌های دیده‌بانی و گسترش پست‌های دیده‌بانی در معابر نفوذی و نقاط کور راداری، از 1364 سرعت یافت و پست‌های دیده‌بانی به‌سرعت در محل‌های تعیین‌شده مستقر و این امر، موجب خدمات شایان توجهی در تأمین پوشش نقاط کور راداری شد و انهدام هواپیماهای میراژ در منطقه پالایشگاه اصفهان و در منطقه عمومی اراک، با اطلاعات دریافتی از پست‌های مذکور صورت گرفت. در موشک‌باران شهرها توسط عراق نیز یکی از منابع اعلام خطر در پرتاب موشک‌های زمین‌به‌زمین به‌سمت کشور، پست‌های دیده‌بان بصری بودند (کیا، 1399: 169 و 170). با افزایش تعداد توپ‌های 23 میلی‌متری و نیاز به گسترش در مراکز حساس و حیاتی، استخدام و آموزش کارکنان پایور جهت به‌کارگیری این تعداد از جنگ‌افزارهای واگذاری غیر ممکن بود. بنابراین براساس طرحی جامع در رفع این مشکل، از کارکنان وظیفه با مدرک دیپلم برای آموزش به‌عنوان خدمه‌توپ جهت جایگزینی کارکنان خدمه‌توپ در جنگ‌افزار 23 میلی‌متری و خدمه شماره 2 و 3 توپ‌های 35 میلی‌متری اورلیکن و اسکای گارد، نسبت به تأمین کمبود کارکنان پایور خدمه ‌توپ، اقدامات شایسته‌ای صورت گرفت و بدین ترتیب کلیه جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای پدافند هوایی موجود در شبکه پدافند هوایی، با آموزش کارکنان وظیفه در مناطق عملیاتی و مراکز حساس و حیاتی گسترش یافتند (تدوین گران ستاد کل پدافند کشور، 1367: 50). عراق با ضربات مهلکی که از موشک هاک و از دست‌دادن تعداد متنابهی از هواپیماهایش متحمل شده بود، برای مقابله با آن و ایجاد امنیت برای هواپیماهایش با پشتیبانی کشورهای هم‌پیمان خود در آسیب‌رساندن به سایت‌های هاک، از موشک‌های ضد رادار واگذاری توسط کشورهای شوروی سابق و فرانسه، جهت مورد اصابت قرار‌دادن رادارهای تعقیب و جست‌وجوکننده هدف هاگ، بهره‌برداری کرد. به‌منظور مقابله با این نوع موشک‌ها، نیاز به آموزش ویژه متخصصین عملیات هاک ضرورت یافت و در این راستا با تدوین دستورالعمل‌های مربوطه و نشریات آموزشی، آموزش تکمیلی جهت متخصصین عملیات اعم از افسران عملیات هاک و اپراتورهای رادار تعقیب هدف (FCO) برگزار و روش‌های مقابله با موشک‌های ضد رادار آموزش داده شد (مظاهری، 1398: 15). به‌منظور ارتقای علمی افسران کنترل شکاری و عملیات زمین‌به‌هوا، مدرسه دوره عالی رسته‌ای در 1366 در مرکز آموزش‌های هوایی شهید خضرایی تأسیس و آموزش اولین دوره عالی رسته‌ای افسران پدافند هوایی جهت افسران پیش‌گفته کنترلر‌ شکاری و عملیات زمین‌به‌هوا و همچنین یک نفر از افسران پدافند هوایی نیروی دریایی ارتش آغاز شد. آموزش جنگ‌افزارهای توپ 23 میلی‌متری و توپ 35 میلی‌متری اورلیکن و هواپیماشناسی توسط مراکز آموزش پدافند هوایی ارتش، جهت کارکنان پدافند هوایی سپاه پاسداران جهت تشکیل گروه‌های پدافند هوایی در سپاه پاسداران و حضور در مناطق عملیاتی و مراکز حساس و حیاتی برگزار شد (عاروان، 1386: 69). مآخذ: تدوین‌گران ستاد کل پدافند کشور، عملکرد سه‌ساله ستاد کل پدافند کشور، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1367؛ عاروان، محمد‌رضا، مدافعان آسمان، آشنایی با تاریخچه تشکیل پدافند هوایی، ج 1، نیروی هوایی ارتش، 1386؛ غلامی، برات‌علی، سیر توسعه و تکامل پدافند هوایی، ج 1، ایران سبز، 1399؛ کیا، سیداحمد، نقش دیده‌بانی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1399؛ مظاهری، مهرداد و دیگران، ما همه بودیم، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398.
+امیدبخش، ابراهیم، (۱۳۳۲- ۱۳۵۹) شهید جاوید‌الاثر خلبان نیروی هوایی ارتش. یازدهم مرداد، در شهر گچساران از توابع بهبهان به دنیا آمد. با پایان تحصیلات متوسطه، در دوم آبان 1351 به نیروی هوایی پیوست. او در مدت یک سال و نهُ ماه تمرینات نظامی و فراگیری زبان انگلیسی و پروازهای مقدماتی با هواپیمای سبک و انجام پرواز مستقل را با موفقیت طی کرد و برای تکمیل دوره پرواز پایه و پیشرفته، در یازدهم اسفند 1354 عازم آمریکا شد. پس از طی دوره تکمیلی زبان تخصصی در مرکز آموزش لَکلند در تکزاس و دوره تکمیلی و پرواز با هواپیماهای آموزشی تی ۴۱، تی ۳۷ و جت فراصوت صوت تی ۳۸ در پایگاه هوایی کریگ در آلاباما، از 23 تیر 1354 به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و به ایران بازگشت (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 404). پس از بازگشت به میهن، ابتدا به‌عنوان خلبان کابین عقب هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4، دورههای رزمی را در گردان 11 آموزشی رزمی در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران طی کرد و از هشتم مهر 1354، به پایگاه هفتم شکاری در شیراز منتقل شد. ستوان‌یکم امیدبخش جهت شرکت در دوره عملیات مشترک، از 28 خرداد 1356 به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام شد و با پایان دوره به پایگاه خود بازگشت. سپس برای دوره خلبانی کابین جلو، در همان سال به پایگاه یکم مأمور شد و پس از طی موفقیتآمیز دوره، از 24 آبان 1357 به‌عنوان خلبان کابین جلوی هواپیمای شکاری- بمبافکن اف 4 ایی به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد (پرونده خدمتی). ستوان‌یکم ابراهیم امیدبخش یکی از خلبانان شجاع هواپیمای شکاری- ‌بمبافکن اف 4 بود که پس از انقلاب اسلامی، برای آموزش دانشجویان خلبانی به پادگان قلعهمرغی مأمور شده بود؛ اما با شروع جنگ تحمیلی، داوطلبانه به کمک هم‌رزمانش در پایگاه بوشهر شتافت و مأموریتهای خطیری انجام داد و سرانجام در مأموریت قطع خطوط مواصلاتی دشمن و پشتیبانی آتش در عملیات بازپسگیری سوسنگرد که به تدبیر حضرت آیتالله خامنهای شکل‌ گرفته بود، به درجه رفیع شهادت نائل آمد (خلیلی و دیگران، 1398: 268). نحوه شهادت این شهید والامقام این‌گونه بوده است: در صبح روز سه‌شنبه 27 آبان 1359 به همراه خلبان کابین عقب خود ستوان‌یکم محمدتقی حسینی، به‌‌قصد انهدام نیروهای دشمن در مسیر جاده فاو- بصره، از پایگاه ششم شکاری به پرواز در آمدند و پس از انهدام هدف، چنین متصور است که مورد اصابت پدافند دشمن قرار گرفتند و مفقودالاثر شدند. پیکر پاک آن‌ها، هنوز کشف نشده است. با وجود این برابر اسناد و مدارک، در 1370 شهادتش محرز و به جمع شهدای گران‌قدر ایران اسلامی پیوست (قاضی‌میرسعید، 1399: 542). پس از برگزاری همایش آزادسازی سوسنگرد، نقش این شهید و دیگر شهدای خلبان این عملیات، آشکارتر شد. در پی آن با اینکه خانواده این شهید حتی در بنیاد شهید گچساران پرونده تشکیل نداده بودند و همسری هم نداشت و پدر و مادرش نیز از دنیا رفته بودند، با همت مسئولان استان کهکیلویه و بویراحمد، در 1396 نام فرودگاه گچساران به نام این شهید به‌عنوان تنها شهید خلبان استان، مزین شد و چندی بعد در دهم تیر 1397، یادمانی نیز در میدان مقابل این فرودگاه همراه با تندیس این شهید بزرگوار با مساعدت فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برپا شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 268). مجموع آخرین ساعت پرواز نامبرده تا قبل از شهادت، برابر 767 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 31، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ قاضیمیرسعید، سیدحکمت، م��دان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۴، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۶.
+امیدیه، تأمین پوشش پدافند هوایی منطقه. پس از شروع جنگ تحمیلی و تهاجم همه‌جانبه عراق با توجه به اهمیت پایگاه امیدیه به‌منظور پروازهای بمباران پشتیبانی نزدیک هوایی از خطوط مقدم جبهه‌ها و برای تأمین پوشش هوایی پایگاه و همچنین تأمین پوشش هوایی و پشتیبانی از مناطق عملیاتی و نیروهای سطحی و دفاع هوایی از مناطق مهم نفتی خوزستان، نیازهای پدافندی منطقه توسط تیم‌های ارزیاب پدافند هوایی مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرارگرفت و پس از تصمیم‌گیری‌های لازم، در 19/10/1359 دستور جابه‌جایی یک آتشبار هاک به سایت رامشیر که محل آن از قبل پیش‌بینی شده و ساختمان‌های آن نیمه‌کاره مانده بود، داده ‌شد. سایت هاک رامشیر در 8/2/1360 به‌عنوان دومین سایت هاک استاندارد پس از سایت هاک سربندر، با استفاده از تجهیزات مستقر در سایت آموزشی گروه پدافند هوایی هاشم‌آباد توسط سروان برات‌علی غلامی به‌عنوان اولین فرمانده سایت، در محل تعیین‌شده گسترش یافت و تحت کنترل رادارهای مشرحات اهواز، دزفول، بهبهان و بندرامام آماده عملیات ‌شد (رخت‌افکن، 1398: 39- 48). با شروع عملیات بیت‌المقدس، برای اولین بار سایت‌های هاک در منطقه اصلی نبرد حضور یافتند و سایت‌های هاک رامشیر، سربندر و دزفول در عمق منطقه عملیات مأموریت پدافندی را به عهده گرفتند (همان: 82). در مراحل پایانی نبرد و با توجه به نتایج مطلوبی که از جابه‌جایی سایت‌های هاک به دست آمد، فرماندهی پدافند هوایی در 19/2/1361 تصمیم گرفت به‌منظور تقویت پوشش هوایی منطقه شمال خرمشهر، سایت هاک رامشیر را به‌عنوان سایت پشتیبانی‌کننده از مناطق عملیاتی به محل جدید در منطقه گوهردشت منتقل کند که سایت جدید، به نام سایت هاک بدر خوانده شد (سعیدمهر، ج 2، 1376: 53). این مهم در 22/2/1361 توسط شورای عالی دفاع نیز مورد پذیرش قرار گرفت (همان: 55). سایت هاک رامشیر جهت گسترش به مکان جدید، در 31/2/1361 از خط عملیاتی خارج شد و در 2/3/1361 در محل استقرار جدید گسترش یافت و تحت عنوان سایت بدر و با اعلام منطقه پرواز ممنوع تا شعاع پنجاه کیلومتر و ارتفاع 50000 پا، در مدار عملیاتی قرار ‌گرفت (همان: 60 و 61). در 03/03/1361، فعالیت هواپیماهای عراقی به‌خصوص  تی.یو 22 در اطراف خرمشهر دائماً ازسوی پست‌های شنود گزارش شد. سایت بدر در 15:53، تماسش با رادار بندر امام برقرار شد و اعلام کرد که مسیر اچ 16 که جهت انهدام به سایت مذکور واگذار شده بود، در 14:20 با پرتاب یک تیر موشک به‌سمت آن در موقعیت سی.آ 5532 مورد اصابت قرار گرفته است. بدین ترتیب با استقرار و عملیاتی‌شدن این سایت، هواپیماهای عراقی که تا چندی پیش برروی شهرهای جنوب غربی کشورمان جولان می‌دادند، اکنون فضای کشور خودشان هم برایشان امن نبود. در 12:20 چهارم خرداد 1361، اولین دسته پروازهای مهاجم با شماره مسیر اچ 10 به‌وسیلۀ رادار بندر امام کشف و به سایت بدر واگذار ‌شد. سایت مذکور در 12:25، اقدام به پرتاب یک تیر موشک به‌سمت هواپیماهای مهاجم کرد و سپس اعلام داشت: یک فروند از هواپیماهای مهاجم را در موقعیت دی.آ 0525 مورد اصابت قرار داده است. در 13:50، یک دسته از هواپیماهای مهاجم در پوشش رادار سایت بدر قرار گرفتند و در 13:51 با پرتاب یک تیر موشک به‌سمت آن‌ها، اعلام کرد که یکی ا�� هواپیماهای عراق را در موقعیت دی.آ 1023 مورد اصابت قرار داده است. متعاقب آن مسیرهای اچ 25 و اچ 28 به‌وسیلۀ رادار بندر امام کشف و جهت انهدام، به سایت بدر واگذار شد. سایت مذکور در ساعت‌های 13:54 و 14:05 و 14:23، با پرتاب سه تیر موشک به‌سمت هدف‌های واگذارشده، اعلام کرد: سه فروند از هواپیماهای مهاجم را در موقعیت‌های سی.آ 5030 و سی.آ 3530 و دی.آ 1035 مورد اصابت قرار داده و سرنگون کرده است. راداراچ.آی.پی.آر.آی سایت بدر که از بدو استقرار، زیر آتش توپخانه عراق قرار داشت، درحدود 17:00 مورد اصابت موشک ضد تشعشع عراق قرار گرفت و ضمن آسیب به آن، یک نفر از کارکنان پدافند هوایی به نام سرهمافر ابراهیم هادی پوررنگ به شهادت رسید و سه نفر دیگر مجروح شدند. سایت هاک بدر در 9/3/1361 علی‌رغم اینکه زیر آتش توپخانه عراق داشت، مسیر اچ 31 را که به‌وسیله رادار بندر امام کشف و جهت انهدام به سایت مذکور واگذار شده بود، با پرتاب دو موشک در  10:15 و 10:26، دو فروند از هواپیماهای عراق را در شرق خرمشهر مورد اصابت قرار داد و سرنگون کرد و در این رابطه، خلبان‌های یکی از هواپیماهای سوخوی عراق به اسارت در ‌آمدند. سایت هاک بدر در 14:47، یکی از هواپیماهای مهاجم را کشف و یک تیر موشک به‌سمت آن شلیک و اعلام کرد: یک فروند از هواپیماهای عراق را در موقعیت دی.آ 1015 مورد اصابت قرار داده است (همان:62 و 63 و 65 و 67). تجهیزات سایت هاک مقداد در 21/12/1362، از منطقه عملیاتی شمال غرب به محل سایت هاک رامشیر جابه‌جا شد (رخت‌افکن، 1398: 114). با توجه به شکست‌های عراق در محورهای زمینی و تهاجم به شهرها و مراکز حساس و حیاتی، سایت مذکور نقش مهمی در دفاع از عمق منطقه عملیات و پشتیبانی از سایت‌های خط مقدم را بر عهده داشت. سایت هاک رامشیر در 11/11/1365، به سایت هاک کوثر 9 در هفت‌تپه جابه‌جا شد و جهت تثبیت سرزمینی پس از عملیات کربلای 5، نقش پوشش هوایی را بر عهده گرفت و طی چند مرحله موفق به انهدام هواپیماهای عراق ‌شد. یک فروند هواپیمای عراقی در 15:09 شانزدهم بهمن 1365، توسط سایت کوثر 9 مورد اصابت قرار گرفت و صدمه دید. سایت کوثر 9 در 17:24 هفدهم بهمن 1365، هدفی از عراق را کشف و مبادرت به تیراندازی موشک هاک کرد و اعلام ‌شد که یکی از هواپیماهای عراق سرنگون شده است. یک تیر موشک هاک در 22:03، به‌طرف هواپیمای عراق پرتاب شد و سایت کوثر 9، اعلام انهدام کرد (اسکندرلو، ج۶، 1378: 257- 258). در 22:03 بیست‌ونهم 1366، یک مسیر پروازی دو فروندی در پوشش راداری دزفول قرار گرفت که به سایت هاک کوثر 9 واگذار و این سایت ضمن درگیری و شلیک موشک، یکی از هواپیماهای عراق را سرنگون کرد. در 11:12 نوزدهم مهر 1366 نیز اعلام ‌شد که سایت کوثر 9، یک فروند هواپیمای عراقی را سرنگون کرده است. یک فروند هواپیمای عراقی توسط سایت کوثر 9، در 11:15 در هفت‌تپه سرنگون شد. در طول جنگ تحمیلی با توجه به کمبود قطعات حساس و حیاتی و تحریم اقتصادی و نیاز به جابه‌جایی سایت‌های هاک جهت تأمین پوشش هوایی و دفاع از مراکز حساس و حیاتی، این سایت‌ها برحسب نیاز پدافند هوایی، بارها به مکان‌های گوناگون جابه‌جا شدند و نقش مهمی در دفاع و مقابله در برابر تهاجم هوایی عراق به عهده داشتند. سایت هاک رامشیر در عملیات‌های مهمی چون بیت‌المقدس، رمضان، خیبر، بدر، کربلای 5 و غیره بارها به مکان‌های مورد نیاز پدافند هوایی، جابه‌جا شد و نقش مهمی را در پوشش هوایی و مقابله با حملات هوایی عراق بر عهده داشت. سایت هاک رامشیر در طول دو��ان دفاع مقدس؛ تحت کنترل عملیاتی رادارهای مشرحات اهواز، سد دز، بندر امام و بهبهان و مرکز کنترل منطقه‌ای شیراز و همچنین سلسله‌مراتب فرماندهی و پشتیبانی و کنترل عملیاتی تحت امر گروه پدافند هوایی امیدیه قرار داشت (همان، ج۷، 1378: 6- 144). سایت هاک رامشیر تحت کنترل عملیاتی آر.پی مشرحات‌، مرکز کنترل و گزارش ایستگاه‌های رادار دزفول و بندرامام و مرکز کنترل منطقه‌ای شیراز و همچنین سلسله‌مراتب فرماندهی و پشتیبانی و کنترل عملیاتی تحت امر گروه پدافند هوایی امیدیه قرار داشت. مآخذ: اسکندرلو، محمد، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۶، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1378؛ اسکندرلو، محمد، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۷، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1378؛ رخت‌افکن، علی، گسترش و جابه‌جایی جنگ‌افزارهای پدافند هوایی نیروهای مسلح در دوران دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1398؛ سعیدمهر، حسن‌علی، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج ۲، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376.
+امیر آبادان، زندگی‌نامه و خاطرات سرتیپ پیاده ستاد منوچهر کهتری است که به‌وسیلۀ سرهنگ علی اعوانی در 148 صفحه، گردآوری و تدوین و با شمارگان 5000 نسخه، توسط نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران در 1387 چاپ و منتشر شده است. کتاب با مسجد و آغاز زندگی شروع شده و گردان 153 پیاده و شکست حصر آبادان و چرا شکست حصر آبادان را ثامن‌الائمه (ع) نامیدند و خداوند او را برای خدمت به مردم نگه داشت، خاتمه می‌یابد. مؤلف در صفحه 103 و 104 کتاب از ورود دشمن به آبادان می‌نویسند: در نهم آبان ۱۳۵۹ در نُه صبح هنگامی که دریاقلی که یک اوراقی در ذوالفقاریه داشت، به نزد سرهنگ‌دوم منوچهر کهتری فرمانده گردان ۱۵۳ پیاده تیپ ۲ پیاده قوچان رفت و گفت: همین الان قوای عراقی از پلی که روی رودخانه بهمن‌شیر زده‌اند، وارد ذوالفقاویه شدند! فکری بکنید. سرهنگ با قرارگاه اروند تماس گرفت و ضمن اعلام تجاوز دشمن، چند دستگاه اتوبوس یا وسیله نقلیه خواست تا بتواند نیروهایش را به خط یکم ببرد. سریع به‌وسیلۀ ستاد ژاندارمری، چند دستگاه اتوبوس اعزام شد و به محل رسیدند. به دستور سرهنگ، نیروها سوار شده و تا نزدیکی‌های خسروآباد رفتند؛ در آنجا از نیروهایش خواست که به‌صورت ستون و با آرایش جنگی به سمت رودخانه بهمن‌شیر، نقطه ورود دشمن حرکت کنند و به فرمانده آتشبار ۱۰۵ میلی‌متری هم گفت: زودتر در موقعیت شناسایی شده مستقر شوید. گویا زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌کردیم، باید با دشمن دست و پنجه نرم کنیم. دشمن با همکاری و خبرچینی منافقین، از رودخانه بهمن‌شیر گذشته و وارد ذوالفقاریه شده بود. صدای تیراندازی و انفجار گلوله‌های خمپاره و توپ اوضاع شهر را به هم ریخته و سرهنگ که جنگ را در مهاباد با دشمن تجربه کرده بود، حس کرد دشمن با تیراندازی‌های کور می‌خواهد با ایجاد رعب و وحشت آبادان را بی‌دردسر تصرف کند. مآخذ: اعوانی، علی، امیر آبادان، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1387.
+امیرخستگی‌ناپذیر، زندگی‌نامه امیر سرلشکر ولی‌الله فلاحی. این کتاب ارزشمند توسط سرهنگ احمد حسینیا در 303 صفحه و هشت فصل تدوین و برای بار سوم  با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه، در تابستان ۱۳۸۸ توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ و منتشر شده است. از طالقان تا لویزان، ادامه اتهامات، عملیات نامنظم کردستان، ناامیدی کامل دشمن، حمله عراق به ایران، معراج خونین، رؤیای صادقانه، در سوگ شهید، شهیدان قلب تاریخند، با عشق و سرافرازی، نگاه یاران، پرواز به آسمان، ابعاد شخصیتی، آخرین حرف، ضمائم، اسناد و تصاویر و نمایه از مهم‌ترین عناوین این کتاب هستند. مرکز اسناد انقلاب اسلامی بنا به رهنمود حضرت امام خمینی (ره)، به نگارش تاریخ انقلاب مبادرت نموده و بر آن است که حماسه‌آفرینی‌ها و فداکاری مردان برجسته از نسل مقاوم و انقلابی را به گوش نسل‌های آینده برساند و فریاد رسا و تلاش‌های سازنده‌ی آن‌ها را برای جوانان این مرزوبوم و ارتشیان غیرتمند گوشزد نماید (حسینیا، 1388: 17). کتاب به زندگی سرلشکر ولی‌الله فلاحی یکی از شهیدان هشت سال دفاع مقدس اختصاص دارد. سرلشکر ولی‌الله فلاحی سرباز فداکار برای وطن، امیری پرتوان و فرماندهی کاردان برای ارتش، رزمنده‌ای از خود گذشته و به خدا پیوسته، برای جبهه‌های نبرد حق علیه باطل و یاری وفادار برای امام خمینی (ره) می‌باشد. ولی‌الله فلاحی، یکی از سرمایه‌های مردمی و نماینده‌ی شجاعت و ایثار مردم قهرمان و از افتخارات ملی و مذهبی ایران به شمار می‌رود. معرفی چنین شخصیت‌هایی به‌عنوانِ سربازان و فرماندهان نامور که در مقطعی از تاریخ کشورمان، با فداکاری‌ها و دلاوری‌های خود، در راه دفاع از آرمان‌های ارزشمند اسلامی و جهاد برای حفظ مرزوبوم و جان و مال مردم مسلمان، شجاعانه گام نهاده و به شهادت رسیده‌اند؛ ضمن قدردانی از آنان، می‌تواند به‌عنوان الگوهای عینی و عملی، سرمشق آیندگان امت اسلامی قرار گیرد. احمد حسینیا می‌گوید: برای نگارش کتاب، بیش از یک سال وقت صرف شده است (همان: 20). در قریه کولج طالقان از توابع کرج در یک خانواده روستایی ولی‌الله متولد شد (همان: 25). در دوازدهم مهر 1357، به درجه سرتیپی ارتقا یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی طی حکمی بازنشسته شد؛ اما طولی نکشید که پس از موافقت شورای عالی انقلاب اسلامی، با حکم دیگری از جانب سرلشکر محمد‌ولی قرنی رئیس ستاد مشترک ارتش، به خدمت اعاده و به فرماندهی نیروی زمینی ارتش منصوب شد (همان: 29). پس از موفقیت ایشان در تحکیم نظم و انضباط و مقررات و سازماندهی نیروی زمینی، در ۲۹ خرداد ۱۳۵۹ به ریاست ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. با شروع جنگ تحمیلی عراق بر علیه ایران همواره در جنوب و غرب کشور حضور داشت و از نزدیک ناظر طرح‌های مختلف عملیاتی و لجستیکی بود. در ۲۱ خرداد ۱۳۶۰ پس از عزل بنی‌صدر، رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) طی حکمی، اختیارات فرماندهی کل قوا را به سرلشکر فلاحی تفویض کردند (همان: 31- 32). دکتر چمران می‌گوید: ازطرفِ دولت آقای بازرگان مأمور شدم که برای نجات پاوه حرکت کنم. من همراه با سه نفر از گارد نخست‌وزیری و تیمسار فلاحی که همیشه در کردستان پابه‌پای ما می‌آمد و بزرگ‌ترین فداکاری‌ها را از خود نشان می‌داد، با یک بالگرد عازم پاوه شدیم (همان: ۵۹). سرتیپ ولی‌الله فلاحی با شروع جنگ تحمیلی، تهران و ساختمان ستاد مشترک را ترک کرد و در جبهه‌ها از شمال غرب تا جنوب غرب مرتب در حال تردد بود و هرچه داشت، در طبق اخلاص گذاشت و به آموزش و هدایت نیروهای ستادی لشکر و تیپ‌های رزمی پرداخت. خطوط مقدم جبهه را به طور مستمر بازدید می‌کرد و نواقص و معایب را تذکر می‌داد. تمام حوادث و اتفاقات جبهه را با تجزیه‌وتحلیل نظامی برای فرماندهان و ستادهای فرماندهی در منطقه‌ عملیات، تشریح می‌کرد (همان: 93). مآخذ: حسینیا، احمد، امیرخستگی‌ناپذیر، چ 3، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1388.
+امیر خنده‌های فتح، این کتاب با نیم‌نگاهی به زندگی‌نامه، خاطرات و دست‌نوشته‌های سرتیپ شهید کریم بیاتی فرمانده گردان ویژه شهادت لشکر 77 پیاده خراسان، در 202 صفحه تهیه و تدوین و با شمارگان 2500 نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات آصف در 1386 چاپ و منتشر شده است. فهرست عناوین کتاب به این شرح است: شهادت در کلام امام، تولد، انقلاب، جبهه، زندگی‌نامه، تولد عشق، زندگی یعنی مشکل‌گشا، کریم در بی‌نامی، مردی از قبیله عشق، از فرش تا عرش، نان عرق جبین، کد یمین، کتابخانه مسجد جامع، حضور سبز در جهاد سازندگی، حماسه‌ عشق، فکرشناسی، قَوّ عَلی خِدمَتِک جَوارِحی، کریم و ظلمت طاغوت، خاطره‌ یک بازگشت، در 1357 میدان انقلاب، گروه هفت‌نفره، یک انتخاب، من ‌و کریم، جبهه‌ نبرد، کریم با امام زمان (عج) در خاک سرخ کربلای ایران، عملیات والفجر 8، تلاش و جدیت رزمندگان ایران اسلامی، محور کوت‌سواری، کریم بیانی غواص می‌شود، بازدید صیاد شیرازی از گردان شهادت، اعضای گردان شهادت به‌آسانی انتخاب نمی‌شدند، شب اروند، شور شهادت، لشکر ۷۷ خراسان، زیارت عاشورا، تواضع و فروتنی، شهادت، گردان شهادت، فرمانده گروه غواصان، بسیجی‌وار یکه‌تاز عرصه جنگ بود، داوطلب شهادت، مین‌های ضد نفر و شهید بیاتی، کربلای سرخ ایران محل عروج شهدا، یک افسر ارتش از دیدگاه شهید، انسان دو زبان دارد، درجه یعنی مسئولیت، چهره‌های فراموش‌ناشدنی، ای دوستان! ای شهدا! جای ما را خالی بگذارید، خدایا شهادت را نصیب من گردان، یک گلوله را به خود سرد کنیم، من یک سرباز هستم، کوچ آسمانی، تعریف شهید از عاشورا، با یاد آن سفر‌کرده، گزیده‌ای از دست‌نوشته‌های شهید کریم بیاتی، صلح‌طلبی و منطق در حال، شناخت مراحل شایستگی از دیدگاه علوم و تجربیات نظامی، مراتب ایمان، تقوى، حق و باطل، حفظ انقلاب، حقوق شهدا، نکات آموزشی در بیان شهید، نمونه گشتی شناسایی، سرزمین خوزستان در قلم شهید، توصیف جبهه از زبان شهید و نمونه گشتی شناسایی. مؤلف در صفحه ۶۱ کتاب از محور کوت‌سواری قبل از عملیات والفجر ۸ و شناسایی گردان شهادت می‌نویسد: «گردان شهادت لشکر 77 ثامن‌الائمه(ع) در عملیات والفجر ۸ مأموریت شناسایی پیدا کرد که کار لشکر 77 ارتش را بسیار حساس می‌نمود. گردان داوطلبان شهادت از لشکر ۷۷ ارتش که ترکیبی از نیروهای ارتش، سپاه و بسیج بود، باید به گونه‌ای عمل می‌کردند که عملیات شناسایی با موفقیت کامل انجام شود. کریم بیانی و آقای دکتر تاری که فرماندهی گردان شهادت را به عهده داشتند، جهت انجام شناسایی گردان شهادت در نزدیکی خرمشهر خیمه زدند. گردان شهادت از لشکر ۷۷ ارتش در محور پاسگاه کوت‌سواری در سمت شلمچه، به انجام عملیات شناسایی پرداخته و در طول استقرار کوتاه‌مدت خود، کانال مهمی حفر کرده بودند. شهید صیاد شیرازی به‌دفعات از محور تفویضی به گردان شهادت بازدید کرد». مآخذ: صدیقی فرخ‌شهری، محمد، امیر خنده‌های فتح، فرخ‌شهر: آصف، 1386.
+امیراصلانی، حمیدرضا، (۱۳30- ۱۳77) فرمانده گروه رادار تاکتیکی پدافند هوایی بندر امام. در یک خانواده نظامی در شهر خرم‌آباد متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس کرمانشاه طی کرد و دوران تحصیلی را در تهران به پایان رساند. وی به ورزش کشتی علاقه داشت و در همین رشته ورزشی فعالیت داشت. با علاقه‌ای که به نیروی هوایی داشت، در 1349 وارد نیروی هوایی در رسته پیاده شد. در شهریور 1356 بنا به نیاز نیروی هوایی جهت طی دوره با درجه ستوان‌دومی، به دانشکده افسری اعزام شد و با شروع انقلاب اسلامی و با توجه به فعالیت گروهک‌های معاند در کردستان، ازسوی دانشکده افسری جهت پاک‌سازی مناطق آلوده قبل از شروع جنگ تحمیلی، به مدت چهل روز همراه با دانشجویان این دانشکده به این منطقه درگیر اعزام شدند و پس از خاتمه مأموریت به تهران برگشت. با شروع جنگ تحمیلی کشور بعثی عراق علیه ایران که مصادف بود با جشن فارغ‌التحصیلی، همراه با سایر دانشجویان دانشکده افسری در اول مهر 1359 با چند فروند هواپیمای سی 130 به اهواز اعزام شد و سپس در منطقه خرمشهر به مدت چهل روز در مأموریت جنگی همراه با هم‌رزمانش حضور فعال داشت و بعد از خاتمه این مأموریت به تهران برگشت (کیا، مصاحبه، ۱۳۹۸). با توجه به کمبود افسر کنترلر شکاری و بنا به درخواست فرماندهی پدافند هوایی، در زمستان 1359 به نیروی هوایی منتقل و پس از خاتمه دوره آموزش عملی در1360، به گروه پدافند هوایی همدان منتقل و در سایت رادار سوباشی مشغول خدمت شد. در 1363 در ایستگاه رادار سوباشی جهت طی دوره عملی مشغول کار بود که با انتصاب سرهنگ منصور ستاری به سِمت معاون عملیات پدافند و با توجه به شناختی که شهید ستاری از وی داشت، در آذر 1363 او را به‌عنوان فرمانده گروه رادار تاکتیکی بندر امام منصوب کرد که با هماهنگی انجام‌شده با پتروشیمی بندر امام، دو دستگاه از منازل پتروشیمی واقع در ماهشهر که به علت بروز جنگ خالی از سکنه بود، جهت اسکان خانواده ایشان و جانشین وی سرهنگ سیداحمد کیا واگذار و در رادار تاکتیکی بندر امام مشغول انجام وظیفه شدند. شایان ذکر است که این ایستگاه رادار که از 1360 در این منطقه راهبردی مستقر شده بود، توسط کارکنان عملیاتی، متخصصین فنی و ارتباطی و سایر تخصص‌های دیگر اعزامی از گروه‌های پدافند هوایی به‌صورت مأموریتی اداره می‌شد تا اینکه سرهنگ منصور ستاری معاون وقت عملیات فرماندهی پدافند هوایی تصمیم گرفت که فرمانده و رئیس عملیات این سایت رادار را به‌صورت ثابت و منتقل در نظر بگیرد. در طول خدمت در این رادار، چندین عملیات بزرگ و کوچک در منطقه تحت مسئولیت این رادار اتفاق افتاد؛ ازجمله عملیات بدر در 19/12/1363 شرق رود دجله و انهدام شش فروند هواپیمای دشمن، عملیات قدس 1 در 24/3/ 1364و انهدام یک فروند هواپیمای دشمن، عملیات قدس 4 در 4/4/1364 جنوب العماره در هورالهویزه و انهدام یک فروند هواپیمای دشمن، عملیات قدس 5 در 16/5/1364 غرب هورالهویزه، عملیات عاشورای 4 در هورالهویزه و انهدام یک فروند هواپیمای پی.سی 7 عراق و عملیات غرورآفرین والفجر 8 که پدافند هوایی ارتش در این عملیات، با تغییر دکترین دفاع هوایی به زمین‌پایه، توانست 74 فروند از هواپیماهای دشمن زبون را سرنگون کند. همچنین در عملیات کربلای 3 در شمال خلیج ‌فارس در 11/6/1365، دو فروند از هواپیماهای دشمن و عملیات کربلای 5 در شلمچه و شرق بصره، بیش از هشتاد فروند از هواپیماهای دشمن منهدم شد. چند ماه بعد از پایان این عملیات، به‌عنوان فرمانده گروه رادارهای تاکتیکی به تهران منتقل شد و در سِمت مدیر ارزیابی در معاون عملیات پدافند هوایی انجام ‌وظیفه کرد و سرانجام در 25 مهر 1377 به علت سکته قلبی، دارفانی را وداع گفت (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی؛ کیا، سیداحمد و علی رخت‌افکن، مصاحبه با همسر مرحوم، 1398.
+امیراصلانی، عباس، (۱۳۲۵) خلبان نیروی هوایی ارتش. دهم آذر، در تهران متولد شد. نام پدرش، علی‌اکبر بود. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی و قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در ششم بهمن 1346 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی راه یافت. پرواز مقدماتی را با هواپیمای سسنا، در سیزدهم مرداد ۱۳۴۷ در فرودگاه قلعه مرغی به پایان رساند و دو هفته بعد برای طی دوره تکمیلی خلبانی جت، به پایگاه هوایی رسالپور در پاکستان اعزام شد و پس از گذراندن دوره، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در چهاردهم مهر ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و به‌منظور آموزش رزمی کابین عقب هواپیمای اف ۴، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. پس از اتمام دوره کابین عقب، از اول شهریور ۱۳۵۰ به پایگاه هفتم شکاری شیراز منتقل و در 27 تیر ۱۳۵۱ به‌منظور طی دوره کابین جلویِ هواپیمای اف ۴، بار دیگر به پایگاه یکم شکاری منتقل شد و این دوره را با موفقیت در پانزدهم اسفند ۱۳۵۱ به پایان رساند و در همان یگان به خدمت ادامه داد. در بیستم شهریور ۱۳۵۲، به پایگاه سوم شکاری منتقل شد. سروان امیراصلانی دوره معلمی کابین جلویِ هواپیمای اف ۴ را هم از هفدهم مرداد ۱۳۵۴ تا دوازدهم آبان ۱۳۵۵ در همان پایگاه با موفقیت پشتِ سر گذاشت و از چهارم خرداد ۱۳۵۶ به گردان 11 آموزشی هواپیمای اف ۴ مستقر در پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل‌ شد. جهت طی دوره معلم‌خلبانی هواپیمای اف ۱۴، در چهارم شهریور ۱۳۵۶ به آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز این دوره، در یازدهم اردیبهشت ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و به پایگاه هشتم شکاری اصفهان منتقل شد (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره در جهت حفظ سطح مهارت خود و دیگر خلبانان کوشا بود و در جریان حمله نافرجام آمریکا و وقایع طبس، اولین خلبانی بود که به‌اتفاق ستوان انصارین به‌عنوان اولین دسته پروازی در 12:00 جمعه پنجم اردیبهشت 1359، به مأموریت گشت و مراقبت مسلحانه از منطقه اعزام شد و مدت یک ساعت و سی دقیقه پرواز کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1395: ج1، 290). سرگرد اصلانی از شانزدهم تیر ۱۳۵۹، به سِمت افسر عملیات گردان ۸۱ شکاری اف ۱۴ پایگاه هشتم شکاری تعیین شد. با افزایش تجاوزهای پراکنده عراق، اولین مأموریت رزمی علیه دشمن را در ساعت ۱۷:۲۵ هجدهم شهریور ۱۳۵۹ با هدف شناسایی و پایش هوایی منطقه قصرشیرین، با یک فروند اف 14 همراه با ستوان انصاری به مدت سه ساعت انجام داد. گزارش خلبان از این شناسایی که به مبادی مربوط منعکس شد، چنین بود: نفت‌شهر در آتش می‌سوزد و هواپیماهای میگ عراقی در ارتفاع پانصد پایی، به‌طرف نیروهای خودی حمله می‌کنند (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 70:2). به‌این‌ترتیب او چند روز قبل از آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس، در مأموریت‌های خطیر بسیاری ایفای نقش کرد. او در عملیات‌هایی نظیر: گشت و مراقبت مسلحانه هوایی و حراست از نقاط حیاتی و عملیات اولین پاسخ 31 شهریور 1359 (موسوی و دیگران، 1397: ج3، 27)؛ عملیات کمان 99 در اول مهر 1359 (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج3: 101)؛ حراست از مناطق غربی کشور در چارچوب طرح عملیاتی البرز و سرنگونی یک فروند هواپیمای متخاصم به‌اتفاق سروان پرویز مرادی تحت هدایت افسر کنترل رادار بوشهر در همان اوایل جنگ تحمیلی (مهرنیا، 1393: 460)، د�� آشیانه آلرت به‌عنوان خلبان آماده به هنگام تک به اچ 3 یا الولید، جهت پوشش هوایی یا مأموریت گشت رزمی هوایی به‌منظور مقابله با تهدیدهای احتمالی و پشتیبانی متقابل حضور یافت (نمکی عراقی و دیگران ، 1398، ج 7: 25). در 28 اسفند 1359 توانست دوربردترین شکار هوایی جهان را با هدف قراردادن یک فروند جنگنده عراقی به‌وسیلۀ موشک فونیکس از فاصله 150 کیلومتری انجام دهد و این رکورد را به نام خود ثبت کند (موسوی و دیگران، 1398، ج 8: 257). سرگرد امیراصلانی از سال دوم دفاع مقدس همراه با انجام پروازهای رزمی، کار آموزش خلبانان کابین جلو و عقب هواپیمای اف 14 را در گردان 81 آموزشی- رزمی به عهده گرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 13: 15). همچنین آموزش پرواز با هواپیمای اف ۳۳ را نیز در چهاردهم تیر ۱۳۶۱ آغاز و در هفتم مرداد ۱۳۶۱ با موفقیت به پایان رساند و پس ‌از آن ازسوی سرهنگ‌دوم عباس بابایی فرمانده پایگاه هشتم، به سِمت فرمانده گردان 81 آموزشی تعیین شد و شاگردانی چون سرتیپ‌دوم حسین خلیلی، سرگرد محمدرضا شادنژاد و سرتیپ‌دوم مهدی بادکوبی را برای پرواز با هواپیمای اف 14 آموزش داد. این معلم‌خلبان ماهر، زمانی که فرماندهی گردان 81 آموزشی را در 1361 به عهده داشت، در سحرگاه عازم خدمت به گردان پروازی بود که ناگهان خودروی او از کنترل خارج و از جاده منحرف شد و به جدول برخورد کرد که براثر آن، دچار خون‌ریزی داخلی شد و فشار خونش به‌شدت پائین ‌آمد؛ اما خوشبختانه با لطف الهی و پزشکان حاذق بیمارستان خورشید اصفهان، از مرگ حتمی نجات یافت. مدتی بعد در پانزده فروردین ۱۳۶۳ به معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش منتقل و به درجه سرهنگ‌دومی ارتقا یافت. متعاقب آن از بیستم مرداد ۱۳۶۴ به معاونت طرح و برنامه ارتش منتقل‌ و سرانجام در اول شهریور ۱۳۶۶ به درخواست شخصی، بازخرید شد. مجموعه ساعت‌های پرواز او، بالغ‌بر 2334 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی و عملیاتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 13، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3 و 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ‌۱۳۹۷ و ۱۳۹۸؛ مهرنیا، احمد، ستارههای نبرد هوایی ج 2، تهران: سوره مهر؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس ج 2، 3 و 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۵، ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸.
+امیراعتمادی، کامران، (1326) خلبان هواپیمای ترابری و سوخترسان بوئینگ 747. فرزند منصور، در 25 مهر در مشهد مقدس متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی، در 29 شهریور 1346 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی پیوست. پرواز مقدماتی را با هواپیمای سسنا در فرودگاه قلعه‌مرغی، در چهارم بهمن ۱۳۴۶ به پایان رساند و در دوم اسفند ۱۳۴۶ جهت طی دوره خلبانی جت، به کشور آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیتآمیز دوره مذکور با رتبه ممتاز در میان کلیه دانشجویان هم‌دوره خویش و دریافت نشان خلبانی، از سیزدهم فروردین 1347 به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش هواپیمای ترابری نیمهسنگین سی ۱۳۰، به پایگاه پنجاهم مستقل ترابری شیراز (هفتم ترابری) منتقل شد. در دهم مهر ۱۳۴۸، به خلبان‌دومی و از شانزدهم خرداد ۱۳۴۹، به سطح مهارت خلبان‌دوم تاکتیکی هواپیمای سی ۱۳۰ ارتقا یافت. جهت شرکت در دوره نجات خدمه از مرگ، در ۲۳ آبان ۱۳۴۹ به فرماندهی آموزشهای هوایی اعزام شد و پس از بازگشت در ۲۲ خرداد۱۳۵۰، به خلبان‌یکمی و از چهاردهم خرداد۱۳۵۰ به سطح مهارت خلبان‌یکمی تاکتیکی ارتقا پیدا کرد و در یکم شهریور۱۳۵۰، به پایگاه یکم مستقر ترابری مهرآباد منتقل شد (پرونده خدمتی). ستوان‌یکم امیراعتمادی در هجدهم فروردین ۱۳۵۲، دوره آموزشی هواپیمای هاک کماندر را با موفقیت به پایان رساند و به خلبان‌یکمی آن هواپیما نیز ارتقا یافت. سپس در ۲۳ خرداد ۱۳۵۲، دوره هنرآموزگاری این هواپیما را به اتمام رساند و از ۲۶ دی ۱۳۵۲ جهت طی دوره توجیهی خلبانان (عملیات مشترک)، بار دیگر به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام شد. از دهم خرداد ۱۳۵۳، به خلبان‌فرماندهی و از ۳۱ خرداد ۱۳۵۴، به‌ معلم‌خلبانی هواپیمای سی۱۳۰ ارتقا پیدا کرد. سروان امیراعتمادی به دلیل مهارت عالی پروازی، به‌عنوان نخستین خلبان نیروی هوایی برای دوره خلبانی هواپیمای جامبوجت بوئینگ ۷۴۷ برگزیده شد و پس از طی دوره سیمیلاتور (شبیهساز) و آموزش پرواز، در هشتم بهمن ۱۳۵۶ به رتبه معلم‌خلبانی این هواپیما ارتقا پیدا کرد (پرونده خدمتی). نظر به اینکه نامبرده یکی از خلبانان حاذق و شجاع ناوگان ترابری هوایی بود، با شروع دفاع مقدس در اغلب مأموریتهای سنگین ترابری ازجمله انتقال نیروهای لشکر 77 پیاده خراسان از مشهد به اهواز در همان ماه اول جنگ تحمیلی و نیز مأموریتهای سوخترسانی هوایی در شب، داوطلبانه مشارکت کرد و شایستگیهای خود را به نمایش گذاشت. او برای مأموریت سوخترسانی خارج از خاک ایران در عملیات راهبردی تک به مجموعه پایگاهی الولید یا اچ 3، ازطرف سرهنگ خلبان جواد فکوری انتخاب شد (حبیبی، 1397: 280). وی با گروه پروازی همراه با سرهنگ فریدون ایزدستا، در چهاردهم فروردین به دمشق به‌صورت پوششی اعزام و اعلام کرد که هواپیما دچار نقص فنی شده و لاجرم هواپیمای بوئینگ سوخترسان دیگری از تهران به‌ظاهر به‌منظور انتقال قطعات فنی عازم دمشق شد و به‌صورت طبیعی و دور از دید جاسوسهای عراقی، بهعنوان هواپیمای ذخیره در دمشق نشست. در پانزدهم فروردین1360 با پرواز در ارتفاع پایین و سوخت‌رسانی به جنگنده- بمب‌افکن‌های فانتوم بر فراز آسمان سوریه و عراق، امکان حمله به اچ 3 را میسر کرد و با انجام دوبار سوخترسانی در خاک دشمن به هواپیماهای تکور اف 4 به هنگام عزیمت و برگشت از مأموریت، مهارت کمنظیر و شجاعت خود را در نبردهای هوایی جهان به نمایش گذاشت (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 8: 127). در این مأموریت سروان حسین حاجولی‌میرزا به‌عنوان خلبان‌یکم و تعداد دیگری از خدمه پروازی از جمله کاربر سوخترسانی هواییِ هواپیمای جامبوجت 747، سروان امیراعتمادی را یاری کردند (هادیان، 1399: 171). بهعلاوه در خلال دفاع مقدس مأموریتهای خطیر دیگری نیز انجام داد، به‌ویژه در عملیات‌های مشترک فتحالمبین و بیتالمقدس با انتقال نیروهای ارتشی و بسیجی تا چند برابر ظرفیت و گاه تا 1500 نفر به‌صورت شبانه از شهرهای بزرگ همچون تهران، اصفهان و مشهد به پایگاه دزفول، فرودگاه اهواز و یا پایگاه امیدیه نقش مؤثری در ترابری نیروهای احتیاط به پشت جبههها ایفا کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 14: 108). این خلبان ماهر، در ترابری محمولههای خریداری‌شده ارتش و سپاه پاسداران از دیگر کشورها نظیر کره شمالی، سوریه و لیبی به جمهوری اسلامی ایران، حضور فعال داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 11: 392). مجموعه آخرین ساعت پرواز نامبرده برابر 6084 ساعت پرواز بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ حبیبی، نیک‌بخش و دیگران، دفاع مقدس هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 14، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 11، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه سوم شکاری شهید نوژه همدان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+امیرجلالی، امیرحمید، (۱۳۴۲- ۱۳۶۷) 31 مرداد، در خانواده‌ای مذهبی در تهران دیده به جهان گشود. نام پدر بزرگوارش، محمداسماعیل و نام مادرش، لعیا بود. دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش طی کرد و در 1360 موفق به اخذ دیپلم شد (پرونده شهادت). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1361 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. امیرمحمد در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او در 1364 به درج ستوان‌دومی و دانشنامه کارشناسی نائل آمد (پرونده خدمتی). سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش توپخانه اصفهان عزیمت کرد و دوره مذکور را 1365 به پایان رساند و به لشکر 92 زرهی خوزستان اختصاص یافت و به‌عنوان معاون آتشبار 2 گردان 330 توپخانه لشکر 92 زرهی خوزستان مشغول انجام وظیفه شد. در 20/8/1366، به سِمت فرماندهی آتشبار یکم گردان 220 توپخانه لشکر 92 زرهی خوزستان انتصاب یافت. بیشتر دوران خدمتش را در منطقه عملیاتی جنوب، در جبهه‌های جنگ به انجام وظیفه مشغول بود (پرونده شهادت و بی ۵۸). ستوان‌دوم توپخانه امیرحمید امیرجلالی در 08:00 چهارم خرداد 1367 در حین انجام وظیفه، براثر بمباران شیمیایی دشمن بعثی در منطقه عملیاتی شلمچه، مصدوم شد و به بیمارستان امام خمینی منطقه و سپس به بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد مقدس اعزام شد و به علت شدت جراحات و آسیب‌های وارده، در هفدهم خرداد 1367 در بیمارستان امام رضا مشهد (ع) به فیض شهادت نائل آمد (سند: 30/03701/2/26-  مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش و سند: 28/3/701/2/26، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش). پیکر پاکش پس از تشییع باشکوه، در بهشت زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد (شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران). شهید امیرجلالی به ��وایت هم‌رزمانش؛ افسری منضبط، منظم، باسواد و متدین بود و جدیت زیادی در کارها و انجام مأموریت‌ها و امور محوله داشت. در هنگام شهادت، 25 سال داشت و مجرد بود (شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی بی ۵۸؛ پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی؛ پرونده شهادت، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش و اسناد سازمان امور ایثارگران نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
+امیرجلالی، ایرج، (۱۳16- ۱۳95) خلبان هواپیمای اف 5 و جانشین فرمانده نیروی هوایی ارتش. نهم آذر در یک خانواده نظامی در تهران دیده به جهان گشود. پدرش غلام‌علی بود. پس از طی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان و با اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1335 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و در 1338 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس با موافق فرماندهان، سال بعد در آزمون ورودی دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام سایر آزمایش‌ها، وارد این دانشکده شد. دروس زبان و آکادمیک را در ایران گذراند و برای دوره خلبانی، در 1340 به مدت هشتاد هفته به آمریکا اعزام شد و پس از موفقیت در دوره‌های لازم و اخذ نشان خلبانی، در هفتم مرداد 1342 به کشور بازگشت و جهت پرواز با هواپیمای آر.‌تی 33، به گروه 11 شناسایی در مهرآباد منتقل شد. سال بعد نیز برای معلم‌خلبانی هواپیمای ملخدار تی 6 (هاروارد) برگزیده شد. پس از چهار سال در 22 تیر 1347، جهت دوره رزمی هواپیمای اف 5، به پایگاه دزفول منتقل شد و با تلاش و شایستگی، در 1356 به سِمت جانشین فرماندهی پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول انتصاب یافت. در 1357، به‌عنوان معاونت پشتیبانی به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد. در طول خدمت خود پیش از انقلاب، دورههای گوناگونی را به شرح زیر طی کرد و دانش و بینش گران‌سنگی را در این دورهها به‌ویژه در زمینه پشتیبانی آتش هوایی به دست آورد. اعزام دوباره به آمریکا: ابتدا برای دوره فرماندهی گردان به نام دوره ستاد عملیات در 25 دی 1347 برای مدت چهل هفته، سپس جهت دوره فرماندهی و ستاد در 31 مرداد 1352 برای مدت 42 هفته؛ اعزام به پاکستان: ابتدا در سیزدهم اردیبهشت 1349 جهت طی دوره ناظر مقدم هوایی و در 27 بهمن 1349 به‌منظور شرکت در اجلاس طرحریزی هوای پاک؛ اعزام به انگلستان: ابتدا در 22 خرداد 1350 برای دوره کارزار (عملیات) مشترک و بعدها در شانزدهم خرداد 1355 به مدت هفت هفته جهت شرکت در سمینار مخابراتی ارتشهای جهان؛ اعزام به کشور آلمان غربی (سابق) به مدت یک هفته جهت دوره پشتیبانی هوایی. نامبرده در 1344 با خانم مهراعظم بهارمست متولد 1328 تهران، ازدواج کرد و در 1345 صاحب دختری به نام ویولت شد (پرونده خدمتی). سرهنگ امیرجلالی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا 21 مهر 1358، فرماندهی پایگاه بوشهر را عهده‌دار بود؛ سپس به‌عنوان مدیر جنگال در معاونت عملیات نیروی هوایی انتصاب یافت. سرهنگ امیرجلالی در زمان فرماندهی سرهنگ خلبان جواد فکوری، در دوم تیر 1359 به ریاست بازرسی و ایمنی پرواز نیروی هوایی ارتش منصوب شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 1: 107). در شروع جنگ تحمیلی با تشکیل ستاد عملیات هوایی جنوب در پایگاه هوایی دزفول، در همان روزهای اول، ریاست این ستاد به او سپرده شد و به طور مستمر مسئولیت هماهنگی پشتیبانی هوایی از یگانهای نیروی زمینی در جبهه جنوب به‌ویژه در فرایند عملیاتهای مشترک ازجمله نصر را به عهده داشت (کلاسه عملیات 59، ردیف 1-37). در تحولات بعدی، ابتدا در یازدهم مرداد1360 به‌عنوان معاون هماهنگ‌کننده ستاد نیروی هوایی ارتش و در دوازدهم مهر 1360 به سِمت جانشین فرماندهی نیروی هوایی ارتش منصوب شد (خلیلی و دیگران، 1398: 225). هم‌زمان فرماندهی عملیات ستاد هوایی جنوب نیز به او تفویض شد و همراه با سرهنگ هشیار معاون عملیات، فرایند نبردهای هوایی در عملیات طریقالقدس و دیگر عملیاتهای مشترک را هدایت میکرد (همان، ج 13: 11). به‌این‌ترتیب با سوابق درخشان، همراه با طی دورههای گوناگون و تجارب ارزشمند، برای سرهنگ خلبان ایرج امیرجلالی این فرصت را ایجاد کرد تا از اولین روزهای دفاع مقدس در قرارگاههای نیروی زمینی و ستاد قرارگاه هوایی جنوب به طور عملی سکان‌داری پشتیبانی از نیروی زمینی را تا آذر 1362به عهده گیرد و به‌عنوان یک فرمانده و عنصر تأثیرگذار، در دفاع مقدس نام خود را ثبت و ضبط نماید (همان، ج 15: 18). با روی کارآمدن سرهنگ خلبان هوشنگ صدیق به فرماندهی نیروی هوایی ارتش، نامبرده در بیستم اسفند 1362 با مجموع 2712 ساعت پرواز، به وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران منتقل شد و به درجه امیری ارتقا یافت. در 1370 به افتخار بازنشستگی نائل آمد و سرانجام در 1395، دیده از جهان فرو بست (همان، ج 15: 18). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ج 1، 13 و 15، 1398؛ کلاسه پروندههای عملیاتی سال 1359، ج 1، ردیف 1-37؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395.
+امیرشکاری، هوشنگ، (۱۳3۰- ۱۳6۰) افسر امور هوایی گردان ۲۰۱ تانک تیپ 1 زرهی قزوین لشکر 16 زرهی نيروي زميني ارتش. هفتم بهمن، در روستای مرینکرمان فومن زاده شد. پدرش، امیرعلی و مادرش، قمرالملوک زندپور حسین‌شاهی نام داشتند. چهار خواهر و چهار برادر داشت. تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در زادگاهش گذراند و در خرداد 1348، دیپلم ریاضی گرفت (سند: 1055/م/58). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری(دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در آن و انجام معاینات پزشکی و آزمایش ورزش‌، با شماره شناسایی 48822691، در سیزدهم مرداد 1348 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. هوشنگ در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او در یکم مهر 1351، به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌‌ای، به مرکز آموزش زرهی شیراز عزیمت کرد و پس از پایان آن، به گردان 246 تانک لشکر 77 پیاده خراسان منتقل شد و خدمتش را آغاز کرد (پرونده خدمتی). در پانزدهم مرداد 1358، از گردان ۲۴۶ تانک تربت‌جام لشکر ۷۷ پیاده خراسان، به لشکر ۱۶ زرهی قزوین منتقل شد و به سِمت فرمانده گروهان دوم گردان ۲۰۱ تانک تیپ 1 زرهی قزوین لشکر 16 زرهی قزوین انتصاب یافت. به استناد دستور 73 همگانی ارتش، از اول مهر ۱۳۵۸ به درجه سروانی نائل آمد. براساس ماده ۲۰ دستور شماره ۳۷۰ لشکر ۱۶ زرهی قزوین، از اول مرداد ۱۳۶۰ به سِمت افسر امور هوایی گردان ۲۰۱ تانک منصوب شد (پرونده خدمتی). در هشتم شهریور 1358، با دخترخانمی از خاندان بیگدلی ازدواج کرد که حاصل آن، پسری به نام نیماست (تصویر شناسنامه). سرانجام در 10/9/1360 براثر اصابت ترکش گلوله توپ قوای بعثی عراق در جبهه سودانیه واقع در غرب سوسنگرد، به شهادت رسید و طبق قانون از یک روز قبل از شهادت، یعنی از نهم آذر 1360 به درجه بالاتر سرگردی مفتخر شد (پرونده شهادت). پیکر سرگرد شهید هوشنگ امیرشکاری، با شکوه فراوان در تهران تشییع و در بهشت‌ زهرا (س) به خاک سپرده شد (شهدای ارتش). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1055/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+امیری بابایی، محمدعلی، (۱۳30- ۱۳59) شهید، فرمانده گروهان 1 گردان 109 تیپ 2 سلماس لشکر 64 پیاده نیروی زمینی ارتش. بیستم تیر، در شهرستان تبریز به دنیا آمد. پدرش اکبر، و مادرش، معصومه نام داشتند. دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرستان ارومیه طی کرد و در 1351 موفق به اخذ دیپلم طبیعی شد (پرونده شهادت). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1351 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. محمدعلی در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او در 1354 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پیاده شیراز اعزام شد. پس از اتمام دوره، به لشکر 64 پیاده ارومیه اختصاص یافت و در مشاغل فرمانده دسته 1 و سپس فرمانده دسته ادوات گروهان 1 گردان 117 پیاده به خدمت مشغول شد. در 1357 ازدواج کرد. در 1/4/1358، به فرماندهی گروهان 1 گردان 109 تیپ 2 پیاده سلماس منصوب و مشغول انجام وظیفه شد (پرونده خدمتی). او در شمار افسرانی بود که با شروع غائل�� گروهک‌های ضدانقلاب در کردستان و غرب کشور، به آن منطقه اعزام شد و در مقابله و سرکوب عناصر ضد‌انقلاب نقش مؤثری داشت؛ به گونه‌ای که در 23/1/1359 به علت رشادت و تلاش فوق‌العاده علیه گروهک‌های ضد‌انقلاب، به نُه ماه ارشدیت نائل آمد (پرونده خدمتی). سرانجام ستوان‌یکم پیاده محمدعلی امیری بابایی در 26/3/1359 به علت درگیری مستقیم با گروهک‌های ضد‌انقلاب و اشرار، در منطقه عملیاتی اشنویه واقع در استان آذربایجان غربی، مورد اصابت گلوله واقع شد و به فیض شهادت رسید (پرونده شهادت). وی در مزار باغ رضوان شهر ارومیه به خاک سپرده شده است (شهدای آجا). در فروردین 1400، برابر تصویب شورای عالی نشان‌ها در ارتش جمهوری اسلامی ایران، به پاس رشادت و مدیریت جهادی در صحنه‌ها و برهه‌های سرنوشت‌ساز دوران پیروزی انقلاب و ایثار و بذل جان در اعتلای ایران اسلامی، نشانِ فداکاری به شهید والامقام محمدعلی امیری بابایی که سرسختانه در خط مقدم دفاع از استقلال، تمامیت ارضی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایستاده ‌است، تعلق گرفت (خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا) مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ پرونده شهادت، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و اسناد سازمان امور ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی، 23/1/1400.
+اميريِ ‌دربان، مسعود، (۱۳۲۳- ۱۳۵۹) شهید جاوید‌الاثر خلبان نیروی هوایی ارتش. نخستين روز فروردين، در مشهد به دنیا آمد. پدرش علياكبر، مردي متدين بود و از همان اوان كودكي، فرزندش را با احكام حياتبخش اسلام آشنا کرد. تحصيلات ابتدایي و متوسطه را در زادگاهش گذراند و در هجدهم بهمن 1343، وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد (هادیان، 1399: 109). دروس علمی، زبان و پروازهای مقدماتي را در ايران گذراند و براي گذراندن دوره تكميلي خلبانی جت‌، در چهارم اسفند 1344 به مدت 68 هفته به آمریکا عزیمت کرد. ابتدا به مرکز آموزش زبان لکلند در تکزاس و سپس پایگاه هوایی کِرِگ در آلاباما اعزام شد و پس از طی موفقیت‌آمیز دوره و پرواز با هواپیماهای تی 41، تی 37 و تی 38، به اخذ نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در ششم تیر 1346 به ایران بازگشت. ابتدا جهت ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف 5، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد و پس از پایان دوره، از دوم شهریور 1347 به پایگاه سوم شکاری همدان منتقل شد (پرونده خدمتی). ستوانیکم امیری در پانزدهم دی 1349 جهت طی دوره آموزش رزمی کابین جلوی هواپیمای اف 4، گزینش و به پایگاه یکم مستقل شکاری مهرآباد اعزام شد و پس از طی موفقیت‌آمیز دوره، از دوم خرداد 1350 به پایگاه هفتم شکاری شیراز انتقال یافت. دوره هنرآموزگاری کابین عقب هواپیمای اف 4 را در پانزدهم اردیبهشت 1353 و دوره هنرآموزگاری کابین جلوی اف 4 را در پنجم اسفند 1353 طی کرد و از اول مرداد 1354، به گردان 11 آموزشی اف 4 در پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 7: 378). در سال 1354 ازدواج کرد که حاصل آن، یک فرزند پسر فارغالتحصیل رشته فيزيك اتمي در كشور نروژ است (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 363). سروان امیری جهت طی دوره فرماندهی گردان، در هجدهم مهر 1356 به مدت پنج ماه به کشور آمریکا اعزام شد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره، در 28 فروردین 1357 به ایران بازگشت و به سِمت افسر عملیات گردان 91 شکاری پایگاه نهم شکاری بندر عباس انتصاب یافت. سرگرد امیری از اول سال 1358، به سِمت افسر ست��د عملیات هوایی شعبه آموزشهای پروازی مقدماتی در معاونت عملیات نیروی هوایی منصوب شد (پرونده خدمتی). این معلم‌خلبان با شروع جنگ تحمیلی، داوطلبانه به یاری هم‌رزمانش شتافت و بي‌درنگ خود را به پايگاه سوم شکاری شهید نوژه همدان معرفی کرد و در آنجا به انجام مأموريتهاي پروازي عليه دشمن پرداخت. در عملیات کمان 99 در اول مهر 1359، به‌عنوان جلودار (لیدر) یکی از دسته‌های پروازی اجرای مأموریت کرد و در روزهای بعد نیز تا دوازدهم مهرماه، به‌عنوان جلودار یا لیدر دستههای پروازی چهار فروندی هواپیمای شکاری- بمب‌افکن اف 4، اهدافی در عمق خاک دشمن را به‌تواتر بمباران نمود؛ به‌طوری‌که در خاطراتش آمده است: «در دوم مهر 1359، در يك پرواز چهار فروندي مأموريت يافتيم تأسيسات نظامي- اقتصادي العماره را منهدم کنیم. جلودار گروه پرواز در جلسه توجيه پروازي، قبل از تشريح مأموریت خاطرنشان کرد كه بايد در اين برهه تاریخی و سرنوشت‌ساز، دِين خود را به اسلام و ملت مظلوم ايران ادا كنيم. توجيه به نحو احسن انجام گرفت و برابر آن، یکی پس از دیگری از زمین برخاستیم و به‌سمت هدف پرواز کردیم. حمله علیه نقاط مختلف را برروي نقشه پروازي از قبل مشخص نموده، آنها را يكي پس از ديگري پشت سر گذاشتيم و هرلحظه بررسيهاي لازم را انجام مي‌داديم تا اینکه سرانجام به هدف برون‌مرزی العماره در داخل خاک عراق نزدیک شدیم. به‌سرعت به بررسي كليدها و نشان‌دهنده‌ها پرداختیم، لحظاتی بعد بايد عمل اوج‌گيري براي بمباران و قرارگرفتن برروي هدف را يكي پس از ديگري انجام ميداديم. بنابراین با رسیدن بر روی نقطه شروع، گروه پروازي يكي پس از ديگري اوج گرفته در وضعيت بمباران قرار گرفتيم و دهها تُن بمب را بر قلب سياه دشمن فرو ریختیم. شعله‌هاي سركش آتش بمب، وجدانمان را در دفاع مشروع از ایران عزیز تسلي بخشيد. بلافاصله به‌سمت شرق گردش کرده و به‌طرف ميهن اسلامي ادامه مسير داديم؛ اما در مسير بازگشت، با ناباوری باخبر شدیم که يكي از پرندگان آهنين‌بال همراه ما به خلبانی سرگرد مسیح‌الله دین‌محمدی کابین جلو و سروان غفور رامینفر مورد اصابت موشک دشمن واقع ‌شده و نزدیک شهر العماره در خاك دشمن سقوط كردهاند. با شنیدن خبر سانحه همکاران خلبانم، شادی لحظات قبل به غمی جانکاه مبدل شد. هرچند این روند، همه‌روزه ادامه داشت. همکاری که لحظاتی قبل در بال هم پرواز میکردیم، وقتی خبر سانحهاش را میشنوی چقدر تلخ و ... است؛ اما این ذات هر جنگی است و از آن گریزی نیست. آن روز علی‌رغم پیگیریهای مختلف، از سرنوشت آنان اطلاعی به دست نیامد» (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 365). سرانجام چند روز بعد سرگرد اميريِ دربان در آخرين مأموريت خود در ۰۶:۱۰ شنبه دوازدهم مهر 1359 به همراه ستوان‌يكم خسرو جعفـري در موقعیت شماره 1 دسته پروازی با شناسه طوفان اِف به پالايشگاه الدوره در جوار بغداد تک کردند و پس از بمباران هدف، براثر اصابت موشك زمين‌به‌هواي پدافند هوايي بغداد، فرصت بيـرون‌پريدن از هواپيما را نيافتند و هر دو خلبان به شهادت رسیدند. خلبانان هواپیمای شماره 2 این دسته پروازی، سروان علی‌اصغر هاشمیان و ستوان‌یکم سیاوش مشیری با اندوه و تأسف بسیار مراتب سانحه را گزارش کردند (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 4: 38). البته ازطرف نيروي هوايي ارتش تا مدتي او را مفقودالاثر اعلام ‌كردند تا اينكه در 1370 با ارائه مدارك مستند، ثابت شد كه هم‌زمان ��ا سقوط هواپيما، این خلبان به شهادت رسيده است (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 7: 378 و خلیلی و دیگران، 1398: 68). او یکی از قدیمیترین و با تجربهترین خلبانان اف 4 بود که در همان نبردهای هوایی دو هفته اول جنگ به شهادت رسید و مجموع آخرین ساعت پرواز نامبرده تا زمان شهادت، برابر 3043 ساعت بوده است (سوابق خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۴، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸.
+امیری شادمهری، حمیدرضا، (1338- 1362) شهید، فرمانده گروهان 1 گردان 134 تیپ 3 لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش. 27 آبان، در شهرستان تربت حیدریه به دنیا آمد. پدرش، برات‌الله و مادر گرامی‌اش، کبری عابدینی نام داشتند (تصویر شناسنامه). در 1345، وارد مدرسه ابتدایی همت در مشهد مقدس شد و دوره راهنمایی را نیز در مدرسه پارس گذراند. پدرش، درجه‌دار بازنشسته ارتش بود. علاقه‌اش به شغل پدر، او را وارد دبیرستان نظام کرد و در دبیرستان داورپناه مشهد، مشغول به تحصیل شد. در 1357 موفق به گذراندن دوره کامل دبیرستان نظام شد. شرکت فعال در تظاهرات و راه‌پیمایی‌های مردمی و پخش اعلامیه‌های انقلابی، بخشی از برنامه وی محسوب می‌شد. کبری عابدینی، مادر شهید می‌گوید: هر زمان از تهران می‌آمد، اعلامیه‌های زیادی از حضرت امام (ره) می‌آورد و می‌گفت: مادر! این‌ها سوغاتی است که برای شما می‌آورم (فرهنگنامه جاودانه‌های تاریخ، 1382، ج 1: 90- 96). پس از اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات پزشکی و آزمایش ورزش، در 22 بهمن 1358 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. امیری در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت (پرونده خدمتی). او به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. در این دوران، شکل‌گیری پایه‌های فکری او صورت گرفت (فرهنگنامه جاودانه‌های تاریخ،1382، ج 1: 90- 96). در شانزدهم تیر 1360 با دخترخاله‌اش، خانم مریم علی‌زاده پیمان ازدواج بست. در پانزدهم آذر 1362، تنها فرزندش مصطفی به دنیا آمد (تصویر شناسنامه). پس از فارغ‌التحصیلی، جهت طی دوره مقدماتی رسته‌ای به مرکز آموزش پیاده در شیراز عزیمت کرد و این دوره را از 17/12/1361 تا 6/6/1362 به مدت شش ماه سپری کرد و در پایان آن، به لشکر 77 پیاده خراسان و سپس به گروهان 1 گردان 134 پیاده تیپ 3 پیاده مشهد اختصاص یافت (پرونده خدمتی). در جبهه‌های جنوب همچون اهواز، اندیمشک، کوشک، پاسگاه زید عراق و بستان حضور داشت. پس از اعزام به جبهه به‌عنوان معاون گروهان و سپس فرمانده گروهان تا زمان شهادتش، چند بار مورد اصابت ترکش قرارگرفت و مجروح شد (فرهنگنامه جاودانه‌های تاریخ، 1382، ج 1: 90- 96). در آخرین عزیمت به مرخصی‌، سفارش‌های لازم را در خصوص سرپرستی فرزندش به پدر و برادر بزرگ‌ترش، غلام‌رضا کرد. برادرش غلام‌رضا که نزدیک‌ترین فرد خانواده به وی بود، در آخرین مرخصی به خواسته شهید، همراهش به حرم مطهر امام رضا (ع) رفت و نظاره‌گر وداع شهید بود. وی پس از چهار روز حضور در منطقه، در ساعت سه بامداد چهارم اسفند 1362 و در عملیات والفجر 6 در منطقه پاسگاه زید عراق، بر‌اثر انفجار خمپاره و اصابت ترکش منجر به قطع دست چپ و مجروحیت شدید پای راست، هنگام اعزام به بیمارستان به شهادت رسید (پرونده شهادت). پیکر مطهرش پس از انتقال به مشهد مقدس، در دهم اسفند 1362 و پس از تشییع، در بهشت رضا (ع) دفن شد. در خاطراتش می‌خوانیم: وصیت‌نامه ما، خون است و پیام انقلاب است و مکتب، ولی‌فقیه است و امت اسلام، وظیفه است و مسئولیت، حرکت است و هیجان، شور است و اشتیاق، خشم است و فریاد (شهدای ارتش). سرهنگ محمدصادق روز‌بهانی همدوره ایشان می‌گوید: من افتخار هم تختی با ایشان را داشتم. اخلاص از ویژگی بارز حمید بود و اهتمام به نماز جماعت در دانشکده که با هم می‌رفتیم. خیلی شوخ طبع بود و دوستانی که با هم بودیم از مطایبه ایشان با لهجه شیرین مشهدی لذت می‌بردند. با شهید امیری در مرکز پیاده شیراز در یک محل خانه اجاره کرده بودیم و معمولا برنامه می‌‍‌گذاشت که نماز مغرب و عشا با خانواده در شاهچراغ باشیم. حمیدرضا صبح‌های جمعه‌ برای دعای ندبه ما را به امامزاده حمزه شیراز در نزدیکی محل سکونت می‌برد و توفیق زیارت صبح‌ها را نصیب ما می‌کرد. حمیدرضا برادری داشت به نام اکبر که معروف به اکبر بسیجی بود و کوچک‌تر از او بود که در جبهه به درجه شهادت رسید. خداوند حمیدرضا را انتخاب کرد و نشان شهادت به او عطا فرمود. ان شاءالله شفیع همه همدوره‌ها باشند. (مصاحبه با سرهنگ روزبهانی). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش‌؛ پایگاه اطلاع‌رسانی تا شهدا؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده خدمتی، شعبه ایثارگران تیپ 377 متحرک هجومی شهید حبرانی؛ فرهنگنامه جاودانه‌های تاریخ استان خراسان رضوی، ج 1، مشهد: نشر شاهد،1382. مصاحبه با سرهنگ محمدصادق روزبهانی همدوره ایشان.
+امیریان، حسین، (1324) خلبان هواپیمای اف 5 نیروی هوایی ارتش. پانزدهم در تهران متولد شد. پدرش عزیزالله، کارمند وزارت آموزش‌وپرورش بود. بعد از اتمام دوره راهنمایی تحصیلی، به دبیرستان نظام رفت و در ۱۳۴2 دیپلم ریاضی گرفت. ابتدا خدمت را به‌عنوان سرباز با درجه ستوان‌‌سومی در مرکز پیاده تیپ قزوین شروع کرد و دوره چتربازی را گذراند. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در ۱۳۴۷ به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به دریافت دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس با جلب موافقت فرماندهان وقت، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد �� با موفقیت در آزمایش‌های چندگانه آن، در ۲۵ آذر ۱۳۵۰ وارد دانشکده خلبانی شد (مهرنیا، 1399: 103). ستوان‌دوم دانشجوی خلبانی امیریان پس از گذراندن دروس زبان و علمی پرواز و انجام پرواز مقدماتی در فرودگاه قلعه‌مرغی، برای طی دوره پیشرفته، از نوزدهم آبان ۱۳۵۱ به تگزاس آمریکا عزیمت کرد. دوره‌های مختلف را در طول دو سال طی کرد و به دریافت نشان خلبانی نائل آمد و در نوزدهم تیر ۱۳۵۳ به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف ۵، به پایگاه چهارم شکاری دزفول منتقل ‌شد. سرگرد امیریان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از پانزدهم آذر ۱۳۵۸ به فرماندهی آموزش‌های هوایی (دانشکده خلبانی) منتقل شد تا به‌عنوان معلم هواپیمای بونانزا، به امر آموزش دانشجویان خلبانی اهتمام ورزد. در این راستا از یازدهم تیر ۱۳۵۹ به‌عنوان افسر رابط دانشجویان خلبانی، به پاکستان عزیمت کرد و در هشتم مرداد ۱۳۵۹ به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). در آستانه تحمیلِ جنگ (۲۳ شهریور ۱۳۵۹)، به مدیریت آموزش عملیاتی معاونت عملیات نیروی هوایی، منتقل و به‌عنوان سرپرست گردان آموزشی هواپیمای اف ۵ مستقر در پایگاه هشتم شکاری، به اصفهان مأمور شد تا آموزش پروازهای رزمی را راهاندازی کند (مهرنیا، 1399: 103). با آغاز جنگ تحمیلی برابر اوامر فرماندهی نیروی هوایی، در اواخر مهر 1359 به کمک همرزمانش در پایگاه دزفول شتافت و علاوه بر پروازهای گشت رزمی مسلحانه، چندین مأموریت خطیر بمباران نیز انجام داد. به طوریکه در یکم آبان 1359، در قالب یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به لیدری سرگرد محمدرضا شاهی، جهت انهدام نیروهای دشمن در منطقه اهواز به پرواز در آمد و پس از انجام مأموریت و انهدام هدف، سالم به پایگاه خود مراجعت کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 157). در روزهای دوم، چهارم، پنجم، هفتم، نهم، یازدهم، سیزدهم و پانزدهم آبان 1359، در قالب دسته‌های دوفروندی اف 5، مبادرت به عملیات‌های خطیری به این شرح کرد: یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی اسماعیل حسینی و امیریان جهت انهدام نیروهای دشمن در غرب اهواز اعزام شدند و بخشی از اداوات آنان را درهم کوبیدند؛ یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی سرگرد امیریان و ستوان علی‌محمد نادری، جهت انهدام نیروهای دشمن در اطراف فکه به پرواز در آمد و مواضع آنان را به آتش کشیدند؛ یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی سرگرد امیریان و محمود نعیمی، جهت انهدام نیروهای دشمن در محور کرخه به پرواز در آمدند و تعدادی از ادوات و نیروهای دشمن را درهم کوبیدند؛ یک دسته دوفروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی سرگرد امیریان و صمد ابراهیمی، جهت انهدام نیروهای دشمن در ایستگاه آب‌تیمور به پرواز در آمدند و آنان را بمباران کردند؛ یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی سرگرد امیریان و تقی تن‌دسته (آریاپور)، جهت انهدام نیروهای دشمن در محور چزابه- فکه اعزام شدند و با انهدام عقبه دشمن، مبادرت به قطع خطوط مواصلاتی عراقیها کردند (موسوی و دیگران، 1397، ج 4: 29 و 192). دو فروند هواپیمای اف 5 ایی به خلبانی سرگرد حسین امیریان و جلال آرام در چهارم آذر 1359، جهت انهدام نیروهای دشمن در محور حلفائیه- بستان اعزام شدند و مبادرت به بمباران دقیق آماج خود کردند (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 6: 20). سرگرد امیریان در ماه چهارم دفاع مقدس نیز همچنان به انجام پروازهای خود تداوم بخشید و در فرایند عملیات نصر در پانزدهم و هجدهم دی 1359، ابتدا در قالب یک دسته دوفروندی اف 5 ایی به‌اتفاق ستوان‌یکم یوسف سمندریان، به نیروها و مواضع دشمن در منطقه جفیر و ایستگاه حمید تک کرد و سپس با یک دسته دو فروندی هواپیمای اف 5 ایی به‌اتفاق ستوان‌یکم صمد ابراهیمی، مبادرت به انهدام نیروهای دشمن در غرب اهواز کرد (موسوی و دیگران، 1399، ج 6: 161و 195). با فروکش‌نمودن روند پروازهای بمباران در بهمن 1359، در مأموریتهای گشت رزمی هوایی و کمک به هواپیماهای اف 14 در پوشش منطقه اهواز به هنگامی که این هواپیما برای سوختگیری هوایی اعزام میشد، مشارکت داشت و دراین‌رابطه به انجام مأموریت در روزهای پانزدهم و هفدهم بهمن 1359 میتوان استناد کرد (همان، ج 7: 136، 195 و 217). سرگرد امیریان در اسفند 1359 بهمنظور ازسرگیری مجدد آموزشهای رزمی خلبانان هواپیمای اف 5، به پایگاه هشتم اعزام شد و توانست آموزش رزمی نیمهتمام تعدادی از خلبانان اف 5 همچون ستوان‌یکم والی اویسی، ستوان‌یکم بازرگان و ... را کامل و نامبردگان را راهی پایگاههای هوایی دزفول و تبریز کند. در ۲۴ شهریور ۱۳۶۰، به دریافت سه ماه ارشدیت جنگی نائل آمد و پس از آن جهت آموزش رزمی دیگر خلبانان تلاش فراوان کرد. به گونهای که در یکم آذر ۱۳۶۰ در بازدیدی که فرماندهی وقت نیروی هوایی از پایگاه‌ها و گردان آموزشی اف 5 داشت، به درجه سرهنگ‌دومی موقت تشویق شد و پس از آن به‌عنوان فرمانده گردان آموزشی اف ۵ مأمور در اصفهان برگزیده شد (پرونده خدمتی). حسین امیریان در دی ۱۳۶۰، با سرکار خانم ناهید نوریان ازدواج کرد که نتیجه آن، یک پسر به نام امیربهمن بود که اکنون خلبان هواپیمای تجاری است (مهرنیا، 1399: 106). سرهنگ‌دوم امیریان تا ۱۳۶۳ در دو پایگاه اصفهان و دزفول، آموزش پیشرفته خلبان‌های جوان را با هواپیماهای قدیمی اف 5 اِیی و بی برای جایگزینی و تقویت نیروهای ازدست‌رفته بر عهده گرفت. نیمی از هفته را در اصفهان و نیمی را در دزفول خدمت می‌کرد. البته از ۲۱ مهر ۱۳۶۱ با حفظ سِمت، وظایف ستاد عملیات جنوب را نیز در پست فرماندهی پایگاه هوایی دزفول بر عهده داشت و اغلب به قرارگاههای ارتش، سپاه و قرارگاه مشترک خاتمالانبیا (ص) اعزام میشد و مبادرت به هماهنگی جهت عکسبرداری هوایی و عملیاتهای پشتیبانی آتش می‌کرد. به همین علت در پنجم بهمن ۱۳۶۲، به هشت ماه دیگر ارشدیت عملیاتی نائل آمد. از هفدهم مهر 1363، به فرماندهی تیپ شکاری دانشکده پرواز و از یکم آذر ۱۳۶۴، به سِمت جانشین فرماندهی تیپ شکاری منطقه هوایی مهرآباد منصوب و به آن یگان منتقل شد (پرونده خدمتی). سرانجام در اواخر 1365 با ۲۲۵۰ ساعت پرواز با تدبیر خلبان عباس بابایی جهت تقویت ناوگان تجاری همراه با تعداد دیگری از خلبانان باتجربه، به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران مأمور شد و پس از چهار سال با درجه سرتیپ‌دومی، از خدمت نظامی منفک شد. او در نهایت با ۱۷۲۰۰ ساعت پرواز تجاری، از ۱۳۸۹ از فضای پروازی خارج شد (مهرنیا، 1399: 107). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 12، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 4 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397، 1399؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 4، تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 5 و 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+امیری، سیدموسی، (۱۳36- ۱۳59) شهید نیروی دریایی ارتش. دوم بهمن 1336در خانواده‌ای از سادات بزرگوار شهرستان شیروان از شهرهای خراسان شمالی، چشم به جهان گشود (اسناد ایثارگران). در 1353، به نیروی دریایی ارتش پیوست و آموزش‌های لازم را فرا گرفت. سپس به منطقه خدمتی اعزام و برروی شناورهای نیروی دریایی مشغول به خدمت شد. ایشان به همراه سایر هم‌رزمان خود در یک حماسه‌ای جاودان با ناوچه پیکان در هفتم آذر 1359، در نبردی بی‌امان به دشمن بعثی یورش بردند و نیروی دریایی عراق را تا آخر جنگ از قدرت عمل ساقط کردند. در قسمتی از وصیت نامه وی آمده است: «حیف! یک جان دارم، اگر صدجان داشتم، فدای خلیج همیشه فارس می‌کردم» (اسناد مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس). آخرین نبرد این شهید، یازده روز به طول انجامید و در نبردی بی‌امان، رویاروی خصم زبون و استکبار جهانی ایستاد و با حداقل امکانات موجود و تحریم‌های همه‌جانبه، در مقابل آماج تیرهای دشمن سینه سپر کرد و آنچه در توان داشت، براساس تعهد و وظیفه‌اش به انجام رساند و در نهایت در هفتم آذر 1359 به شهادت رسید (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد ناوچه پیکان؛ مرکز اسناد ایثارگران دفاع مقدس و مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، نیروی انسانی نیروی دریایی ارتش.
+امیریگانه، داریوش، (‌1324) دریاداردوم عرشه نیروی دریایی ارتش. دوازدهم فروردین، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش سپری کرد و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. به دلیل علاقه‌مندی به نظامی‌گری، در 1343 به استخدام نیروی دریایی ارتش در آمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری ارتش با موفقیت سپری کرد و در 1346 به درجه ناوبان‌دومی مفتخر شد. سپس دوره‌های تخصصی و تکمیلی ناوبری را در دانشگاه افسری دریایی پاکستان با موفقیت به اتمام رساند و به میهن عزیز بازگشت. از آذر 1347 تا اسفند 1358 در سِمت‌های مختلف، در نیروی دریایی ارتش مشغول به خدمت بود و دوره‌های مختلفی را پشت سرگذاشت که عبارتند از: آذر 1347 تا آبان 1348 منتقل به ناوگان خلیج فارس و دریای عمان، منطقه یکم دریایی بندر عباس؛ آبان 1348 تا خرداد 1353 منتقل به منطقه دوم دریایی بوشهر ناوگروه پاسیور، افسر ضد زیر دریایی ناو بایندر و افسر راه ناو بایندر؛ خرداد 1353 دوره ضد زیر دریایی در دانشکده افسری دریایی دارتموث انگلستان؛ از دی 1351 تا دی 1357 منتقل به ناوگان خلیج فارس به‌عنوان فرمانده دوم ناو بایندر، فرمانده ناو هریسچی، فرمانده ناو کرکس؛ اسفند سال 1355 تا دی 1357 منتقل به منطقه یکم دریایی بندر عباس به‌عنوان رئیس شعبه زیر دریایی مرکز آموزش ناوگان؛ خرداد 1358 طی دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد در دانشکده ستاد دریایی آمریکا؛ شهریور 1358 تا مرداد 1361 فرمانده دوم ناو پلنگ و فرمانده ناو پلنگ (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی و هجوم همه‌جانبه دشمن بعثی به ایران اسلامی، به همراه دیگر هم‌رزمانش به مقابله با دشمن بعثی پرداختند و در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، شکست دریایی عراق در 67 روز اول جنگ را رقم زدند. در طول دوران دفاع مقد�� در عملیات‌های متعدد دریایی شامل گشت و شناسایی، بازرسی و تفتیش کشتی‌های مشکوک و اسکورت کاروان‌های تجاری و نفت‌کش حضوری مؤثر داشت (گزارش عملیاتی قرارگاه دریایی). اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، برقراری سیادت دریایی و حفظ امنیت خطوط دریانوری و کشتی‌رانی و حراست و حفاظت از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس را در پی داشت. علاوه بر آن از دیگر دستاوردهای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، ناکامی دشمن در ناامن‌کردن دریا و جلوگیری از قطع صادرات نفت و واردات کالاهای مورد نیاز و اساسی کشور بود (سیاری، 1395: 246). در مرداد 1361، به فرماندهی آموزش در دریا ناوگان منصوب و سپس در خرداد 1363 به‌عنوان رئیس ستاد مشترک دریا- ساحل انتصاب یافت. در مرداد 1364، جانشین فرماندهی منطقه یکم و دی 1365 تا مهر 1368، فرماندهی منطقه یکم دریایی بندرعباس را بر عهده داشت و به همراه دیگر فرماندهان نیروی دریایی مسئولیت، هدایت و فرماندهی نبرد در دریا با دشمن بعثی را بر عهده گرفت. وی در طول دوران دفاع مقدس به علت جدیت در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، تشویق شد. در مهر 1364 برحسب شایستگی و لیاقت، به درجه دریاداردومی نائل آمد. دریاداردوم داریوش امیر یگانه در مهر 1368، به ستاد نیروی دریایی ارتش منتقل شد و پس از 25 سال خدمت، در دی 1368 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، دانشنامه عملیات‌های ماندگار نیروی دریایی، تهران: سوره مهر، 1395؛ گزارش‌های عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی، نیروی دریایی ارتش، اسکورت ناوگان تجاری و نفت‌کش‌ها.
+امین‌سرخی، هوشنگ، (1317) در تهران به دنیا آمد (روگرفت شناسنامه). دوران دبستان و اول دبیرستان را در زادگاهش به پایان رساند و جهت ادامه تحصیل، به دبیرستان نظام ارتش رفت. پس از اخذ دیپلم در 1337، وارد دانشکده افسری شد و با گذراندن دوره سه‌ساله آموزش‌های علمی و نظامی، در 1340 با درجه ستوان‌دومی فارغ التحصیل و به یگان تازه‌تأسیس هواپیمایی نیروی زمینی ارتش منتقل شد. دوره مقدماتی پرواز با هواپیما را در 1341، در باشگاه هواپیمایی پایگاه هوایی دوشان‌تپه تهران با موفقیت طی کرد و پس از دریافت گواهی‌نامه خلبانی، جهت طی دوره‌های تکمیلی پرواز، در 1342 به آمریکا رفت و در 1344 پس از بازگشت به ایران، به‌عنوان خلبان هواپیمای سسنا در گردان هوانیروز اصفهان مشغول انجام وظیفه شد. دوره خلبانی، معلم‌خلبانی و خلبان آزمایشی بالگرد ترابری 214 را از 1351 تا 1352 در مرکز آموزش خلبانی اصفهان طی کرد و به پایگاه تازه‌تأسیس هوانیروز مسجد سلیمان انتقال یافت (پرونده خدمتی). وی تا قبل از پیروزی انقلاب، در سِمت‌های فرماندهی گروهان و گردان هجومی انجام وظیفه می‌کرد. بعد از پیروزی انقلاب، به سِمت فرماندهی پایگاه هوانیروز مسجد سلیمان منصوب شد. او در سازماندهی اوضاع خاص پایگاه بعد از پیروزی انقلاب و ارتقای توان رزمی یگان به حد مطلوب، تلاش وافری از خود نشان داد. چند صباحی از پیروزی انقلاب نگذشته بود که منطقه کردستان توسط گروهک‌های ضدانقلاب به آشوب کشیده شد و بالگردهای هوانیروز در گروه‌های رزمی، وارد آن منطقه شدند. با فرمان حضرت امام راحل در خصوص فرونشاندن غائله پاوه؛ اولین گروه از بالگردهای پایگاه مسجد سلیمان به فرماندهی سرهنگ امین‌سرخی، در مرداد ماه سال 1358 به کردستان اعزام شدند و در کنار بالگردهای سایر پایگاه‌های هوانیروز، تا پایان آزاد‌سازی شهرهای آن منطقه از لوث وجود گروهک‌های جدایی‌طلب و ضدانقلاب، حضوری فعال و مؤثر داشتند. با شروع جنگ تحمیلی، ازطرف معاونت عملیات و اطلاعات فرماندهی هوانیروز، مسئولیت اعزام بالگردهای پایگاه‌های اصفهان به خوزستان، به سرهنگ امین‌سرخی سپرده شد. در روز اول جنگ، اولین گروه از بالگردهای اعزامی هوانیروز به اهواز و دزفول، از پایگاه هوانیروز مسجد سلیمان بودند. بالگردهای این پایگاه به فرماندهی سرهنگ امین‌سرخی، در یک ساله اول جنگ در محورهای حمیدیه- سوسنگرد تا تنگه چزابه و از اهواز تا کوشک و طلائیه، در انهدام نیروهای دشمن و جلوگیری از ورود آن‌ها به شهر اهواز و شکست عراقی‌ها در تصرف سوسنگرد در آذر 1359، نقش مؤثری را در آن مقطع زمانی در پشتیبانی از نیروهای ارتش و سپاه پاسداران ایفا کردند. شرکت بالگردهای پایگاه هوانیروز مسجد سلیمان با بیست فروند بالگرد در عملیات طریق‌القدس و آزادی شهر بستان و پشتیبانی از قرارگاه فتح در عملیات فتح‌المبین با 32 فروند بالگرد در اردیبهشت 1361 در منطقه دشت عباس، در زمان تصدی فرماندهی او بود (کریم‌زاده و پایخان، 280). بالگردهای کبرای پایگاه مسجد سلیمان در این عملیات، با انهدام نیروهای زرهی در تنگه رقابیه و شمال ارتفاعات میش‌داغ، زمینه شکست و فرار عراقی‌ها را در این منطقه فراهم کردند (مصاحبه با سرهنگ خلبان هوشنگ امین‌سرخی). نامبرده بعد از عمری مجاهدت و تلاش خستگی‌ناپذیر، در 1368 به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد هوانیروز‌، روگرفت شناسنامه‌، حماسه‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، کریم‌زاده، اردشیر و صفر پایخان، تهران: سوره سبز، 1390؛ اسناد تاریخ شفاهی معارف جنگ، هوانیروز مصاحبه با سرهنگ خلبان هوشنگ امین‌سرخی، 25/8/1395.
+امینیان، منوچهر، (1316- 1386) فرمانده تیپ 1 پیاده بجنورد از لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش. فرزند میرزاکاظم‌آقا و بانو سرور، در دوم خرداد در شهرستان فریمان ديده به جهان گشود (امینیان، 1402: مصاحبه). پس از طی تحصیلات ابتدایی و متوسطه، از دبیرستان نظام در مشهد دیپلم گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1338 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و و در 1341 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. پس از آن برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش پياده شيراز عزیمت کرد و با پایان آن، به تیپ 2 پیاده قوچان منتقل شد و مدت پنج سال به‌عنوان فرمانده گروهان خدمت کرد (سرباز، 1384: 30). دوره عالی رسته پیاده را در مرکز آموزش پیاده شیراز گذارند و از 1353 تا 1357، به‌عنوان فرمانده گردان آموزشی در پادگان عجب‌شیر مشغول خدمت شد. در 1357 با درجه سرهنگ‌دومی به تهران و پس از مدت کوتاهی به تیپ 1 پیاده بجنورد لشکر 77 پیاده خراسان منتقل شد (امینیان، 1402: مصاحبه). مدتی پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در پنجم فروردین 1360 با درجه سرهنگی، به‌عنوان معاون تيپ 1 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان به منطقه عملیاتی آبادان وارد و چهار روز بعد، به فرماندهی آن تیپ منصوب شد و هم‌زمان فرماندهی قرارگاه عملیاتی آبادان و خرمشهر نیز به ایشان واگذار شد (سروری و جاودانی، 1382: 130). به همراه یگان خود در نبردهای میدان تیر آبادان در 25 اردیبهشت 1360 و ثامن‌الائمه (ع) در پنجم مهر 1360 شرکت کرد و موفق به تصرف اهداف واگذاری شد. همچنین در نبردهای طریق‌القدس در هفتم آذر 1360، تنگه چذابه در یکم اسفند 1360، فتح‌المبین در دوم فروردین 1361 و رمضان در 22 تير، هدایت این تیپ را بر عهده داشت (رامین‌نژاد، ج 2، 1391: 84- 121). در 1362 به سِمت معاونت دانشکده مرکز پیاده در شیراز منصوب و پس از چندی به قرارگاه شمال شرق نزاجا در تربت حیدریه منتقل و در محل رکن یکم آن قرارگاه، مشغول به کار شد. مدتی نیز در قرارگاه شمال غرب حضور داشت. در 1367 به علت بیماری فرزندش، با تقاضای شخصی بازنشسته شد. در 1369، به دريافت نشان درجه 3 فتح نائل آمد. در 1384 به همراه دانشجویان دانشگاه افسری ارتش، به اردوی راهیان نور اعزام شد. او در این سفر در مصاحبه‌ای گفته است: عنصر سرباز، کارآمدترین عاملی است که در یک نبرد، کفه پیروز را به‌سود نیروهای خودی پائین می‌آورد. (سرباز، 1384: 28). او بخشی از خاطرات و تحلیل‌های خود را در کتاب خاطرات جنگ منتشر کرد. در 1386 به بیماری سرطان معده مبتلا شد و سرانجام در شهریور همان سال به یاران شهیدش پیوست (سروری، 1390: یادداشت) و در بلوک دوم آرامستان خواجه‌ربیع مشهد به خاک سپرده شد (امینیان، 1402: مصاحبه). مآخذ: امینیان، برزین (فرزند سرتیپ‌دوم منوچهر امینیان)، مصاحبه، مصاحبه‌کننده: رامین رامین‌نژاد، مشهد: 13 تیر 1402؛ سربازان در نگاه پیش‌کسوتان: مصاحبه با سرتیپ‌دوم منوچهر امینیان، نشریه سرباز، شماره 119، 15 تیر 1384؛ رامين‌نژاد، رامين، تاريخ لشكر خراسان، ج 2، مشهد: آهنگ قلم، 1391؛ سروری، روح‌الله، یاداشتی درباره سرتیپ‌دوم منوچهر امینیان (دست‌نویس)، 1390؛ سروری، روح‌الله و ابوالقاسم جاودانی، عمليات ثامن‌الائمه (ع)، تهران: عرشان، 1382.
+امینی، علی، (۱۳۲۲- ۱۳۶۵) شهید، فرمانده گروهان 3 گردان نصر لشکر 23 نیروهای مخصوص نیروی زمینی ارتش. یکم آبان، در روستای میچک از توابع شهرستان ساوه در خانواده‌ای مذهبی چشم به جهان گشود. پدرش دلاور و مادرش ماه‌جمال نادری نام داشتند (کریمی و دیگران: 1). در 1/10/1341، به استخدام ارتش در آمد و پس از یک سال آموزش در آموزشگاه گروهبانی مخابرات، به لشکر 1 پیاده گارد اختصاص یافت. دوره‌ آموزش زبان انگلیسی را در 5/12/1348 به مدت شش ماه در تهران گذراند و دوره تکمیلی شناسایی و نگهداری بی‌سیم‌های ایستگاه ثابت را در 1349 به مدت سه ماه در آمریکا طی کرد. هم‌زمان با خدمت در ارتش، تحصیلات متوسطه را در 1351 در رشته ادبی در تهران به اتمام رساند و در 1/10/1353، دوره یک‌ساله آموزشگاه افسری جزء را طی کرد (پرونده شهادت) و در رسته مخابرات فارغ التحصیل و به‌عنوان فرمانده دسته مخابرات قرارگاه تیپ 1 لشکر 1 پیاده گارد مشغول به خدمت شد (کریمی و دیگران، بی‌تا: 66). 1359 با شروع جنگ تحمیلی، به لشکر 28 پیاده سنندج منتقل شد و حدود پنج ماه در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل (غرب و جنوب)، با منافقین و دشمنان انقلاب و جمهوری اسلامی جنگید (همان: 1). سپس از 1/4/1361، به‌عنوان فرمانده گروهان عملیات پشتیبانی گردان 464 مخابرات لشکر 28 پیاده سنندج منصوب شد (همان: 66). جهت ادامه خدمت، به مرکز آموزش مخابرات منتقل و به علت تجربه و تخصص، در کِسوت استادی در رسته مخابرات مشغول به انجام وظیفه شد (همان: 1). در 1346، با خانم زهرا صادقی ازدواج کرد و از ایشان سه فرزند دختر و یک پسر به یادگار مانده است (پرونده خدمتی). سروان علی امینی در فروردین 1365 و با ادامه عملیات‌های خرابکارانه گروهک‌های منافقین، کومله و دموکرات در غرب کشور و لزوم مقابله و انهدام این دشمنان قسم‌خورده، داوطلبانه به منطقه عملیاتی غرب عزیمت کرد (همان: 1). سپس به‌عنوان فرمانده گروهان 3 گردان نصر لشکر 23 نیروهای مخصوص، مشغول خدمت شد (همان: 72). در 2/3/1365 در منطقه عملیاتی مریوان، در حین سرکشی از سنگرهای یگان تحت امر خود، خودروی او براثر اصابت با مین منهدم شد و به فیض شهادت نائل آمد و به دیدار حق شتافت (سند شماره 43/03/701/90 و پرونده شهادت). پیکر پاکش پس از تشییع باشکوه، در بهشت ‌زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد. شهید علی امینی در فرازی از وصیت نامه خود به همسرشان، خواستار تربیت‌کردن زینب‌وار فرزندان بود و در جایی دیگر می‌گوید: خدا را شکر که به من خونی سرخ عطا نمود تا بتوانم در کربلای خونین ایران آن را نثار دین، مذهب و وطنم نمایم. (همان: 3). مآخذ: کریمی، رضا و دیگران، زندگی‌نامه شهید علی امینی، چ 1، تهران: مرکز آموزش مخابرات، بی‌تا؛ پرونده شهادت، مدیریت مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و اسناد سازمان امور ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+امینی، فضل‌الله، (1332) خلبان هواپیمای اف 4 نیروی هوایی ارتش. یکم خرداد، در اصفهان متولد شد. پس از طی دوره ابتدایی، متوسطه و اخذ مدرک دیپلم طبیعی، داوطلب شرکت در یکی از رسته‌های پروازی دانشکده خلبانی شد و پس از قبولی در معاینات و دیگر آزمون‌های تخصصی، در هفدهم فروردین1351 در رسته ناوبر شکاری پذیرفته شد. پس از طی دوره‌های اولیه نظامی و گذراندن کلاس‌های زبان انگلیسی، به‌منظور طی دوره کنترل اسلحه هواپیمای اف 4 به کشور آمریکا عزیمت کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 31: 354). پس از طی آموزش، در 29 تیر 1356 به اخذ درجه ستوان‌سومی با 32 ماه ارشدیت نائل آمد و در دوم مرداد 1356 به ایران بازگشت و به پایگاه هشتم شکاری اصفهان منتقل شد. به دلیل نیاز مبرم هواپیماهای اف 4 به ناوبر تاکتیکی، در 28 اسفند 1356 به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد. در یکم فروردین 1357، به درجه ستوان‌دومی ارتقا یافت (رمضانی و دیگران، 1399: 179). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت. در یکم آبان 1359، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. دوره معلم‌خلبانی کابین عقب هواپیمای اف 4 را در یکم دی 1359 در پایگاه ششم شکاری بوشهر طی کرد. در 24 خرداد 1360، به پایگاه یکم شکاری منتقل شد. به‌ پاس فعالیت‌های خستگی‌ناپذیر در دفاع مقدس و براساس امریه صادرشده، به دریافت هجده ماه ارشدیت نائل آمد و در یکم بهمن 1361 به درجه سروانی ارتقا یافت (پرونده خدمتی). در طول دفاع مقدس در مأموریت‌های خطیر بسیاری نظیر انتقام در 31 شهریور 1359، جزو اولین دسته‌های پروازی بود که عملیات بمباران در خاکِ عراق را انجام داد. علاوه بر حضور در عملیات فوق؛ در عملیات‌های مروارید، فتح‌المبین و بیت‌المقدس نیز شرکت داشت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7: 288). در یکم مهر 1359 و در موج اوّل عملیات جامع تهاجمی (کمان 99) به پایگاه هوایی شعیبیه و در موج دوم حمله به امالقصر حضور یافت (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 91). در سوم، ششم، هشتم، نهم، هفدهم، 22، 24 و 25، مهر 1359؛ نیروهای لشکر زرهی دشمن را که به‌سوی شرق و به‌قصد محاصره آبادان و تسخیر خرمشهر در حرکت بودند و نیز محورهای شلمچه و حسینیه را زیر آتش و بمباران هوایی خود قرار داد. همچنین در عملیات پشتیبانی نزدیک هوایی و قطع خطوط مواصلاتی دشمن در غرب اهواز و درون خاک عراق، عملیات پشتیبانی هوایی در منطقه پلنو، بمباران منطقه پشت دژ و نیز منطقه دُب‌حردان، مأموریت برونمرزی و قطع خطوط مواصلاتی، انهدام نیروهای دشمن در داخل نخلستانهای بالای خرمشهر، پرواز برونمرزی به‌منظور انهدام عقبه دشمن و انهدام نیروهای دشمن در دوراهی جاده آبادان و اهواز- خرمشهر به‌طرف اهواز شرکت داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 5: 256). متعاقب آن در بیستم مهر 1359، نیروهای دشمن را بندر ام‌القصر، اسکله و ناوچه‌های اوزا بمباران کرد (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 524). بمباران مواضع دشمن در یکم، سوم، چهارم، پنجم، ششم، نهم، یازدهم، 21، 22، 23، 24 و 26 آبان 1359 در پادگان دژ، بلوار جنوب پل خرمشهر، غرب و شرق شلمچه و داخل خاک عراق، بالای سه‌راهی ماهشهر، ایستگاه راه‌آهن که در نتیجه دو خودرو و دو ضدهوایی و یک ماشین تانکر با نفرات مربوطه منهدم شدند؛ از دیگر اقدامات او بود. پادگان دژ خرمشهر، سه ساختمان موازی بلند جهت انهدام نیروهای دشمن در شمال جاده ماهشهر- آبادان، نخلستان‌های غرب کارون و سپس تأسیسات راداری فاو را مورد تهاجم قرار داد که رادار مذکور از بین رفت. انهدام نیروهای دشمن در نخلستان‌های غرب کارون، انهدام نیروهای زرهی و توپخانه دشمن، بمباران هوایی علیه دو مخزن پالایشگاه در بندر نفتی فاو، نیروهای دشمن در غرب آبادان داخل نخلستان‌ها، انهدام توپخانه در محور بصره به فاو، نیروهای دشمن در بندرگاه فاو و تأسیسات الامیه از دیگر نبردهای او به شمار می‌رود (همان، ج 4: 13و 349). در بمباران مواضع دشمن در یازدهم و هجدهم دی 1359 در بین جاده آبادان به اهواز و آبادان به ماهشهر و قطع خطوط مراسلاتی خارج از مرز و انهدام خطوط مواصلاتی دشمن در جنوب غربی جفیر شرکت کرد (همان، ج 6: 132 و 197). در عملیات نصر و توکل نیز مشارکت داشت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 66). سروان امینی در چهارم اردیبهشت 1365، به‌عنوان رئیس دفتر فرماندهی نیروی هوایی ارتش منصوب شد و به درجه سرهنگ‌دومی ارتقا یافت. از یکم بهمن 1366، به‌عنوان جانشین پایگاه پنجم شکاری امیدیه برگزیده شد. در بیستم شهریور 1376، به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا یافت. سرانجام از یکم آبان 1385 به استناد مقررات ماده 110 قانون ارتش، به افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع ساعات پرواز وی تا زمان بازنشستگی، برابر 704 ساعت می‌باشد (رمضانی و دیگران، 1399: 180). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 7، 10و 31 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: دفتر راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3، 4 و 6 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397، 1399؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3 و 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+امینی، محمد‌ابراهیم، (1328- 1365) شهید، فرمانده گردان 243 سوارزرهی لشکر 92 زرهی اهواز نیروی زمینی ارتش. اول اسفند، در تهران زاده شد. پدرش، حسین و مادرش ایران‌دخ�� بابا مانده‌علی نام داشتند و داری یک برادر بود (سند: 1112/م/58). چهار ساله بود که پدرش را از دست داد. در سن شش سالگی، به کودکستان رفت و بعد از آن، وارد دبستان جعفری در میدان محمدیه شد. هم‌كلاس شهید تندگویان بود. در مدرسه، قاری قرآن بود و پیش‌نماز هم‌کلاسی‌هایش می‌شد. در انجام تکالیف مدرسه و تکالیف مذهبی، بسیار کوشا بود. پس از طی دبستان، جهت ادامه تحصیل به مدرسه میرداماد و بعد از آن به مدرسه پهلوی سابق جنب بیمارستان بازرگانان رفت. دبیر ریاضی او در مدرسه مزبور، شهید رجایی بود. در دبیرستان، شاگرد اول شد و در 1348 دیپلم گرفت (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/51- 52). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از قبولی در این آزمون و همچنین انجام معاینات پزشکی و آزمایش ورزش، با شماره شناسایی 48813409، در سیزده مرداد 1348 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست (پرونده خدمتی). دانشکده افسری در آن زمان فاقد مسجد بود. وی و تعدادی دیگر از دانشجویان که نُه نفر بودند، اعلام کردند که جهت برپایی نماز نیاز به مسجد دارند که مسئولان وقت برایشان محلی را به‌عنوانِ نمازخانه آماده کردند (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/52). او در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فرا گرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی مورد نیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت. او در مهر 1351 به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز پیاده شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند را فرا گرفت. پس از پایان دوره مقدماتی، لشکر 77 پیاده خراسان را برای ادامه‌‌ خدمت انتخاب و در مشاغلی همچون فرمانده دسته، گروهان و گردان پیاده خدمت کرد (پرونده خدمتی). در بیست‌ودوم تیر 1357، با دخترخانمی از خاندان مظاهری تهرانی ازدواج كرد که از ایشان، یك فرزند پسر به نام علی‌رضا،‌ متولد بیست‌ودوم اردیبهشت 1359 به یادگار مانده است (تصویر شناسنامه). از یکم مهر 1358، به درجه سروانی نائل آمد (پرونده خدمتی و ماده 1 دستور همگانی شماره 62 ارتش). با آغاز جنگ تحمیلی، به‌عنوان فرمانده گردان در لشکر 92 زرهی اهواز، حضوری فعال داشت. سرانجام وی در شانزدهم مهر 1359 در منطقه نورد اهواز، طی درگیری مستقیم با دشمن بعثی عراق به شهادت رسید (پرونده شهادت). پیکر سرگرد شهید محمدابراهیم امینی با شکوه فراوان در تهران تشییع و در قطعه‌ 24 بهشت‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (گلزار شهدا). مادر شهید می‌گوید: در دوران دبیرستان در دبیرستان میرداماد، با معلمی بزرگوار چون شهید محمدعلی رجایی آشنا شد و در همان زمان، علاقه خاصی به ایشان پیدا کرده و متقابلاً شهید رجایی به او نظر خاصی داشت و او را مورد عنایت خویش قرار می‌داد. زمانی که خبر شهادت فرزندم محمد‌ابراهیم به شهید رجایی که در زمان نخست‌وزیری ایشان بود گفته شد، ایشان مشغول نوشتن حکم بسیار مهمی جهت یکی از نهادهای انقلابی بود و پس از شنیدن این خبر، یک مرتبه متأثر شده و چند لحظه مکث کرده و آیه استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) را قرائت کرد. بالاخره اخلاق شهید رجایی در دوران دانش‌آموزی فرزندم، آن‌چنان تأثیر گذاشته بود که گویا به همدیگر وعده و نوشیدن شربت شهادت را بشارت داده بودند و الحمدلله این وعده تحقق پیدا کرد. (نوید شاهد). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سند: 1112/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 1، تهران: آتشبار، 1394.
+امینی، محمود، (1403-1324)، ناوبر هواپیمای سی 130 و مدرس دانشکده خلبانی. فرزند محمد‌علی، نهم خرداد در تهران متولد شد. دوران تحصيلات ابتدايي و متوسطه خود را در زادگاهش با موفقیت طي نمود و با اخذ ديپلم طبیعی از شانزدهم مهر 1344 وارد دانشکده خلبانی شد. پس از طی دوره سخت نظامجمع، زبان انگلیسی، دروس پایه نظامی و پروازی، دوره آشنایی و پرواز با هواپیمای تی 2 یا هاروارد را تا 29 شهریور 1345 در پایگاه یکم شکاری پشت سر نهاد و از پنجم مهر 1345 جهت طی دوره خلبانی جت به کشور پاکستان اعزام شد. دانشجو امینی در طول آموزش در پایگاه هوایی رسالپور پاکستان به دلیل برخی از مشکلات هنری و احساس پروازی از ادامه دوره باز ماند و سال بعد به کشور بازگشت. به دلیل علاقه به پرواز و انضباط خوب بار دیگر به منظور خلبانی بالگرد به کشور آمریکا اعزام شد که متاسفانه به دلیل ضعف پروازی از ادامه دوره بازماند و لاجرم در رسته آجودانی (نیروی انسانی) وارد آموزشگاه افسری نیروی هوایی شد. پس از طی دوره کوتاه تخصصی از یکم فروردین 1347 با درجه ستوان‌سومی فارغ‌التحصیل و در نیروی انسانی ستاد فرماندهی به خدمت پرداخت. ستوانسوم امینی به دلیل علاقهمندی به حرفه پروازی بار دیگر تغییر رسته داد و با قبولی در آزمون‌هاي ناوبری از یکم مهر 1347 در رسته ناوبری دانشكده خلباني نيروي هوايي پذیرفته شد. ستوانسوم دانشجوی ناوبری امینی دروس زبان و علمی پرواز را با موفقيت پشت سر گذاشت و پس از قبولي در آزمون جامع زبان، از نوزدهم تیر 1348 جهت تكميل دوره ناوبري ترابری به آمريكا عزيمت کرد (پرونده خدمتي). نامبرده دوره چهار ماهه زبان پیشرفته و تخصصی را در پایگاه لَکلَند شهر سانآنتونیویِ تگزاس طی نمود و پس از اخذ دیپلم زبان به‌منظور طی دوره ناوبری هواپیمای ترابری هرکولس سی 130 به پایگاه هوایی مَیتر واقع در شرق ساکرامنتویِ ایالت کالیفرنیا رفت. در آنجا همراه با برنامه ورزشی روزانه، کلاسهای فشرده و پرحجم دروس پروازی را خواند و اولین مرحلة پرواز در این یگان را با هواپیمای تی ۲۹ شروع کرد. آموزشهای پروازی ۳۵۰ ساعت و کلاسهای زمینی بیش از 700 ساعت زمان برد و دوره آموزش کامل پروازهای ناوبری را به‌صورت موفقیت‌آمیز و رتبه ممتاز طی کرد. ستواندوم امینی با پایان دوره در چهارم تیر 1349 به دريافت نشان ناوبری نائل آمد و به ایران مراجعت کرد. پس از بازگشت جهت آموزش ناوبری هواپیمای ترابری سی 130 به پایگاه هفتم ترابری شیراز منتقل گردید. نامبرده از هشتم شهریور 1349 به سِمت ناوبر غیرتاکتیکی و به دلیل سطح مهارت حرفهای بالا در سیاُم آذر 1349 به سِمت ناوبر تاکتیکی هواپیمای سی 130 ارتقا پیدا کرد (هادیان، 1399، ج 7: 264). ستوانیکم امینی در پانزدهم شهریور 1350 به گردان12 ترابری مهرآباد منتقل شد و به دلیل شایستگی از یکم اسفند 1351 به سطح مهارت هنرآموزگاری ارتقا پیدا کرد (هادیان، 1399، ج 1: 204). محمود امینی در مهر 1351 با سرکار خانم دکتر مهین عمادی ازدواج کرد که حاصل آن دو پسر و یک دختر بوده است که هر سه با تحصیلات عالی در رشته پزشکی بسیار خوش درخشیدند. همسر ایشان پس از چندی مسئولیت آزمایشگاه بیمارستان502 ارتش را به عهده گرفت. سروان محمود امینی به عنوان یک ناوبر آزموده با پیروزی انقلاب اسلامی، مأموریتهای خطیری با هواپیمای سی 130 در فرایند اغتشاشات ضدانقلاب در کردستان انجام داد؛ به‌طوری‌که در مأموریت کمکرسانی، حمل افراد و تجهیزات به سنندج و کرمانشاه مشارکت داشت (نمکی و همکاران، 1395، ج 1: 154و 199). او به‌عنوان ناوبر رزمی هواپیمای سی 130 در مأموریتهای گشت و تجسس دریایی نیز مشارکت مینمود که میتوان به انجام پرواز به مدت 100 دقیقه در مسیر جنوبغربی خلیجفارس در 23 خرداد و شناسایی تعداد دو فروند کشتی (یک فروند نفت‌کش و یک فروند تجاری) و مأموریت سوم و هفتم مرداد 1359 همراه با شناسایی شناورهای بیگانه اشاره نمود (همان، 1395، ج 2: 43 تا 142). سرگرد امینی با شروع جنگ تحمیلی علاوه بر پشتیبانی از پایگاههای هوایی، ایستگاههای پدافند و دیگر یگانهای نیروی هوایی و مأموریتهای حساسی در پشتیبانی از جبههها از جمله انتقال نیروهای داوطلب به اهواز و انجام پرواز در فرودگاههای مرزی با وجود رعایت خاموشی انجام داد که میتوان در این مورد به پروازهای انجام شده از دوم مهر در راستای طرح عملیاتی البرز و استمرار پروازها از دوازدهم مهر 1359 استناد نمود (همان، 1396، ج 3: 176 و 290). او در عملیات‌های رزمی، ادوات جنگی و مأموران را به اهواز، دزفول، امیدیه و... منتقل کرد و در مقابل مجروحان را به بیمارستان‌های کشور در کرمان، تبریز، یزد، مشهد، شیراز، اصفهان، ارومیه و... حمل کرد (خلیلی و همکاران، 1398، ج 30: 88 و 132). با توجه به اینکه افسران ناوبر و کنترل اسلحه شکاری از 26 آذر 1359 دانشکده دیده محسوب شدهاند، در این خصوص به دریافت 24 ماه ارشدیت نائل گردید (پرونده خدمتی). او از بیستم دی 1359 به سمت رئیس آموزش و یکنواختی پایگاه یکم ترابری منصوب شد. سرگرد امینی در فرایند عملیاتهای مشترک از جمله ثامنالائمه (ع)، طریقالقدس، فتحالمبین و بیتالمقدس مبادرت به انتقال نیروهای داوطلب به پایگاه دزفول و فرودگاه اهواز و بازگردانیدن مأموران و مجروحان نمود (خلیلی و همکاران، 1398، ج 14: 81). او علاوه بر انجام پروازهای داخلی و انجام مأموریتهای گسترش به پایگاههای دوردست همچون مشهد، کرمان و بندرعباس، در پروازهای ترابری هوایی ایران به مقصد سوریه و انتقال و بازگشت نیروهای اعزامی در برنامهریزی پروازی قرار گرفته است (موسوی و همکاران، 1400، ج 24: 19و 46). سرهنگدوم امینی به‌عنوان ناوبر رزمی در پشتیبانی هوایی اغلب عملیاتهای مشترک نظیر محرم، مسلمبن عقیل (ع)، والفجر مقدماتی، والفجر1 تا والفجر4 پرواز نمود. به دلیل همکاری چشمگیر و پشتیبانی از یگانهای زمینی همراه با تنظیم برنامههای آموزشی و انجام مطلوب وظائف ازطرف ستاد فرماندهی نیروی هوایی طبق ماده2 دستور 4865 مورد تشوی�� و تقدیر قرار گرفت و به دلیل جدیت در امور عملیاتی و جنگی به دو ماه و دوازده روز ارشدیت در ترفیع مفتخر شد (پرونده خدمتی). نامبرده از 29 خرداد 1363 به سمت رئیس شعبه ارزیابی عملیات دایره یکنواختی مدیریت آموزش عملیاتی ستاد فرماندهی نیروی هوایی منتقل و همزمان در دیگر عملیاتها از جمله بدر مشارکت داشت و ضمن ترابری مأموران و مجروحان همچنین در جابهجایی ادوات نظامی ازجمله گسترش سایت‌های موشکی هاگ از پایگاه‌های هوایی به مناطق نبرد نقش مؤثری ایفا کرد و همزمان به تربیت ناوبران جوان همت گماشت و در این خصوص در دستور 5433 ماده2 ستاد نیروی هوایی بار دیگر مورد تشویق قرار گرفت (خلیلی و همکاران، 1398، ج 18: 64) و (خلیلی و همکاران، 1398، ج 19: 83). او در عملیاتهای والفجر8 تا مرصاد مشارکت داشت و به درجه سرتیپدومی مفتخر شد (همان، ج 23: 70). سرتیپدوم امینی پس از پایان دفاع مقدس به علت عارضه و حمله قلبی از رده پروازی کنار گذاشته شد و با صلاحدید شورای عالی پزشکی نظامی، از سوم فروردین 1372 جهت درمان و عمل باز قلبی به کشور سوئیس اعزام شد و پس از بازگشت به استناد بند ج ماده 108 قانون ارتش به افتخار بازنشستگی نائل آمد و تا این زمان 2680 ساعت پرواز داشته است (پرونده عمومی). سرتیپدوم امینی سرانجام در چهاردهم فروردین 1403 در اثر عارضه قلبی دیده از جهان فرو بست و با تشریفات نظامی و مشارکت جمعی از پیشکسوتان در قطعه خلبانان بهشت زهرا (س) در تهران به خاک سپرده شد. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و همکاران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 14، 18، 19، 23 و 30، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، سیداسماعیل و همکاران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 24، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1400؛ نمکی، علیرضا و همکاران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 1 و 2، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش،  1395؛ نمکی، علیرضا و همکاران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، ج ۱، تاریخچه فعالیتهای منطقه هوایی مهرآباد و آشیانه عقابها، ج 7، تاریخچه فعالیتهای منطقه هوایی شیراز، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+امینی‌نسب، مهیار، (1343) خلبان هواپیمای اف 14 نیروی هوایی ارتش. فرزند احمد، سی‌ام خرداد در تبریز متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم تجربی، در اول مرداد 1361 به دانشکده افسری پیوست و در سال بعد پس از سه ماه حضور در در منطقه دشت عباس و گیلان‌غرب، به دلیل علاقه به حرفه خلبانی جت با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در اول دی 1362 به دانشکده پرواز نیروی هوایی راه یافت. دروس زبان و آکادمیک پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و پرواز مقدماتی را با هواپیمای بونانزا در دانشکده خلبانی در بیستم اسفند ۱۳۶۳ به اتمام رساند. دوره آموزشی خلبانی جت را از یکم اردیبهشت ۱۳۶۴ در دانشکده خلبانی مستقر در پایگاه هشتم شکاری اصفهان با هواپیمای پی.‌سی 7 آغاز کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور و دریافت نشان خلبانی در اول آبان 1365، به‌منظور ادامه آموزش رزمی در کابین عقب هواپیمای اف ۱۴، از دهم آبان ۱۳۶۵ به گردان ۸۱ شکاری مستقر در اصفهان منتقل شد. دوره آموزشی کابین عقب هواپیمای اف ۱۴ در 27 مرداد ۱۳۶۶ با رتبه مم��از پایان‌ یافت و در پایگاه هشتم شکاری به خدمت ادامه داد (پرونده خدمتی). ستواندوم امینینسب به دلیل برخورداری از دانش و مهارتهای بالای پروازی، ابتدا از شهریور در مأموریتهای گشت رزمی هوایی پایگاه مشارکت کرد. در 31 شهریور 1366، در مأموریت پرواز جمع رژه هوایی 21 فروندی به مناسبت سالگرد جنگ تحمیلی با سروان جعفر بهادران حضور پیدا کرد (دفتر پرواز معاونت عملیاتی پایگاه هشتم). سپس جهت حراست از خارک و اسکورت شناورهای نفتی، به‌تواتر به پایگاه ششم شکاری بوشهر مأمور شد و اولین پرواز خود در جنگ نفتکشها را در هشتم آذر 1366 تجربه کرد و حتی در 29 اسفند همان سال در مأموریت حمایت از نفت‌کش‌ها، یک فروند هواپیمای اف 14 به خلبانی حسین خلیلی و مهیار امینی‌نسب در 12:20 از جنوب غرب بوشهر به‌صورت تندخیز یا اسکرامبل به پرواز در آمدند و دقایقی پس از برخاستن، در ارتفاع 2000 پایی سمت 270 درجه، بعد از چند مایل به دستور رادار، به سمت 220 درجه گردش کردند و در این موقعیت، دو هدفِ داده بلافاصله در رادار هواپیما ظاهر شدند. سمت هدفها، سی درجه متغیر و سرعت آن‌ها، بالای پانصد نات در ارتفاع پائین بود. خلبانان در هفت مایلی، مبادرت به شلیک اولین موشک اسپارو و در چهار مایلی نیز دومین موشک اسپارو را به‌سوی هدف شلیک کردند که انفجار شدیدی همراه با دود سیاه در پیش رو مشاهده شد و سرنگونی حداقل یک فروند از هواپیماهای دشمن مورد تأیید قرار گرفت. در این اثنا بعد از چند لحظه، رادار بوشهر اعلام کرد که به دلیل اصابت موشک ضد تشعشع، غیر عملیاتی شده و هواپیمای خودی پس از اتمام مأموریت، به‌سلامت در پایگاه فرود آمد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 23: 76). او تا پایان دفاع مقدس، داوطلبانه در کلیه مأموریتها محوله شرکت داشت و آخرین پرواز رزمی خود را در 28 مرداد 1368 به مدت سه ساعت و چهل دقیقه با سروان والی اویسی انجام داد و پس از آن به دلیل شایستگیهای پروازی و اخلاقی، از یازدهم شهریور ۱۳۶۸ جهت طی دوره هنرآموزگاری هواپیمای پی. سی7، به دانشکده خلبانی عزیمت کرد و موفق شد دوره مذکور را در چهاردهم تیر ۱۳۶۹ به پایان برساند و به‌عنوان هنرآموزگار در گردان آموزشی هواپیمای مزبور به خدمت ادامه دهد. ستوان‌یکم امینی‌نسب دو سال بعد، بار دیگر برای طی دوره کابین جلوی هواپیمای اف 14، به گردان 82 شکاری بازگشت و پس از طی دوره و انجام الزامات اولیه، از ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۰ به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد. سروان امینینسب دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۱۴ را در ۲۳ مرداد ۱۳۷۵ با موفقیت به اتمام رساند. سرهنگ‌دوم امینی‌نسب از پنجم تیر ۱۳۸۰، به سِمت رئیس دایره یکنواختی و آموزش معاونت عملیات پایگاه ششم شکاری بوشهر منصوب شد. از یکم خرداد ۱۳۸۲ جهت پرواز با هواپیمای بوئینگ ۷۴۷، به منطقه هوایی مهرآباد منتقل‌ و موفق شد دوره مذکور را در ششم آبان ۱۳۸۳ به پایان رساند و ابتدا به‌عنوان خلبان دوم و از ۲4 دی ۱۳۸۶، به خلبان‌یکمی هواپیمای مزبور ارتقا یافت و هم‌زمان به ‌سِمت معاون عملیاتی تیپ ترابری فرماندهی منطقه هوایی مهرآباد منصوب شد. از ششم مهر ۱۳۸۸، در سطح مهارت سوخت‌رسانی با هواپیمای تانکر 747 ارتقا پیدا کرد. سرهنگ امینینسب از هفدهم دی ۱۳۹۱، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد و ابتدا بهعنوان مدیر عملیات هواپیمایی تجاری اترک و پس از چند سال، به‌عنوان کاپیتان هواپیمایی معراج برگزیده شد و تاکنون در آن شرکت به خدمت مشغول میباشد و مجموع پرواز او در نیروی هوایی، ۳۴۸۷ ساعت پرواز بود. (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیاتی، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ دفتر پروازهای روزانه معاونت عملیاتی پایگاه هشتم شکاری؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 23، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+ان.جی.ال 500، پدافند از تأسیسات تفکیک میعانات گازی. این مرکز با ظرفیت دریافت گاز ترش از میدان‌های نفتی مارون و تفکیک میعانات گازی به میزان سه میلیون بشکه در شبانه‌روز و ارسال به پالایشگاه گاز مایع مارون، یکی از مهم‌ترین کارخانه‌های گاز کشور است. تأسیسات ان.‌جی.‌ال 500 در چهل کیلومتری غرب شهر امیدیه در محدوده زمینی به ابعاد 200×250 متر در 1350، احداث شد و مورد بهره‌برداری قرارگرفت. یکی از راهبرد‌های دشمن در طول دفاع مقدس، انهدام مناطق نفت‌خیز با توجه به در دسترس‌بودن و تأثیر هریک از این مناطق در شبکه صادرات نفتی و در نتیجه محدود‌کردن منابع اقتصاد کشور بود (معاونت طرح و تحقیقات، ۱۳۸۲: 119). چهار قبضه توپ 5/14 میلی‌متری، شش قبضه توپ 23 میلی‌متری و یک رسد سامانه اسکای گارد در طول جنگ تحمیلی، در پیرامون این تأسیسات مستقر بودند و مأموریت دفاع هوایی ارتفاع پست آن را انجام می‌دادند. این تأسیسات با توجه به موقعیت آن، بارها مورد حمله هواپیماهای دشمن قرار گرفت و تعدادی از کارکنان این شرکت شهید و مجروح شدند؛ ولی مراکز حساس آن ازجمله توربین، کمپرسور و اتاق کنترل، آسیب ندیدند و تا پایان جنگ تحمیلی، در شبکه گازرسانی قرار داشتند (همان: 119). یک فروند هواپیمای دشمن از نوع میراژ اف 1 در ساعت 08:36 روز نوزدهم مرداد 1366، از سمت 4250، به این تأسیسات حمله کرد و علی‌رغم عدم هشدار قبلی و سفید‌بودن وضعیت‌، توپ‌های مربوط به سامانه اسکای گارد و 23 میلی‌متری علیه هواپیماهای مهاجم آتش ‌گشودند؛ با وجود این هواپیمای دشمن، تأسیسات مذکور را بمباران کرد و طی آن، یکی از کارکنان شرکت نفت به شهادت رسید و چهار نفر مجروح ‌شدند. البته خسارت بسیار کمی نیز به تأسیسات وارد آمد. در این درگیری، سامانه اسکای گارد و توپ‌های 23 میلی‌متری مستقر در تأسیسات، به‌ترتیب 35 تیر و ۱۲۳ تیر علیه هواپیمای دشمن شلیک کردند. این مرکز در ارتفاع متوسط تحت پوشش آتشبار هاک مستقر در رامشیر و همچنین تحت حمایت شبکه مرکز فرماندهی و کنترل گروه پدافند هوایی امیدیه از طریق جنگنده‌های طرح پدافند که تحت نام گشت هوایی استفاده می‌شدند، قرار داشت (سعیدمهر: 48، ۱۳۷۷). فرماندهی و کنترل جنگ‌افزارهای پیرامون این تأسیسات، به پاسگاه فرماندهی ارتفاع کم کارخانه و سپس به پاسگاه فرماندهی گروه امیدیه مستقر در پایگاه پنجم شکاری متصل بود که اطلاعات خود را از ایستگاه رادار بهبهان دریافت می‌کرد (معاونت طرح و تحقیقات، 1382: 121). فعالیت شبکه کنترل و فرماندهی از 01/11/1362 تا 30/11/1362 در دفاع هوایی از مناطق نفت‌خیز و عملیاتی که در این مقطع در حال اجرا در مناطق جنگی بود، به شرح ذیل است: 190 پرانه پرواز تندخیز (اسکرامبل)‌، 536 پرانه پرواز گشت هوایی و کشف و شناسایی 137 فروند هواپیمای متجاوز دشمن که قصد حمله به تأسیسات و اماکن حساس و حیاتی کشور را داشتند (رخت‌افکن، 139۸: 109). مواضع گسترش‌‌یافته در تأسیسات ان.‌جی.‌ال 500، تحت امر آتشبار دوم گردان اسکای گارد و گردان 55 کمیل گروه پدافند هوایی امیدیه بود. از فرماندهان ش��خص گردان در طول دفاع مقدس؛ سرگرد عزیز فریضه، سرگرد محمد رسولی، سرگرد جمشید عسکری و فرمانده آتشبار آن، ستوان قدرت جلیل‌وند و از افسران عملیات نیز ستوان سیدمرتضی کوشکی و ستوان فردین نسایی و ستوان محسن صادقی را می‌توان نام برد (موزه و تاریخ‌نگاری). مآخذ: اسناد موزه و تارخ نگاری نیروی پدافند هوایی، تاریخچه گروه پدافند هوایی امیدیه؛ رخت‌افکن، علی، گسترش و جابه‌جایی جنگ‌افزار و تجهیزات پدافند هوایی، تهران: نیروی پدافند هوایی، ۱۳۹۸؛ سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 7، تهران: نیروی هوایی، 1377؛ غلامی، برات‌علی، پدافند هوایی، گسترش‌های دفاع مقدس، تهران: ایران سبز، ۱۳۹۹؛ معاونت طرح و تحقیقات، طرح جامع پدافند هوایی کشور، شناسنامه مراکز حساس و حیاتی وزارت نفت، ج ۲، تهران: قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص)، ۱۳۸۲.
+آن دیگری، این کتاب قصه‌های خواندنی و واقعی از گروه‌های پشتیبانی و تدارکاتی است که توسط سرکار خانم مریم قاسمی تدوین و در ۵۴ صفحه با شمارگان 4000 نسخه، در زمستان ۱۳۹۲ توسط انتشارات سوره سبز چاپ و منتشر شده است. در صفحه 7 در مبحث ستاره شب آمده است: سروان مسعودی در حال حرف‌زدن با بی‌سیم است. نورالدین احترام نظامی می‌دهد، حس می‌کند سروان نگاهش را از او می‌دزدد. صدای عباس، پسر عمویش را از آن‌سوی بی‌سیم می‌شناسد. آهسته می‌پرسد چیزی شده؟ سروان با حرکت دست اشاره می‌کند که هیچی و ادامه می‌دهد. باشه گروهبان! من به جناب سرهنگ اطلاع می‌دهم و تماس را قطع می‌کند. چیزی شده جناب سروان؟ مربوط به گروهبان اعتمادیه؟ سروان با خودش فکر می‌کند آخرش که می‌فهمد. گروهبان کمی مکث می‌کند. میگن که اگه تا فردا نیروی جدید و مهمات بهشون نرسه، محاصره می‌شن و غم آوار می‌شود روی دل نورالدین. جناب سروان! می‌شه امکانات رسوند. ان‌شاءالله. نورالدین از سنگر بیرون می‌آید. فکر عباس روی قلبش سنگینی می‌کند. محسن هم‌سنگری‌اش به طرفش می‌آید. سلام. چی شده؟ از گروهبان خبر گرفتی؟ نورالدین از از ناراحتی به‌زور دهانش را باز می‌کند. آره. فکر می‌کنم محاصره شدند. مآخذ: قاسمی، مریم، آن دیگری، تهران: سوره سبز، 1392.
+آن روزهای حماسه، این کتاب، براساس خاطرات سرتیپ‌دوم رضا صبوری‌زاده توسط آقای محمدتقی مختار ملکی در 150 صفحه تهیه و تدوین و با شمارگان هزار جلد، توسط نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران در 1378 چاپ و منتشر شده است. سرتیپ‌دوم صبوری‌زاده در نهم آبان 1323 در زابل دیده به جهان هستی گشود. پس از اخذ دیپلم، در یکم مرداد 1342 وارد دانشکده افسری شد. او در طول خدمت موفق به گذراندن دوره‌های مقدماتی و عالی رسته‌ای پیاده، رنجر (تکاور)، کوهستان، چتربازی، زندگی در شرایط سخت شده و دوره‌ فرماندهی و ستاد را نیز در دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش طی کرده است. به مدت 120 ماه در مناطق عملیاتی به انجام وظیفه مشغول بوده و در نبردهای طریق‌القدس، فتح‌المبین، آزادسازی خرمشهر، والفجر 4، میمک، مسلم‌بن عقیل، کربلای 6 و مرصاد و ... حضور مؤثر داشته است. کتاب مذکور، در حقیقت بیان رشادت‌ها و جان‌فشانی‌های مردانی است که با عزت، شرافت و سربلندی در راه حریت، آزادی و عقیده الهی خود، آگاهانه و شجاعانه جنگیدند و جان ارزشمند خود را تقدیم انقلاب کردند. در سال‌های دفاع مقدس، کرانه‌های نیلگون و مواج دریا، زمین‌های سرد و گرم صعب العبور و بلندای سپهر، جولانگاه جان‌بر‌کفان ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که با آتش عشق میهن، در راه پاسداری از مرزهای نظام مقدس و همیشه سرفراز جمهوری اسلامی ایران، شعله خشم امت انقلابی ایران را در قالب بمب‌ها و گلوله‌های آتشین بر سر دشمن زبون فرو ریختند و سنگرهای کفر را در هم نوردیدند. در بخش نخستین این کتاب چنین می‌خوانیم: اوایل تابستان 1361 بود و یگان ما در منطقه عمومی بستان و تنگه چذابه استقرار داشت. هرروز که می‌گذشت هوا گرم‌تر می‌شد، گرمایی که در آن سرزمین تفتیده، بسیار سخت و آزاردهنده بود. ناگهان به ما دستور دادند که هر چه سریع‌تر به منطقه کوشک عزیمت کنیم، تنها 24 ساعت فرصت داشتیم تا در محل جدید مستقر شویم. فرازی دیگری از کتاب آن روزهای حماسه را به نظاره می‌نشینیم: پائیز 1362 در راه بود. کم‌کم از شدت گرمای مناطق جنوب کشور کاسته می‌شد تا جای خود را به هوایی معتدل‌تر بدهد. در همین هنگام به یگان تحت امرم، مأموریت داده شد تا هرچه زود‌تر به مناطق عملیاتی شمال غرب کشور عزیمت کنیم. طولی نکشید که بار و بنه را جمع کرده و راهی محل مأموریت جدید شدیم. هم‌زمان با ورود یگان ما به منطقه شمال غرب، زمزمه قریب‌الوقوع بودن یک عملیات گسترده نیز به گوش می‌رسید و همه چیز نشان از شروع این عملیات بزرگ می‌داد. ما نیز همانند سایر یگان‌های در خط برابر دستورهای صادره، خود را برای شرکت در عملیات احتمالی آماده می‌کردیم. مآخذ: مختار ملکی، محمدتقی، تهران: نشر آجا، 1378.
+آن روی سکه، جلد 71 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته احمد کریمی از فرماندهان جنگ است که در آبان 1389 نوشته شده و در آن، به حوادث جنگ تحمیلی در تیر 1365 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشاریافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب توسط سرهنگ پیاده ستاد محمد مطواعی، ویراستاری شده است. صدام در اظهاراتش به محروم‌شدن از آب‌هاي خليج فارس تصريح کرد و به فرماندهان خود دستور داد كه با تأسي از استراتژي دفاع متحرك در سراسر مناطق عملياتي، عمليات محدودي را اجرا و موجبات درگير‌شدن با نيروهاي مدافع ايران را فراهم کنند تا به نوعي از سازماندهي و تجهيز حدود پانصد گردان بسيج براي اجراي عمليات سرنوشت‌ساز جلوگيري شود. تلاش سردمداران عراق با توسل به استراتژي دفاع متحرك براي خارج‌كردن ارتش عراق از ورطه‌ نابودي، با صلابت و بالندگي رزمندگان ايران در آزادي مهران بي‌نتيجه ‌ماند و روي ديگر سكه بر جهانيان هويدا شد. رزمندگان ایران اسلامی در اين راستا در 22:30 دهم تير 1365، عمليات كربلاي 1 را با رمز يا ابوالفضل‌العباس (ع) ادركني به‌منظور آزادسازي مهران آغاز کردند. رزمندگان ما در اين نبرد سنگين كه چند روز به طول انجاميد، شهر مهران و مناطق مجاور آن در حدود 175 کیلومتر مربع و ارتفاعات قلاویزان را آزاد كردند. در اين عمليات، چند تيپ پياده و زرهي از عراق منهدم شد و تعدادي از آن ادوات نيز به غنيمت رزمندگان ایران اسلامی در آمد و 1210 تن از افراد ارتش عراق، اسیر و حدود 10000 نفر از آنان نیز کشته و يا زخمي شدند. امام خمینی در 28/4/1365 به فرمانده‌هان ارتش و سپاه ‌فرمودند: اين نباشد كه من ارتشى هستم يا سپاهى هستم، من بسيجى هستم. همه احساس اين را كنيد كه ما خدمت‌گزار اسلاميم. وقتى بنا شد همه خدمت‌گزار اسلام باشيد، اختلاف ديگر پيش نمى‌آيد. شما بدانيد كه اگر تمام انبيا عليهم‌السلام در يك عصر مجتمع مى‌شدند، هيچ اختلافى نداشتند. اختلاف براى اين است كه انسان، هر كسى مى‌خواهد پيش خودش، براى خودش ‍ يك كارى انجام بدهد. هر اختلافى از هواى نفس پيدا مى‌شود». کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ: کریمی، احمد، آن روی سکه، تقویم تاریخ مقدس، ج 71، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+آن سوی پل، این کتاب که به شرح زندگی و حماسه‌ها و شهادت سرلشکر شهید غلام‌رضا مخبری می‌پردازد، توسط خانم آذر ایرانی در 184 صفحه تدوین و برای بار اول با شمارگان 500 نسخه در 1399 و در مرحله دوم با همان تعداد، در 1400 چاپ و منتشر شده و در دست علاقه‌مندان قرار گرفته است. همچنین نسخه صوتی این کتاب نیز تهیه و توسط آقای پارسا حداد و خانم فروغ انصاری، روایت شده و در دسترس است. اهم سرفصل‌های این کتاب به این شرح می‌باشد: ورود به جبهه جنوب، منطقه رقابیه به نقل از سروان علی برگ‌بیدی، آغاز عملیات طریق‌القدس به نقل از سروان علی‌اصغر بخشی، آزادسازی بستان به نقل از سرهنگ محمد حیدریان، شب عملیات طریق‌القدس به نقل از علی عطوفی، چذابه به نقل از سرهنگ محمد حیدریان، کوشک و چذابه به نقل از سروان علی‌اصغر بخشی و خاطراتی به نقل از همسر و برادر شهید. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: سرلشکر شهید غلام‌رضا مخبری یکی از صدها و یا هزاران رادمردی است که در لباس مقدس ارتش در همان روزهای ابتدای جنگ که سِمت فرماندهی گردان 125 زنجان لشکر 16 زرهی قزوین را بر عهده داشت، خودش و سربازانش را به جبهه جنوب رساند و با تدابیر هوشمندانه و موفق خود توانست عملیات‌های درخشانی ازجمله فتح و آزادسازی بستان را در عملیات کلیدی و مهم طریق‌القدس در کارنامه خود به ثبت برساند. برای نوشتن در مورد چنین شخصیتی، تنها می‌توان دست به دامان واژهایی همچون شجاعت، ایثار، جوانمردی و درایت شد. مردی که پس از حضور چندماهه در مهاباد، به جنوب رفت و دشمن را در سابله ناامید کرد و با یارانش، نخستین کسانی بودند که پس از یک سال اشغال، فاتحانه در بستان قدم گذاشتند. همان یک گردان در چذابه، ده شبانه‌روز در برابر دوازده گردان عراقی مقاومت کرد؛ ولی هرگز اجازه نداد یک وجب از خاکش کشورش، به زیر پوتین سربازان دشمن برود. او مدبرانه در چذابه و بستان، جنگید و سربلند نزد فرمانده کل قوا آمد و با صدایی که امواج پیروزی در آن موج می‌زد، عرض کرد: حضرت امام! اطمینان داشته باشید که تا لحظه‌ای که نیروی ایمان و خون در رگ‌های جوانان وطن در جریان است؛ نه‌تنها صدام، بلکه هیچ‌یک از مزدورانی که بخواهند چشم خود را به‌سوی خاک ایران بدوزند، زنده نخواهند ماند. مآخذ: ایرانی، آذر، آن سوی پل، چ 2، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1400.
+آن‌سوی تنهایی، این کتاب، نگاهی بر زندگی شهید ایرج رستمی دارد و توسط علی‌رضا اسفندیاری در ۳05 صفحه نوشته شده است. کتاب مذکور با شمارگان هزار جلد، توسط انتشارات آتشبار در ۱۴۰۱ چاپ و منتشر شده است. کتاب دارای ۲۴ فصل کلی می‌باشد. مؤلف در صفحه ۲۱۲ به نقل از خانم حجازی همسر شهید ایرج رستمی می‌نویسد: صبح روز ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ بود که صدای زنگ تلفن بلند شد. صدایی که تا هزار سال دیگر همیشه در گوشم می‌پیچید. صدایی که زندگی من و سرنوشت بچه‌هایم را از همان لحظه که تلفن را برداشتم، تغییر داد. ساعت حدود هشت صبح بود که تلفن خانه‌ پدری زنگ خورد و وقتی گوشی را برداشتم، شنیدم آقای خواجه‌محمود که یکی از دوستان صمیمی همسرم بود، پشت خط تلفن است. آقای خواجه‌محمود هم افسر ارتش بود و در نیروی هوایی کار می‌کرد. با شروع جنگ تحمیلی، ازطرف وزارت دفاع به جبهه اعزام شده بود و در شهر اهواز مسئول تدارکات بود. بعد از یک سلام و احوال‌پرسی سرد و بسیار کوتاه، آقای خواجه‌محمود گفت: «ایرج زخمی شده و حالا در اتاق عمل است.» حس کردم زمان و قلبم هر دو در همان لحظه ایستادند. نفس‌هایم به‌زور از سینه بیرون می‌آمد؛ اما در همان حال خراب، سعی کردم اصرار کنم تا ببینم حال ایرج چطور است و از چه ناحیه‌ای زخمی شده است. دوست همسرم چیزی نگفت و با همان لحن سرد و کلمات کوتاه گفت: خودتان بیائید، متوجه می‌شوید. مکالمه‌ کوتاهی بود و فقط در هنگام خداحافظی گفت: باید صبور باشید؛ چون روزهای سختی در پیش است. همان لحظه تقریباً متوجه شدم که همسرم ایرج رستمی شهید شده است. چند ساعت بعد آقای خواجه‌محمود دوباره تماس گرفت و گفت: هماهنگ کردم که شما با یک هواپیمای سی ۱۳۰ از پایگاه نیروی هوایی شیراز حرکت کنید و امروز بعد‌ازظهر به تهران بیائید. حالا مدام زنگ خانه پدری به صدا در می‌آمد و فامیل‌ها یکی پس از دیگری به دیدن ما می‌آمدند. گویا خبر شهادت ایرج رستمی به‌سرعت پخش شده بود و برای تسلیت گفتن به دیدار ما آمده بودند. مآخذ: اسفندیاری، علی‌رضا، آن‌سوی تنهایی، تهران: آتشبار، 1401.
+آنابلا و سوکس، عملیات تجسس و نجات دو فروند کشتی. این عملیات از صبح روز 21/10/1360، با هدف اسکورت 28 فروند کشتی تجاری شامل ده فروند از بوشهر به‌مقصد بندر امام و هجده فروند از بندر امام به‌مقصد بندر بوشهر آغاز شد. منطقه عملیات ازنظر جغرافیایی، در شمال خلیج ‌فارس و کانال خورموسی قرار داشت (برآورد وضعیت عملیاتی تاریخ 24/10/1360). اقدامات آماده‌سازی عمليات: عملیات آمادگی برای اسکورت کاروان براساس دستور رزمی اژدر 2، انجام شد و نیروهای شرکت‌کننده، در جلسه توجیهی شرکت و هماهنگی‌های لازم به عمل آمد. سازمان رزم دشمن: یگان‌های پروازی شامل بالگردهای سوپرفرلئون مجهز به موشک ای.ام 39 و هواپیماهای میراژ و میگ مجهز به موشک، راکت و بمب و انواع مین، موشک سطح‌به‌سطح، یگان‌های شناور اوزا. موانع و مواضع دشمن: برتری هوایی، برخورداری از پست شنود قوی و کنترل مدارهای ارتباطی هواپیمای پوشش در هدف‌یابی و درگیرنمودن یگان‌های پروازی و کفایت کافی برای حمله به کشتی‌های کاروان‌. طراحي عمليات و مانور نيروهاي خودي: عملیات براساس دستور رزمی اژدر 2 طراحی شد و نیروی رزمی 421 با استفاده از نیروهای خودی، کاروان ورودی و خروجی به‌/ از بندر امام را در مورخه 21/1/60 اسکورت کرد. سازمان نیروهای خودی شامل نیروی دریایی ارتش: استقرار یگان‌های شناور شامل ناو، ناوچه‌های موشک‌انداز و ناوچه‌های 65 پایی در موقعیت‌های تعیین‌شده برای تأمین پوشش سطحی (کشتی‌های کاروان، جزیره خارک، سکوها)، گروه ویژه دریایی با قایق‌های تندروی مجهز به سلاح ضدهوایی برای دفاع ضد موشکی، عملیات ویژه پرتاب چف، بالگردها و هواناو برای پشتیبانی رزمی و خدمات رزمی شامل تجسس و نجات و امدادرسانی، شنود و شناسایی. نیروی زمینی ارتش: گروه خمپاره‌انداز، بالگردهای کبرا، گروه توپخانه. نیروی هوایی ارتش: سایت امیدیه، هواپیمای اف 4، پوشش هوایی، هواپیمای خفاش و همچنین قایق‌های تجسس و نجات و یدک‌کش از اداره بندر و کشتی‌رانی. شرح عمليات: از 09:00 روز اسکورت، فعالیت‌ یگان‌های پروازی دشمن شروع و به‌تدریج به تعداد هواپیماها و بالگردهای دشمن در منطقه افزوده شد و تا 17:00 همان روز ادامه پیدا کرد؛ به‌طوری‌که تعداد پروازهای هواپیماهای دشمن بر اساس اطلاعات منابع مختلف، 137 پرانه و پروازهای بالگرد، 29 پرانه گزارش شد. کشتی آنابلا از کشتی‌های خروجی، در 10:03 مورد اصابت قرار گرفت و با توجه به اینکه دارای محموله‌ای نبود، با صدمات جزیی توانست به راه خود ادامه دهد و از منطقه دور شود. کشتی کُره‌ای سوکس نیز که از کشتی‌های خروجی و خالی بود، در 10:36 مورد اصابت قرار گرفت و طی آن، یک سوراخ به قطر نیم متر در سمت راست و انفجار و آتش‌سوزی در قسمت موتورخانه به وجود آمد (سند 601024069، ص 2). این کشتی بلافاصله مورد اصابت مجدد قرار گرفت که این اصابت، در سمت پنل پل فرماندهی بود. پس از انفجار، عملیات امداد و تجسس و نجات توسط دو فروند ناوچه 65 پایی، یک فروند لنچ و دو فروند یدک‌کش و یک فروند هواناو آغاز شد و بیست خدمه، یک راهنما، دو زخمی و یک جسد تخلیه شدند و با استفاده از یک فروند یدک‌کش، کشتی یادشده از منطقه دور و در فاصله چهار مایلی شرق بویه شماره 10 به لنگر برده شد. با شدت‌گرفتن آتش‌سوزی، احتمال نجات کشتی و تخلیه دو نفر میسر نشد. جزیره خارک و پدافند مستقر در سبزآباد در 15:00‌، وجود یک شئ نورانی را در آسمان گزارش دادند. طبق گزارش جزیره خارک، پدافند زمین‌به‌هوا موشک را در سمت 255 با مسیر تقریبی 65 درجه رؤیت کرد و سپس در 15:15 در بالای اسکله تی انفجاری گزارش شد که بین اسکله تی و بویه فلات قاره در آب منفجر شده است. در شرق جزیره نیز یک شئ نورانی به‌وسیلۀ یدکش رعنا گزارش شد که آن‌هم در آب سقوط کرد. هم‌زمان در 14:52 در حدود بندر فاو، چهار فروند جنگنده عراقی از شمال و جنوب به‌وسیله برج‌های عراقی گزارش شدند و در 15:00، ترمینال‌های البکر و الامیه، آن‌ها را از شرق به غرب اعلام کردند. این هواپیماها توسط بالگرد خودی در شرق ترمینال‌ها نیز گزارش شدند. درضمن هواپیماهای اف 14 جهت سوخت‌گیری، منطقه را از 14:51 ترک کردند و ازاین‌رو پایگاه ششم شکاری به علت خالی‌بودن منطقه، در 15:07 تصمیم به پرواز هواپیمای اف 4 گرفت. با بررسی وضعیت منطقه و شواهد سوانح، علت صدمات وارده به این دو کشتی می‌تواند براثر اصابت موشک پرتاب‌شونده به‌وسیلۀ بالگرد سوپرفرلئون (موشک ای.ام 39) و یا به‌وسیلۀ موشک، راکت هواپیما و یا براثر برخورد با مین انجام‌ گرفته باشد. همچنین براساس مشاهدات میدانی، حمله به جزیره خارک نیز به‌وسیلۀ موشک سطح‌به‌سطح و یا بمب رهاشده از هواپیمای دشمن انجام ‌گرفته است. از تحلیل حقایق مؤثر در چگونگی صدمات وارده به کشتی‌های کاروان 21/10/1360 که مشاهدات شاهدان عینی شامل کاپیتان کشتی سوکس، راهنمای مستقر در کشتی، فرمانده ناوچه 65 پایی، خدمه سهند 3 و افسر اطلاعات نیروی رزمی 421، تیم مهندسی فنی منطقه دوم دریایی، تیم مستقر در هواپیمای خفاش نیروی هوایی و وضعیت پوشش هوایی منطقه عملیات است؛ نتایج عملیات اسکورت کاروان 21/10/1363 به شرح زیر حاصل شد: (سند، 601024069: ۴). دشمن با برتری هوایی، کاروان 21/10/1363 را مورد تهدید قرار داد و تردد این راه حیاتی را مختل کرد. ضمن اینکه جزیره خارک را نیز مورد تهدید قرارداد. نیروی هوایی دشمن به بخشی از محدودیت‌ها و نقاط ضعف نیروی هوایی خودی پی برد و از آن‌ها استفاده کرد. دشمن با استفاده از بالگرد یا پوشش هواپیمای میگ 23، توانست کاربرد بالگردهای کبرا و اس.اچ 3 دی را در منطقه مختل کند. دشمن توانست با ایجاد یک سیستم دریافت اطلاعات الکترونیکی و پست شنود، عدم موفقیت یگان‌های پروازی خودی در سرنگونی تعدادی از هواپیماهای دشمن در حمله به جزیره خارک را رقم بزند. حمله به کشتی‌های آنابلا و سوکس توسط بالگرد یا هواپیماهای مجهز به راکت انجام ‌گرفت و ادعای دشمن مبنی‌بر مین‌گذاری مشاهده نشد. حمله هواپیماهای دشمن به جزیره خارک، نشان‌دهنده تجهیز‌شدن دشمن به یک بمب رها‌شونده از هواپیماست. دشمن در حمله به کاروان، از هواپیما نیز استفاده کرد و استفاده از بالگرد با پوشش میگ، به‌عنوان تاکتیکی است که قبلاً موفق نبوده است. دشمن توانست با شنود مدارهای هواپیماهای اف ۱۴ و دستورات سایت و هواپیمای پوشش در هدف‌یابی و درگیرنمودن، یگان‌های پروازی خود را با انجام مانورهای فریبنده، از منطقه دور کند (سند: 601024069). ویژگی‌های عمليات عبارتند از: با توجه به تعداد کشتی‌های کاروان (28 فروند) و تعدد پروازها و کاربرد سلاح دشمن، عبور و به‌سلامت رسیدن 27 فروند از این کشتی‌ها با نگرش به اشکالات، یک موفقیت کامل است و انجام به‌موقع و سریع عملیات امداد و تجسس و نجات و پیش‌بینی‌های انجام‌شده در این مورد، یک موفقیت کامل بود (سند: 601024069). مآخذ: نامه: 241405/421/ع، 24/10/1360؛ برآورد وضعیت عملیاتی، 24/10/1360، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، سند: 601024069.
+اناری، علی‌اصغر، (۱۳۲۰) معاون آماد و پشتیبانی پدافند هوایی ارتش. 31 خرداد، در شهرستان شاهرود و در خانواده‌ای متدین متولد شد. پدرش محلی برای فروش انار و پوست‌کندن آن داشت و به همین دلیل اناری را برای نام خانودگی خویش انتخاب کرده بود. دوران دبستان را در شهرستان شاهرود در دبستان بدر تحصیل کرد و سال ششم ابتدایی بود که پدرش را از دست داد و مجبور به ترک تحصیل و کار شد. پس از چند ماه، جهت ادامه کار به تهران آمد. هم‌زمان با کار، شروع به تحصیل کرد و در زمان استراحت نیز به یادگیری زبان انگلیسی پرداخت. با کمک خیرین در دبیرستان فیروز بهرام که از دبیرستان‌های معروف آن زمان تهران بود، ثبت ‌نام کرد و موفق به اخذ دیپلم شد. در 1340 پس از اخذ دیپلم، هم‌زمان در دانشگاه تهران و دانشکده افسری پذیرفته شد؛ اما به علت علاقه وافر به نظامی‌گری، ارتش را انتخاب کرد و وارد دانشکده افسری گردید. تا 1343 دوره‌های مختلف را در این دانشکده گذراند. پس از پایان دوره، جهت ادامه تحصیل به آمریکا اعزام شد و دوره‌های مربوط به رادارهای دوربرد را گذراند. پس از بازگشت، به‌عنوان افسر نگهداری به ایستگاه رادار بابلسر منتقل شد. به علت جدیت و تبحر خاص در امور تعمیراتی رادار، به همراه خانواده جهت طی دوره رادارهای تاکتیکی، به انگلستان اعزام شد و پس از پایان دوره، به تهران بازگشت و مسئول گسترش رادارهای تاکتیکی که تازه خریداری ‌شده بود، گردید. پس از گسترش رادار در بوشهر، در 1349 به‌عنوان فرمانده گردان نگهداری گروه بوشهر انتخاب شد. در 1351 در هنگام مأموریت در جزیره کیش، به نامبرده ابلاغ شد که جهت دوره به آمریکا اعزام شود. پس از کنترل رادارها در آمریکا، به ایران بازگشت و به بوشهر انتقال یافت (خرم، مصاحبه، ۱۳۹۸). جزو نفرات شاخص و متبحر در استقرار رادارها در ایستگاه‌های رادار بوشهر، گنو و بندر عباس بود و مسئولیت نگهداری را نیز بر عهده داشت. پس از گسترش ایستگاه‌های رادار مذکور، به گروه دزفول منتقل و پس از یک سال، محل خدمت نامبرده گروه همدان اعلام شد. در همدان مشغول خدمت بود و به‌عنوان مسئول آماد و پشتیبانی گروه همدان انجام‌ وظیفه می‌کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی، به‌عنوان فرمانده گروه پدافند هوایی همدان انتخاب شد و تا 1360 در آنجا خدمت کرد. ازجمله اقدامات وی جلوگیری از درگیری افسران و درجه‌داران در ایستگاه رادار همدان در اوایل انقلاب بود که با درایت علاوه بر کنترل اوضاع، اجازه نداد که نوبت کاری رادار سوباشی همدان که ازجمله ایستگاه‌های رادار مهم و تأثیرگذار پدافند هوایی است، مختل شود. در 1360، به‌عنوان معاون آماد و پشتیبانی فرماندهی پدافند هوایی ارتش انتخاب و مشغول خدمت شد. در واقعه پنجم مرداد 1367 که ایستگاه رادار سوباشی توسط عراق مورد حمله قرار گرفت و منهدم شد و نوزده نفر از کارکنان آن به شهادت رسیدند، به‌عنوان معاون آماد و پشتیبانی فرماندهی پدافند هوایی تا عملیاتی‌شدن مجدد رادار، در ایستگاه حضور داشت. در 1367، به‌عنوان جانشین فرماندهی آماد نیروی هوایی ارتش انتخاب و مشغول خدمت شد. تعمیر و بازسازی اساسی رادار بوشهر در زمان سرهنگ منصور ستاری، از اقدامات اساسی وی و همکارانش می‌باشد که با تلاش فراوان انجام شد. سرانجام پس از 33 سال خدمت، در 25/7/1372 با درجه سرتیپ‌دومی به افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی ارتش؛ خرم، حسین، مصاحبه با علی‌اصغر اناری، 1398.
+انتقام، عملیات هوایی (سی‌ویکم شهریور 1359). نیروی هوایی عراق پس از صدها تجاوز پراکنده هوایی، سرانجام تهاجم پیش‌دستانه خود را در ساعت ۱۴:۰۰ روز سی‌ویکم شهریور ۱۳۵۹ با استعداد 192 فروند هواپیمای جنگی و به امید زمینگیر‌کردن هواپیماهای نیروی هوایی ارتش و فلج‌نمودن قدرت هوایی ایران و رسیدن به پیروزی برقآسا به اجرا گذاشت (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 275). پایگاه‌های شکاری و ترابری و فرودگاه مهرآباد تهران توسط دو فروند بمبافکن راهبردی توپولوف موسوم به تی. یو 22 بمباران شدند که خساراتی کلی، ولی نه در حد انتظار در بر داشت. بیشتر بمبهای پرتاب‌شده، عمل نکردند و یا خارج از هدف اصابت کردند و تنها یک فروند هواپیمای سوخترسان بوئینگ 707 نیروی هوایی ارتش در آتش سوخت و چند فروند هم آسیب جزیی دیدند. در ‌پی این یورش هوایی، دستور تخلیه پایگاه و گسترش هواپیماهای ترابری به نقاط دور از دسترس هواپیماهای دشمن صادر شد و گروههای پروازی به‌سرعت به‌سوی رمپ (محل پارک هواپیما) رفته و هواپیماهای ترابری پرتعدادِ مستقر در رمپ پروازی را برابر دستورالعمل به فرودگاههای دوردستِ مشهد، اصفهان، کرمان، شیراز و یزد و ... منتقل کردند (همان، ج 2: 281). پایگاههای هوایی دوم شکاری تبریز، سوم شکاری همدان، چهارم شکاری دزفول، پنجم شکاری امیدیه و ششم شکاری بوشهر نیز هرکدام توسط شش فروند از انواع هواپیماهای جنگنده- بمبافکن سوخو 20 ، 22 و 7 همراه با شکاری- بمبافکن‌های میگ 23 هدف بمباران قرار گرفتند. فرودگاههای اهواز، همدان، سنندج و کرمانشاه نیز بمباران شدند (همان: 277) مسیر تهاجم هوایی دشمن برروی نقشه هوایی فوق ترسیم شده است: از كركوك به: اروميه، تبريز، پيرانشهر، سنندج؛ از حبانيه (هضبه و تموز در بغداد) به: تهران، همدان، كرمانشاه، قصرشيرين گيلانغرب، اسلام‌آباد و ايلام؛ از كوت به: دهلران، اصفهان، شهركرد و دزفول؛ از ناصريه به: اهواز، آبادان، خرمشهر، بوشهر و اميديه؛ از شعيبيه به: آغاجاري، بوشهر، ماهشهر و پايگاههاي دريايي (بهنامگهر، 1390: 179). دشمن طبق اظهارات ژنرال حمدانی، تصور میکرد که با این تک پیش‌دستانه همانند حمله هوایی رژیم صهیونیستی به مصر در 1967‌، بخش عمده توان رزمی نیروی هوایی ایران نابود و پیروزی برقآسا نصیب او خواهد شد (وودز و دیگران،1391: 85). اغلب کارشناسان نظامی دراین‌رابطه بر این باور بودند که به سبب ضعف نگهداری، ترک خدمت بسیاری از کارکنان متخصص، خروج مستشاران امریکایی و مهم‌تر از همه کاهش قطعات یدکی به کمتر از پنجاه درصد، ارتش جمهوری اسلامی ایران برای بالا‌بردن قابلیت کامل این هواپیماها، نیازمند کمکهای چندین هفتهای امریکا و بازگشت مستشاران است و آیتالله خمینی (ره) نمیتواند انتظار چنین کمکی را داشته باشد (زمینههای آغاز تجاوز، 1387: 365، 367 و 403). سرلشکر عبوسی از فرماندهان عالی نیروی هوایی عراق چنین میگوید: «از ماهها قبل، طرح تمرینهای منظم به‌منظور تهاجم پیشدستانه و بمباران پایگاههای هوایی ایران انجام گرفت تا اینکه در بیستم سپتامبر، حمله به پایگاههای ایران به‌صورت آزمایشی ابلاغ شد و دو روز بعد (22 سپتامبر، 31 شهریور) هنگامی‌که هواپیماها برای مأموریت تمرینی با مهمات حقیقی مسلح شده بودند، با ناباوری دستور پرواز به‌سوی ایران داده شد و خلبانان متوجه شدند که درگیر یک مأموریت رزمی حقیقی برای حمله به اهداف مشخص شده‌اند. بااین‌وجود پس از پرواز بر فراز پایگاههای ایران، همه هواپیماها در مخفیگاهها پنهان بودند و لاجرم بمبها را روی باندهای پروازی رها کردند؛ اما توان مهندسی نیروی هوایی ایران در سطح بالایی بود و آن‌ها به‌سرعت مناطق آسیب‌دیده را ترمیم و برخلاف پیشبینیها مبادرت به عملیات تهاجمی نمودند» (وودز، 1393: 334 و 329). خلبانان عراقی در انهدام آماج خود، ناکام ماندند و تنها موفق شدند که ضربات اندكي به پایگاه‌های هوایی وارد آورند؛ اما یک شوک اولیه به خلبانان و ديگر كاركنان نیروی هوایی ارتش و ملت ايران وارد آمد و در نتیجه همه کارکنان و خلبانان علی‌رغم همه ناملایمات، به یگانهای سازمانی خود بازگشتند و آماده اجرای عملیات انتقام شدند (قدیمی، 1389: 88). بااین‌وجود کوردز من راهبردپرداز امریکایی بر این باور است که خلبانان عراقی در این عملیات، مهارتهای لازم را برای انهدام اهداف خودشان در عمق خاک ایران نداشتند (کوردز من، 1389: 121). طبق گزارش‌ها و اطلاعات تکمیلی، نیروی هوایی عراق در روز 31 شهریور 1359 با استعداد 192 فروند جنگنده شکاری و بمبافکن؛ پایگاههای هوایی، اماکن نظامی و غیر نظامی ایران را مورد حمله قرار داد و طی حملات، یک تن از کارکنان پایگاه مهرآباد مجروح شد و ستوان‌یکم خلبان فیروز شیخحسنی رئیس بازرسی پایگاه چهارم نیز حین وارسی از باند پروازی، پس از یورش اولیه دشمن بود که براثر موج دوم بمباران پایگاه، مورد اصابت ترکش بمب قرار گرفت و همراه با استوار دوم موتوري، حسين فيضآبادي جمعي گروه پدافند هوايي دزفول به شهادت رسی�� (خلیلی و دیگران، 1398، ج 5: 21). برابر اعلام استانداری ایلام، شش فروند هواپیمای میگ متجاوز عراقی به‌وسیلۀ آتشبارهای پدافند ارتش جمهوری اسلامی ایران در استان ایلام مورد هدف قرار گرفتند و سقوط کردند؛ ولی یک فروند از آن‌ها توانست خود را به خاک عراق برساند. هم‌اکنون جنازه خلبانان عراقی و وسایل آنان در حال انتقال به شهر ایلام است (پورداراب و دیگران، 1388، ج 2: 27). ستوان‌یار عبدالرزاق جابر مزیان، توپچی یکی از هواپیماهای بمبافکن دوربرد توپولف 16 عراقی که به دلیل مواجهه با پدافند هوایی در مسیر بمباران اصفهان از هواپیما بیرون پریده بود، در حوالی شهرکُرد به اسارت نیروی زمینی در آمد (سماجا: گزارش نوبه‌ای عملیاتی 185 نیروی زمینی ارتش، 3). یک فروند هواپیما نیز در محلی به نام آریز در مریوان سقوط کرد و خلبان آن کشته شد. چند فروند دیگر در مناطق کرمانشاه، آبادان‌- خرمشهر و حوالی کارخانه قند شهرکُرد، سقوط کردند و یکی از خلبانان‌های آن دستگیر شد. ستوان‌یکم رعد حميد مجيد البياني خلبان هواپیمای ميگ 21، متولد 1955 میلادی در بغداد و از مسلمانان اهل تشیّع، در عصر 31 شهريور 1359، از پايگاه كركوك پرواز کرد تا به مأموریت گشت رزمی در منطقه مرزي کُردنشین غرب عراق بپردازد؛ امّا در حین مأموریت به دلایل نامعلومی، هواپیما را رها کرد و با چتر نجات فرود ‌آمد و تـوسط پیش‌مرگان كُرد بارزاني دستگير و به بيمارستان مريوان انتقال داده شد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 5: 21). برابر اظهارات مسئولین و شاهدان عینی در پایگاه یکم ترابری، هواپیمای سوخترسان بوئینگ 707 در تهاجم بمبافکن دشمن هدف قرار گرفت و ازآنجایی‌که دارای حداقل بنزین بود‌، خسارتی را متوجه هواپیماهای دیگر نکرد (همان: 22). در حمله هوایی به پایگاه تبریز، یکی از بمبها به باند اصابت کرد که بخش آسیب‌دیده، بلافاصله ترمیم و پایگاه دوم شکاری آماده انجام مأموریت شد. درضمن بیش از 36 فروند هواپیمای مسلّح با تجهیزات کامل، توسط کارکنان غیور گردان نگهداری آماده عملیات و حمله به پایگاههای کرکوک و موصل بودند. چه اتفاقی افتاد و چگونه با انفجار اولین بمب، تحولی ژرف در کارکنان و به‌ویژه خلبانان نیروی هوایی ارتش به وجود آمد و با پیام پیامبرگونه حضرت امام(ره)، ورق برگشت و حتی تعدادی از خلبانان همچون سروان خلبان مهرداد بیضایی، ابوالفضل مهدییار و... که به اتهام آگاهی از کودتای نقاب در زندان به سر میبردند، با آزادی از زندان، به سامانه رزمی نیروی هوایی ارتش پیوستند و حماسههایی همچون عملیاتهای اولین پاسخ انتقام، کمان 99، جنگ با تانکها و... را آفریدند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 5: 21). با وقوع تک یا تهاجم هوایی سرتاسری پیش‌دستانه ارتش عراق، کارکنان پروازی و فنی نیروی هوایی ارتش به‌منظور واکنش به حمله دشمن بلافاصله پس از آن، وارد عمل شدند تا برابر طرح عملیاتی البرز، کلیه آماج خود را که در ابتدا پایگاههای هوایی در عمق خاک دشمن بودند، در قالب یک عملیات تلافیجویانه یا انتقام منهدم کنند. دستور انجام عملیات انتقام ابتدا ازسوی ستاد مشترک ارتش به نیروی هوایی ارتش ابلاغ شد: «دستور فرمائيد با توجه به طرح البرز، حمله‌ انتقامي را آغاز و كليه هدفهاي پيشبيني‌شده را برابر طرح مورد حمله قرار دهيد» (عملیات، 1-59، ردیف، 109).. بااین‌وجود پس از بررسی سریع طرحها، مجوز اجرای عملیات آفندی به‌صورت محدود فقط برای پایگاههای سوم شکاری در همدان به فرماندهی سرهنگ قاسم پورگلچین و ششم شکاری در بوشهر به فرماندهی سرهنگ مهدی دادپی با بهکارگیری هواپیماهای شکاری- بمبافکن اف 4 صادر شد. این درحالی بود که هواپیماهای شکاری رهگیر اف 14 برابر طرح عملیاتی البرز، از پایگاههای هفتم شکاری در شیراز به فرماندهی سرهنگ‌دوم حسن شالچیان و هشتم شکاری در اصفهان به فرماندهی سرهنگ حبیب صادق‌پور، به‌ترتیب موظف به عملیات پدافندی و پوشش هوایی سراسری جنوب و غرب کشور شدند. در این عملیات، سرعت عملِ کارکنان فنّی نیروی هوایی ارتش در آمادهسازی هواپیماها و بارگیری مهمات، وصفناپذیر بود (نمکی و دیگران، 1395: 324 و 339). به ‌موجب طرح عملیاتی البرز، اولویت پایگاه سوم، تک به پایگاه هوایی کوت یا ابیعبده واقع در استان میسان (العماره) بود. در این پایگاه، 45 فروند هواپیمای شکاری- بمبافکن و ضربتی از گونههای سوخو 7 و 22 و همچنین 24 فروند انواع شکاری رهگیر میگ 15 و میگ 21 وجود داشت (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 323). اولویت پایگاه ششم نیز تک به پايگاه هوايي شعيبيه (الوحده) در استان بصره در شصت کیلومتری مرز شلمچه بود. در این پایگاه، یک گردان ضربتی بمبافكن سوخو 22 به استعداد هجده فروند جنگنده؛ گردان شکاری هواپيماي فيش‌بد يا ميگ 21 به استعداد حداقل 24 فروند از این نوع جنگنده و چهارده فروند بالگرد از گونه‌هاي آلويت 3 و دوازده فروند ام‌.آي 8 و ام.آی 24 بود (خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 14). در این راستا رأس ساعت۱۶:۳۰ سی‌ویکم شهریور 1359، ابتدا یک دسته چهارفروندی هواپیمای اف 4 با نام پروازی «البرز» به رهبری سرگرد جهانگير ابنيمين و ستوان‌یکم کاظم روستا و همراهی سروان اصغر سفیدمویآذر و ستوانیکم حمید قدیریمقدم، سروان عباس حقپرست با ستوانیکم سیدعلی خرازیان و سروان علی بختیاری با ستوانیکم فضلالله امینی؛ به‌عنوان نخستین رزمآوران هوایی دوران دفاع مقدس، از پایگاه ششم شکاری بوشهر برخاستند و با پرتاب بمبهای ضد استحکامات 820 پوندی ام 117، باندهای پروازی و تأسیسات پایگاه هوایی شعیبیه (الوحده) در استان بصره را بمباران کردند (قدیمی، 1389: 30). دسته دوم با نام پروازي «آلفا- رد» (در آن‌زمان اگر خلباني بمب آتشین یا حقیقی- نه آزمايشي و آموزشي- با هواپيماي خود داشت، واژه RED و یا داغ به نام پروازي او افزوده مي‌شد.) به رهبری یا لیدری سرگرد خلبان سيدجليل پوررضايي شيرجوبيشه و ستوانیکم پرويز دهقانِ پارچینی و همراهی سروان ‌محمد صالحي با ستوانیکم خالد حيدري، سروان حسين‌كريمي‌نيا با ستوانیکم جمشيد دينكاني و سروان يعقوب‌رجبي‌مقدم با ستوانیکم محمد جان‌فشان از پايگاه سوم شکاری همدان (شهيد نوژه)، به هوا برخاستند و رأس ساعت ۱۷:۵۵ به‌عنوان نخستين خلبانان پیشتاز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، بمب‌هاي خود را بر پايگاه هوايي كوت (ابیعبیده) کوت در استان میسان یا العماره فروریختند (نمکی عراقی و دیگران، 1389: 124 و بهنام‌گهر،1390: 108). در فرایند حمله به پایگاه کوت، ناگهان تعادل هواپیمای شماره 2 براثر انبوه آتش دشمن به هم خورد و هواپیما در رودخانه دجله نزدیکی هدف، سقوط کرد و خلبانان آن سروان محمد صالحی و سروان خالد حیدری، افتخار اولین شهادت خلبانان نیروی هوایی را نصیب خود کردند و هواپیما دیگر به آشیانه باز نگشت (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 2: 331). بنابراين بمباران اين دو پايگاه، امتياز طراحي و حضور سريع در آسمان ايران را از دشمن سلب مي‌كرد. اين فرضيه در عمل نی�� به نتيجه خوشايندي رسيد و تا مدت‌ها پس از بمباران اهداف مذكور، هيچ پروازي ازسوي دشمن و از طريق پايگاه‌هاي يادشده براي حمله به خاك ايران انجام نشد. بهعلاوه تصور اینکه نیروی هوایی ارتش در مدت‌زمانی کوتاه، عملیاتی را طرحریزی و اجرا کند، در ذهن دشمن نمی‌گنجید. بنابراین برای ابراز یک پاسخ ضربتی و نمایش توانمندی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نيازی به طي مسيرهاي طولاني در عمق خاك عراق نبود. بااین‌جود ازآنجایی‌که نیروی هوایی عراق از ماهها قبل خود را برای تحمیل یک جنگ به کشورمان آماده کرده بود، بنابراین در عملیات اولین پاسخ، قطع نظر از توانایی واکنش سریع و نمایش قدرت نیروی هوایی ایران؛ در این عملیات تنها خساراتی به باند پروازی، تقاطعها، ورودی آشیانهها و راههای خزش وارد شد؛ به‌طوری‌که هواپیماهای جنگنده دشمن در صبح روز بعد و به هنگام عملیات کمان 99 نتوانستند از این دو پایگاه پرواز کنند (حبیبی و دیگران، 1397: 102). مآخذ: بهنامگهر، حسین، نیروی هوایی ارتش در گذر تاریخ، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۰؛ پرونده عملیاتی، معاونت عملیات، ج 1، عملیات1-59، ردیف 109، ۱۳۵۹؛ پورداراب و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1388؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 5 و ۱۰، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹8؛ حبیبی نیکبخش و علی غلامی، دفاع مقدس و قدرت هوایی تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ زمینههای آغاز تجاوز، جنگ ایران و عراق از نگاه مطبوعات، تهران: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، ج ۱، شکیب، فاینشنال تایمز، 23 سپتامبر 1980م: 365، گاردین: 166، 387 و 403، ۱۳۸۷؛ قدیمی، فرشید، اولین پاسخ، تهران: مکعب، ۱۳۸۹؛ كوردزمن، آنتوني‌ و آبراهام‌ واگنر، درسهای جنگ مدرن: جنگ ایران و عراق، ترجمه: حسین یکتا، تهران: مرزوبوم، ۱۳۸۹؛ گزارشهای نوبهای دفتر وقایع شیفت مرکز فرماندهی ستاد مشترک ارتش؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۲، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۵؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس تهران: ایران سبز، 1389 ؛ وودز، کوین و دیگران، جنگ صدام: جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرمانده گارد ریاست جمهوری عراق، ترجمه، داود علمایی کوپایی، تهران: مرزوبوم، ۱۳۹۱؛ وودز، کوین و همکاران، جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهان صدام، ترجمه‌‌، عبدالحمید حیدری، تهران: مرزوبوم، ۱۳۹۳.
+آنت، کامبیز، (1329) خلبان هواپیمای اف 4. فرزند هوشنگ، هجدهم اردیبهشت در تهران متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم طبیعی و با قبولی در معاینات پزشکی و دیگر آزمون‌های ورودی و تخصصی، در 24 دی 1348 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. علاوه بر تمرین‌های سخت و آموزش‌های نظامی، دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت (پرونده خدمتی). پرواز مقدماتی را با هواپیمای پایپر در فرودگاه قلعه‌مرغی، در هفتم تیر ۱۳۴۹ با موفقیت به پایان رساند و از ۲۱ آبان ۱۳۴۹ عازم کشور آمریکا شد. پس از گذراندن زبان تخصصی و پرواز با هواپیمای سبک تی 41، جهت طی دوره خلبانی جت به پایگاه هوایی کلمبوس واقع در می‌سی‌‌سی‌‌پی آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور و دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی، در هفتم اردیبهشت ۱۳۵۱ به ایران بازگشت و به‌منظور ادامه آموزش رزمی در کابین عقب هواپیمای اف ۴، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل ‌شد. دوره آموزشی کابین عقب هواپیمای اف 4، در پانزدهم اسفند ۱۳۵۱ خاتمه یافت و به پایگاه هفتم مستقل شکاری شیراز منتقل‌ شد. ستوان‌یکم آنت جهت طی دوره آموزشی کابین جلوی هواپیمای اف ۴، از سیزدهم بهمن ۱۳۵۲ به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل ‌شد (هادیان، 1399: 291- 292). پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، از یکم آبان ۱۳۵۳ به پایگاه هفتم شکاری شیراز بازگشت. جهت طی دوره توجیهی خلبانان (عملیات مشترک)، از پنجم مرداد ۱۳۵۴ به فرماندهی آموزش‌های هوایی اعزام‌ شد. دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۴ را در پنجم مهر ۱۳۵۶ با موفقیت به پایان رساند (پرونده خدمتی). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد و با آغاز جنگ تحمیلی، پا در عرصه نبرد گذاشت و در طول دفاع مقدس، در مأموریت‌های خطیری مشارکت داشت که برخی از آن‌ها از این قرارند: در نهم مهر 1359، هواپیمای اف 4 به خلبانی سروان کامبیز آنت و ستوان محمد جوانمردی به پرواز در آمدند (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 340)؛ در دوازدهم مهر 1359، هجده فروند هواپیمای اف 5 و شش فروند هواپیمای اف 4 به‌منظور پشتیبانی نزدیک زمینی در منطقه جنوب غرب در سه‌راهی سایت دهلران، تعدادی از تانک‌ها و زره‌پوش‌های لشکر 10 و 1 مکانیزه عراق دشمن را با 30000 پوند مهمات جنگی و 11000 گلوله بیست میلی‌متری در بلندی‌های دوسلک و الله ‌اکبر و عین‌خوش منهدم کردند و تعدادی از سنگرها و افراد دشمن را با راکت مورد هدف قراردادند. خلبان هواپیمای شماره3 اف 4، سروان کامبیز آنت و ستوان محمد جوانمردی بودند (همان: 395). هواپیمای اف 4 به خلبانی کامبیز آنت و محمد جوانمردی در عملیات مروارید، بمب‌های لیزری خود را در مسیر قیف لیزریِ هواپیمای لِیزکننده قرار دادند و ناو دشمن را منهدم کردند. پس از عملیات مروارید به طور تقریبی تا پایان دفاع مقدس، عراق در دریا قدرتی نداشت که بتواند مزاحم نیروهای ایران شود (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 6: 69). در عملیات بیت‌المقدس، مقر نیروهای دشمن در جنوب ایستگاه حسینیه و منطقه غرب دارخوین را مورد هدف قرار داد و در پرونده خود به ثبت رساند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 15: 69). از بیستم اردیبهشت۱۳۶۰، به پایگاه سوم شکاری همدان و در ۲۴ مرداد ۱۳۶۰ به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل ‌شد. سرگرد آنت به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی، از پنجم بهمن ۱۳۶۲ به دریافت پنج ماه ارشدیت نائل آمد. از ششم آذر ۱۳۶۳ به علت غیبت طولانی و مازاد بر شش ماه، از خدمت اخراج شد و تا این زمان، ۲۱۰4 ساعت پرواز داشته است. از مشاغل عمده مشارالیه می‌توان به معلم‌خلبانی گردان آموزشی در پایگاه ششم، افسر امنیت پرواز، افسر کنترل کیفیت و افسر یکنواختی اشاره کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 7: 227). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 7 و 15 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 6 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه پایگاه سوم شکاری همدان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+آنچه ما دیدیم، خاطرات سرهنگ زرهی علی‌ستار تیموری را در بر دارد، توسط آقای مصطفی سیاه‌پوش در 118 صفحه تدوین و با شمارگان 300 نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات هاویر در 1401 چاپ و منتشر شده است. این کتاب در دوازده بخش تحت عناوین خاک‌ریز اول تا خاک‌ریز آخر، تهیه و تنظیم شده است. در بخشی از این کتاب آمده است: مصادف با 23 تیر ۱۳۶۱، حمله‌ای گسترده ازطرف جنوب بر سپاه ازهم‌پاشیده‌‌ عراق آغاز شد. خبر‌ها و اطلاعیه‌های این عملیات را که رمضان نام داشت، پی‌گیری می‌کردیم؛ البته در آن شرایط گرمای بالای پنجاه درجه که به پاسداری از حوزه‌ی استحفاظی خودمان مشغول بودیم، کاری جز دعا و آرزوی موفقیت برای رزمندگان از دستمان برنمی‌آمد. در همان لحظه‌ها از رادیو شنیدیم که خلبانان عراقی، شهر‌های ایلام، خرم‌آباد و کرمانشاه را به‌وسیلۀ راکت و موشک‌هایی هوایی بمباران کرده‌اند. در بخش دیگری می‌خوانیم: روایتی که در این کتاب مطالعه می‌کنیم، روایتی خالص و ناب از یکی از کسانی است که درگیری مستقیم با جنگ داشته و به‌عنوان یک افسر زرهی، وظیفه دفاع از میهن را تا پای جان عهده‌دار بوده است؛ اما ازسوی دیگر به‌عنوان یک فرد تیزبین، در همان روزها و حال‌وهوای دفاع مقدس، به شرح احوال و لحظات خود پرداخته و حاصل آن، چند دفتر دست‌نویس است. در خلال روایت کلی، دیدگاه‌های نظامی و استراتژیک و شخصی او، به شیوه‌ای بی‌تکلف مطرح شده و خواننده هوشمند و صبور می‌تواند می‌تواند شکل تحول فردی و تحول اجتماعی درگیر با جنگ را از میان روایت صادقانه او پی گیرد. هرچند نوشته‌های وی بیشتر به خاطره‌نویسی شبیه است و پیداکردن خط روایی برجسته‌ای در آن مشکل می‌نماید؛ اما ویژگی‌های شخصی و نگاه او به بازگویی صادقانه مسائل، بهره‌ای است که این اثر را در نوع خود ارزشمند می‌کند. راوی این اثر، پانزده سال پیش و پانزده سال پس از انقلاب اسلامی، در نیروی زمینی ارتش حضور داشته و تمام طول دفاع مقدس را به پاسداری از میهن عزیزمان در نبردهای مختلف آفندی و پدافندی در خطوط مقدم اشتغال داشته است. مآخذ: سیاه‌پوش، مصطفی، آنچه ما دیدیم، تهران: هاویر، 1401.
+اندیمشک، شمالی‌ترین شهرستان استان خوزستان است که از شرق با دزفول، ازجنوب با شوش و دزفول، ازغرب با آبادانان استان ایلام و از شمال با پل‌دختر و خرم‌آباد استان لرستان همسایه است. راه‌آهن سراسری جنوب، از اندیمشک می‌گذرد و مردم شهرهای شمال خوزستان برای سفرهای خود، از راه‌آهن این شهر بهره می‌برند‌. مردم اندیمشک، شیعه دوازده‌امامی بوده وبه زبان فارسی و گویش لُری خرم‌آبادی سخن می‌گویند. شمال و شمال شرقی شهرستان اندیمشک، کوهستانی و بقیه قسمت‌های شهرستان، در دشت گسترده است. این شهرستان، دارای دو منطقه آب و هوایی متعدل و خشک است. دو رودخانه کرخه و دز، در دو سوی شهرستان اندیمشک جریان دارد و رود کرخه، مرز غربی پانزده کیلومتری شهرستان اندیمشک را تشکیل می‌دهد. این رود که از کوه‌های الوند و گرو سرچشمه می‌گیرد، در ابتدای مسیر طولانی خود به نام کاماساب، در استان لرستان به نام سیمره و در استان خوزستان با نام کرخه شناخته می‌شود. شاخه مهم آن در اندیمشک، زال است. رود دز نیز که مرز شرقی اندیمشک را تشکیل می‌دهد، از کوه‌های لرستان سرچشمه می‌گیرد و پس از آب‌یاری نواحی خاوری اندیمشک و دزفول و پیوستن آب شطیط به آن، در نقطه‌ای به نام بند قیر به کارون می‌ریزد. عراق پس از پیروزی انقلاب اسلامی کوشید در این منطقه، سلاح پخش کند و عشایر منطقه را در اختیار بگیرد؛ ولی هرگز موفق نشد. حمله‌ عراقی‌ها در ماه‌های اولیه جنگ، تنها موجب اشغال بخشی از اراضی منطقه غربی اندیمشک شد؛ اما هیچگاه از رود کرخه و پل نادری که مهم‌ترین محور دسترسی به اندیمشک بود، فراتر نرفت و این امر که دشمن هرگز نخواهد توانست این شهر کلیدی را اشغال کند، در آبان 1359 مسجل شد. عملیات فتح‌المبین در این شهرستان و در حاشیه رودهای کرخه و دز به انجام رسید و این شهرستان، عقبه تدارکاتی و پشتیبانی آن محسوب می‌شد (پورجباری، 231:1389). تهدیدهای عراق در هفدهم فروردین 1359، بیشتر شد تا اینکه یک گروهان تانک و یک گروهان مکانیزه از تیپ 2 زرهی دزفول را به منطقه اعزام کردند. از دوم اردبیشهت هم گروه رزمی 37 زرهی شیراز را به منطقه چنانه فرستادند تا از منطقه پنجاه کیلومتری سمیده تابستان دفاع کند. گروهی که به منطقه اعزام شده بود؛ کمبود تجهیزات و نیرو داشت و منطقه‌ای را هم که به آن‌ها واگذار کرده بودند، چند برابر استاندارد بود (شیرعلی‌نیا و زاهدی، 23:1388). سرهنگ علی‌رضا بهرامی فرمانده تیپ72 پیاده- مکانیره مستقل نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «تیپ 72 در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، در جلوگیری از پیشروی عراق در اندیمشک و دزفول و دغائله نقش مهمی داشت و همچنین در کردستان و منطقه شمال غرب نیز مانع نفوذ عناصر ضدانقلاب و احزاب منحله کومله و دموکرات در شهریور 1359 شد و نقش مؤثری ایفا کرد. تیپ 72 افتخار دارد در طول هشت سال دفاع مقدس، هزار شهید در راه آرمان‌های انقلاب تقدیم کند» (خبرگزاری دفاع مقدس). استقرار سومین گردان دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش در پلیس راه دزفول- اندیمشک، از وقایع روزهای ابتدایی جنگ بود. قوای بعثی با دورزدن محور حمیدیه- اهواز، به‌راحتی می‌توانستند از سمت دزفول، وارد اهواز شوند که به‌سرعت یک گردان از دانشجویان به پلیس راه دزفول- اندیمشک اعزام شدند و از مجموع تیپ دانشجویان، دو گردان دیگر در اهواز باقی مانده بودند (حسینیا، 74:1391). در عملیات فتح‌المبین که در 2/1/1361 با رمز یا زهرا (س) در منطقه غرب رودخانه کرخه به وسعت 2500 کیلومتر مربع به اجرا در آمد، جاده استراتژیک اندیمشک- اهواز و همچنین شهر اندیمشک، از تیررس توپخانه دشمن بعثی خارج شد. یگان‌های عمل‌کننده شامل لشکر 92 زرهی خوزستان، لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، لشکر 77 پیاده خراسان، تیپ 84 خرم‌آباد، تیپ 37 زرهی شیراز، تیپ 55 هوابرد، تیپ 58 تکاور ذوالفقار، هوانیروز و نیروی هوایی از ارتش جمهوری اسلامی ایران با همکاری یگان‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای داوطلب بسیجی بودند (جعفری ،74:1386). مآخذ: پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی 1، خوزستان در جنگ، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، تهران: نشر صریر‌، 1389؛ شیرعلی‌نیا، جعفر و زاهدی، سعید، قمقمه‌های تشنه با روایت فکه، سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، تهران: نشر فاتحان، 1388؛ ناگفته‌هایی از روزهای اول جنگ با یادی از حماسه مقاومت خرمشهر و عملیات دانشجویان دانشکده افسری، حسینیا، احمد، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1391؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: 1386؛ مرکز اسناد و تح��یقات دفاع مقدس، اطلس راهنمای 8 دزفول، شوش، اندیمشک در جنگ، 1385؛ سایت بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ خبرگزاری دفاع مقدس.
+انشایی، عبدالحمید، (1331- 1360) شهید، دیده‌بان گردان 191 پیاده مرکز آموزش پیاده شیراز نیروی زمینی ارتش. چهاردهم تیر، در فسا زاده شد. پدرش، محمدکاظم و مادرش، بانو نصرت کیانی نام داشتند. پنج برادر و دو خواهر داشت (سند: 1135/م/58). دوره چهارساله تحصیلات دانشکده‌اش را در ۱۳۵۹ به پایان رساند و در ۲۶ خرداد ۱۳۵۹ به اخذ دانشنامه کارشناسی از دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران نائل آمد و بلافاصله به‌اتفاق بیشتر هم دوره‌ای‌هایش در اصفهان، داوطلبانه آماده شد تا به خدمت سربازی برود (منصوربیگی، 1400: 79). ارتفاعات شیاکو توسط نیروهای ایرانی در عملیات آفندی مطلع‌الفجر که به مدت ۲۷ روز ادامه داشت، آزاد شد و علی‌رغم استقامت و تلاش یگان‌های تیپ ۵۸ تکاور ذوالفقار و گردان ۱۹۱ پیاده شیراز، به علت آتش انبوه شدید دشمن، پاتک‌های مکرر و سخت‌بودن پشتیبانی از یگان‌ها؛ سرانجام مواضع قبل از حمله تثبیت شد (جعفری، 1398: 68). درگیری شدید تیپ ۵۸ تکاور ذوالفقار با دشمن بعثی، در دوم دی 1360 همچنان ادامه داشت. قوای دشمن بعثی موفق شدند در این حمله، تپه فریدون کُشیا را از تصرف نیروهای ایرانی خارج کنند. این امر، اولین نشانه توانایی دشمن در عقب‌راندن تیپ ۵۸ تکاور ذوالفقار بود. به همین جهت فرماندهی تیپ گزارش داد که با نیروهای موجود، قادر به نگهداری مواضع پدافندی نخواهد بود و درخواست نیروی تقویتی کرد (پورداراب و بهروزی، 1389، ج 17: ۳۸). تیپ ۵۸ تکاور ذوالفقار در روز ششم دی اعلام کرد که اولین گردان تقویتی گردان ۱۹۱ پیاده مرکز پیاده شیراز، برای تقویت تیپ 58 به منطقه نبرد گیلان غرب وارد شد و در اختیار آن تیپ قرار گرفت؛ اما آماده‌شدن این گردان برای شرکت در نبرد، تا روز یازدهم دی به طول انجامید (پورداراب و بهروزی، 1389، ج 17: 98). سرانجام دشمن در روز شانزدهم دی‌ با حملات شدید خود، موفق شد تا دشت شک‌میان پیشروی کنند و به گردان ۱۹۱ پیاده که در این منطقه پدافند می‌کرد، تلفات سنگینی وارد آورد. فشار نیروهای دشمن، ساعت‌به‌ساعت افزایش می‌یافت. گردان یکم تکاور و گردان ۱۹۱ پیاده در 09:00 شانزدهم دی، تقریباً توان رزمی خود را از دست داده بودند و اختلال شدیدی در سازمان پدافندی تیپ ایجاد و ارتباط آن با بعضی از یگان‌ها قطع شد (حسینی و جوادی‌پور، 1373، ج 5: 260). تقویت عناصر باقی‌مانده در مواضع پدافندی، به علت محاصره شیاکو و مسدودشدن دشت شک‌میان امکان‌پذیر نبود. تلفات نیروی انسانی یگان‌های ارتشی شرکت‌کننده در این نبرد، شامل ۱۸۰ شهید و ۶۳۷ مجروح و ۷۱ مفقود و اسیر و در مجموع ۸۸۸ نفر می‌شد (همان: 261). گزارش لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه در خصوص گردان ۱۹۱ پیاده شیراز تحت کنترل تیپ ۵۸ تکاور ذوالفقار این گونه بود: از نیروهای گردان ۱۹۱ پیاده مأمور به تیپ ۵۸ تکاور ذوالفقار در حملات پانزدهم۱۵ دی 1360؛ شش افسر، ۲۵ درجه‌دار و ۳۶۱ سرباز شهید و مفقودالاثر شده‌اند (پورداراب و بهروزی، 1389، ج 17: 269). در چنین شرایط سختی بود که برابر صورت‌‌سانحه ارسالی از مرکز پیاده، ستوان‌دوم وظیفه عبدالحمید انشایی جمعی گردان ۱۹۱ پیاده در پانزدهم دی 1360، در منطقه گیلان‌غرب براثرِ درگیری با نیروهای بعثی به درجه رفیع شهادت نائل آمد (سند: 15/01/701- 25/3/1361). نیروی انسانی و آجودانی مرکز پیاده شیراز به مدیریت کارگزینی، وظیف�� در معاونت نیروی انسانی نیروی زمینی ارتش اعلام کرد: ستوان‌دوم وظیفه عبدالحمید انشایی در پانزدهم دی ۱۳۶0 طی درگیری با قوای بعثی عراق در منطقه گیلان غرب، به درجه شهادت نائل آمده و به موجب ماده ۸۵ قانون استخدام ارتش جمهوری اسلامی ایران، یک روز قبل از شهادت یعنی از چهاردهم دی 1360، به درجه ستوان‌یکمی وظیفه مفتخر و مراتب در دستور ۸۰۲ این مرکز درج شده است. فرمانده مرکز پیاده سرهنگ ستاد کلارستاقی (سند: 12/01/701/8- 30/10/1360). میان ضجه‌های سرباز، صدای انفجاری به گوشم رسید که نزدیک موضع انشایی بود. هم‌زمان صدای آرام و آهسته او را شنیدم که انگار از ته چاه بیرون می‌آمد. به ما گرا می‌داد که موضع خودش را بکوبیم. سربازی که پای بی‌سیم نشسته بود، به او گفت که دارد گرای موضع خودش را می‌دهد. آنجا بود که متوجه شدم ترکش به سرش اصابت کرده و نفسش به‌زحمت بالا می‌آید. ازآنجاکه انشایی روی شیاکو بود، دلمان نمی‌آمد آنجا را بکوبیم تا اینکه عبدالحمید تأکید کرد که آنجا را بکوبیم؛ چون دشمن به آنجا رسیده بود. جز عبدالحمید انشایی، ‌کسی از نیروها روی شیاکو نمانده بود. هم‌زمان با تأکید دوباره او بر کوبیدن شیاکو، صدای انفجاری، شیاکو را لرزاند و انعکاس آخرین جمله‌های انشایی طوری توی گوش‌هایم پیچید که تا ابد آن صدا در گوش‌هایم خواهد ماند! به مادرم و امام بگویید «شیاکو لرزید؛ اما انشایی نلرزید (منصوربیگی، 1400: 129‌- 130‌). فرمانده پشت بي‌سيم صدا زد: انشايي! انشايي! جواب بده؛ اما ديگر صدايي نيامد (ایرنا). پیکر مطهر شهید پس از هشت ماه، در منطقه عملیاتی کشف شد و در زادگاهش آرام گرفت (نوید شاهد). حضرت امام خمینی (ره) بعد از شنیدن پیام انشایی گفت: در صدر اسلام هم از این افسرها بوده است، مثل انشایی‌ها. (خبرگزاری فارس). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی نوید شاهد؛ جعفري، مجتبي، اطلس نبردهاي ماندگار، چ 50، تهران: سوره سبز، 1398؛ حسینی، سیدیعقوب و محمد جوادی‌پور، ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، ج 5، نبردهای غرب کشور، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1373؛ خبرگزاری فارس؛ سند: 12/01/701/8- 30/10/1360، نیروی انسانی و آجودانی مرکز پیاده شیراز؛ سند: 1135/م/58، مدیریت حادم، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 15/01/701- 25/3/1361، نیروی انسانی و شهدای مرکز پیاده شیراز؛ منصوربیگی، ثریا، سرسخت‌تر از شیاکوه، تهران: سوره سبز، 1400؛ خبرگزاری ایرنا.
+انشایی، محمدجواد، (1312- 1395) جانشین تیپ 2 پیاده قوچان لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش. فرزند آقااحمدعلی، مردادماه در خانواده‌ای روحانی در شهرستان فسا دیده به جهان گشود. تحصیلات متوسطه را در شیراز به پایان برد و دیپلم طبیعی گرفت. سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در 1334 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. دوران تحصیلی سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی 144 واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. پس از آن برای طی دوره مقدماتی رسته‌ای، به مرکز آموزش مخابرات عزیمت کرد و در مخابرات دانشکده احتياط مراغه، به‌عنوان افسر رمز مشغول خدمت شد (ابوعلی، 1388: 13- 15). سپس به لشکر 5 در پادگان پیرانشهر انتقال یافت و با همراهی سرلشکر مبین (فرمانده پادگان)، یکی از ساختمان‌های خالی را به مسجد تبدیل و نماز جماعت و مراسم مذهبی را در آنجا برقرار و ضمن ارسال نامه‌ای به آیت‌الله سیدحسین بروجردی، اجازه شرعی آن را نیز دریافت کرد (همان، 16- 17). 1342 به آمادگاه مراغه و پس از دو سال، به اداره مخابرات ارتش منتقل و به‌عنوان آجودان فرماندهی، مشغول خدمت شد (همان: 19). دوره دانشگاه جنگ را از 1349 تا 1350 گذراند و به لشکر 77 پیاده خراسان منتقل و با درجه سرهنگ‌دومی، به فرماندهی مخابرات تیپ 2 پیاده قوچان آن لشکر منصوب شد. از 28 فروردین 1358 با درجه سرهنگی، سرپرستی تیپ 2 پیاده لشکر 77 پیاده خراسان را به مدت یک سال بر عهده داشت. در 22 فروردین 1359 با تعیین فرمانده جدید، به‌عنوان جانشین تیپ به خدمت ادامه داد. در مهر 1359 به‌عنوان فرمانده مخابرات تیپ 2 پیاده به همراه نخستین یگان اعزامی از لشکر 77 پیاده خراسان به جبهه خوزستان اعزام شد و مخابرات تیپ را در مدرسه حضرت زینب (س) آبادان برقرار کرد (انشایی، 1389: مصاحبه). سیزدهم اسفند 1359، میزبان مراسم سخنرانی حضرت آيت‌الله خامنه‌اي (نماينده امام خميني در شوراي عالي دفاع) بود و ایشان را از مسير چوئیبده، به جمع رزمندگان تیپ 2 پیاده در منطقه فیاضیه آورد (رامین‌نژاد، 1391: ج 2: 77- 78). در 1360 براثر اصابت ترکش، از ناحیه دست و صورت مجروح و در بیمارستان طالقانی آبادان مداوا شد. به همراه رزمندگان تیپ 2 پیاده قوچان در نبردهای توکل، ثامن‌الائمه (ع)، فتح‌المبین و چندین عملیات دیگر شرکت کرد و تا 1365 بیش از شصت ماه در مناطق عملياتی حضور داشت. سپس به قسمت باقی‌مانده تیپ 3 پیاده در پادگان مشهد منتقل شد و به امور اردوگاه اسیران جنگی در پادگان مشهد پرداخت (همان). در 1364 به دستور سرهنگ صیاد شیرازی، برای همکاری آموزشی با یگان‌های نیروی دریایی و نیروی هوایی به بندر عباس مأموریت یافت و پس از چند ماه به مشهد بازگشت (ابوعلی، 1388: 236-237). او سرانجام با 32 سال سابقه، در 1366 به افتخار بازنشستگی نائل آمد. لازم به ذکر است فرزندش محمدنورالدین که در 1362 در جبهه مجروح شده بود، در 1383 به شهادت رسید. در خرداد 1386 به همراه فرماندهان اسبق یگان‌های لشکر 77 پیاده خراسان، دانشجویان دانشگاه افسری امام علی (ع) و هیئت معارف جنگ، در یک اردوی آموزشی به محل اجرای عملیات ثامن‌الائمه (ع) در حومه آبادان رفت (انشایی، 1389: مصاحبه). پس از بازنشستگی، سال‌ها به‌عنوان عضو هیئت مدیره و مسئول امور اداری و مالی در مؤسسة خیریه محبان‌العسکری که خود بانی آن بود، خدمت کرد (ابوعلی، 1388: 239). او در 1395 پس از یک دوره بیماری، در مشهد درگذشت. مآخذ: ابوعلی، زهرا، افسر دال‌سین، تهران: نشر ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1388؛ انشایی، محمدجواد، مصاحبه، مصاحبه‌کننده: رامین رامین‌نژاد، مشهد: 1389؛ رامين‌نژاد، رامين، تاريخ لشكر خراسان، ج 2، مشهد: آهنگ قلم، 1391.
+انشایی، مسعود، (۱۳41- ۱۳67) شهید جاویدالاثر نیروی دریایی ارتش در نبرد با ناو آمریکایی در خلیج‌ فارس. هفدهم آبان در شهرستان فسا، در خانواده‌ای مؤمن و متدین به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش با نمرات عالی گذراند و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. به سبب علاقه به نیروی دریایی و شغل نظامی‌گری، در 1360 وارد نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران شد و برای گذراندن دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی، به دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) نوشهر عزیمت کرد. پس از طی دوره‌های لازم، در 1364 به درجه ناوبان‌دومی نائل آمد و به منطقه دوم دریایی بوشهر منتقل و در سِمت افس�� جنگ‌افزار ناوچه جوشن مشغول انجام ‌وظیفه شد (پرونده خدمتی). به همراه ناوچه جوشن در ۲۹ فروردین 1367 در دفاع از سکوهای نفتی و جزایر جمهوری اسلامی ایران در خلیج ‌فارس‌، با ناوگان آمریکا در منطقه خلیج‌ فارس درگیر شد و با حمله موشکی آمریکایی‌ها به ناوچه جوشن، به همراه تعدادی از هم‌رزمانش در آب‌های نیلگون خلیج ‌فارس جاویدالاثر شد (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد ناوچه جوشن.
+انصاری ‌پیری، محمود، (۱۳۳۰) خلبان نیروی هوایی ارتش. چهاردهم اسفند، در رستمآباد گیلان دیده به جهان گشود. پدرش محسن، به کار فروشندگی اشتغال داشت. دوران دبستان را در زادگاهش سپری کرد و سپس از ۱۳۴۳ در دبیرستان اتابکی واقع در محله امام‌زاده حسن تهران، ادامه تحصیل داد و در ۱۳۵۰ به اخذ دیپلم طبیعی نائل آمد. در اول خرداد ۱۳۵۱، لباس دانشجوی خلبانی نظامی بر تن کرد و آموزش مقدماتی، دروس علمی و انجام پرواز با هواپیمای سبک را با موفقیت گذراند و به دلیل تأخیر در تأیید صلاحیت ضد اطلاعاتی، برای تکمیل دوره خلبانی در 22 تیر 1353 عازم ایالت تگزاس آمریکا شد. دوره زبان تخصصی را در پایگاه لکلند طی کرد و پس از اتمام آموزش مقدماتی پرواز با هواپیماهای تی ۴۱، عازم پایگاه هوایی شِپارد گردید و دوره جت دوموتوره تی ۳۷ را در آنجا طی کرد و در نُهم اردیبهشت 1355، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و پس از پرواز با جت فراصوت تی 38 در پایگاه وِب به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). پس از بازگشت، برای پرواز با شکاری- بمبافکن اف 4 گزینش شد و دوره آموزش رزمی کابین عقب این نوع هواپیما را در 25 مهر ۱۳۵۵ گذراند و به پایگاه نهم شکاری بندر عباس منتقل شد. در سال ۱۳۵۸، با خانم عظما ظفرمند ازدواج کرد که دو پسر و یک دختر ثمره این پیوند است (مهرنیا،1390: 103). از همان دوران جوانی، فردی متدین و از قاریان قرآن بود و در تحولات انقلاب اسلامی، خیلی‌زود به‌ صف انقلابیون پیوست. با شروع جنگ تحمیلی علی‌رغم اینکه مسئولیت دایره اطلاعات و ارشاد حفاظت اطلاعات پایگاه یکم شکاری مهرآباد را بر عهده داشت؛ به انجام پروازهای رزمی و آموزشی مبادرت کرد و چند مأموریت بمباران عقبه دشمن و نیروهای سطحی را در قالب پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی خودی انجام داد. وی ۲۱۳ پرانه پرواز گشت رزمی، تندخیز (اسکرامبل) و پایش هواپیماها را در پرونده خود ثبت کرده است (خلیلی و دیگران 1398، ج 12: 11). علاوه بر مسئولیتهای جانبی که اجازه پرواز هم‌پای هم‌قطارانش را به او نمیداد، همواره در رزمایش‌های مشترک نیروی هوایی با نیروهای زمینی و دریایی ارتش و رژههای هوایی شرکت فعال داشت (مهرنیا،1390: 104). در 24 مرداد 1360، به درجه سرگردی موقت نائل آمد و به سِمت فرماندهی پادگان قلعهمرغی منصوب شد. آموزش کابین جلوی اف ۴ را نیز از پانزدهم مهر تا اول خرداد 13۶۲ در گردان 11 آموزشی، دو پایگاه مهرآباد تهران و شیراز طی کرد و به یگان قبلی خود بازگشت (موسوی و دیگران،1399: ج 13، 77). در سوم اردیبهشت 1365، به درجه سرهنگ‌دومی موقت ارتقا یافت و پس از پشت سر گذاشتن مسئولیتهایی چون فرماندهی دانشکده خلبانی در 1365 و ریاست حفاظت اطلاعات نیروی هوایی، در دوم آذر 1366 به پایگاه بوشهر منتقل شد و ابتدا به‌عنوان معاونت آماد و پشتیبانی و سپس در پانزدهم اسفند 1366، به سِمت جانشین معاونت عملیات پایگاه منصوب شد و ضمن انجام مأموریتهای گشت رزمی، در عملیات باز‌پس‌گرفتن فاو در 29 فروردین 1367، در یک مأموریت رزمی، نیروهای دشمن را بمباران کرد تا رزمندگان خودی بتوانند با تلفات کم عقبنشینی کنند. تا پایان جنگ، در این سِمت خدمت کرد و پس از چندی به پایگاه همدان منتقل شد (پرونده  خدمتی). سرهنگ‌دوم انصاری از 23 بهمن 1367 به سِمت فرماندهی گردان 62 شکاری و از هجدهم تیر 1368، به سِمت معاونت عملیات و از پانزدهم آذر 1369، به سِمت جانشین فرماندهی پایگاه بوشهر منصوب شد. از 28 خرداد 1371، به سِمت فرماندهی پایگاه سوم شکاری در همدان منصوب شد. از هشتم مهر 1371، به درجه سرتیپ‌دومی ارتقا یافت و در اول مهر 1377، به دوره دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش اعزام شد و پس از پایان دوره، ابتدا به دفتر مطالعات منتقل و سپس از هفدهم شهریور 1380، به سِمت جانشین معاونت اطلاعات منصوب شد. از 27 شهریور 1382، مسئولیت فرماندهی آشیانه جمهوری اسلامی ایران را به عهده گرفت و سرانجام در اول خرداد ۱۳۸۵، به ‌افتخار بازنشستگی نائل آمد. مجموع آخرین ساعت پرواز وی تا زمان بازنشستگی، برابر 1653 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). نامبرده یکی از چهرههای قرآنی نیروی هوایی محسوب میشود؛ به‌طوری‌که در مسابقات قرآنی نیروی هوایی در ۱۳۶۱، حائز رتبه سوم قرائت شد و جلسات قرآنی او در پایگاهها، همواره تداوم داشت و به هنگام خدمت در پایگاه همدان، طی مراسمی با حضور زندهیاد حجت‌الاسلام ابوترابی، به‌عنوان افسر نمونه قرآنی معرفی شد. همچنین طی برنامه‌های مختلفی، از او تجلیل به عمل‌ آمده و حتی در دی‌۱۳۹۰ در همایش «عمری با قرآن» که به همت سازمان فرهنگی‌ـ هنری شهرداری تهران و همکاری فرهنگ‌سرای قرآن برگزار شد، از وی دعوت به عمل آمد و چند لوح افتخار به ایشان اهدا شد. زندگینامه و مجموعه خاطرات امیر انصاری با مساعدت سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، در کتابی به نام شهروند آسمان توسط سرکار خانم فاطمه دهقان نیّری به نگارش درآمده و توسط انتشارت صریر در 1394 به چاپ رسید. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی ، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج ۱۲، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ سایت ایسنا، ۳۰/۱/۱۳۹۶؛ سایت مشرق نیوز؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 13، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۰.
+انصارین، ابراهیم، (1326) خلبان کابین عقب هواپیمای شکاری رهگیر اف 14. چهاردهم دی، در شهر تبریز به دنیا آمد. پدرش نصرت‌الله، افسر نیروی زمینی ارتش بود که در ۱۳۳۲، به شهرستان سلماس منتقل شد. در اول آبان ۱۳۴۶ به‌عنوان هنرجو، وارد آموزشگاه همافری نیروی هوایی ارتش شد و پس از دو سال تحصیل دوره شبانه‌روزی، در 1348 به درجه همافرسومی نائل آمد و در مرکز آموزشهای هوایی به‌عنوان استاد درس الکترونیک به خدمت پرداخت. سپس به رسته پروازی علاقهمند شد و در 1351، به جمع دانشجویان خلبانی پیوست. پرواز مقدماتی را در فرودگاه قلعه‌مرغی تهران با هواپیمای سسنا ۱۸۲ انجام داد و برای آموزش کابین عقب هواپیمای شکاری، در 1354 عازم آمریکا شد. پس از طی دوره‌های مختلف، به نشان پروازی و درجه افسری نائل آمد و به ایران بازگشت. ستوان انصارین برای پرواز در کابین عقب شکاری رهگیر فوق مدرن اف ۱۴، انتخاب و به گردان ۸۱ آموزشی در پایگاه هشتم شکاری اصفهان منتقل شد و پروازهای عملیاتی‌اش را شروع کرد. در 1357، به گردان ۸۲ تاکتیکی همان یگان انتقال یافت (پرونده عملیاتی). در ۱۳۵۶، با خانم مهوش انصارین ازدواج کرد که ثمره آن، یک پسر و یک دختر است (مهرنیا، 1395: 48). پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل سابقه همافری، ارتباط خوبی با همافران انقلابی داشت و به دلیل فعالیت در انجمن اسلامی، با شهید بابایی ارتباط نزدیکی برقرار کرد. در جریان حمله نافرجام آمریکا به طبس در روز جمعه پنجم اردیبهشت 1359، به‌منظور دفاع از صحنه عملیات و درگیری احتمالی با هواپیماهای آمریکایی، از 12:00 بهعنوان اولین دسته پروازی در کابین عقب سرگرد امیراصلانی به مأموریت گشت و مراقبت مسلحانه از منطقه اعزام شد و به مدت یک ساعت و سی دقیقه اجرای مأموریت کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 1: 290). با اوجگیری تجاوزهای عراق، اولین مأموریت گشت و شناسایی رزمیِ پایگاه هشتم شکاری علیه دشمن، به ستوان انصارین در کابین عقب سرگرد امیراصلانی واگذار شد و آن‌ها از 17:25 هجدهم شهریور 1359 جهت شناسایی و پایش هوایی منطقه قصرشیرین، با یک فروند هواپیمای اف 14 به مدت سه ساعت پرواز کردند و گزارشی مبنیبر اینکه نفت‌شهر در آتش می‌سوزد و هواپیماهای میگ عراقی در ارتفاع پانصدپایی به‌طرف نیروهای خودی حمله می‌کنند، منعکس کردند (همان، ج 70،2). در طول دفاع مقدس با انجام چهارصد پرانه پرواز، در مأموریت‌های خطیر بسیاری ایفای نقش کرد. در این خصوص در عملیات‌هایی نظیر: گشت و مراقبت مسلحانه هوایی در عملیات اولین پاسخ و در پرواز گشت رزمی شبانه در عملیات کمان 99 در شامگاه روز اول مهر 1359 حضور داشت (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 27 و نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 101). در پی آن در پروازهای متعدد گشت رزمی هوایی مشارکت کرد. از سال دوم دفاع مقدس در عملیاتهای ثامنالائمه (ع)، طریقالقدس، فتحالمبین، بیت‌المقدس و ... حضور داشت به گونهای که در عملیات ثامنالائمه (ع) با انجام چندین پرواز گشت رزمی، بخشی از پوشش هوایی منطقه جنوب اهواز را تأمین کرد و به هنگام طرحریزی عملیات طریقالقدس، پس از سرنگونی اولین هواپیمای اف 14 خودی در 27 آبان 1360، بلافاصله در کابین عقب هواپيماي اف 14 ديگري به خلبانی سروان حسن ابراهیمی، به عملیات مقابله با جنگندههای دشمن پرداخت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 13: 53). پس از ناکامی عملیات رمضان، با وجود سرنگونی یک فروند از هواپیماهای خودی در 24 تیرماه ۱۳۶1‌، در کابین عقب سروان مهرگانفر با شلیک موشک فونیکس، هواپیمای مهاجم را به این شرح ساقط کرد: با هجوم پرتعداد میراژها و شلیک موشکهای دوربرد سوپر 530 و ماوریک، یک فروند از تامکتها ساقط شد؛ لیکن سروان حسن هرندی و ستوان احمد روستایی خلبانان آن‌، موفق به ترک هواپیما شدند. ترکش‌های پرتعداد موشکها، حتی به یک فروند از فانتوم‌های تکور نیز آسیب رساند و آن‌ها لاجرم بمب‌ها را زودتر رها کردند و بازگشتند. بااین‌وجود ستوان انصارین به‌عنوان خلبان کابین عقب لیدر دسته پروازی، به‌ شدت روی هدف‌ها کارکرد و موفق به قفل راداری و شلیک موشک فونیکس به‌طرف هواپیمای عراقی شد و علی‌رغم تهاجم هواپیماهای دشمن، آن‌ها در این وضعیت خطرناک تا لحظه اصابت به هدف، در قفل راداری نگه داشت و انهدام هدف را مشاهده کرد. در این زمان وجود سه تا چهار فروند شکاری عراقی را در رادار مشاهده کرد و در آستانه محاصره توسط هواپیماهای پرتعداد دشمن، سروان مهرگان‌فر با یک رزمایش، هواپیما را برگرداند و شروع به کاهش ارتفاع تا هزار پایی زمین کرد. به درخواست فرمانده پایگاه اصفهان، ضمن یادداشت نقطه ترک هواپیمای خودی، مبادرت به پوشش منطقه تا پایان فرایند عملیات تجسس و نجات کردند و به خاطر رشادت، ازسوی سامانه فرماندهی مورد تشویق قرار گرفتند و باعث تقویت روحیه همکاران شدند (مهرنیا، 1395: 53). ستوانیکم انصارین در عملیات جنگ نفتکشها هم به‌تواتر حضور داشت. شکار یک فروند دیگر میراژ در مأموریت اسکورت شناورها در دی‌ 1362، از دیگر فعالیتهای شاخص او بوده است (خلیلی و دیگران، 1398: ج20، 113). سروان انصارین پس از انتصاب شهید بابایی به سِمت معاونت عملیاتی نیروی هوایی، چندی بعد در 1364 به معاونت عملیاتی نیروی هوایی ارتش منتقل شد و همزمان در اغلب پروازهای رزمی و آزمایشی اعزام میشد. در فرایند انجام پروژه سجیل و سوار‌کردن موشک هاک برروی هواپیمای اف 14، به‌عنوان یکی از خلبانان آزمایشی همراه با سرگرد علی مازندرانی در منطقه نبرد گزینش شد و دراین‌رابطه، چندین بار به پایگاه ششم شکاری بوشهر مأمور شد و به خاطر شلیک این موشک در منطقه نبرد، تقدیرنامه‌ای از حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی دفاع وقت دریافت کرد (مهرنیا، 1395: 49). سرهنگ‌دوم انصارین پس از پایان دفاع مقدس، با شروع برخی تحركات ضدانقلاب در شرق کشور، برای فعال‌کردن پایگاه مقدم هوایی زاهدان گزینش شد و از اوایل 1368، فرماندهی این یگان را بر عهده گرفت و حدود سه سال در زاهدان ماند. زمانی که مقر فرماندهی دانشکده پرواز از فرودگاه قلعه‌مرغی به دانشگاه هوایی شهید ستاری انتقال یافت، به دانشگاه هوایی منتقل شد و سرانجام در اول آبان همان سال با ۲۳۰۰ ساعت پرواز، به افتخار بازنشستگی نائل آمد. نامبرده در طول خدمت خود به دلیل رشادت جنگی و جدیت در امور عملیاتی، مفتخر به دریافت ۲۳ ماه ارشدیت و ترفیع قبل از موعد شد (همان، 51). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ج 20، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۷؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 3، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۵؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 1، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۵؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج10، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۵؛ هادیان، سلیمان تاریخچه پایگاه هشتم شکاری اصفهان تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹.
+انقطاع، جهانگیر، (۱۳30- ۱۳61) شهید جاویدالاثر خلبان هواپیمای اف 4 و نیروی هوایی ارتش. سی‌ام بهمن، در محله مولوی تهران دیده به جهان گشود. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه و دریافت دیپلم ریاضی، داوطلب پیوستن به ارتش شد و پس از انجام معاینات پزشکی و قبولی در آزمونهای‌ علمی، در 26 شهریور ۱۳۵۳ به جمع دانشجویان دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست (قاضی‌‌میرسعید و دیگران، 1399: 658). پس از طی دوره‌های اولیه آموزش نظامی و کلاس‌های زبان انگلیسی، پروازهای مقدماتی و آزمون جامع زبان؛ در ششم اردیبهشت 1355 راهی آمریکا شد. دورههای زبان عمومی، زبان تخصصی و پرواز با هواپیمای سبک سسنا (تی 41) را گذراند و به‌منظور آموزش دوره تکمیلی خلبانی و پرواز با هواپیماهای آموزشی جت، به پایگاه هوایی وِب در بیگ اسپرینگ اعزام شد و دوره خود را با هواپیمای آموزشی جت دوموتوره تی 37 با موفقیت در هشتم شهریور 1356 طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره پیشرفته جت فراصوت تی 38، به پایگاه هوایی لافلین اعزام شد و توانست این دوره را هم در سیزدهم اردیبهشت 1357 طی کند و به کشور بازگردد. پس از بازگشت از آمریکا، به‌منظور طی دوره آموزش زمینی و پروازی کابین عقب اف 4، به پایگاه مهرآباد اعزام شد و در اواسط دوره در مهر سال 1357 برای اتمام دوره با خلبانان گردان 11 آموزشی- رزمی، به پایگاه ششم شکاری بوشهر منتقل شد که با پیروزی انقلاب اسلامی، آموزشهای رزمی به تعلیق در آمد (پرونده خدمتی). در شهریور 1357، با خانم طاهره جهانگیر ازدواج کرد که ثمره آن، یک فرزند دختر به نام آزاده بوده است (مهرنیا، 1393: 75). با پیروزی انقلاب اسلامی، برای مأموریتهای ناظر مقدم و کمک به نیروی زمینی ارتش، عازم کردستان شد و در مأموریت محاصره پادگان سنندج، حضوری بیست‌روزه داشت که پس از چند روزی خبر شهادتش را به خانوادهاش اعلام کردند، تا اینکه در پایان مأموریت موفق شد با بالگرد از طریق پایگاه هوایی تبریز، به یگان خود بازگردد. همسر وی دراینرابطه می‌گوید: من سه‌ماهه باردار بودم که به ما خبر دادند، جهانگیر در منطقه درگیری به شهادت رسیده! قرار شد روز بعد برای او مراسم بگیریم؛ اما ساعت سه بامداد، درب منزل باز شد و او به خانه آمد! از خوشحالی بال در آوردیم. جهانگیر می‌گفت: مجبور شده سه روز را بدون آب و غذا زیر یک دستگاه تانک مخفی شود تا از شرّ ضدانقلاب در امان بماند. بااین‌حال چند نفر از مخالفان، او را پیدا کردند و مورد ضرب و شتم قراردادند؛ اما خوشبختانه در همین زمان بالگردی با تعدادی نیروی نظامی، او را نجات دادند و از منطقه دور کردند (نمکی عراقی و دیگران، 1395، ج 1: 201 و مهرنیا، 1393: 75). در پانزدهم شهریور ۱۳۵۹، به درجه ستوان‌یکمی ارتقا یافت و مسئولیت دایره اطلاعات و عملیات پایگاه را به عهده گرفت. با کاهش پروازهای برون‌مرزی، آموزش رزمی کابین عقب اف 4 را در همان پایگاه شروع کرد و در هفدهم بهمن 1359، موفق به اتمام دوره شد (پرونده خدمتی). ستوان‌یکم انقطاع علاوه بر انجام پروازهای مراقبت مسلحانه هوایی، در مأموریتهای بمباران زیرساختهای عراق از ارتفاع پایین و انهدام نیروهای دشمن به‌ویژه از ارتفاع بالا در کابین عقب قهرمانانی چون عباس دوران، هاشمیان، طالبمهر و ... مشارکت فعالانه داشت. در این میان میتوان ابتدا به انهدام تلمبهخانه نفتی کا.2 در شمال تکریت در یازدهم مرداد 1360 اشاره کرد که به‌صورت چهارفروندی، از پایگاه بوشهر برخاستند و با استفاده از سوختگیری هوایی، هدف را منهدم کردند و در بازگشت، خودشان را به فرودگاه مهرآباد رساندند و به دیدار امام خمینی (ره) مشرف شدند (مهرنیا، 1393: 80). بعد از آن نیز در چندین مأموریت جنگی، حضور مؤثری داشت که می‌توان به پروازهای پشتیبانی نزدیک یا آتش هوایی، بمباران قرارگاه لشکر 3 زرهی عراق و حمله به مراکز تجمع نیروهای عراقی در غرب کارون طی روزهای یازدهم و دوازدهم شهریور و بمباران نیروهای دشمن در غرب اهواز و منطقه بستان در 28 شهریور 1360، به‌منظور فراهم‌نمودن آتش پشتیبانی جهت احراز آمادگی برای اجرای عملیات ثامنالائمه (ع) استناد کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 12: 64، 69 و 70). به علت جدیت در امور عملیاتی و جنگی و حمله به تلمبه‌خانه نفتی تکریت‌، ابتدا در یازدهم مرداد 1360‌، در دستور ستاد نیروی هوایی تشویق شد و سپس از 24 شهریور 1360، به دریافت شش ماه ارشدیت نائل آمد (پرونده خدمتی). در نخستین روز عملیات فتحالمبین در دوم فروردین ۱۳۶۱، به‌عنوان جلودار یک دسته هشت‌ فروندی هواپيماي اف 4 با نام پروازي نصر، نیروهای دشمن در منطقه چنانه را بمباران کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 11: 25). به‌منظور اجرای آتش هوایی، جهت رزمندگان در عملیات بیتالمقدس، در 06:15 دوازدهم اردیبهشت ۱۳۶۱ در کابین عقب سرگرد منوچهر روادگر به‌عنوان جلودار یک گروه پروازی هشت‌فروندی هواپیماهای اف 4 ایی مأموریت داشت که نیروهای گسترش‌یافته دشمن در مناطق جفیر و کوشک را بمباران کند. پس از انهدام هدف و در موقعیت گردش بازگشت، هواپیمای آن‌ها در منطقه جفیر، هدف موشكهای هوا‌به‌هوایِ هواپيماهاي ميراژ دشمن قرار گرفت و سرنگون شد. سرگرد روادگر به اسارت درآمد و ستوان‌یکم جهانگیر انقطاع کابین عقب او پس از ترک هواپیما، مورد اصابت توپهای ضدهوایی دشمن قرار گرفت و به شهادت رسید (همان: 134 و مهرنیا، 1393: 82 و سایت علی 1345). پیکر پاک این شهید والامقام، جاویدالاثر ماند و مزاری در قطعه 50 خلبانان در بهشت ‌زهرا (س) در تهران، برای او اختصاص یافته است (گلزار شهدا). مجموع ساعت‌های پرواز شهید ستوان‌یکم خلبان جهانگیر انقطاع تا زمان شهادت با هواپیمای اف 4 ایی، برابر 359 ساعت بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 12، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ قاضیمیرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ مهرنیا، احمد، ستارههای نبردهای هوایی، تهران: سوره مهر، ج 2، 1393؛ نمکی ‌عراقی‌، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ج 1، 1395؛ نمکی عراقی‌، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ج 11، 1399؛ سایت علی 1345، تاریخ 10/10/۱۳89.
+آنکه پذیرفته شد، این کتاب بر اساس خاطرات شهید سرتیپ محسن کمالخانی یکی از رزمندگان لشکر 21 پیاده حمزه (ع) در جنگ تحمیلی می‌پردازد، که توسط کمال پالیزدار در 155 صفحه و در شش فصل تنظیم و با شمرگان هزار نسخه، توسط انتشارات آتشبار در 1403 چاپ شده است. فهرست کتاب شامل پیشگفتار، مقدمه نویسنده، فصل اول: دوران کودکی و نوجوانی. فصل دوم: دوران تحصیل در دانشکده افسری. فصل سوم: دوران حضور در جبهه. فصل چهارم: شهادت. فصل پنجم: شهید کمالخانی در یاد یاران. فصل ششم: تصاویر و مستندات است. مؤلف در صفحه ۷۴ و ۷۵ کتاب به نقل از امیر مصطفی طوطیایی فرمانده وقت گروهان یکم گردان ۲۲ بهمن می‌نویسد: در آن زمان امکان احراز شغل در مقایسه با امروز خیلی بیشتر بود. داوطلب شدن جهت اشتغال در یک مجموعه نظامی آن هم با شرایط انقلابی آن روز در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی با دشمنان زیادی که این کشور داشت، فقط از کسانی برمی‌آمد که دارای روحیه خاصی بودند. به همین دلیل از نظر من بچه‌های که گردان ۲۲ بهمن را تشکیل دادند، افراد قابل احترامی بودند. خدا شاهد است که من هر زمان نام شهید محسن کمالخانی را می‌شنوم، جوانی قد بلند، قیافه متین، فردی صبور و مؤدب را به یاد می‌آورم. وی در ردیف افرادی است که با شنیدن خبر شهادتشان سینه‌ام سنگین شد و خیلی ناراحت شدم و به نقل از امیر سرتیپ دکتر محمدحسین دادرس می‌نویسد: اولین مطلب در رفتار ایشان که توجه همه را به خود جلب می‌کرد این بود ایشان دیانتی داشت که در تمام عرصه‌های زندگیش ظاهر بود. خدا محور بود. آنچه را انجام می‌داد اول فکر می‌کرد که آیا رضایت خدا در آن هست یا نیست، بعد کاری نداشت که سخت بود یا راحت، با طیب خاطر آرامش و میل کامل به آن می‌پرداخت. همیشه برای کارهایی که جنبه کمک به دیگران داشت پیش قدم بود. شهید کمالخانی برای هر چیزی ملاک داشت، مبنا داشت، کمتر تحت تأثیر احساساتش رفتار می‌کرد. آنچه انجام می‌داد برانگیخته شده از مبانی و ملاک‌های ارزشی بود که پایه تصمیم و تلاش ایشان بود. به همین دلیل احساس می‌شد کمتر در کاری که می‌کرد خطا پیش می‌آید. همیشه برای انجام هر کار اول فکر می‌کرد و بعد از انطباق با ارزش‌های دینی آن را انجام می‌داد. مآخذ: پالیزدار، کمال، آنکه پذیرفته شد، تهران: آتشبار وابسته به سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ۱۴۰۳.
+آنگاه که مرگ به من لبخند می‌زد، این کتاب خاطرات سرتیپ‌دوم رضا صبوری‌زاده از جنگ تحمیلی است و به قلم ایشان در 168 صفحه تألیف و با شمارگان هزار نسخه، توسط انتشارات دانشگاه افسری امام علی (ع) در 1396 چاپ و منتشر شده است. سرتیپ‌دوم جانباز رضا صبوری‌زاده که یکی از افسران نیروی زمینی ارتش می‌باشد و تاکنون چند مجلد از خاطرات خود در جبهه‌های رزم علیه متجاوزان عراقی را به رشته‌ی تحریر کشیده‌ و در اختیار علاقه‌مندان قرار داده‌اند، در این کتاب به بیان حوادثی می‌پردازد که ایشان را تا نزدیکی شهادت رسانده است. سرتیپ‌دوم صبوری‌زاده در نهم آبان 1323 در زابل دیده به جهان هستی گشود. در یکم مرداد 1342، به‌عنوان سرباز پیمانی به استخدام نیروی زمینی ارتش در آمد. پس از آن وارد آموزشگاه درجه‌داری شد و با اتمام آن، خدمت خود را پی گرفت. هم‌زمان با خدمت، به ادامه‌ی تحصیل پرداخت و در 1351 موفق به اخذ مدرک دیپلم ریاضی شد. پس از اخذ دیپلم، در یکم مرداد 1351 وارد دانشکده افسری شد. او در طول خدمت موفق به گذراندن دوره‌های مقدماتی و عالی رسته‌ای پیاده، رنجر (تکاور)، کوهستان، چتربازی، زندگی در شرایط سخت شده و دوره‌ فرماندهی و ستاد را نیز در دافوس آجا طی کرده است. به مدت 120 ماه در مناطق عملیاتی به انجام وظیفه مشغول بوده و در نبردهای طریق‌القدس، فتح‌المبین، آزادسازی خرمشهر، والفجر 4، میمک، مسلم‌بن عقیل، کربلای 6 و مرصاد و ... حضور مؤثر داشته است و جانباز هفتاد درصد نیروی زمینی ارتش می‌باشد. او کتاب‌های زیادی را به علاقه‌مندان این حوزه تقدیم کرده و این کتاب نیز با هدف آشنایی هرچه بیشتر نسل جوان، با علوم و معارف دفاع مقدس تهیه و تدوین شده است. اهم سرفصل‌های کتاب مذکور که مؤلف ذیل آن‌ها به بیان خاطرات خود پرداخته، از این قرار است: اولین باری که مرگ به من لبخند زد، فرار از دست گرگ‌های گرسنه، تغییر سرنوشت خدمتی، سقوط هواپیما، ترکشی که کلاه آهنی را سوراخ کرد و در جمجمه نش��ت، اصابت ترکش به کلیه و قلب راننده‌ام که در کنارم به نماز مشغول بود، مرگی که به سراغم آمد ناکام ماند، بلوکی که باعث نجات جانم و رهایی از رگبارهای دشمن بعثی شد، پوشیدن کفنی روی کفنی دیگر، ستوانی که ناخواسته جان‌فدای فرمانده‌اش شد، میمک تا مریوان، مسیری که چند بار مرگ به سراغم آمد اما ناکام ماند، گر نگهدار من آن است که من می‌دانم، گلوله‌های بی‌اثر، نجاتی باورنکردنی، جایزه برای کشتن فرماندهان جهت تضعیف روحیه، حادثه‌ای خطرناک‌تر از کشته‌شدن در جنگ و نجاتی شیرین‌تر، آنگاه که از موشک‌های رهاشده نجات یافتم. مآخذ: صبوری‌زاده، رضا، آنگاه که مرگ به من لبخند می‌زد، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1396.
+آن‌ها خودی نبودند، این کتاب توسط امیر سرتیپ‌دوم خلبان رحمان قضات، در 520 صفحه تدوین و با شمارگان 2100 نسخه، توسط انتشارات اطلاعات تهران در 1389 چاپ و منتشر شده است. سر‌تیپ‌دوم خلبان قضات در بسیاری از عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس و البته عملیات‌های مناطق غرب و شمال غرب پیش از شروع جنگ تحمیلی و مبارزه با احزاب ضدانقلاب که در مناطق مرزی کردستان و آذربایجان غربی فعال‌ شده بودند، در سِمت فرمانده عملیات و یا یکی از اعضای مؤثر حضور داشته است. پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، ضدانقلاب وابسته به بیگانه، در اقصی نقاط میهن عزیزمان شروع به خرابکاری‌ها و کارشکنی‌هایی کرد و موجب کشته‌شدن غیر نظامیان و مرد و زن و پیر و جوان شد. این خرابکاران، خود را در لباس مردم و بین آن‌ها پنهان کرده و در شهرهای مختلف مرزی، حضور گسترده‌ای داشتند و تصور می‌کردند به علت نوپا بودن انقلاب، شکنندگی زیادی در ساختار و بنیانش وجود دارد؛ اما سیمرغان هوانیروز بعد از چندی به همگان ثابت کردند که توانایی پرواز عملیاتی‌شان در برابر دشمن، چه دشمن نفوذی و چه دشمن متجاوز تا چه حد بالاست! با مجاهدت خلبانان هوانیروز در مرزهای شمال غرب و غرب، یک ‌بار دیگر اقتدار و آرامش به این مرزوبوم بازگشت. این کتاب حاوی مستندات و ناگفته‌هایی از رشادت‌ها، فداکاری‌ها و شجاعت‌های هوانیروز در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی و غائله کردستان است. این یگان با ایجاد پل هوایی بین شهرها و پادگان‌های نظامی کردستان توانست با بیش از 60000 ساعت پرواز و هلی برن هزاران نفر از کارکنان ارتش و سپاه و سایر نیروها، حمل تجهیزات و اقلام مورد نیاز نیروهای خودی، در ایجاد امنیت در این منطقه نقش به‌سزایی ایفا کند. کتاب آن‌ها خودی نبودند در پانزده فصل با عناوین مختلفی ازجمله: تاریخچه هوانیروز، بررسی وضعیت اجتماعی- سیاسی کردستان پس از پیروزی انقلاب، بررسی موقعیت جغرافیایی و تاریخی، اقدامات هوانیروز در جلوگیری از سقوط پادگان‌های سنندج و همچنین با همین مضامین برای شهرهای مریوان؛ سقز، بانه، سردشت، پاوه، مهاباد، پیرانشهر، بوکان، سرو و قطور؛ مطالب جامع و کاملی را از لحظات تاریخی و حساس آن دوران منحصربه‌فرد ارائه می‌دهد. آخرین فصل کتاب، درباره مراحل مختلف پاک‌سازی محورهای مواصلاتی است. از طرفی روایات آن روزهای پرتنش به‌وسیلۀ نوشته‌ها و یا مستندات صوتی از بزرگان لشکری و کشوری که در آن روزگار نقش بازوهای اصلی حفظ مملکت از شر دشمنان و خرابکاران را ایفا می‌کردند، در کتاب گنجانده‌ شده است. به‌طور مثال روایت دکتر چمران از وقایع پاوه و یا روایت امیر خلبان ابراهیم محمدزاده از آزادس��زی مهاباد و یا بوکان و شرایط آن از نگاه شهید صیاد شیرازی، امیر گلستانه و یا سرلشکر پاسدار محسن رضایی شنیدنی و قابل استناد است. مآخذ: قضات، رحمان، آن‌ها خودی نبودند، تهران: اطلاعات، 1389.
+انهدام جنگنده دشمن، هشتم آبان ۱۳۶۴ توسط ضدهوایی ناوچه خنجر. ناوچه موشک‌انداز خنجر، در یازدهم مهر ۱۳۶۰ به ناوتیپ هفتم مستقر در بوشهر ملحق و از همان زمان، مجری طرح‌ها و دستورالعمل‌های عملیاتی در مقابله با اقدامات دشمن در دریا شد (سند: 600711178). یکی از مأموریت‌های موفق این ناوچه، هم‌زمان با اجرای طرح عملیاتی شهید دریادار الهی و در راستای دفاع از سکوهای نفتی فراساحل نوروز و اردشیر (ابوذر) در بخش میانی شمال غربی خلیج‌ فارس در آبان 1364، انهدام یک فروند هواپیمای مهاجم دشمن و فرار بقیه هواپیماهای عراقی بود. این ناوچه در هشتم آبان 1364 با وجود وضع نامساعد جوّی در حوالی سکوی نفتی ابوذر، مأموریت حفاظت از سکوهای نفتی و مراقبت دریایی در منطقه شمال غربی خلیج ‌فارس را اجرا می‌کرد. تعدادی از هواپیماهای دشمن در ساعت ۱۳:۱۰، سکوهای نفتی نوروز و اردشیر (ابوذر) را مورد حمله قرار دادند که با اجرای پدافند هوایی هماهنگ سکوهای خودی و ناوچه خنجر، یک فروند هواپیمای میگ دشمن ساقط شد و سایر هواپیماها با رهاکردن بمب‌های خود در دریا، مجبور به ترک منطقه ‌شدند (سند : 640808110). یگان‌های خودی در عملیات یادشده، شامل ناوچه موشک‌انداز خنجر مستقر در حوالی سکوهای نفتی و پدافند هوایی مستقر برروی سکوهای نفتی و قوای دشمن نیز شامل شش فروند هواپیمای جنگنده عراقی از نوع میگ 23 و سوخو 22 بودند (همان : 640808110). جزیره خارک نیز در ۰۹:۴۵ همان روز، مورد حمله هوایی قرار گرفت که خوشبختانه هیچ‌گونه خسارتی به این جزیره وارد نیامد (همان: 640808045). برخی از نتایج این عملیات به شرح زیر بود: انهدام یک فروند هواپیما دشمن و فرار سایر هواپیماهای مهاجم، تأمین امنیت و حفاظت سکوهای نفتی خودی، خسارات جزیی به سکوهای نفتی خودی، مجروح‌شدن دو نفر از کارکنان پدافندی سکوها (سیاری و دیگران، 1395 : 190). مآخذ: سیاری، حبیب‌الله و علی‌اکبر اخگر، دانشنامه عملیات ماندگار نیروی دریایی ارتش، فصل پنجم، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی، تهران، ۱۳۹۸؛ مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد: 600711178 و 640808110 و 640808045.
+انهدام یگان شناور دشمن، عملیات ناوچه موشک‌انداز جوشن در اول آبان ۱۳۵۹. یگان‌های نیروی دریایی عراق با شروع جنگ تحمیلی، با انجام عملیات تهاجمی از طریق دریا و هوا درصدد بودند از تردد کشتی‌های تجاری و نفت‌کش به بندر امام خمینی (ره) ممانعت کنند و موجب قطع واردات و صادرات کالا از طریق دریا شوند. یگان‌های شناور نیروی دریایی نیز در راستای تأمین امنیت خطوط کشتی‌رانی و حفاظت از کشتی‌های تجاری، در مسیر کانال خورموسی به بندر امام در مناطق شمال غربی خلیج ‌فارس مستقر شده بودند (سیاری و دیگران،1390: 89). ناوچه جوشن به‌منظور تأمین امنیت خطوط کشتی‌رانی و حفاظت از کشتی‌های تجاریِ عازم بندر امام، به دریا عزیمت کرد. براساس برنامه‌ریزی تردد در کانال خورموسی با توجه به‌ ضرورت رعایت زمان مد آب هنگام عبور از بار خورموسی، تردد شناورهای تجاری در شامگاه سی‌ام مهر 1359 انجام می‌پذیرفت. ناوچه موشک‌انداز جوشن به‌منظور کنترل تردد شناورهای تجاری خودی در کانال خورموسی و تحت پوشش قراردادن منطقه پایانه‌های نفتی الامیه و البکر و به‌منظور تحت نظرداشتن تردد ناوهای نیروی دریایی عراق در حدفاصل کانال خورموسی و حوزه پایانه‌های نفتی دشمن، شبانگاه تاریخ فوق در محل حوالی سکوی نفتی نوروز مستقر شد و منطقه را تحت پایش قرار داد. براساس اطلاعات دریایی شنودی و الکترونیکی در شامگاه همان تاریخ‌، تردد شناور دشمن در خورعبدالله کشف و رهگیری ‌شد. شناور دشمن پس از عبور از جنوب پایانه نفتی البکر به‌طرف کانال خورموسی، با هدف حمله به شناورهای تجاری کشف و رهگیری ‌شد. متعاقب آن پس از لحظاتی، دو هدف به‌وسیلۀ رادار در کنار هم تشخیص داده ‌شدند (سند: 590730114). زمان درگیری فرا ‌رسید. فرمانده ناوچه موشک‌انداز به علت در اختیارداشتن فقط یک قبضه موشک ضد سطحی هارپون، تصمیم گرفت در مرحله اول، با این موشک با یک فروند ناوچه موشک‌انداز دشمن مقابله کند تا بتواند در مرحله بعدی، یک فروند دیگر را با توپ مورد هدف قراردهد. در اولین ساعت بامداد اول آبان 1359 با پرتاب موشک ازسوی ناوچه موشک‌انداز جوشن، شناور اول منهدم شد و شناور دوم با تغییر مسیر، به‌سوی پایانه نفتی البکر حرکت کرد و در نزدیکی آن مستقر شد و ناوچه جوشن نیز برای حفاظت از کشتی‌های تجاری، مجدداً آمادگی درگیری را حفظ کرد (سند: 01140/321/الف). کشتی‌های تجاری به‌سلامت کانال خورموسی را به‌سمت بندر امام ترک کردند. با انهدام شناور موشک‌انداز دشمن، فعالیت شناورهای نظامی آن از کلاس ناوچه‌های پی.سی کشف شد و درگیری ادامه یافت. پیرو هماهنگی فرماندهی قرارگاه نیرو رزمی 421 با پایگاه ششم شکاری در پشتیبانی رزمی از عملیات دریایی، شناورهای عراقی در منطقه با طلوع آفتاب، مورد حمله هواپیماهای خودی قرار گرفتند (سند: 590801007). نتایج عملیات: تأمین امنیت و حفاظت از کشتی‌های تجاری در کانال خورموسی؛ سد نفوذ و تجاوز نیروی دریایی عراق در شمال خلیج‌ فارس؛ نمایش قدرت و تسلط دریایی؛ انهدام یک فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس اوزا؛ انهدام سه فروند ناوچه پی 6 دشمن (سند شماره 590801120). مآخذ: اسناد: 590801007، 590801120، 01140/321/الف، 1/8/59، قرارگاه نیروی رزمی 421، مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش؛ سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، ج ۴، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی، تهران، ۱۳۹۰.
+انهدام بالگرد و ناوچه اوزای دشمن، نبرد موفق ناوچه شمشیر نیروی دریایی ارتش با یگان‌های نیروی دریایی عراق در یازدهم اردیبهشت ۱۳۶۲. قرارگاه مقدم دریایی ارتش (نیروی رزمی 421)، اندکی قبل از نیمه‌شب یازدهم اردیبهشت 1362، اطلاعاتی مبنی‌بر فعالیت سه فروند ناوچه اوزای عراقی در حوالی اسکلههای البکر و الامیه از رادار ایستگاه دریایی بهمن‌شیر دریافت کرد که مورد تأیید سایت امیدیه قرار گرفت (سند : 620213093 ). نیروی رزمی 421 بلافاصله به ناوچه موشک‌انداز شمشیر که در کنار حوزه نفتی ابوذر مستقر و در حالت اختفا در حال اجرای مأموریت کنترل و حفاظت منطقه شمال غربی خلیج‌ فارس بود، دستور آمادهباش برای مقابله با تهدیدات احتمالی دشمن را صادر کرد. این ناوچه موشک‌انداز پس از دریافت دستور درگیری و انهدام یگان دشمن، با روشن‌کردن سامانه‌های راداری و سلاحهای خود، از محل اختفا خارج و بلافاصله متوجه حضور یک فروند بالگرد سوپرفرلئون دشمن در آسمان منطقه شد که با آتش توپ خود در ۰۰:۲۵، بالگرد دشمن را در فاصله 5/4 مایلی از ناوچه، منهدم و در دریا ساقط کرد (سند : 620212001). ناوچه شمشیر پس از انهدام بالگرد عراقی، با ناوچه اوزای دشمن درگیر شد و با یک فروند موشک سطح‌به‌سطح هارپون، ناوچه عراقی را در ۰۰:۳۰ هدف قرار داد و منهدم کرد که انهدام ناوچه دشمن نیز مورد تأیید سایت امیدیه قرار گرفت (سند : 620212002). پس ‌از این درگیری، دو فروند ناوچه دیگر عراقی بلافاصله متواری شدند و منطقه را به‌سوی غرب اسکلههای البکر و الامیه ترک کردند. در این عملیات ضمن انهدام بالگرد و ناوچه دشمن، دوازده نفر از خدمه ناوچه مذکور، از آب نجات یافتند و به اسارت در آمدند (منصوری ، ۱۳۹۹، ج۳۸ : 318). مآخذ: مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد، 620212001‌، 620212002‌، 620213093‌؛ منصوری، مجید، تقویم تاریخ دفاع مقدس نداجا، ج 38، دفتر پژوهش‌های نظری نیروی دریایی ارتش، تهران: ۱۳۹۹.
+انهدام هواپیمای دشمن، توسط ناوچه موشک‌انداز گرز در اجرای طرح ذوالفقار، اول مهر ۱۳۵۹ (طرح جامع مقابله با تهدیدات دریایی عراق). ناوچه موشک‌انداز گرز به همراه ناوچه موشک‌انداز گردونه، در ۰۰:۱۵ اول مهر 1359 با هدف حمله به پایانه‌های نفتی دشمن در شمال خلیج‌فارس، به دریا اعزام ‌شدند. ساعاتی بعد برابر دستور فرماندهی نیروی دریایی، با مأموریت حمله به پایانه‌های نفتی لغو و یگان‌های شناور مستقر در منطقه ازجمله دو فروند ناوچه موشک‌انداز، در لنگرگاه خارک مستقر ‌شدند (سیاری و دیگران،1390: 89). فرماندهی قرارگاه عملیاتی 421 نیروی دریایی ارتش در راستای اجرای طرح جامع ذوالفقار، تصمیم گرفت مراکز ثقل و تأسیسات مهم اقتصادی دشمن را با اجرای کد شمشیر (دستور حمله به مراکز اقتصادی دشمن) موردحمله قرار دهد که مهم‌ترین این مراکز اقتصادی، پایانه‌های نفتی الامیه و البکر واقع در شمال غربی خلیج‌فارس در حوالی دهانه اروندرود و خورعبدالله بود. گفتنی است که در پی حمله سرتاسری عراق به خاک جمهوری اسلامی ایران، دو پایانه مزبور به‌منزله هدف‌های مهم راهبردی، انتخاب و مقررشده بود که موردحمله موشکی دو فروند ناوچه موشک‌انداز کلاس کمان قرارگیرند و این مأموریت در ساعت‌های اولیه بامداد اول مهر ۱۳۵۹‌، به ناوچه‌های موشک‌انداز گرز و گردونه ابلاغ شد (مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی و سند: 590701013). ناوچه‌های موشک‌انداز گرز و گردونه در اجرای مأموریت کد شمشیر در طرح ذوالفقار، در ۰۰:۱۵ اول مهر 1359 عازم دریا شدند. با لغو مأموریت ابلاغی ازسوی قرارگاه نیروی رزمی 421، دستور مراجعت به لنگرگاه جزیره خارک با حفظ آمادگی کامل در مقابله با هواپیماهای مهاجم دشمن نیز صادر شد (سند: 590701001). جزیره خارک در ۰۵:۳۵ موردحمله هوایی شدید هواپیماهای مهاجم دشمن قرار گرفت. هوشیاری و آمادگی ناوچه موشک‌انداز گرز موجب شد در لحظات اولیه حمله، یک فروند هواپیما میگ 23 با توپ 76 میلی‌متری مورد اصابت قرارگیرد و ساقط شود (اسناد: 590701042 و 590701056). مآخذ: سیاری، حبیب‌الله و دیگران، تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، ج ۲، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی، تهران: ۱۳۹۰؛ مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد: 590701001، 590701056، 590701042 و 590701013.
+انهدام، مرحله نهایی مأموریت چرخه عملیات پدافند هوایی. کشف، شناسایی، رهگیری و درگیری، با انهدام تکمیل می‌شود و این مراحل با بهره‌گیری از تجهیزات هوا‌پایه، زمین‌‌پایه و یا دریا‌پایه صورت می‌گیرد (سلیمی، 1397: 20). برای نمونه در 10:00 یکم مهر 1359، هواپیماهای دشمن به ب��ند کرمانشاه حمله کردند که یک فروند از آن‌ها، با عکس‌العمل به‌موقع رادار سوباشی و هدایت هواپیمای گشت اف 14 مورد انهدام قرار گرفت (خورند، ۱۳۷۶: ۶۳). اهواز نیز در 17/7/1359، موردتهاجم موشکی دشمن قرار گرفت و سه فروند موشک زمین‌به‌زمین به اهواز اصابت کرد. یک فروند هواپیمای عراقی که قصد انهدام تأسیسات نفتی یونیت 1 را داشت، توسط یگان‌های ضدهوایی مستقر در منطقه بهبهان، سرنگون شد و خلبان آن به اسارت درآمد (همان: 84). عراق از 11/9/1359 تا 17/9/1359، به انهدام سه فروند هواپیماهای خود از طریق واحدهای دفاع هوایی ایران اعتراف کرد (همان: 113). یک فروند از هواپیماهای دشمن در 12:57 بیست‌وششم خرداد 1360، توسط شکاری خودی کشف و با صدور فرمان انهدام ازسوی رادار کنترل‌کننده، در 13:04 سرنگون شد (همان: 198). طبق اعلام رسمی معاونت اطلاعات نیروی هوایی، تعداد 635 فروند جنگنده و بمب‌افکن و 33 فروند بالگرد عراق در طول هشت سال دفاع مقدس طی عملیات پدافند هوایی، توسط جنگنده‌های رهگیر و جنگ‌افزارهای زمین‌به‌هوا‌ منهدم شدند و مورد اصابت قرار گرفتند (معاونت اطلاعات، 1367). مآخذ: خورند، محمود، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ رخت‌افکن، علی، نقش و عملکرد پدافند هوایی در عملیات والفجر 8، ج 2، تهران: نیروی پدافند هوایی ارتش، 1395؛ نامه: 2662-2/01-501/ و.ه‌ـ 2، 30/5/67، معاونت اطلاعات، نیروی هوایی ارتش.
+انهدام، جلد 78 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات سرتیپ‌دوم بازنشسته حسین‌علی مصوری از فرماندهان جنگ است که در مرداد 1389 نوشته شده و در آن به حوادث جنگ تحمیلی در بهمن 1365 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشار‌یافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. کتاب مذکور توسط سرهنگ پیاده ستاد محمد مطواعی، ویراستاری شده است. آنگاه‌که دشمن از هجوم عملیات كربلاي 4، نفس تازه كرده بود و بر كوس رسوائي‌اش در استفاده از بمب‌هاي شيميايي در جزيره‌ ام‌الرصاص مي‌كوبيد و به خود مي‌باليد و نيروهاي خود را به‌منظور بازپس‌گيري فاو، پشت موانع مستحكمي در شرق بصره‌، مستقر کرده بود؛ حماسه‌اي به نام عمليات كربلاي 5 در جبهه‌هاي جنوب و كربلاي 6 در جبهه‌هاي غرب به وقوع پيوست و سرزمين‌هاي شرق بصره، طعم آزادي را چشيدند و زمين‌هاي غرب خرمشهر و سومار، از اشغال دشمن پاك‌سازي شدند و به دامن ميهن بازگشتند. در خصوص اجرای اين دو عمليات،‌ آیت‌الله خامنه‌ای (مُدّظّله‌العالی) رياست‌جمهوري وقت و رئيس شوراي عالي دفاع در خطبه‌هاي نماز جمعه چنين گفتند: «رزمندگان ما حساس‌ترين نقطه دفاعي عراق را براي حمله انتخاب كردند. اهميت اين منطقه اگر از فتح‌المبين و بيت‌المقدس بيشتر نباشد؛ مطمئناً كمتر نيست و علي‌رغم كوچك جلوه‌دادن پيروزي‌هاي به‌دست‌آمده توسط محافل سياسي؛ ولي اين پيروزي‌ها در دنيا، مسئله روز است و اضطراب و نگراني براي محافل سياسي جهان در پي داشته كه درنتیجه باعث ارسال پيام عجزآلود صدام به ملت ايران شده است. هم‌اكنون گرچه ما پشت ديوارهاي ب��ره هستيم؛ اما مسئله، تصرف اين شهر نيست. مسئله، مجازات صدام است و تا حصول نتيجه، عملياتها ادامه خواهد داشت». ازطرفي بنا به گفته‌ نماينده امام در شوراي عالي دفاع و رياست مجلس شوراي اسلامي در نماز جمعه تهران: عمليات كربلاي 5، يك پيروزي تعیین‌کننده و غیرقابل‌انکاری است كه ازسوي دشمن پذیرفته‌شده است و باوجود همه تلاشي كه براي شكست حمله نيروهاي اسلام انجام داد و 120 تيپ خود را در عرض بیست روز وارد منطقه نمود، بيشتر آن‌ها ضربات عمده ديده و از صحنه خارج شدند؛ به‌طوري‌كه ما از شصت تيپ عراق، اسير داريم و هم‌اكنون 25 شهر عراق زير آتش توپخانه ما قرار دارد و اعزام سپاه عظيم حضرت مهدي (عج) به جبهه، پشتوانه اصلي كار ما در شكستن ماشين جنگي عراق است كه در آن زمان، نتيجه‌گيري براي ما فرا خواهد رسيد». امام خمینی (ره) در دهه فجر در 16/11/1365 آورده است: عجبا! كه ديوصفتان عفلقى وقتی‌که درصحنه‌های نبرد، آن‌همه شكست‌ها را متحمل شده‌اند و بُزدلانه از روبه‌روى شيرمردان ارتش اسلام پا به فرار گذاشته‌اند، براى جبران آن‌همه ناتوانى و عجز، ناجوانمردانه خانه‌ها و مدارس و بيمارستان‌ها و مساجد را بر سر اقشار بى‌دفاع مردم از طفل شيرخواره گرفته تا محصل دبستانى و دبيرستانى و از بيمار در بيمارستان‌ها تا پيرمردان و پيرزنان خراب مى‌كنند. کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ: مصوری، حسین‌علی، انهدام، تقویم تاریخ مقدس، ج 78، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+انواع فرماندهی ازنظر اختیار، فرماندهی در پدافند هوایی، اختیاری است كه به يك فرد از نيروي پدافند هوایی جهت هدايت، هماهنگي و كنترل نيروهاي پدافندی داده مي‌شود. یگان، سازمان یا منطقه‌ای است که تحت امر یک فرد نظامی قرار داشته باشد. بنابراین فرماندهی از دو بُعد اختیارات و سازمان، باید مدّ نظر قرار گیرد. اختیار در امر فرماندهی، باعث ایجاد کنترل لازم بر اجرای مأموریت می‌شود. فرمانده با داشتن اختیار، می‌تواند از عهده مسئولیت خود برآید. اختیار باید متناسب با مسئولیت محوله باشد. انواع فرماندهی ازنظر اختیار در پدافند هوایی، به پنج صورت می‌باشد: فرماندهی کامل، فرماندهی عملیاتی، فرماندهی منهای عملیاتی، کنترل عملیاتی و کنترل تاکتیکی (نریمانی، 1394: 2). فرماندهی کامل: اختیار واگذارشده به یک فرد نظامی مافوق، برای صدور دستورات به یگان‌های تابعه به‌نحوی‌که کلیه جنبه‌های عملیاتی و امور اداری و لجستیکی را شامل شود. فرماندهی عملیاتی: اختيار این فرماندهی، محدودتر از فرماندهی کامل است؛ به‌طوری‌که فقط موارد تركيب نيروهاي تابعه، تعيين وظایف نيروهاي تابعه، تعيين اهداف نيروهاي تابعه و هدايت آمرانه آن‌ها جهت اجراي مأموریت را شامل می‌شود. فرماندهی منهای عملیاتی: اختيار يك فرمانده ازنظر اداري و لجستيكي برروی يك نيرو، منهاي كاربرد آن نيرو در عمليات است. كنترل عملیاتی: اختيار تفويض‌شده به يك فرمانده، به‌منظور هدايت نيروهاي واگذاري به‌طوری‌که فرمانده بتواند مأموريت‌ها و تكاليف معيني را كه معمولاً با وظيفه، زمان و محل محدود مي‌شود، اجرا نمايد و همچنین گسترش يگان‌هاي واگذاري و حفظ يا واگذاري كنترل تاكتيكي يگان‌هاي مزبور است. كنترل تاكتيكي: هدايت و كنترل جزءبه‌جزء و معمولاً محلي، حركات يا مانورها را كه براي انجام مأموريت‌ها يا تكاليف واگذاري لازم است، در بر می‌گیرد (همان: 4). در طول هشت سال دفاع مقدس به هر یک از فرماندهان پدافند هوایی، متناسب با مسئولیت واگذاری به آن‌ها تفویض اختیار و نوع فرماندهی تعیین می‌شد. در برخی مواقع هم با تشکیل قرارگاه‌های عملیاتی درصحنه عملیات، یک فرمانده یا عنصر هوایی و پدافند هوایی را درصحنه تعیین می‌کردند که به‌عنوان فرماندهی عملیاتی ازنظر اختیار محسوب می‌شد. مآخذ: نریمانی، علی‌رضا، عملیات مشترک نظامی، تهران، قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا (ص)، 1394.
+اهداف کاذب، از اقدامات جنگ الکترونیک است که جهت فریب رادارهای جست‌وجوکننده و تعقیب هدف و کنترل و هدایت موشک دشمن به‌ کار گرفته می‌شود (کمیته برنامه‌ریزی دوره کارشناس عملیات جنگ الکترونیک، 1372: 42). ایجاد هدف‌های کاذب از ‌دو‌ طریق‌ انتشار‌ امواج ‌الکترونیکی و یا مکانیکی، یعنی پرتاب اشیای فلزی منعکس‌کننده انجام می‌پذیرد. با استفاده از این روش‌ها، اهدافی به‌صورتِ کاذب در رادارهای دشمن ایجاد و موجب فریب و اخلال در انجام اقدام تاکتیکی علیه هواپیماها و بالگردهای مهاجم خودی می‌شود (کمیته برنامه‌ریزی دوره کارشناس عملیات جنگ الکترونیک، 1372: 55). دشمن بعثی در طول هشت سال دفاع مقدس با پشتیبانی کشورهای فرامنطقه‌ای، با دریافت آخرین تجهیزات اختلال‌کننده الکترونیکی به‌خصوص تجهیزات ایجاد اهداف کاذب و نصب آن برروی هواپیماهای خود در تهاجمات هوایی به‌ویژه حملات انجام‌شده در منطقه حساس و حیاتی شمال خلیج فارس بر فراز بوشهر، جزیره خارک، گناوه، ماهشهر و بندر امام و همچنین مراکز حساس و حیاتی در عمق خاک کشور بهره‌برداری کرد (سعیدمهر، 1376، ج 2: 69). هواپیماهای دشمن بعثی با نصب و حمل تجهیزات اختلال الکترونیکی و مکانیکی، در مقاطع مختلف با ایجاد اختلال در فرکانس رادارهایی که در مسیر حملات آن‌ها قرار داشتند، با استفاده از روش‌های گوناگون به‌ویژه ایجاد اهداف کاذب، موجب گمراهی رادارهای مذکور می‌شدند. هواپیماهای عراق با توجه به ضربات مهلکی که ازسوی سامانه موشکی هاک به‌خصوص در مناطق عملیاتی متحمل شده بودند، بیشترین تمرکز خود را علاوه بر رادارهای هشدار اولیه در اختلال رادار جست‌وجوکننده هدف هاک و رادار تعقیب هدف آن معطوف کرده‌ بودند و ضمن اختلال در رادار جست‌وجوی هاک اعم از پالسی (PAR ) و موج مداوم، با پرتاب اشیای منعکس‌کننده، در رادارهای مذکور هدف کاذب ایجاد می‌کردند. همچنین با استفاده از تکنیک (VGPO)، در رادار تعقیب هدف هاک (HIPIR) هدف کاذب ایجاد می‌کرد. در روش (VGPO) با ایجاد هدف کاذب با سرعت بیشتری از سرعت واقعی خود هدف موجب گمراهی رادار تعقیب هدف می‌شد. در این حالت با کمک‌گرفتن از رادار تعیین مسافت (ROR)، مسافت هدف اصلی در نشان‌دهنده‌ کنسول اپراتور تعقیب هدف تعیین و هدف کاذب حذف و مراحل تعقیب هدف توسط رادار تعقیب هدف (HIPIR) ادامه پیدا می‌کرد؛ البته ایحاد اختلال فقط مختص رادارهای دوربرد و هاک نبود (دستورالعمل فنی شماره تی.ام 9، 3/12/525/1425‌، 1972م). جنگ‌افزارهای پدافند هوایی ارتفاع کم نیز مستثنی از این امر نبودند؛ ازجمله رادار سامانه راپیر، اسکای گارد و اورلیکن نیز با این پدیده مواجه بودند که با امکانات تجهیزات ضد ضد اقدامات الکترونیکی (ECCM) با تهاجمات مورد بحث مقابله می‌کردند (سعیدمهر، 1376، ج 3: 15). مآخذ: سعیدمهر، حسن‌علی، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 2، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1376؛ سعیدمهر، حسن‌علی، پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 3، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1376؛ دستورالعمل فنی تی.ام 9، 3/12/525/1425‌، اقدامات ضد ضد الکترونیکی موشک هاک، ستاد نیروی زمینی آمریکا، 1972م؛ کمیته برنامه‌ریزی دوره کارشناس عملیات جنگ الکترونیک، اقدامات جنگ الکترونیک، تهران: مرکز آموزش‌های هوایی، 1372.
+اهرم‌های فشار، جلد 95 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته احمد کریمی از فرماندهان جنگ است که در خرداد 1390 نوشته شده و در آن به حوادث جنگ تحمیلی در تیر 1367 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست می‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشاریافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب توسط سرهنگ پیاده ستاد محمد مطواعی، ویراستاری شده است. حضور آمريكا در آب‌هاي خلیج‌فارس به‌منظور افزايش فشار بر جمهوري اسلامي و ايجاد درگيري در منطقه‌ی نفت‌خيز و اخلال در توليد و صدور نفت، توطئه مشترک امریکا و عراق را تكميل كرد و به‌صورت آشكار در جنگ با اسلام و انقلاب در كنار رژيم دست‌آموز عراق قرار گرفت. حوادث عقب‌نشینی و عدم فتح در جنگ نابرابر هشت‌ساله، چيزي جز يك اتفاق عادي نيست و نظير اين حركات در هر جنگي بارها براي طرفين رُخ مي‌دهد. نیروهای عراقی در 4/4/1367 پس از گذشت سی روز از موفقیت به شلمچه‌، برای حفظ دور تک خود، با نیروی فراوان به جزایر مجنون در هورالعظیم یورش آوردند و مناطقی را که در عملیات خیبر و بدر توسط رزمندگان ایران اسلامی گرفته‌شده بود، پس گرفتند. متعاقب این حمله، با نیروی بیشتری در همین روز، به رزمندگان لشکر 92 زرهی مستقر در کوشک و طلائیه هجوم آوردند و با گرفتن تعداد زیادی اسیر و غنائم، به مواضع خود در نوار مرز بینالمللی برگشتند. رئيس‌جمهوري وقت در مراسم نماز جمعه روز دهم تير 1367 گفت: «مردم در مقابل جنگ رواني دشمن هوشيار باشند و به شايعات گوش ندهند. حوادث دو- سه ماه اخير، سؤالاتي را در ذهن مردم ما و ناظران جهاني به وجود آورد و آن اين بود كه چرا نيروهاي اسلام با آن قدرتي كه داشتند، عقب‌نشيني كردند و در اين مدت رسانه‌هاي استكباري ضمن تبليغات خود، حرف‌هايي را به‌صورتي مطرح ساختند و در جامعه، جنگ رواني به راه انداختند كه گويا مسئولان يا رزمندگان از جنگ خسته شده‌اند». ايشان در قسمت ديگري از بيانات خود اظهار داشتند: «دوران جنگ تحميلي، چهار مرحله را پشت سر گذاشته و در هر مرحله، قدرت‌هاي استكباري به‌گونه‌ای در آن دست داشته‌اند و هم‌اكنون ما در آغاز مرحله پنجم جنگ هستيم. مرحله‌ اول، تهاجم سريع عراق به جنوب كشور و تصرف قسمتي از خاك ايران بود. مرحله‌ دوم، ايستادگي و مقاومت مردم و نيروهاي نظامي در جبهه‌ها بود كه به دشمن اجازه توسعه وضعيت و پيشروي بيشتري داده نشد. مرحله‌ سوم، دوره‌اي بود كه جمهوري اسلامي به‌اندازه كافي آمادگي پیداکرده بود و در اين مرحله به‌رغم كارشكني‌ها و شايعات داخلي، سپاه و ارتش باهم شدند و درنتیجه از اوايل سال 1361، حملات بزرگ ايران آغاز و دشمن مفتضحانه ��ادار به عقب‌نشيني شد و شكست‌هاي زيادي را پذيرفت. البته در اين مرحله كه حملات نيروهاي مسلح ايران شروع شد، سيل تجهيزات ازسوي استكبار به‌طرف عراق سرازير شد تا از شكست قطعي آن جلوگيري شود و اين مرحله تا 1364 ادامه يافت. مرحله‌ چهارم جنگ تحميلي، از سال 1364 با اجراي عمليات قهرمانانه والفجر 8 آغاز شد. در اين مرحله، نيروهاي پرصلابت ايران اسلامي از اروندرود گذشته و با اشغال فاو، سيلي محكمي به صدام زدند. اين مرحله همانند عمليات‌هاي ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، فتح‌المبين و بيت‌المقدس، عظمت زيادي داشته و در تاريخ دفاع مقدس ماندگار و فراموش‌نشدني است و در اين مرحله، ارتش عراق با پذيرش شكست‌هاي بزرگ پي‌درپي، توان خود را از دست داده و استكبار سريعاً وارد عمل شده و سيل تجهيزات و ادوات را به‌طرف عراق سرازير نموده؛ بلكه از شكست قطعي آن جلوگيري نمايد. مرحله‌ پنجم هم اين است كه مردم به شايعات گوش ندهند و با عزمي راسخ، بيش‌ازپيش به سوي جبهه‌ها بشتابند.» استكبار در تیر 1367، چهره كريه و پليد و ناميمون خود را بيش‌از‌پيش نشان داد و براي اينكه دامنه جنگ و بحران را براي جمهوري اسلامي وسيع‌تر کند، ناآرامي‌ها را به مناطق آبي جنوب كشور نيز سوق داد و براساس طرح‌ريزي‌هاي قبلي خود، در 10:27 دوازدهم تير 1367 به يكي از ناوهاي پيشرفته و مجهز خود در خلیج‌فارس، دستور شليك دو موشك به‌سوي هواپيماي ايرباس مسافري ايران را كه از بندرعباس عازم دبي بود، صادر کرد. در اين حادثه دردناك و جانسوز، 296 نفر مسافران هواپيماي ايران اعم از پير و جوان، مرد و زن، كوچك و بزرگ تكه‌تكه شدند و همراه هواپيما به سطح آب‌هاي جنوب كشور در چهار مايلي جنوب شرق جزيره قشم سقوط کردند. قوای عراقی سرمست از پیروزیهای به‌دست‌آمده با نیروهای فراوان در 21/4/1367 به زبيدات، شرهاني، موسیان، عین‌خوش و فکه که لشکرهای 21 پیاده حمزه (ع)، تیپ40 پیاده سراب، لشکر 77 پیاده خراسان و تیپ 45 تکاور عهده‌دار دفاع از خط پدافندي طولانی و كم‌عمق، بدون احتیاط بودند؛ با نیروی زیاد و آتش ُپرحجم و بمباران‌های شیمیایی، حمله و در مواضع رزمندگان ایران اسلامی پیشروی کردند و پس از جمع‌آوری اسیر و غنائم، به ارتفاعات سرکوب مرزی برگشتند. ایران اسلامی قطعنامه‌ 598 را پذیرفته بود؛ اما عراقی‌ها سرمست از پیروزی‌های به‌دست‌آمده، در 29/4/1367 در منطقه عمومی تمرچین و ارتفاعات سه‌کانیان به نیروهای ایرانی حمله کردند. همچنین نیروهای عراقی در 31/4/1367، اقدام به حمله‌ ناجوانمردانه‌ای کردند که مشکلاتی برای منطقه به وجود آورد. این کتاب، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ: کریمی، احمد، اهرم‌های فشار، تقویم تاریخ مقدس، ج 95، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+آهنی- گرام ر.ک به اویسی، شهرام. نیروی هوایی.
+اوج جنایت، جلد 91 از مجموعه 103 جلدی تقویم تاریخ جنگ عراق علیه ایران می‌باشد که به‌وسیلۀ پژوهشکده دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش تهیه شده است. این کتاب، از تألیفات امیر سرتیپ‌دوم بازنشسته نبی کریمی از فرماندهان جنگ است که در اسفند 1389 نوشته شده و در آن، به حوادث جنگ تحمیلی در اسفند 1366 می‌پردازد. بهره‌گیری مؤلف از انبوه منابع اسنادی، نشریات گوناگون، خبرگزاری‌ها و دیگر منابع؛ تصویری بسیار روشن از چگونگی تهاجم ارتش متجاوز بعث عراق و در مقابل، دفاع جانانه نیروهای مسلح و مردمی ایران اسلامی به دست ��ی‌دهد که نظیر آن را در کمتر کتاب‌های انتشاریافته پیرامون جنگ هشت‌ساله می‌توان یافت. این کتاب توسط سرهنگ پیاده ستاد احمد حیدری، ویراستاری شده است. رژيم بعثي عراق در اسفند 1366، دور جديد جنگ شهرها را پس از ماه‌ها تبليغات شبانه‌روزي در خصوص موشك‌های اهدايي شوروي به آن کشور، شروع کرد و در هشتم اسفند با حمله‌ موشكي و هوايي به شهر سقز و اطراف آن و حومه تهران همچون دفعات گذشته، جنگ شهرها را با مورد اصابت قراردادن مناطق مسكوني و بيمارستان‌ها و مدارس در شهرهاي مختلف ايران اسلامي ادامه داد و با تغييراتي كه در سوخت موشك‌هاي دريافتي از شوروي توسط متخصصين غربي انجام‌شده بود و با كم‌كردن مواد انفجاري، برد آن را افزايش داد تا بتواند تهران را مورد اصابت قرار دهد. جمهوري اسلامي ايران در پاسخ به اين اعمال وحشيانه‌ رژيم عراق، در تاريخ نهم اسفند، سه فروند موشك را روانه شهر بغداد كرد و دو مركز نظامي و راديو و تلويزيون بغداد را هدف گرفت. امام خمینی (ره) در پاسخ به اين درنده‌خويي‌هاي رژيم بعثي عراق گفت: «صدام و غربي‌ها خيال مي‌كنند ايران از موشك شكست مي‌خورد. اين كار مردم ما را قوي‌تر مي‌كند». همچنین رياست‌جمهوري وقت و رئيس شوراي عالي دفاع حجت‌الاسلام سيدعلي خامنه‌اي فرمودند: «جنايات عراق را با سيلي سختي پاسخ‌خواهیم داد». در حمله موشكي عراق به مناطق مسكوني تهران؛ ده‌ها كودك، زن و افراد سال‌خورده به شهادت رسيدند و دو بيمارستان و چندين خانه مسكوني تخريب شد؛ ولي مردم مقاوم و شهادت‌طلب ايران اسلامي ازجمله تهران با مقاومتي وصف‌ناپذير، پاسخ دندان‌شكني به صداميان دادند. از سويي جمهوري اسلامي ايران با ارسال پيامي براي ملت عراق، اعلام كرد: به‌جز سه شهر امن عراق كه اماكن متبركه در آن‌ها قرار دارند؛ مراكز نظامي، اقتصادي بقيه شهرهاي عراق را با توپخانه، موشك و هواپيما مورد اصابت قرار مي‌دهد و از مردم عراق خواست به اين شهرهاي امن بروند تا آسيبي نبينند. دبيركل سازمان ملل متحد و شوراي امنيت سازمان ملل، درخواست توقف جنگ شهرها را کردند و ستاد تبليغات جنگ در اين رابطه طي اطلاعيه اعلام كرد: «‌عمليات مقابله‌به‌مثل را ايران اسلامي تا به‌زانو درآوردن دشمن، تعطيل نمي‌كند». در ادامه‌ اطلاعيه نیز افزود: «‌در حالي درخواست قطع حمله به شهرها ازسوي شوراي امنيت مطرح مي‌شود كه تلاش قدرت‌هاي بزرگ براي تصويب تحريم تسليحاتي عليه ايران، دامنه‌اش گسترده‌تر مي‌شود و ازسوي ديگر همين قدرت‌ها از شرق و غرب، به تسليح رژيم عراق ادامه مي‌دهند». خلبانان نيروي هوايي ارتش در پاسخ‌گويي به جنايات دشمن بعثي در حمله‌ موشكي و هوايي به مناطق مسكوني شهرهاي كشورمان، به‌طور مداوم مراكز نظامي، اقتصادي شهرهاي مختلف عراق را بمباران و ضايعات قابل‌توجهی به اين مراكز وارد مي‌كردند. نيروهاي مشترك شامل قوای لشكر 9 بدر و سپاه پاسداران، مركز استخبارات و سازمان امنيت شهر «سميل» عراق واقع در مسير بغداد- تركيه از توابع استان كركوك را منهدم كردند. اسكله‌هاي عراقي البكر و الاميه عراق نیز موردتهاجم شناورهاي نيروي دريايي و توپخانه ساحلي ايران قرار گرفت. از طرفي بندر استراتژيك ام‌القصر نيز به‌طور مداوم زير آتش وسيع ايران قرار داشت. پيش‌مرگان اتحاديه ميهني كردستان عراق، دو پايگاه و يك مقر گردان دشمن بعثي را در منطقه كركوك عراق منهدم و دویست نظامي ��راق را كشته و يا مجروح كردند. ضمن اینکه تكاوران تيپ 75 ظفر با همكاري پيشمرگان مبارز كُرد عراقي شاخه‌ كركوك در يك عمليات هماهنگ، چندين دكل‌ برق فشارقوی را در مسير توزخورماتو به كركوك منهدم نمودند. ازطرفي نيروهاي مشترك و رزمندگان مسلمان كُرد عراقي و سپاه پاسداران با پشتيباني هوانيروز و نيروي هوايي ارتش، عمليات آفندی والفجر10 را در منطقه عمومی نوسود ایران و حلبچه عراق با رمز یا رسول‌الله (ص) در 24/12/1366 اجرا كردند که بعد از مدت شش روز، نبرد با آزادسازی 1200 کیلومتر از خاک ایران و عراق به پایان رسید. اوج جنايت صدام و صداميان پس از آزادسازي شهرهاي حلبچه، دوجيله و خرمال به‌وسيلۀ‌ رزمندگان ایران اسلامی شكل گرفت. صدام حسين كه از پيشروي نيروهاي اسلام و سقوط شهر حلبچه مطلع شده بود، دستور بمباران شيميايي اين شهر داد و عوامل او با به‌كارگيري مهلك‌ترين گازهاي شيميايي اهدايي غرب در منطقه حلبچه، 5000 نفر از کُردهای عراقی را شهید، صدها تن از زنان، كودكان، پيرزنان و پیرمردان را مصدوم کردند و شهر حلبچه عراق به یک شهر مرده تبدیل شد. اين جنايت، ننگي شد تا هميشه تاريخ بر چهره صدام و صداميان و حزب بعث. کتاب مذکور، به‌زودی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ خواهد شد. مآخذ: کریمی، نبی، اوج جنایت، تقویم تاریخ مقدس، ج 91، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
+اوجانی، عباس، (‌1337- 1359) شهید، دانشجوی دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش. ششم شهریور، در ‌میدان شهید نامجوی تهران زاده شد. پدرش، صفات‌الله و مادر گرامی‌اش، گوهرتاج گنج‌بخش تهرانی نام داشتند. یک برادر داشت. تحصیلات دبستان را در مدرسه عدل و تحصیلات دبیرستانی را در دبیرستان فاتح گذراند و دیپلم خود را در رشته علوم تجربی، در خرداد 1356 گرفت (سند: 1109/م/58). سپس در آزمون ورودی دانشکده افسری (دانشگاه افسری امام علی (ع) نیروی زمینی) شرکت کرد و پس از موفقیت در آن و با انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در نهم مهر 1356 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. عباس در مدت سه سال تحصیل در دانشکدۀ افسری و طی واحدهای علمی شامل: دروس عمومی و تخصصی ریاضی، فیزیک، شیمی، مثلثات، مقاومت‌ مصالح و راه‌‌سازی، نقشه‌‌خوانی، نقشه‌برداری، روانشناسی و روانکاوی و طی اردوگاه‌های رزمی کویر، کوهستان، زمستانی، دروس هنر جنگ و آشنایی به جنگ‌های دوران گذشته و تاریخی و علل پیروزی‌ها‌ و شکست‌ها‌ را فراگرفتند. همچنین آموزش‌های نظامی موردنیاز رزم انفرادی، سوارکاری، شنا، زندگی در شرایط سخت، آموزش قطب‌نما و نقشه‌خوانی، جغرافیای نظامی، آموزش رانندگی با خودرو و تیراندازی با سلاح‌های تفنگ ژ3، کلت‌کالیبر 45، تیربار ام1. آ. ژ3، تیربار کالیبر 50، آر.پی. جی7، نارنجک دستی و تفنگی را آموخت (پرونده خدمتی). با آغاز جنگ تحمیلی، جزو داوطلبینی بود که به منطقه جنوب اعزام شد و به نبرد با دشمن بعثی پرداخت (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/131). نظریه سروان مهدی نمکی فرمانده گروهان 3 گردان 6 دانشجویی ایشان این‌گونه بود: علاقه‌مندی به خدمت او بسیار زیاد، انضباط بسیار خوب، وضع ظاهری و نظم و ترتیب در کارها خوب، مقاومت جسمانی خوب، اخلاق و رفتار بسیار خوب، حُسن شهرت در بین دانشجویان بسیار خوب می‌باشد. سرگرد فرازیان فرمانده گردان ایشان در خصوص او نظر می‌دهد: نظریه فرمانده گروهان تأیید می‌شود (پرونده خدمتی). در دوران اوج‌گیری انقلاب اسلامی برای رسیدن به آ��مان بزرگ ملّت قهرمان ایران، شروع به مبارزه كرد. در محیط دانشكده افسری با اشاعه فرهنگ اسلامی و علوی، دانشجویان دانشكده را ترغیب کرد تا به صفوف به‌هم‌پیوسته مردم بپیوندند. درصحنه‌های حساس پس از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین در جنگ تحمیلی، همیشه یكی از فدائیان مردم به شمار می‌آمد. با سرلوحه قراردادن منش انسانی‌، خود را فدایی امت و رهبر می‌دانست (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/54). در چهاردهم فروردین 1359، با دختردایی خود از خاندان گنج‌بخش تهرانی ازدواج كرد (تصویر شناسنامه). با ورود دانشجویان به نقاط مختلف جنوب، حرکت قوای عراقی کُندتر شد و نیروهای مردمی بومی و نیروهای داوطلب روحیه گرفتند. بخشی از دانشجویان به خرمشهر اعزام شدند. دانشجو عباس اوجانی از زمره دانشجویانی بود که به خرمشهر اعزام شد (پوربزرگ، 1387: 7). در صفحه 48 کتاب خرمشهر و دانشکده افسری، در شعری که به دانشجویان تقدیم شده‌، آمده است: اگر بذل جان فخر ایرانی است، سزاوار عباس اوجانی است (همان: 51). در تابستان 1359 جهت انجام مأموریت، به منطقه کردستان اعزام شد و پس از اتمام مأموریت، جهت برپایی جشن فارغ‌التحصیلی به تهران بازگشت. می‌بایست جشن فارغ‌التحصیلی در یکم مهر 1359 برگزار و جهت طی دوره مقدماتی رسته‌ای به شیراز اعزام شود که به علت حمله ناجوانمردانه ارتش بعث عراق به میهن اسلامی، تقدیر بر این بود که بدون اجرای مراسم تحلیف درجه، راهی جبهه نبرد حق علیه باطل شود؛ ازاین‌رو همراه سایر دانشجویان و فرماندهان مربوطه، جهت دفاع از خرمشهر به این شهر عزیمت کرد (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/54). ستوان‌دوم پیاده عباس اوجانی از سوم مهر 1359 در معیت دانشجویان دانشکده افسری و فرماندهی آن جناب سرهنگ سیدموسی نامجوی، در جنگ ایران با عراق شرکت داشت. در ردیف 43 در جلوی نام او نوشته‌شده است: در سوم مهر 1359 به جنوب اعزام و در بیست‌وچهارم مهر 1359 شهید شده است (حسینیا، 1395: 106). پرسنلی و آجودانی دانشکده افسری به مدیریت استخدام معاونت نیروی انسانی نیروی زمینی ارتش اعلام کرد: ستوان‌دوم پیاده عباس اوجانی در بیست‌وچهارم مهر ۱۳۵۹، در منطقه عملیاتی خرمشهر، براثر اصابت گلوله قوای ارتش بعثی عراق به شهادت رسید (سند: 158 -19-701/ع-11/9/1359). در آن روز سروان تهمتن، سروان مسعود اصلانی و همچنین، دانشجویان اسماعیل وجودی، عباس اوجانی، جعفر حبیبی، نصرت‌الله شهابی، عیوضی و سرباز محمد پهلولان به شهادت رسیدند (حسینیا، 1395: 73). پیکر ستوان‌یکم شهید عباس اوجانی، در تهران تشییع و در بهشت‌زهرا (س) قطعۀ‌ 24، ردیف 37، شمارۀ 42، به خاک سپرده شد («شهید...»، گلزار ...،). شهید اوجانی در بخشی از وصیت‌نامه خود ‌نوشته است: اینك كه جنگ با كفار را در پیش‌گرفته‌ایم، فقط یك خواهش از مادرم دارم كه اشك براى من نریزد؛ بلكه باید شادى كند كه چنین جوانى را براى خدمت به انقلاب تربیت‌کرده است. امیدوارم كه این خواهش مرا هیچ‌وقت نادیده نگیرى. از تمام افراد خانواده، پدر و مادر و تمام خواهر و برادر و تمام دوستان مى‌خواهم كه مرا ببخشند (عند ربهم یرزقون، 1394: 1/55). در متن وصیت‌نامه شهید عباس اوجانی آمده است: مى‌روم كه مثل سایر شهیدان درراه اسلام شهید شوم تا بلكه با قطره‌اى از خون من، درخت عظیم انقلاب سیراب گردد (دفاع پرس). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی گلزار شهدا؛ پایگاه اطلاع‌رسانی دفاع پرس؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ ��هادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ پوربزرگ، علی‌رضا، خرمشهر و دانشکده افسری امام علی (ع)، تهران: دلارنگ، 1387؛ تصویر شناسنامه شهید؛ حسینیا، احمد، اعزام 1359، خاطرات دانشجویان دانشگاه افسری امام علی (ع) در دفاع از خوزستان، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)، 1395؛ سند: 1109/م/58، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند: 158 -19-701/ع-11/9/1359، دانشکده افسری، پرسنل و آجودانی؛ عند ربهم یرزقون، مجموعه‌آثار 110 شهید دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی (ع)، ج 1، تهران: آتشبار، 1394.
+«شهید عباس اوجانی» (بارگذاری: 12 دی 1402)، گلزار شهدا، <www.golzar.info/17608 >، (دسترسی: 12دی 1402)؛
+آوردگاه تکاوران دریایی، حوادث یکم تا پانزدهم مهر 1359. منطقه خرمشهر و آب‌هاي شمال خلیج‌فارس در اولين روزهاي جنگ‌، آوردگاه تكاوران قهرمان و دريادلان ناوها و ناوچه‌هاي نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران بود كه باوجود همه كاستي‌ها، مردانه در ميدان نبرد حضور يافتند و رؤياي شيرين دشمن را به كابوسي دهشتناك مبدل ساختند. جلد دوم از مجموعه تقویم تاریخ دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش با بهره‌گيري از اسناد و مدارك، به بيان حوادث و رويدادهاي يكم تا پانزدهم مهر 1359 تخصیص‌یافته‌ است. این کتاب به همت دريادار دكتر حبيب‌الله سياري، ناخدايكم مجيد منصوري، ناخدايكم علي جعفري جبلّي و درياداردوم شهريار ميرشكاري در دفتر پژوهش‌هاي نظري و مطالعات راهبردي نیروی دریایی تدوین شده است. حوادث و رويدادهاي تبيين‌شده در متن كتاب، برگرفته از محتواي مدارك موجود در مركز اسناد دفاع مقدس نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران است و نگارندگان دخل و تصرفي در آن نداشته‌اند. این کتاب در 596 صفحه، توسط دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی در 1389 منتشر شده است و منبع خوبی برای علاقه‌مندان و پژوهشگران می‌باشد. مآخذ: سياري، حبیب‌الله و دیگران، آوردگاه تکاوران دریایی، تهران: دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی ارتش، 1389.
+اورلیکن، سامانه پدافندی. تا قبل از آغاز جنگ تحمیلی برابر سازمان‌های پیش‌بینی‌شده، از جنگ‌افزار توپ 35 میلی‌متری اورلیکن در تأمین پوشش پدافند هوایی پایگاه‌های هوایی، ایستگاه‌های رادار و ارتباطی و دو منطقه نفتی اهواز و جزیره خارک بهره‌برداری می‌شد. با آغاز جنگ تحمیلی و حملات گسترده عراق علیه مراکز حساس و حیاتی به‌ویژه پالایشگاه‌های نفت و گاز، پتروشیمی و مراکز نفتی؛ نیاز به تأمین پوشش هوایی این مراکز، در دستور کار پدافند هوایی قرار گرفت و بدین‌طریق از توپ 35 میلی‌متری اورلیکن موجود در گردان‌های ارتفاع کم، سازماندهی‌شده در فرماندهی پدافند هوایی و تعداد موجود در فرماندهی لجستیکی نیروی هوایی به‌صورت آتشبارهای اورلیکن، جهت تأمین پدافند هوایی مراکز حساس و حیاتی بهره‌برداری شد. در روزهای آغازین جنگ تحمیلی، آن تعداد از جنگ‌افزارهای پدافند هوایی موجود در فرماندهی پدافند هوایی که پارک شده و گسترش نیافته بودند و به‌تبع آن آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن، ابتدا در پایگاه‌های هوایی در تأمین پدافند باندهای پرواز و ایستگاه‌های رادار و سپس برابر اولویت، در تأمین مراکز حساس و حیاتی استفاده شد. با استمرار جنگ و تشدید حملات هوایی عراق علیه مراکز حساس و حیاتی، بالاجبار گردان‌های ارتفاع کم سازمانی به‌صورت آتشبار، رسد و همچنینی توپ‌های تک عراده‌ای، در مراکز فوق گسترش پیدا کردند. از آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن علاوه بر گسترش در مراکز حساس و حیاتی، در جهت تأمین پدافند هوایی مناطق عملیاتی نیز بهره‌برداری شد. طی عملیات‌های خیبر و بدر، گسترش این جنگ‌افزار در تأمین پوشش پدافند هوایی نیروهای سطحی، عملکردی شایان توجه داشت و در عملیات‌های بعدی، یکی از درخواست‌های نیروهای سطحی در هنگام اجرای عملیات، درخواست حضور این جنگ‌افزار در عملیات‌ها بود. اولین گسترش آتشبار اورلیکن با افزایش شدت حملات به رادار دهلران، در 5/7/1359 در این ایستگاه گسترش یافت که متأسفانه با تصرف ایستگاه رادار فوق، دو عراده از توپ‌های اورلیکن توسط عراق به غنیمت گرفته شد. با توجه به اهمیت محل جلوس امام خمینی (ره) در جماران، یک آتشبار شامل شش عراده توپ 35 میلی‌متری اورلیکن در 13/9/1359در محل فوق گسترش یافت. در سال اول جنگ از 31/6/1359 تا 31/6/1360، تعداد 153 عراده توپ 35 میلی‌متری اورلیکن در قالب نُه آتشبار و پنج عراده توپ تکی در پایگاه‌ها، ایستگاه‌های رادار و مراکز حساس و حیاتی گسترش یافتند. این جنگ‌افزارها در اولین سال جنگ تحمیلی در پدافند از پایگاه‌های هوایی و باندهای پروازی و ایستگاه‌های رادار و جزیره خارک و منطقه نفتی ماهشهر و در نهایت تأمین پدافند مرکز جلوس ولایت، نقش کلانی را ایفا کردند. در سال دوم جنگ از 31/6/1360 تا 31/6/1361، تعداد 68 عراده توپ 35 میلی‌متری اورلیکن در قالب چهار آتشبار، جهت تأمین پوشش پدافند هوایی مراکز حساس و حیاتی و منطقه عملیاتی بیت‌المقدس و رمضان گسترش یافت که از این جنگ‌افزار در عملیات بیت‌المقدس و رمضان جهت تقویت دفاع هوایی سایت‌های هاک گسترش‌یافته در منطقه بهره‌برداری شد. در سال سوم جنگ از 31/6/1361 تا 31/6/1362، علاوه بر استمرار گسترش‌های قبلی در پایگاه‌ها، ایستگاه‌های رادار و ارتباطی و همچنین مراکز حساس و حیاتی؛ یک آتشبار و پنج عراده توپ تکی 35 میلی‌متری اورلیکن در مراکز حساس و حیاتی و مناطق عملیاتی محرم و والفجر مقدماتی و والفجرهای 1 و 3 جهت تأمین پدافند آتشبارهای هاک گسترش یافت. در سال چهارم جنگ از 31/6/1362 تا 31/6/1363، علاوه بر استمرار گسترش‌های قبلی آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن، پنج آتشبار و پنج عراده توپ تکی در مراکز حساس و حیاتی و تأمین پوشش منطقه عملیاتی خیبر جا‌به‌جا شد و گسترش یافت. آتشبارهای اولیکن مستقر در منطقه عملیاتی خیبر به همراه توپ‌های 23 میلی‌متری مستقر در منطقه‌، یکی از ماندگارترین دفاع هوایی از نیروهای سطحی، پدهای بالگردهای هوانیروز و اسکله‌های ویژه استقرار هواناوها در جزیره مجنون را با انهدام سیزده فروند از هواپیماهای دشمن به منصه ظهور رساندند. در سال پنجم جنگ از 31/6/1363 تا 31/6/1364، علاوه بر استمرار گسترش‌های قبلی آتشبارهای توپ 35 م‌م اورلیکن، با جا‌به‌جایی و گسترش هفت آتشبار و شش عراده توپ تکی 35 میلی‌متری اورلیکن و گسترش بیش از چهار آتشبار در منطقه عملیاتی بدر، عاشورا، منطقه میمک و چنانه؛ یکی از گسترده‌ترین عملیات‌های آتشبارهای اورلیکن در جنگ تحمیلی صورت گرفت. در سال ششم جنگ از 31/6/1364 تا 31/6/1365، علاوه بر استمرار گسترش‌های قبلی آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن، با جا‌به‌جایی و گسترش هشت آتشبار و دو عراده توپ تکی 35 میلی‌متری اورلیکن در عملیات والفجر 8 و دفاع هوایی از سایت‌های هاک و پ��‌های ارتباطی در منطقه عملیات، فعالیت چشمگیری داشتند. در سال هفتم جنگ از 31/6/1365 تا 31/6/1366، علاوه بر استمرار گسترش‌های قبلی آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن، با جابه‌جایی و گسترش هفت آتشبار و شش عراده توپ تکی جنگ‌افزار 35 میلی‌متری در مراکز حساس و حیاتی، شهرها و عملیات‌های کربلای4، 5، 6، 7، 8، 10، نصر2 و نصر3؛ اقدامات تاکتیکی مناسبی را در مقابله با تهاجمات هوایی دشمن در ارتفاع کم و پدافند هوایی از نیروهای سطحی به مورداجرا گذاشتند. در سال هشتم جنگ از 31/6/1366 تا 29/5/1367، علاوه بر استمرار گسترش‌های قبلی آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن، با جابه‌جایی و گسترش دو آتشبار در مراکز حساس و حیاتی جدید و عملیات والفجر 10، پدافند هوایی مراکز فوق و منطقه عملیاتی را تأمین کردند. آتشبارهای توپ 35 میلی‌متری اورلیکن در طول هشت سال دفاع مقدس، با انجام 7170 جابه‌جایی و گسترش‌های تاکتیکی در تأمین پدافند هوایی رینگ‌های دفاع هوایی مراکز حساس و حیاتی و گسترش در مناطق عملیاتی و استقرار برروی ناوهای نیروی دریایی ارتش و بارژهای شناور در اسکورت کاروان‌های نفت‌کش و کشتی‌های تجاری؛ نقش و عملکرد بی‌بدیلی در مقابله با هواپیماهای دشمن در حملات هوایی در ارتفاع کم را داشتند و همگام با سایر جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای پدافند هوایی، موفق به انهدام بیش از دویست فروند از هواپیماهای دشمن شدند (رخت افکن، 1398: 22 و24 و 46 و 99 و 108 و 202 و 248 و 305). مآخذ: خطیب‌قوامی، خسرو، روایت پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1398؛ رخت‌افکن، علی، گسترش و جابه‌جایی جـنـگ‌افزار و تجهیزات پدافند هوایی، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1398.
+اورهال هواپیماهای اف 14، در صنایع هواپیمایی ایران. سررسید دوره‌ای چهارساله بازرسیهای اساسی و اورهال هواپیماهای اف 14 با نگرش به تاریخ دریافت آن‌ها که از 1354 در نیروی هوایی ارتش به خدمت گرفته‌شده بود و زمین‌گیر‌شدن یکی پس از دیگری این هواپیماها، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌نشدن امکانات داخلی برای انجام آن در کشور که افزودن مداوم تعداد هواپیماهای درخط انتظار اورهال را در پی داشت؛ از مسائل جدی این هواپیماها به‌ویژه با آغاز جنگ تحمیلی شمار می‌آمد و روز‌به‌روز بر دامنه آن می‌افزود (زینلی، 1394، ج 1: 63). یکی از برنامه‌های مهم و برجسته‌ای که انجام آن با نگرش به سررسید عمر قانونی بازرسی‌های اساسی هواپیماها و انباشتگی تدریجی آن‌ها، با تکیه بر امکانات و توانمندی‌های متولی اصلی این کار یعنی صنایع هواپیمایی ایران، مورد تأکید و پیگیری شدید نیروی هوایی و سایر مسئولان دفاعی کشور قرار داشت؛ راه‌اندازی پروژه بازرسی‌های اساسی هواپیماهای اف 14 بود که با پیگیری به نتیجه رسید. بر همین اساس از همان شروع جنگ مطالعات، بررسی و امکان‌سنجی توانمندی‌ها، چگونگی تهیه و تدوین دستورهای کاری و دستورالعمل‌ها، فراهم‌نمودن امکانات و ملزومات انجام کار با تشکیل کارگروهی مشترک از کارشناسان و متخصصان صنعت و نیروی هوایی، در دستور کار قرار گرفت. بدین ترتیب پس از پایان مطالعه و هماهنگی‌های لازم امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی متخصص موردنیاز با همکاری و کمکهای نیروی هوایی فراهم آمد و هواپیماهای موردنظر به‌تدریج از اوایل 1360 به شرکت صنایع هواپیمایی اعزام شدند و تحت انجام بازرسی‌ها و بازدیدهای دورهای رده دپویی قرار گرفتند. راه‌انداز�� این پروژه در شرایط موجود آن زمان، بدون کمک و مساعدت نیروی هوایی ناممکن بود و یا بسیار به درازا کشیده می‌شد؛ زیرا صنایع هواپیمایی ایران تا این زمان هنوز آمادگی لازم را ازنظر تجهیزات و ابزار‌آلات، آزمایشگرها، نشریه‌های فنی، توانمندی تعمیر قطعات و مجموعه‌های سامانه‌ای هواپیما و حتی نیروی انسانی کارآمد و متخصص کافی کسب نکرده بود و با قطع روابط آمریکا، برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات اولیه در این خصوص نیز ابتر ماند (زینلی، 1399، ج 2: 213- 214). موارد زیر بخشی از اقدامات و کمک‌هایی است که آماد و پشتیبانی نیروی هوایی درزمینه تحقق این هدف انجام داد: کمک و همکاری در شناسایی نیازمندی‌ها، تهیه دستورالعمل‌های فنی، بسته‌های کاری، ملزومات و ابزارآلات، آزمایشگرها. تقبل تأمین و تعمیر اقلام و قطعات اصلی هواپیما. پشتیبانی‌های آمادی. تأمین نیروی انسانی متخصص به تعداد 120 نفر در حوزه تعمیرات و بازرسی‌های اساسی هواپیما (زینلی، 1399، ج 2: 218 و گزارش خدمات و تولیدات). سرانجام این تلاش‌ها و همکاریهای مشترک، به بار نشست و با ایجاد توانمندی فرایند بازرسی و تعمیر اساسی در تأسیسات صها، اولین محصول تولیدی مشترک در اوایل 1361، پس از انجام پروازهای آزمایشی به‌وسیلۀ خلبانان نیروی هوایی و تأیید کارها و فعالیت‌های انجام‌شده در بازرسی‌های پذیرشی توسط متخصصین منتخب آماد و پشتیبانی نیروی زمینی ارتش به‌سِمت پایگاه اصلی خود به پرواز درآمد و به جمع هواپیماهای شرکت‌کننده در عملیات رزمی پیوست. در ادامه این همکاری‌های صمیمانه دوجانبه، شرکت صنایع هواپیمایی ایران باوجود مشکلات فراوان برخاسته از اِعمال تحریم‌های همه‌جانبه استکبار جهانی، بازرسی و تعمیر اساسی پنجاه فروند هواپیمای اف 14 را در بازه زمانی 1361 تا پایان دفاع مقدس به انجام رساند. اگرچه این میزان تولید، پاسخ‌گوی نیاز واقعی نیروی هوایی نبود؛ لیکن کمک بزرگی را به فرایند پیش‌گیری از زمین‌گیر‌شدن شمار بیشتر هواپیماهای اف 14و مأموریت‌های عملیاتی این هواپیماها کرد (زینلی، 1399، ج 2: 214 و اسناد و گزارش تولیدات صها). مآخذ: اسناد موجود در آرشیو مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش و معاونت آماد و پشتیبانی نیروی هوایی ارتش؛ اسناد و گزارش تولیدات صنایع هواپیمایی ایران؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج 1، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1394؛ زینلی، نصرالله و دیگران، آماد و پشتیبانی (لجستیک) هوایی در دفاع مقدس، ج 2 و 3، تهران، مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ سند شماره 156/93/020/6260-12/5/1393، شرکت صنایع هواپیمایی ایران، خدمات و تولیدات صنایع هواپیمایی ایران در زمان جنگ تحمیلی.
+اوریون ر.ک به: پی. تری. اف، نیروی هوایی.
+اوسیراک، عملیات هوایی، هشتم مهر 1359. پایگاه سوم شكاری همدان در راستای انهدام نیروگاه‌ها و مراکز تولید انرژیِ دشمن، سه دسته دو فروندی را مأمور بمباران سد دوکان و دربندی‌خان کرد. طبق معمول، برای هریک از این دسته‌ها یک هدف جانبی نیز در نظر گرفته شده بود تا در صورت برخورد با مشکل (نیافتن هدف اصلی، درگیری با شکاری‌های رهگیر دشمن، تراکم مواضع پدافندی و عدم شانس تقرب به هدف و رهاسازی مهمات)، به هدف جانبی روی آورده و حتی‌الامکان آن‌ را منهدم کنند. سروان محمدحسین قهستانی به همراه ستوانیکم محمد جوانمردی (کابین عقب) لیدر دسته دوم پروازی که موفق به انهدام هدف اصلیِ خود در غرب بغداد نشده و شانس زمان‌بندیِ حمله به پالایشگاه را از دست ‌داده بودند، برابر طرح و طبق توجیه عملیاتی، اندکی به‌سمت جنوب تغییر مسیر دادند تا هدف جانبی خود را بیابند. پس ‌از دقایقی کوتاه، گنبدی عظیم و عجیب در سمت شرق نمایان شد که سروان قهستانی با مراجعه به نقشه و تطبیق ویژگی‌های آن، از یافتن هدف جانبی اطمینان حاصل کرد. اکنون هر دو هواپیمای فانتوم با حمل 6768 حداکثر مهمات، تنها یک گزینه را پیش روی داشتند؛ محاسبه فاصله تا هدف، نحوه شیرجه روی آن و رهاسازیِ بمب‌ برفراز این گنبد عظیم. در حالی‌که هواپیمای شماره 2 به تحریک توپ‌های ضدهوایی و هدایت راداریِ اطراف نیروگاه می‌رفت، سروان قهستانی نیز اقدام به شیرجه و رهاسازی مهمات خود روی هدف کرد که در نهایت، بخشی از ساختمان‌ و سازه‌های انرژی نیروگاه اتمی اُسیراك دچار آسیب شد. روند تکمیل و راه‌اندازی این نیروگاه بزرگ، بر عهده فرانسوی‌ها بود. تعدادی از آزمایشگاه‌ها و تأسیسات خدماتی این نیروگاه در این حمله، مورد اصابت قرار گرفتند. ساختمان محل نگهداری سامانه خنک‌کننده آب راکتورها نیز به‌دلیل اصابت مستقیم راکت آسیب دید. بخشی از تأسیسات لوله‌کشیِ آب ساختمان تخریب شد و یک دستگاه منبع ذخیره ضایعات مایع رادیو اکتیو نیز آسیب جدّی دید. ضمن اینکه تجهیزات آن نیز اندکی تخریب شدند. پس از اینکه نیروی هوایی ایران خساراتی به راكتور وارد آورد، صدام حسین رئیس‌جمهور عراق در یک مصاحبه کوتاه ضمن بی‌ارزش خواندن این حمله، اظهار داشت: تلاش ایران بیهوده است؛ زیرا تولیدات این پروژه فقط برای اسرائیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. گزارش خبرگزاری پارس به نقل از یونایتدپرس اعلام کرد: برابر اعلام كمیسیون انرژی اتمی فرانسه، جنگنده‌های ایران قسمتی از مركز تحقیقات هسته‌ای بغداد را هدف قرار داده که این امر سبب تعطیلی موقت این مركز شده است. در این حمله، یک ‌رشته بمب به ساختمان‌ مركز اصابت كرد؛ اما به راكتور آسیبی نرسید. حمله نیروی هوایی ایران، دفاع هوایی عراق را غافل‌گیر كرد. چرا که در سه روز گذشته، حمله‌ای به بغداد نشده بود. هنگام حمله آژیرهای خطر به صدا درنیامدند و فقط آتشبارهای هوایی به ‌طور پراكنده به‌طرف فانتوم‌های ایرانی كه در ارتفاع 160 پایی پرواز می‌كردند، به نحو غیر مؤثری آتش گشودند. به‌دنبال این رویداد، بلافاصله حدود 400 نفر از مهندسین فرانسوی شاغل در این پروژه از عراق خارج شدند. قرار بود این مركز ظرف دو سال آتی (اوایل 1983) مورد بهره‌برداری قرار گیرد. علی‌رغم این حمله هوایی، به علت زخامت شش متری بتن مسلح این نیروگاه و نداشتن بمب‌های نفوذی لازم، آسیب وارده، باعث از‌بین‌رفتن کامل نیروگاه مذکور نشد (مصاحبه با امیر سرتیپ‌دوم خلبان دکتر حسین خلیلی، 7/4/1403). دومین حمله به اوسیراک (نیروی هوایی رژیم صهیونیستی). سران صهیونیست عقیده داشتند در صورت وقوع هرگونه رویداد نظامی یا سیاسیِ غیر منتظره در خاورمیانه، اسرائیل می‌تواند به‌سرعت از ظرفیت‌های هسته‌ایِ خود استفاده كند. به گفته آن‌ها، اسرائیل هرگز در به کارگیریِ سلاح اتمی در خاورمیانه پیش‌قدم نخواهد بود؛ ولی در این مسابقه دوم هم نخواهد شد. در اکتبر 1980 و چندی پس‌ از حمله هوایی ایران به نیروگاه هسته‌ای عراق، نخست‌وزیر اسرائیل مجوز عكسبرداری هوایی از راکتور نصب‌‌شده در نیروگاه بغداد را صادر کرد تا از خساراتی كه هواپیماهای ایرانی به نیروگاه وارد آورده‌اند، اطمینان بیشتری حاصل شود. در اسرائیل صدور مجوز عكسبرداری هوایی از اهداف برون‌مرزی، مستلزم موافقت هر دو مقام نخست‌وزیر و وزیر دفاع می‌باشد كه مناخیم بگین رأساً ازسوی هر دو مقام، این مجوز را صادر کرد. ظاهراً چند روز بعد یک ‌فروند هواپیمای شناساییِ آر.اف 4 ایی مجهز به دوربین پیشرفته عکسبرداری و سنسورهای بسیار حساس، با پرواز در ارتفاع بالا وارد منطقه هدف شد و اقدام به کاوش مادون قرمز از مركز و اطراف راکتور کرد. برخی منابع اطلاعاتی، پرواز شناسایی آر.اِف 4 را تأئید نکردند و اظهار داشتند این تصاویر ازسوی ماهواره‌های اطلاعاتی آمریکا در اختیار صهیونیست‌ها قرار داده شده است (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 4: 69 و 71). در هفتم ژوئن 1981 ميلادي مطابق با جمعه 17 خرداد 1360، شانزده فروند جنگنده- بمب‌افكن اسرائیلی با هماهنگي كامل اطلاعاتی- عملیاتی از پایگاه هوایی اِتزیون واقع در بیست کیلومتریِ شهر ساحلی ایلات، به هوا برخاستند و این نیروگاه را با بمبهای نفوذی در بتون منهدم کردند. این مأموریت حساس برون‌مرزی، با هشت فروند جنگنده اف 15 مجهز به پادهای مدرن جنگ الکترونیک و هشت فروند شکاری- بمب‌افکن اف 16 به بمب‌های نفوذی و ضداستحکام ام.کا 84 صورت پذیرفت. هواپيماهاي اف 16 در دو دسته چهار فروندي و جنگندههای اف 15 در چهار دسته دو فروندي با آرايشی منظم و در سکوت کامل رادیویی، مسيري طولاني را در ارتفاع پست تا هدف پيمودند تا از دید رادارهای پرقدرت عربستان و رهگیریِ سامانه‌های شنود منطقه در امان باشند. این گروه پروازی بر اساس يك طرح کاملا‌ً تمرين‌شده، وارد عمق خاك عراق شدند و نیروگاه اوسیراک را با بمبهای نفوذی منهدم کردند (خلیلی و دیگران، 1398، ج 8: 75- 76). مآخذ: خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ مصاحبه با امیر سرتیپ‌دوم خلبان دکتر حسین خلیلی، 7/4/1403.
+اوشال، جمشید، (1332) آزاده خلبان هواپیمای اف 5. بیستم اسفند، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و دوران متوسطه را در زادگاهش گذراند و در 1350 دیپلم ریاضی گرفت. اواخر بهمن 1350، وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد. دوره‌های خاص نظامی همراه با دروس علمی و زبان تخصصی را گذراند (مهرنیا، 1393: 85). پرواز مقدماتی را با هواپیمای پایپر در فرودگاه قلعه‌مرغی، در یازدهم بهمن 1351 به اتمام رساند و برای ادامه دوره، در بهار 1352 راهی ایالت تگزاس و پایگاه هوایی لکلند شد. پس انجام پرواز مقدماتی با هواپیمای تی 41 در فرودگاه هُندو، به پایگاه هوایی لافلین در شهر دل‌ریو انتقال یافت (هادیان، 1399: 240). دوره پیشرفته پرواز را با دو هواپیمای جت دوموتوره تی 37 و جت فراصوت تی 38 طی کرد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی در پایان 1353 نائل آمد (پرونده خدمتی). پس از بازگشت به کشور، همراه با شهیدان منصور محمدیِ آزاد، ابراهیم دلحامد، بیرجند بیکمحمدی و ...، پس از آموزش زمینی شناخت سامانه‌های هواپیمای اف 5 در پایگاه هوایی مهرآباد، جهت طی دوره رزمی هواپیمای اف 5 اِی و بی، در شانزدهم فروردین 1354 به پایگاه چهارم شکاریِ دزفول اعزام شد. پس از اتمام این دوره و به دلیل ورود هواپیماهای مدل اف 5 ایی و اِف، دوره این شکاری- بمبافکن را نیز طی کرد و پس از سیزده ماه، در 26 اردیبهشت 1355 به پایگاه دوم شکاری تبریز انتقال یافت (پرونده خدمتی و مهرنیا، 1393: 85). دوره یادآوری معلمی هواپیمای اف 5 را نیز از 23 مهر 1358 تا هفدهم بهمن 1358 به اتمام رساند (همان: 1390: 87 و هادیان، 1399: 242). در عصر جمعه 28 شهریور 1359، در یک مأموریت اسکرامبل یا تندخیز، به مقابله با جنگندههای متجاوز عراقی پرداخت و آن‌ها را تا مرز بینالمللی تعقیب کرد (نمکی‌ عراقی و دیگران، 1395: 80). با رسمیت‌یافتن جنگ تحمیلی و هم‌زمان با تک پیش‌دستانه هوایی عراق، اولین خلبانی بود که به‌اتفاق ستوان‌یکم بالازاده با انجام پرواز تندخیز (اسکرامبل)، علی‌رغم آسیب‌دیدن قسمتی از باندهای پروازی و محل خزش، به حمله هواپیماهای عراق به پایگاه هوایی تبریز عکس‌العمل نشان داد و از باند بمباران‌شده به پرواز درآمد و به تعقیب آن‌ها پرداخت. در یکم مهر و در عملیات کمان 99 با حمله به پایگاه هوایی موصل عراق، در جمع گروه معروف به 140 فروندی قرار گرفت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 6: 63). بعضی از مأموریت‌های وی به این شرح است: انهدام یک فروند هواپیمای سوخو 7 در محدوده پایگاه هوایی تبریز حین یک مأموریت گشت رزمی هوایی در ظهر یکم مهر 1359، در عصر یکم مهر 1359 در موج دوم عملیات کمان 99، به پایگاه هوایی تازه‌تأسیس اربیل تک کرد و دو فروند بالگرد میل می 8 را برروی زمین منهدم کرد (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 70و71). دو نوبت پرواز بمباران برونمرزی در دوم مهر 1359 داشت و انهدام بخش‌هایی از تأسیسات نظامی و مواضع دشمن را همراه با تک به پایگاه هوایی الحُرّیه در استان کرکوک انجام داد (اعظمی، 1397، ج 2: 217 و نمکی ‌عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 137، 181 و 183). به دنبال آن در روزهای سوم، چهارم و صبح پنجم مهر 1359، به نبردهای خود تدوام بخشید (همان: 239 و 259). از ساعت 14:00 همین روز پایگاه دوم شکاری تبریز با هشت فروند هواپیمای اف 5 ایی و اِف (دوکابینه) در قالب دستههای دو فروندی به‌ترتیب به پادگانهای حاجعمران و روان‌دوز تک کرد و زاغههای مهمات این دو پادگان را به آتش کشید. در خلال این عملیات، آخرین دسته دو فروندی به لیدری ستوان‌یکم خلبان جمشید اوشال و ستوان‌یکم حسین دارابی پس از انهدام پادگان حاجعمران، توسط موشکهای دوشپرتاب سام 7 هدف قرار گرفتند که ستوان اوشال لاجرم مجبور به ترک هواپیما در داخل مرز شد و سالم فرود آمد و شهید دارابی نیز هواپیمای آسیب‌دیده را به پایگاه هدایت کرد و علی‌رغم خسارات وارده، توانست آن را سالم در پایگاه تبریز فرود آورد (همان: 1396، ج 4: 181). ستوانیکم اوشال پس از این سانحه، بلافاصله به رده پروازی رزمی بازگشت و پس از انجام چند مأموریت گشت رزمی و مراقبت مسلحانه هوایی، در نبردهای برونمرزی در روزهای هفدهم و هجدهم مهر 1359 مشارکت کرد و موفق شد تجهیزات دشمن در پایگاه هوایی کرکوک، تأسیسات نفتی کرکوک عراق، پادگان سلیمانیه و انبارهای مهمات آن پادگان را بمباران کند (موسوی و دیگران، 1397، ج 3: 146و 177). خلبانان پایگاه چهارم در مأموریتهای 25 مهر 1359 با حداکثر مهمات قابل‌حمل، به نیروهای دشمن مستقر در غرب اهواز و دُب‌حردان، سه‌راهی ماهشهر- سلیمانیه، جاده آبادان- ماهشهر، شمال خرمشهر، چنانه، فکه، عینخوش، تپه علی‌گرهزد و غرب کرخه حملهور شدند که انهدام و تخریب بخشی از ادوات آنان را در پی داشت. دریکی از این عملیات‌ها برای انهدام واحدهای مهندسی دشمن در حال محاصره اهواز �� مشغول فعالیت در دُب‌حردان‌، هواپیمایش مورد اصابت موشک سام 6 قرار گرفت و در ساحل غربی کارون اسیر شد (همان: 577 و نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 5: 151، 423، 424 و 426). ده سال رنج اسارت را به‌عنوان یک خلبان مفقودالاثر چشید و سپس به‌عنوان یك آزاده سرافراز به میهن اسلامی بازگشت (همان: ج 3: 259). پس از بازگشت، در 1370 با سرکار خانم افسانه عروجی ازدواج کرد و ثمره آن، دو پسر میباشد (مهرنیا، 1393: 88 و 89). مجموع آخرین ساعت پرواز نامبرده تا زمان اسارت، برابر 819 ساعت بوده است. به دلیل دو بار خروج اضطراری از شکاری اف ۵ و شکنجه‌های دوران اسارت، در مهر ۱۳۷۲ با پنجاه‌درصد ازکار‌افتادگی، جانباز جنگ شناخته شد و با درجه سرتیپ‌دومی در یکم اسفند ۱۳۸۰، به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (مهرنیا، 1390: 90). مآخذ: اعظمی، محمدعلی، عقابان رهیده از بند، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 6، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی‌، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 2 تهران: سوره مهر، 1393؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1395؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، 4 و 5، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه پایگاه دوم شکاری تبریز، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اولادی، کارن، (۱۳۲۹) ناخدا‌دوم عرشه نیروی دریایی ارتش. پانزدهم خرداد، در شهرستان سوادکوه مازندران به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی را در زادگاهش و تحصیلات دوران متوسطه را در شهر تهران با موفقیت سپری کرد و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. به علت علاقه‌مندی به نظامی‌گری، در 1347 به استخدام نیروی دریایی ارتش درآمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری دریایی و مهندسی برق و الکترونیک امریکا با موفقیت گذراند و در 1351 به درجه ناوبان‌دومی نائل آمد و به ایران بازگشت. پس از طی دوره کارورزی، به منطقه یکم دریایی بندرعباس منتقل و در سِمت افسر دوم توپخانه ناوشکن ببر مشغول خدمت شد. جهت انتقال ناو شمشیر، در 1356به کشور فرانسه عزیمت کرد و در 1358 در سِمت فرمانده این ناو، به میهن عزیز بازگشت و به منطقه دوم دریایی بوشهر منتقل شد و تا اردیبهشت 1359 عهده‌دار این سِمت بود. سپس به‌عنوان افسر عملیات ناوگروه 72 موشک‌انداز منطقه دوم دریایی بوشهر منصوب شد و هم‌زمان سرپرستی یدک‌کش شریعتی را نیز بر عهده داشت (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی و هجوم همه‌جانبه دشمن بعثی به میهن اسلامی، در سِمت‌های مختلفی همچون فرمانده ناو موشک‌انداز شمشیر، افسر عملیات ناوگروه 72 موشک‌انداز، سرپرست یدک‌کش شریعتی، افسر تردد و عملیات اتاق جنگ و افسر طرح و عملیات قرارگاه دریایی نیروی رزمی 421، افسر عملیات ناوتیپ و جانشین و سرپرست ناوتیپ منطقه دوم دریایی بوشهر و فرماندهی ناو بایندر به مدت تقریبی هجده ماه به همراه دیگر هم‌رزمانش به مقابله با دشمن بعثی پرداخت و طی مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، شکست دریایی عراق در 67 روز اول ��نگ را رقم زدند. در طول دوران دفاع مقدس، در عملیات‌های متعدد دریایی شامل گشت و شناسایی، بازرسی و تفتیش کشتی‌های مشکوک و اسکورت کاروان‌های تجاری و نفت‌کش؛ حضوری مؤثر داشت و اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، برقراری سیادت دریایی و حفظ امنیت خطوط دریانوردی و کشتی‌رانی و حراست و حفاظت از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس را در پی داشت. از دیگر دستاوردهای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، ناکامی دشمن در ناامن‌کردن دریا و جلوگیری از قطع صادرات نفت و واردات کالاهای موردنیاز و اساسی کشور بود (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). وی در طول دوران دفاع مقدس به علت جدیت در انجام مأموریت رزمی اسکورت کاروان، ابراز لیاقت در جنگ تحمیلی و جدیت و ابراز رشادت در عملیات رزمی؛ مورد تشویق قرار گرفت. او سرانجام پس از 22 سال خدمت، در آبان 1369 به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش  در مورد اسکورت ناوگان تجاری و نفت‌کش‌ها.
+اولین اعلامیه جنگ، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌منظور برقراری محاصره دریایی عراق و با هدف ممانعت از تجارت این کشور با سایر کشورهای جهان از طریق آب‌های آزاد و همچنین امکان پدافند مناسب از بندرها، جزایر و تأسیسات نفت و گاز در خلیج‌فارس و ایجاد امنیت کامل برای تجارت آزاد کشور و به‌ویژه امکان صادرات نفت ایران به‌صورت مستمر و روزانه به سایر کشورها؛ اقدام به ایجاد یک منطقه جنگی در خلیج‌فارس کرد (سوادکوهی، 1397: 88). اعلام این منطقه جنگی، به‌طور کامل منطبق بر قوانین بین‌المللی ناظر بر مناطق جنگی در دریا در دوران تخاصم نظامی بین کشورها بود و ضمن تأمین امنیت و منافع خودی در دریا، کشتیرانی آزاد برای سایر کشورهای منطقه و جهان در این آبراه حساس و حیاتی را تأمین می‌کرد. این منطقه جنگی، در تاریخ 31 شهریور 1359 برابر با 22 سپتامبر 1980، به‌صورت رسمی اعلام شد و آب‌های خلیج‌فارس در محدوده بین سواحل شمالی ایران و خطوطی که نقاط بین دوازده مایلی جنوب جزایر ابوموسی و سیری را به جنوب چراغ دریایی کیبل بنک و دوازده مایلی جنوب شرقی جزیره فارسی متصل می‌کرد، در برمی‌گرفت. این جزایر، جنوبی‌ترین جزایر ایرانی خلیج‌فارس هستند و محدوده بین آن‌ها و سواحل ایران به دلایل کاملاً مشخصی، محدوده جنگی اعلام شد و مورد اعتراض جدی سایر کشورها و یا نهادهای بین‌المللی نیز قرار نگرفت (اطلاعیه: 59/17). متن کامل اطلاعیه که به درخواست ستاد نیروی دریایی ارتش، از اداره سوم ستاد مشترک درخواست شده بو‌د، به این شرح بود: «با توجه به ‌تجاوزات عراق به ایران اسلامی، بدین‌وسیله کلیه مرزهای آبی نزدیک سواحل ایران، منطقه جنگی اعلام می‌شود و کشور ایران، اجازه حمل کالا به ‌بندرهای عراق را به‌ هیچ‌یک از کشتی‌ها نخواهد داد. برای امنیت کشتی‌رانی در خلیج‌فارس، اعلام می‌دارد مسیرهای زیر می‌بایستی رعایت شود: کشتی‌ها پس از عبور از تنگه هرمز، مسیر خود را طوری تغییر دهند که از دوازده مایلی جنوب جزیره ابوموسی، دوازده مایلی جنوب جزیره سیری، جنوب چراغ دریایی کیبل بنک و از دوازده مایلی جنوب غربی جزیره فارسی عبور نمایند. کشور ایران، تعهدی در برابر سرپیچی‌کنندگان از این اعلامیه نخواهد داشت.» (معنوی و ��یگران، 1396: 32) همان‌گونه که در متن این اعلامیه مشخص‌ شده است، نیروی دریایی ارتش برای کشتی‌رانی بین‌المللی در تنگه هرمز، هیچ‌گونه محدودیت و خطری به‌استثنای کشور عراق که با ایران در جنگ بود، ایجاد نکرد و براساس حقوق بین‌الملل دریایی، تمامی کشتی‌ها می‌توانستند آزادانه به‌ بنادر سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس که با ایران در جنگ نبودند، تردد کنند. جمهوری اسلامی ایران برای روشن‌شدن افکار عمومی جهان، در 20 مهر 1359 رسماً تعهد خود مبنی بر باز نگاه‌داشتن تنگه هرمز برروی کشتیرانی بین‌المللی را مورد تأکید قرار داد (وزارت امور خارجه، 20/7/1359) با توجه به استقرار ناوچه‌های موشک‌انداز نیروی دریایی ارتش در شمال غربی خلیج‌فارس و همچنین اجرای گشت‌های دریایی در جنوب شرقی جزیره بوبیان، به‌منظور کنترل و مراقبت از ترددهای دریایی از دهانه خور عبدالله با هدف جلوگیری از عزیمت کشتی‌ها به بندر ام‌القصر عراق، اطلاعیه دیگری برای هشدار به کلیه شرکت‌های کشتی‌رانی که قصد عزیمت به بندر ام‌القصر دارند، صادر و منتشر شد که ضمیمه اعلامیه قبلی بود و مسیر تردد کشتی‌های تجارتی را در شمال غربی خلیج‌فارس تا نقطه مشخص‌شده در شمال شرقی جزیره بوبیان محدود می‌کرد. خور عبدالله به‌این‌ترتیب، مسدود اعلام شد. متن اعلامیه مذکور به این ‌شرح بود: «نظر به وجود مخاطرات بالقوه در شمال غربی خلیج‌فارس، کشتی‌های تجارتی که عازم بنادر ایران نیستند، موظف به ‌رعایت این دستورات‌ که مکمل اعلامیه دریایی شماره 59/17 است، می‌باشند. این دستورالعمل صرفاً به‌منظور تضمین ایمنی و امنیت کشتی‌رانی تجارتی در منطقه می‌باشد. 1- پس از رسیدن به ‌دوازده مایلی جنوب جزیره فارسی، کشتی‌ها بایستی در غرب محوری که نقطه 2755 شمالی و 4953 شرقی را به نقطه 2910 شمالی و 4912 شرقی وصل می‌کند؛ عبور کنند. 2- تا محدوده محور 4840 شرقی، تمامی کشتی‌ها موظف هستند در جنوب محور 2910 شمالی دریانوردی کنند. 3- کشتی‌هایی که به‌مقصد کویت در حرکت هستند و از محور 4840 شرقی عبور کردند، می‌توانند در جهت شمال به‌سوی کویت دریانوردی کنند. 4- کشتی‌هایی که به‌مقصد بنادر ایران در حرکت می‌باشند؛ طبق اعلامیه دریایی 59/22 ایران، عمل خواهند کرد. 5- عدم توجه به دستورات مذکور، ممکن است مانع عبور آزاد کشتی‌ها و به مخاطره‌افتادن امنیت آن‌ها شود که در آن صورت، مقامات ایرانی هیچ‌گونه مسئولیتی را پذیرا نخواهند بود». در همین رابطه ناوچه موشک‌انداز پیکان که در هجدهم مهر 1359، مأموریت گشت و کنترل راه‌های دریایی مواصلاتی دشمن و دهانه خورعبدالله را بر عهده داشت یک فروند کشتی تجاری را که قصد ورود به ‌خورعبدالله داشت و به‌ اخطارهای این ناوچه بی‌توجه بود، موردحمله قرار داد و صدماتی به آن وارد آورد (معنوی و دیگران، 1396: 34). از منظر حقوقی نیز اقدامات ایران در ایجاد منطقه جنگی، با دو هدف دنبال می‌شد: هدف اول، حفظ امنیت نیروها و تأسیسات نفتی، بنادر و جزایر خودی و هدف دوم، حفظ امنیت کشتیرانی بین‌المللی بود که هردو هدف، منطبق بر قوانین بین‌المللی بود (همان). اگرچه تمامی خلیج‌فارس و دریای عمان برای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی، صحنه نبرد دریایی محسوب می‌شد؛ اما صرف‌نظر از دلایل تاکتیکی و راهبردی صحنه نبرد دریایی با عراق، باید اذعان داشت که منطقه شمال خلیج‌فارس پس از تنگه هرمز، مهم‌ترین بخش خلیج‌فارس محسوب می‌شود. محدوده جنگ دریایی ایران و عراق، عمدتاً در شمال غرب خلیج‌فارس متمرکز بود. ازآنجاکه عراق فاقد سواحل و جزایر راهبردی در خلیج‌فارس است، تنها می‌توانست از دو بندر عمده بصره و ام‌القصر برای مقاصد نظامی خود استفاده کند. البته در طول اروندرود، بنادر کوچک دیگری نیز مانند فاو می‌توانستند برای عملیات نظامی مورداستفاده قرار گیرند؛ اما به دلیل اشرافیت ایران بر اروندرود و بسته‌شدن این آبراه مهم و راهبردی که نقش مهمی در تأمین تجارت خارجی عراق ایفا می‌کرد، بنادر این مسیر ازجمله بندر مهم و تاریخی بصره از ابتدای جنگ، عملاً مسدود شدند و وضعیت آن‌ها تا پایان جنگ، به همین ترتیب باقی ماند (سوادکوهی، 1397: 92). مآخذ: سلیمانی سوادکوهی، شاهرخ، اقدامات و نتایج عملیات نیروی دریایی ارتش در مقابله با تجاوزات و مداخلات عراق و نیروهای فرامنطقه‌ای، تهران: دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1397؛ اطلاعیه دریانوردان: 59/17 منتشرشده در 31 شهریور 1359؛ نامه رسمی وزیر امور خارجه ایران به دبیرکل سازمان ملل متحد، 20/7/1359؛ سند: اس/14/226‌؛ معنوی رودسری، عبدالله و دیگران، جنگ تحمیلی و امنیت خلیج‌فارس، تهران: هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی: 32 و 3۴.
+اولین پاسخ ر.ک به: انتقام، نیروی هوایی.
+اولین ترور اولین امیر، این کتاب، بازکاوی در زندگی و شهادت سپهبد محمد‌ولی قرنی است که به‌وسیله آقای یعقوب توکلی با همکاری خانم هاجر کمالی در ۴۱۲ صفحه به رشته تحریر درآمده و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیله انتشارات آتشبار در ۱۳۹۱ چاپ و منتشرشده است. بخشی از فهرست مطالب کتاب به این شرح است: نظامی بودن قرنی، اطلاعاتی بودن، نگاهی به زندگی قرنی، قرنی و کودتای ۲۸ مرداد، اعطای درجه سرتیپی، ریاست اداره دوم ارتش و تغییر دیدگاه سیاسی، مراقبت‌های ویژه، آغاز نهضت امام خمینی و دور جدید مبارزات قرنی، بازداشت قرنی، قرنی یک لشکر بسیج کرده است، ارتباط قرنی با علما و روحانیون، قرنی و نیروهای سیاسی مذهبی، حکومت اسلامی پیروزی انقلاب، فرماندهی ستاد کل ارتش انقلاب اسلامی، قرنی در ستاد مشترک، انحلال گارد جاویدان و شاهنشاهی، کاهش دوره‌های آموزشی و خدمت سربازی، فرمان امام خمینی برای حضور نیروها، ضرورت تشکیل ارتش ملی اسلامی، بازگشت نیروهای ایران از ظفار عمان، حکایت مردم از ارتش، انحلال ارتش توطئه‌ای برای تجزیه کشور، وزیر دفاع و تخلیه پادگان‌ها، حمایت امام خمینی از ارتش و قرنی، آغاز بحران در کردستان، تصرف پادگان مهاباد، برخورد سرلشکر قرنی، علت تغییر ریاست ستاد کل ارتش، چرا از ریاست ستاد ارتش کنار رفتم، ملاقات قرنی با امام خمینی، ارزیابی علل ترور سرلشکر قرنی، چگونگی وقوع ترور شهید سرلشکر ولی‌الله قرنی، دیدگاه‌های تاریخی گروه فرقان، واکنش استاد شهید مرتضی مطهری و افشای ارتباط سفارت آمریکا با گروه فرقان می‌باشد. مؤلف در صفحه ۳۱۸ کتاب از برخورد سرلشکر محمد‌ولی قرنی با عوامل ضدانقلاب می‌نویسد: در برابر تجاوز به پادگان‌های استان کردستان، سرلشکر قرنی خود شخصاً به همراه جمعی از نیروها برای دفاع از پادگان‌ها به کردستان سفر کرد و نیروهای نظامی را برای دفاع از پادگان‌ها و شهر و تصرفات دشمن بسیج و از نیروهای هوانیروز استفاده کرد تا بتواند بحران رو به گسترش را مهار کند؛ ولی فشار از هر سو بر وی وارد شد و قرنی مردانه در برابر این فشارها ایستاد. فشارهای تهمت انحلال ارتش و این بار ادعاهای دفاع از خلق کُرد و دغدغه‌های سران دولت موقت، برای حفظ پرستیژ حقوق بشری خود. مآخذ: توکلی، یعقوب، اولین ترور اولین امیر، تهران: آتشبار، ۱۳۹۱.
+اولین حمله، رژیم بعثی عراق برای اولین بار در 21 اسفند 1357‌، به پاسگاه مرزی سیروان ایران حمله‌ی هوایی کرد. هواپیماهای عراقی در چهاردهم خرداد 1358، روستاهای کُردنشین و سپس در هجدهم خرداد 1358، روستاهای فورانی و امامی بخش نوسود ایران را بمباران کردند. مهندس مهدی بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت با توجه به از هم پاشیده‌شدن شیرازه امور کشور و تضعیف ارتش پس از پیروزی انقلاب‌، تشدید اختلاف و مقابله‌به‌مثل را به مصلحت کشور ایران ندانست و از درگیری با عراق خودداری کرد (پارسادوست، 1386: 231‌). صدام در فروردین ۱۳۵۹ گفته بود که آماده است همه‌ اختلافات خود با ایران را از راه زو حل کند! عراق همواره ایران را به دخالت در امور داخلی آن کشور متهم می‌کرد. عراق ده‌ها هزار نفر از عراقیان ایرانی‌تبار را از خاک خود اخراج کرد و آنان را به اتهام جاسوسی، به داخل خاک ایران راند و اقدامات خرابکارانه‌ی خود را در خطوط و ایستگاه‌های نفت و گاز و سایر تأسیسات اقتصادی ایران تشدید کرد (ولایتی، 1386: 55 و 58 و ۵۹). ارتش عراق با اقدامات مهندسی، منطقه را برای شروع نبردی سنگین آماده می‌کرد و با تجاوزات زمینی، هوایی و دریایی و راه‌انداختن جنگ روانی علیه ایران، قدرت واکنش قوای ایران را می‌آزمود و معابر وصولی مناسب را برای آغاز هجوم سراسری شناسایی می‌کرد (اطلس جنگ ایران و عراق، 1392: 13). عراقی‌ها تا آغاز رسمی جنگ‌؛ بیش از 637 بار به‌وسیلۀ آتش توپخانه، تانک و بمباران هوایی، خاک ایران را مورد تجاوز قراردادند (معین‌وزیری، 1395: 56). نيروي زميني عراق در روز سه‌شنبه 1/7/1359 با دوازده لشکر شامل: پنج لشكر پياده، پنج لشكر زرهي، دو لشكر مكانيزه و 45 تیپ شامل: ده تيپ پياده، يك تيپ زرهي، يك تيپ مكانيزه، سه تيپ نيروي مخصوص، ده تيپ گارد رياست جمهوري و بيست تيپ گارد مرزي و يگانهاى مجهز مهندسى رزمی به ایران اسلامی حمله کرد (جعفری، 1398: 15). رزمندگان لشکر 92 زرهی خوزستان، لشکر 81 زرهی کرمانشاه، گروه رزمی 37 زرهی از شیراز، گروه رزمی 138 پیاده از تهران، تکاوران نیروی دریایی ارتش و نیروهای ژاندارمری مستقر در پاسگاه‌ها و مناطق مرزی، نیروهای شهربانی و نیروهای بسیج مردمی شهرها و روستاهای مرزی، مردانه با تمام قوا تا آنجا که مقدور بود، مقاومت کردند تا سایر نیروها از راه برسند (پورداراب 1384، ج 2: 15- 42). امام راحل در سیزدهم اسفند 1359، در حسینیه جماران تهران در خصوص حمله‌ی عراق ‌فرمودند: «در این جنگی که ناگهان بر ما تحمیل شد، آن‌ها گمان می‌کردند که با یک ارتش مقابل هستند؛ آن‌هم به خیال خودشان یک ارتش ضعیف و آشفته. دیدید که اشتباه کرده بودند و حساب‌های آن‌ها صحیح نبود. برای این‌که آن‌ها نه حساب ارتش فعلی ما را کرده بودند و نه حساب ملت را» (صحیفه‌ امام، 1379، ج 14: 179). مؤلف کتاب مجاهدت ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس، می‌نویسد: حجت‌الاسلام سید علی خامنه‌ای پس از حمله‌ عراق در 31 شهریور 1359، فرمودند: «دولت دست‌نشانده و مزدور عراق، تجاوز هوايي را به حريم جمهوري اسلامي ايران آغاز كرد و به چند پايگاه هوايي حمله نموده است. ما تاكنون نخواسته بوديم حمله كنيم؛ اما ارتش جمهوري اسلامي ايران، تجاوز اين بعثي‌هاي دست‌نشانده را تحمل نمي‌كند و درس تلخي به صدام خواهد داد» (کریمی، 1396: 139). شروع‌کننده و آغازگر جنگ، کشور عراق بود که با استراتژی، یک‌روزه خرمشهر، سه‌روزه خوزستان و هفت‌روزه تهران را می‌گیرم و حکومت را سرنگون می‌کنیم وارد جنگ با ایران اسلامی شد. صدام و حزب بعث عراق در جنگ با ایران، به دنبال این بودند که وضعیت حقوقی شط‌العرب و اروندرود باید به‌صورت قبل از توافقنامه 1975 الجزایر برگردانده شود. استان خوزستان، تجزیه و به خاک عراق اضافه شود. سه جزیره تنب بزرگ، کوچک و ابوموسی که در اشغال ایران است، به اعراب بازگردانده شود؛ صدام نقش ژاندارمری را در خلیج‌فارس بر عهده گیرد و رهبر جهان عرب باشد؛ اما رهبری داهیانه و معجزه‌گونه حضرت امام خمینی (ره)، فداکاری، ایثار و شهادت‌طلبی نیروهای رزمنده ایران اسلامی شامل ارتش، ژاندارمری، شهربانی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای بسیجی مردمی‌ و همچنین حمایت‌های بی‌دریغ ملت از رهبری و رزمندگان ایران اسلامی، صبر و تحمل خانواده شهدا، اسرا و مفقودان، استقامت جانبازان و تحمل آزادگان، نقش اساسی و ارزنده‌ای را در پایداری در برابر تجاوز و شکست و ناکامی عراق در دستیابی به اهداف خود داشت (اشکان‌فر و هادیان، 1371: ح). مآخذ: اشكان‌فر، سيدعلي و عبادالله هاديان، نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، تهران: مرکز پشتیبانی آموزش، 1371؛ اطلس جنگ ايران و عراق، چ 4، تهران: مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس‌، 1392؛ پورداراب، سعید، غرش توپ‌ها، تقويم تاريخ دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1384؛ پارسادوست، منوچهر، ما و عراق، ایران و عراق از گذشته دور تا امروز، چ 2، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1386؛ جعفري، مجتبي، اطلس نبردهاي ماندگار، چ 50، تهران: سوره سبز، 1398؛ کریمی، حمید و فاطمه کریمی، مجاهدت ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس، تهران: آتشبار‌، 1396؛ معین‌وزیری، نصرت‌الله، تحلیلی بر عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال اول جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات و تدوین آئین‌نامه‌های رزمی نیروی زمینی ارتش، 1395؛ مؤسسه‌ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه‌ امام‌، ج 14، چ 3، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379؛ ولایتی، علی‌اکبر، تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق بر جمهوری اسلامی ایران، چ 6، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386.
+اولين روز جنگ، تهاجم وسيع و سراسري ارتش بعث عراق به سرزمين جمهوري اسلامي ايران، در 31 شهريور 1359 آغاز شد (پورداراب، 1384، ج2: 15). به دنبال حملات هوایی به شهرهای داخلی و مرکزی‌، تلاش همه‌جانبه نیروی زمینی عراق نیز آغاز شد (حسینی و جوادی‌پور، 1373، ج 3: 75). ۱۹۲ فروند هواپیمای جنگنده نیروی هوایی عراق، در 12:00 به‌طرف اهدافشان در داخل خاک ایران به پرواز درآمدند. صدام حسین درحالی‌که یک چفیه قرمزرنگ به سر داشت و نوار فشنگ به دور کمر خود بسته بود، بی‌آنکه درجات نظامی‌اش را نصب‌کرده باشد، وارد اتاق عملیات شد. عدنان خیرالله وزیر دفاع به او چنین گفت: «سرور من! جوان‌ها بیست دقیقه قبل پرواز کردند. صدام به او پاسخ داد: نیم ساعت بعد، کمر ایران را خواهند شکست». فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق، بیانیه مفصلی با عنوان پاسخ فراگیر صادر کرد (سامرایی، 1390: 65). اولین اعلامیه ستاد نیروهای مسلح عراق در 19:00 سی‌ویکم شهریور ۱۳۵۹، از رادیو بغداد خوانده شد و طی آن، چنین آمد: در 12:00 به‌وقت محلی، پایگاه‌های نظامی و غیرنظامی ایران به شرح زیر موردتهاجم نیروی هوایی عراق قرار گرفت: فرودگاه مهرآباد، فرودگاه شیراز، فرودگاه بوشهر، فرودگاه دزفول، فرودگاه همدان، فرودگاه اصفهان، فرودگاه تبریز، فرودگاه امیدیه، فرودگاه کرمانشاه و فرودگاه اهواز (حسینی و جوادی‌پور، 1373، ج 3: ۷۶). خلبانان تیزپرواز نیروی هوایی بعدازظهر روز سی‌و‌یکم شهریور ۱۳۵۹ به فاصله دو ساعت پس از حمله هوایی هواپیماهای عراقی به ایران، در پاسخ به آن، مأموریتی را تحت نام انتقام با بمباران هوایی دو پایگاه هوایی کوت و شعیبیه عراق‌ به‌منظور اثبات فعال‌بودن نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به استراتژیست‌های عراق انجام دادند (معین‌وزیری، 1395: ۹۶). قوای جلودار عراقی در ساعات بعدازظهر روز ۳۱ شهریور، به خط مرز نزدیک‌تر شدند و در هر محلی که مناسب دیدند، از خط مرز عبور و مناطق سرکوبی را اشغال کردند. ازجمله نقاطی که قبل از اول مهر به اشغال قوای متجاوز عراقی درآمد، پاسگاه هدایت در شمال غربی قصرشیرین و پاسگاه گیسکه در حوالی سومار بود (حسینی و جوادی‌پور، 1373، ج 5: 74 و حسینی، 1395: 96). در آخرین ساعات روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ برابر با 22 سپتامبر ۱۹۸۰ که روز حمله سراسری عراق به جمهوری اسلامی ایران بود، دبیرکل سازمان ملل متحد ضمن مذاکره با نمایندگان دو دولت، پیشنهاد کرد که مساعی جمیله خود را برای کمک به حل مسالمت‌آمیز برخورد میان دو کشور به کار بندد؛ اما با پاسخ روبه‌رو نشد (ولایتی، 1386: ۶۴). مآخذ: پورداراب، سعید، غرش توپ‌ها، تقويم تاريخ دفاع مقدس، ج 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1384؛ حسینی، سیدیعقوب، نبردهای صحنه عملیات غرب، استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، تهران: ایران سبز، 1395؛ حسینی، سیدیعقوب و محمد جوادی‌پور، ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، ج 3، اشغال خرمشهر و شکستن حصر آبادان، تهران: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش، 1373؛ حسینی، سیدیعقوب و محمد جوادی‌پور، ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، ج 5، نبردهای غرب کشور، تهران: انتشارات سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش، 1373؛ معین‌وزیری، نصرت‌الله، تحلیلی بر عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال اول جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات و تدوین آئین‌نامه‌های رزمی نیروی زمینی ارتش، 1395؛ ‌سامرایی، وفیق، سرلشکر عراقی، ویرانی دروازه شرقی، چ 5، مترجم عدنان قارونی، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1388؛ ولایتی، علی‌اکبر، تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق بر جمهوری اسلامی ایران، چ 6، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386.
+اویسی، شهرام، (1334)، خلبان هواپیمای اف 5‌. فرزند نجات‌الله، در چهاردهم آبان در جهرم متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی در یکم اسفند 1353 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. پس از دوره نظامجمع، دروس زبان و علمی، پروازهای اولیه با هواپیمای بونانزا را در 21 بهمن 1354، در پادگان قلعهمرغی طی کرد و با قبولی در آزمون جامع زبان، از پانزدهم اسفند ۱۳۵۴ جهت ادامه دوره به پایگاه لَکلَند آمریکا اعزام شد. دروس زبان تخصصی و پروازهای مقدماتی را با هواپیمای سبک تی ۴۱ در فرودگاه هُندو طی کرد و جهت ادامه آموزش به پایگاه هوایی لافلین اعزام شد و پروازهای پایه را با جت زیرصوت تی ۳۷ در پانزدهم خرداد 1356 با موفقیت انجام داد و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. دوره جت فراصوت تی ۳۸ را نیز در همان پایگاه گذراند و در پایان آذر ۱۳۵۶ به ایران بازگشت (پرونده خدمتی). پس از بازگشت، جهت هواپیمای اف ۵ گزینش و دروس زمینی را در پایگاه یکم شکاری گذراند و به گردان ۴2 پایگاه چهارم شکاری منتقل شد و مراحل مختلف پرواز با اف ۵ را با موفقیت در یکم مهر ۱۳۵۷ طی کرد. با اتمام دوره، به گردان 43 شکاری در همان پایگاه رفت و تمرینات حفظ آمادگی رزمی را با پروازهای مستمر انجام داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی علی‌رغم تجربه اندک پرواز رزمی، مبادرت به مقابله با تجاوزهای هوایی پراکنده دشمن کرد. با آغاز جنگ تحمیلی پا در عرصه نبرد گذاشت و در یکم مهر 1359 در فرآیند عملیات کمان99 با هواپیمای اف 5 ایی، پایگاه ناصریه در استان ذیقار را هدف قرارداد و هنگام بازگشت از مأموریت به دلیل بمباران پایگاه توسط دشمن و اتمام کامل سوخت، موفق به فرود در باند دزفول و دیگر فرودگاههای اضطراری نشد و ناگزیر هواپیما را در منطقه سوسنگرد ترک کرد و پس از فرود به دلیل ضربه و شوک وارده در ارتفاع پائین، از ناحیه کمر و پا مجروح و هواپیما نیز به‌کلی منهدم شد (نمکی عراقی و دیگران، 1396، ج 3: 86). ستوانیکم اویسی پس‌ازاین سانحه مدتی تحت مداوا قرار داشت تا اینکه پس از سه ماه بار دیگر به رده پروازی بازگشت و در نبردهای هوایی مشارکت کرد، به‌گونه‌ای که در مأموریت‌های گشت رزمی هوایی روزهای سوم، ششم، هفتم، نهم، دهم، یازدهم، 23، 24 و 27 بهمن 1359 حضور داشت (موسوی و دیگران، 1398، ج 7: 22 و 246). در پی آن در مأموریتهای تندخیز یا اسکرامبل و گشت و مراقبت مسلحانه هوایی در هفدهم، نوزدهم و 22 اسفند 1359 به‌عنوان شماره 2 دستههای پرواز ایفای نقش کرد (همان، ج 8: 138و 176). در نیمه اول 1360، به‌تناوب در پروازهای تندخیز حضور داشت تا اینکه در یکم مهر ۱۳۶۰ به علت عارضه چشمی، به‌طو‌رکلی از رده پرواز کنار گذارده شد و مدتی در پایگاه چهارم در مشاغل غیرپروازی خدمت کرد. از یکم اردیبهشت ۱۳۶۲، داوطلبانه به پایگاه هفتم شکاری شیراز منتقل شد و در مرکز فرماندهی آن یگان، در شیفتهای کاری انجام‌وظیفه نمود. باگذشت زمان و بهبود نسبی عارضه چشمی، از یکم خرداد ۱۳۶۵ بار دیگر با تأیید هیئت پزشکی برای رده پروازی ترابری گزینش و به همین منظور به گردان هواپیمای ترابری سبک پی.‌سی ۶ در منطقه هوایی مهرآباد اعزام شد. سروان اویسی پس از طی دوره این هواپیما، از ۲۷ مهر ۱۳۶۵ به سطح مهارت خلبان‌دومی ارتقا یافت و در پانزدهم اردیبهشت 1367 به پایگاه پنجم شکاری امیدیه منتقل‌ شد و از ۲۱ شهریور ۱۳۶۷، به سطح مهارت خلبان‌یکمی هواپیمای پی.‌سی ۶ ارتقا پیدا کرد و تا پایان دفاع مقدس با این هواپیما در مأموریتهای دیدهبانی و جابهجایی پیک سیاسی و مسئولان انجام‌وظیفه داشت. سروان اویسی با پایان دفاع مقدس، جهت طی دوره هنرآموزگاری هواپیمای پی.‌سی ۷، از سوم دی ۱۳۶۷ به دانشکده پرواز مستقر در منطقه هوایی شهید بابایی اصفهان منتقل ‌شد. با توجه به تجاربی که با هواپیمای قبلی داشت، موفق شد دوره مذکور را در یازدهم مهر ۱۳۶۸ با موفقیت به پایان برساند و مبادرت به تعلیم دانشجویان خلبانی جوان کند. سرگرد اویسی از هفتم خرداد ۱۳۷۱ به سِمت خلبان عملیاتی (استاد پروازی) گروه دوم آموزش پرواز مرکز مقدماتی هوانوردی دانشکده پرواز و از شانزدهم خرداد ۱۳۷۳ با درجه سرهنگ‌دومی به سِمت فرمانده گروه یکم هیئت آموزش پروازی مرکز آموزش هوانوردی دانشکده پرواز منصوب شد. سرهنگدوم اویسی دوره دانشکده فرماندهی و ستاد مشترک را در ۱۳۷6 طی کرد و پس از بازگشت با درجه سرهنگی، به سِمت ریاست بازرسی و ایمنی پرواز منطقه هوایی شهید بابایی اصفهان منصوب شد. نامبرده از شهریور 1380 ابتدا به سِمت جانشین و سپس فرمانده تیپ آموزش هوانوردی یگان منصوب شد و پس از آن از یکم مهر 1384 به سِمت جانشین و از دی 1385 با ارتقا به درجه سرتیپدومی، به سِمت فرمانده منطقه هوایی شهید بابایی منصوب شد. سرتیپدوم اویسی پس از انتزاع فرماندهی پدافند هوایی از آبان 1387 ازسوی سرتیپ احمد میقانی فرمانده وقت پدافند، به سِمت فرماندهی اطلاعات شناسایی الکترونیکی (منصوب) و سرانجام در پایان 1389 به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد و تا آن زمان، مجموع پرواز نامبرده برابر ۲۵۸۷ ساعت پرواز بوده است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 7 و 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اویسی، والی، (۱۳۳۳)، خلبان هواپیمای اف 14. دوم فروردین، در محله سلسبیل تهران به دنیا آمد. پدرش عبدالله، مالک شرکت حمل‌‌و‌نقل نفت سیاه بود و با رانندگی تانکر حمل مواد سوختی، خانواده را اداره می‌کرد. تحصیلات ابتدایی را از دبستان يغما جندقی شروع کرد سپس به دبیرستان اتابکی وارد شد و به‌رغم حادثه سنگینی که به خانه‌نشینی پدر انجامید و مسئولیت او را چند برابر کرد، توانست در ۱۳۵۳ دیپلم طبیعی بگیرد و بتواند در هشتم آبان همان سال لباس دانشجوی خلبانی بر تن کند. دورههای نظامی، دروس علمی و زبان انگلیسی را همراه با پروازهای مقدماتی پشت سر گذاشت و با قبولی در آزمون جامع زبان، در پانزدهم اسفند 1354 به پایگاه هوایی لکلند آمریکا عزیمت کرد. با گذراندن دوره پیشرفته زبان و پرواز با هواپیمای سبک تی 41 در فرودگاه هُندو، به‌منظور آموزش پرواز، به پایگاه هوایی وِب در بیگ‌اسپرینگ تگزاس منتقل شد (هادیان، 1399، ج 2: 123). دوره آموزش چتربازی، تمرین پرش با صندلی‌پران، آشنایی با سامانه‌های جت دوموتوره تی ۳۷ را همراه با دروس علمی و پرواز، در پایگاه هوایی وِب در 31 تیر ۱۳۵۶ به اتمام رساند و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. جهت دوره جت فراصوت تی ۳۸، به پایگاه هوایی کلُمبوس در ایالت می‌‌سی‌‌سی‌‌پی عزیمت کرد و این دوره را هم با موفقیت به پایان رساند و در 25 بهمن ۱۳۵۶ به میهن بازگشت. پس از بازگشت به کشور، ابتدا به کلاس شکاری- بمب‌افکن اف 4 تخصیص داده شد و سپس در ۲۴ شهریور ۱357 به همراهِ شانزده نفرِ دیگر، برای پرواز با هواپیمای اف ۵ منظور شدند و پس از آشنایی با سامانه‌های این پرنده در پایگاه هوایی مهرآباد، در مهر 1357 جهت آموزش رزمی به پایگاه دزفول منتقل شد (پرونده خدمتی). بخشی از آموزشِ پروازهای رزمی را طی کرده بود که با اوجگیری انقلاب اسلامی، دوره مذکور نیمه‌کاره ماند و او هم به‌ صف انقلابیون پیوست. با پیروزی انقلاب اسلامی و مطرح‌شدن بحث‌های داغ مبنی ‌بر عدم نیاز به ارتش ازسوی برخی معاندان، تعدادی از خلبانان پاک‌سازی شدند!. ستوان اویسی و تعدادی از هم‌دوره‌هایش نیز به علت عدم نیاز، به پایگاه هوایی مهرآباد اعزام شدند. در بهمن ۱۳۵۸، باخانم فاطمه افکاری ازدواج کرد که ثمره آن، سه پسر است (مهرنیا، 1399، ج 4: 118). وقتی حمله سراسری عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در 31 شهریور ۱۳۵۹ انجام گرفت، این گروه با اصرار زیاد، در ششم مهر همان سال به دزفول برگشتند و ازآنجا برای تکمیل دوره رزمی، به پایگاه هوایی اصفهان مأمور شدند. دوره آموزش رزمی هواپیمای اف ۵ را تکمیل کرد و در 21 اسفند ۱۳۵۹ فارغ‌التحصیل شد و دوباره به پایگاه وحدتی دزفول بازگشت. ستوان‌یکم اویسی از اولین روزهای فروردین ۱۳۶۰، پروازهای پوشش و گشت رزمی هوایی را در دزفول شروع کرد و در زمستان همان سال، به گردان ۲۱ در پایگاه دوم شکاری تبریز منتقل شد و در این یگان به خدمت پرداخت. در عملیات‌های گوناگون رزمی، مانند پروازهای گشت رزمی هوایی، پاسوری (اسکورت) هواپیماهای ورودی، پشتیبانی نزدیک نیروهای خودی و گاهی بمباران‌های برون‌مرزی مشارکت داشت تا اینکه برای پرواز با شکاری فوق پیشرفته اف ۱۴، در شهریور ۱۳۶۴ به پایگاه هوایی اصفهان منتقل شد (پرونده خدمتی). سروان اویسی آموزش‌های رزمی هواپیمای اف 14 را در چهارم دی همان سال به اتمام رساند و به‌تدریج وارد صحنه عملیاتهای رزمی شد و با گسترش یک سامانه تندخیز (اسکرامبل) هواپیمای اف 14 به بوشهر، به‌تواتر و به‌صورت هفتگی، به این پایگاه مأمور شد و توانست اولین مأموریت خطیر خود را به‌منظور حمایت و تأمین امنیت ناوگان نفت‌کش‌ها و کشتی‌های تجاری در مقابل دشمن در قالب طرح اژدر، در ۱۳۶۵ انجام دهد. تا پایان دفاع مقدس، همچنان درصحنه حضور فعال داشت. در دوران دفاع مقدس علاوه بر مأموریتهای گشت رزمی و مراقبت مسلحانه هوایی؛ پنج پرانه مأموریت ویژه بمباران، همراه با هفده عملیات ایذایی با اف ۵ و دو عملیات ویژه با تامکت اف 14 در پرونده خود دارد (مهرنیا، 1399، ج 4: 119). سروان اویسی در مأموریتهای محوله از هر فرصتی برای مقابله با میراژهای عراقی استفاده میکرد و به نبرد با جنگندههای دشمن میپرداخت که در این میان میتوان به سرنگون‌‌ کردن یک فروند هواپیمای میراژ عراقی با شلیک متوالی دو تیر موشک اسپارو، به  همراه خلبان کابین عقبش ستوان‌دوم عزیز نصیر‌زاده در ۲۸ خرداد ۱۳۶۷ اشاره کرد که خلبان هواپیمای ساقط‌‌شده عراقی، توسط ناوهای آمریکایی نجات پیدا کرد و از طریق یکی از کشورهای عربی به عراق بازگشت (خلیلی و دیگران، 1398، ج 20: 87). همچنین در آزمایش بهره‌برداری عملی از موشک زمین‌به‌هوای هاک با نام پروژه سجیل، یکی از پیش‌گامان بود و به علت رشادت‌ها، به سه ماه و نیم ارشدیت تشویق شد. سروان اویسی پس از اجرای آتش‌بس، دوره معلمی اف 14 را در 1368 و دوره معلمی هواپیمای آموزشی تی ۳۳ را در ۱۳۶۹، همراه با خلبان آزمایشی پشتِ سر گذاشت و به تدریس خلبان‌های جوان در سِمت فرماندهی گردان 81 شکاری پرداخت. سرگرد اویسی دوره دانشگاه فرماندهی و ستاد مشترک را در ۱۳۷۴ طی کرد و پس از بازگشت با درجه سرهنگی، به سِمت فرمانده تیپ شکاری در اصفهان منصوب شد. در اواخر 1377، به درجه سرتیپ‌دومی نائل آمد و در 1379 در سِمت معاونت عملیاتی منطقه اصفهان مشغول خدمت شد. سپس وارد دانشگاه عالی دفاع ملی شد و دوره دکترای مدیریت دفاعی را اخذ کرد و پس از پایان دوره در یازدهم بهمن ۱۳۸۱، به‌عنوان فرماندهی پایگاه بوشهر تعیین شد. در یکم مهر ۱۳۸۳، ابتدا به سِمت جانشین معاونت عملیاتی نیروی هوایی و سپس در سیزدهم بهمن ۱۳۸۴ به سِمت فرماندهی منطقه هوایی مهرآبا�� منصوب شد. سرانجام در آبان ۱۳۸۷، به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (همان: 120). مجموع پرواز نامبرده با هواپیماهای مختلف، بالغ‌بر ۳۲۲۱ ساعت است (پرونده خدمتی). امیر اویسی پس از بازنشستگی مدتی به‌عنوان مدیرعامل هواپیمایی ساها خدمت کرد و پس‌ازآن به‌عنوان عضو هیئت‌رئیسه کانون خلبانان پذیرفته شد و در 1402 به‌عنوان عضو شورای کانون بازنشستگان نیروهای مسلح انتخاب شد. مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 20، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ مهرنیا، احمد، ستارههای نبردهای هوایی، ج 4، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۹؛ هادیان، سلیمان، آشیانه عقابها، تاریخچه و فعالیتهای پایگاه دوم شکاری، ج 2، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹.
+بالگرد اِی.بی۲۱۲ در حال پیاده‌سازی غواص در دریا، در حال شلیک موشک اِی‌اِس ۱۲، در حال فرود بر عرشه
+اِی بی ۲۱۲ هوادریا، بالگرد بل ۲۱۲ در جنگ‌های متعددی ازجمله جنگ ویتنام، جنگ فالکلند، جنگ ایران و عراق، جنگ آزادسازی کویت و جنگ ۲۰۰۳ عراق شرکت داشته است. بالگردهای بل ۲۱۲ برای مأموریت‌های نظامی همچون حمل‌‌و‌نقل تاکتیکی، عملیات جست‌وجو و نجات و ایفای نقش آمبولانس پرنده، عملیات‌های شناسایی و پشتیبانی نزدیک هوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بالگرد را می‌توان برای مأموریت‌های جنگی به سلاح‌هایی همچون پرتابگرهای راکت هوا‌به‌زمین، غلاف‌های تیربار سنگین و همچنین موشک‌های هوا‌به‌سطح جهت حمله به انواع شناورها مجهز کرد. تاریخچه ورود بالگردهای بل۲۱۲ به نیروی دریایی ارتش ایران، به اوایل دهه ۱۳۵۰ بازمی‌گردد که نوزده فروند از این نوع بالگرد، از شرکت آگوستای ایتالیا خریداری شد. این بالگردها به دلیل ساخت در شرکت آگوستا، قبل از حرف «بی»، حرف «اِی» را نیز دارند و به نام مخفف آگوستا بِل، اِی‌.‌بی ۲۱۲ نامیده می‌شوند. تعدادی از بالگردهای خریداری‌شده توسط ایران، مجهز به یک‌سری رادار سطحی بودند که برروی سقف بالگردها نصب‌شده بودند. سلاح‌های مختلفی بر روی اِی. بی۲۱۲ مانند انواع تیربار نصب می‌شد؛ ولی مهم‌ترین سلاحی که به‌وسیله این بالگردها در زمان جنگ مورد استفاده قرار گرفت، موشک‌های اِی.‌‌اِس۱۲ بود. این موشک‌ها در ابتدای جنگ علیه تانک‌ها و نفربرهای زرهی عراق در خوزستان مورد استفاده قرار گرفت و در ادامه در دریا جهت حمله به شناورهای مختلف هم به کار رفت (مفیدی طباطبایی، ۱۳۷۰: ۵۱). در جنگ نفت‌کش‌ها نیز در عملیات مقابله‌به‌مثل، تعدادی از کشتی‌های حامل نفت دشمن، هدف این نوع موشک که از بالگردهای اِی.‌‌بی ۲۱۲ هوادریا شلیک شده بودند، قرار گرفتند. به‌عنوان نمونه بین هشتم بهمن تا ۲۲ اسفند ۱۳۶۴، نُه فروند نفت‌کش با موشک‌های اِی.‌‌اِس۱۲ هدف قرار گرفتند و به آتش کشیده شدند (پورجباری، 1392: 227). موشک اِی.‌‌‌اِس ۱۲ درواقع نسخه دریایی مدل اِس.‌‌اِس۱۲ ساخت کارخانه نورد آویشن کشور فرانسه است. اِی.‌‌اِس ۱۲ یک موشک کوتاه‌برد به طول ۸۷/۱ متر، با قطر هجده سانتی‌متر و وزن ۷۵ کیلوگرم است که با سوخت جامد، دارای حداکثر برد 6000 تا 8000 متر است. جرم سر جنگی موشک نیز دارای ۲۸ کیلوگرم ماده منفجره است که قادر به نفوذ در زره چهار سانتی‌متری می‌باشد. مدت‌زمان پرواز موشک با سرعت ۳۷۰ کیلومتر در ساعت، حدود سی ثانیه است که طی این مدت، بالگرد باید در راستای هدف قرار داشته باشد. این موشک دارای بخش پیشانی با نوک پهن بوده و چهار بال ثابت در وسط بدنه آن قرار دارد و بدون باله کنترلی است. بال‌ها با داشتن اختلاف زاویه، باعث چرخش موشک حول محور طولی آن می‌شوند. اِی.‌‌اِس ۱۲، به‌صورت چشمی و با استفاده از دو رشته سیم متصل به موشک هدایت می‌شود. در بخش عقب در محل اتصال، سیم ارسال فرامین به موشک موجود است و نازل خروجی طبق فرامین ارسالی باعث هدایت موشک می‌شود. طی جنگ هشت‌ساله تحمیلی، بالگردهای اِی.بی ۲۱۲ درزمینه حملات سطحی مانند حمله به شناورهای دشمن، سکوهای نفتی و همچنین ترابری نفرات و تجهیزات، گشت دریایی و عملیات جست‌وجو و نجات و ... پروازهای فراوان و مختلفی را انجام دادند (اصلانی، 1388: 172). مآخذ: اصلانی، یعقوب، راکت‌ها و موشک‌های استراتژیک جهان، ج 2، موشک‌های سطح‌به‌سطح دریاپایه، تهران: سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش، ۱۳۷۷؛ پورجباری، پژمان و رحمت قره، جنگ نفت‌کش‌ها، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، تهران: ۱۳۹۲؛ مفیدی طباطبایی، مهران، نبرد در خلیج‌فارس، فصلی از کتاب خاطرات کاسپار واینبرگر، تهران: صریر، 1370.
+به گِل نشستن کشتی ایران شهادت                               کشتی ایران شهادت در حال غرق و هواناو بی.اچ 7 روی کشتی
+ایران شهادت، عملیات امداد و نجات کشتی تجاری ایران شهادت (سیدقریشی، ۱۳۹۹: 16-4-5-4). عملیات اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری در 20/7/1362 شامل پانزده فروند کشتی ورودی به بندر امام (ره) و نوزده فروند کشتی خروجی از بندر امام (ره) با حضور هواپیماهای نهاجا، هشت فروند بالگرد نداجا و یک فروند هواناو، دو فروند ناوچه موشک‌انداز، یک فروند ناوچه 65 پایی، دو فروند لنچ، سه فروند قایق و سه فروند یدک‌کش اجرا شد و در 14:45 همان روز با ورود کشتی‌ها به بندر امام (ره) و ادامه مسیر کشتی‌های خروجی به‌سمت بوشهر پایان یافت (سند: 620720147). کشتی تجاری ایران شهادت که یکی از نوزده فروند کشتی‌ کاروان خروجی از بندر امام (ره) بود، در 11:25 بیستم مهر 1362 در نقطه 4922 شمالی و 2950 شرقی در حوالی بویه شماره 5 ورودی خورموسی، به علت انفجار (برخورد احتمالی با مین) دچار سانحه شد. بلافاصله عملیات امداد و نجات توسط نیروی رزمی 421 به یگان‌های حاضر در منطقه (ناوچه فلاخن، هواناو و یدک‌کش اروند) ابلاغ شد و یگان‌های مذکور، به‌سمت نقطه سانحه کشتی ایران شهادت عزیمت کردند (سند: 620720145). علی‌رغم تهدیدات هوایی و موشکی در منطقه و شلیک یک فروند موشک دیگر از رأس‌البیشه به‌سمت کاروان کشتی‌ها در 12:13 و اصابت موشک به کشتی دیگر سانحه‌دیده در قبل، عملیات تخلیه کارکنان کشتی ایران شهادت توسط هواناو انجام گرفت و کلیه کارکنان از کشتی تخلیه و به بندر امام (ره) انتقال داده شدند. اقدامات حفاظت فیزیکی از کشتی مذکور نیز توسط یگان‌های نیروی دریایی به عمل آمد (سند: 620720147). مآخذ: سیدقریشی، میرمنصور، ناو گروه هواناو و هشت سال دفاع مقدس، ج 2، ۱۳۹۹؛ مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد: 620720147، 620720145.
+به گِل نشستن کشتی ایران شهادت                               کشتی ایران شهادت در حال غرق و هواناو بی.اچ 7 روی کشتی
+ایران شهادت، عملیات امداد و نجات کشتی تجاری ایران شهادت (سیدقریشی، ۱۳۹۹: 16-4-5-4). عملیات اسکورت کاروان کشتی‌های تجاری در 20/7/1362 شامل پانزده فروند کشتی ورودی به بندر امام (ره) و نوزده فروند کشتی خروجی از بن��ر امام (ره) با حضور هواپیماهای نهاجا، هشت فروند بالگرد نداجا و یک فروند هواناو، دو فروند ناوچه موشک‌انداز، یک فروند ناوچه 65 پایی، دو فروند لنچ، سه فروند قایق و سه فروند یدک‌کش اجرا شد و در 14:45 همان روز با ورود کشتی‌ها به بندر امام (ره) و ادامه مسیر کشتی‌های خروجی به‌سمت بوشهر پایان یافت (سند: 620720147). کشتی تجاری ایران شهادت که یکی از نوزده فروند کشتی‌ کاروان خروجی از بندر امام (ره) بود، در 11:25 بیستم مهر 1362 در نقطه 4922 شمالی و 2950 شرقی در حوالی بویه شماره 5 ورودی خورموسی، به علت انفجار (برخورد احتمالی با مین) دچار سانحه شد. بلافاصله عملیات امداد و نجات توسط نیروی رزمی 421 به یگان‌های حاضر در منطقه (ناوچه فلاخن، هواناو و یدک‌کش اروند) ابلاغ شد و یگان‌های مذکور، به‌سمت نقطه سانحه کشتی ایران شهادت عزیمت کردند (سند: 620720145). علی‌رغم تهدیدات هوایی و موشکی در منطقه و شلیک یک فروند موشک دیگر از رأس‌البیشه به‌سمت کاروان کشتی‌ها در 12:13 و اصابت موشک به کشتی دیگر سانحه‌دیده در قبل، عملیات تخلیه کارکنان کشتی ایران شهادت توسط هواناو انجام گرفت و کلیه کارکنان از کشتی تخلیه و به بندر امام (ره) انتقال داده شدند. اقدامات حفاظت فیزیکی از کشتی مذکور نیز توسط یگان‌های نیروی دریایی به عمل آمد (سند: 620720147). مآخذ: سیدقریشی، میرمنصور، ناو گروه هواناو و هشت سال دفاع مقدس، ج 2، ۱۳۹۹؛ مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد: 620720147، 620720145.
+ایرانی، محمدباقر، (۱۳۲۴) ناخدایکم عرشه نیروی دریایی ارتش. 21 تیر، در اراک متولد شد. تحصیلات دوران ابتدایی را در زادگاهش و تحصیلات دوران متوسطه را در تهران سپری کرد و دیپلم گرفت. به سبب علاقه به نظامی‌گری، در 1344 وارد نیروی دریایی ارتش شد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری ارتش گذراند و در 1347 به درجه ناوبان‌دومی نائل آمد. از خرداد 1348 تا 1356، در سِمت‌های مختلفی در نیروی دریایی انجام‌وظیفه کرد و دوره‌های مختلفی را گذراند. دوره‌های کارورزی دریایی را در 1348، در مرکز آموزش تخصص‌های دریایی بندر انزلی طی کرد و سپس در ناوگروه پاسیور مشغول خدمت شد. دوره توپخانه اورلیکن را در 1350، در کشور سوئیس را فرار گرفت. برای طی دوره تکمیلی ناوبری، در تیر 1351 به مدت یک سال به پاکستان اعزام شد. دوره ضد زیردریایی را از اردیبهشت 1353 تا 1355، در کشور انگلستان گذراند و سپس به سِمت افسر جنگ‌افزار ناوشکن پلنگ منصوب شد. از تیر 1355 تا اسفند 1356، به ستاد ناوگان منطقه یکم دریایی بندرعباس منتقل شد و سپس جهت انتقال ناو کنگان، به کشور هندوستان عزیمت کرد و فرماندهی این ناو را به عهده گرفت (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی، مسئولیت امور ناوبری عملیات منطقه یکم دریایی بندرعباس را عهده‌دار بود و از دی 1360 به ستاد نیروی دریایی انتقال یافت و به‌عنوان افسر قرارگاه دریایی، به‌طور متناوب از ستاد نیروی دریایی به قرارگاه دریایی نیروی رزمی 421 اعزام می‌شد. از بهمن 1364 تا شهریور 1367، به سِمت فرمانده پایگاه دریایی خارک منصوب شد و به همراه دیگر هم‌رزمانش در عملیات‌های متعدد دریایی شامل گشت و شناسایی، بازرسی و تفتیش کشتی‌های مشکوک و اسکورت کاروان‌های تجاری و نفت‌کش حضور مؤثری داشت که اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، باعث برقراری سیادت دریایی و حفظ امنیت خطوط دریانوردی و کشتی‌رانی و حراست و حفاظت از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس شد و ناکامی دشمن در ناامن‌کردن دریا و جلوگیری از قطع صادرات نفت و واردات کالاهای موردنیاز و اساسی را در پی داشت (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). در طول دوران دفاع مقدس به علت جدیت در امور محوله و حضور مؤثر در عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، مورد تشویق قرار گرفت. او سرانجام پس از 24 سال خدمت در نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در مهر 1368 به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش، اسکورت ناوگان تجاری و نفت‌کش‌ها.
+جمع‌آوری شهدای هواپیمای ایرباس توسط هواناو      تخلیه شهدای هواپیمای ایرباس از هواناو          جمع‌آوری قطعات هواپیمای ایرباس توسط هواناو
+ایرباس 655، هواپیمای مسافربری، تجسس و نجات هواپیمای ایرباس (دوازدهم تیر۱۳۶۷) ناوگروه هواناو، تجسس و پیدا‌نمودن مسافران (شهدا) هواپیمای ایرباس مسافربری ایران ایر در حوالی جزیره قشم. زمان به‌کارگیری هواناو در عملیات تجسس و نجات به دلیل قابلیت‌های آب‌نشینی، سرعت، مانور، تحرک بالا در مناطق نزدیک ساحل و پهلوگیری به شناورها و سکوها، در وضعیت‌های مختلف جوّی می‌باشد. عملیات تجسس و جمع‌آوری شهدای هواپیمای ایرباس ایران‌ایر بین جزیره هنگام و جزیره قشم انجام گرفت. با توجه به حضور ناوهای کشورهای آمریکایی و حوادث رخ‌داده در صبح روز 12/4/1367 فی‌مابین ناوها مذکور و قایق‌های تندرو ایرانی در تنگه هرمز و خلیج‌فارس، مناطق دریایی نیروی هوایی براساس طرح‌هایی که از قبل ابلاغ‌شده بود، نسبت به آماده‌سازی و حفظ آمادگی یگان‌های پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدمات رزمی برای عملیات‌های تجسس و نجات و امدادرسانی احتمالی اقدام لازم را به عمل‌آورده بودند (سیدقریشی: ۵ و۲۲). سازمان نيروهاي خودي عبارت بود از: دو فروند هواناو بی.اچ 7، یک فروند بالگرد اس.اچ 3 دی، ناو لارک، ناوچه آب‌نگار، ناوچه‌های 260 و 261، بالگرد شرکت نفت، یدک‌کش اداره بندر، یک فروند بالگرد شنوک نیروی هوایی، تعدادی قایق تندروی نیروی دریایی، تیم غواصی به همراه یدک‌کش از نیروی دریایی. هواپیمای ایرباس مسافربری ایران‌ایر با شماره پرواز 655، در 10:17 روز 12/4/1367 با 274 مسافر و شانزده خدمه، از فرودگاه بندرعباس به‌مقصد فرودگاه دبی پرواز کرد و دقایقی بعد در ارتفاع 12000 پایی، مورد اصابت دو فروند موشک ریم 66 ناو آمریکایی وینسس قرار گرفت و در جنوب جزیره هنگام سقوط کرد و همه 290 سرنشینان آن کشته ‌شدند. ناو آمریکایی وینسس که به همراه ناو آمریکایی دیگر به نام مونتگومری برای مقابله با قایق توپ‌دار ایرانی وارد خلیج‌فارس شده بودند، اعلام کردند که هواپیمای ایرباس مسافربری را با هواپیمای جنگنده اف 14 ایرانی اشتباه گرفته‌اند! منطقه یکم دریایی بندرعباس در 11:30، با ارجحیت آنی به فرماندهی نیروی دریایی اعلام کرد: برابر اطلاع واصله، یک فروند هواپیمای مسافربری ایرباس بین جزیره هنگام و قشم سقوط و خلبان آن درخواست کمک کرده و اقدامات تجسس و نجات در دست اقدام است (سند: 670412057). منطقه یکم دریایی برابر پیام شماره 121245 روز 12/4/۱۳67 در ادامه و در 12:45 به پست فرماندهی نیروی دریایی اعلام کرد: در حال حاضر واحدهای مشروحه زیر عملیات تجسس و نجات را به عهده‌دارند و تعدادی از اجساد مسافران توسط هواناو جمع‌آوری می‌شود: یک فروند بالگرد اس.اچ 3 نیروی دریایی ارتش، یک فروند هاورکرافت (هواناو)، ناو لارک، ناوچه آب‌نگار، ناوچه‌های 260 و 261، بالگرد شرکت نفت، یدک‌کش اداره بندر، یک فروند بالگرد شنوک نیروی هوایی، تعدادی قایق تندروی نیروی دریایی، تیم غواصی به همراه یدک‌کش از نیروی دریایی. پست فرماندهی نیروی دریایی گزارش اقدامات تجسس و جمع‌آوری شهدای هواپیمای ایرباس ایران ایر را در 12/4/۱۳67 این‌چنین گزارش کرد: در 11:13 به ناوچه آب‌نگار و ناو لارک که در حوالی محل سقوط مشغول گشت‌زنی بودند، ابلاغ شد به محل سقوط اعزام شوند. در 11:40، یک فروند بالگرد اس.اچ 3 از هوادریا عازم محل سقوط شد و پس از یافتن بعضی از قطعات هواپیما، نقطه سقوط را پنج مایلی جنوب جزیره هنگام گزارش کرد. آخرین گزارش‌ها از هواناو اعزامی حاکی است که یک‌صد جسد متلاشی‌شده، از آب جمع‌آوری‌شده و در حال ترابری به بندرعباس است (670412057). طی عملیات تجسس و نجات مسافران و کارکنان هواپیمای ایرباس ایران‌ایر، تعداد زیادی از اجساد شهدا توسط یگان‌های مختلف از آب جمع‌آوری و حدود صد پیکر از اجساد شهدا توسط هواناو به بندرعباس ترابری شدند. ویژگی‌های خاص عمليات، هواناو بعد از هجده دقیقه از ابلاغ مأموریت، در منطقه تجسس و امدادرسانی حضور یافت و عملیات تجسس در دمای محیطی بیش از پنجاه درجه سانتی‌گراد توسط غواصان و سایر کارکنان یگان‌های اعزامی به منطقه انجام گرفت. مآخذ: سیدقریشی، میرمنصور، ناوگروه هواناو و هشت سال دفاع مقدس، ج 2‌، تهران: مرکز مطالعات نیروی دریایی ارتش، ۱۳۹۹؛ مرکز اسناد دفاع مقدس نیروی دریایی ارتش، اسناد:670412022، 670412057.
+ایرباس ۶۵۵، (12 تیر 1367) یکی از جنایات فراموش‌نشدنی، ساقط‌کردن هواپیمای مسافربری ایرباس 655 ایرانی توسط آمریکا در 12 تیر 1367 بود. برابر مدارک موجود؛ یکشنبه دوازدهم تیر 1367 مصادف با سوم جولای 1988، جهان شاهد جنایتی باورنکردنی ازسوی آمریکا بود که تاکنون نیز آمریکایی‌ها را شرمسار افکار عمومی کرده است. مورد هدف قراردادن هواپیمای مسافربری ایرانی که 66 کودک در آن حضور داشتند، توسط ناو جنگی وینسنس آمریکا و به‌وسیلۀ موشک‌های پیشرفته استاندارد اس.ام 2، آن‌قدر تنفرآمیز بود که در بیشتر مطالب منتشرشده در این خصوص، به ابعاد عاطفی ماجرا پرداخته و در تعداد کمی از مطالب و مقالات نیز به ابعاد فنی ماجرا اشاره‌شده است‌؛ اما از اصل مطلب که عملکرد ناو وینسنس در بخش پدافند هوایی محسوب می‌شود، غفلت شده است. نویسنده با بررسی سامانه‌های پدافند هوایی ناو وینسنس و عملکرد پدافند هوایی ناو فوق، سعی در بررسی دقیق‌تر ماجرا و نشان‌دادن عمق جنایت دارد. تجسس، کشف، شناسایی، رهگیری و انهدام؛ وظایف پایه و اصلی هر مجموعه پدافند هوایی را تشکیل می‌دهند. بنا به شرایط و نوع سامانه، گاهی وظایف فوق به‌صورت مجزا و توسط دستگاه‌های مختلف که با هم در ارتباطند و گاهی همه وظایف، در غالب یک سامانه پدافند هوایی انجام می‌شود. یعنی ابتدا هواگرد، توسط رادار تجسس مورد اکتشاف قرار می‌گیرد و سپس عمل شناسایی و تفکیک هواگرد ازنظر دوست یا دشمن انجام می‌شود. برخی از سامانه‌ها به‌صورت مستقل و با استفاده از دستگاه آی.اف.اف یا شناسایی دوست از دشمن، اقدام به شناسایی هواگرد می‌کنند. برخی از سامانه‌های پدافند هوایی نیز اطلاعات لازم در خصوص دوست یا متخاصم‌بودن هدف را از طریق رادارهای ��یش‌اخطار و در مواردی از اس.اُ.اس (مراکز عملیات منطقه‌ای) و حتی سی.پی (پست‌های فرماندهی) دریافت می‌کنند. در خصوص سامانه‌های پدافند هوایی دریاپایه نیز استعلام از مرکز فرماندهی یا ناو سرفرماندهی، رادارهای پرنده و حتی رادارهای موجود در منطقه و استفاده از کتابچه برنامه زمان‌بندی پروازها، می‌تواند در تشخیص درست هدف مؤثر باشد (جهان‌فر، 1393). درصورتی‌که هدف، ناشناس تشخیص داده شود، هواپیماهای شکاری و رهگیر به هدف مشاهده‌شده نزدیک می‌شوند و آن را شناسایی می‌کنند و در صورت متخاصم‌بودن، با آن درگیر می‌شوند. درواقع هواپیماهای رهگیر و شکاری، اولین لایه دفاع هوایی موسوم به دفاع هوایی هواپایه محسوب می‌شوند. موشک‌های پدافند هوایی سطح‌به‌هوا (زمین‌پایه و دریا‌پایه) نیز لایه‌های بعدی پدافند هوایی محسوب می‌شود. درصورتی‌که به هر دلیل، لایه‌های دفاعی فوق موفق به انهدام هدف متخاصم نشوند، لایه‌های آخر که توپ‌های ضدهوایی در کنار دوش‌پرتاب‌ها با کالیبرهای مختلف هستند، به دفاع از نقطه یا منطقه آسیب‌پذیر می‌پردازند. بااین‌وجود در خصوص دفاع هوایی در عملکرد ناو وینسنس، ابهاماتی وجود دارد که به آن پرداخته خواهد شد. هواپیمای ایرباس آ 300 بی 2- 203 ایرانی به شماره پرواز 655 و شناسه آی.آر 655 به خلبانی کاپیتان محسن رضائیان 38 ساله به‌مقصد دبی، 290 مسافر شامل 39 مسافر غیر ایرانی و 66 کودک را در خود جای‌داده بود. ایران ایر در آن ایام، پرواز هفته‌ای خود را از تهران به دوبی روانه می‌کرد. مطابق برنامه مدون، پروازهای فوق پس از برخاستن از تهران، جهت سوخت‌گیری و دریافت برخی خدمات در فرودگاه بندرعباس به زمین می‌نشستد و پس از انجام موارد فوق، به‌مقصد دوبی پرواز می‌کردند. در روز یکشنبه 12 تیر 1367، مطابق برنامه قبلی، هواپیمای فوق مرحله اول پرواز یعنی تهران- بندرعباس را به پایان رساند؛ اما مرحله دوم پرواز یعنی بندرعباس- دوبی به دلیل مشکل گمرکی یکی از مسافران، با بیست دقیقه تأخیر انجام گرفت. مسیر پروازی هواپیمای فوق با مشخصات آ 5 کیو و آ 5 کیو دبلیو پیش‌بینی‌شده بود. کاپیتان محسن رضائیان با 7000 ساعت پرواز که 2000 ساعت آن با ایرباس بود، با هماهنگی برج مراقبت از باند فرودگاه بندرعباس و در جهت 206 درجه به پرواز درآمد. کاپیتان رضائیان پس از تیک‌آف‌، ضمن تماس با دفتر ایران ایر در بندرعباس با فرکانس 8/131 مگاهرتز، اعلام وضعیت کرد. او در تماس دیگری با برج، ارتفاع خود را 3500 پا گزارش داد. ضمن اینکه خلبان رضائیان در فرکانس 4/133 مگاهرتز و با برج مرکزی کنترل تهران (Tehran ACC) تماس برقرار کرد و حضور در ارتفاع 7000 پایی را اطلاع داد. آخرین تماس ثبت‌شده هواپیمای ایرباس با برج بندرعباس، هفت ثانیه پس از تماس با برج مرکزی کنترل تهران انجام گرفت. انهدام هواپیما نیز در 10:23 و در حال صعود از ارتفاع 12000 پا به 14000 پا انجام شد. اولین اکو یا بلیپ هواپیمای مسافربری ایرباس برروی اسکوپ رادار تجسس (SEARCH)، در 10:17 به‌وقت‌تهران، توسط اپراتور رادار تجسس هوایی ناو وینسنس مشاهده ‌شد. اپراتور رادار سرچ درحالی‌که شناسایی آن هنوز انجام‌نشده بود، به دلیل شرایط خاص منطقه‌ای، بلافاصله افسر مسئول بخش پدافند هوایی ناو را مطلع کرد. او نیز کاپیتان راجرز، فرمانده ناو جنگی 2/1میلیارد دلاری را در جریان قرارداد. حضور یک فروند اف 14 ایرانی در منطقه و وحشت آمریکایی‌ها از شرایط خاص حاکم بر منطقه، تصمیمات فرمانده راجرز را با بی‌تدبیری همراه کرد. درواقع هواپیما در 10:15 از باند بندرعباس برخاست و در 10:23 مورد اصابت قرار گرفت (ستاری، 1367). منطقه در آن زمان، دارای شرایط خاصی بود. جنگ ایران و عراق، حضور ده‌ها ناو جنگی آمریکایی در خلیج‌فارس و دریای عمان، درگیری نابرابر قایق‌های توپ‌دار سپاه پاسداران با بالگردهای آمریکایی و نیز ناوچه اسکورت وینسنس و حضور یک فروند اف 14 ایرانی در منطقه، ازجمله مواردی بود که شرایط را غیرعادی به نظر می‌رساند. تقابل بین آمریکا و ایران نیز به مرحله نظامی رسیده بود. حمله به کشتی ایران‌اجر، حمله به سکوهای نفتی رسالت و رشادت (19 اکتبر 1987)، سکوهای نفتی نصر، سلمان و مبارک (18آوریل 1988)، درگیری با قایق‌های توپ‌دار ایرانی و ... منجر به این شد که آمریکایی‌ها در خلیج‌فارس آرامش نداشته باشند. ضمن اینکه در همان ایام حوادثی همچون سقوط بالگرد آمریکایی در فاصله زمانی یک هفته قبل و حمله به ناو استارک ازسوی هواپیمای عراقی، ترس شدیدی را بر آمریکایی‌ها مستولی کرده بود. به‌ویژه اینکه آن‌ها انتظار حمله ازسوی دوست خود عراق را نیز نداشتند. هرچند که عراقی‌ها با عذرخواهی و پرداخت غرامت، سعی در جبران برآمدند؛ اما مجموع این حوادث، بر میزان آمادگی و حتی روحیه آمریکایی‌های مستقر در خلیج‌فارس تأثیرگذار بود. آن‌ها هزاران کیلومتر دورتر از کشور خود و در آب‌های سرزمینی کشورهای در حال جنگ هشت‌ساله، خود را همچون طعمه‌ای برای طرفین جنگ می‌دانستند و این فرایند، با برنامه‌ریزی و اهداف بیان‌شده سیاست‌مداران آمریکایی تناقض داشت؛ زیرا آن‌ها، سربازان خود را جهت حفظ منافع آمریکا به خلیج‌فارس و دریای عمان فرستاده بودند؛ ولی نظامیان آمریکایی به فکر جان خود و نه تأمین منافع کشورشان بودند‌، نظامیان فوق متأثر از شرایط آن زمان، تصمیمات غیرعقلانی و شتاب‌زده را تجربه می‌کردند. ازجمله تصمیمات غیرمنطقی و شتاب‌زده‌ای که توسط فرمانده راجرز فرمانده ناو وینسنس اِعمال شد‌، تنظیم تمام کانال‌های ارتباطی ناو برروی فرکانس‌های نظامی ازجمله فرکانس 243 مگاهرتز بود. در‌حالی‌که ارتباط با هواپیمای مسافربری ایرانی، از روی یک فرکانس غیرنظامی ممکن بود. ناو وینسنس علاوه بر در اختیارداشتن رادارهای مختلف با کاربری‌های گوناگون و سامانه‌های پدافند هوایی توپخانه‌ای، از وجود سامانه‌های پدافند هوایی موشکی ایجس و استاندارد که از پیشرفته‌ترین سامانه‌های پدافند هوایی موشکی دریاپایه در آن زمان محسوب می‌شد، بهره می‌برد. سامانه پدافند هوایی ایجس که سلاحی سطح‌به‌هوا و دریاپایه برای مقابله با موشک‌های ضدکشتی و انواع هواگرد است؛ دارای یک رادار چندمنظوره، سامانه‌های کنترل سلاح و کنترل آتش، رایانه مخصوص تجزیه‌و‌تحلیل، سکوی پرتاب موشک، موشک و ... می‌باشد. موشک استاندارد که از هدایت دستوری همراه با امکان ناوبری به‌صورت خودکار و با استفاده از هدایت اینرسی در بخش میانی مسیر و هدایت آشیانه‌یابی در بخش نهایی مسیر بهره می‌برد، دارای اشتراکاتی در نوع بهره‌گیری در سامانه پدافندهوایی استاندارد نیز می‌باشد. درواقع موشک استاندارد، تلاشی در جهت نوسازی سامانه پدافند هوایی کشتی‌های مجهز به ایجس نیز محسوب می‌شد که بعدها به‌صورت کامل، جایگزین ایجس شد. رادار An/Spy-1a نیز راداری است که مراحل کشف و تعقیب هدف را انجام می‌ده��. سامانه پدافند هوایی دریاپایه استاندارد نیز که در اکثر فریگیت‌ها و رزم‌ناوهای غربی از آن استفاده می‌شود، در دو نمونه برد متوسط (دارای موتور سوخت جامد) و برد افزایش‌یافته یا بلند (دارای موتور دوتراستی سوخت جامد همراه با بوستر سوخت جامد) شناخته می‌شود. این سامانه، قابلیت هماهنگی عملیاتی با سامانه ایجس را داراست. آن دسته از موشک‌هایی که قابلیت بهتری در هماهنگی با ایجس دارند و با سیستم آدابتور برای به‌کارگیری علیه موشک‌های کروز ضد کشتی استفاده می‌شوند، با عنوان RIM-66C-SM2 شناخته می‌شوند. این موشک‌ها، مشابه موشک‌های RIM-66B می‌باشند. موشک‌های سری RIMT، عموماً دارای سقف پرواز 20000 متر (60000 پا)، سرعت حدود دو تا 5/2 ماخ است. برد RIM-66BT حدود34 کیلومتر و برد RIM-67BT حدود 125 کیلومتر است. سر جنگی موشک‌های فوق، عموماً متعارف و حاوی مواد انفجاری شدید همراه با فیوز ضربتی یا مجاورتی است. بررسی عملکرد پدافند هوایی ناو وینسنس در مواجهه با هواپیمای ایرباس ایرانی نشان می‌دهد که فرمانده راجرز پس از اطلاع از مشاهده اکوی هدف برروی اسکوپ رادار سرچ (جست‌وجو)، اعلام آماده‌باش می‌کند و به اپراتور ارتباط رادیویی ناو دستور می‌دهد که به هواپیمای مشاهده‌شده در رادار، پیغام اخطار مبنی‌بر عدم ورود به حریم ناو داده شود. پیغام‌های اخطار (سه اخطار) در عرض کمتر از پنج دقیقه، برای هواپیمای ایرباس فرستاده‌شده بود. با توجه به عدم پاسخ‌گویی ایرباس ایرانی به اخطارهای فوق و همچنین عدم دریافت پاسخ ازسوی آی.اف.اف (دستگاه شناسایی دوست از دشمن) و هم‌زمانی وقایع رخ‌داده با این موضوع و شرایط خاص منطقه‌ای، منجر به این شد که سامانه‌های پدافند هوایی موشکی ناو وارد عمل شوند و دو فروند موشک سطح‌به‌هوا به‌سمت هواپیمای مسافربری شلیک کنند. در اینجا چند سؤال مطرح می‌شود: 1- آیا اقدامات انجام‌شده ازسوی فرمانده راجرز برای شناسایی و تفکیک اهداف و اطمینان از متخاصم‌بودن هدف کافی بود؟ 2- آیا کاپیتان رضائیان تعمدی در عدم پاسخ‌گویی به پیام‌های ارسالی از سوی ناو وینسنس داشت؟ 3- آیا کارکنان پدافند هوایی ناو وینسنس، از روش‌های دیگر نمی‌توانستند به نوع هواپیما یا هواگرد مشاهده‌شده در اسکوپ و نوع عمل (خصمانه یا عدم خصمانه) پی ببرند؟ 4- آیا تفاوت بین اف 14 و هواپیمای مسافربری ایرباس، از طریق اطلاعات دریافتی از رادار سرچ و تراک قابل‌درک نیست؟ 5- آیا اصلاً هواپیمای مسافربری ایرانی، عمل خصمانه‌ای از خود نشان داده بود؟ 6- چرا به استعلام از ناوهای مستقر در منطقه، اهمیت کافی داده نشد و آیا نمی‌شد از هواپیماهای شکاری و رهگیر آمریکایی مستقر در منطقه، جهت شناسایی استفاده کرد؟ قبل از پاسخ‌گویی به سؤالات بالا، در نظر قراردادن نکات زیر ضروری است: 1- اطلاعات پروازی هواپیماهای مسافربری، معمولاً حداقل از یک ماه قبل، به ایکائو واگذار می‌شود و آن سازمان نیز به سراسر کشورهای منطقه و شرکت‌های هواپیمایی منعکس می‌کند. 2- هواپیمای اف 14 هواپیمایی رهگیر باقابلیت اصابت قراردادن اهداف هوایی با استفاده از موشک‌های هوابه‌هواست و تسلط بیشتر این هواپیماها، در نبردهای هوایی است. 3- آمریکا حاضر به پرداخت غرامت به خانواده قربانیان این جنایت شد؛ درحالی‌که اگر توجیه آمریکایی‌ها منطقی بود، نیازی به پرداخت غرامت نداشت. 4- مسئله اهدای مدال به ناخدا راجرز درحالی‌که اشتباه ناو تحت فرما��دهی وی، محرز شده بود. 5- از ابتدای جنگ تحمیلی تا آخرین روز آن، حمایت آمریکا از عراق به‌صورت متناوب وجود داشت. میزان این کمک‌ها به‌گونه‌ای بود که وفیق‌السامرایی در خاطرات خود نوشته است: «‌من فکر نمی‌کنم آمریکایی‌ها آن‌قدر که به ما کمک کرده‌اند، به هیچ کشور دیگری حتی به رژیم اشغالگر قدس کمک کرده باشند!» در ماه‌های آخر، این حمایت به درگیری مستقیم با ایران مبدل شد. آمریکایی‌ها بارها به حریم هوایی ایران تجاوز و حتی در ارتفاع پائین پرواز کردند و یا دیوار صوتی را شکستند (عسکری، 1394: 253- 257) در پاسخ به سؤال‌ها باید گفت که در بررسی اقدامات انجام‌شده توسط ناو وینسنس، قصور فرمانده راجرز غیرقابل‌انکار به نظر می‌رسد. اولین اقدام مؤثر راجرز که می‌توانست از این جنایت هولناک جلوگیری کند، مراجعه به کتابچه راهنمای پروازهای زمان‌بندی‌شده که ازسوی ایکائو تهیه‌شده و در اختیار راجرز بود، به شمار می‌رود. او به کتابچه فوق که حاوی اطلاعات مفیدی در خصوص پروازها، نوع هواپیماهای مسافربری، کریدور پروازی، مبدأ و مقصد زمان پروازی و ... است، مراجعه نکرد! چراکه اگر نگاه مختصری نیز به دفترچه فوق داشت، متوجه می‌شد که در آن زمان مطابق برنامه مندرج در کتابچه فوق، پرواز 655 می‌بایستی با عبور از آسمان خلیج‌فارس انجام می‌شد. مسئله دوم، فرکانس مورداستفاده در ارسال پیام ناو وینسنس بود. همان‌گونه که اشاره شد، این فرکانس نظامی و غیرقابل استفاده توسط هواپیمای مسافربری بود. راجرز می‌توانست ارسال پیام در فرکانس‌های غیرنظامی را نیز بیازماید. با توجه به این مطلب و عدم دریافت پیام‌های ارسالی ازسوی ناو وینسنس به هواپیمای مسافربری ایرباس، تعمدی در پاسخ‌گویی از سوی ایرباس وجود نداشت؛ زیرا ایرباس پیامی ازسوی ناو وینسنس دریافت نکرد. البته راجرز بی‌تدبیری دیگری نیز از خود نشان داد. او می‌توانست به استعلام انجام‌شده از سایر ناوها و کشتی‌های حاضر در منطقه، توجه بیشتری داشته باشد. استعلامی که در آن ناوهای مونتگمری و سایدز، هواپیما را با احتمال بالا، تجاری اعلام کردند. یا اینکه با مرکز فرماندهی خود و یا سایر ناوهای حاضر در منطقه، مکالمه‌ای داشته باشد. براساس گزارش کمیته حقیقت‌یاب ایکائو، اپراتورهای رادار ناو هواپیمابر فورستال نیز هواپیمای مزبور را به‌عنوان یک هواپیمای تجاری شناسایی کرده بودند. مسئله بعدی، تشخیص نوع هواپیما از اکوی روی اسکوپ می‌باشد. با بلیپ مشاهده‌شده از هدف؛ رایانه رادار اطلاعاتی نظیر سمت، برد، ارتفاع و سرعت هواگرد را نشان می‌دهد (اطلاعات مشاهده‌شده پس از ردیابی یا Track دقیق‌تر محاسبه می‌شود). بنابراین با توجه به اینکه هواپیمای ایرباس در حال اوج‌گرفتن بود، لذا هرلحظه ارتفاع نشان داده‌شده توسط رادار بیش از لحظه قبل است. پس احتمال حمله انتحاری و انجام عمل خصمانه نیز منتفی بود. ضمن اینکه با مقایسه سرعت هواپیما، می‌توان متوجه غیرنظامی ‌بودن و تفاوت آن با اف 14 شد. تفاوت ابعاد اف 14 و ایرباس نیز از طریق رادار قابل‌مشاهده است. طول اف 14، 82 فوت و هشت اینچ و طول ایرباس فوق، 177 فوت و پنج اینچ است. ضمن اینکه پس از قفل راداری برروی هدف و انجام عمل ردیابی، صدای خاص ناشی از انعکاس امواج ارسالی (اثر داپلر)، مشخص‌کننده نوع هواگرد است و تفاوت میان صدای حاصل از امواج برگشتی از بالگرد، هواپیمای ملخ‌دار، موشک، هواپیمای مسافربری توربوجت، هواپیمای جنگی و ... هرکدام توسط اپراتور رادار ردیابی (Track) به تفکیک قابل‌تشخیص است. نکته مهم‌تر اینکه مدت‌ها بعدازاین فاجعه، روزنامه نیویورک‌تایمز فاش کرد که ناو وینسنس و هواپیمای مسافربری ایرباس، هر دو در آب‌های فلات قاره ایران و آب‌های سرزمینی ایران به سر می‌بردند. با توجه به اینکه کاپیتان رضائیان یقیناً در آن لحظات از حضور در آسمان ایران مطلع بود، لذا انتظار دریافت اخطار و حتی مورد هدف قرارگرفتن بر فراز دریای خودی را نداشت. سایر امکانات راداری ناو وینسنس عبارتند از: سامانه‌های راداری (SPYA)، رادار شناسایی دشمن (SLQ-32‌)، مرکز راداری تحلیل و شناسایی دشمن و هدف‌نما (IR GMT)، دستگاه کامل شناسایی دوست از دشمن (IFF)، دستگاه شناسایی و تفکیک امواج مختلف دریافتی (ازنظر طول‌موج، نوع دستگاه فرستنده و ...)، دستگاه‌های مخصوص شنود مکالمات رادیویی و ... از دیگر امکانات راداری ناو جنگی وینسنس به شمار می‌رفت. در خوش‌بینانه‌ترین حالت باید بگوییم که فرمانده راجرز، نتوانست از این امکانات به‌خوبی بهره ببرد و یا با بی‌تدبیری و ضعف آموزش خود، منجر به بروز فاجعه‌ای بزرگ شد؛ اما اگر چنین مسئله‌ای صحیح باشد و راجرز با بی‌تدبیری در این رخداد ظاهر شد، این سؤال مطرح می‌شود که اگر این حادثه براثر بی‌تدبیری فرمانده راجرز و عدم‌تشخیص نوع هواپیما رخ داد، پس چرا راجرز پس از پایان مأموریت، به دریافت مدال نائل آمد؟! دریافت این مدال، فقط با یک دلیل توجیه‌پذیر است. فرمانده راجرز در مأموریت محوله، موفق ظاهر شد و به دلیل موفقیت در مأموریت فوق، موردتقدیر قرار گرفت. مأموریت محوله راجرز چه بوده که او پس‌ازآن، با موفقیت برآمد؟ در بررسی عملکرد ناو وینسنس، هیچ نکته غیرعادی و خارق‌العاده (غیر از یک مورد) مشاهده نمی‌شود که منجر به کسب مدال و تقدیر شود. تمام اقدامات انجام‌شده ناو وینسنس از قبیل هدایت و برنامه‌ریزی میدانی برای سایر ناوچه‌ها، هدایت و برنامه‌ریزی اسکورت برخی از کشتی‌ها، حضور در رزمایش‌های دریایی و ... از وظایف اولیه هر ناوی در حد و اندازه ناو وینسنس محسوب می‌شود. فقط یک نکته باقی می‌ماند، ناو وینسنس در اجرای مأموریت انهدام هواپیمای مسافربری ایرانی که از رده‌های بالاتر فرماندهی ارتش آمریکا ابلاغ‌شده بود، موفق ظاهر شد. با بررسی مسائل رخ‌داده در آن سال‌ها، متوجه می‌شویم که آمریکا از حمایت پنهان رژیم بعثی فراتر رفته و وارد به جنگ رودررو با ایران شده بود. اعزام سی ناو جنگی آمریکا به خلیج‌فارس و دریای عمان، حمله به کشتی ایران‌اجر، حمله به سکوهای نفتی رسالت و رشادت (19 اکتبر 1987)، سکوهای نفتی نصر، سلمان و مبارک (18 آوریل 1988)، درگیری با ناوها و حتی قایق‌های توپ‌دار ایرانی و ... که اکثر موارد فوق در آب‌های سرزمینی ایران صورت گرفت؛ نشانه‌های آشکار حمایت آمریکا از عراق و قرارگرفتن رودرروی ایران بود. اما برای اینکه افکار عمومی دنیا از این جنایت آمریکا، بیش‌از‌پیش تحت تأثیر قرار نگیرند، آمریکایی‌ها ادعا کردند که ناو وینسنس، یک فروند اف 14 ایرانی را ساقط کرده است! ادعایی که در عرض 24 ساعت، دروغ بودن آن برای جهانیان ثابت شد و شرمساری ابدی را نثار آمریکایی‌ها کرد. برابر اظهارنظر مقامات آمریکایی؛ در ساعات اولیه وقوع این فاجعه، مقامات آمریکایی سعی در کتمان و حتی انکار آن داشتند. در‌حالی‌که حدود صد جنازه از قربا��یان جنایت آمریکا، از آب‌های خلیج‌فارس بیرون آورده شده بود، سرگرد مایک اسنپ سخن‌گوی وزارت دفاع آمریکا در مقر فرماندهی پنتاگون گفت: «مقامات رسمی آمریکا این گزارش را که هواپیمای مسافربری ایرانی در خلیج‌فارس سرنگون‌شده است، تأیید نکرده‌اند. ما در پنتاگون از گزارش‌های خبری در مورد سرنگونی یک هواپیمای مسافربری ایران آگاه هستیم و می‌کوشیم به واقعیات پی ببریم». سرهنگ آرنولد ویلیامز سخن‌گوی دیگر پنتاگون نیز ادعا کرد: «‌ما هیچ‌چیز در مورد دخالت داشتن نیروهای آمریکایی در شلیک به‌سوی هواپیمای ایرباس در اختیار نداریم، گو اینکه از این گزارش آگاه هستیم.» ساعاتی پس‌ازاین اظهارنظرها و متعاقب انتشار تصاویر و اخبار این فاجعه توسط رسانه‌های جهان، رونالد ریگان رئیس‌جمهور وقت آمریکا مدعی شد که نیروهای آمریکایی برای دفاع از خود، به هواپیمای ایرانی حمله کردند. ریگان در اعلامیه‌ای ابراز داشت: «پنتاگون در این زمینه، سرگرم تحقیقاتی است تا جزئیات حادثه مشخص شود». دریاسالار ویلیام کراو رئیس ستاد نیروهای مسلح آمریکا در همان روز یک‌شنبه 12 تیر 1367 اعلام کرد: ایرباس ساقط‌شده ایرانی در تنگه هرمز، به‌وسیلۀ ناو وینسنس سرنگون‌شده است (روزنامه جمهوری اسلامی، دوشنبه 13 تیر 1367، صفحه 10). شرح وقایع براساس اسناد و مدارک عبارت است از: ستاد تأمین استان هرمزگان و منطقه یکم دریایی سپاه اعلام کردند که هواپیمای ایرباس 655 که از بندرعباس عازم دوبی بود، در 10:45 روز 12 تیرماه 1367 توسط ناوگان آمریکایی (ناو وینسنس) مورد اصابت قرار گرفت و در آب‌های خلیج‌فارس سقوط کرد و بالگردهای نیروی دریایی ارتش، مشغول جمع‌آوری اجساد هستند. در 11:42، از ستاد مشترک ارتش اعلام شد که هواپیمای ایرباس 655، در خلیج‌فارس سقوط کرده است. در 11:45 در رابطه با وضعیت هواپیمای فوق، با دوبی تماس گرفته و اعلام شد که هواپیمای فوق به دوبی نرسیده است. درخواست دوبی این است که یک فروند هواپیمای G.AIR جهت جست‌وجو به منطقه فرستاده شود. دو روز بعد در 13:10 چهاردهم تیر 1367، از بندرعباس اعلام شد که دو فروند هواپیمای اف 14 آمریکایی در منطقه سقوط هواپیمای ایرباس حضور دارند» (اسکندرلو، 1374: 140). در نتیجه‌گیری نهایی از این رخداد باید گفت که با در نظرگرفتن وقایع رخ‌داده در ایام منتهی به 12 تیر 1367 و مداخله مستقیم آمریکا در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و رودرویی مستقیم با ایران و بررسی ادعاهای آمریکا در خصوص واقعه حمله به هواپیمای مسافربری ایرانی، حضور ناو وینسنس در آب‌های سرزمینی ایران که بدون اجازه ازسوی ایران بوده است و در نظر قراردادن نحوه عملکرد مجموعه پدافند هوایی ناو وینسنس در برابر ایرباس ایرانی، اعتراف به‌اشتباه عملکرد ناو وینسنس، سابقه درگیری‌های آمریکا علیه ایران به‌ویژه در ماه‌های آخر جنگ و اظهار آمادگی آمریکا برای پرداخت غرامت به خانواده قربانیان، می‌توان به این نتیجه رسید که حمله به هواپیمای ایرانی، صرفاً براثر یک اشتباه در تشخیص نوع هواپیما نبوده است؛ بلکه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران ناو وینسنس، از همان ابتدا هم می‌دانستند که هواپیمای ایرانی، یک هواپیمای مسافربری است. با جمع‌بندی شواهد و مدارک موجود مشخص‌شده است که حمله به هواپیمای ایرانی، بااطلاع از ماهیت هواپیما رخ‌داده است؛ ازاین‌رو این عمل، جنایتی غیرقابل‌انکار به شمار می‌رود. مآخذ: اسکندرلو، رضا، پدافند ه��ایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، 1374؛ مجموعه اسناد عملکرد پدافند هوایی در هشت سال جنگ تحمیلی، ج 8، تهران: قرارگاه پدافندهوایی خاتم‌الانبیا (ص) ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ جهان‌فر، رضا، پرونده‌ای برای میگ 25، تهران: نشر دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران، چ 1، 1393؛ عسکری، شاداب، قرائتی جدید از هشت سال دفاع مقدس (ویژه اساتید، محققان، فرماندهان و دانشجویان)، تهران: آتشبار، 1394؛ ستاری، منصور، فایل تصویری توضیحات شهید سرلشکر منصور ستاری در شبکه اول سیما در خصوص اصابت قرارگرفتن هواپیمای ایرانی ایرباس، 1367؛ جهان‌فر، رضا‌، بازخوانی پرونده یک جنایت، سایت اینترنتی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1393 به نشانیhttps://psri.ir‌؛ روزنامه جمهوری اسلامی، دوشنبه 13 تیر 1367.
+ایروانیان، اسفندیار، (۱۳۲۴) دریاداردوم عرشه نیروی دریایی ارتش. یکم مهر، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش سپری و موفق به اخذ مدرک دیپلم شد. به علت علاقه به نظامی‌گری، در 1345 به استخدام نیروی دریایی ارتش درآمد و دوره‌های آموزشی، تخصصی و تکمیلی را در دانشکده افسری دریایی دارتموث انگلستان با موفقیت سپری کرد و در 1349، به درجه ناوبان‌دومی رسته ناوبری مفتخر شد و به ایران بازگشت. از 1349 تا 1358، در سِمت‌های مختلف در نیروی دریایی خدمت کرد و دوره‌های مختلفی را هم‌ پشت سر گذاشت. در 1349، به ناوگان دریایی خلیج‌فارس و دریای عمان منتقل و در ناو کرکس، به‌عنوان افسر مین‌روب پل و سلاح به خدمت پرداخت. مرداد 1351، به مرکز آموزش نیروهای دریایی بندر انزلی منتقل شد. آبان 1352، به منطقه سوم دریایی خرمشهر منتقل و فرمانده دوم و افسر راه و عملیات ناوچه تیران و سپس به ناو نقدی منتقل و افسر مخابرات این ناو شد. به‌منظور طی دوره مخابرات دریایی، در شهریور 1355 به پاکستان اعزام شد و پس از اتمام دوره، در 1356 به کشور بازگشت و به ناو لارک منتقل و فرمانده دوم ناو لارک شد. شهریور 1358، به ستاد نیروی دریایی منتقل و به‌عنوان رئیس پروژه آموزش نوین مدیریت پروژه‌ها انتصاب یافت (پرونده خدمتی). با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در مرداد 1361 به منطقه دوم دریایی بوشهر منتقل و به سِمت فرمانده ناو نقدی منصوب شد و در مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی حضور داشت و به مقابله با دشمن بعثی پرداخت. در عملیات‌های دریایی رزمی در طول دوران دفاع مقدس مشارکت مؤثری داشت؛ به‌نحوی‌که اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات‌ها، باعث برقراری سیادت دریایی و حفظ امنیت خطوط دریانوردی و کشتی‌رانی و حراست و حفاظت از جزایر و سکوهای نفتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس شد و علاوه بر آن، ناکامی دشمن در ناامن‌کردن دریا و جلوگیری از قطع صادرات نفت و واردات کالاهای موردنیاز و اساسی کشور را در پی داشت. همچنین در قرارگاه دریایی نیروی رزمی 421، در سِمت افسر عرشه حضوری مؤثر داشت (گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی). در طول دوران دفاع مقدس به علت جدیت در انجام مأموریت‌ها و عملیات‌های متعدد رزمی دریایی، مورد تشویق قرار گرفت و یک دستگاه خودروی پیکان نیز به وی اهدا شد. در تیر 1366، به ستاد نیروی دریایی ارتش منتقل و در دبیرخانه مرکز پژوهش‌های تاکتیکی نیروی دریایی ارتش مشغول انجام ‌وظیفه شد. در بهمن 1367، به سِمت فرمانده پشتیبانی منطقه دوم دریایی و در آبان 1369 به ستاد نیروی دریایی منتقل و ��ه سِمت مدیر عملیات معاونت ارتباطات و الکترونیک نیروی دریایی ارتش منصوب شد. به علت ابراز لیاقت و شایستگی‌ها، در شهریور 1370 به درجه دریاداردومی نائل آمد. درنهایت دریادار دوم اسفندیار ایروانیان پس از 26 سال خدمت، در بهمن ۱۳۷۱ به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی دریایی ارتش؛ گزارش عملیاتی فرماندهی قرارگاه دریایی نیروی دریایی ارتش در مورد اسکورت ناوگان تجاری و نفت‌کش‌ها.
+ایزدستا، فریدون، (۱۳۱۹) از خلبانان و طراحان عملیاتی نیروی هوایی ارتش و طراح اجرای عملیات اچ ۳. پنجم آذر، در تهران به دنیا آمد. دوران ابتدایی و دبیرستان را در زادگاهش طی کرد و در خرداد ۱۳۳۸ دیپلم طبیعی گرفت. در هفدهم اردیبهشت 1340، به استخدام نیروی هوایی درآمد. آموزش‌های اولیه نظامی و زبان تخصصی را همراه با آموزش ابتدایی پرواز با هواپیمای تی 6 یا هارواد، در فرودگاه قلعه‌مرغی طی کرد و در شانزدهم خرداد ۱۳۴۱ به آمریکا اعزام شد (رمضانی، 1399: 181). دیپلم زبان پیشرفته تخصصی را از مرکز آموزش لکلند گرفت و در پایگاه‌های نِلیس در ایالت نوادا و کِرِگ در آلاباما، پروازهای آموزشی مقدماتی و پایه را با هواپیماهای آموزشی تی 37 و تی 33 در شانزدهم بهمن ۱۳۴۲ به پایان رساند و به دریافت نشان خلبانی و درجه ستواندومی نائل آمد و دوره پیشرفته و تمرینات جدی‌تر خود را با هواپیمای جت آموزشی تی ۳۳ در همان پایگاه ادامه داد و با دریافت گواهینامه جت، در هشتم تیر ۱۳۴۳ به ایران بازگشت (مهرنیا، 1395: 131). پس از بازگشت، به پایگاه دوم شکاری تاکتیکی دزفول (چهارم کنونی) منتقل شد و پرواز با هواپیماهای شکاری اف 86 را هم پشت سر گذاشت. در اول اسفند 1345، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد. دوره معلم‌خلبانی هواپیمای تی 33 را در ۲۳ فروردین 1347 و دوره معلم‌خلبانی هواپیمای اف 86 را هم در اول اردیبهشت 1347 طی کرد. سپس مسئولیت بخشِ آموزش، ارزیابی و یکنواختی پرواز گردان را به عهده گرفت. مدتی بعد به ریاست دایره آموزش و یکنواختی معاونت عملیات پایگاه انتخاب شد. از اواسط ۱۳۴۷، به عضویت گروه آکروجت در آمد. به‌منظور پرواز با هواپیمای اف 4، در هفدهم آبان ۱۳۴۸ به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل شد. در اول اسفند ۱۳۴۸ با دریافت یک سال ترفیع قبل از موعد، به درجه سروانی نائل آمد (پرونده خدمتی). دوره معلم‌خلبانی کابین عقب اف 4 را در 21 تیر 1349 و دوره معلم‌خلبانی کابین جلوی این هواپیما را در شانزدهم آذر ۱۳۴۹ با موفقیت پشت سر گذاشت. هم‌زمان با چهار نوع هواپیماهای تی 33، اف 86، اف 4 و اف 33 (بونانزا) پرواز می‌کرد. برای فراگیری دوره پیشرفته رزمی، در هجدهم اسفند ۱۳۵۱ عازم پایگاه لوک در آریزونا شد و این دوره را هم که شصت ساعت کلاس زمینی و ۵۲ ساعت پرواز داشت، در ۲۶ خرداد ۱۳۵۲ طی کرد و به کشور بازگشت و آموزههای اکتسابی را در ایران، به خلبان‌های گردان منتقل کرد. در مهر ۱۳۵۲، با سرکار خانم پری‌سیما انوری‌پور ازدواج کرد که ثمره آن، دو دختر و یک پسر است. او چند روز پس از مراسم ازدواج، برای طی دوره فرماندهی گردان یا عالی رستهای، برای شش ماه از ۲۴ مهر ۱۳۵۲ با همسرش عازم آمریکا شد و این دوره فرماندهی را در پایگاه مَکسوِل در مونتگمری واقع ایالت آلاباما گذراند و به کشور بازگشت (مهرنیا، 1395: 133). سرگرد ایزدستا از ۲۴ آذر 1353، به‌عنوان افسر عملیات گردان ۱۱ شکاری و از اول اردیبهشت ۱۳۵۴، به فرماندهی گردان ۱۰۲ شکاری مهرآباد منصوب شد. کارکنان این گردان از اول مرداد ۱۳۵۴، با تجهیزات کامل ابتدا به‌صورت مأمور به پایگاه هوایی بوشهر گسترش یافتند و سپس سازمان گردان اف ۴ در آن پایگاه شکل گرفت و ماندگار شد. او در خلال این ایام، گاهی با هواپیمای بونانزا و چند پرانه نیز با هواپیمای اف ۵ پرواز کرد. در این یگان ابتدا به سِمت فرماندهی گردان ۶۱ شکاری و در ۱۳۵۵ به سِمت معاون عملیاتی پایگاه انتصاب یافت. در اول اسفند ۱۳۵۶، به درجه سرهنگ‌دومی نائل آمد و تا اواخر ۱۳۵۷ در این سِمت انجام ‌وظیفه کرد و در همان یگان به جلوداری طبقه 1 و خلبان‌فرماندهی رسید (پرونده عملیاتی). سرهنگ‌دوم ایزدستا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به ریاست دایره عملیات تاکتیکی در معاونت عملیاتی نیروی هوایی ارتش منصوب شد. از اول مهر ۱۳۵۸، برای یک هفته سرپرست پشتیبانی پایگاه هوایی خلبان شهید محمد نوژه و بعد جانشینی فرماندهی پایگاه را بر عهده گرفت. از دوم آبان همین سال، مدتی سرپرستی پایگاه را نیز به‌ عهده داشت. پس از مدت کوتاهی در اول اسفند ۱۳۵۸، بار دیگر به معاونت عملیاتی ستاد فرماندهی نیروی هوایی ارتش که سکاندار آن سرتیپ کیمیاگر بود، منتقل شد (مهرنیا، 1395: 135). با گزینش سرهنگ خلبان جواد فکوری به فرماندهی نیروی هوایی، در هفدهم خرداد ۱۳۵۹ با انگیزه تأسیس و استقلال دانشکده خلبانی، به سِمت فرماندهی این دانشکده مستقر در قلعهمرغی منصوب شد. با وجود این با شروع جنگ تحمیلی به دلیل توانایی و نبوغ در طراحی، طرحریزی بیشتر عملیاتهای سال اول دفاع مقدس را همراه با دیگر همکارانش انجام می‌داد و در طراحی عملیات‌هایی نظیر کمان 99 در اول مهر 1359 (خلیلی و دیگران، 1398، ج 6: 11)، نصر در دی 1359 (موسوی و دیگران، 1397، ج 7: 164)، عملیات تک به مجموعه پایگاهی اچ ۳ یا الولید در پانزدهم فروردین ۱۳۶۰ مشارکت فعال داشت؛ به گونهای که سرهنگ ایزدستا و دیگر طراحان، برای طراحی و اجرای عملیات اچ 3 مدت شش ماه تلاش کردند. در هر سه مرحله تلاش برای اجرا در کابین هواپیمای مادر سوخت‌رسان، در حکم فرمانده صحنه نبرد حضور داشت و دو مرحله آن را به خاطر لورفتن و نامطلوب‌بودن شرایط جوّی لغو کرد و در نهایت مرحله سوم با هدایتِ مطلوب لحظهای عملیات از داخل هواپیمای سوخت‌رسان فرامرزی توسط ایشان، در پانزدهم فروردین ۱۳۶۰ با موفقیت انجام شد (نمکی عراقی و دیگران، 1398، ج 8: 98). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج ۶، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸؛ رمضانی، رضا و دیگران، 110 شهاب ثاقب، تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ موسوی، سیداسماعیل و دیگران، تقویم مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 7، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹7؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج ۳، تهران: سوره مهر، ۱۳۹۵؛ نمکی‌ عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۸، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸.
+ایزدی‌‌‌زاده، ذبیح‌الله، (۱۳36- ۱۳67) شهید خلبان بالگرد 214 هوانیروز. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران دهم فروردین، در آباده به دنیا آمد. با مدرک چهارم متوسطه در 1353 برای خلبانی بالگرد در هوانیروز استخدام شد. گذراندن دوره‌های آموزش نظامی، یادگیری زبان انگلیسی و تخصص پرواز با با��گرد را مدت دو سال با موفقیت گذراند و به درجه ستوان‌یارسومی مفتخر شد. در طول خدمت، به تحصیل ادامه داد و موفق به اخذ دیپلم شد. اولین واحد خدمتی او، پایگاه هوانیروز کرمانشاه بود که با تخصص بالگرد 214 به انجام‌ وظیفه مشغول شد. در پایگاه‌های دیگری همچون مسجد سلیمان و پشتیبانی اصفهان نیز خدمت کرد (مصاحبه با سرهنگ کریم‌زاده و سایت شهدای ارتش). در طول هشت سال دفاع مقدس، 418 روز مأموریت عملیاتی فقط در جبهه‌های غرب و جنوب انجام داد. ترابری زخمی‌ها و شهدای جنگ به پشت جبهه، رساندن مهمات و جابه‌جایی رزمندگان، گوشه‌ای از فعالیت‌های او است. نقش این خلبان برجسته در حوادث غیر مترقبه مانند سیل و زلزله و نجات مصدومین نیز درخور تحسین است. خلبان ایزدی آن‌چنان در حیطه پرواز با بالگرد مهارت داشت که گواهی‌نامه شایستگی هزار ساعت پرواز بدون سانحه را دریافت کرد و به درجه استادخلبانی نائل آمد (پرونده خدمتی). آخرین مأموریت او در 09:00 چهاردهم بهمن 1367 در منطقه سگزی اصفهان رقم خورد. او که در هشت سال دفاع مقدس بارها به مصاف دشمن رفت و فداکاری کرد و جان سالم از معرکه جنگ به در برد، در این پرواز که حالت مانور داشت، بالگرد او دچار سانحه شد و سقوط کرد و در آن روز همراه هم‌پروازش خلبان عبدالجلیل موسوی‌زاده و متخصص فنی عبدالمجید داوری به شهادت رسیدند. خلبان ذبیح‌الله ایزدی‌زاده با درجه سرهنگی در آمار شهدای هوانیروز منظور شده است و مزارش در شهر اصفهان قرار دارد ( سلطانی :1382: 4). مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد هوانیروز؛ پرونده شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد هوانیروز؛ تصویر شناسنامه شهید؛ سلطانی، مرتضی، راهیان معراج شهدای هوانیروز، تهران: نشر شهید سعید محبی، 1382؛ گواهی‌نامه پرواز بدون سانحه در اسناد مدیریت ایمنی پرواز هوانیروز مربوط به شهید؛ مصاحبه کتبی و شفاهی خلبانان و فرماندهان در آرشیو گروه معارف جنگ هوانیروز، مصاحبه با اردشیر کریم‌زاده، ۲ اسفند ۱۳۹۹.
+ایستگاه ارتباطی، ﭘﺮوژه ﯾﮕﺎنﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﭘﺪاﻓﻨﺪي و آﻓﻨﺪي، سه ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺎﯾﮑﺮووﯾﻮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺳﺮاﺳﺮي را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯽ‌دهند. ﭘﺮوژه spell out ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دو ﺑﺨﺶ است. ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻪ از ﻣﺮﮐﺰ ارﺗﺒﺎط واﻗﻊ در دوﺷﺎن‌ﺗﭙﻪ ﺗﻬﺮان آﻏﺎز و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻟﯿﻨﮏ LOS ﺑﻪ ﻧﺎم 4-LC ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ﭘﺪاﻓﻨﺪ آن زﻣﺎن ﻣﺘﺼﻞ و ﺳﭙﺲ از ﺳﺎﯾﺖ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﮐﻬﺮﯾﺰك ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ TROPO خط 2-TC ﺳﺎﯾﺖ رادار ﺳﻮﺑﺎﺷﯽ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از 4-LC ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﻤﺪان و ﺳﭙﺲ از ﻫﻤﺎن ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺮوﭘﻮ ﺳﻮﺑﺎﺷﯽ، رادار دﻫﻠﺮان را ﭘﻮﺷﺶ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯽدهد. ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﯾﻖ رادار دﻫﻠﺮان و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي LOS ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﭘﺎﯾﮕﺎه دزﻓﻮل را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽکرد. ﺑﺨﺶ دوم ﻣﺠﺪد از ﻣﺮﮐﺰ دوﺷﺎن‌ﺗﭙﻪ و ﺳﺘﺎد ﭘﺪاﻓﻨﺪ و ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻬﺮﯾﺰك ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺖ ﻗﺎﺋﻢ‌ﺷﻬﺮ ﻣﺘﺼﻞ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﯾﺖ ﻗﺎﺋﻢ‌ﺷﻬﺮ، ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﯾﺴﺘﮕﺎه رادار ﺑﺎﺑﻠﺴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از LOS و ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﯾﺖ ﻗﺎﺋﻢ‌ﺷﻬﺮ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ TROPO خط 2-TC ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺖ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺷﻬﺮآﺑﺎد ﻣﺘﺼﻞ و ﺳﭙﺲ ارﺗﺒﺎط موردنیاز ﺳﺎﯾﺖ رادار ﺷﻬﺮآﺑﺎد را ﺑﺎ LOS ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺑﺎ ﯾﮏ ﻟﯿﻨﮏ TROPO دﯾﮕﺮ، ارﺗﺒﺎط ﺳﺎﯾﺖ رادار ﻣﺸﻬﺪ و اﯾﺴﺘﮕﺎه ﭘﺪاﻓﻨﺪي ﻣﺸﻬﺪ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽکرد. ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوري اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط موردنیاز رادار ﻣﺸﻬﺪ و ﺳﺎﯾﺖ ﭘﺪاﻓﻨﺪي ﻣﺸﻬﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﯿﻨﮏﻫﺎي LOS در اﻧﺘﻬﺎي ﻫﻤﺎن ﻟﯿﻨﮏ TROPO ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺷﺪ. اﯾﺴﺘﮕﺎه ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻫﻮاﯾﯽ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﺘﻌﺎﻗب آن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﻮاﯾﯽ که در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺪاﻓﻨﺪ هوایي اﻣﺎم رﺿﺎ (ع) ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﯾﮏ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﻮاﯾﯽ مقدم نیز ﺟﻬﺖ اﻣﻮر ﻧﯿﺮوي ﻫﻮاﯾﯽ ارتش در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ وﺟﻮد دارد، برقرارشده است. ﭘﺮوژه Peace Ruby که ﺧﻮد ﺗﮑﻤﯿﻞﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوژه Spell out ﺑﻮده، از ﻣﺮﮐﺰ ارﺗﺒﺎط دوﺷﺎن‌ﺗﭙﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﻣﺨﺎﺑﺮات ﮐﺸﻮري ﺗﺎ ﺳﺎﯾﺖ ﺗﺒﺮﯾﺰ‌ﺗﭙﻪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺒﺮﯾﺰ‌ﺗﭙﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﯿﻨﮏﻫﺎي LOS اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ، ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﺎﯾﺖ رادار ﺗﺒﺮﯾﺰ و ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﻮاﯾﯽ ﺗﺒﺮﯾﺰ را تأﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﻮد. ﭘﺮوژه Peace Ruby ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮب ﮐﺸﻮر را ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوي ﻫﻮاﯾﯽ و ﭘﺪاﻓﻨﺪ هوایی آن زﻣﺎن ﺗأﻣﯿﻦ ﻣﯽکرد؛ به‌گونه‌ای ﮐﻪ از ﻣﺮﮐﺰ ارﺗﺒﺎط دوﺷﺎن‌ﺗﭙﻪ و ﮐﻬﺮﯾﺰك ﺳﭙﺲ ﻣﺎرﺷﻨﺎن، دﻫﺒﯿﺪ، ﺧﺮمن‌کوه و ﺑﻌﺪ بندرعباس، ﺑﻮﺷﻬﺮ، اﯾﺴﺘﮕﺎه‌ﻫﺎي بندرعباس، رادار ﮐﯿﺶ و ﺟﺎﺳﮏ را ارﺗﺒﺎط ﻣﯽداد و در ﻣﺴﯿﺮ، ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺻﻔﻬﺎن و ﺷﯿﺮاز اﻋﻢ از آﻓﻨﺪي و ﭘﺪاﻓﻨﺪي را تأﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﻮد. ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺒﺮده، ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﯿﺮوي ﻫﻮاﯾﯽ ارتش و ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻫﻮاﯾﯽ ارتش را ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﻣﺨﺎﺑﺮات ﮐﺸﻮري تأﻣﯿﻦ ﻣﯽکردند. در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺤﺮك نیروی هوایی ارتش ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﮑﺎﻧﯽ، ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﯿﺎزﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ شد. ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺮوي ﻫﻮاﯾﯽ ارتش ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺒﮑﻪ‌ﻫﺎي ﻣﺎﯾﮑﺮووﯾﻮ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ و ﺷﺒﮑﻪ ﺳﻮﺋﯿﭽﯿﻨﮓ ارﺗﺶ ﺗﺄﻣﯿﻦ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي رادﯾﻮ ﻣﺎﯾﮑﺮو وﯾﻮ ﻣﺘﺤﺮك ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ  TRC97به‌صورتِ TROPO و TRC145 به‌صورتLOS  و رادﯾﻮﻫﺎي بی‌سیم VHF/UHF وHF تأﻣﯿﻦ می‌شد. در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ از ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ HF به‌عنوان ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺧﻄﻮط ارتباطی (ﻫﺎت ﻻﯾن) در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﺎ پست‌های فرماندهی ﭘﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﺷﮑﺎري، اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي رادار، ﺳﺎﯾﺖ‌ﻫﺎي ﻣﻮﺷﮑﯽ، ﭘﺴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ زﻣﯿﻦ‌به‌هوا و دﯾﺪه‌ﺑﺎﻧﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري می‌شد. ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط و ﻫﺪاﯾﺖ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎ ﻧﯿﺰ از اﻧﻮاع چانل‌های رادیویی  UHFو VHF  اﺳـﺘﻔﺎده به عمل می‌آمد. ﺗﺄﻣﯿﻦ ارﺗﺒﺎﻃﺎت موردنیاز ﺑﺮجﻫﺎي ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺮواز ﻓﺮودﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ، اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي رادار و ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﭘﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﺷﮑﺎري به‌ویژه ﺑﺎ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‌ﺑﻮدن ﺗﺴﻬﯿﻼت ﮐﻤﮏ ﻧﺎوﺑﺮي ﺷﺎﻣﻞ دﺳﺘﮕﺎه‌ﻫﺎي ،NDB، VOR و رادارﻫﺎي ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺮوازPAR ،ASR است ﮐﻪ به طور ﻋﻤﻮمی ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ارﺗﺒﺎط و اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ، ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري می‌شد. در ﺳﻮم ﻣﻬﺮ 1359 ﺑﺎ اﻧﻬﺪام ﺳﺎﯾﺖTROPO  دﻫﻠﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﻧ��ﺮوﻫﺎي عراق، در ﻋﻤل 120 ﮐﺎﻧﺎل ارﺗﺒﺎﻃﯽ از ﻣﺪار ﺧﺎرج و اﯾﻦ ﺳﺎﯾﺖ از ارائه خدمات ارتباطی ﺣﺬف شد. ازاین‌رو اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ با ﻧﺼﺐ ﻟﯿﻨﮏ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﺎﯾﮑﺮو وﯾﻮ از ﺳﺎﯾﺖ رادار آﺑﺪاﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮕﺎه دزﻓﻮل اﻧﺠﺎم گرفت. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﯽ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ و به طور ﺷﺒﺎﻧﻪ، ﮐﻠﯿﻪ ﺧﻄﻮط ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺖ دﻫﻠﺮان ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﺪ، دوباره ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﯽ زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ دزﻓﻮل ﻣﺘﺼﻞ شد. ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ روش، اﻃﻼﻋﺎت رادار ﺑﻬﺒﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﭘﺎﯾﮕﺎه دزﻓﻮل انتقال یافت. در اﻗﺪام دﯾﮕﺮ، ﮐﻠﯿﻪ اﻃﻼﻋﺎت رادار ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺮواز دزﻓﻮل (رﭘﮑﺎن) ﻧﯿﺰ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ دزﻓﻮل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ دزﻓﻮل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﺪ و ﺑﺎ در دﺳﺖ‌داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت رادارهای اخطار اولیه آﺑﺪاﻧﺎن و ﺑﻬﺒﻬﺎن در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و اﻃﻼﻋﺎت رادار رﭘﮑﺎن در ﭘﺎﯾﮕﺎه هوایی دزفول، از ﭘﻮﺷﺶ دﻓﺎﻋﯽ قابل‌توجهی ﺑﺮﺧﻮردار شد. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿــﯿﺢ ﮐﻪ رادار اخطار اولیه ﻣﺘﺤﺮك از نوع تونیک ﻧﯿﺰ در ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺸﺮوﺣﺎت اﻫﻮاز در ﻣﻬﺮ 1359 ﮔﺴﺘﺮش و ﮐﻠﯿﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت موردنیاز ﻧﯿﺰ این رادار نیز از ﺷﺒﮑﻪ ﺳﻮﺋﯿﭽﯿﻨﮓ ارﺗﺶ و رادﯾﻮ رﻟﻪﻫﺎيTRC145  ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺑﺮﻗﺮار شد. فرماندهی ارتباط و الکترونیک ﻧﯿﺮوي پدافند ﻫﻮاﯾﯽ ارتش در طول هشت سال دفاع مقدس، سیزده شهید را  تقدیم ایران اسلامی کرد (موزه و تاریخ نگاری ، 1398: 8 و 14 و 18 و 80). شبكه يكپارچه پدافند هوايي كشور به سامانه فرماندهي و كنترل پدافند هوايي شامل حساسهها، رادارهاي ثابت و متحرك زميني و هوایی، شنود الکترونیکی، دیده‌‌بان‌ها، مراكز پردازش و انتقال اطلاعات، مراكز تصمیم‌گیری، سامانه‌های ارتباطي و كليه عناصر پدافند هوايي كشور که شامل هواپيماهاي شكاري‌ رهگیر، سایت‌های موشکی‌ و جنگ‌افزارهای توپخانه‌ای زمین‌به‌هوا می‌باشد، اطلاق می‌شود (موزه و تاریخ نگاری، 1397: 43). در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ، ﮐﺎﻫﺶ زﻣﺎن اﻋﻼم وﺿﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﭘﺴﺖﻫﺎي ﭘﺪاﻓﻨﺪي زﻣﯿﻦ‌به‌هوا در اولویت ﺑﻮد. در ارزﯾﺎﺑﯽ به‌عمل‌آمده از ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ زﻣﯿﻦ‌ﺑﻪ‌ﻫﻮاي اﻣﯿﺪﯾﻪ ﮐﻪ داراي ﺗﻌﺪاد قابل‌توجهی ﻣﻮاﺿﻊ ﭘﺪاﻓﻨﺪي ﺑﻮد، ﻣﺸﺨﺺ شد ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻋﻼم وﺿﻌﯿﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﭘﺴﺖ‌ﻫﺎي درﮔﯿﺮ، دوازده دﻗﯿﻘﻪ وﻗﺖ ﻻزم بود ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ به‌سرعت زﯾﺎد ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎي دﺷﻤﻦ، اعلام وضعیت با ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪي مواجه می‌شد. بنابراین باهمت و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ، دﺳــﺘﮕﺎﻫﯽ به نام ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲﮐﺎل ﺑﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از ﻣﺮﮐﺰ ﺗﻠﻔﻦ ﺻــﺤﺮایی SB22 ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺧﻄﻮط آﻣﭙﻠﯽﻓﺎﯾﺮ و زﻧﮓ ﻣﺮﮐﺰي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ؛ به‌طوری‌که کاربر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎ فشردن یک دکمه، ﻗﺎدر ﺑﻮد ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻮاﺿﻊ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ به طور هم‌زمان اﻋﻼم وﺿﻌﯿﺖ کند و ﺑﺎ به‌‌کارﮔﯿﺮي اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ، زﻣﺎن اﻋﻼم وﺿﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﻓﺖ. ﻣﺘﻌﺎﻗب آن، اﯾﻦ سامانه به طور ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻮرد ﺑﻬﺮه‌ﺑﺮداري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. شایان‌ذکر است در طول هشت سال دفاع مقدس در هر نقطه‌ای که سامانه‌های پدافند هوایی اعم از راداری موشکی، مواضع توپخانه ضدهوایی، پست‌های دیدبانی و ... مستقر بودند، کارکنان متخصص ارتباطی نیز حضور فعال داشتند (همان: 18). رادار دهلران در ساعت 13:30 سی‌ام شهریور 1359 موردحمله هواپیماهای عراقی قرار گرفت و براثر این بمباران، آنتن ارتباطی دچار خسارت و موجب شد که ارتباط با مشکلاتی مواجه شود؛ به‌طوری‌که تماس با پایگاه چهارم و رادار سوباشی قطع شد (سعیدمهر، 1376: 23). با توجه به بررسی مسیرهای تقرب هواپیماهای عراقی به پایگاه چهارم، از 15/7/1359 مقرر شد که یک نفر دیده‌بان با وسیله ارتباطی، جهت گزارش تقرب هواپیماهای عراقی، از مسیر رودخانه به پشت سازمان آب و برق منطقه اعزام شود (همان: 86). بررسی به‌عمل‌آمده در مورد سامانه ارتباطی PT300 در پدافند در 13/10/1360 نشان می‌دهد که در شبکه ارتباطی تعدادی از یگان‌های پدافند هوایی که از بی‌سیم مذکور استفاده کرده‌اند، تاکنون هشتاد بار تداخل امواج گزارش‌شده است (همان: 284). شبکه رادیو رله تاکتیکی از نوع LOS، ﺟﺰو ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺳﺎزﻣﺎنی آتشبارهای ﻫﺎک می‌باشد ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ و به‌خصوص جهت تأمین ارتباطات ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﻮﺷﮑﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮب و ﻏﺮب ﺣﯿﺎت‌ﺑﺨﺶ ﺑﻮده و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪاي ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ اﻧﺪازه ﮐﺎرآﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ به ‌گونه‌ای ﮐﻪ ﺑﺪون اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ، ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي ﻫﺎک از ردهﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪ. با شروع جنگ تحمیلی اطلاعات رهگیری‌شده توسط سایت‌های شنود، ابتدا به نیروی هوایی ارتش و سپس توسط مرکز عملیات هوایی و مرکز عملیات پدافند هوایی به مراکز عملیات منطقه‌ای گزارش می‌شد و ‌در عمل، این اطلاعات غیرقابل بهره‌برداری و سوخته محسوب می‌شد. با برقراری ارتباط بین سایت‌های شنود و رادارهای منطقه و اعزام رابط، این مشکل برطرف شد و اطلاعات به‌صورت لحظه‌ای در اختیار شبکه فرماندهی و کنترل قرار می‌گرفت. هدایت آتش جنگ‌افزارهای پدافند هوایی سایر یگان‌های نظامی، با مشکل مواجه بود که با اعزام نماینده و رابط سایر نیروها و برقراری ارتباط بین رادارها و پست‌های فرماندهی ارتفاع کم و دسک‌های هوایی، تا حدودی نا هماهنگی‌ها کاهش یافت. ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﺒﻮد ﺗﺠﻬﯿﺰات ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ، ناگزیر از رادﯾﻮ رله ﻧﯿﺮوي زﻣﯿﻨﯽ ارتش به نام GRC24 و TRC10 جهت برقراری ارﺗﺒﺎﻃﺎت سایت‌های ﻫﺎک و پست‌های فرماندهی استفاده می‌شد. از این رادیو، در سایت هاک ﭘﯿﺮ اﻧﺒﺎر و عملیات‌های جنوب غرب و غرب استفاده به عمل آمد. جنگ‌افزارهای پدافند هوایی نیروی زمینی ارتش شامل توپ 23 میلی‌متری‌، 35 میلی‌متری، اسکای گارد، شیلکا، 5/14 میلی‌متری، 57 میلی‌متری و موشک‌های سهند در قالب یگان‌های مانوری (لشکرها، تیپ‌ها، قرارگاه) به کار گرفته شد که اجرای آتش آن‌ها، فقط در صورت داشتن ارتباط با شبکه یکپارچه پدافند هوایی مدیریت می‌شد. گسترش‌های یگان پدافند هوایی نیروی زمینی ارتش در مناطق متعدد، بیانگر آن است که به‌کارگیری توپخانه ضدهوایی نیروی زمینی ارتش به‌عنوان یکی از بازیگران صحنه مقابله با دشمن بوده و ایفای نقش نموده است و انهدام تعدادی از هواپیماهای دشمن حاصل این به‌کارگیری است. به شهادت‌رسیدن رابط نیروی زمینی ارتش در سایت سوباشی همدان، بیانگر همکاری تنگاتنگ یگان‌های پدافند هوایی نیروی زمینی ارتش با شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی می‌باشد (رخت‌افکن، 1398: 409 و 410). مآخذ: رخت‌افکن، علی، عملیات مانوری جنگ‌افزارهای پدافند هوایی، ج 1، نیروی پدافند هوایی، 1398؛ سعیدمهر، حسن‌علی، در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، ج 1، تهران: نیروی هوایی ارتش، 1376؛ موزه و تاریخ نگاری نیروی پدافند هوایی، تجهیزات و جنگ‌افزارهای پدافند هوایی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1397؛ موزه و تاریخ نگاری نیروی پدافند هوایی، نقش و فناوری اطلاعات در دفاع مقدس، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1398.
+ایستگاه حسینیه، عملیات پدافندی. تعدادي از تانك‌هاي دشمن از 04:30 تا 05:30 پنجم فروردین 1364‌، مواضع يگان‌هاي خودي در جنوب كوشك را به مدت يك ساعت زير آتش قراردادند. هم‌زمان یگان‌هایي از دشمن با پشتيباني آتش توپخانه و خمپاره‌انداز، در منطقه‌ي حسينيه اقدام به تك کردند كه در 09:00، تك آنان دفع شد و مهاجمان با به‌جا‌گذاشتن بيش از پنجاه كشته و تعدادي زخمي، عقب‌نشيني کردند (پورداراب، 1398، ج 56: 196 و گزارش وضعیت روزانه: 8، 6/1/1364). قوای عراقی به‌منظورِ بریدن خاک‌ریز در خاک عراق و جاری‌نمودن آب به پشت مواضع خودی، به‌دست‌آوردن ابتکار عمل و اجرای تبلیغات و بهره‌برداری سیاسی و نظامی؛ در پنجم فروردین 1364 اقدام به تک به مواضع یک گردان از لشکر ۹۲ زرهی اهواز کردند. قرارگاه هدایت‌کننده عملیات پدافندی، قرارگاه لشکر 92 زرهی اهواز بود که در شمال پاسگاه زید، حوالی مختصات (1626) نقشه حسینیه استقرار داشت و به مدت یک روز پدافند فعالی انجام گرفت. یگان‌های خودی، عناصری از لشکر ۹۲ زرهی اهواز بودند و یگان‌های شناخته‌شده دشمن در منطقه، قرارگاه لشکر ۳۰ پیاده و دو گردان از این لشکر عراقی بودند. حمله‌ دشمن بعثی به‌وسیلۀ نیروهای خودی دفع شد و قوای عراقی با دادن تلفات و ضایعاتی، مجبور به عقب‌نشینی شدند. تلفات افراد دشمن حین عملیات، هلاکت پنجاه نفر و زخمی‌شدن صد نفر بود (اشكان‌فر و هاديان، 1371: 192). مآخذ: اشكان‌فر، سيدعلي و عبادالله هاديان، نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس، تهران: مرکز پشتیبانی آموزش، 1371؛ پورداراب، سعید، پاسخی درخور، تقويم تاريخ دفاع مقدس، ج 56، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1398؛ گزارش وضعیت روزانه شماره 7، 6/1/1364، ستاد مشترک ارتش اداره سوم، معاونت عملیات، مرکز فرماندهی.
+ایستگاه حسينيه، یکی از محورها و مناطق عملیاتی استان خوزستان در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران. ايستگاه راه‌آهن حسينيه، يكي از ايستگاه‌هاي بین‌راهی قطار است كه در بين راه‌آهن اهواز و خرمشهر قرار دارد. اين ايستگاه، در 38 کیلومتری خرمشهر و 81 کیلومتری جنوب اهواز و در دهستان باوی بخش مرکزی از توابع شهرستان خرمشهر قرار گرفته است. این منطقه از نقاط پست و کم ارتفاع و دارای طول جغرافیایی 48/11 و عرض 30/48 می‌باشد (پورجباری، 1389: 47). پوشش عمده گیاهی آن، برای چرای دام است و مردم این آبادی، به دو زبان فارسی و عربی سخن می‌گویند. دین اکثریت آنان، اسلام و مذهب تشیع است. این ایستگاه قبل از هجوم عراق‌، آباد و فعال بود و در حد يك روستاي تقریباً متوسط، ساختمان و تأسیسات داشت و تأسیسات راه‌آهن و كنترل آن، سالم و مورداستفاده بود. در نزديكي ايستگاه كه در غرب جاده اهواز- خرمشهر قرار دارد، يك سه‌راهی بسيار مهم به همين نام يعني سه‌راه حسينيه واقع‌شده است كه چند جاده را به هم مرتبط مي‌کند (آشنايي با يادمان‌هاي دفاع مقدس خوزستان). ايستگاه حسينيه از سال‌های قبل از شروع جنگ تحميلي، به‌عنوان يك نقطه در دفاع از خرمشهر و محورهای شمالي، فكر فرماندهان ارتش را به خود مشغول كرده بود و بر همین اساس، تأسيسات مرزي به نام «دژ» از پاسگاه شلمچه تا طلائيه به طول نود كيلومتر تا سال 1353 احداث شد (جعفري، 1379: 21). منطقه عمومی حسینیه در طول جنگ هشت‌ساله، از محورهاي اصلي و مهم هم براي نيروهاي خودي و هم براي نيروهاي دشمن بود. لشکر 92 زرهی خوزستان پس از شروع جنگ تحمیلی توسط عراق، بر اساس طرح از پيش تعیین‌شده «ابوذر» و با تهیه طرح عملیاتی «حر» به‌منظور پدافند و مقاومت، تیپ 1 زرهی خود را با تحت کنترل عملیاتی‌گرفتن یگان‌های ژاندارمري خوزستان و نيروهاي مردمي در محور حسینیه،کیلومتر 25 تنومه، وارد عمل کرد. ايستگاه به لحاظ قرارگرفتن در مجاورت جاده اهواز- خرمشهر، در مسير حركت نخستين تهاجمات دشمن قرار داشت (استخراج از اسناد نیروی زمینی ارتش). نيروهاي متجاوز عراقي علی‌رغم مقاومت تیپ 1 لشکر 92 زرهی، با تصرف و اشغال اين منطقه، توانستند تا عمق پانزده كيلومتري به‌سمت اهواز در داخل خاك ايران نفوذ کنند و خرمشهر را از شمال مورد تهديد قرار دهند (معين‌وزيري، 1384: 52). در مرحله اول عمليات بیت‌المقدس و با شروع آن، پیشروی در محور حسینیه به قرارگاه فتح شامل لشکر 92 زرهی و تیپ 55 هوابرد از نیروی زمینی ارتش و لشکر 3 فتح سپاه سپرده شد. ارتش بعث عراق پس از اجرای مرحله اول عملیات، در حوالي اين ايستگاه، پاتكي را روي مواضع نيروهاي قرارگاه فتح انجام داد؛ ولي قرارگاه فتح به‌خوبی پاتک‌های دشمن را در ايستگاه حسينيه دفع کرد و تلفات و خساراتي به آن‌ها وارد آورد (بختياري و معين‌وزيري، 1373: 94) ارتش بعث عراق به دنبال آن، نيروهاي زرهي بيشتري را در حوالي ايستگاه حسينيه متمركز و اقدام به پاتك مجدد علیه رزمندگان ایران اسلامی کرد كه با مقاومت نيروهاي خودي دفع شد. دشمن با توجه به ضايعات و خساراتي كه براثر پاتك نيروهاي زرهي خود به سرپل متحمل شده بود، اقدام به اعزام نيروهاي پياده به ايستگاه حسينيه کرد تا با بهره‌گیری از تاكتيك همكاري پياده و زرهي، كاهش ضايعات داشته باشد (همان: 102). رزمندگان قرارگاه فتح در ادامه عمليات، در كيلومتر 25 امتداد جاده حسينيه- پاسگاه، اقدام به تك و به‌صورت مورب به‌سمت مرز حركت كردند. اين اقدام به‌منظور استفاده بهينه از ارتفاع سطح زمين (دو متر) در منطقه حسينيه، به‌صورت يك خاک‌ریز آماده در حفظ جناح بود (همان: 105). حالت مورب جاده حسينيه- زيد، یگان‌های دشمن را در وضعيت نامساعد و نامتعادلي قرارداد و دشمن ناگزير ‌شد به علت داشتن يك وضعيت نامناسب پدافندي، از مقابل خط سرپل نیروهای خودی و امتداد جاده حسينيه، عقب‌نشینی كند و در خاک‌ریزهای مرزي مستقر شود و اين قسمت را بدون درگيري واگذار نمايد. دشمن از پانزدهم تا اوايل شانزدهم ارديبهشت 1361، در حوالي ايستگاه حسينيه و گرم‌دشت، اقدام به چهار پاتك به سرپل کرد كه با رشادت نيروهاي ايراني دفع شد. آبادي حسینیه در هفدهم ارديبهشت 1361 آزاد شد (معين‌وزيري، 1382: 131 - 132). اين منطقه به‌عنوان يكي از عقبه‌هاي مهم و فعال یگان‌های رزمی و آمادی مستقر در منطقه عمومی خرمشهر بود (آشنايي با يادمان‌هاي دفاع مقدس خوزستان) به‌طوری‌که قرارگاه گروه 22 توپخانه، قرارگاه عملیاتی لشکر 92 زرهی و قرارگاه عملیاتی جنوب نیروی زمینی ارتش در این منطقه قرار داشت. انتخاب تاکتیکی قرارگاه‌ها و نقاط آمادی با توجه به آئین‌نامه‌های عملیاتی در منطقه عمومی حسینیه؛ امكان دسترسي به قرارگاه‌های بالاتر و پائین‌تر و هم‌جوار، داشتن فضاي كافي براي استقرار تمام عناصر پاسگاه فرماندهي، سهولت در اختفا‌، پوشش، پراکندگی و با ایجاد سنگرهای زیرزمینی، سهولت برقراري تأمين با استفاده از نزديكي به یگان‌های رزمي، داشتن شبکه راه‌های داخلي به منطقه مقدم عملیاتی، امكان دسترسي به شبکه جاده‌هاي خروجي و ورودي، امکانات شهری مثل آب، برق و نزدیکی به مرکز استان را به وجود آورد (استخراج از اسناد نیروی زمینی ارتش، رکن یکم، دوره عالی: 53- 58). بعد از پایان جنگ، بنای ساختمانی یادمان شهدای منطقه حسینیه در مسیر جاده اهواز- خرمشهر احداث و همچنین ايستگاه صلواتي حسينيه (يادگار دفاع مقدس) در استان خوزستان از فروردين 1393 برای پذيرايي از زائران راهيان نور افتتاح شد. اين ايستگاه صلواتي، يكي از ایستگاه‌های صلواتي قديمي در استان خوزستان محسوب می‌شود و در دوران دفاع مقدس، ايستگاه صلواتي رزمندگان براي اعزام به جبهه‌ها بود كه با گذشت چندين سال از پايان جنگ، همچنان دایر است (خبرگزاری ایرنا). مآخذ: آشنايي با يادمان‌هاي دفاع مقدس خوزستان، ايستگاه حسينيه، ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۶، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا؛ اسناد و مدارک مرکز پژوهش‌های دفاع مقدس مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی ارتش، 1361-1367؛ بختياري، مسعود و نصرت‌الله معین‌وزیری، نبرد بیت‌المقدس آزادسازي خرمشهر، سازمان عقيدتي- سياسي ارتش جمهوري اسلامي ايران، 1373؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی 1، خوزستان در جنگ، تهران: صریر، 1389؛ جعفري، عباس، دائره‌المعارف جغرافيايي ايران، ج 3، تهران، 1379؛ خبرگزاری ایرنا، ايستگاه صلواتي حسينيه در مسير کاروان‌های راهيان نور در خوزستان افتتاح شد، ۲۵ اسفند ۱۳۹۳؛ معين‌وزيري، نصرت‌الله، تحليل عمليات بیت‌المقدس، تهران: ارتش جمهوري اسلامي ايران، 1382؛ معين‌وزيري، نصرت‌الله، تحليلي بر وقايع صحنه عمليات خوزستان در سال اول جنگ، تهران: سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، 1384؛کتاب رکن یکم ویژه دوره عالی، انتشارات دانشکده توپخانه صحرایی مرکز آموزش توپخانه و موشک‌ها، 1383.
+ایستگاه راهنمای شبکه، (‌ا.‌ر.‌ش، ارشدترین ایستگاه در هر شبکه‌). به‌منظور برقراری انضباط و نظارت بر شبکه در هر شبکه رادیویی‌، یکی از ایستگاه‌ها به‌عنوان ایستگاه راهنمای شبکه یا به‌اختصار (ا.‌ر.‌ش) تعیین میشود (رستمی، 1378: 127). ایستگاه‌های راهنمای شبکه در باندهای مختلف فرکانسی، وظایف مهمی بر عهده داشتند که می‌توان به مواردی از قبیل به کارانداختن و بستن شبکه، تنظیم و تغییر فرکانس کار در شبکه، حفظ انضباط در شبکه، تعیین جانشین هنگام ترك شبکه، اعلام سکوت رادیویی و لغو سکوت رادیویی اشاره کرد. ایستگاه‌های راهنمای شبکه، این اجازه را داشتند که به علت اوضاع خاص، شبکه را منظم و یا بنا به دلایل انضباطی، کنترل شدیدتری را روی شبکه تحت مسئولیت‌شان اجرا کنند. همین نظارت‌ها و کنترل باعث شد که شبکه‌های ارتباطی در دفاع مقدس، از آسیب‌پذیری کم‌تری برخوردار شوند و در مقابل پارازیت، فریب، شنود و تداخل مصون بمانند و تخلفات رادیویی به حداقل برسد (مختارزاده، 1399: 4). شبکه رادیو تلگرافی قرارگاه کربلا در عملیات والفجر 8، از هفت ایستگاه تشکیل شده بود که عبارت بودند از: لشکر 21 پیاده حمزه (ع)، لشکر 81 زرهی کرمانشاه، لشکر 30 پیاده گرگان، لشکر 92 زرهی اهواز، لشکر 77 پیاده خراسان، تیپ 55 هوابرد شیراز و هوانیروز. گروه 404 مخابرات نیروی زمینی ارتش نیز به‌عنوان اداره‌کننده شبکه (ا.‌ر.‌ش) عمل می‌کرد (عظیم‌زاده تبریزی، 1395: 89). مآخذ: آرشیو اسناد و مدارک دفاع مقدس، معاونت فاوا ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ رستمی، محمود، فرهنگ واژه‌های نظامی، تهران: ایران سبز‌، 1378؛ عظیم‌زاده تبریزی، ابراهیم، مخابرات نیروی زمینی ارتش در دفاع مقدس، هیئت معارف جنگ شهید صیاد شیرازی، 1397؛ مختارزاده، ناصر، مصاحبه کتبی، 1399.
+ایکانی، بهرام، (۱۳2۸- ۱۳6۸) خلبان هواپیمای آر.اف 4. در شهسوار متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را پشت سر گذارد و پس از موفقیت در آزمون خلبانی، در 1347 به استخدام نیروی هوایی در آمد. دوره‌های نظامی و دروس زبان انگلیسی و علمی پرواز را گذراند و پرواز مقدماتی را با هواپیمای پایپر در فرودگاه قلعه‌مرغی تهران انجام داد و جهت دوره آموزش خلبانی جت، در 1348 به آمریکا عزیمت کرد. در طول این دوره با هواپیمای سبک تی 41، سپس جت‌ تی 37 و تی 38 پرواز کرد و به اخذ نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در 1350 به کشور بازگشت. پس از بازگشت به ایران، جهت پرواز با جنگنده اف 4 انتخاب شد و دوره کابین عقب این نوع هواپیما را در پایگاه مهرآباد تهران طی کرد. دوره خلبانی کابین جلو اف 4 را در 1352 با موفقیت پشت سر گذاشت و سپس جهت خلبانی هواپیمای آر.اف 4 برگزیده شد. جهت آموزش این نوع هواپیمای شناسایی، در 1355 به آمریکا اعزام شد و با پایان دوره در 1356 به ایران بازگشت. از این زمان وارد گردان 11 شناسایی پایگاه مهرآباد تهران شد و به خدمت خود در نیروی هوایی ادامه داد (ضیا، 1398: 74). با شروع تجاوز سراسری عراق، سروان ایکانی جزو خلبانان معدود کابین جلوی آر.اف 4 فعال گردان بود. اولین پرواز شناسایی توسط او و ستوان حسین مددی در روز یکم مهر 1359، بر فراز پایگاه حبانیه عراق جهت عکس‌برداری هوایی از نتیجه بمباران فانتوم‌های نیروی هوایی ارتش در عملیات کمان 99 انجام گرفت (شیرمحمد، 1396: 137). در ادامه پروازهای ماه نخست جنگ، به همراه سروان ناصر رضوانی بر فراز مرکز بغداد پرواز و از تأسیسات سیاسی و نظامی این شهر ازجمله مجلس اَلوطنی و یکی از کاخ‌های صدام عکس‌برداری کرد (اطلاعات جبهه، 1366: 1). سروان ایکانی ازجمله پرکار‌ترین خلبانان شناسایی در مأموریت‌های عکس‌برداری هوایی بر فراز خطوط جبهه و خاک عراق بود و به یک سال ارشدیت نائل آمد. سرگرد ایکانی در پروازهای حساس عکس‌برداری هوایی از مواضع دشمن و استفاده از آن‌ها در طراحی عملیات آزادسازی مناطق اشغالی نیز حضور مؤثری داشت. ازجمله در پرواز سی‌ام اردیبهشت 1361 که به همراه ستوان‌یکم فرج‌الله فرسیابی انجام گرفت، آخرین عکس هوایی جهت آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس گرفته شد که در آن پل شناور قوای دشمن برروی اروندرود مشهود بود. انهدام این پل توسط سرگرد محمود اسکندری در پگاهان روز سوم خرداد 1361، موجب تسلیم کامل بیش از 15000 از نیروهای کماندویی عراقی در برابر ورود حدود 4000 تن از نیروهای خودی در شهر خرمشهر شد (شیرمحمد، 1396: 217‌- 218‌). سرگرد ایکانی در 1362، به فرماندهی گردان 11 شناسایی منصوب و یک سال بعد، به معاونت عملیات پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران منتقل شد و هم‌زمان به پروازهای خود ادامه داد (پرونده خدمتی). در جریان طراحی عملیات والفجر 8 و تصرف شبه‌ جزیره فاو در 1364، نقش مؤثری در تهیه عکس هوایی از منطقه دشمن داشت. پس از چند ماه عدم موفقیت، بالاخره در 21 و 24 دی 1364 به همراه حسین مددی و محمود کنگرلو بخشی از منطقه مورد عکس‌برداری قرار گرفت و درنهایت، در 27 دی به همراه عبدالکریم عصاره توانستند عکس‌های کاملی از شبه‌ جزیره فاو و موقعیت قوای عراقی بگیرند. این عکس‌ها در تکمیل طرح عملیات، نقش بسیار بارزی داشت (شیرمحمد، 1399: 408). سرهنگ دوم ایکانی بنا به گفته خودش، 110 پرانه مأموریت شناسایی جنگی تا پایان 1364 انجام داد (صف، 1365: 47). مآخذ: روزنامه اطلاعات جبهه، 1366، شماره 4؛ شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396؛ شیرمحمد، محسن، چشمان سپهر، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ ضیا، علی، اطلاعات عکس‌برداری هوایی، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ مجله صف: ماهنامه ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1365، شماره 79؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 4، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.
+ایل؛ ارتش؛ ایران، خاطرات و ایثارگری، ناگفته‌ها و ناشنیدنی‌های از زندگی امیر سرتیپ ناصر محمدی‌فر فرمانده اسبق نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران. این کتاب، توسط دکتر محسن صادق‌نیا به رشته تحریر درآمده و در ۲۴۶ صفحه و با شمارگان 4000 نسخه، توسط انتشارات سوره سبز چاپ و منتشر شده است. مؤلف در صفحه ۱78 کتاب می‌نویسد: در دومین روز حضورش در منصب فرماندهی نیروی زمینی، امریه‌ای از دفتر نظامی آقا به دستش رسید که ناصر را بیشتر از قبل در کارش جدی کرد. در بخشی از نامه آمده بود که وضعیت آمادگی توان رزمی نیروی زمینی به استحضار فرمانده کل قوا رسید و ایشان مقرر فرمودند که فرمانده جدید نیروی زمینی ارتش به این نابسامانی‌های مشهود بپردازد. حضرت آقا هم آنچه را که ناصر در نظر داشت، از او خواسته بودند. ناصر دستور ایشان را یک دستور نظامی می‌دانست و آن را نقشه راه قرارداد. انضباط باید به نیرو برمی‌گشت. بزرگ‌ترین دغدغه‌اش، انتخاب جانشین بود خیلی‌ها را از ذهن گذراند. محمدحسین دادرس را مقابل درب مسجد دید، خودش بود. همان بود که ناصر می‌خواست. از قبل می‌شناختش، از زمان فرماندهی تیپ ۲۵ تکاور و بعد هم فرمانده لشکر ۶۴ پیاده ارومیه خبر داشت که دادرس دوره دکترا را گذرانده و مشغول نوشتن پایان‌نامه است. راحت شد و نفسی کشید. دادرس را صدا زد و بدون هیچ مقدمه، پیشنهادش را داد. دادرس بی‌محابا قبول کرد و روز بعد، امیر دادرس جانشین فرمانده نیرو بود. مآخذ: صادق‌نیا، محسن، ایل ارتش ایران، چ 2، تهران: سوره سبز، 1394.
+ایلام، ایستگاه اطلاعات و شناسایی. در اواخر 1350 در منطقه ایلام، ارتفاعات کوه نخجیر به‌عنوان فاز اول پروژه آیبکس (بزکوهی) و اولين ايستگاه ثابت زميني جمع‌آوري اطلاعات سيگنالي، زير نظر معاونت اطلاعات عمليات‌ نيروي هوايي ارتش، تأسیس و عملیاتی شد. دولت وقت ایران در اقدامات اولیه پروژه آیبکس در دهه چهل، قراردادهايي با كمپاني‌هاي مختلف آمريكايي جهت اجراي پروژه‌ای گسـترده‌ با بهره‌گيري از سامانه‌های پيشرفته الكترونيكي منعقد کرد. ایستگاه شناسایی ایلام، يك ايستگاه زميني ثابت به‌عنوان یکی از منابع جمع‌آوري اطلاعات سيگنالي جهت رهگيري سيگنال‌هاي راداري و ارتباطي (رادیویی) کشورهای همسایه غربی به‌ویژه عراق، شروع به فعالیت کرد. براساس دستورالعمل مصوبه؛ مسئولیت رهگیری سیگنال‌های راداری، ارتباطی، مورس، چاپی و اطلاعات تصویری در ابعاد نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای منطقه و نیروهای فرامنطقه‌ای مستقر در منطقه، بر عهده گروه اطلاعات و شناسايی الکترونیکی (گاشا، فاشای امروز) واگذارشده بود. مأموریت ايستگاه‌هاي گاشا، جمع‌آوري اطلاعات راهبردي و تاكتيكي از فعاليت نيروهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌ای است. بخشی از اطلاعات رهگيري‌شده مربوط به نوع هواپيما و فعاليت آن‌ها، تعيين موقعيت ناو هواپیمابر و مسير حركت آن و ... است كه در زمان، به مبادي ذی‌ربط و ايستگاه‌هاي راداري اطلاع داده مي‌شد (شاه‌محمدی، ۱۳۹۸: ۵). با توجه به اينكه اطلاعات رهگيري‌شده به‌صورت شبانه‌روزي توسط کارکنان عملیات ايستگاه‌هاي گاشا، اطلاعات اوليه و خام بود؛ اين اطلاعات پس از ارسال به مراكز پردازش منطقه‌اي، مورد تجزيه‌وتحليل قرارگرفته و سپس جهت تلفيق اطلاعاتی كه از ساير مبادي اطلاعاتي به‌دست‌آمده بود، به ستاد گاشا ارسال مي‌شد (همان: 7). ایستگاه اطلاعات و شناسایی ایلام با قدمتي بيش از پنج دهه فعالیت، در حوزه جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی؛ همواره تغذیه اطلاعات ارزشمند تاکتیکی و راهبردی غرب کشور را در پیکره عظیم خانواده اطلاعاتی نیروهای مسلح، در کارنامه خود دارد. با نگرش به تاريخچه یادشده و به دليل وقوع انقلاب شكوهمند اسلامي، ادامه و تكميل پروژه فوق از اواسط مرحله اول (فاز 1) در عمل متوقف شد. با توجه به شروع جنگ تحميلي و نياز كشور به جمع‌آوري اطلاعات سيگنالي به‌ویژه در بُعد تاكتيكي، اقداماتي در مناطق حساس کشور انجام و با توجه به اولويت مناطق هدف و جهت بالابردن راندمان عملياتي، ايستگاه‌ شناسایی ایلام تکمیل‌تر شد (همان: 12). پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کشور عراق به اختلافات مرزی دامن زد و پیش از شروع جنگ تحمیلی، استان ایلام و سایت شناسایی ایلام را بارها مورد تجاوز هوایی قرارداد. اولین بمباران هوایی ایستگاه شناسایی ایلام توسط جنگنده‌های عراقی، در بیستم شهریور 1359 شمسی چند روز قبل از شروع رسمی جنگ تحمیلی انجام گرفت و طی آن، دو نفر از بهترین کارکنان عملیاتی گاشا (گروه اطلاعات و شناسایی الکترونیکی) به نام‌های همافردوم ابوالقاسم اکبری و گروهبان‌یکم سیدحسن نقوی به شهادت رسیدند. رادارها و تجهيزات مربوط به پدافند هوايي، اعم از دستگاه‌هاي جمع‌آوري اطلاعات و سيگنال‌هاي الكترونيكي، رادارهاي اخطار اوليه، كشف و شناسايي، تجهيزات و جنگ‌افزارهاي پدافند هوايي زمين‌به‌هوا و ...؛ در تمام لحظات سال، ماه و روز در حالت آماده‌‌به‌‌کار بوده و در صورت بروز ايراد نيز بلافاصله تجهيزات پشتيباني جايگزين مي‌شوند تا تأمين امنيت كشور، دچار خدشه نشود. بر همين اساس از همان اولين روزهاي پيروزي انقلاب اسلامي و با توجه به وضعيت متشنج ارتش، ايستگاه‌هاي راداري پدافند هوايي به‌خصوص جمع‌آوري و شناسايي اطلاعات سيگنالي، به‌عنوان يكي از آماده‌ترين واحدهاي ارتش ازنظر تجهيزات و نيروي انساني شناخته مي‌شدند. آمادگي ارتش و زیرمجموعه‌های آن خوشايند دشمنان، به‌خصوص دشمن بعثي نبود؛ زيرا آمادگي رزمي ارتش، منجر به كاهش احتمال موفقيت دشمن بعثي در حمله به ايران اسلامي مي‌شد. بر همين اساس، مزدوران داخلي و منافقين با هدايت بعثي‌ها، اقدام به ايجاد اختلال در عملكرد ايستگاه‌هاي راداري و اطلاعات و شناسايي مي‌کردند كه ازجمله اين مزاحمت‌ها، بايد به تلاش منافقین جهت حمله مسلحانه به ايستگاه اطلاعاتی ایلام اشاره كرد كه با هوشياري دليرمردان پدافند هوايي ارتش ناكام ماند. همافر کریم رمضان‌پور و همافر شهید عیوض باقری در زمان جنگ تحمیلی، نقش ارزنده‌ای را در عملیات شناسایی ایفا کردند. ایستگاه اطلاعات و شناسایی ایلام در طول هشت سال دفاع مقدس، بارها توسط جنگنده‌های عراقی موردحمله و بمباران هوایی قرار گرفت. از دوازده شهید گران‌قدر فاشا، هشت شهید مربوط به بمباران ایستگاه اطلاعات و شناسایی ایلام توسط جنگنده‌های عراقی می‌باشد. کارکنان عملیات سایت شناسایی ایلام در قبل از انقلاب اسلامی و دوران جنگ تحمیلی، توانسته بودند با رهگیری‌های دقیق، استعداد تجهیزات پایگاه‌های هوایی و دریایی عراق را بررسی و تجزیه‌وتحلیل نموده و اطلاعات ارزشمندی را در اختیار مسئولان قرار بدهند (همان: 17). در 18/7/1360 نیروی زمینی ارتش و تعدادی از مقامات کشوری فکر می‌کنند که سایت شنود ایلام مسئول اعلام خبر و خطر است؛ به‌ویژه پس از انجام بمباران در پست شنود مقامات گروه اطلاعات شناسایی درخواست کردند که به مقامات کشوری ابلاغ شود که پست شنود، امکان اعلام خبر را ندارد (خورند، 1376: 159). بیشتر اطلاعات اعلام خطر را ایستگاه ایلام، به مبادی ذی‌ربط اطلاع می‌داد تا در بمباران‌های هوایی و موشک‌باران‌های عراق در کشورمان، امکان آسیب‌پذیری به حداقل برسد. سایت ایلام، خبر دستگیری مهندس تندگویان وزیر نفت را به‌وسیلۀ نیروهای عراقی در منطقه اهواز در 1359 رهگیری کرده بود. بخشی بزرگی از تحرکات نظامی عراق توسط سایت ایلام، رهگیری می‌شد (شاه‌محمدی، ۱۳۹۸: ۵). برای مثال سایت ایلام در 11:50 بیستم شهریور 1361‌، حتی توانست بالنی را در ارتفاع زیاد مشاهده کند که از سمت 270، به‌سمت 90 درجه درحرکت و در حال سقوط بود (سعیدمهر، 1376: 137). مآخذ: اسکندرلو، محمد، پدافند هوایی درگذر هشت سال دفاع مقدس، تهران: ج 1، نیروی پدافند هوایی، 1376؛ شاه‌محمدی، عبدالمطلب، روزشمار جنگ تحمیلی فاشا، ج 1، تهران: نیروی پدافند هوایی، 1398؛ سعیدمهر، حسن‌علی، پدافند هوایی درگذر هشت سال دفاع مقدس، تهران: ج 2، نیروی پدافند هوایی، 1376.
+ايلخاني، علي، (۱۳34- ۱۳59) شهید خلبان نیروی هوایی ارتش. اول اردیبهشت، در تهران ديده به جهان گشود. دوره تحصيلات ابتدايي و متوسطه را تا دريافت ديپلم متوسطه، در زادگاهش پي گرفت و به استخدام نيروي هوايي درآمد. دوره مقدماتی، دروس علمی و پرواز را در نيروي هوايي با موفقيت پشت سر نهاد و در مهر 1354 به آمریکا عزيمت کرد (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 9: 367). دوره عالي و پرواز با هواپيماهاي سبک تی 41 را در پایگاه هُندو در تگزاس و جت دوموتوره تی 37 را در پایگاه شپارد در ویشتافالز طی کرد و در دی 1355 به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای طی دوره هواپیمای جت فراصوت تی 38، راهی پایگاه هوایی وِب شد و این دوره را نیز با موفقيت و رتبه ممتاز ازنظر پروازی، علمی و انضباط طی کرد و در 24 خرداد 1356 به كشور بازگشت و همراه با سیزده تن از دیگر دانشجویان اعزامی، ازطرف معاونت عملیاتی نیروی هوایی مورد تشویق قرار گرفت (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 89). در بدو ورود به میهن، براي پرواز با هواپيماهاي شکاری- بمب‌افکن فانتوم اف 4 برگزيده شد و دوره آموزشي رزمی خلباني كابين عقب اين هواپیما را در نیمه دوم سال 1356 و سه‌ماهه نخست 1357 با موفقيت به پایان رساند و به پایگاه سوم شکاری در همدان منتقل شد (پرونده خدمتی). طی انقلاب اسلامي ايران، خیلی‌زود با امت خداجو هم‌صدا شد و به‌صف انقلابیون پیوست و در دوران حساس پس از پيروزي انقلاب اسلامي، همواره به تلاش و كوشش ادامه داد و پيوسته آماده دفاع از حريم هوایي و انقلاب اسلامي بود. با آغاز تحرکات ضدانقلابیون و اشرار در كردستان و تجاوزهای زميني و هوايي ارتش عراق به مرزهاي غربي كشور، فعالانه در عمليات مقابله با این نوع اقدامات شرکت کرد. در ۱۳۵۸ با یکی از بستگانش ازدواج کرد که ثمره آن، یک فرزند است (نمکی عراقی و دیگران، 1399، ج 9: 368). سرانجام در آخرين پرواز خود در كابين عقب سرگرد خلبان محمود اسكندري، فرمانده گردان 31 در هفدهم شهریور ۱۳۵۹ هنگامي‌كه در داخل فضاي كشور ايران با یک فروند هواپیمای اف ۴ به پرواز مشغول بود، براثر ناهماهنگي سامانه فرماندهي كنترل دفاع هوايي، به‌ ناگاه هدف آتشبارهاي توپ ضدهوايي 23 میلیمتری نيروهاي خودي در منطقه نفت‌شهر واقع شد و ناگزير هردو خلبان، هواپيماي آسیب‌دیده را در شرايط اضطراري ترك کردند و با چتر نجات خود را در آسمان غوطه‌ور ساختند. سرگرد اسكندري فرود ‌آمد و زخمی ‌شد؛ اما چتر نجات اين خلبان جوان پس از ترک هواپیما با صندلیپران، به‌طور کامل باز نشد و بند چتر، زیر گلویش پیچید و با شدت به زمين برخورد کرد و همان لحظه به شهادت رسید (قاضی‌میرسعید و دیگران، 1399: 90 و 93). گزارش جامعی از این سانحه دل‌خراش نیز در روزنامه کیهان مورخ بیستم شهریور ۱۳۵۹ منتشر شد. شهید ایلخانی، سومین شهید پایگاه خلبان شهید محمد نوژه در همدان بود که در مصاف با تجاوزهای دشمن و اشغال دو پاسگاه خانلیلی و میمک به شهادت رسید و پیکر او در میان حزن و اندوه مردم قدرشناس ایران، تشییع و در بهشت‌زهرا (س) به خاک سپرده شد (نمکی عراقی و دیگران، 1394، ج 1: 412). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ قاضی‌میرسعید، سیدحکمت، مردان آسمان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۹؛ نمکی و ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۱و ۲، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۴؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ۷، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، ۱۳۹۸.
+ایلینت ر.ک به: اطلاعات الکترونیکی، نیروی پدافند هوایی.
+ایمانیان محمود، (1320) خلبان هواپیمای اف 5، فرمانده پایگاه یكم شكاری مهرآباد. فرزند علی و برادر سرتیپ خلبان علی‌اصغر ایمانیان، سومین فرمانده نیروی هوایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هفتم فروردین در مشهد متولد شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، متوسطه و اخذ دیپلم ریاضی، در 29 فروردین 1341 به دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش پیوست. دروس زبان و علمی پرواز را با موفقیت پشت سر گذاشت و دوره مقدماتی خلبانی هواپیمای تی ۶ را در گردان ۱۰۱ پشتیبانی مهرآباد در پانزدهم شهریور ۱۳۴۲ به پایان رساند. جهت طی دوره خلبانی جت، از ۲۳ بهمن ۱۳۴۲ به آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن دوره، به دریافت نشان خلبانی و درجه ستوان‌دومی نائل آمد و در دوم آذر ۱۳۴۴ به ایران بازگشت. به‌منظور ادامه آموزش رزمی با هواپیمای اف ۸۶ و تی ۳۳، به پایگاه دوم مستقل شکاری منتقل شد. ستوان‌یکم ایمانیان دوره هنرآموزگاری هواپیمای تی ۳�� را در هجدهم دی ۱۳۴۷ و دوره هنرآموزگاری اف ۸۶ را در ۲۶ فروردین ۱۳۴۹ با موفقیت به پایان رساند و از یکم شهریور ۱۳۴۹ به پایگاه چهارم هوایی شکاری منتقل شد. سروان محمود ایمانیان و سروان بیوک سیدین، در سیزدهم اسفند ۱۳۴۹، در هنگام پرواز در دوره ترافیک فرودگاه به علت آتش‌سوزی در هواپیمای تی ۳۳، مجبور به ترک اضطراری هواپیمای مذکور شدند و با چتر نجات سالم فرود آمدند. دوره هنرآموزگاری هواپیمای اف ۵ را در بیستم بهمن ۱۳۵۰ به پایان رساند و از دوم اردیبهشت ۱۳۵۱، به پایگاه سوم مستقل شکاری همدان منتقل و به سِمت عملیات گردان ۳۳ شکاری آن یگان منصوب شد. سروان ایمانیان از ششم مرداد ۱۳۵۲، به پایگاه دوم مستقل شکاری تبریز منتقل و به‌عنوان عضوی از تیم آکروجت مشغول خدمت شد. سرگرد ایمانیان از چهارم بهمن ۱۳۵۳ جهت طی دوره فرماندهی گردان، به آمریکا عزیمت کرد و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز دوره مذکور، در هشتم تیر ۱۳۵۴ به ایران بازگشت و به پایگاه چهارم مستقل شکاری منتقل و به سِمت فرمانده گردان ۴۳ آموزشی اف ۵ آن یگان منصوب شد. از یکم مهر ۱۳۵۵، به پایگاه دوم شکاری منتقل و به‌عنوان فرمانده گردان ۲۱ شکاری آن یگان تعیین شد. از سوم اردیبهشت ۱۳۵۶، به پایگاه یکم شکاری مهرآباد منتقل و به سِمت معاون عملیاتی آن یگان منصوب شد. سرهنگ‌دوم ایمانیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در یکم مهر ۱۳۵۸ از دانشگاه فرماندهی و ستاد نیروی هوایی ارتش فارغ‌التحصیل و به معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش مدیریت عملیات منتقل و به‌عنوان رئیس دایره تاکتیکی مدیریت عملیات آن معاونت منصوب شد (پرونده خدمتی). سرهنگ ایمانیان از پانزدهم شهریور 1359 و در بحبوحه آغاز جنگ تحمیلی، به پایگاه یکم شکاری منتقل شد. در آن زمان پایگاه یكم شكاری مهرآباد، دو گردان 11 شكاری و 11 شناسایی شكاری را در خود جای‌داده بود که نامبرده فرماندهی آن را بر عهده داشت (نمکی، 1396، ج 3: 47). از یکم تیر ۱۳۶۰ به معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی ارتش انتقال یافت. مشارالیه از پانزدهم آبان ۱۳۶۲، به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد و تا این تاریخ، درمجموع ۳۲۷۱ ساعت پرواز داشته است (پرونده خدمتی). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ نمکی ‌عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 3 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1396.
+اینانلو، رضا، (1332) خلبان هواپیمای اف 4. دهم فروردین،‌ در تهران، متولد شد. پدرش، سلیمان، اهل بوئین‌زهرای قزوین بود که بعد از خاتمه خدمت سربازی، در ارتش ماندگار و مقیم تهران شد. دوران ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و با اخذ دیپلم طبیعی، در بهمن ۱۳۵۱ وارد نیروی هوایی ارتش شد. دوره‌های نظامی و عملی را در کنار زبان خارجی گذراند و یک سال بعد با درجه ستوان‌سومی در رشته آموزش زبان فارغ‌التحصیل شد (مهرنیا، 1390: 111). سال بعد با توجه به شناخت و علاقه‌ای که به پرواز داشت، داوطلب خلبانی شد. معاینات پزشکی را پشت سر گذاشت و وارد دانشکده خلبانی شد. دوره تکمیل زبان و دانشگاهی پرواز را طی کرد و پرواز با هواپیمای بونانزا را در فرودگاه قلعه‌مرغی انجام داد. آبان ۱۳۵۴، راهی ایالت تگزاس آمریکا شد (پرونده خدمتی) و با طی دوره‌های مختلف پروازی، در بهار ۱۳۵۶ به تهران بازگشت و بلافاصله جذب گردان آموزشی اف ۴ شد و کلاس‌های زمینی و پرواز رزمی را طی یک سال گذراند. در حین این دوره و در آبان ۱۳��۶، باخانم ژاله کریمی ازدواج کرد و سال بعد پسرش پیمان به دنیا آمد. حمله هوایی عراق در 31 شهریور ۱۳۵۹، ناقوس جنگ را به صدا درآورد. اولین مأموریتش به‌عنوان افسر ناظر مقدم، دو هفته حضور روی ناو سیمرغ نیروی دریایی ارتش، برای کنترل و هدایت هواپیماها و ایجاد هماهنگی با نیروهای پدافند مستقر در بندر امام بود. این نوع مأموریت، او را راضی نمی‌کرد. به همین دلیل به سرگرد علی‌رضا یاسینی فرمانده گردانش، مراجعه کرد و از او خواست تا ترتیبی داده شود تا بتواند سایر خلبانان را همراهی کند. یاسینی نیز هماهنگی لازم را انجام داد و تاریخ فارغ‌التحصیلی دوره آن‌ها را یکم مهر ۱۳۵۹ اعلام کرد (مهرنیا، 1390: 113). با این شرایط، اینانلو پروازهای گشت رزمی، پوشش هوایی و پشتیبانی نزدیک هوایی را در کابین عقب آغاز کرد و با کسب تجربه و ارتقای سطح لیدری، در دفاع مقدس اثرگذارتر شد و در مأموریت‌های خطیری به این شرح شرکت کرد‌: در هجدهم دی 1359 جهت انهدام خطوط مواصلاتی دشمن در جنوب غربی جفیر به خلبانی فضل‌الله امینی و رضا اینانلو که تعدادی از نفرات و چند خودروی دشمن از بین رفت، با تعداد دو پرانه انجام گرفت (موسوی و دیگران، 1399، ج 6: 197). در نهم اردیبهشت 1360 جهت انهدام نیروهای دشمن به پرواز درآمد (موسوی و دیگران، 1397، ج 10: 100). در 08:10 دوم اسفند 1360، قرارگاه تیپ 10 زرهی مستقل ارتش عراق در جنوب غرب چنانه که از هدف‌های قرارگاه فتح به شمار می‌رفت، به مدت ده دقیقه مورد بمباران هوایی قرار گرفت و میزان ده تُن مهمات‌بر روی این تیپ فروریخته شد (نمکی و عراقی و دیگران، 1399، ج10: 413). همچنین در ۱۵۶ پرواز، ۲۴ پرانه پشتیبانی نزدیک هوایی و دو پرواز برون‌مرزی در کابین عقب انجام داد و در مناطق و عملیات‌های جنگی نظیر منطقه فکه، بستان (موسوی و دیگران، 1399، ج 14: 92)؛ خانقین، خرمشهر، اهواز، دزفول، دارخوین، آبادان، پشتیبانی دریایی از نفت‌کش‌ها و سکوهای نفتی، عملیات‌های نصر و توکل (خلیلی و دیگران، 1398، ج 10: 66)؛ ثامنالائمه (ع) (خلیلی و دیگران، 1398، ج 12: 63)؛ بیت‌المقدس (خلیلی، 1398، ج 15: 69)؛ والفجر 1 و ۲، رمضان و حمله به سکوهای نفتی البكر و الامیه پوشش هوایی انجام داد (موسوی و دیگران، 1399، ج 11: 181). همچنین در بمباران پایگاه هوایی عراق حضور فعال داشت. خداوند در ۱۳۶۰، دومین پسرش پیام را به او عطا کرد. دوره معلمی فانتوم را یکم تیر ۱۳۶۳ در تهران با موفقیت به پایان ‌رساند و به بوشهر بازگشت تا تاکتیک‌های نبرد هوایی، بمباران و سوخت‌گیری را تمرین کند. شهریور ۱۳۶۵ با فوت ناگهانی مادر، به خواست خودش برای نزدیکی به تهران، به پایگاه خلبان شهید محمد نوژه همدان منتقل شد. در موقعیت کابین جلو تا آتش‌بس، ۱۶۰ پرانه گشت رزمی، اسکرامبل(تندخیز)، پوشش هوایی جنگی و پانزده پرانه بمباران داخل عراق را در پرونده‌اش به ثبت ‌رساند. همچنین گفتنی است در 24 آذر 1366، سرگرد جوانمردی، کابین جلو و سرگرد رضا اینانلو کابین عقب به مأموریت برون‌مرزی اعزام شدند و درروی هدف در زمان پاپ‌آپ، مورد اصابت پدافند هوایی قرار گرفتند و با اجرای دستورالعملهای مربوطه، هواپیما را به‌سمت پایگاه اصلی هدایت کردند که در فاصله 24 مایلی پایگاه به علت از دست‌رفتن کامل فرامین، هر دو خلبان مجبور به ترک اضطراری هواپیما شدند و با چتر نجات سالم فرود آمدند (هادیان، 1399: 154). اینانلو شهریور ۱۳۶۸، صاحب سومین پسرش به نام پوریا شد و در دی‌ همان سال دوره ایمنی پر��از را گذراند. سپس با درجه سرهنگ‌دومی، در دایره ایمنی پایگاه همدان به کار مشغول شد. پروازهای معلمی را در نیمه اول ۱۳۷۰ انجام داد و به معلم‌خلبانی اف ۴ نائل آمد. سپس به پایگاه چابهار منتقل و به‌عنوان رئیس دایره ایمنی این یگان به خدمت پرداخت. شش ماه بعد، هنگامی‌که تازه به معاون عملیات پایگاه منصوب‌شده بود، در امتحانات دانشکده فرماندهی و ستاد قبول و پس از طی دوره یک‌ساله آن، فارغ‌التحصیل شد. در مهر ۱۳۷۲، به پایگاه نهم شکاری بندرعباس منتقل و در دایره طرح عملیات و سپس معاون پشتیبانی این یگان مشغول شد. با این مسئولیت، پروازهای تاکتیکی روز و شب را انجام می‌داد. در ۱۳۷۵ به ستاد نیروی هوایی ارتش منتقل شد و در دایره ایمنی پرواز اداره بازرسی و ایمنی نیروی هوایی به خدمت پرداخت. پس از ۲۸ سال خدمت شکاری، به گردان بوئینگ ۷۰۷ منتقل شد و با گذراندن دوره طاقت‌فرسای دروس زمینی و کسب مدرک مربوطه، خلبانی این هواپیما را در نیرو و ساها بر عهده گرفت. سرانجام در اسفند ۱۳۸۱، با درجه سرهنگی به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (مهرنیا، 1390: 114- 115). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 10، 12و 15 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 10 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1397؛ موسوی، اسماعیل و دیگران، روزشمار مستند عملکرد نیروی هوایی ارتش، ج 6، 11و 12 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 1 تهران: سوره مهر، 1390؛ نمکی ‌عراقی علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 1 تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399؛ هادیان، سلیمان، تاریخچه پایگاه سوم شکاری همدان، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1399.
+اینانلو، غلام‌رضا، (1328) متخصص تعمیر رادارهای پدافند هوایی. دهم آبان، در قزوین دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را دردبستان اسلامی طاهری و تحصیلات متوسطه را در تهران با موفقیت به پایان رساند و در 1346 موفق به اخذ دیپلم شد (اینالو، 1400). در 1348 در آزمون ورودی مرکز آموزش‌های هوایی، در رشته همافری شرکت پذیرفته شد. پس از طی دوره مقدماتی و زبان انگلیسی، برای طی دوره ویژه الکترونیک و تخصصی رادار، به سایت شنود بهشهر و سپس به سایت کبکان در استان خراسان شمالی اعزام شد و پس از طی دوره‌ مربوطه، به مرکز آموزش‌های هوایی مراجعت کرد و دوره تخصصی نگهداری رادار اف.‌پی‌.اس 100 و اف‌.پی.‌اس 86 را در این مرکز طی کرد و سرانجام در 1350 با درجه همافر‌سومی، فارغ‌التحصیل و به ایستگاه رادار همدان منتقل و مشغول خدمت شد (پرونده خدمتی). در 1352، ازدواج کرد و حاصل این ازدواج، دو پسر و یک دختر است (اینالو، 1400). در 1354 به‌پاس تلاش‌هایی که در امور تعمیر و نگهداری رادار داشت، جهت طی دوره نگهداری رادار، انتخاب و به انگلستان اعزام شد. پس از پایان دوره و مراجعت، به ایستگاه رادار آبدانان انتقال یافت. در 1358، به گروه رادارهای تاکتیکی در تهران اختصاص یافت (پرونده خدمتی). با خروج مستشاران آمریکایی، به کمک جمعی از همکاران، رادارهای غیرعملیاتی جی.‌پی.‌اس 11 را تعمیر و آماده گسترش کرد. با عملیاتی‌شدن رادارهای مذکور، یک سامانه راداری در زاهدان و یک سامانه راداری در بهبهان وا��د چرخه عملیاتی شد. با شروع جنگ تحمیلی و حمله عراق به رادار دهلران و اشغال این رادار توسط عراق، بلافاصله یک دستگاه رادار جی‌.پی.‌اس 11 در منطقه دزفول (سد دز)، گسترش و راه‌اندازی شد. در انتقال رادار متحرک از زاهدان به بندر امام، شرکت فعال داشت. همچنین در طول هشت دفاع مقدس، در استقرار و آماده‌به‌کاری رادار مذکور در مناطق مختلف عملیاتی ازجمله دزفول، بهبهان، بندر امام، پازنان، هاشم‌آباد، بوشهر، بندر طاهری و نای‌بند شرکت کرد (کیا، 1400). در طول دوران جنگ تحمیلی در گروه رادارهای تاکتیکی، به‌عنوان تیم ضربت انتخاب شد و در عملیات‌های مختلف ازجمله عملیات طریق‌القدس، فتح‌‌المبین، بیت‌المقدس، والفجر 8، کربلای 5، مرصاد و طرح‌های ویژه عکس‌برداری برون‌مرزی شرکت کرد. پس از پایان جنگ، در بازسازی رادارهای آسیب‌دیده در جنگ، حضور مؤثر داشت (اینالو، 1400). به دستور فرماندهی وقت نیروی هوایی خلبان ستاری در 1368، برای طی دوره تعمیر و نگهداری سامانه‌های فرماندهی و کنترل در چین، انتخاب و در 1373 به آن کشور اعزام شد و پس از طی دوره، به ایران برگشت و به‌عنوان رئیس تعمیر و نگهداری سامانه‌ فرماندهی و کنترل در گروه تهران مشغول خدمت شد (پرونده خدمتی). پس از تدوین دوره‌های تخصصی سامانه‌های فرماندهی و کنترل در حوزه نگهداری، دوره‌های فوق را چندین دوره به افسران دانشگاه هوایی تدریس کرد. در 1377، به مجتمع فنی و تحقیقاتی سپهر پدافند هوایی منتقل و با تلاش وی و سایر همکاران متخصص، ساخت رادار ملی محقق شد. در این مجتمع، آنتن‌های رادار جی.‌پی‌.اس 11 که توسط هواپیماهای عراقی مورد اصابت قرارگرفته بودند، بازسازی و رفلکتورهای آن ساخته و وارد شبکه پدافند هوایی شد (کیا، 1400). پس از انجام خدمات منحصربه‌فرد در طول خدمت، سرانجام در 1382 به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (پرونده خدمتی) وی به خدمت خود در مجموعه سپهر ادامه داد و از 1388 تا 1398 نیز به‌عنوان مشاور فنی در ساخت رادار، در صنایع الکترونیک ایران (صا ایران) مشغول به کار بود (اینالو، 1400). مآخذ: اینالو، غلام‌رضا، 1400، پرونده خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی پدافند هوایی؛ کیا، سید‌احمد و حسین خرم‌، 1400.
+ایوب ثریا، این کتاب، بر اساس ناگفته‌هایی از زندگی یک اسطوره و خاطرات ثریا لره‌میر همسر سروان سررشته‌داری نصرت‌الله نوری به رشته تحریر درآمدهاست. نویسنده کتاب، نجمه پساوند است. کتاب در 72 صفحه و با شمارگان 3000 نسخه، در پاییز ۱۳۹۳ توسط انتشارات سوره سبز به زیور طبع آراسته و منتشر شده است. بخشی از این کتاب به این شرح است: صدای پوتین‌هایش روی خاک‌ها و آوار خانه، ثریا را از خواب چنددقیقه‌ای پراند. نصرت پشت در زیرزمین بود تا ثریا پله‌ها را طی کند و به در زیرزمین برسد و قفل آویز پشت در را بردارد. نصرت یکی- دو بار دور حیاط را کورمال‌کورمال دور زد و ویرانه‌های خانه‌ی همسایه‌ها و خانه خودش را برانداز کرد. خبر موشک‌زدن به کرمانشاه را در منطقه شنیده بود. سر نماز ظهر بود. اذان را گفته بودند و نصرت برای گرفتن وضو، راه افتاده بود. حاج‌آقا و بچه‌ها، داخل چادر شده بودند. نصرت می‌ترسید دیر به نماز برسد. وضو کامل نشده بود که هواپیماهای عراقی آمده بودند. صدای موتور هواپیما و بعد هم انفجار. سربلند کرده بود. از چادر محلِ نماز بچه‌ها، چیزی جز دست‌وپاهایی که در هوا پخش‌شده بود، نمانده بود. امدادگرها دویده بودند. س��وان نصرت نوری هم به‌سمت چادر دویده بود که بی‌سیم‌چی برایش خبر آورد کرمانشاه، خیابان شریعتی، کوچه شکرالله‌خان را زده‌اند. فرمانده لجستیک بود و باید می‌ماند. نمی‌توانست، دیگر نمی‌توانست. نفهمید خودش را از کنجان‌چم چطور تا کرمانشاه رسانده است. مآخذ: پساوند، نجمه، ایوب ثریا، تهران: سوره سبز، 1393.
+آئین، علی‌رضا، (۱۳36- ۱۳60) شهید، فرمانده گروهان ارکان گردان 178 پیاده تیپ 1 لشکر 77 پیاده خراسان نیروی زمینی ارتش. اول بهمن، در شیراز زاده شد. پدرش، کریم و مادرش، سلطنت زارع‌ ردجی نام داشتند. دو خواهر و چهار برادر داشت (سند: 1054/م/58). پس از طی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان و با اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشکده افسری شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در مهر 1355 به جمع دانشجویان این دانشکده پیوست. تحصیلات سه‌ساله و شبانه‌روزی دانشکده افسری را با طی ۱۴۴ واحد علمی و همچنین آموزش‌ها و دوره‌های خاص نظامی به پایان برد و به اخذ دانشنامه کارشناسی و درجه‌ ستوان‌دومی نائل آمد. سپس برای گذراندن دوره مقدماتی رسته‌ای، در یکم مهر 1358 به مرکز آموزش پیاده شیراز عزیمت کرد و به‌صورتِ تخصصی دروس نظامی، تاکتیک دسته در آفند و پدافند، آشنایی با انواع مین، جنگ‌افزار شناسی، خمپاره‌اندازها، موشک‌ها؛ تیراندازی با سلاح‌های سهم تیر منحنی، خمپاره‌انداز60 میلی‌متری، 81 میلی‌متری و 120 میلی‌متری و موشک‌انداز دراگون، مالیوتکا، تاو، آشنایی با سایر رسته‌ها و یگان‌ها، آشنایی با انواع توپخانه و تانک‌ها را فرا گرفت و پس از اتمام آن، به لشکر 77 پیاده خراسان اختصاص یافت (پرونده خدمتی). چهار ماه در کردستان به جنگ با مزدوران آمریکایی کومله و دموکرات اشتغال داشت و در این منطقه، از ناحیه گردن مورد اصابت ترکش خمپاره قرار گرفت. چون ترکش در نزدیکی رگ شیرین اصابت کرده بود، امکان خارج‌کردن آن وجود نداشت و منجر به فلج همیشگی جسمی می‌شد. پس از این واقعه، به اصفهان انتقال یافت و دوره پانزده‌روزه تعلیمات سلاح‌های سنگین را با موفقیت به پایان رساند (سایت شهدای ارتش). در 1/7/1360، به درجه ستوان‌یکمی نائل آمد (پرونده خدمتی). سرانجام در هجدهم اسفند ۱۳۶۰ براثر ضربه شدید به سقف خودرو و خون‌ریزی، به شهادت رسید و از یک روز قبل یعنی از 17/12/1360، به درجه سروانی نائل آمد و ازلحاظ مستمری، مشمول ماده ۸۵ قانون استخدام نیروهای مسلح ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت (دستور ۳۶۱۷ لشکر ۷۷ پیاده خراسان، پرونده شهادت). پیکر سروان شهید علی‌رضا آئین با شکوه فراوان در روز 24 اسفند 1360، در شیراز تشییع و در قطعه گلستان شهدا به خاک سپرده شد. مآخذ: پایگاه اطلاع‌رسانی شهدای ارتش؛ پرونده‌ خدمتی، معاونت نیروی انسانی، ستاد نیروی زمینی ارتش؛ سند 1054/م/58 مدیریت حادم نیروی زمینی ارتش؛ پرونده‌ شهادت، مدیریت ایثارگران، ستاد نیروی زمینی ارتش.
+آئینه ستاره‌ها، این کتاب به شرح زندگی و خاطرات و وصیت‌نامه شهدای ارتشی نجف‌آباد اصفهان می‌پردازد، توسط سرهنگ حسین حاج‌علی عسکری در 252 صفحه تهیه و تدوین و با شمارگان هزار نسخه، به‌وسیلۀ انتشارات دارخوین در 1399 چاپ و منتشر شده است. آئینه‌ی ستاره‌ها، کتابی است جامع از شهدای ارتشی مدفون در شهرستان نجف‌آباد و شامل ۱۷۳ شهید پایور و سرباز و زندگی‌نامه و وصیت‌نامه‌ این شهیدان بزرگوار می‌شود. مقدمه، تاریخچه‌ شهرستان نجف��آباد، زندگی‌نامه و وصایای شهدای پایور ارتش، زندگی‌نامه و وصایای شهدای وظیفه و سربازان ارتش، محل تدفین و تعداد شهدای مدفون در بخش‌ها و آرامستان‌های این شهر، اهم سرفصل‌های این کتاب ارزشمند را تشکیل می‌دهد. کتاب حاضر با هدف ثبت اهداف و آرمان‌ها و غیرت و مردانگی نسلی تدوین شده است که از تمام هستی و تعلقات خود گذشتند تا استقلال و امنیت این مرزوبوم محفوظ بماند. احمد فرزاد، حسین‌علی صفری، علی محمدی، محمد سلطانی، حسین کلانتری، عباس بابایی، ناصر رنجبر، خلبان علی‌رضا جمشیدیان، محمدعلی شفیعی، اسدالله احمدی، محمدرضا چراغی، رضا ضیایی، اکبر کارشناس، علی کدخدایی، شیرعلی رشید اصفهانی، محمدعلی طاعری، رحمت‌الله هادیان، ملاقلی بختیاری‌فرد، عین‌الله کاظمی و مسعود معمار از شهدای پایور مطرح‌شده در این کتاب هستند. همچنین مجتبی آخوندی، اصغر شفیعی، خرم کاظمی، فریبرز هارونی، منوچهر آخوندی، تقی مهدیان، حمید عوض‌زاده، علی لطفی، ذبیح‌الله قائدی، عباس‌علی احمدی، عباس فتحی، محمداسماعیل فتحی، علی‌مراد باقری، مصطفی قیصری، مهدی صالحی، فریدون توکلی، علی رحیمی، ذبیح‌الله محمدی، بهروز داودی، یوسف هوشمندیان، حسن رشیدی و ناصر باقری، تعدادی از سربازان وظیفه شهیدی هستند که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است. مآخذ: حاج‌علی عسکری، حسین، آئینه ستاره‌ها، اصفهان: دارخوین، 1388.
+آئینی، علی‌رضا، (1333) خلبان هواپیمای اف 5. چهاردهم مرداد، در شهرستان کرمانشاه  به دنیا آمد. پدرش محمدعلی، کارمند اداره ریشه‌کنی مالاریا بود. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه‌ای نزدیک منزل شروع کرد و به دلیل انتقال پدر به سنندج، کلاس نهم و دهم را در این شهر گذراند و به زادگاهش برگشت و در شهریور 1352 دیپلم طبیعی گرفت. دایی او از افسران ارتش بود و در همان زمان، در پایگاه هوایی همدان خدمت می‌کرد. او نیز به لحاظ علاقه فراوانی که به خلبانی داشت، در آزمون ورودی دانشکده خلبانی شرکت کرد و با قبولی در آن و انجام معاینات جسمانی و آزمایش ورزش، در یازدهم بهمن 1352 در زمره دانشجویان خلبانی درآمد (مهرنیا، 1399: 18). سه ماه را به تمرین نظام‌جمع، شناخت اسلحه و تیراندازی گذراند و سردوشی گرفت. سپس آموختن زبان انگلیسی و علوم نظامی آغاز شد و سال بعد برای آشنایی پرواز، به فرودگاه قلعه‌مرغی رفت و به مدت سی ساعت، با هواپیمای ملخ‌دار بونانزا پرواز کرد که دو ساعت آن به‌صورت مستقل انجام گرفت. در آزمون نهایی زبان (بیگ تست) قبول و در نیمه دوم تیر 1354، عازم ایالت تگزاس آمریکا شد. در پایگاه هوایی لکلند، زبان تخصصی و پیشرفته را طبق برنامه طی کرد و حدود چهار ماه بعد دیپلم زبان گرفت. سپس در پایگاه مدینا ساکن شد و با رفت‌وآمدهای روزانه به فرودگاه هندو، سی ساعت با هواپیمای سبک ملخ‌دار تی 41 پرواز کرد. بعد از اتمام این دوره، به پایگاه هوایی شپارد منتقل شد و تمرینات پروازی‌اش را با ستوان واس شروع کرد. 25 ساعت از 170 ساعت برنامه پروازی او، به‌صورت مستقل انجام شد (پرونده خدمتی). در پانزدهم آبان 1355، به دریافت نشان خلبانی‌ و درجه ستوان‌‌دومی‌ نائل آمد. سپس برای دوره جت مافوق صوت تی 38، به پایگاه هوایی لافلین در نزدیکی شهر دل‌ریو انتقال یافت و بیش از 124 ساعت تمرین با این پرنده انجام داد. بیست ساعت پرواز مستقل با تی 38 نیز از به‌یادماندنی‌ترین بخش‌های آموزشش بود. در 27 اردیبهشت 1356، در جشن پایان د��ره شرکت کرد و به تهران بازگشت و ازسوی معاونت عملیات نیروی هوایی، به گردان 11 شکاری مهرآباد اختصاص یافت. در اولین دوره کلاس نجات خدمه از مرگ به شیوه جدید، بخش‌های مختلف این دوره را در کوه، دریا، جنگل و کویر طی کرد. بعد از این دوره، به کلاس آموزش جنگنده اف 5 عزیمت کرد و دوره آشنایی با سامانه‌های آن را در پایگاه مهرآباد گذراند و سپس به پایگاه هوایی وحدتی دزفول منتقل شد. تمرینات رزمی را در گردان 42 آموزشی، با معلم اختصاصی‌اش سروان کاظم عباس‌نژادی گذراند و طی شش ماه؛ پرواز در ارتفاع پَست، بمباران در میدان تیر کنترل‌شده، نبرد هوایی و بمباران تاکتیکال را با بمب حقیقی انجام داد. در اواخر 1356، فارغ‌التحصیل شد و در شمار خلبان‌های گردان 23 شکاری تبریز قرار گرفت و تا لیدری طبقه 4 به‌عنوان کمک‌افسر گانری گردان خدمت کرد. در مهر 1358، با سرکار خانم ناهید غلامی ازدواج کرد که ثمره آن، سه پسر و یک دختر است (مهرنیا، 1399: 20- 21). ستوان‌یکم علی‌رضا آئینی از اولین روزهای دفاع مقدس، در مأموریت‌های گشت رزمی هوایی، پوشش هوایی، و آلرت نظیر: عملیات اچ 3 و انهدام سکوهای پرتاب موشک در دهانه فاو در عملیات خیبر حضور داشت (نمکی و عراقی و دیگران، 1398، ج 8: 127 و خلیلی و دیگران، 1398، ج 18: 60). از اردیبهشت 1360 برای کمک به خلبان‌های پایگاه چهارم شکاری، به آن پایگاه مأمور شد. در این پایگاه علاوه بر پروازهای آلرت و گشت رزمی و پوشش هوایی، عملیات پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی و بمباران را در حد بالاتر از وظیفه انجام داد و به‌صورت مأمور در پایگاه‌های شهید نوژه همدان، اصفهان، بوشهر و امیدیه انجام ‌وظیفه کرد. در 28 دی و دوم بهمن 1365 در عملیات کربلای 5، در مأموریت آتش پشتیبانی و انهدام اهدافی واقع در مختصات: 30294- 47572، 30298- 47578، 30290- 47577 و 30305- 47583 یورش برد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 22: 74 و 87). در یکم، دوم و سوم مرداد 1367 در عملیات مرصاد و به‌منظور آتش پشتیبانی و انهدام نیروهای مهاجم دشمن در منطقه کوشک و منطقه میمک، یورش برد و آن‌ها را بمباران کرد (خلیلی و دیگران، 1398، ج 24: 56، 57 و 59). در سال‌های بعد از دفاع مقدس، دو مأموریت بمباران مؤثر در معیت سرهنگ مصطفی اردستانی انجام داد. او درمجموع، 258 پرواز آزمایشی برای هواپیماهای تعمیری موتور و سطوح پروازی به نام خود ثبت کرد. در طول خدمت علاوه بر دوره‌های پیش‌گفته، دوره عقیدتی- سیاسی، عالی رسته‌ای و معلم‌خلبانی را در 1367 گذراند و در 1374 از دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش، کارشناسی ارشد مدیریت دفاعی را اخذ کرد. مشاغلی چون افسر گانری، آموزش و برنامه‌ریزی گردان، افسر کنترل کیفیت گردان نگهداری پایگاه و در ماه‌های آخر دفاع مقدس، افسر عملیات گردان 42 به فرماندهی سرگرد علی‌اصغر صالح اردستانی، افسر عملیات گردان 41 آموزشی به فرماندهی سرهنگ‌دوم صدر سعیدی، فرماندهی همین گردان و در آخر پس از چند سال کناره‌گیری از مشاغل مهم، از بهمن 1381 سِمت جانشینی فرمانده پایگاه هوایی وحدتی دزفول را عهده‌دار شد. شش ماه بعد، به ستاد نیروی هوایی در تهران انتقال یافت. سرانجام در یکم بهمن 1382، با سی سال خدمت و 2166 ساعت پرواز و درجه سرهنگی به‌افتخار بازنشستگی نائل آمد (مهرنیا، 1399: 23-24). مآخذ: پرونده خدمتی، معاونت عملیات، ستاد نیروی هوایی ارتش؛ خلیلی، حسین و دیگران، اطلس نیروی هوایی ارتش در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، ج 18، 22 و 24، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ار��ش، 1398؛ مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبردهای هوایی، ج 4، تهران: سوره مهر، 1399؛ نمکی عراقی، علی‌رضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج 8، تهران: مرکز راهبردی نیروی هوایی ارتش، 1398.