id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
426
| title
stringlengths 1
231
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|---|---|
338930
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Takimet%20n%C3%AB%20Helsinki
|
Takimet në Helsinki
|
"Takimet në Helsinki" është një film dokumentar shqiptar. Prodhuar në vitin 1962 nga Kinostudio "Shqipëria e re".
Përshkrimi: Levizje në rrugët e Helsinkit, fëmijë të vegjël, një bojaxhi lyen vitrinat e dyqanit, vajza që ecin rrugës. Ndërtesa të larta, një skulptor, grupi i farkëtarëve me çekan. Flamujt e festivalit valëviten në shtëpitë e kulturës që është qendra e festivalit. Festivalistët shqiptarë shëtisin nëpër qytet, Mentor Xhemali, etj. Në mes të popullit paqedashës të Finlandës ka edhe festivalistë që kërkojnë të prishin festivalin, një fashist flet kundër festivalistëve. Rrugën për në stadiumin olimpik, delegatët tanë e kaluan me valle e brohoritje. Në stadium fillon parakalimi. parakalon delegacioni shqiptar, brazilian, spanjoll, kinez. Parakalimi vazhdon deri natën vonë. Në Tapiola të Helsinkit u zhvillua seminari i arkitektëve, midis tyre ndodhet edhe arkitekti brazilian Pado Kosta. Delegatët tanë takohen me disa ndërtues dhe i japin peshqesh një shall. Delegacionin tonë e fton delegacioni kinez. Një çift kinez ekzekuton vallen e gjarpërit. 280.20 m .
Në selinë e delegacionit tonë vijnë për vizitë të rinjtë kubanezë. Todi Lubonja përshëndet rininë heroike të Kubës. Në festival u bënë dhe shumë takime serioze ku u biseduan pikëpamje politike. Të rinjtë italianë u interesuan për vijën politike të partisë sonë. Erdhën edhe të rinjtë e vendeve arabe për të shprehur ndjenjat e miqësisë me popullin tonë. Skuadra jonë e volejbollit ndeshet me skuadrën libaneze, fitoi skuadra jonë. Kapitenit të skuadrës sonë i jepet kupa e festivalit. Të rinjtë tanë hedhin valle në rrugë bashkë me popullin e Finlandës. Fëmijët e Finlandës mbledhin autografe ndërsa një të riu nga Somalia i japin një album me foto nga Shqipëria. Dy kampionë të festivalit për mbledhje stemash provojnë cigaren shqiptare Partizani. Në selinë e delegacionit tonë erdhën të rinj nga e gjithë bota. Takim me të rinjtë e pesë kontinenteve. Të rinjtë e festivalit vallëzojnë. Artistët tanë dhanë një koncert në Helsinki. Një çift balerinësh shqiptarë në skenë. Populli duartroket. Para nisjes festivalistët ndahen me popullin finlandez. Një plakë fshin lotët. të rinjtë ndahen me njeri tjetrin, duart që shtrëngohen.
Operator: Viktor Gjika
Bashkëpunëtorë: Ismail Balla, Koço Tollko
Shënime: Film mbi festivalin e 8-të të rinisë dhe studentëve në Helsinki.
Regjia: Viktor Gjika
Skenari: Ismail Kadare
Muzika: -
Prodhuar: Kinostudio "Shqipëria e re"
Viti: 1962
Kohëzgjatja: 20 min
Referime
Filma dokumentarë shqiptarë
Filma dokumentarë
|
338933
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Neada%20Mucaj
|
Neada Mucaj
|
Neada Muçaj është një prezantuese dhe gazetare shqiptare. Ajo lindi në Tiranë në vitin 1997.
Edhe pse e diplomuar në Shkenca Politike pasioni i saj i vegjëlisë mbetet televizioni. Dëshira për të aktruar dhe moderuar nis me daljen e saj të parë në Top Channel në vitin 2008 në emisionin Top Show, duke imituar personazhe të njohur të ekranit. Më pas aktivizohet me Kripëmjaltëzat në prodhimin e Digitalb ‘Junior Club’ si një nga fëmijët e përzgjedhur me multitalente nga të gjitha shkollat e Tiranës.
Dëshira për të qenë një ditë në ekran nuk humbet dhe në vitin 2016 nis një rrugëtim të ri si gazetare biznesi në revistën Business Magazine Albania. Tre vite më pas bashkëmoderon 2 sezone të ‘Think Big’, një format frymëzues me raste suksesi, startups dhe intervista me njerëz të arritur në botën e sipërmarrjes.
Ajo gjithashtu vjen nga një eksperiencë e gjatë si gazetare biznesi dhe prezantuese lajmesh në ekranin e A2 CNN. Nga shtatori 2022 ajo është moderatore e emisionit të mëngjesit “Wake Up” në Top Albania Radio dhe Top Channel.
|
338935
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Getoar%20Mjeku
|
Getoar Mjeku
|
Getoar Mjeku (28 shtator 1987, Prishtinë) është një avokat, shkrimtar dhe politikan shqiptar nga Kosova dhe zëvendësministër i Ekonomisë i Republikës së Kosovës . Më parë ka shërbyer si zëvendësministër i Industrisë, Sipërmarrjes dhe Tregtisë.
Mjeku mori arsimin e lartë në Universitetin Lutheran të Teksasit dhe Universitetin Metodist të Jugut në Shtetet e Bashkuara . Ai ka një licencë aktive ligjore në Teksas dhe është anëtar i Seksionit të së Drejtës Ndërkombëtare. Ai ka ushtruar në fushën e së drejtës tregtare dhe administrative në Shtetet e Bashkuara dhe Kosovë, si dhe ka shkruar për të drejtën ndërkombëtare dhe gjuhën shqipe.
Si avokat dhe anëtar i Lëvizjes Vetëvendosje, Mjeku ka qenë aktiv në proceset gjyqësore strategjike kundër keqpërdorimeve në ndërmarrjet publike, mbrojtjen e mjedisit dhe sektorin e energjisë. Zëvendësministër, ai ka trajtuar nisma legjislative, çështjet e tregtisë dhe investimeve, si dhe ndërmarrjet shtetërore. Ai ishte autor kryesor i Ligjit për Fondin Sovran të Republikës së Kosovës, një entitet i menaxhimit të pasurisë dhe investimeve.
Mjeku është ithtar i gjuhës së thjeshtë dhe kritik i rregullimit të gjuhës shqipe. Ai mban një blog për gjuhën, kulturën dhe ligjin.
Fëmijëria dhe arsimi
Getoar Mjeku ka lindur në Prishtinë, Kosovë, në një familje të shtresës së mesme me lidhje me Gjilanin dhe rajonin e Llapit. Emri i tij, Getoar, është një inicializëm me emrat e dialekteve dhe grupeve nën-etnike kryesore shqiptare. Ai e shpjegon emrin e tij të familjes si një fjalë që rrjedh nga latinishtja medicus, që do të thotë mjek. Babai i tij, Mehmeti, ishte reporter në Radio Prishtina, i cili filloi biznesin e tij pasi radiotelevizioni në gjuhën shqipe u mbyll nga pushtimi serb. Nëna e tij, Fatime, është stomatologe, ordinanca private e së cilës u përdor nga shkolla stomatologjike e Universitetit të Prishtinës për disa vite, pasi arsimi në gjuhën shqipe ishte i shtypur nën regjimin serb.
Getoar dhe familja e tij kaluan katër muaj në Francë si refugjatë gjatë Luftës së Kosovës 1998–1999.
Mjeku ndoqi shkollën fillore dhe të mesme Ismail Qemali dhe klasat 9-11 i kreu në Kolegjin Mehmet Akif në Prishtinë. Në moshën 16-vjeçare, ai u punësua si drejtues sporti në RTV21, ku mbuloi ngjarjet kryesore sportive dhe përgatiti dhe drejtoi një program javor televiziv mbi basketboll për një vit.
Në shtator të vitit 2005, Mjeku u zhvendos në Teksas për arsimim, i sponsorizuar nga një familje shqiptare e Kosovës. Ai ndoqi shkollën Memorial Hall në Hjuston, Teksas, duke u diplomuar si valedikator në maj 2006. Më pas Mjeku mori një bursë të plotë nga Universiteti Lutheran i Teksasit, një institucion i arteve liberale në Seguin, Teksas, ku u regjistrua në programin e nderimeve. Mjeku u diplomua në shkenca politike me një përqendrim paraprak dhe minored në spanjisht, dhe u diplomua me diplomë magna cum laude me një diplomë bachelor në art në maj 2010. Gjatë studimeve të tij universitare, ai kaloi një semestër në Universitetin Amerikan në Uashington, DC dhe një program veror në Universidad Nacional në Heredia, Kosta Rika .
Si student i parë në kolegj, Mjeku filloi të shkruante për botimet në gjuhën shqipe dhe përktheu një libër në anglisht. Mjeku punoi si transmetues për shërbimin shqiptar të Zërit të Amerikës për një vit, 2010–2011, pas diplomimit të tij.
Në gusht 2011, Mjeku u regjistrua në programin Juris Doctor në SMU Dedman School of Law në Dallas, Texas. Ai ishte një nëpunës veror me një firmë me bazë në Hjuston, mori pjesë në programin juridik të SMU Oxford dhe iu bashkua klinikës civile të SMU si avokat studentor dhe këshilltar kryesor. Ai u diplomua me lavdi në maj 2014 dhe kaloi barin e Teksasit atë verë.
Karriera e hershme
Pas diplomimit të tij në shkollën juridike, Mjeku punoi si avokat me një ekip ligjor të Thomson Reuters dhe një firmë ligjore me bazë në Hjuston për çështje të mëdha tregtare dhe imigracioni. Ai u kthye në Kosovë në fund të vitit 2015, ku u përfshi në organizata të shoqërisë civile dhe këshilloi klientët për çështje ndërkombëtare, tregtare dhe administrative.
Në vitin 2017, ai udhëhoqi një ekip avokatësh që ofronin mbështetje për gjyqtarët e ligjit komercial në gjykatat e Kosovës përmes një projekti të USAID-it. Ai njëkohësisht shërbeu si ekspert i jashtëm ligjor për Agjencinë Kosovare të Privatizimit, duke trajtuar raste komplekse spin-off. Opinionet e tij ishin të dobishme për të kujtuar asetet kryesore shtetërore nga blerësit e papunë që nuk përmbushën angazhimet e tyre për të investuar dhe punësuar punëtorë vendas.
Në vitin 2018, Mjeku ka punuar me Telekomin e Kosovës, një ndërmarrje publike, ku ka këshilluar menaxhmentin për kontrata të këqija. Ndërsa tashmë ishte i shqetësuar me korrupsionin në sektorin publik, ai u bë gjithnjë e më i bindur se nevojiteshin veprime politike për të mbështetur rolin e tij si avokat.
Gjatë vitit 2019, Mjeku është punësuar si këshilltar ligjor në një projekt të GIZ-it duke këshilluar komunat për menaxhimin e mbetjeve dhe qeverisjen e korporatave.
Karriera politike
Që nga kthimi i tij në Kosovë në vitin 2015, Mjeku kishte kritikuar rregullisht qeverinë për sundimin e ligjit dhe politikën e jashtme. Në vitin 2018, ai sponsorizoi një peticion kundër planeve të presidentit Hashim Thaçi për ndarjen e Kosovës si pjesë e një marrëveshjeje paqeje me Serbinë.
Më 25 gusht 2019, Mjeku zyrtarisht iu bashkua Lëvizjes Vetëvendosje, vetëm pak ditë pasi Kuvendi u vetëshpërnda. Ai doli si kandidat në zgjedhjet parlamentare të mbajtura atë vit, me fokus sundimin e ligjit dhe zhvillimin ekonomik. Ai mblodhi 4527 vota - më shumë se shumica e kandidatëve, por të pamjaftueshme për të fituar një vend në legjislaturën e 7-të.
Pas betimit të qeverisë së parë Kurti në shkurt 2020, Mjeku shërbeu si këshilltar ligjor i ministres së ekonomisë, punësimit, tregtisë, industrisë, sipërmarrjes dhe investimeve strategjike, Rozeta Hajdari . Në këtë pozitë, ai përgatiti dokumente kyçe qeveritare, duke përfshirë vendimet për shkarkimin e drejtorëve të 10 nga 17 ndërmarrjeve në pronësi të qeverisë qendrore, për të adresuar keqmenaxhimin e pronës publike dhe për të vendosur masa reciprociteti në marrëdhëniet tregtare me Serbinë. Ai gjithashtu këshilloi ministrin për çështjet e energjisë, zhvillimit të sektorit privat dhe menaxhimit të COVID-19.
Kur Kurti u rrëzua në qershor 2020, Mjeku u bë ndihmës legjislativ për grupin e Vetëvendosjes.
Si aktivist i Vetëvendosjes, Mjeku u përfshi në disa raste të kontesteve strategjike. Në dhjetor 2019, ai përfaqësoi paditësin në një padi kundër rregullatorit të energjisë, duke pretenduar se një skemë mbështetëse e tarifave nxitëse për energjinë e rinovueshme ishte në kundërshtim me ligjin e zbatueshëm të BE-së dhe përfitonte në mënyrë të paligjshme një oligark të vetëm. Ndërkohë që çështja është në vijimësi, Mjeku ka marrë me sukses masën e ndalimit, i cili i ka dhënë fund skemës.
Në korrik 2020, Mjeku përfaqësoi sindikatat e punëtorëve të Telekomit të Kosovës në përpjekje për të zhbërë një kontratë të pafavorshme për ndarjen e të ardhurave me një operator virtual celular. Në dhjetor 2020, Mjeku më pas shërbeu si avokat i aktivistëve të Vetëvendosjes që kërkonin një urdhër ndalimi për tre hidrocentrale për shkak të shqetësimeve për degradimin e mjedisit. Gjykata urdhëroi që uzinat të ndalonin funksionimin, ndërkohë që lejet dhe licencat përkatëse po shqyrtohen.
Më 29 mars 2021, Mjeku u emërua zëvendësministër i Industrisë, Sipërmarrjes dhe Tregtisë në qeverinë e dytë Kurti, duke u rikthyer në punë me ministrin Hajdari. Ai ka ndihmuar kryesisht në reformën legjislative, me 11 ligje të propozuara gjatë vitit të parë në detyrë. Propozimet kryesore legjislative përfshijnë një ligj të ri për investimet, tregun e karburanteve, tregtinë e jashtme, konkurrencën, inspektimet, pronësinë intelektuale dhe kontrollin e çmimeve.
Më 1 shtator 2022, ai u transferua si zëvendësministër në Ministrinë e Ekonomisë, e cila është përgjegjëse për energjinë, minierat, TIK-un dhe ndërmarrjet publike. Mjeku mbikëqyri kryesisht ndërmarrjet shtetërore, të cilat përfshijnë operatorët më të mëdhenj të energjisë dhe minierave të vendit, zyrën postare, ofruesin kryesor të telekomit, hekurudhat dhe kompanitë e ujësjellësit dhe ujitjes. Ai bashkëdrejtoi grupin punues që hartoi Ligjin për Fondin Sovran të Republikës së Kosovës, një ent strategjik për menaxhimin e pasurisë dhe investimeve, i cilësuar si reformë transformuese për ekonominë e Kosovës.
Pikëpamjet për gjuhën
Mjeku njihet si ithtar i reformës së gjuhës shqipe, duke kritikuar politikën gjuhësore të imponuar nga regjimi komunist në Shqipëri dhe të mbajtur për qëllime politike gjatë tranzicionit në demokraci. Ai u bën thirrje shkrimtarëve të përdorin lirisht leksikun gegë, paskajoren 'unë+' dhe një pjesore të reduktuar, të cilat pasqyrojnë gjuhën e folur të shumicës së shqiptarëve. Fjalimi i tij publik karakterizohet nga përdorimi i dialektit gegë, ndërsa shkrimi i tij jo-fiction varion midis standardit të bazuar në Elbasan dhe një standardi të modifikuar toskërisht .
Mjeku ka inkurajuar edhe shkrimin në gjuhë të thjeshtë. Ai ka adoptuar teknikat e mësuara nga profesori i tij Bryan Garner në legjislacionin kosovar dhe dokumentet gjyqësore, madje duke hartuar një kushtetutë të propozuar për Kosovën për të shfaqur stilin e tij. Ai gjithashtu ka përkthyer shkrime të zgjedhura të George Orwell, duke përfshirë esenë e tij mbi "Politika dhe gjuha angleze".
Shih edhe
Shoqëria civile në Kosovë
Referime
Njerëz që jetojnë
Lindje 1987
Politikanë nga Prishtina
Politikanë kosovarë
Absolventët e Universitetit Luteran të Teksasit
Absolventët e Universitetit Metodist Jugor
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
338938
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Universiteti%20Metodist%20Jugor
|
Universiteti Metodist Jugor
|
Universiteti Metodist Jugor {anglisht: Southern Methodist University - SMU) është një universitet privat kërkimor në University Park, Texas, me një kampus satelitor në Taos County, New Mexico . SMU u themelua më 17 prill 1911, nga Kisha Episkopale Metodiste, Jug - tani pjesë e Kishës së Bashkuar Metodiste - në partneritet me udhëheqësit qytetarë të Dallasit. Megjithatë, ajo është josektare në mësimdhënien e saj dhe regjistron studentë të të gjitha përkatësive fetare. Ai klasifikohet në " R-2: Universitetet e Doktoraturës – Veprimtari e Lartë Kërkimore ".
Që nga vjeshta 2020, universiteti kishte 12,373 studentë, duke përfshirë 6,827 studentë universitarë dhe 5,546 pasuniversitarë, që përfaqësojnë trupin më të madh studentor në historinë e SMU. Që nga vjeshta 2019, fakulteti i tij mësimor është 1,151, me 754 me kohë të plotë.
Në vitin akademik 2020, universiteti dha mbi 3,827 diploma, duke përfshirë 315 doktoratura, 1,659 master dhe 1,853 diploma bachelor dhe ofron mbi 32 programe doktorature dhe mbi 120 programe master nga tetë shkolla: Shkolla e Biznesit Edwin L. Cox, Kolegji Dedman. Shkenca Humane dhe Shkenca, Shkolla e Drejtësisë Dedman, Shkolla e Inxhinierisë Bobby B. Lyle, Shkolla e Arteve Algur H. Meadows, Shkolla e Studimeve të diplomuara dhe të avancuara Moody, Shkolla e Teologjisë Perkins dhe Shkolla Annette Caldwell Simmons e Arsimi dhe Zhvillimi Njerëzor.
Historiku
Universiteti u themelua më 17 prill 1911, nga emërtimi jugor i Kishës Episkopale Metodiste . Në kohën e statutit, udhëheqësit e kishës panë nevojën për të krijuar një institucion metodist brenda një zone metropolitane. Fillimisht, ky institucion i ri synohej të krijohej në Fort Worth përmes një bashkimi midis Kolegjit Politeknik (tani Universiteti Teksas Wesleyan ) dhe Universitetit Jugperëndimor . Megjithatë, komisioni arsimor i kishës në vend të kësaj zgjodhi të krijojë një institucion të ri në Dallas për t'i shërbyer këtij qëllimi pas lobimit të gjerë nga Dhoma e Tregtisë së Dallasit. Robert Stewart Hyer, më parë president i Universitetit Southwestern, u emërua si presidenti i parë i universitetit të ri.
Përpjekja për të krijuar një universitet të ri në Dallas tërhoqi vëmendjen e Konferencës së Përgjithshme të Kishës Metodiste, e cila po kërkonte të krijonte një institucion të ri lidhës pas një vendimi të Gjykatës së Lartë të Tenesit të vitit 1914 që i hiqte autoritetin kishës në Universitetin Vanderbilt . Kisha vendosi të mbështesë krijimin e institucionit të ri duke rritur gjithashtu madhësinë e Universitetit Emory në një vend të ri në kontenë DeKalb, Gjeorgji . Në takimin e Konferencës së Përgjithshme të vitit 1914, Universiteti Metodist Jugor u caktua institucioni lidhës për të gjitha konferencat në perëndim të lumit Misisipi .
SMU e quajti ndërtesën e saj të parë Dallas Hall në shenjë mirënjohjeje për mbështetjen e drejtuesve të Dallasit dhe qytetarëve lokalë, të cilët kishin premtuar 300,000 dollarë për të siguruar vendndodhjen e universitetit. Mbetet simboli dhe pjesa qendrore e universitetit dhe frymëzoi "The Hilltop" si një pseudonim për shkollën. Është projektuar nga Shepley, Rutan dhe Coolidge pas Rotunda në Universitetin e Virxhinias . Dallas Hall hapi dyert e saj në 1915 dhe strehoi të gjithë universitetin së bashku me një bankë dhe një berber. Salla është e regjistruar në Regjistrin Kombëtar të Vendeve Historike .
Studimet ishin planifikuar të fillonin zyrtarisht në vitin 1913, por vonesat e ndërtimit në ndërtesën e parë të universitetit penguan fillimin e orëve deri në vitin 1915. Në ndërkohë, i vetmi departament akademik që funksiononte në SMU ishte kolegji mjekësor që kishte marrë nga Universiteti Jugperëndimor .
Si presidenti i parë i Universitetit Metodist të Jugut, Hyer zgjodhi të purpurt të Harvardit dhe blunë e Yale si ngjyrat e shkollës në mënyrë që të lidhte SMU me standardet e larta të universiteteve të Ivy League . Disa rrugë në Parkun Universitar dhe Parkun Highland ngjitur u emëruan sipas universiteteve të shquara.
Në vitin 1927, Kisha Metodiste e Bashkuar e Highland Park, e projektuar nga arkitektët Mark Lemmon dhe Roscoe DeWitt, u ngrit në kampus.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, SMU ishte një nga 131 kolegjet dhe universitetet në nivel kombëtar që morën pjesë në Programin e Trajnimit të Kolegjit të Marinës V-12, i cili u ofroi studentëve një rrugë drejt një komisioni të Marinës.
Në vitin 1987, shkeljet e përsëritura flagrante të rekrutimit të programit të futbollit universitar çuan në administrimin e dënimit me vdekje ndaj programit nga NCAA . Dënimi përfshinte anulimin e sezonit të futbollit 1987, pjesën më të madhe të sezonit 1988 dhe një ndalim dy-vjeçar nga Bowl Games dhe mbulimin televiziv sportiv.
Më 22 shkurt 2008, administratorët e universitetit udhëzuan njëzëri Presidentin R. Gerald Turner të hynte në një marrëveshje për të krijuar Qendrën Presidenciale të Xhorxh W. Bush në 23 hektarë në anën juglindore të kampusit. Qendra, e cila përfshin një bibliotekë presidenciale, muze, institut dhe zyrat e Fondacionit Xhorxh W. Bush, u dedikua më 25 prill 2013, në një ceremoni ku paraqitën të gjithë ish-presidentët e gjallë të SHBA-së Jimmy Carter, George HW Bush, Bill. Clinton, George W. Bush dhe presidenti i atëhershëm në detyrë i SHBA, Barack Obama .
Biblioteka dhe muzeu administrohen privatisht nga Administrata Kombëtare e Arkivave dhe Regjistrimeve, ndërsa universiteti ka përfaqësim në bordin e institutit të pavarur të politikave publike. Projekti mblodhi mbi 500 milionë dollarë për ndërtimin dhe dhurimin e qendrës presidenciale të Xhorxh W. Bush, e cila ka një qira 249-vjeçare nga SMU, me zgjerime, dhe funksionon krejtësisht e ndarë nga SMU.
Ndihma e universitetit tejkaloi 1 miliard dollarë për herë të parë në historinë e universitetit në 2005. Nëpërmjet "Fushatës së Shekullit të Dytë" nga 2008 deri në 2015, universiteti mblodhi 1.15 miliardë dollarë dhe festoi 100 vjetorin e themelimit të tij në 1911 dhe hapjen e 1915 përmes rinovimit të Bibliotekës Fondren, ndërtimit të pesë sallave të reja rezidenciale dhe projekteve të tjera të rivitalizimit të kampusit.
Ndarja nga Kisha
Në dritën e trazirave brenda Kishës Metodiste mbi ato që ajo i përshkroi si " dallime thelbësore " mbi politikat LGBTQ, universiteti vendosi të ndahej nga kontrolli i kishës.
Në nëntor 2019, bordi i SMU paraqiti në shtetin e Teksasit ndryshimet e neneve të inkorporimit që eliminuan të drejtat e Kishës Metodiste të Bashkuar siç renditen në nenet e 1996. Amendamenti e bëri të qartë se SMU mirëmbahet dhe kontrollohet vetëm nga Bordi i saj si autoriteti përfundimtar për universitetin dhe hoqi një deklaratë gjithëpërfshirëse se shkolla do të ishte "në pronësi, mirëmbajtje dhe kontrolluar nga Konferenca Juridiksionale Qendrore e Jugut". Brenda një muaji, Kisha ngriti një padi duke pretenduar se administratorët e besuar të SMU nuk kanë autoritet për të ndryshuar Nenet e Inkorporimit pa miratimin dhe autorizimin paraprak të SCJC. Në mars 2021, gjykatësi i qarkut Dallas vendosi në favor të Universitetit Metodist të Jugut në padi.
Organizimi
Organizimi institucional
Shkolla e Biznesit Cox
Kolegji Dedman i Shkencave Humane dhe Shkencave
Shkolla e Drejtësisë Dedman
Shkolla e Inxhinierisë Lyle
Shkolla e Arteve e Meadows
Shkolla Moody e Studimeve Pasuniversitare dhe të Avancuara
Shkolla e Teologjisë Perkins
Shkolla Simmons e Arsimit dhe Zhvillimit Njerëzor
Qendrat kërkimore dhe institutet
Qendra për Virtualizim AT&T : e vendosur brenda Shkollës së Inxhinierisë SMU Lyle.
Instituti Bridwell për Lirinë Ekonomike
Cary M. Maguire Qendra për Etikën dhe Përgjegjësinë Publike
Instituti Brierley për Angazhimin e Klientit : në SMU Cox
Instituti Darwin Deason për Sigurinë Kibernetike : i vendosur brenda Shkollës së Inxhinierisë SMU Lyle.
Shkolla e Diplomuar e Bankës Jugperëndimore : me bazë në Shkollën e Biznesit SMU Cox.
Qendra John Goodwin Tower për Politikat Publike dhe Çështjet Ndërkombëtare : Emërtuar pas John Tower (MA 1953), Senator i Shteteve të Bashkuara për Teksasin nga 1961 deri në 1985.
SMU Guildhall : Universiteti jep gjithashtu Masterin e Teknologjisë Interaktive (MIT) në Zhvillimin e Lojërave Dixhitale, si dhe Certifikatën Profesionale në Zhvillimin e Lojërave Dixhitale, me specializime në Art, Dizajn, Prodhim dhe Programim – i vetmi program i diplomuar në vend. për të ofruar të katër shtyllat e zhvillimit të lojërave dhe është renditur si Programi # 1 i Diplomuar për Dizajn të Lojërave në botë nga Princeton Review për dy vjet me radhë.
SMU DataArts: Qendra Kombëtare për Kërkimin e Arteve (NCAR) : bazuar në Shkollën e Biznesit SMU Cox.
Shkolla e Diplomuar e Bankës Jugperëndimore : me bazë në Shkollën e Biznesit SMU Cox.
William P. Clements Qendra për Studime Jugperëndimore
Bibliotekat
Qendra e Informacionit të Biznesit (BIC) – Biblioteka e shkollës së biznesit. Disa burime janë në dispozicion të publikut.
Biblioteka Bridwell – E emëruar nga filantropisti Joseph Sterling Bridwell nga Wichita Falls, Biblioteka Bridwell (e themeluar në vitin 1950) është një nga koleksionet kryesore të kërkimit teologjik në Shtetet e Bashkuara.
Bibliotekat e Universitetit Qendror - Bibliotekat e Universitetit Qendror janë njësitë administrative më të mëdha të bibliotekës SMU, me zotërime prej më shumë se 2.1 milion vëllime. Ai përfshin Qendrën e Bibliotekës Fondren, Bibliotekën e Arteve Jake dhe Nancy Hamon, Bibliotekën e Koleksioneve Speciale DeGolyer, Arkivin e SMU, Sallën e Leximit ISEM ( I instituti për Studimin e Earth dhe M an), Qendrën Norwick për Dixhitale Shërbimet dhe Qendra e Informacionit Fred Wendorf në SMU-in-Taos, New Mexico.
Koleksionet Dixhitale CUL – Koleksionet Dixhitale të Bibliotekave Qendrore të Universitetit i ofrojnë kujtdo në mbarë botën mundësinë për të hyrë në një shumëllojshmëri tekstesh, videosh dhe imazhesh. Këto koleksione janë pjesë e përpjekjeve të vazhdueshme të CUL për të dixhitalizuar dhe vënë në dispozicion koleksionet e veçanta unike të SMU në Web.
Biblioteka DeGolyer - Biblioteka DeGolyer është depoja kryesore në SMU për koleksione të veçanta në shkencat humane, historinë e biznesit dhe historinë e shkencës dhe teknologjisë. E përkushtuar ndaj rritjes së bursave dhe mësimdhënies në SMU, Biblioteka DeGolyer është e ngarkuar me mirëmbajtjen dhe ndërtimin e koleksioneve të saj të ndryshme "për studim, kërkim dhe kënaqësi". E themeluar në vitin 1957 nga dhuratat e gjeofizikanes Everette Lee DeGolyer, Biblioteka DeGolyer strehon një nga koleksionet më të forta në Shtetet e Bashkuara në Trans-Misissippi West, Teksas, vendet kufitare spanjolle, transportin me theks në hekurudhat dhe historinë e biznesit.
Qendra e Bibliotekave Fondren – Koleksioni më i madh i burimeve në kampus, Biblioteka Fondren strehon materiale në shkencat humane, shkencat sociale dhe biznesin, si dhe burimet e informacionit të qeverisë. Biblioteka Fondren gjithashtu strehon Bibliotekën e Shkencës dhe Inxhinierisë e cila përfshin koleksione në biologji, kimi, fizikë, shkencat e tokës, matematikë, statistika, shkenca kompjuterike dhe inxhinieri civile, mekanike dhe elektrike. Biblioteka ka koleksione veçanërisht të forta në shkencat e tokës, elektronikë, shkencën dhe teknologjinë e përgjithshme. Qendra Norwick për Koleksionet Dixhitale është gjithashtu e vendosur në Fondren. Biblioteka Fondren është e hapur 24 orë dhe është një vend i zakonshëm studimi për studentët. Studentët dihet se e quajnë Qendrën e Bibliotekës Fondren "Club Fondy" për shkak të natyrës sociale të bibliotekës. Biblioteka Fondren është gjithashtu shtëpia e një kafeneje Starbucks që u shërben fakultetit, stafit dhe studentëve.
Biblioteka e Hartave Edwin J Foscue – E vendosur në Qendrën e Bibliotekës Fondren, kjo është një nga koleksionet më të mëdha të hartave në jugperëndim.
Biblioteka Fort Burgwin – Biblioteka Fort Burgwin, e vendosur në kampusin SMU-in-Taos në New Mexico, përmban afërsisht 9,768 libra dhe koleksione të vogla revistash dhe hartash.
Biblioteka e Arteve Hamon - Biblioteka e Arteve Hamon mbështet programet universitare dhe pasuniversitare të Shkollës së Arteve të Meadows në disiplinat e artit, administrimit të arteve, kinemasë, kërcimit, muzikës dhe teatrit. Koleksionet qarkulluese dhe referuese të Bibliotekës përmbajnë më shumë se 180,000 artikuj që lidhen me artin pamor dhe atë skenik. Për më tepër, Biblioteka ka rreth 300 abonime në periodikët e artit dhe ofron akses në më shumë se 40 burime online që janë specifike për artin.
Qendra Norwick për Shërbimet Dixhitale – Qendra përfshin një qendër multimediale studentore dhe dhomë ekzaminimi dhe mbështet një gamë të plotë shërbimesh dixhitale, shërbime prodhimi dhe mbështetje teknologjike bashkëpunuese, duke përfshirë Koleksionet Dixhitale CUL.
Biblioteka Juridike Underwood – Më shumë se 640,000 vëllime të Bibliotekës Juridike të Underwood mbështesin udhëzimet dhe kërkimin e Shkollës së Drejtësisë Dedman dhe komunitetit të përgjithshëm të SMU. Koleksioni i Bibliotekës është veçanërisht i fortë në fushat e së drejtës ndërkombëtare, ligjit tregtar, letrave me vlerë, taksave, jurisprudencës, naftës dhe gazit dhe ligjit të ajrit dhe hapësirës .
Muzetë
Qendra Presidenciale George W. Bush – E vendosur në 23 hektarë në anën lindore të kampusit kryesor të SMU, qendra përfshin një bibliotekë presidenciale, muze, institut dhe zyrat e Fondacionit George W. Bush. Biblioteka dhe muzeu administrohen privatisht nga Administrata Kombëtare e Arkivave dhe Regjistrimeve, ndërsa universiteti ka përfaqësim në bordin e institutit të pavarur të politikave publike. Qendra shërben si një burim për studimin e presidencës së George W. Bush dhe përfshin një kopje të plotë të Zyrës Ovale të Shtëpisë së Bardhë, siç ishte gjatë presidencës së tij, së bashku me mbi 43,000 artefakte, pothuajse 70 milionë faqe materiale tekstuale., mbi 3.8 milionë fotografi, 80 terabajt të dhëna elektronike dhe 200 milionë mesazhe të dukshme emaili.
Muzeu Meadows – Koleksioni i Muzeut Meadows u mblodh nga themeluesi i tij, Algur H. Meadows. Ajo strehon disa koleksione duke përfshirë një koleksion të artit spanjoll nga shekulli i dhjetë deri në shekullin e 21-të. Muzeu mban ekspozita të ndryshme për periudha kohore çdo vit. Në vitin 2018 ajo mbajti ekspozitën "Dali: Poetika e të Voglave, 1929–1936", e ndjekur nga vepra artistike e Mariano Fortuny y Masal në ekspozitën "Fortuny: Friends and Followers". Kjo ekspozitë do të zgjasë nga data 19 shkurt deri më 6 qershor. Ai përfshin gjithashtu një koleksion skulpturash duke përfshirë vepra nga David Smith, Henry Moore dhe Claes Oldenburg, si dhe nga skulptorë bashkëkohorë si James Surls . Skulptura të rëndësishme figurative nga Rodin, Maillol dhe Giacometti janë gjithashtu të vendosura brenda muzeut. Ai është gjithashtu përgjegjës për koleksionin e artit të universitetit, duke përfshirë punën e disa artistëve të rëndësishëm rajonalë.
Galeria Pollock – Galeria Pollock ofron një shfaqje gjithnjë në ndryshim të veprave nga fakulteti dhe studentët e Shkollës së Arteve të Meadows, si dhe nga artistë të jashtëm. Ndodhet në Qendrën Studentore Hughes–Trigg.
Lidhjet e jashtme
SMU Athletics website
Referime
Koordinatat në Wikidata
Universitete në Shtetet e Bashkuara
Universiteti Metodist Jugor
|
338941
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Albani%20i%20Majncit
|
Albani i Majncit
|
Albani i Majncit (latinisht: Albanus; supozohet se vdiq në ose afër Mainzit ) ishte një prift katolik, misionar dhe martir në Perandorinë Romake të Vonë . Ai nderohet si Shën Albani i Majncit në Kishën Katolike, për të mos u ngatërruar me Shën Albanin e Verulamit .
Biografia
Asgjë nuk dihet me siguri për Albanin, për të cilin nuk ka burime bashkëkohore.
Ngatërrim me Albanin e Verulamit
Ka dëshmi se, në periudha të ndryshme të Mesjetës, ai ishte ngatërruar me britanikun Saint Alban, i cili vdiq në Verulamium (tani St Albans, Hertfordshire, Angli) rreth vitit 300; Burimet e mëvonshme pohojnë se të dy Albanët ishin vrarë me prerje koke, dhe të dy janë paraqitur gjithmonë me kokën në duar, dhe ditët e festës së tyre janë përkatësisht 21 qershor dhe 22 qershor. Hagiografi katolik anglez , Alban Butler, vuri re në 1759 se studiuesit e hershëm modernë Thomas More ( Ngatërrimi i përgjigjes së Tyndale, 1532) dhe Thierry Ruinart ( Historia persecutionis vandalicae, 1694) ende i barazonin ose i ngatërronin të dy Albanët, duke vënë në dukje se Rabanus (c.845) i dalloi ata. Është gjithashtu e mundur që disa elementë të jetës së Albanit të Mainzit të ngatërrohen me ato të Albanit/Albinit të Romës/Këlnit (i prenë kokën; festë: 22 qershor), Albanit të Silenenit (i prenë kokën), Albinusit të Angers (rreth 470–550); festa: 1 mars) dhe Albin i Vercellit (festa: 1 mars).
Martirologjia e Rabanusit
Burimi më i vjetër i mbijetuar thelbësor për Albanin e Mainzit është Martyrologium (rreth 845) i Rabanus Maurus, i cili kishte dy hyrje të veçanta për Mainzer Alban dhe anglisht Alban. Në lidhje me Albanin e Mainz-it, ai shkroi:
Passio sancti Albani i Gozwin
Burimi i dytë thelbësor është Passio sancti Albani, një agjiografi jo e plotë e shkruar në vitet 1060 ose 1070 nga mësuesi i shkollës Gozwin, i cili ankohej që shumë pak prova për Albanin kishin mbijetuar deri në ditët e tij. Rrëfimi i Gozvinit është shumë më i gjatë dhe shton shumë elementë që nuk gjenden në Martirologiumin e Rabanusit, duke përfshirë një prolog për Këshillin e Parë të Nikesë (325) i cili dënoi Arianizmin, i cili megjithatë vazhdoi derisa Honorius dhe Arkadius pasuan Theodosin (395). Në atë kohë, Albani përmendet si një nga katër dishepujt e Theonestit, të tjerët ishin Ursus, Tabraha dhe Tabratha. Këta pesë klerikë katolikë detyrohen të ikin nga Afrika e Veriut në Itali pasi u persekutuan nga Huneric, mbreti i egër arian i vandalëve (i cili historikisht sundoi 80 vjet më vonë në 477-484), duke udhëtuar për në Ambrose, peshkop i Milanos (r. 374–397; vdiq 80 vjet para se Huneriku të bëhej mbret). Ambrozi më i mençur i mëson Theonestiut dhe dishepujve të tij teologjinë e rafinuar dhe i dërgon ata të konvertojnë 'bishat ariane' në Gali dhe Gjermani. Ata kalojnë një qytet të quajtur Augusta primae Retiae, ku Ursus vritet nga arianët, dhe Albanit përfundimisht i pritet koka në Mainz nga arianët vendas, të cilëve u predikonte doktrinën katolike të Trinitetit . Legjenda përfundon duke treguar se Albani mbante kokën në duar deri në vendin ku donte të varrosej.
Heinz Thomas (1970) demonstroi se si u shkrua Passio me një qëllim politik: në shërbim të zotit të tij Siegfried I, kryepeshkop i Mainz-it, Gozwin e prezantoi kryepeshkopin e Mainz-it si primatin e të gjithë të krishterëve në Gjermani dhe Gali, dhe i përshtati jetët. të Albanit, Theonastusit, Bonifacit dhe klerikëve të tjerë të Mainzerit në mënyra për të vërtetuar këtë pikë. Passio sancti Albani u shkrua për të kundërshtuar pretendimin e kryepeshkopit të Trierit për primatin, dhe ishte i mbushur me legjenda dhe trillime për historinë e qytetit dhe dioqezës së Mainz - një pjesë e së cilës rrjedh nga ajo e Trierit - për të përmbushin këtë qëllim.
Përpjekjet për rindërtim
Rrëfimet e jetës së Albanit kundërshtojnë gjerësisht njëra-tjetrën në takime, gjeografi, personazhe dhe akte, ndërsa elementë të tjerë mbeten të paqartë; kjo ka bërë që studiuesit të krijojnë rikonstruksione dukshëm divergjente të Albanit.
Datimi
Nganjëherë supozohet se ai vdiq në ose afër Mainz rreth vitit 400 (Watkins 2015), por të tjerë pretendojnë se ai vdiq shumë më vonë, rreth vitit 483 (Hirschel 1855). Të tjerë ende bazohen në një vit të shekullit të 10-të të mësuesit të tij Theonistus, i cili pretendon se Alban u martirizua në Mainz përpara se Theonistus të martirizohej pranë Altinum më 30 tetor 380. Meqenëse vdekja e Ambrose (397) dhe mbretërimi i Huneric (r. 477–483) janë të njohura nga burime të tjera, kjo do të thotë se pretendimi i Gozwinit se Theonistus dhe dishepujt e tij vizituan Ambrose në Milano pasi u dëbuan nga Afrika nga Huneric nuk mund të të jetë historikisht e saktë. Mbretëria e vandalëve në Afrikë nuk u krijua deri në vitin 435 nga Gaiseric, i cili vdiq në 477, dhe Gozwin specifikon se ajo drejtohej nga Huneric Wandalorum Rex post Gezericum patrem ('Huneric, Mbreti i vandalëve pas babait të tij Gaiseric').
Gjeografia
Përveç Milanit dhe Mainzit, të gjitha vendet e tjera të përmendura nga burimet janë të kontestuara. Disa autorë janë përpjekur të nxjerrin nga emri personal i Albanit se ai ishte ose nga Shqipëria ose nga një qytet i quajtur 'Alba'. Disa shkrimtarë pohojnë se ishulli Namsia, i shkruar gjithashtu Nausia, duhet të barazohet me Naxosin në Detin Egje, ndërsa të tjerë thonë se nuk janë të sigurt për këtë identifikim, ose se nuk kanë idenë se ku të gjejeni sepse duket se nuk ka ekzistuar. As nuk është e qartë nëse kjo Namsia ishte vendlindja e Albanit, apo (pjesë) e dioqezës së Theonistus, ndërsa të tjerë e identifikojnë këtë të fundit si peshkop të Filipit, një qytet 450 kilometra në veri të Naxos. Shumë shkrimtarë dyshojnë ose hedhin poshtë plotësisht pohimin e Gozwin-it se Alban dhe Theonistus kishin qenë aktivë në Afrikën e Veriut në kohën e mbretit vandal Huneric mbi baza kronologjike dhe faktin që Rabanus nuk e përmend këtë episod. Së fundi, qyteti i Augusta ose Augusta primae Retiae, në të cilin thuhet se u vra Ursus, është interpretuar si Augusta Treverorum (Trieri modern, afër Mainz), Augusta Vindelicorum ( Augsburg modern në Bavari ) ose Augusta Praetoria Salassorum ( Aosta moderne. në Italinë veriperëndimore). Mark Welser, një studiues nga Augsburgu, argumentoi në 1594 se Augusta (primae Retiae) duhej të ishte Augsburg, ndërsa Henricus Canisius nga Nijmegen u përgjigj në ribotimin e tij të vitit 1614 të Passio sancti Albani se disa autorë të tjerë kishin argumente në favor të Aost.
Përgjithësim
Daniel Papebroch (1722) arriti në përfundimin se Albani ishte vrarë nga arianët 'heretikë' më 21 qershor 404, kur Aureus ishte peshkopi i Mainz-it. Alban Butler (1759) vuri në dukje se Papebroch dhe Jean Mabillon pretendonin se Alban ishte një peshkop afrikan i cili, për shkak të besimit të tij katolik, u dëbua nga Mbretëria Vandale nga monarku Arian Huneric, pas së cilës ai u vendos në Mainz, ku u kap nga Hunët dhe u ekzekutuan për shkak të besimit të tij. Megjithatë, Butler favorizoi pikëpamjen e Ruinart (1694) dhe Georgi (1745) se Albani nuk ishte nga Afrika.
Sipas Schaab (1844), Albani erdhi në Mainz rreth vitit 404 për të kthyer arianët në katolicizëm, por ata ia prenë kokën në Gartenfeld.
Hirschel (1855) pretendoi se si Albani ashtu edhe peshkopi Theonistus u dëbuan nga Afrika nga mbreti arian vandalik Huneric, dhe se Mainz nuk kishte peshkop kur ata arritën të prozelitonin ndaj Arianëve vendas, të cilët vazhduan të dëbonin Theonistus dhe t'i prisnin kokën Albanit në Gartenfeld rreth vitit 483.
Stadler (1858) vuri në dukje se shkatërrimi hunnik i Mainzit (gjatë të cilit gjoja u vra peshkopi Aureus) ndodhi në vitin 451 (pak para betejës së rrafshnaltave të Katalonjës ), jo në 404 siç pretenduan disa autorë, duke hedhur poshtë pohimin se Albani u vra. nga Hunët.
Një afat kohor i Mainz-it i ndërtuar nga Franz Falk (kapelan në Worms) për Nassauische Annalen (1873) tregon vrasjen e peshkopit Aureus gjatë pushtimit hunnik të Mainzit më 16 qershor 403, vrasjen e Albanit nga hunët më 21 qershor 406, dhe Kalimi i Rhine (nga Alanët dhe Gepidët) më 31 dhjetor 406, bazuar në Martyrologium të Rabanus, Passio të Gozwin, kronikën e Prosper of Aquitaine dhe Epistola ad Ageruchiam të Jeronimit . Falk shpjegoi 'persekutimin Arian' të përmendur nga Gozwin dhe Sigehart si kuptim që Hunët ishin arianë dhe persekutimi i tyre ishte 'si politik ashtu edhe fetar'.
Smith & Wace (1877) shkruan: "Albanus of Mentz, martirizuar në Mentz askush nuk e di se kur, sipas Baedës nën Dioklecianin gjithashtu, sipas Sigebert (në Chron. ), i cili thotë se ishte dëbuar nga Filipi me Theonistus peshkopin e tij, në 425, dhe duke respektuar të cilin Rabanus Maurus shkon aq larg jashtë vendit sa e quan [Alban] një peshkop afrikan që fluturonte nga Hunneric. . ."
Häuptli (2003) argumentoi se kulti i Albanit u lidh me kultin e Theonistus, i cili mund të ketë qenë peshkop i Filipit, por që ishte ngatërruar me Thaumastus, një peshkop i Mainzit i shekullit të 5-të.
Pelizaeus (2012) pohoi se Mainz u pushtua nga Vandalët, Suebi dhe Burgundianët në vitin 406, gjatë së cilës Albani u vra.
Në rindërtimin e Watkins (2015), Albani ishte një prift grek nga ishulli Naxos, i cili u internua nga arianët në Mainz, ku u bë misionar; Arianitët vendas e vranë rreth 400.
Trashëgimia
Një kishë dhe manastir u ndërtuan në Mainz në vitin 804 për të nderuar Albanin. Një hartë e Fuldës nga viti 786 duket se ka përmendur tashmë një kishëz në Mainz kushtuar Albanit. Ajo u bë qendra e Abacisë së Shën Albanit, një manastir i madh benediktin, i cili u rinovua nga Karli i Madh rreth vitit 805. Manastiri u shkatërrua në 1557 dhe nuk u rinovua kurrë.
Albert II, Konti i Namurit themeloi kishën kolegjiale të Shën Albanit në Namur në 1047. Kur Dioqeza e Namurit u krijua në 1559, ajo u zgjerua si Katedralja e Shën Aubin, e cila pretendon se zotëron relike të Albanit të Mainzit. Ai nderohej zakonisht në Wallonia, por mezi në Flanders dhe Holandë. Albani ishte një shembull i rrallë i një shenjtori që thirrej për fatkeqësi në përgjithësi dhe jo për një fushë specifike problemesh me të cilat po merreshin katolikët.
Si Albani i Mainzit ashtu edhe Albani i Verulamiumit paraqiten në art si duke mbajtur kokën midis duarve, pasi u është prerë koka.
Shih edhe
Shën Albani
Lidhjet e jashtme
Shën Alban i Mainzit
Referime
Shenjtorë gjermanë
|
338946
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Haki%20Rugova
|
Haki Rugova
|
Haki Rugova (23. shkurt 1957, Burim, RSF Jugosllavi, tani Kosovë - 9 Mars 2022, Vjenë, Austri) ishte një politikan kosovar. Ai ishte kryetar i qytetit të Burimit nga viti 2010 deri në vitin 2021. Ka qenë deputet i LDK- së.
Biografia
Haki Rugova është rritur në Istog. Aty kreu shkollën fillore dhe të mesme. Ka studiuar për teknologji në Universitetin e Prishtinës . Në vitin 1989, kur u themelua LDK-ja, ai iu bashkua partisë. Nga viti 2007 deri në vitin 2010 ka qenë nënkryetar i komunës në vendlindjen e tij në Istog. Në vitin 2010 u bë kryetar i qytetit.
Në vitin 2021 ai u zëvendësua si kryetar komune nga politikani kosovar Ilir Ferati ( LDK ).
në datën 9 Më 10 mars 2022, Rugova vdiq nga komplikimet nga kanceri i gjirit në Klinikën Donaustadt .
Haki Rugova ishte i martuar dhe baba i tre fëmijëve. Përveç gjuhës amtare shqipe, ai flet edhe anglisht dhe serbo-kroatisht .
Shih edhe
Komuna e Burimit
Lidhje të jashtme
https://kk.rks-gov.net/istog/Municipality/President.aspx
Referime
Vdekje 2022
Lindje 1957
Kryetarë të Burimit
Politikanë kosovarë
Absolventët e Universitetit të Prishtinës
|
338960
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Donnie%20Brasco%20%28film%29
|
Donnie Brasco (film)
|
Donnie Brasco është një film dramatik krimi amerikan i vitit 1997 me regji nga Mike Newell dhe me Al Pacino dhe Johnny Depp. Michael Madsen, Bruno Kirby, James Russo, dhe Anne Heche u shfaqën në role dytësore. Filmi, i shkruar nga Paul Attanasio, bazohet në librin jofiktiv të vitit 1988 Donnie Brasco: My Undercover Life in the Mafia nga Joseph D. Pistone dhe Richard Woodley.
Filmi bazohet lirshëm në historinë e vërtetë të Pistone (Depp), një agjent i fshehtë i FBI-së, i cili depërtoi në familjen e krimit Bonanno në New York City gjatë viteve 1970, nën emrin Donnie Brasco, një hajdut bizhuteri nga Vero Beach, Florida. Brasco manovron rrugën e tij drejt besimit të një vrasësi të moshuar mafioz, Lefty Ruggiero (Pacino), i cili garanton për të. Ndërsa Donnie futet më thellë në mafia, ai kupton se jo vetëm që po kalon kufirin midis agjentit federal dhe kriminelit, por gjithashtu po e çon mikun e tij Lefty në një vdekje pothuajse të sigurt.
Donnie Brasco u shfaq premierë në Century City më 24 shkurt 1997 dhe u publikua më 28 shkurt 1997 nga TriStar Pictures. Filmi ishte një sukses në arkë, duke fituar 124.9 milionë dollarë kundrejt buxhetit të tij prej 35 milionë dollarësh dhe mori vlerësime pozitive nga kritikët. Filmi u nominua për një Academy Award për Skenarin më të Mirë të Përshtatur.
Përmbajtja
Në vitin 1978 në New York City, Lefty Ruggiero, një zbatues i moshuar në familjen e krimit Bonanno, takon Joseph D. Pistone, një agjent i ri i fshehtë i FBI-së, i cili paraqitet si hajduti i bizhuterive "Donnie Brasco". Donnie këmbëngul se një diamant që Lefty ka blerë nga një pronar klubi striptizi është i rremë; kur të dy përballen me pronarin, Donnie e rrah atë dhe i merr makinën si shlyerje. Lefty i mëson Donit rregullat e mafies dhe e prezanton atë me anëtarët e ekuipazhit të tij, duke përfshirë Sonny Black, Nicky, Paulie dhe udhëheqësin e ekuipazhit rival, Sonny Red. Pasi shefi i familjes vritet, Sonny Black promovohet për të udhëhequr ekuipazhin; Lefty nuk e pranon vendimin, duke besuar se vitet e shërbimit e bëjnë atë më të merituar. Ndërsa ekuipazhi kryen një seri goditjesh dhe rrëmbimesh të suksesshme në qytet, Pistone shfrytëzon pozicionin e tij si bashkëpunëtor i Lefty për të mbledhur informacione për FBI-në nëpërmjet regjistrimeve të përgjimeve. Ai gjithashtu krijon një lidhje të vërtetë me Lefty, i cili po lufton me çështjet familjare dhe një jetë të borxhit.
Pistone i kërkohet nga mbikëqyrësi i tij i FBI-së që të përfshijë agjentin e fshehtë të FBI-së me bazë në Miami, Richie Gazzo në operacionin Donnie Brasco. Ai e bind Leftin të takohet me Richie dhe të ngrejë një raketë të paligjshme kumari në një tavernë të mbyllur prej kohësh që ai zotëron. Lefty shpreson t'i lërë përshtypje bosit lokal të mafias, Santo Trafficante Jr., duke organizuar një festë në jaht dhe duke e bindur atë të mbështesë biznesin e tij të ri. Sonny Black mëson për planin e Lefty dhe ndërmjetëson duke u kënaqur me Trafficante dhe duke e marrë zyrtarisht Donnie nën krahun e tij. Lefty beson se Donnie e ka tradhtuar atë dhe i ndërpret lidhjet me të derisa djali i Leftit pothuajse vdes nga një mbidozë dhe Donnie është i vetmi që vjen për ta ngushëlluar. Martesa e Pistone me gruan e tij Maggie vazhdon të përkeqësohet për shkak të mungesave të gjata gjatë kohës së fshehtë, duke e lënë atë vetëm të kujdeset për tre vajzat e tyre. Sjellja e Pistone bëhet gjithnjë e më shumë si ajo e kriminelit që ai pretendon të jetë, madje duke goditur Maggie kur ajo i flet atij.
Në ditën e hapjes, klubi i Sonny Black bastiset nga oficerët e policisë të korruptuar të Miami në listën e pagave të Trafficante si një favor për Sonny Red. Duke dyshuar për një organizim, Sonny Black dhe ekuipazhi i tij kthehen në Nju Jork dhe vrasin Sonny Red dhe dy mafiozët e tjerë në një pritë. Lefty vret Nicky më pas për gënjeshtra për një marrëveshje droge dhe sepse Sonny Black dyshonte se ai kishte vjedhur ekuipazhin në Florida. Donnie është sjellë për të ndihmuar në pastrimin dhe asgjësimin e trupave. Sonny Black bëhet bosi i ri dhe urdhëron Donnie të vrasë djalin e Sonny Red, Bruno, në mënyrë që Donnie të bëhet zyrtarisht një anëtar i familjes së tyre. Ndërsa Lefty dhe Donnie ngrenë kunjat e fshehura të Brunos, Donnie përpiqet t'i ofrojë Leftit para për t'u larguar nga mafia, por Lefty fillon të vërë në dyshim besnikërinë e tij me armë. Para se të mund të vrasin Brunon, FBI i arreston të dy (për të mbrojtur mbulesën e Donnie) dhe përfundon hetimin.
Agjentët e FBI-së vizitojnë strehën e Sonny Black dhe zbulojnë identitetin e vërtetë të Donnie para ekuipazhit. Kur Lefty thirret në një takim me ekuipazhin e tij, ai vendos gjërat e tij me vlerë që gruaja e tij t'i gjejë përpara se të largohet, duke e ditur se ai do të vritet pasi ka lënë një agjent të FBI-së të depërtojë në familjen Bonanno. Në një ceremoni të vogël private, Pistone merr një medalje dhe një çek shpërblimi për shërbimin e tij, dhe Maggie i kërkon të kthehet në shtëpi më pas.
Kartat e titullit të fundit thonë se provat e mbledhura nga Pistone në operacionin Donnie Brasco çuan në mbi 200 aktakuza dhe mbi 100 dënime. Pistone jeton me gruan e tij nën një emër të supozuar në një vend të panjohur, me një kontratë të hapur 500,000 dollarë në kokë.
Luajnë
Referime
Filma 1997
Filma dramë krimi 1997
Filma dramatikë biografikë amerikanë
Filma dramë krimi amerikanë
Familja e krimit Bonanno
Filma anglisht të viteve 1990
Filma me regji nga Mike Newell
Filma të shënuar nga Patrick Doyle
Filma me skenar nga Paul Attanasio
Filma rreth mafies amerikane
Filma kriminalë të bazuar në ngjarje aktuale
Filma të Mandalay Pictures
Filma të TriStar Pictures
|
338961
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mytaher%20Haskuka
|
Mytaher Haskuka
|
Mytaher Haskuka (12 tetor 1973 në Prizren, RSF Jugosllavi ) është politikan shqiptar i Kosovës ( LVV ) dhe që nga viti 2017 kryetar i Komunës së Prizrenit .
Biografia
Mytaher Maskuka ka lindur në Prizren në vitin 1973. Atje ndoqi mësimet në Shkollën e Mesme Gjon Buzuku, të cilën e mbaroi në vitin 1992 me fokus shkencën dhe matematikën. Më pas ai studioi psikologji në Universitetin Boğaziçi dhe mori një diplomë master në vitin 2001. Nga viti 2005 ai ndoqi gjithashtu Universitetin Ludwig-Maximilians në Mynih, ku mori doktoraturën në psikologji dhe shkenca politike në vitin 2009. Ai ligjëron në Universitetin e Prishtinës që nga viti 2003.
Gjatë Luftës së Kosovës, ai u përfshi në një kamp refugjatësh në qytetin turk Kirklareli, ku ofroi kujdes psikologjik për shumë fëmijë refugjatë shqiptarë kosovarë. Pas Luftës së Kosovës ka punuar për UNDP- në në Kosovë. Përveç shqipes amtare, ai flet rrjedhshëm edhe anglisht, turqisht dhe serbo-kroatisht .
Shih edhe
Komuna e Prizrenit
Referime
Lindje 1973
Njerëz nga Prizreni
Kryetarë të Prizrenit
Profesorë të Universitetit të Prishtinës
Politikanë kosovarë
|
338962
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ai%20%C3%8Bsht%C3%AB%20Gjith%C3%A7ka
|
Ai Është Gjithçka
|
Ai Është Gjithçka (titulli origjinal, në anglisht: He's All That)është një film komedi romantike për adoleshentët amerikan i vitit 2021 me regji nga Mark Waters, nga një skenar i R. Lee Fleming Jr. Filmi është një ribërje e ndërruar gjinore e filmit të vitit 1999 Ajo Është Gjithçka, i cili ishte një adaptim modern i George Bernard Shfaqja e Shaw në 1913 Pygmalion dhe filmi i George Cukor i vitit 1964 Zonja ime e bukur. Në të luajnë Addison Rae, Tanner Buchanan, Madison Pettis dhe Peyton Meyer, si dhe Rachael Leigh Cook dhe Matthew Lillard, të cilët luajtën në Ajo Është Gjithçka, duke u shfaqur në role të ndryshme.
Bisedimet për një ribërje të Ajo Është Gjithçka filluan në shtator 2020, me Waters për regjinë, Fleming Jr. do të rikthehet si skenarist i filmit dhe Rae do të luajë. Fotografia kryesore filloi në dhjetor 2020 në Los Anxheles, Kaliforni.
Ai Është Gjithçka pati premierën botërore në NeueHouse në Hollivud, Kaliforni më 25 gusht 2021, përpara se të debutonte në Netflix më 27 gusht 2021. Filmi mori vlerësime përgjithësisht negative.
Përmbledhja
Paxhet Sojër është një influencuese e TikTok në vitin e fundit të shkollës së mesme, e cila jeton me nënën e saj të divorcuar, një infermiere lokale. Ajo pretendon se jeton në një apartament të pasur në mënyrë që të fshehë kushtet e saj reale të jetesës nga ndjekësit dhe sponsorët e saj.
Një ditë, Paxhet zbulon se i dashuri i saj, influencuesi dhe artisti aspirues i hip hopit, Xhoden Van Dranen, e la atë për një kërcimtare rezervë. Ajo e gjen veten të poshtëruar kur një transmetim i drejtpërdrejtë i shpërthimit të saj rezulton në humbjen e ndjekësve dhe marrëveshjeve të sponsorizimit.
Për të shpenguar veten, Paxhet pranon një bast për ta kthyer djalin më pak të njohur të shkollës, Kameron Kueller, një student fotografie antisocial, në mbret të maturës. Pavarësisht indiferencës ndaj saj, Paxhet vazhdon me bastin. Ajo merr informacion për të nga motra e tij më e vogël, Brin, dhe për t'u afruar më shumë, fillon të marrë me të mësimet e kalërimit.
Me kalimin e kohës, ndërsa mban fjalën e saj për bast, Paxhet fillon të lidhet më shumë me Kameron dhe zbulon se ai dhe motra e tij më e vogël humbën nënën e tyre vite më parë në një aksident avioni dhe se ata jetojnë me gjyshen e tyre ndërsa babai i tyre banon në Suedi. Paxhet rregullon pamjen dhe veshjen e Kameronit dhe përpiqet të zgjerojë ndërveprimet e tij sociale në festën e mikeshës së saj Kuin, ku e shpëton atë nga vuajtja e poshtërimit kur Xhordan shfaqet me vajzën me të cilën e tradhtoi.
Në festën e ditëlindjes së shoqes të Paxhet, Alden, me temë Great Gatsby, Kameron grindet me Xhordanin kur përpiqet të bëjë seks me Brinin. Kamera e nënës së tij është shkatërruar gjatë procesit, duke bërë që ai të largohet nga festa i tërbuar, pavarësisht përpjekjeve të Paxhet për ta ngushëlluar. Asaj i vjen keq që vazhdoi me bastin, por nuk tërhiqet prej tij.
Të nesërmen, Alden kundërshton Paxhet, duke zbuluar komplotin e saj për t'u bërë mbretëreshë e maturës së bashku me Xhodanin dhe ngjyrat e saj të vërteta. Ajo është gjithashtu përgjegjëse për transmetimin e qëllimshëm të drejtpërdrejtë të shpërthimit të Paxhetit. Kjo e fundit fillon të bie në dashuri me Kameron, por ajo ka frikë të shprehë ndjenjat e saj pasi e puth atë. Kur Brin zbulon se Paxhet e puthi Kameron, ajo e këshillon atë që t'i kërkojë asaj të për të ardhur me të në maturë.
Në një përpjekje për të siguruar humbjen e Paxhetit, Alden ia ekspozon Kameronit bastin që bëri me Paxhetin, i cili tani beson se ajo tregoi interes vetëm për shkak të bastit. Në ditën e maturës, nëna e Paxhetit e inkurajon që të vazhdojë të shkojë, duke i thënë që të jetë vetvetja dhe jo ndikuesi social.
Kameron refuzon të shkojë në maturë, por Brin, duke kuptuar se vëllai i saj i madh ka buzëqeshur për herë të parë që nga vdekja e nënës së tyre dhe Paxhet erdhi në jetën e tij, e bind atë të shkojë. Ai nuk shfaqet dhe Paxheti refuzon rolin e saj si Mbretëresha e Maturës. Më pas ajo gjen Kameronin jashtë shkollës mbi një kalë dhe e puth pasi i kërkoi falje.
Pas maturës, Paxhet fiton ndjekës të fansave të saj dhe e çon ndikimin e saj në rrjetet sociale në një drejtim të ri, duke udhëtuar në destinacione të ndryshme anembanë botës së bashku me Kameron, tani i dashuri i saj i përkushtuar.
Kasti
Addison Rae si Paxhet Sojër, një ndikuese e mediave sociale që po fsheh faktin se është e varfër nga shkolla e saj e mesme e pasur
Tanner Buchanan si Kameron Kueller, një rebel antisocial që i pëlqen të bëjë fotografi
Madison Pettis në rolin e Alden Pirs, shoqja e ngushtë e Paxhetit, e pasur dhe e vetëdijshëme për statusin social, rivale e mëvonshëme
Peyton Meyer si Xhordan Van Dranen, ish i dashuri i Paxhet i cili është një artist hip-hop dhe gjithashtu një ndikues në mediat sociale
Rachael Leigh Cook si Ana Sojër, nëna e Paxhet që punon si infermiere. Cook kthehet nga Ajo Është Gjithçka, në një rol të ndryshëm, duke luajtur fillimisht Lejni Bogs.
Matthew Lillard si drejtor Bosh, drejtor i shkollës. Lillard kthehet nga Ajo Është Gjithçka, në një rol të ndryshëm, duke luajtur fillimisht Brok Hudson.
Isabella Crovetti si Brin Kueller, motra më e vogël e Kameron që kërkon popullaritet
Myra Molloy në rolin e Kuin, shoqja tjetër më e ngushtë e Paxhetit, e cila e mbështet më shumë se Alden. Ajo dhe Nisha shkojnë së bashku në maturë.
Annie Jacob si Nisha, shoqja e ngushtë dhe e vetme e Kameron
Kourtney Kardashian si Xhesika Majëlls Torres, që sponsorizon Paxhet në mediat sociale
Vanessa Dubasso në rolin e Aniston, një kërcimtare me të cilën përfshihet Xhordan
Heather Ann Gottlieb si Selest, një rebele që përçmon përvojën e shkollës së mesme edhe më shumë se Kameron
Romel De Silva si Sebastian Uo, një student që shkëlqen në shkencë
Andrew Matarazzo si miku i Xhordan, Logan
Dominic Goodman në rolin e shokut të Xhordan, Trak
Jill Basey si gjyshja, Kameron dhe gjyshja e Brin që i ka marrë për të jetuar me të
Evan Fields si DJ Xhemal, DJ i maturës
Produksioni
Në shtator 2020, një ribërje e ndërruar gjinore e Ajo Është Gjithçka u njoftua nga Miramax me titull Ai Është Gjithçka, me Mark Waters si regjisor, skenaristin origjinal R. Lee Fleming Jr. për shkrimin dhe Addison Rae në rolin kryesor. Tanner Buchanan gjithashtu kishte marrë pjesë, së bashku me Myra Molloy, Madison Pettis, Peyton Meyer, Isabella Crovetti dhe Annie Jacob.
Në dhjetor 2020, Rachael Leigh Cook iu bashkua kastit për të portretizuar nënën e personazhit të Rae. U konfirmua se personazhi i Cook nuk ka lidhje me karakterin e saj origjinal. Andrew Matarazzo, Vanessa Dubasso, Brian Torres, Romel De Silva, Dominic Goodman, Ryan Hollis dhe Tiffany Simon gjithashtu iu bashkuan produksionit.
Xhirimet u zhvilluan në Union Station, Los Angeles, në dhjetor 2020. Qyteti u kritikua për vendimin e tij për të mbyllur një vend testimi për COVID-19 për të akomoduar kineastët. Vendimi u anulua dhe vendi i testimit mundi të vazhdonte punën gjatë xhirimeve. Në gusht 2021, kënga "Kiss Me/Më Puth" u mbulua nga Cyn për kolonën zanore të filmit.
Kolona zanore
Lista e këngëve të paraqitura në 'Ai Është Gjithçka'
Publikimi
Ai Është Gjithçka pati premierën botërore në NeueHouse në Hollivud, Kaliforni më 25 gusht 2021, përpara se të publikohej më 27 gusht 2021, nga Netflix. Sipas Netflix, ishte filmi numër një në shërbimin e tyre atë javë.
Linqe te jashtme
Ai Është Gjithçka në Netflix
Referime
Filma 2021
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
338966
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Rossmann%20%28kompani%29
|
Rossmann (kompani)
|
Dirk Rossmann GmbH, i njohur zakonisht si Rossmann apo Rossmann&Lala, është një nga zinxhirët më të mëdhenj të barnave në Evropë me rreth 56,200 punonjës dhe më shumë se 4000 dyqane. Në vitin 2019, Rossmann kishte më shumë se 10 miliardë euro qarkullim në Gjermani, Poloni, Hungari, Çeki, Turqi, Shqipëri, Kosovë, Izrael dhe Spanjë.
Kompania u themelua në vitin 1972 nga Dirk Rossmann me selinë e saj në Burgwedel afër Hanoverit në Gjermani. Familja Rossmann zotëron 60% të kompanisë. AS Watson Group me bazë në Hong Kong zotëron 40%, e cila u mor nga Kruidvat holandeze në 2004.
Gama e produkteve përfshin deri në 21,700 artikuj dhe mund të ndryshojë në varësi të madhësisë së dyqanit dhe vendndodhjes. Përveç mallrave të farmacive me fokus në lëkurë, flokë, trup, fëmijë dhe shëndet, Rossmann ofron gjithashtu artikuj promovues ("Bota e Ideve"), ushqim për kafshët shtëpiake, shërbim fotografik dhe një gamë të gjerë ushqimesh dhe verërash natyrale. Ekziston gjithashtu një gamë parfumesh me rreth 200 marka komerciale. Rossmann ka 29 marka private me 4600 produkte (që nga viti 2019). Në 1997, u prezantuan markat e para të veta Babydream, Facelle, Sunozon dhe Winston. Markat më të njohura të Rossmann janë Isana (kujdesi për lëkurën, flokët dhe trupin), Alterra (kozmetikë natyrale), domol (detergjentë për pastrim dhe larjen e rrobave) alouette (pemë letre etj).
Logoja e kompanisë përbëhet nga një emër i kuq dhe simboli i një centauri të integruar në shkronjën O: një krijesë mitike e bërë nga kali dhe njeriu nga mitologjia greke, që simbolikisht qëndron për "Rossmann" (anglisht: "Horse man", shqip: "Njeri kali"). Markat e vetë kompanisë kanë një simbol të vogël centauri sipër emrit.
Që nga viti 2018, Rossmann ka publikuar një raport të qëndrueshmërisë për zhvillimin e aktiviteteve të korporatave për mbrojtjen e klimës.
Në vitin 2021, shitjet u rritën me 8.1 për qind në 11.1 miliardë euro. Ka gjithsej 4,361 degë Rossmann, 2,231 prej të cilave janë në Gjermani. Numri aktual i degëve të huaja është: Poloni (1580), Hungari (më shumë se 230), Çeki (më shumë se 150), Turqi (më shumë se 120), Shqipëri (15), Kosovë (6) dhe Spanjë (5).
Dyqane
Barnatore ka një sipërfaqe mesatare të shitjes mbi 570 m². Degët me më shumë se 1300 m² u hapën në qytetet e Berlinit dhe Leipzig. Dega më e madhe e Gjermanisë dhe e Evropës me 1385 m² ndodhet në Georgstraße 10 në Hanover.
Referime
|
338972
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Bosnja%20dhe%20Hercegovina%20Osmane
|
Bosnja dhe Hercegovina Osmane
|
Epoka e sundimit të Perandorisë Osmane në Bosnje (së pari si sanxhak, më pas si ejalet) dhe Hercegovinë (edhe si sanxhak, pastaj ejalet) zgjati nga 1463/1482 deri në 1878 de facto, dhe deri në vitin 1908 de jure.
Pushtimi osman
Pushtimi osman i Bosnjës dhe Hercegovinës filloi në vitin 1384, dhe më pas pushtimi osman u zgjerua në të ashtuquajturën Bosansko Krajište. Mbretëria e Bosnjës ra përfundimisht në vitin 1463. Hercegovina ra në duart e turqve më 1482. U desh edhe një shekull që pjesët perëndimore të Bosnjës së sotme t'i nënshtroheshin sulmeve osmane. Bosnja vazhdoi ligjërisht nën shtëpinë mbretërore të Berislaviqit dhe ra përfundimisht më 1527 me rënien e kryeqytetit të saj Jajce. Po atë vit u krijua administrata e parë pushtuese.
Sundimi osman
Turqit kishin pushtuar Sllavoninë dhe pjesën më të madhe të Hungarisë deri në vitin 1541. Në shekullin e ardhshëm, pjesa më e madhe e provincës boshnjake nuk ishte një vend kufitar dhe u zhvillua në paqe relative. Ai administrohej nga ejaleti osman i Bosnjës dhe Hercegovinës.
Megjithatë, kur Perandoria humbi luftën e viteve 1683–1697 me Austrinë dhe ia dorëzoi Sllavoninë dhe Hungarinë Austrisë në Traktatin e Karlowitz, kufijtë veriorë dhe perëndimorë të Bosnjës u bënë kufiri midis perandorive austriake dhe osmane.
Në vitin 1716, Austria pushtoi Bosnjën veriore dhe Serbinë veriore, por kjo zgjati vetëm deri në vitin 1739 kur ato iu dorëzuan Perandorisë Osmane me Traktatin e Beogradit. Kufijtë e vendosur atëherë qëndruan në vend edhe për një shekull e gjysmë, megjithëse luftërat kufitare vazhduan.
Luftërat midis osmanëve dhe Austrisë dhe Venedikut e varfëruan Bosnjën dhe inkurajuan migrimin dhe zhvendosjen e mëtejshme; Refugjatët myslimanë nga Hungaria dhe Sllavonia u zhvendosën në Bosnje, duke u asimiluar në popullsinë vendase boshnjake, ndërsa shumë të krishterë ortodoksë lindorë, kryesisht nga Kosova, por edhe ata nga Serbia dhe Bosnja, u zhvendosën përtej kufirit boshnjak në Sllavoni dhe në kufirin ushtarak me ftesë të perandorit austriak.
Sipas një tregimi mysliman osman të Luftës Austro-Ruso-Turke (1735-39) të përkthyer në anglisht nga C. Fraser, gratë muslimane boshnjake luftuan në betejë që kur "fituan guximin e heronjve" kundër gjermanëve austriakë në rrethimin e Kalasë Osterwitch-atyk (Östroviç-i âtık). Gratë dhe burrat myslimanë boshnjakë ishin në mesin e viktimave gjatë Betejës së Osterwitchatyk. Gratë muslimane boshnjake luftuan në mbrojtjen e kalasë së Būzin (Büzin). Gratë dhe burrat u rezistuan austriakëve në kalanë e Çetinit. Gratë e boshnjakëve konsideroheshin si militariste sipas të dhënave joosmane të luftës midis osmanëve dhe austriakët dhe ato luajtën një rol në suksesin e Bosnjës në betejën kundër sulmuesve austriakë. Yeni Pazar, Izvornik, Östroviç-i âtık, Çetin, Būzin, Gradişka dhe Banaluka u goditën nga austriakët. Një tregim francez përshkruan trimërinë në betejë të grave muslimane boshnjake që luftuan në luftë.
Sulltanët osmanë u përpoqën të zbatonin reforma të ndryshme ekonomike dhe ushtarake në fillim të shekullit të 19-të për të adresuar çështjet e rënda të shkaktuara kryesisht nga luftërat kufitare. Reformat, megjithatë, zakonisht u ndeshën me rezistencë nga kapiteneritë ushtarake të Bosnjës.
Më e famshmja nga këto kryengritje ishte ajo e viteve 1831–1832, e kryesuar nga kapiteni Husein Gradashçeviq (Zmaj od Bosne, Dragoi Boshnjak), i cili ngriti një rebelim në shkallë të gjerë në krahinë, të cilit iu bashkuan mijëra ushtarë boshnjakë vendas. Pavarësisht se fituan disa fitore të dukshme, rebelët përfundimisht u mundën në një betejë afër Sarajevës më 1832. Mosmarrëveshjet e brendshme kontribuan në dështimin e rebelimit, sepse Gradashçeviq nuk mbështetej nga pjesa më e madhe e fisnikërisë Hercegovina. Rebelimi u shua në vitin 1850, por Perandoria vazhdoi të bjerë.
Sundimi osman zgjati për më shumë se katërqind vjet, deri në vitin 1878, megjithëse nominalisht Bosnje-Hercegovina mbeti territor osman (pa sundim aktual efektiv) deri në vitin 1908 kur u bë zyrtarisht pjesë e Austro-Hungarisë.
Referime
Shtete dhe territore të themeluara më 1463
Shtete dhe territore të shpërbëra më 1878
Perandoria Osmane
|
338980
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Filmi%20dokumentar%20shqiptar
|
Filmi dokumentar shqiptar
|
Filmi Dokumentar shqiptar është gjini e kinematografisë e cila në formë kronikash, reportazhesh paraqitjesh studimore etj., pasqyron ngjarje aktuale e historike, si dhe dukuri të shoqërisë e të natyrës përmes figurave reale të njerëzve, mjediseve, sendeve e dokumenteve. Kinematografia shqiptare e nisi jetën pas Çlirimit me kronikat e para për aksionet e rinisë, dhe për ngjarjet e jetës së re që po ndërtohej. Filmi i parë kronikal u xhirua më 1947 «Komandanti viziton Shqipërinë e Mesme dhe të Juguts (operator Hamdi Ferhati). Më pas u xhiruan «Hekurudha Tiranë-Durrës më 1949», «1 Maji», kronikat e festave dhe përvjetorëve të çlirimit, F.D. «Letër nga fshati», «Dritë mbi Shqipërinë», «Buka», «Ringjallja» etj. Dhanë ndihmesë në këtë etapë të parë S.Musha, E.Keko, A.Fortuzi, etj. Në përgjithësi mbizotëruan reportazhet dhe karakteri tregimtar. U xhiruan edhe kinoditarë për inaugurime fabrikash, uzinash etj. Nëpërmjet F.D. u çell rruga edhe për krijimin e filmit artistik shqiptar.
Në etapën e mëpastajme (vitet 60), krahas rritjes së numrit të dokumentarëve, zgjerohet tematika. Krahas filmave për bujqësinë, industrinë, punën në kantieret e ndërtimit, filmave për Luftën ANÇ u xhiruan filma si «Heshtja që flet», «Gjirokastra», «Qytetet ilire», «Bistrica», «Kur vjen Nëntori», «Rruga jote shok» etj., dhe fillojnë edhe xhirimet e para të filmit me ngjyra. Brezit të parë të dokumentaristëve u shtohen krijues të tjerë si M.Qamo, etj. U përgatitën filma shkencorë popullorë, sportivë, kinopoemat e para etj., duke shtuar kështu zhanret e kësaj gjinie që krijonte tashmë traditën e saj.
Në vitet 70-80 F.D. shqiptar ka arritur një gjuhë filmike më të sintetizuar, më të figurshme, më dinamike e të përpunuar artistikisht. Çdo vit realizoben 40 F.D. e kronikalë. Krahas temës politike, trajtohen etydi, filmi poetik, lirik etj. Janë bërë të njohur filmat: «Katër këngë për Partinës, «Asdreni», «Onufri», «Vatër dije, vatër lirie», «Lumja ti, moj Shqipëri® etj., shumiea me ngjyra. Vepra me rëndësi të viteve të fundit janë filmat biografikë e historikë «Enver Hoxha tungjatjeta», «Kujtime nga Gjirokastra», «Shoku i mirë Gogo», «Nëpër ditaret e luftësx etj. F.I3. janë nderuar me çmime në festivalet kombëtare, si: «Katër këngë për Partinë», «Asdreni», «Lumja ti, moj Shqipëri», «Koha e Partisë» etj.
Filma dokumentarë shqiptarë
Filma dokumentarë
|
338981
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Joost%20Aanen
|
Joost Aanen
|
Joost Jurriaan Aanen (lindur, 19 maj 1991 në Hoornaar, Holandë) është një sipërmarrës holandez, anëtar i parlamentit holandez, bashkëthemelues dhe CEO i Eventix, një shërbim i biletave të ngjarjeve të bazuara në ueb.
Jeta e hershme dhe edukimi
Joost Aanen ka lindur më 19 maj 1991 në Hoornaar, Holandë.
Në vitin 2009, Aanen filloi të studionte për Dizajn Industrial në Universitetin e Teknologjisë Eindhoven dhe më pas fitoi një diplomë bachelor atje. Ai ishte president i Klubit të Biznesit të Universitetit të Eindhoven dhe ishte themelues i një sërë startupesh.
Ai vazhdoi shkollimin e tij në 2012 duke studiuar Dizajn Ndërveprim në Universitetin e Teknologjisë në Sydney dhe mori një diplomë master në Menaxhimin e Inovacionit nga fakulteti i Inxhinierisë Industriale në Universitetin e Teknologjisë Eindhoven në 2013. Aanen mori një grant nga Stichting SIDN për tezën e tij mbi gjurmët e gishtave të shfletuesit.
Karriera
Në vitin 2011, gjatë vitit të fundit të arsimit të tij bachelor, Aanen bashkëthemeloi Rijschoolregister.nl. Kjo sipërmarrje tërhoqi vëmendjen dhe u përfshi në veprime ligjore kundër Ministrisë së Infrastrukturës dhe Mjedisi.
Në vitin 2015, ai themeloi Eventix, një platformë që lejon shitjen e biletave për ngjarje online dhe offline. Zyra e parë ishte në kampusin e Universitetit të Teknologjisë Eindhoven.
Në vitin 2017, Aanen u zhvendos në Amsterdam dhe themeloi zyrën e kompanisë në Amsterdam. Kompania tërhoqi vëmendjen në tregun holandez dhe zgjeroi operacionet e saj ndërkombëtarisht. Që nga viti 2023, ajo ka zyra në Eindhoven dhe Amsterdam, me ekipe shtesë në Turqi, Gjermani, Angli, Irlandë, Francë dhe Spanjë. Kompania gjithashtu ka shitur bileta për ngjarje në çdo kontinent. Që nga viti 2015, Aanen ka shërbyer si CEO i Eventix.
Referime
Lindje 1991
|
338984
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi%20fonetik%20i%20gjuh%C3%ABs%20shqipe
|
Sistemi fonetik i gjuhës shqipe
|
Sistemi fonetik i gjuhës shqipe
Gjuha shqipe ka:
36 tinguj themelorë ose fonema: 7 zanore dhe 29 bashkëtingëllore. Zanoret janë: a, e, ë, i, o, u, y; bashkëtingëlloret janë:
b, c, ç, d, dh, f, g, gj,h, j,k, 1,11, m, n, nj, p, q, r, rr, s, sh, t, th, v, x, xh, z, zh. I. Zanoret klasifikohen në bazë të lëvizjeve të gjuhës dhe të pjesëmarrjes ose të mospjesëmarrjes së buzëve. Sipas lëvizjes horizontale, d.m.th. sipas vendit të ngritjes së gjuhës drejt qiellzës zanoret e shqipes ndahen në: a) të përparme: i, y, e; b) të mesme: ë, a; c) të prapme: u, o. Sipas lëvizjes vertikale, d.m.th. sipas shkallës së ngritjes së gjuhës drejt qiellzës ndahen në: a) të hapura. a; b) gjysmë të hapura: e, ë, c: c) të mbyllura: i, u, y. Sipas pjesëmarrjes osemospjesëmarrjes së buzëve zanoret ndahen në: a) të buzorëzuara: y, u, o; b) të pabuzorëzuara: i, e, a, ë, Këto tipare shfrytëzohen edhe për kundërvënien e fonemave.
Gjuha shqipe
|
338985
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi%20gramatikor%20i%20gjuh%C3%ABs%20shqipe
|
Sistemi gramatikor i gjuhës shqipe
|
Sistemi gramatikor i gjuhës shqipe
Gjuha e sotme shqipe ka një strukturë gramatikore sintetiko-analitike. Këtu bien në sy, krahas tipareve të përbashkëta me strukturat gramatikore të gjuhëve simotra indoevropiane, sidomos të gjuhëve ballkanike, edhe disa tipare të veçanta, që janë pasojë e evolucionit historik të shqipes.
Në strukturën morfologjike të gjuhës shqipe bien në sy: 1) lakimi me dy trajta, — e pashquar dhe e shquar, tek emri; 2) prania e dy klasave rabiemrash, të nyjshëm e të panyjshëm (i mirë-besnik), dukuri kjo që nuk ka shoqe në asnjë gjuhë tjetër indoevropiane; 3) krijimi i kundërvënies trajta të plota-trajta të shkurtra tek përemrat vetorë (mua-më, ty-të etj); 4) prania e një sistemi të pasur kundërvëniesh të karakterit modal (mënyrat dëftore, habitore, lidhore, urdhërore, dëshirore dhe kushtore) 5) prania e një sistemi kundërvëniesh të karakterit kohor, sidomos tek mënyra dëftore (koha e tashme, e pakryer, e kryer e thjeshtë, e kryer, më se e kryer, e ardhme etj); 6) prania e një numri formash të pashtjellura analitike (duke bërë, pa bërë për të bërë, me të bërë etj).
Sistemi eptimor i gjuhës shqipe realizohet kryesisht me anë mjetesh sintetike, siç janë mbaresat dhe disa prapashtesa temëformuese, si dhe me anë naërrimesh morfonologjike, që luajnë rol gramatikor herë të drejtpërdrejtë (p.sh. dal-del), herë plotësues ‘(khs. dal-dol-a, del-dil-ni). Ai realizohet edhe me anë mjetesh analitike, siç janë «nyja e përparme» e rasës gjinore, pjesëzat të, do të, për të, duke, pa etj. në sistemin foljor (khs. të punoj, do të punoj, për të punuar, duke punuar, pa punuar etj.), si edhe foljet ndihmëse kam e jam (khs. kam larë, jam larë, kam për të larë etj).
Në strukturën sintaksore të gjuhës shqipe bien në sy: 1) tipat e fjalive të thjeshta (dëftore, pyetëse, nxitëse, thirrmore, dëshirore) e të përbëra, — të bashkërenditura e të nënrenditura; 2) togfjalëshat dhe gjymtyrët e fjalisë, ku spikatin veçoritë sintaksore të gjuhës shqipe; mjetet sintaksore: formale-gramatikore (numër relativisht i lartë i formave të fjalës; emri, sidomos në trajtë të shquar, ka mëvetësi të kufizuar gjatë funksionimit si gjymtyrë fjalie); leksiko-gramatikore (parafjalët: shqipja ka parafjalë që sundojnë edhe rasën emërore; lidhëzat; pjesëzat); 4) rendi relativisht i lirë i fjalëve, ku bie në sy sidomos paravendosja e përcaktorëve të vetëmjaftueshëm (ky djalë, disa djem, cili djalë? etj.) dhe prapavendosja e përcaktorëve të pavetëmjaftueshëm (djalë i mirë, djali ynë etj). Rendi i gjymtyrëve luan rol të kufizuar vetëm kur ndeshen në fjali forma homonime (emërore dhe kallëzore e pashquar njëjës, emërore e kallëzore e pashquar dhe e shquar shumës); 5) përdorimijo i dendur i ndërtimeve pësore, ku bie në sy edhe mosshprehja e vepruesit, sidomos të atij frymor; 6) shenjimi te folja i kundrinës së zhdrejtë me anë të trajtës së shkurtër në rasën dhanore; edhe kundrina e drejtë shenjohet te folja me anë të trajtës së shkurtër në rasën kallëzore, veç rasteve kur kjo është shprehur me emër të pashquar, me disa përemra dhe me emër të shquar që bart theksin logjik.
Gjuha shqipe
|
338986
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Agon%20Hamza
|
Agon Hamza
|
Agon Hamza (lindur më 1984) është filozof dhe teoricien politik nga Kosova .
Vështrim
Duke qenë nën ndikimin e Slavoj Žižek dhe pikëpamjeve të tij për idealizmin gjerman, Marksin dhe traditën marksiste në përgjithësi; vepra e tij zhvillon më tej konceptet hegeliano-marksiste të shtetit, fesë dhe politikës . Ai është autor i Althusser dhe Pasolini: Filozofia, Marksizmi dhe Filmi (2016). dhe bashkëautor i Leximi i Marksit (2018) me Slavoj Žižek dhe Frank Ruda dhe Nga Miti te Simptoma: Rasti i Kosovës (2013) me Slavoj Žižek .
Ai është themeluesi dhe kryeredaktori i revistës ndërkombëtare të mendimit politik dhe filozofisë Crisis and Critique .
Hamza është profesor asistent i filozofisë politike në Institutin e Shkencave Sociale dhe Humane, në Shkup, Maqedonia e Veriut . Ai ka shërbyer si këshilltar politik i Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti . Ai mori doktoraturën. në vitin 2017 nga Qendra Kërkimore e Akademisë Sllovene të Shkencave dhe Arteve (ZRC SAZU), nën mbikëqyrjen e Jelica Šumič mbi veprën e filozofit marksist francez Louis Althusser . Ai është bashkëpunëtor i rregullt në një gazetë të përditshme në Kosovë, si dhe në Sallonin Filozofik në një artikull mujor, "The R-Files" (shkurt për "The Review Files"), me Frank Ruda. Ai ka shkruar për Al-Jazeera, Los Angeles Review of Books (LARB).
Publikimet
Repeating Žižek. Durham: Duke University Press. 2015
Slavoj Žižek and Dialectical Materialism. Basingstoke, Palgrave Macmillan. 2016 (with Frank Ruda)
Althusser and Theology: Religion, Politics and Philosophy. Leiden, Brill, 2016
Althusser and Pasolini: Philosophy, Marxism, and Film. Basingstoke, Palgrave Macmillan. 2016/2018
Reading Marx. (with Slavoj Žižek and Frank Ruda) London, Polity Press, 2018.
Reading Hegel. (with Slavoj Žižek and Frank Ruda) London, Polity Press, 2021.
Referime
Shkrimtarë kosovarë
Njerëz që jetojnë
Lindje 1984
Filozofë kosovarë
|
338987
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Audio%20dixhitale
|
Audio dixhitale
|
Audio dixhitale është një paraqitje e tingullit të regjistruar ose të konvertuar në formë dixhitale. Në audio dixhitale, vala zanore e sinjalit audio zakonisht kodohet si mostra numerike në një sekuencë të vazhdueshme. Për shembull, në audio CD, mostrat merren 44,100 herë në sekondë, secila me një thellësi mostre 16-bit. Audio dixhitale është gjithashtu emri për të gjithë teknologjinë e regjistrimit dhe riprodhimit të zërit duke përdorur sinjale audio që janë koduar në formë dixhitale. Pas përparimeve të rëndësishme në teknologjinë audio dixhitale gjatë viteve 1970 dhe 1980, ajo gradualisht zëvendësoi teknologjinë audio analoge në shumë fusha të inxhinierisë audio, prodhimit të regjistrimeve dhe telekomunikacionit në vitet 1990 dhe 2000.
Në një sistem audio dixhital, një sinjal elektrik analog që përfaqëson tingullin konvertohet me një konvertues analog në dixhital (ADC) në një sinjal dixhital, zakonisht duke përdorur modulimin e kodit të pulsit (PCM). Ky sinjal dixhital më pas mund të regjistrohet, modifikohet, modifikohet dhe kopjohet duke përdorur kompjuterë, makineri për luajtje audio dhe mjete të tjera dixhitale. Për riprodhimin, një konvertues dixhital në analog (DAC) kryen procesin e kundërt, duke e kthyer një sinjal dixhital përsëri në një sinjal analog, i cili më pas dërgohet përmes një amplifikuesi të fuqisë audio dhe në fund në një altoparlant.
Sistemet audio dixhitale mund të përfshijnë komponentë të kompresimit, ruajtjes, përpunimit dhe transmetimit. Konvertimi në një format dixhital lejon manipulim, ruajtje, transmetim dhe rikthim të përshtatshëm të një sinjali audio. Ndryshe nga audio analoge, në të cilën bërja e kopjeve të një regjistrimi rezulton në humbje gjenerimi dhe degradim të cilësisë së sinjalit, audio dixhitale lejon që të bëhen një numër i pafund kopjesh pa asnjë degradim të cilësisë së sinjalit.
Shiko edhe
MP3
Referime
Audio
Audio dixhitale
|
338990
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi%20metrik
|
Sistemi metrik
|
Sistemi metrik është një sistem matjeje që pasoi sistemin e dhjetorizuar të bazuar në metër, i cili ishte futur në Francë në vitet 1790. Zhvillimi historik i këtyre sistemeve arriti kulmin me përcaktimin e Sistemit Ndërkombëtar të Njësive (SI) në mesin e shekullit të 20-të, nën mbikëqyrjen e një organi standard ndërkombëtar. Adoptimi i sistemit metrik njihet si matje.
Evolucioni historik i sistemeve metrike ka rezultuar në njohjen e disa parimeve. Përzgjidhet një grup dimensionesh të pavarura të natyrës, në terma të të cilave mund të shprehen të gjitha madhësitë natyrore, të quajtura madhësi bazë. Për secilin nga këto dimensione, një sasi përfaqësuese përcaktohet si njësi bazë matëse. Përkufizimi i njësive bazë është realizuar gjithnjë e më shumë në terma të fenomeneve themelore natyrore, në preferencë ndaj kopjeve të artefakteve fizike. Një njësi që rrjedh nga njësitë bazë përdoret për të shprehur sasitë e dimensioneve që mund të nxirren nga dimensionet bazë të sistemit - p.sh., metri katror është njësia e prejardhur për sipërfaqen, e cila rrjedh nga gjatësia. Këto njësi të prejardhura janë koherente, që do të thotë se ato përfshijnë vetëm produkte të fuqive të njësive bazë, pa ndonjë faktor tjetër. Për çdo sasi të caktuar, njësia e së cilës ka një emër dhe simbol, përcaktohet një grup i zgjeruar njësish më të vogla dhe më të mëdha që lidhen me faktorët e fuqisë dhjetë. Njësia e kohës duhet të jetë e dyta; njësia e gjatësisë duhet të jetë ose metri ose një shumëfish dhjetor i saj; dhe njësia e masës duhet të jetë grami ose një shumëfish dhjetor i tij.
Sistemet metrike kanë evoluar që nga vitet 1790, ndërsa shkenca dhe teknologjia kanë evoluar, duke siguruar një sistem të vetëm matës universal. Para dhe përveç SI, sistemet metrike përfshijnë: sistemin e njësive MKS dhe sistemet MKSA, të cilat janë pararendësit e drejtpërdrejtë të SI; sistemi centimetër-gram-sekondë (CGS) dhe nëntipet e tij, sistemi elektrostatik CGS (cgs-esu), sistemi elektromagnetik CGS (cgs-emu) dhe përzierja e tyre ende popullore, sistemi Gaussian; sistemi metër-ton-sekondë (MTS); dhe sistemet metrike gravitacionale, të cilat mund të bazohen ose në metër ose në centimetër, dhe ose në gramë, forcë gram, kilogram ose kilogram forcë.
SI është miratuar si sistemi zyrtar i peshave dhe masave nga pothuajse të gjitha kombet në botë.
Shiko edhe
Sistemi SI
Referime
Sistemi metrik
Sistemi Ndërkombëtar i Njësive
Shpikje franceze
|
338993
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Leksiku%20i%20gjuh%C3%ABs%20shqipe
|
Leksiku i gjuhës shqipe
|
Leksiku i gjuhës shqipe
Tërësia e fjalëve të gjuhës shqipe, që në fillimet e saj e deri në ditët tona. Shtresohet sipas disa kritereve: Pjesën thelbësore të tij e përbën shtresa vetjake e shqipes, e cila përfshin, veç fjalëve rrënjë të trashëguara nga gjuha indoevropiane” (si at, bir, diell, dimër, motër, natë, i butë, i vogël, mirë, bëj, çel, ha, kamj jam, etj.), edhe gjithë ato fjalë që janë formuar brendapërbrenda gjuhës sonë gjatë shekujve. Huazimet e kalket nuk ia kanë ndërruar mëvetësinë L. të Gj.Sh. Fjalët e huazuara, që shqipja i ka marrë në periudha të ndryshme për shkaqe historike, gjeografike e kulturore, i ka përvetësuar duke ia nënshtruar sistemit të vet fonetik, gramatikor, leksikor e fjalëformues. Të tilla janë huazimet nga greqishtja e vjetër, nga latinishtja, nga sllavishtja, nga turqishtja etj., huazimet nga gjuhët neolatine etj. Një pjesë e huazimeve janë ndërkombëtare.
Në L. e Gj.Sh. pjesën kryesore e përbëjnë fjalët që njihen e përdoren nga të gjithë folësit e shqipes, por në të hyjnë edhe fjalët me përdorim të kufizuar, si fjalët krahinore (p.sh. gacë, keçe, kumbullore, micë, qeramidhe etj.), fjalët e vjetruara (p.sh. bravare, kryepldk, shishane, vërgji etj.), fjalët profesionale etj. Leksiku në përgjithësi është pjesa më e lëvizshme e gjuhës, sepse u përgjigjet më drejtpërdrejt ndryshimeve të jetës politike, shoqërore, ekonomike e kulturore të popullit, ndryshimeve në shoqëri e në natyrë. Si fjalët në tërësi, ashtu edhe kuptimet e vlerat e tjera stilistike, emocionale etj., janë në lëvizje të pandërprerë. Fjalë e kuptime kohë pas kohe dalin nga përdorimi, të tjera, më të shumta, lindin e pasuçojnë leksikun e gjuhës sonë. Leksiku i gjuhës së sotme letrare shqipe është shumë i pasur e zgjerohet pa pushim me /jalë e kuptime të reja. Ai mbështetet gjerësTsht te gjuha popullore. Pronë e tij bëhet çdo fjalë e çdo kuptim me vlerë, pavarësisht nga krahina ku ka lindur ose nga ai që e ka krijuar. Krahas fjalëve popullore, një ndihmesë të madhe për pasurimin e leksikut të gjuhës sonë letrare përbëjnë edhe krijimet e shkrimtarëve, të gazetarëve, të veprimtarëve politikë e shoqërorë, të njerëzve të kulturës etj. Në ditët tona bëhet një punë e gjerë dhe e organizuar për pastrimin e leksikut të gjuhës së sotme letrare shqipe nga lënda e huaj e panevojshme dhe për pasurimin e tij me fjalë popullore e me krijime të reja. Për njohjen e tij pas Çlirimit janë bërë mbi 300 ekspedita sipas një plani perspektiv. Ekspedita janë organizuar edhe te shqiptarët në Kosovë, si dhe te arbëreshët e Italisë. Vitet e fundit është shpallur aksion kombëtar mbledhja e fjalëve dhe e shprehjeve popullore. Kartoteka e Leksikut të shqipes, ku ruhet gjithë visari leksikor i mbledhur nga goja e popullit dhe nga vjelja e botimeve, ka sot mbi 3 milionë skeda. Në_ L. e Gj.Sh. si një pjesë e veçantë hyn edhe frazeologjia e gjuhës shqipe (shih). Me studimin e leksikut merret leksikologjia (shih). Ai pasqyrohet në fjalorë të tipave të ndryshëm.
Burimet
Gjuha shqipe
|
338995
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Koha%20e%20kalimit%20nga%20ilirishtja%20n%C3%AB%20shqipen%20e%20lasht%C3%AB%20%28Arb%C3%ABrishten%29
|
Koha e kalimit nga ilirishtja në shqipen e lashtë (Arbërishten)
|
Koha e kalimit nga ilirishtja në shqipen e lashtë (Arbërishten)
Përfshirja e trevave të banuara nga stërgjyshërit e shqiptarëve në Perandorinë Bizantine më 395 solli si pasojë, ndër të tjera, edhe dobësimin e shkallëshkallshëm të ndikimit perëndimor (romak). Për më tepër, duke qenë në periferi të Perandorisë Bizantine, edhe pushteti qendror i Bizantit mbi këto treva erdhi duke u dobësuar dalëngadalë. Këto rrethana bënë të mundur që popullsitë vendëse të këtyre trevave t’i shtonin e t’i forconin kontaktet dhe marrëdhëniet e drejtpërdrejta midis tyre. Si rrjedhim, jo vetëm që u ndërpre procesi i romanizimit të mëtejshëm të atyre popullsive, por u zhvillua edhe një rrymë konvergjence, e cila çoi në riafrimin dhe konsolidimin e të folmeve të tyre. Kështu, u zhvillua më tej, ndër të tjera, edhe prirja për ndryshime me karakter të përgjithshëm dhe dialektor, që kishte nisur të shfaqej qysh në periudhën e fundit të lashtësisë në të folmet e stërgjyshërve të shqiptarëve. Është fjala për ndryshime të tilla, që hapën rrugën për kalimin e shkallëshkallshëm nga parashqipja a ilirishtja jugore në një gjuhë cilësisht të re, që po e quajmë shqipja e lashtë a arbërishtja. Ky kalim, pas gjithë gjasash, është kryer gjatë shek. IV-VI të e. sonë, kur ishin përfunduar disa dukuri me karakter të përgjithshëm apo dialektor, që janë karakteristike për gjuhën shqipe dhe dialektet e saj. Ndër këto dukuri me karakter mbarëshqiptar mund të përmenden shfaqja e zanores /y/ dhe e zanores /ë/ të patheksuar, krijimi i kundërvënies lakim i pashquar ~ lakim i shquar me shfaqjen e nyjës së prapme shquese etj. Po gjatë asaj periudhe në dialektin jugor është shfaqur zanorja /ë-/ e theksuar para një bashkëtingëlloreje hundore (khs. nanë ~ nënë, banj ~ bënj etj.), si edhe rotacizmi, d.m.th. ndërrimi /-n-/ > /-r-/ në pozicion ndërzanor (khs. venë ~ verë, danë ~ darë etj.). Që të dyja këto dukuri janë shfaqur qysh para dyndjeve sllave, d.m.th. para shek. VII e kjo dëshmon se në kohën e ardhjes së sllavëve në këto anë ata gjetën aty një popullsi, që fliste një gjuhë të ndarë në dy dialekte kryesore.
Por pyetjes se që kur flitej kjo gjuhë në këto treva, i janë dhënë përgjigje të ndryshme. Disa dijetarë kanë shprehur mendimin se stërgjyshërit e shqiptarëve janë vendosur në brigjet lindore të Adriatikut dhe të Jonit, duke u shpërngulur, pa u vënë re, nga vise më lindore të Ballkanit pak para apo pas ardhjes së sllavëve në Ballkan. Por shumica e studiuesve nuk janë pajtuar me këtë mendim dhe kanë parashtruar një varg argumentesh, që në vija të përgjithshme u vunë në dukje te Gjuha e ilirëve. Mjafton të përmendet këtu fakti që në gjuhën shqipe kanë mbijetuar edhe huazime nga greqishtja e vjetër, si mokën/mokër, lakën/lakër etj.; këto huazime e kanë burimin në dialektin dorik, që flitej në Greqinë Veriperëndimore si edhe në kolonitë greke të Adriatikut. Në gjuhën shqipe ka edhe huazime shumë të hershme nga latinishtja, gjë që dëshmon për pushtimin shumë të hershëm romak të trevave të banuara nga stërgjyshërit e shqiptarëve. Prania e huazimeve nga greqishtja e vjetër dhe nga latinishtja e hershme dëshmon qartë se stërgjyshërit e shqiptarëve qysh në lashtësi kanë qenë fqinjët e grekëve të vjetër dhe nga të nënshtruarit më të hershëm të Perandorisë Romake në Ballkan.
Rrethanat e reja që u krijuan pas ndarjes së Perandorisë Romake në dy pjesë, sollën si pasojë edhe ndryshime të rëndësishme në emërtimin e popullsive të Ilirisë Jugore si midis tyre, ashtu edhe nga të huajt. Kështu, nisi të përgjithësohej dalëngadalë midis popullsive autoktone emri Arbën/Arbër dhe fjalët e prejardhura (i) arbën-esh/arbër-esh dhe arbën-isht/arbër-isht, për të emërtuar përkatësisht vendbanimin, banorin dhe gjuhën e tyre të përbashkët. Mbi këtë bazë edhe të huajt nisën të përdornin emërtimet Arbania/Albania, arban-ensis/albanen-sis (latinët), Arvan-on, arvan-it-is (grekët), Raban < Arban dhe Arë-banas (sllavët), kurse turqit më vonë, nën ndikimin e greqishtes, përdorën trajtat arnaut dhe Arnautlluk.
Të gjitha këto emërtime e kanë burimin tek emri i popullsisë ilire të Alban-ëve, a më saktë të Arban-ëve, që në dokumentet e shkruara dëshmohet për herë të parë në shek. II të erës së re, kur Ptolemeu i Aleksandrisë në veprën e tij Geografia, libri III, 12, shkruan: “Në tokën e albanëve (Albanoi), Albanopolis”. Popullsia ilire e albanëve a arbanëve banonte në një trevë në lindje të Durrësit. Por pas Ptolemeut emri Arban a Alban në burime të shkruara del vetëm në shek. XI, kur përmendet nga Mihal Ataliati (1040) dhe Ana Komnena (1081), për të emërtuar treva të Shqipërisë së Mesme (shih Acta et Diplomata Res Albaniae mediae aetatis illustrantia, I). Madje, në këtë vepër, (I, faqe III) pohohet: “Në burimet bizantine të shek. XI Alvanon/Arvanon shenjon krahinat malore, që gjenden ndërmjet Shkodrës, Durrësit, Ohrit dhe Prizrenit…”. Kuptohet vetiu që një shtrirje e tillë e këtij emri gjeografik duhet të jetë më e hershme se shek. XI.
Pra, emri Arban a Alban, i shqiptuar nga banorët vendës Arbën(ë) me theksin mbi rrokjen nistore, në përputhje me rregullsitë e theksimit të emrave shumërrokësh në shqipen e lashtë, ashtu si Durrës < Dyrrhachion, Ishëm < Isamnus etj., duhet të jetë shtrirë qysh mjaft kohë para shek. XI në viset në veri edhe në jug të trevës së banuar në lashtësi nga popullsia ilire e Arbanëve a Albanëve. Për këtë dëshmojnë, ndër të tjera: 1. K. Jireçeku pohon se trevat e Shqipërisë së sotme në kohë të mesme sllavët i kanë quajtur Raban < Arban a Arëban-as dhe gjuhën përkatëse rabënë-ski. Të kihet parasysh edhe një dokument i shek. XIII, ku bëhet fjalë për një ndodhi në një fshat afër Raguzës dhe ku një dëshmitar pohon: “Dëgjova një zë që thërriste në mal në gjuhën albanesca.” 2. Në dialektin jugor emri Arbën(ë) del në trajtën Arbër(ë) me shndërrimin e /-n-/-së ndërzanore në /-r-/, ashtu si te Vlonë ~ Vlorë, venë ~ verë etj. Dhe në përgjithësi është pranuar që ky ndërrim fonetik (rotacizmi) nuk i ka prekur huazimet sllave të shqipes, pra, është vërtetuar para depërtimit të sllavizmave në shqipe. 3. Në dokumentet e gjuhëve fqinje të shekujve të parë të mijëvjeçarit të dytë të erës sonë shqiptarët, pa dallim krahine, përmenden me trajta fjalësh, që lidhen me emrin e lashtë Arban a Alban (shih këtu më sipër).
Shtrirja dhe përgjithësimi i hershëm i emrit Arbën/Arbër në trevat e ndryshme, ku flitej arbënisht/arbërisht, dëshmon për një vetëdijshmëri të atyre që flisnin këtë gjuhë, se i përkisnin një etnosi të vetëm. Siç pohon A. Buda, “Kjo ishte një dukuri që nuk kishte të bënte me pushtime, por me krijimin e një bashkësie ekonomiko-shoqërore dhe kulturore të përbërë nga trevat historike të shqiptarëve. Fakti se me emrin e njëjtë etnik Arbën shqiptarët emërtohen në mënyrë të njëjtë si nga burimet mesjetare të hershme greko-bizantine (shek. XI e këndej), nga burimet perëndimore të së njëjtës periudhë, si edhe nga ato serbe e bullgare (shek. XII-XIII), pavarësisht nëse ishte fjala për trevat më jugore apo më veriore e lindore shqiptare, tregon tashmë për konsolidimin e tipareve të kësaj bashkësie etnike në etapën e saj më të lartë, si “kombësi”, proces i pasqyruar pikërisht në këtë emërtim të përbashkët”.
Faktorët që do të kenë ndikuar në përhapjen dhe përgjithësimin e emrit Arbën/Arbër dhe të fjalëve të prejardhura (i) arbënesh/arbëresh dhe arbënisht/arbërisht në veri dhe në jug të viseve ku banonte fisi ilir i Arbanëve, mbeten të paqartë. Ndër këta faktorë mund të kenë qenë ndoshta edhe pozicioni gjeografik i atij fisi dhe marrëdhëniet e tij me banorët e trevave të tjera, ku popullsia flisnin të njëjtën gjuhë. Por fjalët Arbën/Arbër, i arbënesh/i arbëresh dhe arbënisht/arbërisht gjatë shekujve të fundit kanë dalë jashtë përdorimit në Shqipëri dhe kanë mbetur në përdorim pothuaj vetëm tek arbëreshët e Italisë dhe në një numër të kufizuar fshatrash të krahinave të Vlorës e të Kurveleshit. Edhe arbëreshët e Greqisë gjatë shekullit të fundit po quhen arvanit-as, sipas greqishtes arvanit-is, që e ka burimin tek Arban (me shndërrimin e rregullt /-b-/ > /-v-/ të greqishtes). Gjithsesi, tek autorët e vjetër veriorë të shek. XVI-XVII, fjalët Arbën dhe i arbënesh/e arbënesh-e ndeshen rregullisht dhe vetëm gjatë shekujve të fundit ato kanë ardhur duke u zëvendësuar gjithandej në trevat e banuara nga shqiptarët me fjalët shqip, shqip-tar,Shqip-ëni/Shqip-ëri.
Burimet
Gjuha shqipe
|
338996
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Spageti
|
Spageti
|
Spageti është një makarona e gjatë, e hollë, e fortë, cilindrike. Është një ushqim bazë i kuzhinës tradicionale italiane. Ashtu si makaronat e tjera, spageti përbëhet nga gruri i bluar, uji dhe ndonjëherë pasurohet me vitamina dhe minerale. Spageti italiane zakonisht prodhohet nga bollguri i grurit të fortë. Zakonisht makaronat janë të bardha sepse përdoret miell i rafinuar, por mund të shtohet mielli i grurit. Spagetoni është një formë më e trashë e spagetit, ndërsa spagetini është një formë më e hollë. Capellini është një spageti shumë e hollë, e njohur ndonjëherë në gjuhën e folur si "makarona e flokëve të engjëjve", ndërsa Vermicelli i referohet gjerësive të ndërmjetme, që ndryshojnë midis Shteteve të Bashkuara dhe Italisë.
Fillimisht, spageti ishte dukshëm i gjatë, por gjatësitë më të shkurtra fituan popullaritet gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 20-të dhe tani ato janë më të disponueshme në gjatësi 25-30 cm. Një shumëllojshmëri e pjatave me makarona bazohen në të dhe shpesh shërbehet me salcë domate, mish ose perime.
Shiko edhe
Spaghetti aglio e olio
Referime
Spageti
Llojet e makaronave
Kuzhina italiane
|
338997
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjuha%20ilire%20n%C3%AB%20shekullin%20XI-V
|
Gjuha ilire në shekullin XI-V
|
Gjuha ilire në shekullin XI-V
Ilirët flisnin një gjuhë që dallohej nga gjuhët e popujve të tjerë të kohës së lashtë të Ballkanit. Ajo ishte një gjuhë e veçantë indoevropiane, që kishte lidhje afërie ku më të largët e ku më të afërt me gjuhë të tjera të gadishullit dhe jashtë tij. Janë konstatuar elemente të përbashkëta sidomos me trakishten. Lidhur me vendin e ilirishtes në mes të gjuhëve indoevropiane është diskutuar mjaft dhe janë dhënë mendime të ndryshme.Një varg dijetarësh të shquar historianë, arkeologë e gjuhëtarë, kanë sjellë një sërë argumentesh historike dhe gjuhësore për origjinën e shqiptarëve dhe të gjuhës së tyre. Sintezën më të plotë, të shoqëruar me vështrimin kritik të mendimeve për origjinën e gjuhës shqipe, e ka dhënë gjuhëtari i shquar prof. Eqrem Çabej, i cili ka sjellë dhe argumentet e tij shkencore, në mbështetje të tezës ilire. Disa nga argumentet e parashtruara prej tij janë këto:
Shqiptarët banojnë sot në një pjesë të trojeve, ku në periudhën antike kanë banuar popullsi ilire; nga ana tjetër, në burimet historike nuk njihet ndonjë emigrim i shqiptarëve nga vise të tjera në trojet e sotme; një pjesë e elementeve gjuhësore: emra vendesh, fisesh, emra njerëzish, glosa, etj., që janë njohur si ilire, gjejnë shpjegim me anë të gjuhës shqipe. Format e toponimeve të lashta të trojeve ilire shqiptare, të krahasuara me format përgjegjëse të sotme, provojnë se ato janë zhvilluar sipas rregullave të fonetikës historike të shqipes, d.m.th. kanë kaluar pa ndërprerje nëpër gojën e një popullsie shqipfolëse; marrëdhëniet e shqipes me greqishten e vjetër dhe me latinishten, tregojnë se shqipja është formuar dhe është zhvilluar në fqinjësi me këto dy gjuhë këtu në brigjet e Adriatikut dhe të Jonit; të dhënat arkeologjike dhe ato të kulturës materiale e shpirtërore, dëshmojnë se ka vijimësi kulturore nga ilirët antikë te shqiptarët e sotëm.
Nga të gjitha këto argumente, del si përfundim se teza e origjinës ilire të gjuhës shqipe, është teza më e mbështetur nga ana historike dhe gjuhësore. Nga ilirishtja e Ballkanit gjer tani nuk është gjetur gjë e shkruar dhe është menduar se nuk ka qenë e shkruar. Dëshmohet e shkruar mesapishtja e Italisë Jugore, që është mbajtur e mbahet përgjithësisht si një degë e ilirishtes, në njëfarë mase si një dialekt i saj i zhvilluar më tej në kushtet e një veçimi prej disa shekujsh nga trungu i saj gjuhësor kryesor. Prej saj kemi rreth 2 000 mbishkrime të shkruara në një alfabet grek (dorik) me disa ndryshime për të riprodhuar disa tinguj të posaçëm të gjuhës së tyre. Një mbishkrim i Kalasë së Dalmaces afër Pukës, që për dekada të tëra qe mbajtur si i vetmi mbishkrim ilir, u provua nga gjuhësia e re shqiptare se nuk ishte tjetër veçse një mbishkrim greqisht i shek. VI-VII. Nëse do të kurorëzohen me sukses përpjekjet që po bëhen për leximin e një mbishkrimi të Muzeut të Shkodrës me prejardhje nga Dobraçi, shkruar me një alfabet të panjohur dhe të një mbishkrimi të gjetur në Bugojë të Bosnjës Perëndimore, mund të sillen të dhëna të reja e të hapen perspektiva. Zbulimet e mëtejshme arkeologjike mund të japin ndonjë tekst ilir të shkruar me alfabet të veçantë ose me alfabet grek a latin. Gjuhët greke dhe latine që hynë më parë në Iliri si gjuhë kulture, tregtare ose si gjuhë zyrtare administrative, nuk u bënë kurrë gjuhë të të gjithë popullit, i cili vazhdoi të ruajë në jetën e tij të përditshme të folmen amtare. Njoftimi i historianit grek të shek. II p.e.sonë, Polibit, për bisedimet e mbretit Gent me delegatët maqedonas përmes përkthyesit që njihte ilirishten, dëshmon se kjo gjuhë u praktikua edhe si gjuhë zyrtare deri në fund të jetës së pavarur politike të ilirëve.
Nga gjuha e ilirëve kanë mbetur disa materiale, por që nuk janë të mjaftueshme: elemente leksikore shumë të pakta të së folmes së përditshme përbërë nga disa glosa ilire, dhe sidomos një numër i madh (rreth 1 000) emrash të përveçëm, emra personash, perëndish, fisesh, vendesh dhe disa emra lumenjsh e malesh. Fjalët ilire i kemi në formën që na janë dhënë prej autorëve grekë e latinë, jo në formën autentike të tyre. Ndër ato fjalë mund të përmenden rhinos = mjegull, sabaia = birrë meli etj. Emrat e përveçëm ilirë që na janë transmetuar në burimet e shkruara antike (autorë grekë e latinë, mbishkrime greke e latine, monedha të territorit ilir) përbëjnë materialin kryesor që kemi prej ilirishtes së Ballkanit. Ato lejojnë që të nxirren disa elemente të fjalëformimit emëror të ilirishtes e ndonjë tipar fonetik i saj, ndonjë element i leksikut të saj dhe material krahasimi me gjuhët e tjera indoevropiane, po nuk japin mundësi të njihen gramatika dhe leksiku i saj.
Studiues të ndryshëm kanë përcaktuar si ilire edhe një numër fjalësh të ndeshura në gjuhët e tjera të lashta ose në gjuhët e sotme të Evropës, duke i marrë ato si huazime nga ilirishtja ose si të trashëguara prej saj. Shumica e tyre janë të diskutueshme, po disa kanë gjasa vërtetësie. Ndër to përmendim: lat. mannus = kalë i vogël, krhs. shqipen maz/mëz; gr. balios = i bardhë, me pulla të bardha, krhs. shqipen balë; gr. kalibe = kasollë; disa fjalë pararomane etj.
Material më të pasur jep mesapishtja e Italisë Jugore. Prej saj kanë ardhur një numër mbishkrimesh zakonisht të shkurtra e shpesh fragmentare të shek. VI-I p.e.sonë, që japin edhe fjalë, trajta e ndonjë frazë, përveç emrave të përveçëm që përmenden në to, por që janë kuptuar dhe shpjeguar deri më sot në një masë të vogël. Kemi disa glosa si brendon = bri, bilia = bilë, bijë etj., dhe shumë emra të përveçëm njerëzish, fisesh e vendesh.
Janë vënë re gjithashtu edhe bashkëpërkime të rëndësishme midis mesapishtes dhe shqipes në sistemin fonetik dhe gramatikor, si p.sh. reflektimi i |o|-së së shkurtër indoevropiane në |a|, evolucioni ?|-m|>|-n| i mbaresës së rasës kallëzore njëjës të emrave në të dyja këto gjuhë etj.
Burimet
Gjuha ilire
Gjuha shqipe
|
339000
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Llogaritja
|
Llogaritja
|
Një llogaritje apo kalkulim është një proces i qëllimshëm matematik që transformon një ose më shumë hyrje në një ose më shumë rezultate. Termi përdoret në një sërë kuptimesh, nga llogaritja aritmetike shumë e përcaktuar e përdorimit të një algoritmi, deri te heuristikat e paqarta të llogaritjes së një strategjie në një konkurs, ose llogaritja e mundësisë për një marrëdhënie të suksesshme midis dy njerëzve.
Për shembull, shumëzimi i 7 me 6 është një llogaritje e thjeshtë algoritmike. Nxjerrja e rrënjës katrore ose rrënjës së kubit të një numri duke përdorur modele matematikore është një llogaritje algoritmike më komplekse.
Vlerësimet statistikore të rezultateve të mundshme të zgjedhjeve nga sondazhet përfshijnë gjithashtu llogaritjet algoritmike, por prodhojnë një varg mundësish dhe jo përgjigje të sakta.
Të llogaritësh do të thotë të përcaktosh matematikisht në rastin e një numri ose sasie, ose në rastin e një problemi abstrakt për të nxjerrë përgjigjen duke përdorur logjikën, arsyen ose sensin e përbashkët. Fjala angleze rrjedh nga latinishtja calculus, që fillimisht do të thoshte një gur i vogël në fshikëzën e tëmthit (nga latinishtja calx). Do të thoshte gjithashtu një guralec që përdoret për llogaritje, ose një gur i vogël që përdoret si banak në numërator (latinisht abakus, greqisht abax). Abacus ishte një instrument i përdorur nga grekët dhe romakët për llogaritjet aritmetike, që i paraprin rregullit të rrëshqitjes dhe kalkulatorit elektronik, dhe përbëhej nga guralecë të shpuar që rrëshqisnin mbi shufra hekuri.
Llogaritja është një parakusht për llogaritjen.
Shiko edhe
Matematika
Referime
Matematikë
|
339002
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/V%C3%ABllimi
|
Vëllimi
|
Vëllimi është një masë e hapësirës tre-dimensionale. Shpesh matet numerikisht duke përdorur njësi të prejardhura nga SI (si metri kub dhe litri) ose nga njësi të ndryshme zakonore perandorake ose amerikane (të tilla si gallon, kuart, inç kub). Përkufizimi i gjatësisë (kub) është i ndërlidhur me vëllimin. Vëllimi i një kontejneri në përgjithësi kuptohet si kapaciteti i kontejnerit; d.m.th., sasia e lëngut (gazit ose lëngut) që mund të mbajë kontejneri, në vend të sasisë së hapësirës që vetë ena zhvendos.
Në kohët e lashta, vëllimi matej duke përdorur enë natyrale në formë të ngjashme. Më vonë u përdorën kontejnerë të standardizuar. Disa forma të thjeshta tredimensionale mund të llogaritin lehtësisht vëllimin e tyre duke përdorur formula aritmetike. Vëllimet e formave më të ndërlikuara mund të llogariten me llogaritje integrale nëse ekziston një formulë për kufirin e formës. Objektet zero, një dhe dy-dimensionale nuk kanë vëllim; në dimensionet e katërt dhe më të larta, një koncept analog me vëllimin normal është hipervolumi.
Shiko edhe
Masa
Referime
Vëllim
|
339003
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Kryetar%20i%20Komun%C3%ABs%20s%C3%AB%20Prishtin%C3%ABs
|
Kryetar i Komunës së Prishtinës
|
Kryetari i Komunës së Prishtinës është kreu i qytetit të Prishtinës (kryeqyteti i Kosovës ). Kryetari i komunës vepron në emër të qytetit dhe kryen funksionin ekzekutiv në qytetin e Prishtinës. Në rezultatet preliminare të regjistrimit të popullsisë së vitit 2011, popullsia e Prishtinës numërohej rreth 198,000. Shumica e popullsisë është shqiptare, por ka edhe komunitete më të vogla duke përfshirë boshnjakët, serbët, romët dhe të tjerë. Sipërfaqja e Prishtinës është 854 km 2 . Prishtina njihet si qendër e zhvillimeve kulturore, ekonomike dhe politike. Prej vitit 2021 kryetar aktual i Bashkisë është Përparim Rama . Qyteti është shtëpia e Universitetit të Prishtinës, Aeroportit Ndërkombëtar të Prishtinës Adem Jashari, Ndërtesës së Qeverisë dhe Kuvendit të Kosovës .
Zyra e kryetarit
Sipas legjislacionit aktual, Kryetari i Bashkisë zgjidhet së bashku me anëtarët e Kuvendit të qytetit me votim të drejtpërdrejtë të fshehtë për një periudhë katërvjeçare. Kryetari nuk mund të jetë këshilltar i Kuvendit të qytetit.
Lista e kryetarëve
Salih Gashi (28 tetor 2000 -26 tetor 2002)
Ismet Beqiri (26 tetor 2002 - 14 dhjetor 2007)
Isa Mustafa (14 dhjetor 2007 - 26 dhjetor 2013)
Shpend Ahmeti (26 dhjetor 2013 - 7 dhjetor 2021)
Përparim Rama (7 dhjetor 2021 - tani)
Shih edhe
Komuna e Prishtinës
Lidhjet e jashtme
Referime
Kryetarë të komunave në Kosovë
Kryetarë të Prishtinës
|
339004
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Zyra
|
Zyra
|
Zyra është një hapësirë ku punonjësit e një organizate kryejnë punë administrative për të mbështetur dhe realizuar qëllimet e ndryshme të organizatës. Fjala "zyrë" mund të tregojë gjithashtu një pozicion brenda një organizate me detyra specifike që i bashkëngjiten asaj (shih oficer, titullar, zyrtar); ky i fundit është një përdorim më i hershëm, zyra si vend që fillimisht i referohet vendndodhjes së detyrës. Në formën e mbiemrit, termi "zyrë" mund t'i referohet detyrave të lidhura me biznesin. Në ligj, një kompani ose organizatë ka zyra në çdo vend ku ka një prani zyrtare, edhe nëse kjo prani përbëhet nga një silo magazinimi, për shembull, në vend të një institucioni më tradicional me një tavolinë dhe karrige. Një zyrë është gjithashtu një fenomen arkitektonik dhe dizajni, duke përfshirë zyrat e vogla, të tilla si një stol në cep të një biznesi të vogël ose një dhomë në shtëpinë e dikujt (shih zyrën e vogël/zyrën e shtëpisë), kate të tëra ndërtesash dhe ndërtesa masive të dedikuara tërësisht. në një kompani. Në terma moderne, një zyrë është zakonisht vendi ku punonjësit e jakë të bardhë kryejnë funksionet e tyre.
Zyrat ishin, në antikitetin klasik, shpesh pjesë e një kompleksi pallatesh ose një tempulli të madh. Në Mesjetën e Lartë (1000–1300), kancelaria mesjetare shërbeu si një lloj zyre, duke qenë hapësira ku ruheshin dhe kopjoheshin të dhënat dhe ligjet. Me rritjen e organizatave të mëdha dhe komplekse në shekullin e 18-të, u ndërtuan hapësirat e para të zyrave të ndërtuara me qëllim. Ndërsa Revolucioni Industrial u intensifikua në shekujt 18 dhe 19, industritë e bankave, hekurudhave, sigurimeve, shitjes me pakicë, naftës dhe telegrafisë u rritën në mënyrë dramatike, duke kërkuar shumë nëpunës, dhe si rezultat, u caktuan më shumë hapësira për zyra për të strehuar aktivitetet e tyre. Studimi i kohës dhe lëvizjes, i nisur në prodhim nga F. W. Taylor (1856-1915), çoi në "Tvolinën e Efiçencës Moderne" të vitit 1915 me një majë të sheshtë dhe sirtarë poshtë, të dizajnuara për t'u lejuar menaxherëve një pamje të lehtë të punëtorëve. Nga mesi i shekullit të 20-të, u bë e qartë se një zyrë efikase kërkonte maturi në kontrollin e privatësisë dhe gradualisht sistemi i kabinës evoluoi.
Qëllimi kryesor i një ndërtese zyre është të sigurojë një mjedis pune për punëtorët kryesisht administrativë dhe menaxherialë. Hapësirat e punës brenda zyrave zakonisht përdoren për aktivitete konvencionale të zyrës si leximi, shkrimi dhe puna me kompjuter. Punëtorët zakonisht zënë zona të caktuara brenda ndërtesës së zyrës dhe zakonisht pajisen me tavolina, PC dhe pajisje të tjera që mund të kenë nevojë brenda zonave të tyre. Brendësia e zyrës mund ose nuk mund të ketë mure të brendshme, barriera ose kabina që ndajnë punëtorët individualë nga njëri-tjetri. Përveç hapësirave individuale të punës, shumë zyra përmbajnë salla takimesh, sallone dhe hapësira për aktivitete mbështetëse si fotokopjimi dhe regjistrimi. Disa zyra kanë gjithashtu një zonë kuzhine ku punëtorët mund të gatuajnë drekën e tyre. Ka shumë mënyra të ndryshme për të rregulluar hapësirën në një zyrë bazuar në funksionin, stilet menaxheriale dhe kulturën e kompanive specifike. Ndërsa zyrat mund të ndërtohen pothuajse në çdo vend dhe pothuajse në çdo ndërtesë, disa kërkesa moderne për zyra e bëjnë këtë më të vështirë, të tilla si kërkesat për dritë, rrjetëzim dhe siguri.
Shiko edhe
Studio (dhomë pune)
Referime
Dhoma
Ndërtesa zyrash
Administrata e zyrës
|
339005
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/MP4
|
MP4
|
MPEG-4 Pjesa 14 ose MP4 është një format kontejneri multimedial dixhital që përdoret më së shpeshti për të ruajtur video dhe audio, por mund të përdoret gjithashtu për të ruajtur të dhëna të tjera si titrat dhe imazhet statike. Ashtu si shumica e formateve moderne të kontejnerëve, ai lejon transmetimin përmes Internetit. Zgjatja e vetme e emrit të skedarit për skedarët MPEG-4 Pjesa 14 siç përcaktohet nga specifikimi është .mp4. MPEG-4 Pjesa 14 (formalisht ISO/IEC 14496-14:2003) është një standard i specifikuar si pjesë e MPEG-4.
Luajtësit e mediave portative reklamohen ndonjëherë si "MP4 player", megjithëse disa janë thjesht MP3 player që luajnë gjithashtu video AMV ose ndonjë format tjetër video dhe nuk luajnë domosdoshmërisht formatin MPEG-4 Part 14.
Shiko edhe
MP3
Referime
MPEG-4
Formatet e kontejnerëve dixhitalë
MP4
|
339006
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Salih%20Gashi
|
Salih Gashi
|
Salih T. Gashi (1944, Baran, Pejë) është kimist dhe profesor universitar.
Biografia
Salih Gashi u lind më 1944 në fshatin Baran, Pejë. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa gjimnazin në Pejë. Në vitin shkollor 1962/63 u regjistrua në FSHMN, Departamenti i Kimisë, në Universitetin e Prishtinës dhe pas vitit të dytë vazhdoi studimet në Universitetin e Beogradit, ku u diplomua në vitin 1966. Pas përfundimit të studimeve punoi në Kombinatin Trepça, Minierat dhe Flotacioni, në Kishnicë dhe Novo Bërdë (Artanë), si udhëheqës i laboratorit të kimisë. Në vitin 1969/70 u regjistrua në studimet pasuniversitare në Fakultetin Teknologjik të Universitetit të Zagrebit ku magjistroi në vitin 1971 me temën ”Studimi i fraksionimit të polistirenit” dhe mori titullin magjistër i shkencave të kimisë. Në vitin 1972 u zgjodh asistent i kimisë fizike në Departamentin e Kimisë në FSHMN të Universitetit të Prishtinës, ndërsa një vit më vonë, ligjërues i po asaj lënde. Në vitin 1978 mbrojti tezën e doktoratës me titull ”Hulumtimi i strukturës poroze të membranave të osmozës së kundërt dhe përdorimi i tyre për pastrimin e ujërave të ndotura” në Universitetin e Zagrebit. Po këtë vit u zgjodh docent për lëndën Kimia fizike në FSHMN. Gjatë kësaj periudhe ka qenë në specializim në Universitetin e Bërnos dhe në Institutin ”Hidroprojekt“, Bërno, (ish Çekosllovaki).Në vitin 1979/80 ka vazhduar studimet e postdoktoratës në Departmentin e Kimisë të Universitetit të Aberdeenit (Britani e Madhe). Po këte vit ka marrë mirënjohje për punën e suksesshme në FSHMN. Në vitin 1984 është zgjedhur profesor inordinar për lëndën Kimia Fizike në këtë fakultet. Në vitin 1985 është ftuar visiting professor në Universitetin e Jenës dhe në Institutin e makromolekulave të Akademisë së Shkencave të Berlinit dhe ka mbajtur dy ligjërata nga lëmi i osmozës së kundërt (reverse).S.Gashi përgatiti për herë të parë membranat heterogjene të osmozës së kundërt në Universitetin e Prishtinës. Në vitin 1988 u zgjodh anëtar i “European Society of Membrane Science and Technology”, ndërsa në vitin 1993 profesor ordinar në Departamentin e Kimisë në FSHMN. Po këte vit u zgjodh kryeredaktor për botimin e teksteve të shkencave të natyrës në UP.Ka dhenë kontribut në zhvillimin e Katedrave të Kimisë fizike në Universitetin e Prishtinës. Në vitet 2000-2002 u zgjodh kryetar i Kuvendit Komunal të Prishtinës. Më 2012 mori mirënjohje nga FSHMN me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë së Shtetit Shqiptar.Në vitin 2012 u zgjodh anëtar korrespodent i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës.Nga viti 2013 është anëtar i” ALLEA’s working group on Science Education”. Është anëtar korrespondent i “Euro Science Open Forum”. Në vitin 2017 është zgjedhë Kryeredaktor i Revistës Shkencore të ASHAK “Research-Kërkime.” ndërsa në vitin 2020 është rizgjedhë në detyrë të njejtë.
Shih edhe
Universiteti i Prishtinës
Referime
Lindje 1944
Njerëz nga Peja
Kryetarë të Prishtinës
Absolventët e Universitetit të Prishtinës
Profesorë të Universitetit të Prishtinës
Anëtarë të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës
|
339007
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Baobab%C3%ABt
|
Baobabët
|
Adansonia është një gjini e përbërë nga 8 lloje të pemëve gjetherënëse mesatare deri në të mëdha të njohura si baobabs (/ˈbaʊbæb/ ose /ˈbeɪoʊbæb/). Ato vendosen në familjen Malvaceae, nënfamiljen Bombacoideae. Ata janë vendas në Madagaskar, Afrikë kontinentale dhe Australi. Pemët janë futur edhe në rajone të tjera si Azia. Emri gjenerik nderon Michel Adanson, natyralistin dhe eksploruesin francez që përshkroi Adansonia digitata. Baobab njihet edhe si “pema me kokë poshtë”, emër që e ka origjinën nga disa mite. Ato janë ndër bimët vaskulare më jetëgjata dhe kanë lule të mëdha që riprodhohen maksimumi 15 orë. Lulet hapen rreth muzgut, duke u hapur aq shpejt saqë lëvizja mund të dallohet me sy të lirë dhe zbehet të nesërmen në mëngjes. Frutat janë të mëdha, ovale në të rrumbullakëta dhe të ngjashme me kokrra të kuqe dhe mbajnë farat në formë veshkash në një matricë të thatë, me tul.
Në fillim të shekullit të 21-të, baobabët në Afrikën jugore filluan të ngordhnin me shpejtësi nga një shkak që ende nuk ishte përcaktuar. Nuk ka gjasa që sëmundja ose dëmtuesit të jenë në gjendje të vrasin shumë pemë kaq shpejt, dhe disa kanë spekuluar se ngordhja është rezultat i dehidrimit.
Shiko edhe
Malvaceae
Referime
Adansonia
Pemë
Fruta me origjinë nga Afrika
Fruta me origjinë nga Australia
|
339010
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Tehu
|
Tehu
|
Një teh është pjesa e një mjeti, arme ose makinerie me një skaj që është projektuar për të shpuar, copëtuar ose gërvishtur sipërfaqe ose materiale. Tehet zakonisht bëhen nga materiale që janë më të forta se ato në të cilat do të përdoren. Historikisht, njerëzit kanë bërë tehe nga gurë të copëtuar si stralli ose obsidian, dhe nga metale të ndryshme si bakri, bronzi dhe hekuri. Tehet moderne shpesh bëhen prej çeliku ose qeramike. Tehet janë një nga mjetet më të vjetra të njerëzimit dhe vazhdojnë të përdoren për luftime, përgatitje ushqimore dhe qëllime të tjera.
Tehet punojnë duke përqendruar forcën në skajin e prerjes. Disa tehe, të tilla si ato të përdorura në thikat e bukës ose sharrat, janë të dhëmbëzuara, duke përqendruar më tej forcën në pikën e secilit dhëmb.
Shiko edhe
Thika
Shpata
Referime
Armë me teh
Mjete prerëse
|
339012
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87elja%20e%20shkollave%20shqipe%20dhe%20p%C3%ABrhapja%20e%20m%C3%ABsimit%20shqip%20%28korrik-n%C3%ABntor%201908%29
|
Çelja e shkollave shqipe dhe përhapja e mësimit shqip (korrik-nëntor 1908)
|
Çelja e shkollave shqipe dhe përhapja e mësimit shqip (korrik-nëntor 1908)
Ndonëse u njihte të drejtën e arsimimit të gjithë shtetasve të Perandorisë, pa dallim feje, kushtetuta turke, duke i shpallur ata si “osmanllinj” dhe turqishten si gjuhë mësimi zyrtare e të detyrueshme në shkolla, mohonte në thelb të drejtën e popujve joturq, rrjedhimisht edhe të shqiptarëve, për t’u arsimuar në gjuhën amtare dhe për të pasur shkollat e tyre kombëtare. Në këto kushte çelja e shkollave shqipe dhe përhapja në popull e mësimit dhe e këndimt shqip, ashtu si më parë, mbeti atribut i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, në mënyrë të veçantë i klubeve dhe i shoqërive atdhetare shqiptare.
Qysh në ditët e para të formimit klubet, në përputhje me statutet e programet e tyre, u bënë qendra të veprimtarisë kulturore të atdhetarëve shqiptarë, të përpjekjeve për hapjen e shkollave dhe për lëvrimin e gjuhës shqipe. Me nismën e tyre dhe me përkrahjen aktive të popullit brenda pak muajve u hapën shkolla jo vetëm në qytete, por edhe në fshatra. Nga shkollat e para fillore shqipe, të çelura pas shpalljes së kushtetutës, ishte ajo e Elbasanit, që u hap më 2 gusht 1908. Në gusht u hapën gjithashtu shkolla të tjera shqipe, si ajo e Vlorës, e Kaninës, e Tiranës dhe dy shkollat e Beratit. Gjatë muajve shtator-tetor 1908 u çel shkolla e parë shqipe në Gjirokastër (shkolla “Liria”), rifilloi shkolla e vajzave e Korçës, u hap po në këtë qytet një shkollë fillore për djem, të dyja nën administrimin e misionit protestant, si edhe shkollat shqipe në Filat e në Luros të Çamërisë. Me përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë u hap një shkollë shqipe në qytetin e Manastirit dhe një tjetër në Nistrovë të Dibrës, ndërsa në Prizren vijonte të funksiononte shkolla shqipe e ngritur më parë.
U bënë hapat e parë edhe për hapjen e shkollave shqipe në fshatra. Në gusht të vitit 1908 u çel shkolla e parë shqipe në Myzeqe, në katundin Libofshë dhe po në këtë periudhë të parë pas shpalljes së kushtetutës, me nismën e klubit të Beratit dhe të atdhetarit Hasan Koprëncka, u ngritën tri shkolla shqipe në katundet Koprënckë, në Gostenckë dhe në Çorovodë. Në nëntor filloi të funksionojë një shkollë shqipe në Bellkamen.
Në disa nga qytetet e Shqipërisë, si në Elbasan, në Berat, në Vlorë, në Tiranë etj., hapja e shkollave shqipe u shoqërua me manifestime popullore, ku morën pjesë mijëra njerëz, dhe me ceremoni, ku u mbajtën fjalime me frymë atdhetare dhe u hodhën parullat “Rroftë liria!”, “Rroftë gjuha shqipe!”, “Rroftë Shqipëria!” etj.
Ngritja e lëvizjes kulturore në Shqipëri e shtyti Vjenën, që nëpërmjet ambasadorit të saj në Stamboll, Pallaviçini, t’i kërkonte Portës së Lartë të fuste mësimin e gjuhës shqipe në të gjitha shkollat shtetërore të viseve shqiptare. Duke e parë lëvizjen për mësimin e gjuhës shqipe si një aspiratë të përgjithshme të kombit shqiptar, Vjena e paralajmëronte Stambollin që të mos e kundërshtonte atë dhe të mos ua linte shqiptarëve ta arrinin vetë. Austro-Hungaria synonte që me këtë ndërhyrje “të siguronte epërsinë në çështjen shqiptare, e cila po merrte një rëndësi gjithnjë e më të madhe”.
Të themeluara me nismën e klubeve dhe të atdhetarëve shqiptarë, shkollat shqipe nuk u ngritën mbi dasitë fetare dhe, ndryshe nga ato turke, greke, vllahe, sllave etj., bashkonin fëmijët e të gjitha besimeve, myslimanë e të krishterë. Ato dalloheshin gjithashtu për karakterin e tyre kombëtar shqiptar e laik. Shkollat u kthyen jo vetëm në qendra të arsimimit të shqiptarëve, por edhe në vatra të zgjimit e të bashkimit të tyre kombëtar.
Megjithëse në kushtet kur mungonte një sistem shtetëror i arsimit kombëtar, shkollat shqipe nuk kishin një program unik, në shumicën e tyre, krahas lëndëve të kulturës së përgjithshme (që jepen në të gjitha shkollat fillore të çdo vendi, si bukurshkrimi, kënga, vizatimi, aritmetika etj.), mësoheshin si të veçanta gjuha dhe letërsia shqipe, historia e Shqipërisë, gjeografia e Shqipërisë etj.
Ngritja e shkollave dhe mësimi i gjuhës shqipe u shndërruan në një lëvizje të gjerë patriotike. Shkollat i ndiqnin jo vetëm fëmijët, por edhe të rriturit, për të cilët u krijuan posaçërisht kurse të mbrëmjes, ku mësonin shkrim e këndim zanatçinjtë, tregtarët, shegertët, nëpunësit dhe në katunde bujqit. Vetëm klubi “Bashkimi” i Manastirit ngriti në këtë qytet disa kurse nate. Në klubin e Elbasanit ishte ngritur një shkollë nate, ku mësonin shkrim e këndim çdo mbrëmje rreth 60-70 djem të rinj, myslimanë e të krishterë. Kurse të tilla qenë ngritur gjithashtu pranë klubeve të tjera ose pranë shkollave, në Korçë, Gjirokastër, Janinë, Filat, Vlorë, Tiranë, Durrës, Shkodër, Prizren, Shkup, në disa fshatra të Skraparit etj. Klubet shqiptare plotësonin në atë kohë, në një farë mënyre, mungesën e shkollave shtetërore shqipe.
Sipas të dhënave dokumentare arkivore dhe atyre të shtypit shqiptar, në periudhën gusht-nëntor 1908 në trevat shqiptare qenë ngritur rreth 20 shkolla të ditës e 15 kurse a shkolla të mbrëmjes, që dëshmonin për një përparim të rëndësishëm në lëmin e arsimit kombëtar, të panjohur më parë në Shqipëri.
Mësimin e gjuhës shqipe dhe të lëndëve të tjera në këto shkolla e jepnin mësuesit patriotë, si Hysen Ceka, Babë Dudë Karbunara, Petro Nini Luarasi, Andrea Konomi, Thoma Papapano, Nuçi Naçi, motrat Sevasti e Parashqevi Qiriazi, Josif Bagëri, Musa Demi, Jani Minga, Jovan Ndreko, Toli Xhaxhollari etj. Meqenëse nuk mjaftonin mësuesit, dhënia e mësimit të gjuhës shqipe u bë një çështje nderi e një detyrë e lartë atdhetare për gjithë ata që mund ta kryenin atë, për “djemtë myslimanë e të krishterë me zemër të nxehtë”, sikurse i quante në një nga letrat e tij të tetorit 1908 atdhetari Sotir Kolea.
Gjuha shqipe mësohej edhe në mënyrë individuale ose në kurse të drejtuara nga mësues e të rinj atdhetarë, në qytete e në fshatra të Shqipërisë, që ndiqeshin kryesisht nga të rriturit, nga nëpunës të ndryshëm, hoxhallarë e mësues të shkollave turke etj.
Duke marrë parasysh vështirësitë e mëdha për hapjen e shkollave shqipe nga klubet dhe nga vetë populli, atdhetarët shqiptarë bënë përpjekje që mësimi i gjuhës shqipe të përfshihej në sistemin shtetëror shkollor, në shkollat shtetërore turke dhe në ato të huaja, greke etj., që kishin buxhet të rregullt. Ky do të ishte hapi i parë për kthimin më pas, të paktën të shkollave fillore, në shkolla kombëtare, me gjuhën shqipe si gjuhë mësimi. Qysh në fillim të gushtit të vitit 1908, në Tiranë, me përpjekjet e komisionit të kryesuar nga Refik Toptani, u arrit të futej mësimi i gjuhës shqipe në shkollat turke e në atë greke të këtij qyteti. Klubi “Bashkimi” i Elbasanit dhe atdhetarët e kryesuar nga Aqif pashë Elbasani mblodhën mjetet e nevojshme financiare për të paguar mësuesit, që do të jepnin mësimin e shqipes në shkollat shtetërore dhe caktuan nga një mësues të gjuhës shqipe për katër shkollat fillore turke, për dy shkollat greke, si dhe një mësuese për vajzat. Pranë klubit “Bashkimi” të Elbasanit u ngrit një kurs mujor për përgatitjen e mësuesve për gjuhën shqipe. Me gjithë kundërshtimin e valiut të provincës së Manastirit nga varej Elbasani, me këmbënguljen e atdhetarëve elbasanas gjuha shqipe filloi të mësohej në shkollat turke të atij qyteti qysh në vjeshtën e vitit 1908. Po në shtator u fut gjuha shqipe si gjuhë mësimi në shkollën e komunitetit ortodoks të Elbasanit, ndërsa gjuhës greke iu la vendi i dytë.
Në Korçë, me nismën e klubit të këtij qyteti, në fillim të nëntorit u fut gjuha shqipe si lëndë mësimi në shkollën fillore turke. Pas kërkesave energjike të mësuesve dhe të nxënësve gjirokastritë, administrata osmane u detyrua të fuste shqipen edhe në shkollat turke të Gjirokastrës. Mësimi i shqipes u fut gjithashtu në shkollat shtetërore turke të Vlorës dhe në shkollën turke për vajza të Beratit. Në Vlorë që në vitin shkollor 1908-1909 gjuha shqipe filloi të mësohej edhe në shkollën greke të këtij qyteti, që kishte si drejtor mësuesin atdhetar Jani Minga. Futja e mësimit të gjuhës shqipe në shkollat greke ose të komunitetit ortodoks u arrit pas kapërcimit të pengesave që nxirrnin qarqet politike të Greqisë dhe klerikët ortodoksë shqiptarë, që u shërbenin atyre.
Me nismën e disa mësuesve e klerikëve atdhetarë shkrimi e këndimi shqip mësohej edhe në shkollat turke të disa fshatrave, si në Bilisht, në Kolonjë, në Devoll, në Frashër etj.
Përpjekje për futjen e gjuhës shqipe në shkollat shtetërore turke, madje edhe për shndërrimin e tyre në shkolla shqipe bëri në shtator të vitit 1908 klubi i Shkupit dhe veçanërisht Nexhip Draga, që ishte një nga drejtuesit e tij. Në disa shkolla fillore të fshatrave të Kosovës, si në Pakashticë, në Dumnicë, në Dumosh etj., mësuesit e klerikët atdhetarë, si Mulla Zeka, Mulla Hamiti, Mulla Dema, Mulla Bajram Dumnica etj., bënë përçapje për të futur mësimin e gjuhës shqipe dhe për t’u mësuar fëmijëve shkrimin e këndimin e shqipes.
E ndodhur përballë kërkesave këmbëngulëse të popullsisë shqiptare për ngritjen e shkollave shqipe, Ministria e Arsimit nxori në tetor të vitit 1908 urdhëresën sipas së cilës gjuha shqipe futej si lëndë mësimi në shkollat shtetërore turke, në ato fillore (mejtepet) dhe gjysmë të mesme (ruzhdie). Edhe pse qeveria, nëpërmjet administratës lokale, nxirrte pengesa të shumta për zbatimin e këtij dekreti, publikimi i tij i dha një shtysë të re lëvizjes për futjen e gjuhës shqipe si lëndë mësimi në të gjitha shkollat shtetërore. Në fundin e tetorit klubi shqiptar “Bashkimi” i Janinës vendosi të fuste gjuhën shqipe në të gjitha shkollat turke, si dhe të themelohej në Janinë një shkollë shqipe për përgatitjen e mësuesve të gjuhës shqipe për gjithë vilajetin.
Edhe nxënësit e shkollave të Prishtinës dhe ata të gjimnazit të Manastirit, duke përfituar nga dekreti i qeverisë turke, kërkuan nëpërmjet peticioneve dërguar Stambollit, që gjuha shqipe të mësohej edhe në shkollat e mesme. Qeveria turke u detyrua t’i pranonte këto kërkesa dhe urdhëroi që gjuha shqipe të mësohej edhe në shkollat e mesme (idadie) të këtyre qyteteve. Në vjeshtën e vitit 1908 mësimi i gjuhës shqipe u fut në gjimnazin shtetëror turk të Manastirit.
Në kohën kur qeveria turke nuk bënte asnjë shpenzim për shkollat shqipe dhe i nxirrte pengesa të shumta përhapjes së tyre, ato mbaheshin vetëm me përkrahjen e ndihmën materiale që jepte populli dhe klubet shqiptare; në shumë qytete, si në Elbasan, në Tiranë etj., me nismën e klubeve dhe të atdhetarëve, që në gusht të vitit 1908 u krijuan për këtë qëllim fonde kombëtare. Në qytetin e Beratit për mbajtjen e dy shkollave u caktua me kërkesën e atdhetarëve një taksë prej 10 paresh për çdo lëkurë që shitej dhe u vendos të vihej monopoli mbi shitjen e vajgurit. E njëjta gjë ndodhi edhe në qytetet e tjera.
Ngritja e shkollave shqipe dhe përhapja e mësimit të gjuhës shqipe solli shtimin e nevojave për abetare e libra shqip, të cilët dërgoheshin në Shqipëri nga kolonitë atdhetare të mërgimit, nga ajo e Bukureshtit dhe e Sofjes. Kërkesa të shumta për libra shqip u vinin çdo ditë nga të gjitha anët e Shqipërisë klubit “Bashkimi” të Manastirit, klubit të Korçës dhe klubeve të tjera, sidomos shoqërisë “Bashkimi” të Bukureshtit dhe shtypshkronjës “Mbrothësia” të Kristo Luarasit në Sofje. Në një nga letrat e tij të gushtit 1908, klubi i Manastirit i shkruante shoqërisë “Bashkimi” të Bukureshtit se “tërë Shqipëria kërkonte libra”. Qindra abetare e libra shqip i kërkoheshin klubit të Elbasanit nga popullsia e këtij qyteti, si edhe nga Peqini, Gramshi e Lushnja, ndërsa nga Vlora në fund të gushtit 1908 u kërkuan 1000 abetare të Sami Frashërit dhe 800 libra këndimi, të cilat u shpërndanë edhe në rrethin e Beratit. Kërkesa të shumta për libra shqip i vinin klubit të Korçës nga ky qytet dhe më shumë nga Kolonja, Starova, Opari e nga fshatra të tjera.
Më të kërkuar ishin librat e Sami Frashërit, si “Abetarja”, “Shkronjëtorja”, “Dheshkronja”; librat e Naim Frashërit, si “E këndimit e çunave këndonjëtoreja”, “Mësimet”, “Dituritë“, “Gjithësia”, “Vjersha për mësonjëtoret e para”, si edhe veprat e tjera, si “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?” (e Sami Frashërit); “Bagëti e Bujqësija”, “Lulet e verës” dhe “Skënderbeu” (të Naim Frashërit); “Mirëvetia” e “Numeratorja” (të Jani Vretos); “Abetarja” (e Gasper Benusit); “Fizika” (e Gjergj Qiriazit) etj.
Qysh në ditët e para pas shpalljes së kushtetutës, në fund të korrikut dhe në fillim të gushtit 1908, Shoqëria “Bashkimi” e Bukureshtit dërgoi në Shqipëri (klubit të Manastirit) 20 000 copë abetare e libra të tjerë shqip. Në Korçë brenda disa javësh u shitën 15 000 abetare shqipe. Kristo Luarasi, në një nga letrat e tij të 4 gushtit, shkruante se përveç 400 librave që kishte bërë gati për t’i dërguar në Shqipëri, do të “çonte në Tiranë edhe 1 000 abetare gegërisht dhe 800 libra të tjerë, që i kishte gati në Sofje”.
Zhvillimi i lëvizjes politike-kulturore kombëtare ndeshi jo vetëm në pengesat e autoriteteve xhonturke, por edhe në kundërshtimin e atyre klerikëve konservatorë, myslimanë e ortodoksë, që u shërbenin fuqive të huaja. Në Tiranë, në Durrës, në Shkodër, në Ohër, në Strugë, në Dibër dhe në vende të tjera klerikët turkomanë u përpoqën të ndalonin shkrimin dhe mësimin e gjuhës shqipe, duke e shpallur atë në kundërshtim me fenë myslimane e me kuranin. Në disa nga këto qendra administrata lokale turke kërcënonte me internim atdhetarët që përhapnin shkrimin e shqipes, ndërsa në Shkodër nxiti klerikët fanatikë myslimanë t’i dërgonin telegrame të stisura Ministrisë së Brendshme, në të cilat thuhej se nuk njihnin gjuhë tjetër zyrtare veç turqishtes. Edhe shovinistët grekë e klerikët ortodoksë grekomanë u orvatën të pengonin hapjen e shkollave të para shqipe në Shqipërinë e Jugut. Këta vijuan të përdornin për këtë qëllim të gjitha mjetet e mundshme që nga kërcënimet, mallkimet e shkishërimet e atdhetarëve që dërgonin fëmijët në shkollat shqipe dhe deri te bandat e andartëve.
Megjithatë, falë entuziazmit të popullit dhe punës këmbëngulëse të klubeve këto vështirësi u kapërcyhen dhe u krijuan kushtet për thirrjen e Kongresit Kombëtar të Manastirit.
Shkolla shqipe
Gjuha shqipe
|
339014
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mbijetesa
|
Mbijetesa
|
Mbijetesa, akti i mbijetesës, është prirja e diçkaje për të vazhduar ekzistimin, veçanërisht kur kjo bëhet pavarësisht kushteve që mund ta vrasin ose shkatërrojnë atë. Koncepti mund të zbatohet për njerëzit dhe qeniet e tjera të gjalla (ose, hipotetikisht, çdo qenie të ndjeshme), për objektin fizik dhe për gjëra abstrakte si besimet ose idetë. Gjallesat në përgjithësi kanë një instinkt të vetë-ruajtjes për të mbijetuar, ndërsa objektet e destinuara për përdorim në kushte të vështira janë të dizajnuara për mbijetesë.
Shiko edhe
Paketa e mbijetesës
Referime
Mbijetesë
|
339015
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Miza
|
Miza
|
Mizat janë insekte të rendit Diptera, emri që rrjedh nga greqishtja δι- di- "dy", dhe πτερόν pteron "krah". Insektet e këtij rendi përdorin vetëm një palë krahë për të fluturuar, krahët e pasëm kanë evoluar në organe të avancuara mekanosensore të njohura si halteres, të cilat veprojnë si sensorë me shpejtësi të lartë të lëvizjes rrotulluese dhe lejojnë dipteranët të kryejnë aerobatikë të avancuar. Diptera është një rend i madh që përmban rreth 1,000,000 lloje, duke përfshirë mizat e kuajve, mizat e vinçit, fluturat, mushkonjat dhe të tjera, megjithëse janë përshkruar vetëm rreth 125,000 lloje.
Mizat kanë një kokë të lëvizshme, me një palë sy të përbëra të mëdha dhe pjesë të gojës të krijuara për të shpuar dhe thithur (mushkonjat, mizat e zeza dhe mizat grabitëse), ose për të lakuar dhe thithur në grupet e tjera. Rregullimi i krahëve të tyre u jep atyre manovrim të madh gjatë fluturimit, dhe kthetrat dhe jastëkët në këmbët e tyre u mundësojnë atyre të ngjiten në sipërfaqe të lëmuara. Mizat i nënshtrohen metamorfozës së plotë; vezët shpesh vendosen në burimin ushqimor të larvave dhe larvat, të cilave u mungojnë gjymtyrët e vërteta, zhvillohen në një mjedis të mbrojtur, shpesh brenda burimit të tyre ushqimor. Llojet e tjera si Metopia argyrocephala janë ovovivipare, duke depozituar në mënyrë oportuniste larva të çelura ose të çelura në vend të vezëve në kërma, pleh, material të kalbur ose plagë të hapura të gjitarëve. Pupa është një kapsulë e fortë nga e cila i rrituri del kur është gati për ta bërë këtë; mizat kryesisht kanë jetë të shkurtër si të rritur.
Diptera është një nga rendet kryesore të insekteve dhe me rëndësi të konsiderueshme ekologjike dhe njerëzore. Mizat janë pjalmues të rëndësishëm, të dytat pas bletëve dhe të afërmve të tyre Hymenopteran. Mizat mund të kenë qenë ndër pjalmuesit më të hershëm evolucionar përgjegjës për pjalmimin e hershëm të bimëve. Mizat e frutave përdoren si organizma model në kërkime, por më pak dashamirës, mushkonjat janë vektorë për malarinë, dengën, ethet e Nilit Perëndimor, ethet e verdha, encefalitin dhe sëmundje të tjera infektive; dhe mizat e shtëpisë, të ngjashme me njerëzit në të gjithë botën, përhapin sëmundje të shkaktuara nga ushqimi. Mizat mund të jenë të bezdisshme veçanërisht në disa pjesë të botës ku ato mund të shfaqen në numër të madh, duke gumëzhitur dhe vendosur në lëkurë ose sy për të kafshuar ose për të kërkuar lëngje. Mizat më të mëdha si mizat cece dhe krimbat e vidave shkaktojnë dëm të konsiderueshëm ekonomik për bagëtinë. Larvat e mizave, të njohura si gentles, dhe larvat e tjera dipterane, të njohura në përgjithësi si larvat, përdoren si karrem peshkimi dhe si ushqim për kafshët mishngrënëse. Ato përdoren gjithashtu në mjekësi në debridement për pastrimin e plagëve.
Shiko edhe
Miza Ce-ce
Referime
Miza
Diptera sipas klasifikimit
|
339016
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Palma
|
Palma
|
Arecaceae është një familje bimësh shumëvjeçare, të lulëzuara në rendin njëngjyrësh Arecales. Forma e tyre e rritjes mund të jetë alpinistë, shkurre, bimë si pemë dhe pa kërcell, të gjitha të njohura zakonisht si palma. Ato që kanë një formë të ngjashme me pemën quhen pemë palme. Aktualisht njihen 181 gjini me rreth 2600 lloje, shumica e të cilave janë të kufizuara në klimat tropikale dhe subtropikale. Shumica e palmave dallohen nga gjethet e tyre të mëdha, të përbëra, me gjelbërim të përhershëm, të njohura si gjethe, të vendosura në majë të një kërcelli të padegëzuar. Megjithatë, palmat shfaqin një diversitet të madh në karakteristikat fizike dhe banojnë pothuajse çdo lloj habitati brenda rrezes së tyre, nga pyjet e shiut në shkretëtirat.
Palmat janë ndër familjet më të njohura dhe më të kultivuara të bimëve. Ata kanë qenë të rëndësishëm për njerëzit gjatë pjesës më të madhe të historisë. Shumë produkte dhe ushqime të zakonshme rrjedhin nga palmat. Në kohët bashkëkohore, palmat përdoren gjithashtu gjerësisht në peizazhin. Në shumë kultura historike, për shkak të rëndësisë së tyre si ushqim, palmat ishin simbole për ide të tilla si fitorja, paqja dhe pjelloria.
Shiko edhe
Pema
Referime
Pemë
Arecaceae
|
339017
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mburoja
|
Mburoja
|
Mburoja është një pjesë e armaturës personale që mbahet në dorë, e cila mund të jetë ose jo e lidhur në kyçin e dorës ose parakrahut. Mburojat përdoren për të kapur sulme specifike, qoftë nga armë me rreze të afërt apo predha si shigjeta, me anë të blloqeve aktive, si dhe për të ofruar mbrojtje pasive duke mbyllur një ose më shumë linja luftimi gjatë luftimit.
Mburojat ndryshojnë shumë në madhësi dhe formë, duke filluar nga panelet e mëdha që mbrojnë të gjithë trupin e përdoruesit e deri te modelet e vogla (si p.sh. mburoja) që ishin të destinuara për përdorim luftarak dorë më dorë. Mburojat gjithashtu ndryshojnë shumë në trashësi; ndërsa disa mburoja ishin bërë me dërrasa druri relativisht të thella, absorbuese për të mbrojtur ushtarët nga goditjet e shtizave dhe bulonave të harkut, të tjerat ishin më të holla dhe më të lehta dhe të dizajnuara kryesisht për të shmangur goditjet e tehut (si roromaraugi ose qauata). Së fundi, mburojat ndryshojnë shumë në formë, duke filluar nga rrumbullakësia deri në këndore, gjatësia dhe gjerësia proporcionale, simetria dhe modeli i skajeve; forma të ndryshme ofrojnë mbrojtje më optimale për këmbësorinë ose kalorësinë, rrisin transportueshmërinë, ofrojnë përdorime dytësore si mbrojtja e anijeve ose si armë etj.
Në parahistori dhe gjatë epokës së qytetërimeve më të hershme, mburojat bëheshin prej druri, lëkure kafshësh, kallamishte të endura ose thurje. Në antikitetin klasik, pushtimet barbare dhe mesjetën, ato ishin ndërtuar normalisht nga pema plepi, gëlqere ose një lëndë tjetër druri rezistente ndaj çarjes, e mbuluar në disa raste me një material të tillë si lëkura ose lëkura e papërpunuar dhe shpesh e përforcuar me një bos metalik, buzë ose banda. Ata u bartën nga këmbësorë, kalorës dhe kalorës.
Në varësi të kohës dhe vendit, mburojat mund të jenë të rrumbullakëta, ovale, katrore, drejtkëndëshe, trekëndore, dybiale ose të skallopuara. Ndonjëherë ata merrnin formën e qifteve ose qifteve, ose kishin majat e rrumbullakosura në një bazë drejtkëndëshe me ndoshta një vrimë syri, për t'u parë kur përdoreshin për luftim. Mburoja mbahej nga një dorezë qendrore ose nga rripa me disa që kalonin mbi ose rreth krahut të përdoruesit dhe një ose më shumë mbaheshin nga dora.
Shpesh mburojat zbukuroheshin me një model të pikturuar ose një paraqitje kafshësh për të treguar ushtrinë ose klanin e tyre. Këto dizajne u zhvilluan në pajisje të sistematizuara heraldike gjatë Mesjetës së Lartë për qëllime të identifikimit të fushëbetejës. Edhe pas futjes së barutit dhe armëve të zjarrit në fushën e betejës, mburojat vazhduan të përdoren nga grupe të caktuara. Në shekullin e 18-të, për shembull, luftëtarëve të malësisë skoceze u pëlqente të mbanin mburoja të vogla të njohura si objektiva, dhe deri në shekullin e 19-të, disa popuj jo të industrializuar (si luftëtarët zulu) i përdornin ato kur bënin luftëra.
Në shekullin e 20-të dhe të 21-të, mburojat janë përdorur nga njësitë ushtarake dhe policore që specializohen në veprimet anti-terroriste, shpëtimin e pengjeve, kontrollin e trazirave dhe thyerjen e rrethimit.
Shiko edhe
Mburoja balistike
Referime
Mburoja
Armë mesjetare
Armë të lashta
|
339023
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/L%C3%ABvrimi%20i%20gjuh%C3%ABs%20shqipe%20dhe%20p%C3%ABrhapja%20e%20shkrimit%20shqip
|
Lëvrimi i gjuhës shqipe dhe përhapja e shkrimit shqip
|
Lëvrimi i gjuhës shqipe dhe përhapja e shkrimit shqip
Pas themelimit të Lidhjes së Prizrenit më 1878 dhe të Shoqërisë së Stambollit më 1879 mori hov lëvizja për lëvrimin dhe studimin e gjuhës shqipe. Mendjet më të ndritura të kohës, si Kostandin Kristoforidhi, Naim Frashëri, Sami Frashëri, Jeronim de Rada, Pashko Vasa, Jani Vretoja, Ndre Mjeda, Gjergj Fishta etj., duke e njohur mirë gjuhën amtare dhe duke pasur besim të patundur në zhvillimin e saj të shpejtë, iu përveshën me zell një pune të shumanshme që nuk vonoi të jepte përfundime të dukshme. Drejtimet kryesore të përpjekjeve të tyre, që kushtëzoheshin nga kërkesat e kohës, ishin përhapja e shkrimit shqip, pastrimi i gjuhës shqipe nga fjalët e huaja të panevojshme, pasurimi i saj sidomos me terma shkencorë e me fjalë të tjera të fjalorit abstrakt dhe përpunimi i disa normave gjuhësore që do të çonin shkallë-shkallë në zhvillimin e vazhdueshëm të gjuhës letrare shqipe. Me këto përpjekje atdhetarët rilindës synonin të forconin bashkimin dhe afirmimin kombëtar të popullit shqiptar, për të cilët një faktor vendimtar ishte gjuha, si tipar themelor që dallon çdo komb.
Alfabeti i Shoqërisë së Stambollit (1879) me 36 shkronjat e tij i plotësonte mirë kërkesat fonologjike të gjuhës shqipe dhe, me gjithë mungesën e shkollave shqipe, ishte përhapur ndër shqiptarët brenda e jashtë vendit. Por, duke qenë i përzier edhe me disa shkronja greke dhe me disa shkronja të veçanta, ai paraqiste mjaft vështirësi për botim librash e fletoresh nëpër shtypshkronja. Përveç kësaj, megjithëse bëri të mundur mënjanimin e disa alfabeteve të përdorura më parë, alfabeti i Stambollit nuk mbeti i vetmi alfabet për shkrimin e shqipes. Kështu në Shkodër vijoi të përdorej alfabeti tradicional i shkrimtarëve klerikë të Veriut. Madje, në kapërcyell të shek. XX në atë qytet u vunë në përdorim dy alfabete të reja: alfabeti thjesht latin i Shoqërisë “Bashkimi”, i themeluar më 1899 nga Preng Doçi, Gjergj Fishta etj., dhe alfabeti i Shoqërisë “Agimi”, i formuar më 1901 nga Zef Mjeda, Ndre Mjeda etj. Gjatë kësaj periudhe në Shkodër nuk munguan edhe përpjekjet për ta shkruar shqipen me alfabetin arab.
Rilindësit u përpoqën edhe për pastrimin e pasurimin e fjalorit, gjë që diktohej nga vetë gjendja e gjuhës shqipe, e cila, në kushtet e një prapambetjeje të gjithanshme të popullit shqiptar, ishte e mbushur me fjalë të huaja dhe kishte mbetur e varfër sidomos për fjalë të fushave të ndryshme të shkencës e të kulturës. Për t’ia arritur këtij qëllimi të dyanshëm u shfrytëzuan më shumë mjetet fjalëformuese të gjuhës shqipe, duke krijuar kështu një numër të madh fjalësh të reja, një pjesë e mirë e të cilave i kanë qëndruar kohës. Të tilla janë, p.sh., fjalët ndërgjegje, vetëdije, cilësi, sasi, folje, rrokje, përemër, atdhe, mëmëdhe, kryeqytet, qytetëroj etj. Është e vërtetë se përpjekje për të krijuar fjalë të reja ishin bërë edhe më parë, duke nisur që nga Buzuku, Budi e Bogdani e deri te Naum Veqilharxhi. Por përpjekjet e dhjetëvjeçarit të fundit të shekullit të kaluar në këtë fushë dalloheshin për karakterin e tyre më të vetëdijshëm, për përmasat e gjera dhe për përhapjen e madhe që patën.
Për pasurimin e fjalorit të gjuhës shqipe u shfrytëzua në radhë të parë visari i pasur i gjuhës popullore. Për këtë qëllim u mblodhën nga goja e popullit fjalë e shprehje të rralla që rilindësit i shtinë në përdorim në veprat e tyre. Në këtë punë fisnike u dallua në mënyrë të veçantë Kostandin Kristoforidhi, i cili i ra kryq e tërthor mbarë vendit, duke mbledhur një visar të pasur, që e përfshiu edhe në veprën e tij madhore “Fjalori i gjuhës shqipe”. Por këtë vepër me vlerë të madhe autori nuk mundi ta botonte sa qe gjallë. Pas shumë përpjekjesh, ky fjalor u botua më në fund më 1904 në Athinë. Fjalori nuk kishte karakter dialektor, si fjalorët e botuar më parë, por ishte një fjalor i mbarë shqipes. Shpjegimet aty jepeshin në gjuhën greke, por kishte edhe shpjegime plotësuese shqip. Ata që nuk dinin greqisht e përdornin për të gjetur ekuivalenten greqisht të fjalës shqipe.
Më 1908 u botua në Shkodër nga Shoqëria “Bashkimi” një tjetër fjalor i gjuhës shqipe me shpjegimet në gjuhën italiane.
Drejtimi tjetër kryesor, ku u përqendruan përpjekjet për lëvrimin dhe studimin e gjuhës shqipe, ishte përpunimi i disa normave drejtshkrimore e gramatikore dhe studimi i strukturës gramatikore të gjuhës. Edhe në këtë fushë puna nuk nisi nga e para. Përpjekje të tilla ishin bërë edhe më përpara. Por pas vitit 1880, në kushtet e reja të rritjes së lëvizjes kombëtare, shtrohej detyra për një punë më të vetëdijshme dhe me synime më të qarta. Në shkrimet shqipe duheshin zbatuar disa norma drejtshkrimore që t’i bënin ato sa më të kuptueshme për të gjithë shqiptarët, pavarësisht nga baza dialektore. Për një punë të tillë të vetëdijshme shprehen në shkrimet e tyre sidomos Kostandin Kristoforidhi, Samiu, Naimi etj. Gjatë kësaj periudhe u bënë përpjekje edhe për një afrim të dy varianteve të shkruara të shqipes. Por, në kushtet e sundimit të huaj dhe të përçarjeve krahinore e fetare, të ushqyera nga armiqtë e jashtëm e të brendshëm, këto përpjekje nuk mund të shkonin larg. Në këto rrethana, kur edhe një pjesë e shkrimtarëve vijonin të përdornin në shkrimet e tyre një gjuhë thjesht dialektore, ishte shumë e vështirë të përpunoheshin e të zbatoheshin nga të gjithë norma drejtshkrimore e gramatikore të njësuara. Megjithatë, u bë një punë e madhe për vendosjen e disa normave drejtshkrimore e gramatikore, që shënuan një hap të rëndësishëm përpara në zhvillimin e mëtejshëm të gjuhës letrare shqipe.
Një vëmendje e posaçme iu kushtua edhe studimit të strukturës gramatikore të gjuhës e kjo duket qartë edhe nga botimi i disa gramatikave me vlerë, të hartuara kryesisht nga autorë shqiptarë. Nga këto dallohen sidomos gramatika e Kostandin Kristoforidhit (1882), me shpjegim në gjuhën greke, “Shkronjëtorja …” e Samiut (1886), që është e para gramatikë e gjuhës shqipe, gramatika e Gjergj Pekmezit (1908), me shpjegime në gjuhën gjermane, gramatika shqipe e Anton Xanonit (1909) etj.
Puna për lëvrimin e për studimin e gjuhës bëri të mundur zhvillimin e mëtejshëm të gjuhës letrare shqipe.
Në fund të shek. XIX dhe në fillim të shek. XX u shtuan edhe më shumë përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë për lirinë e mësimit të gjuhës shqipe dhe për çeljen e shkollave shqipe. Edhe pas hapjes së shkollës së Korçës në vitin 1887, gjendja e arsimit në Shqipëri mbeti e mjerueshme. Gjithë sistemi arsimor osman përbëhej nga shkollat fillore (mejtepe) në qytete e në fshatra, një pjesë e madhe pranë xhamive, nga disa shkolla gjysmë të mesme ose qytetëse (ruzhdie) që funksiononin në qytete, ndërsa shkolla të mesme shtetërore (idadie) ishin ngritur vetëm në kryeqendrat e katër vilajeteve. Mësimet zhvilloheshin kudo në gjuhën turke, ndërsa numri i fëmijëve që i ndiqnin këto shkolla ishte shumë i pakët. Në këto rrethana atdhetarët rilindës si në memorandumet e peticionet e njëpasnjëshme, që i dërguan Portës së Lartë dhe Fuqive të Mëdha nga kolonitë e mërgimit e nga brenda vendit, ashtu edhe nëpërmjet organeve të shtypit shqiptar të viteve 1897-1908, protestuan ndaj kësaj gjendjeje të rëndë të arsimit në Shqipëri dhe kërkuan me këmbëngulje që shqiptarëve t’u jepej e drejta e mësimit të lirë të gjuhës amtare shqipe dhe që të hapeshin kudo në Shqipëri shkolla shqipe të të gjitha hallkave. Organet e shtypit theksonin se “ne shqiptarët duhet të hapim shkolla shqipe në Shqipëri dhe të mësojmë në gjuhën tonë”, “të çelim shkolla shqipe në të gjitha anët e Shqipërisë, në çdo qytet dhe në çdo fshat, me qëllim që të lulëzohet Shqipëria” (“Shqipëria”, 1897, “Gjuha shqipe dhe shqiptarët”; “Drita” 1903, “Kombet e tjera dhe shqiptarët” etj.)
Atdhetarët, me gjithë pengesat e qeverisë turke, nuk i ndërprenë përpjekjet për të përhapur arsimin në gjuhën amtare. Përveç dy shkollave shqipe të Korçës, në mjaft vise të Shqipërisë, si në Elbasan, Dibër, Krujë, Korçë, Berat, Gjirokastër, Kolonjë, Starovë, Vlorë, Përmet, Skrapar, Çamëri etj., funksiononin, në shumicën e rasteve pranë shtëpive private, shkolla të fshehta shqipe, në të cilat arsimtarët atdhetarë u mësonin fëmijëve e të rriturve abetaren e gjuhës shqipe. Në këto qendra, si edhe në qytete të tjera të vilajeteve shqiptare, si në Shkodër, Durrës, Tiranë, Prizren, Prishtinë, Shkup, Manastir etj., mësuesit atdhedashës u mësonin fshehurazi shkrimin shqip nxënësve në shkollat e huaja turke, greke etj.
Atdhetarët rilindës protestuan në ato raste kur Austro-Hungaria bëri përpjekje për të zëvendësuar gjuhën shqipe, që ishte futur në shkollat e saj, me gjuhët e huaja. Në vitet 1898-1900 shpërtheu konflikti ndërmjet popullsisë së Prizrenit dhe agjentëve konsullorë austro-hungarezë, që deshën të fusnin në shkollën shqipe të qytetit sllavishten. Vatikani më 1898 largoi nga kjo shkollë klerikët shqiptarë nga Prizreni dhe emëroi në vend të tyre klerikë e murgesha kroate, që filluan të përdornin në shkollë krahas shqipes edhe sllavishten. Meqenëse kërkesat e popullsisë së Prizrenit për pezullimin e mësimit në gjuhën sllave nuk u morën parasysh, ajo ngriti më 1899 një shkollë të re shqipe të pavarur, në të cilën jepte mësim Mati Logoreci. Në këto përpjekje atdhetarët prizrenas patën edhe përkrahjen e popullsisë së Shkodrës dhe të viseve të tjera. Shkolla e re tërhoqi shumicën e nxënësve të Prizrenit. Në konfliktin për çështjen e shkollës së Prizrenit (që zgjati 2 vjet) ndërhyri me kërkesën e Vjenës edhe policia turke, e cila arrestoi mjaft shqiptarë atdhetarë. Qëndresa e gjatë e protestat e vazhdueshme të popullsisë së Prizrenit bënë më në fund efektin e tyre; më 1900 u kthyen në Prizren klerikët e larguar shqiptarë dhe u hoqën nga shkolla mësuesit e huaj. Pas kësaj të dyja shkollat u bashkuan në një shkollë të vetme.
Kështu ndodhi edhe në Tiranë, ku në saje të kërkesave këmbëngulëse të rretheve atdhetare, në shkollën austriake të këtij qyteti, në kundërshtim me vendimin e kryepeshkopit katolik të Durrësit, u vunë në përdorim tekstet e përgatitura nga Shoqëria e Stambollit.
Në saje të përkrahjes së popullit dhe të vendosmërisë së mësuesve atdhetarë, edhe Mësonjëtorja shqipe e Korçës, që ishte e vetmja shkollë shqipe legale, u bëri ballë për një kohë të gjatë përndjekjeve dhe intrigave të qeveritarëve osmanë dhe mitropolisë së Korçës. Në vitet e fundit të shek. XIX, kur drejtor i saj u bë Nuçi Naçi, ajo u kthye në një shkollë të rregullt fillore me katër klasë, ku ndiqnin mësimet 80-100 fëmijë të krishterë e myslimanë nga 20-40 që kishte më parë. Përveç drejtorit, në shkollën e djemve të Korçës jepnin mësime edhe arsimtarët Thanas Nona e Nikolla Lako, ndërsa të rriturve abetaren shqip ua mësonte Kristo Vodica. Por edhe kjo shkollë më në fund u mbyll në vitin 1902, kur autoritetet osmane, të nxitura edhe nga peshkopi ortodoks grek, arrestuan mësuesin dhe drejtorin e saj të fundit Nuçi Naçin, të akuzuar si pjesëmarrës i një “organizate të fshehtë” shqiptare.
Shkolla e vajzave të Korçës, ku jepnin mësim Sevasti Qiriazi (që ishte edhe drejtoreshë e saj), Fanka Efthimi dhe më pastaj Polikseni A. Dhespoti (Luarasi) e Thanas Sina, dha ndihmë të madhe për disa vjet në përhapjen e shkrimit shqip e të ndjenjave atdhetare tek të rejat dhe te popullsia e qytetit. Ajo frekuentohej nga 50 nxënëse, disa prej të cilave, duke qenë nga viset e tjera, ishin konviktore. Por edhe kjo shkollë u mbyll më 1904 nga autoritetet osmane.
Ndërsa pengonte përhapjen e mësimit të gjuhës shqipe dhe merrte masa të rrepta ndaj mësuesve e prindërve, sidomos ndaj atyre myslimanë që çonin fëmijët në shkollat shqipe, qeveria osmane, duke qënë nën presionin e shteteve fqinje e të Fuqive të Mëdha, lejonte çeljen në qytetet e Shqipërisë të shkollave të reja të huaja, greke, bullgare, serbe etj.
Krahas këtyre, përhapja e shkrimit shqip pengohej gjithashtu nga mungesa e një alfabeti të përbashkët për gjithë shqiptarët. Atdhetarët shqiptarë me të drejtë e shihnin mungesën e një alfabeti të njëjtë si një shenjë dasie që pengonte bashkimin e konsolidimin kombëtar të shqiptarëve.
Por si çëshjtja e shkollës shqipe, ashtu edhe ajo e vendosjes së një alfabeti të njëjtë të gjuhës shqipe, qenë shndërruar në probleme politike, zgjidhja e të cilave do të varej nga zhvillimi i përgjithshëm i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.
Gjuha shqipe
|
339024
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/P%C3%ABrpjekjet%20p%C3%ABr%20organizimin%20e%20shoq%C3%ABris%C3%AB%20kulturore%20dhe%20%C3%A7%C3%ABshtja%20e%20alfabetit%20t%C3%AB%20gjuh%C3%ABs%20shqipe%20%28vitet%201850-1871%29
|
Përpjekjet për organizimin e shoqërisë kulturore dhe çështja e alfabetit të gjuhës shqipe (vitet 1850-1871)
|
Përpjekjet për organizimin e shoqërisë kulturore dhe çështja e alfabetit të gjuhës shqipe (vitet 1850-1871)
Qysh në vitet 50, jo vetëm në Shqipëri e Vllahi, ku vazhdonte punën Naum Veqilharxhi, por edhe në Stamboll, ku ishin grumbulluar shumë shqiptarë, tregtarë, nëpunës, intelektualë, të ardhur nga krahina të ndryshme të vendit, vijuan përpjekjet për lëvrimin e shqipes dhe për hapjen e shkollave kombëtare. Një hap i rëndësishëm në këtë drejtim u bë në vitet 50 me themelimin e një shoqërie kulturore në Stamboll, qëllimi i së cilës ishte të grumbullonte mjetet e nevojshme për shtypjen e librave dhe për mbajtjen e shkollave. Shoqëria i vinte vetes si detyrë të përfshinte në gjirin e saj përfaqësues të të gjitha krahinave dhe feve. Vetëm kështu, siç deklaronte më 1857 një nga anëtarët e saj, Thimi Mitkoja, do të mund të sigurohej qëllimi i shoqërisë, “ringjallja e përgjithshme kombëtare”.
Themelimi i shoqërisë kulturore të Stambollit qe hapi i parë që bënë aktivistët e lëvizjes shqiptare për të dalë nga faza e veprimeve të veçuara, për të krijuar një bërthamë organizative e përfaqësuese të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Anëtarët e shoqërisë bënë përpjekje brenda dhe jashtë Shqipërisë për të siguruar përkrahje për realizimin e qëllimeve të saj.
Por veprimi i patriotëve shqiptarë nuk dha fryte, sepse u prit me armiqësi nga Porta e Lartë dhe nga qarqet panheleniste me Patrikanën greke të Stambollit në krye.
Situata e krijuar veçanërisht me krizën e viteve 60, e cila u hapi popujve të robëruar të Perandorisë perspektivën e çlirimit, i nxiti patriotët që të rifillonin përpjekjet për organizimin e lëvizjes kulturore kombëtare. Nismën për këtë e mori Kostandin Kristoforidhi (1830-1895) nga Elbasani.
Kostandin Kristoforidhi i kishte kryer studimet e larta në Maltë dhe në Angli. Nga albanologu i njohur J. G. Han ai kishte marrë nxitjen e parë për t’iu kushtuar studimeve shqiptare dhe shumë shpejt u bë një njohës i thellë i gjuhës shqipe.
Si Naum Veqilharxhi, edhe Kostandin Kristoforidhi kishte arritur në përfundimin se mësimi i shqipes kishte një rëndësi të jashtëzakonshme si shprehje e ekzistencës së kombit shqiptar dhe e të drejtave të tij, si mjet vëllazërimi ndërmjet shqiptarëve të feve e të krahinave të ndryshme. Ai e shprehte këtë më vonë me fjalët: “Ndë mos u shkroftë gjuha shqipe, nuk do të shkojnë shumë vjet dhe nuk do të ketë Shqipëri në faqe të dheut, as nuk do të shënohet më emri shqiptar në hartë të botës”.
Qysh në vitin 1864, sapo kishte vajtur në Stamboll, në bashkëpunim me bashkatdhetarë të tjerë që ndodheshin atje, si Pashko Vasa nga Shkodra, Ismail Qemali nga Vlora, Hasan Tahsini nga Filati i Çamërisë, Kostandin Kristoforidhi kishte organizuar një varg mbledhjesh për ringjalljen e shoqërisë kombëtare. Në këto mbledhje morën pjesë shumë shqiptarë që ndodheshin në Stamboll, që biseduan përsëri për nevojën e sigurimit të mjeteve financiare për “shkronja dhe për shkolla shqipe”. Por kusht i domosdoshëm për hapjen e shkollave dhe për shtypjen e librave shqip ishte caktimi i një alfabeti të vetëm të shqipes, që të njihej dhe të përdorej nga të gjithë shqiptarët si alfabeti i tyre kombëtar në vend të alfabeteve të shumta që ishin në përdorim dhe pengonin mësimin e gjuhës amtare (alfabeti latin në Shkodër, alfabeti grek ndër ortodoksët e jugut, alfabeti arab midis myslimanëve, alfabeti i Dhaskal Todrit ose i Naum Veqilharxhit në disa krahina të veçanta).
Por që në mbledhjet e para u dukën shenja moskuptimi ndërmjet pjesëmarrësve në lidhje me caktimin e alfabetit. Mosmarrëveshjet nxiteshin edhe nga Porta e Lartë, e cila ia arriti qëllimit që mbledhja të shpërndahej pa dhënë fryte.
Më 1867 këto përpjekje u përsëritën. Kostandin Kristoforidhi, Pashko Vasa, Hasan Tahsini, Ismail Qemali, me të cilët u bashkuan edhe shqiptarë të tjerë, si bankieri Kristaq Zografi, funksionarë shqiptarë të Portës, si Mustafa pashë Gjiriti, Rustem pashë Leskoviku etj., si përfaqësues të një komisioni nismëtar për themelimin e një shoqërie kulturore shqiptare, iu drejtuan kryeministrit, Ali Pashës, me lutje që të lejonte formimin e një shoqërie shqiptare me karakter kulturor.
Gjendja e nderë në Ballkan i kishte bindur Ali Pashën dhe disa përfaqësues të qarqeve qeveritare osmane se vazhdimi i politikës së forcës ndaj shqiptarëve dhe pengimi i çdo përpjekjeje të tyre për përparim do ta thellonte armiqësinë ndaj Portës jo vetëm të të krishterëve, por edhe të myslimanëve shqiptarë dhe do të bënte që shqiptarët të merrnin të gjithë anën e armiqve të Perandorisë. Përkundrazi, liria e mësimit të gjuhës, sipas tyre, do t’i lidhte myslimanët shqiptarë më ngushtë me Portën, ndërsa të krishterët do t’i neutralizonte. Për këtë arsye Ali Pasha autorizoi dhe inkurajoi komisionin të vijonte mbledhjet e tij.
Anëtarët e komisionit iu përveshën përsëri punës për ringjalljen e shoqërisë kulturore. Mirëpo hovi që po merrte lëvizja patriotike në radhët e shqiptarëve ortodoksë e shqetësoi Patrikanën greke, e cila ushtroi trysni mbi ta për t’i larguar nga rruga e lëvizjes kombëtare. Në të njëjtën kohë filloi të ndryshonte edhe qëndrimi i kryeministrit turk ndaj nismës shqiptare. Qarqet konservatore në Portën e Lartë “kursin e butë” të Ali Pashës ndaj çështjes shqiptare e shikonin si të rrezikshëm për unitetin e islamizmit dhe të Perandorisë, meqenëse u hapte shtegun edhe kërkesave të kombësive të tjera myslimane. Nën trysninë e tyre Ali Pasha filloi t’i nxirrte pengesa komisionit nismëtar e pak më vonë e ndaloi krejtësisht veprimtarinë e tij.
Me gjithë dështimin që pësoi më 1867, grupi i atdhetarëve të Stambollit nuk hoqi dorë nga përpjekjet për të krijuar një qendër të lëvizjes kombëtare. Kjo mbetej një detyrë e përhershme veçanërisht në kushtet e zgjerimit të luftës që i bënin lëvizjes shqiptare Patrikana dhe Porta. Në vitin 1867 nën hijen e Patrikanës ishte themeluar organizata me emrin “Vëllazëria qendrore kulturore” dhe më 1871 “Silogu (klubi – shën. i aut.) kulturor epiriot”, president nderi i të cilit u zgjodh renegati i çështjes shqiptare, bankieri Kristaq Zografi. Synimet e vërteta të Silogut shiheshin qartë në statutin e tij, ku gjente shprehje shqetësimi që kishte kapur Patrikanën e qarqet shoviniste greke për përparimin që po bënte Lëvizja Kombëtare Shqiptare dhe për rritjen e ndikimit të saj në popullsinë e krishtere shqiptare. Duke vënë në dukje se edhe në vise të largëta malore, siç ishte krahina e Shpatit të Elbasanit, kishte filluar të mësohej fshehurazi gjuha shqipe, statuti theksonte nevojën për të shtuar përpjekjet për përhapjen e arsimit grek në Shqipëri. Nën kujdesin e Silogut e me lejen e qeverisë osmane në Shqipërinë e Jugut e të Mesme u hapën dhjetëra shkolla greqisht krahas atyre turqisht.
Kjo veprimtari e qarqeve shoviniste greke bashkërendohej me politikën thellësisht antishqiptare të Portës së Lartë, e cila ua mohonte shqiptarëve të drejtën për të mësuar gjuhën amtare. Edhe gazeta zyrtare, që filloi të dilte më 1871 në Prizren, botohej turqisht e serbisht, ndërsa ajo e Janinës turqisht e greqisht.
Në këto kushte, në vitin 1871 patriotët shqiptarë të Stambollit i rifilluan përpjekjet për krijimin e një organizate patriotike shqiptare. Një rol të rëndësishëm në këto përpjekje, krahas Kostandin Kristoforidhit, luajti Hasan Tahsini (1811-1884), i cili i kishte bërë studimet në Francë dhe ishte një figurë e shquar e shkencës. Hasan Tahsini nuk reshti së predikuari se mësimi i gjuhës shqipe, edhe me shkronja joarabe, nuk ishte aspak në kundërshtim me frymën e kuranit. Rreth tij u bashkuan jo vetëm personalitete që ishin aktivizuar qysh në përpjekjet e para, por edhe intelektualë të rinj, si Sami Frashëri, Jani Vretoja etj., që rimëkëmbën komisionin nismëtar. Por Porta e Lartë edhe kësaj here i nxori pengesa komisionit nismëtar duke ngulur këmbë që puna e tij të kufizohej vetëm me të krishterët shqiptarë, kurse myslimanët s’duhej të kishin asnjë lidhje me këtë çështje.
Kundërshtime u shfaqën edhe në vetë gjirin e komisionit. Disa pashallarë, të nxitur nga Porta, kërkonin që gjuha shqipe të shkruhej me alfabetin arab. Kundër kësaj zgjidhjeje doli shumica e anëtarëve të komisionit, të cilët vinin në dukje se jo vetëm për arsye shkencore, por edhe politike, shqiptarët, si anëtarë të familjes evropiane, nuk duhej të përdornin një alfabet oriental, por evropian.
Një grup tjetër, me Jani Vreton në krye, duke iu mbajtur tezës mbi origjinën e përbashkët pellazgjike të popullit shqiptar e grek dhe të lidhjeve kulturore ndërmjet tyre, u shprehën për alfabetin grek. Për alfabetin latin ishte më në fund një grup i tretë, me Pashko Vasën, Ismail Qemalin dhe Kostandin Kristoforidhin, të cilët mbështeteshin jo vetëm në argumente historiko-politike, por edhe në ato praktike (siç ishte fakti që shkronjat latine nuk duheshin derdhur veçanërisht, por gjendeshin të gatshme në çdo shtypshkronjë).
Një zgjidhje tjetër propozonte Hasan Tahsini, i cili, ashtu si Naum Veqilharxhi, mendonte se në kushtet e Shqipërisë duhej përdorur një alfabet i ri, krejt i veçantë, për të cilin shkronjat i kishte shpikur vetë.
Komisioni arriti më në fund në marrëveshjen për të hartuar alfabetin duke u mbështetur në parimin themelor: “për secilin tingull një shkronjë”. Ky parim përjashtonte pranimin e pandryshuar të një alfabeti latin, ashtu edhe të alfabetit grek, të cilët tingujt e veçantë të shqipes nuk mund t’i jepnin pa dyzime shkronjash. Por çështja e alfabetit dhe formimi i shoqërisë kulturore shqiptare nuk mundën të zgjidheshin përfundimisht. Porta mbajti një qëndrim kërcënues dhe pashallarët shqiptarë u larguan menjëherë nga komisioni. Në të njëjtën kohë edhe Patrikana i shtoi intrigat e saj kundër lëvizjes patriotike shqiptare. Në këto kushte komisioni u detyrua të ndërpriste edhe këtë herë punën pa arritur ndonjë përfundim konkret.
Me gjithë vështirësitë që hasën, atdhetarët nuk hoqën dorë nga qëllimet e tyre. Por, duke mos pasur lejen dhe mundësitë që të vepronin haptazi për lëvrimin e mësimin e gjuhës amtare, ata përpiqeshin të punonin fshehurazi, duke bërë çdo gjë fli. Koto Hoxhi nga Qestorati i Gjirokastrës (1824-1895), i cili ishte emëruar më 1873 mësues në normalen e Qestoratit, në orët e lira u mësonte fshehurazi nxënësve shqipen dhe u ngjallte atyre dashurinë për gjuhën, për atdheun, për bashkatdhetarët e feve të tjera. Kjo veprimtari patriotike e futi Koto Hoxhin në grindje me konsullin grek dhe me peshkopin e Gjirokastrës. Peshkopi e shkishëroi dhe njëkohësisht vuri njerëz ta sulmonin. Por ky nuk u tërhoq para vështirësive. Kështu, nga shkolla e Qestoratit nuk dolën vetëm mësues fanatikë të helenizmit, por edhe atdhetarë si Pandeli Sotiri e Petro Nini Luarasi, të cilët ndoqën rrugën e Koto Hoxhit.
Gjuha shqipe
|
339025
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lidhjet%20e%20Shqip%C3%ABris%C3%AB%20n%C3%AB%20koh%C3%ABn%20e%20Sk%C3%ABnderbeut%20me%20shtetet%20italiane
|
Lidhjet e Shqipërisë në kohën e Skënderbeut me shtetet italiane
|
Lidhjet e Shqipërisë në kohën e Skënderbeut me shtetet italiane
Lufta e popujve të Evropës Juglindore, në ballë të së cilës qëndronin shqiptarët, pengoi vërshimin osman në drejtim të Evropës Qendrore e Perëndimore dhe mbrojti kështu zhvillimin ekonomik, shoqëror, politik e kulturor të këtyre vendeve. Për këtë rol të luftës së shqiptarëve, si pengesë e fuqishme për kalimin e osmanëve në Evropën Perëndimore, ishte plotësisht i ndërgjegjshëm edhe vetë Skënderbeu. Më 1460 ai i shkruante një princi italian: “në qoftë se unë do të thyhesha, me siguri Italia do ta ndiente dhe si rrjedhim, ai zotërim që ju thoni se është juaji do të ishte i turqve”.
I nisur nga kuptimi realist se rreziku ishte i përbashkët, si për vendet e Evropës Juglindore, të kërcënuara drejtpërdrejt nga pushtimi osman, ashtu edhe nga vendet e tjera evropiane, dhe duke vlerësuar drejt rëndësinë e bashkëpunimit ndërkombëtar, Skënderbeu u kushtoi vëmendje marrëdhënieve me vendet që ende nuk ishin rrezikuar drejtpërdrejt nga osmanët. Vëmendje të veçantë u kushtoi Skënderbeu marrëdhënieve të tij me Venedikun, Papatin, Napolin etj., si për afërsinë e këtyre shteteve me tokat shqiptare, ashtu dhe për interesat e synimet që këto vende kishin në drejtim të Ballkanit.
Duke shfrytëzuar gjendjen e vështirë të krijuar në vendet që ishin në luftë me osmanët, Republika e Venedikut shtiu në dorë një sërë qytetesh e krahinash në Ballkan, nga të cilat siguronte të ardhura të rëndësishme dhe kushte të favorshme për zhvillimin e tregtisë në tërë pellgun e Mesdheut e më gjerë. Ajo përdori rrugë e mjete të ndryshme për ruajtjen dhe për forcimin e pozitave të veta në këto rajone, prandaj herë pas here nënshkruante traktate paqeje me sulltanët osmanë (si më 1419, 1430, 1446, 1451, 1454), duke u dhënë atyre tribut të përvitshëm, për të siguruar paprekshmërinë e zotërimeve të veta në Ballkan, duke përfshirë edhe ato që kishte në tokat shqiptare. Më vonë, sidomos gjatë viteve 60, kur u dëmtuan rëndë zotërimet e interesat tregtarë të Republikës së Venedikut nga pushtimet osmane në Peloponez, qe vendosur një afrim e bashkëpunim më i madh ndërmjet Skënderbeut dhe Venedikut. Shprehje e këtij afrimi është edhe dhënia e titullit “fisnik venecian”, më 1463, prej dukës Kristofor More, djalit të Skënderbeut, Gjonit, i cili ende ishte fëmijë.
Papati u përpoq aktivisht të ruante pozitat e besimit kristian në Ballkan që po dëmtoheshin rëndë prej pushtuesve osmanë, bartës të një besimi fetar tjetër. Veprimtarinë shpirtërore e politike të Papatit në drejtim të Ballkanit e lehtësoi Koncili XVII ekumenik, i mbajtur në fund të viteve 30 të shek. XV, në Ferrarë, ku u vendos bashkimi i të dy kishave kristiane nën drejtimin e Papës.
Në Shqipëri mungonte një kishë kombëtare, që predikimi të bëhej në gjuhën shqipe. Në Shqipërinë e Epërme dhe Qendrore ushtronin veprimtarinë e tyre kishat katolike, ku meshohej latinisht, dhe kishat ortodokse të ritit sllav dhe, në një hapësirë më të kufizuar, ato bizantine. Kurse në Shqipërinë e Poshtme ushtronin veprimtarinë e tyre kishat bizantine, në të cilat meshohej greqisht. Gjuha që përdorej në kishat e Shqipërisë ishte e pakuptueshme për banorët vendas, prandaj në përgjithësi pozitat e besimit fetar ishin të dobëta dhe për këtë Barleci, që vetë ishte prift katolik, shkruante se “shqiptarët janë më tepër luftëtarë sesa fetarë”. Mungesa e shërbimit fetar ishte aq e theksuar në Shqipëri sa që në Krujë, vihej në dukje më 1453, nuk kishte “as prift dhe as diakon katolik”. Në këto rrethana një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të Skënderbeut, peshkopi i Durrësit, Pal Engjëlli, shkroi në gjuhën shqipe më 8 nëntor të vitit 1462 formulën e pagëzimit, që prindërit t’i pagëzonin vetë fëmijët e tyre.
Në kushte të tilla të pafavorshme të veprimtarisë fetare në Shqipëri, bashkimi politik i shqiptarëve nga Skënderbeu vlerësohej pozitivisht prej Papatit, si një proces që fuqizonte frontin e luftës antiosmane dhe lehtësonte shërbimin fetar e përhapjen e katolicizmit. Papët e vlerësuan shumë luftën antiosmane të shqiptarëve, e mbështetën moralisht, e propaganduan gjerësisht atë, i dhanë Skënderbeut titujt Mbrojtës i krishterimit dhe Kapiten i përgjithshëm i Selisë së Shenjtë. Papët kërcënuan me shkishërim çdo prirje separatiste e afrimi me osmanët, që u shfaq te disa fisnikë shqiptarë, si te Dukagjinët në vitin 1452 etj. Nuk mungoi përkrahja financiare e Papatit për luftën shqiptare, sidomos në vitet 60, por gjithsesi ajo qe larg kërkesave të mëdha për mbajtjen në këmbë të qëndresës së shqiptarëve. Vend qendror dhe rol të veçantë i dhanë papët rolit të ushtrisë së Skënderbeut në projektet e tyre për organizimin e një lufte të përbashkët në shkallë evropiane për shkatërrimin e Perandorisë Osmane, që ata e propagandonin si një kryqëzatë fetare.
Skënderbeu u përpoq që vendet e tjera të merrnin pjesë aktive në luftën antiosmane, të siguronte përkrahje e ndihmë ushtarake e materiale për luftën e popullit të tij. Për këtë qëllim ai i kërkoi Republikës së Venedikut më 1451 të vendoste në Krujë një garnizon ushtarak për ta përfshirë atë në luftën antiosmane. Kjo kërkesë në atë kohë ishte në kundërshtim me politikën veneciane, prandaj Senati e hodhi poshtë atë.
Në këtë drejtim disa përfundime pozitive arriti Skënderbeu në marrëdhëniet e tij me mbretin e Napolit, Alfonsin V. Ky mendonte se duke u dhënë shqiptarëve e ballkanasve të tjerë një përkrahje të vogël ushtarake e materiale, do të dëboheshin osmanët nga Ballkani dhe nën kurorën e tij mund të krijohej një shtet i madh mesdhetar. Për këtë qëllim, në fillim të viteve 50 Alfonsi V lidhi një numër traktatesh me përfaqësuesit e disa zotërve shqiptarë dhe të viseve të tjera të Ballkanit. Në bazë të këtyre ai zotohej se do të dërgonte ushtarë që të luftonin për çlirimin e viseve të Ballkanit, me kusht që, pas çlirimit të tyre, si kryezot të njihej Alfonsi V, kurse fisnikët vendas do të qeverisnin në to si vasalë të tij.
Në zbatim të traktateve të nënshkruara gjatë vitit 1451, Alfonsi V dërgoi në Krujë një garnizon të vogël ushtarak dhe në vitin 1455 disa qindra ushtarë për çlirimin e viseve shqiptare që ishin nën pushtimin osman. Trupat napolitane u vunë nën urdhrat e Skënderbeut, i cili ishte komandant i përgjithshëm i tyre dhe zot i qytetit të Krujës. Pas betejës së Beratit të vitit 1455, i informuar mirë për vështirësitë e mëdha që kishte zhvillimi i luftës kundër ushtrive osmane, Alfonsi V hoqi dorë nga synimet e tij në drejtim të Lindjes dhe tërhoqi nga Shqipëria ushtarët dhe përfaqësuesit e vet. Meqenëse me ndihmën e trupave napolitane nuk u çlirua asnjë zonë e Shqipërisë, Skënderbeu nuk bëri ndonjë homazh ndaj tij, siç e parashikonte traktati i vitit 1451. Skënderbeu dhe Alfonsi V qëndruan deri në fund aleatë. Pas vdekjes së Alfonsit V, në vitin 1458, i biri, Ferranti I, hoqi dorë plotësisht nga ideja për t’u shtrirë në drejtim të Ballkanit dhe për rrjedhim marrëdhëniet e Mbretërisë së Napolit me Shqipërinë përkohësisht u dobësuan.
Historia shqiptare
|
339026
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fjal%C3%ABformimi%20n%C3%AB%20gjuh%C3%ABn%20shqipe
|
Fjalëformimi në gjuhën shqipe
|
Fjalëformimi në gjuhën shqipe
Formimi i fjalëve të reja me mënyrat e me mjetet që ka gjuha shqipe dhe dega e gjuhësisë që i studion këto. Mënyrat e F. në Gj.Sh. janë: 1) Prejardhja, d.m.th. formimi i fjalëve me anë të bashkimit të temave me parashtesa a prapashtesa p.sh.: ç-armatos, për-hap, letër-si, luftë-tar, përkthye-s, pun-oj, shumë-zoj, bark-as, vazhdim-isht etj. 2) Kompozimi, d.m.th. formimi i fjalëve të reja me anë të bashkimit të dy temave në një fjalë të vetme, p.sh.: bregdet, marrëdhënie, jug- iindj’e, bashkëpunoj, mirëmbaj etj. 3) Pëmgjitja, d.m.th. formimi i fjalëve të reja nga bashkimi i ay a më shumë fjalëve në një fjalë të vetme, p.sh.: farefis (farë e fis), gjëegjëzë (gjë e gjëzë), dymbëdhjetë (dy mbë dhjetë), etj. 4) Paranyjëzimi, d.m.th. formimi i fjalëve të reja (mbiemra e emra) duke i paravënë trajtës së pjesores një nyjë të përparme, p.sh. i ditur, i hapur, i mësuar, etj., të dëgjuar-it, të ecur-it, etj. 5) Konversioni, .d.m.th formimi i fjalëve të reja si pasojë e kalimt në një pjesë tjetër të ligjëratës, p.sh. ndajfoljet mot, vjet, sheshit (nga emrat përkatës), hapur, ndenjur, shkoqur (nga pjesoret përkatëse), emrat e bardha (e vezës, e syrit), e verdha (e vezës), e bukura, të ardhurat, të lashtat, (nga mbiemrat përkatës) etj. Disa herë këto mënyra bashkëveprojnë njëkohësisht, p.sh. prejardhja e paranyjëzimi (i sotshëm, i hekurt), kompozimi a pëmgjitja dhe prejardhja (barabrinjës, dalzotës, marrëveshje, këmbadoras, i përdyjavshëm, i dorëpërdorshëm etj,
Mënyrat më të rëndësishme e më prodhimtare në fjalëformimin e shqipes janë prejardhja dhe kompozimi. Studimi i fjalëformimit është bërë një nga fushat kryesore të gjuhësisë shqiptare. Nië pasqyrë përmbledhëse e fjalëformimit në gjuhën e sotme letrare jepet në veprën Fonetika dhe gramatika e gjuhës së sotme letrare shqipe.
Gjuha shqipe
|
339031
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Edita%20Sllamniku
|
Edita Sllamniku
|
Edita Sllamniku u lind në vitin 1981 në Prishtinë eshte nje aktore shqiptare nga Kosova ajo ka luajtur ne filma te ndryshme si dhe ne serialin Familja Moderne
Filmografia
Familja Moderne 2004
Adnan Kafazi 2023
|
339032
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Brucoshiada
|
Brucoshiada
|
Brucoshiada është një takim ose manifestim solemn dhe argëtues për brucoshët (studentët e vitit të parë) të institucioneve të arsimit të lartë (kolegje, fakultete, universitete). Brucoshiada zakonisht organizohet në fillim të çdo viti akademik. Në manifestime të tilla marrin pjesë kryesisht studentët e sapopranuar dhe mësimdhënësit (profesorët) e tyre. Kjo praktikë (brucoshiada) filloi në kohën e universiteteve mesjetare evropiane dhe vazhdon edhe sot e kësaj dite. Nga ana tjetër takimi i studentëve të vitit të fundit, absolventëve, njihet me emrin Absolventiada.
Shih edhe
Studenti
Brucoshi
Absolventi
Referime
Terminologji akademike
|
339033
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Amin%20Syla
|
Amin Syla
|
Amin Syla është një këngtarë i lindur më 1 mars 2007 në Sion të Zvicerës.
Biografia
Amin Syla, emri i vërtetë Amin Sulejmanoski, është një artist muzikor, i lindur më 1 mars 2007 në Sion, Zvicër. Ai ka prejardhje mazedonase dhe shqiptare, dhe karriera e tij muzikore është bërë e njohur në fushën e muzikës pop shqiptare.
Që nga moshë e re, Amin Syla ka treguar një interes të theksuar për muzikën. Ai ka filluar të këndojë dhe të kompozojë këngë, duke treguar një talent të hershëm për krijimin muzikor. Hapat e parë në industrinë e muzikës për Amin Sylën janë shënuar me publikimin e disa single-ve.
Në qershor të vitit 2023, Amin Syla themeloi shtëpinë e tij të rekordave, “ALBO Records”, duke shënuar kështu një hap të rëndësishëm në karrierën e tij muzikore. Më vonë në të njëjtën vit, në gusht, ai krijoi një agjenci dixhitale quhet “Aisé Publishing”, duke treguar kështu angazhimin e tij për të zhvilluar praninë e tij në industrinë muzikore.
Diskografia
Referime
Njerëz nga Borina
Këngëtarë shqiptarë
Muzikë
Biografi
|
339034
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Lag%C3%ABshtia
|
Lagështia
|
Lagështia është përqendrimi i avullit të ujit të pranishëm në ajër. Avulli i ujit, gjendja e gaztë e ujit, është përgjithësisht e padukshme për syrin e njeriut. Lagështia tregon mundësinë e pranisë së reshjeve, vesës ose mjegullës.
Lagështia varet nga temperatura dhe presioni i sistemit të interesit. E njëjta sasi e avullit të ujit rezulton në lagështi më të lartë relative në ajrin e ftohtë sesa ajri i ngrohtë. Një parametër i lidhur është pika e vesës. Sasia e avullit të ujit që nevojitet për të arritur ngopjen rritet me rritjen e temperaturës. Ndërsa temperatura e një parcele ajri ulet, ajo përfundimisht do të arrijë pikën e ngopjes pa shtuar ose humbur masën e ujit. Sasia e avullit të ujit që përmbahet në një parcelë ajri mund të ndryshojë ndjeshëm. Për shembull, një paketë ajri afër ngopjes mund të përmbajë 28 g ujë për metër kub ajër në 30°C, por vetëm 8 g ujë për metër kub ajër në 8°C .
Tre matje kryesore të lagështisë përdoren gjerësisht: absolute, relative dhe specifike. Lagështia absolute shprehet ose si masë e avullit të ujit për vëllim të ajrit të lagësht (në gram për metër kub) ose si masë e avullit të ujit për masë ajri të thatë (zakonisht në gram për kilogram). Lagështia relative, shpesh e shprehur si përqindje, tregon një gjendje aktuale të lagështisë absolute në lidhje me një lagështi maksimale të dhënë të njëjtën temperaturë. Lagështia specifike është raporti i masës së avullit të ujit ndaj masës totale të parcelës së ajrit të lagësht.
Lagështia luan një rol të rëndësishëm për jetën në sipërfaqe. Për jetën e kafshëve që varet nga djersitja (djersitja) për të rregulluar temperaturën e brendshme të trupit, lagështia e lartë dëmton efikasitetin e shkëmbimit të nxehtësisë duke reduktuar shkallën e avullimit të lagështirës nga sipërfaqet e lëkurës. Ky efekt mund të llogaritet duke përdorur një tabelë të indeksit të nxehtësisë, e njohur gjithashtu si humidex.
Nocioni i ajrit që "mban" avujt e ujit ose "i ngopur" prej tij përmendet shpesh në lidhje me konceptin e lagështisë relative. Sidoqoftë, kjo është mashtruese - sasia e avullit të ujit që hyn (ose mund të hyjë) në një hapësirë të caktuar në një temperaturë të caktuar është pothuajse e pavarur nga sasia e ajrit (azoti, oksigjeni, etj.) që është i pranishëm. Në të vërtetë, një vakum ka përafërsisht të njëjtën kapacitet ekuilibri për të mbajtur avujt e ujit si i njëjti vëllim i mbushur me ajër; të dyja jepen nga presioni ekuilibër i avullit të ujit në temperaturën e dhënë. Ekziston një ndryshim shumë i vogël i përshkruar nën "Faktori i Rritjes" më poshtë, i cili mund të neglizhohet në shumë llogaritje nëse nuk kërkohet saktësi e madhe.
Shiko edhe
Lëngu
Referime
Klima
Lagështi dhe higrometri
Termodinamikë atmosferike
|
339035
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/BRICS
|
BRICS
|
BRICS është një grupim i ekonomive botërore të Brazilit, Rusisë, Indisë, Kinës dhe Afrikës së Jugut, i formuar nga shtimi i Afrikës së Jugut në vitin 2010 në paraardhësin BRIC. Akronimi origjinal "BRIC", ose "BRICs", u krijua në 2001 nga ekonomisti i Goldman Sachs Jim O'Neill për të përshkruar ekonomitë me rritje të shpejtë që ai parashikoi se do të dominonin kolektivisht ekonominë globale deri në vitin 2050.
BRICS përfshin rreth 26.7% të sipërfaqes së tokës në botë dhe 41.5% të popullsisë globale. Brazili, Rusia, India dhe Kina janë ndër 10 vendet më të mëdha në botë për nga popullsia, sipërfaqja dhe PBB (PPP), dhe tre të fundit konsiderohen gjerësisht si superfuqi në zhvillim. Të pesë shtetet janë anëtarë të G20, me një PBB nominale të kombinuar prej 28.06 trilionë dollarë amerikanë (rreth 26.6% të produktit bruto botëror), një GDP totale (PPP) prej rreth 56.65 trilionë dollarë amerikanë (32.5% e PPP të PBB-së globale) dhe rreth 4.46 trilion dollarë në rezerva valutore të kombinuara (që nga viti 2018).
BRICS fillimisht u identifikuan me qëllim të nënvizimit të mundësive për investime dhe nuk kishte qenë një organizatë formale ndërqeveritare. Që nga viti 2009, ato janë formuar gjithnjë e më shumë në një bllok gjeopolitik më koheziv, me qeveritë e tyre që takohen çdo vit në samite formale dhe koordinojnë politikat shumëpalëshe. Marrëdhëniet dypalëshe ndërmjet BRICS kryhen kryesisht mbi bazën e mosndërhyrjes, barazisë dhe përfitimit reciprok.
Në gusht 2023, në Samitin e 15-të të BRICS, Presidenti i Afrikës së Jugut Cyril Ramaphosa njoftoi se Argjentina, Egjipti, Etiopia, Irani, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe ishin ftuar për t'u bashkuar me bllokun. Anëtarësimi i plotë do të hyjë në fuqi më 1 janar 2024.
Vendet BRICS konsiderohen si një rival gjeopolitik i bllokut G7 të ekonomive kryesore të përparuara, duke shpallur iniciativa konkurruese si Banka e Re e Zhvillimit, Marrëveshja e Rezervës Kontingjente BRICS, sistemi i pagesave BRICS, Publikimi i Përbashkët Statistikor BRICS dhe monedha rezervë e shportës BRICS. Që nga viti 2022, grupi ka kërkuar të zgjerojë anëtarësimin, me disa vende në zhvillim që shprehin interes për t'u bashkuar. BRICS ka marrë lavdërime dhe kritika nga komentues të shumtë.
Shiko edhe
Superfuqia
Referime
Organizata të krijuara në vitin 2009
BRICS
Organizata politike ndërkombëtare
Organizata ekonomike ndërkombëtare
|
339037
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Superfuqia
|
Superfuqia
|
Superfuqia përshkruan një shtet ose bashkim mbikombëtar që mban një pozitë dominuese të karakterizuar nga aftësia për të ushtruar ndikim ose për të projektuar fuqi në një shkallë globale. Kjo bëhet përmes mjeteve të kombinuara të fuqisë ekonomike, ushtarake, teknologjike, politike dhe kulturore, si dhe ndikimit diplomatik dhe të fuqisë së butë. Tradicionalisht, superfuqitë janë mbizotëruese në mesin e fuqive të mëdha. Ndërsa një shtet i fuqisë së madhe është i aftë të ushtrojë ndikimin e tij globalisht, superfuqitë janë shtete me aq ndikim sa nuk mund të ndërmerret asnjë veprim domethënës nga bashkësia globale pa marrë parasysh më parë pozicionet e superfuqive për këtë çështje.
Në vitin 1944, gjatë Luftës së Dytë Botërore, termi u përdor për herë të parë në Shtetet e Bashkuara, Mbretërinë e Bashkuar dhe Bashkimin Sovjetik. Gjatë Luftës së Ftohtë, Perandoria Britanike u shpërbë, duke lënë Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik të dominojnë çështjet botërore. Në fund të Luftës së Ftohtë dhe shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, Shtetet e Bashkuara u bënë superfuqia e vetme në botë, një pozicion i referuar ndonjëherë si ai i një "hiperfuqie". Që nga fundi i viteve 2010 dhe deri në vitet 2020, Kina është përshkruar si një superfuqi në zhvillim apo edhe një e njohur.
Shiko edhe
Shteti unitar
Referime
Superfuqitë
Hegjemoni
Terminologji ushtarake
|
339042
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Sfera%20e%20ndikimit
|
Sfera e ndikimit
|
Në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare, një sferë ndikimi është një rajon hapësinor ose ndarje koncepti mbi të cilin një shtet ose organizatë ka një nivel ekskluziviteti kulturor, ekonomik, ushtarak ose politik.
Ndërsa mund të ketë një aleancë formale ose detyrime të tjera traktate midis të ndikuarit dhe ndikuesit, marrëveshje të tilla formale nuk janë të nevojshme dhe ndikimi shpesh mund të jetë më shumë një shembull i fuqisë së butë. Në mënyrë të ngjashme, një aleancë formale nuk do të thotë domosdoshmërisht që një vend shtrihet brenda sferës së ndikimit të një tjetri. Nivelet e larta të ekskluzivitetit historikisht janë shoqëruar me nivele më të larta konflikti.
Në raste më ekstreme, një vend brenda "sferës së ndikimit" të një tjetri mund të bëhet një filial i atij shteti dhe të shërbejë në fakt si një shtet satelit ose koloni de facto. Ky ishte rasti me Bashkimin Sovjetik dhe Bllokun e tij Lindor pas Luftës së Dytë Botërore. Sistemi i sferave të ndikimit me anë të të cilit kombet e fuqishme ndërhyjnë në punët e të tjerëve vazhdon edhe sot. Shpesh analizohet në termat e superfuqive, fuqive të mëdha dhe/ose fuqive të mesme.
Ndonjëherë pjesë të një vendi të vetëm mund të bien në dy sfera të ndryshme ndikimi. Në shek. Po kështu, pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania u nda në 4 zona pushtimi, 3 prej të cilave më vonë u konsoliduan në Gjermaninë Perëndimore dhe pjesa e mbetur u bë Gjermania Lindore, e para anëtare e NATO-s dhe e dyta anëtare e Paktit të Varshavës.
Termi përdoret gjithashtu për të përshkruar situata jopolitike, p.sh., një qendër tregtare thuhet se ka një 'sferë ndikimi' që përcakton zonën gjeografike ku dominon tregtinë me pakicë.
Shiko edhe
Superfuqia
Referime
Teoritë e shkencave politike
Teori e marrëdhënieve ndërkombëtare
Ndikimi social
Gjeopolitikë
|
339043
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Shitja%20me%20shumic%C3%AB
|
Shitja me shumicë
|
Shitja me shumicë ose shpërndarja është shitja e mallrave për shitësit me pakicë; për përdoruesit industrialë, komercialë, institucionalë ose të tjerë profesionistë të biznesit; ose për shitësit e tjerë me shumicë (bizneset me shumicë) dhe shërbimet e lidhura me to. Në përgjithësi, është shitja e mallrave me shumicë për këdo, qoftë një person ose një organizatë, përveç konsumatorit përfundimtar të atij malli. Tregtia me shumicë është blerja e mallrave në sasi të madhe, zakonisht direkt nga prodhuesi ose burimi, me një normë të zbritur. Më pas, shitësi me pakicë ia shet mallrat konsumatorit fundor me një çmim më të lartë duke sjellë fitim.
Sipas Divizionit të Statistikave të Kombeve të Bashkuara, shitja me shumicë është rishitja e mallrave të reja dhe të përdorura për shitësit me pakicë, për përdoruesit industrialë, tregtarë, institucionalë ose profesionistë, ose për shitës të tjerë me shumicë, ose përfshin veprimin si agjent ose ndërmjetës në blerjen ose shitjen e mallrave, mallra për persona ose kompani të tilla. Shitësit me shumicë shpesh montojnë fizikisht, renditin dhe klasifikojnë mallrat në pjesë të mëdha, shpërndajnë, ripaketojnë dhe rishpërndajnë në pjesë më të vogla. Ndërsa tregtarët me shumicë të shumicës së produkteve zakonisht operojnë nga ambiente të pavarura, tregtimi me shumicë i produkteve ushqimore mund të bëhet në tregje të veçanta me shumicë ku mblidhen të gjithë tregtarët.
Tradicionalisht, shitësit me shumicë ishin më afër tregjeve që furnizonin sesa burimit nga i merrnin produktet. Megjithatë, me ardhjen e internetit dhe prokurimit elektronik ka një numër në rritje të shitësve me shumicë të vendosura më afër prodhuesve në Kinë, Tajvan dhe Azinë Juglindore. Marzhet e fitimit të tregtarëve me shumicë varen kryesisht nga aftësia e tyre për të arritur kostot konkurruese të transaksionit në treg.
Në industrinë bankare, "shumica" zakonisht i referohet bankingut me shumicë, duke ofruar shërbime të përshtatura për klientët e mëdhenj, në kontrast me bankingun me pakicë, duke ofruar shërbime të standardizuara për një numër të madh klientësh më të vegjël.
Në pasuri të paluajtshme, shitja me shumicë është akti i kontraktimit për blerjen e pronës së paluajtshme dhe caktimi i kësaj kontrate tek një investitor.
Shiko edhe
Shitja me pakicë
Referime
Ekonomi
Shitje me shumicë
|
339046
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Drejtshqiptimi%20i%20Gjuh%C3%ABs%20Shqipe
|
Drejtshqiptimi i Gjuhës Shqipe
|
Drejtshqiptimi i Gjuhës Shqipe
Tërësia e rregullave të shqiptimit, që janë pranuar si normative, të drejta në gjuhën letrare. Ato sigurojnë shqiptim të njëjtë për të gjithë ata që flasin shqipen letrare.
Shqiptimi i njësuar letrar ndikon edhe për njësimin e rregullave të drejtshkrimit. Rregullat e drejtshqiptimit synojnë të mënjanojnë nga gjuha e folur letrare veçoritë dialektore dhe individuale, prandaj përbëjnë një nga anët e rëndësishme të kulturës së të folurit.
Normat e drejtshqiptimit të shqipes janë përvijuar dalëngadalë gjatë procesit të formimit të gjuhës letrare kombëtare të përbashkët. Drejishkrimi i gjuhës shqipe (1973, shih) u mbështet në shqiptimin letrar, por njëkohësisht ndihmoi e ndihmon për njësimin e tij të mëtejshëm, sepse parimi i tij themelor është parimi fonetik. Për njësimin, ngulitjen e përhapjen e shqiptimit letrar kanë luajtur një rol vendimtar sidomos ndryshimet rrënjësore politike, ekonomike e kulturore që u bënë në vendin tonë pas Çlirimit. Karakteri shoqëror i prodhimit, forcimi i lidhjeve ekonomike dhe kulturore ndërmjet krahinave, hapja e rrugëve të reja, zhvillimi i qyteteve dhe i qendrave industriale me popullsi të përzier, zhvillimi i arsimit të të gjitha shkallëve, radiotelevizioni, teatri, kinematografia, ishin faktorët kryesorë që ndihmuan për rrafshimin e dallimeve shqiptimore në gjuhën letrare të folur.
Normat e shqipes letrare të folur kanë fituar karakter gjithëkombëtar, d.m.th. nuk përputhen me bazën dialektore të asnjërit dialekt. Ato mbështeten në radhë të parë me elementet e përbashkëta të sistemit fonetik të të dy dialekteve kryesore. Nga elementet e veçanta të të dy dialekteve në këto norma bien në sy disa tipare të shqiptimit jugor, siç janë mungesa e hundorësisë së zanoreve, ë-ja e theksuar, togu zanor ua, rotacizmi në një kategori fjalësh, shqiptimi i plotë i grupeve të bashkëtingëlloreve mb, ndërsa nga dialekti verior togu zanor ue, mosshurdhimi i bashkëtingëlloreve të zëshme në fund të fjalës, j e jo nj në mbaresat foljore e në formimet në bazë të tyre, zhvendosja e theksit nga rrokja fundore në atë parafundore në fjalë si perde, shishe, basmë etj. Rëndësia e normave të njësuara të shqiptimit rritet krahas rritjes së rolit të gjuhës letrare kombëtare në jetën shoqërore.
Gjuha shqipe
|
339047
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20i%20Arteve%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti i Arteve i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti i Arteve i Universitetit Shtetëror të Tetovës, Tetovë . Gjendet në objektin e Qendrës së Kulturës "Iljo Anteski - Smok" .
Historiku
Fakulteti i Arteve i Universitetit të Tetovës u themelua më 17 dhjetor 1994.
Programet
Në këtë fakultet organizohen studimet universitare dhe të ciklit të dytë në disiplina të ndryshme profesionale, si dhe trajnohen staf të ndryshëm akademik në fushën e artit. Studimet janë në përputhje me sistemin e kreditimit dhe transferimin e kredive. Studentët e diplomuar të këtij fakulteti janë bartës të aktiviteteve në të gjitha fushat artistike: arti figurativ, muzikë dhe skenë .
Fakulteti ofron tre programe studimi:
Art figurativ;
Muzikë ;
Artet dramatike .
Galeria
Shih edhe
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhjet e jashtme
Referime
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339048
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20i%20Administrimit%20t%C3%AB%20Biznesit%20n%C3%AB%20Kumanov%C3%AB
|
Fakulteti i Administrimit të Biznesit në Kumanovë
|
Fakulteti për Administrim Biznesi në Kumanovë është njëri nga fakultetet e Universitetit Shtetëror të Tetovës.
Programi
Fakulteti ofron dy programe studimi:
Administrim biznesi ;
Administrata publike .
Shih edhe
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Linqe te jashtme
Referime
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
Arsimi në Kumanovë
|
339050
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Administrata%20publike
|
Administrata publike
|
Administrata publike ose Politika dhe administrata publike (disiplinë akademike ) është zbatimi i politikave publike, administrimi i themelimit të qeverisë ( qeverisja publike ), administrimi i institucionit jofitimprurës ( qeverisja jofitimprurëse ), dhe gjithashtu një nënfushë e shkencave politike që mësohet në politikat publike . shkolla që studion këtë zbatim dhe përgatit njerëz, veçanërisht nëpunës civilë në pozicione administrative për të punuar në sektorin publik, sektorin vullnetar, disa industri në sektorin privat që merren me marrëdhëniet me qeverinë, çështjet rregullatore, asistencën legjislative, përgjegjësinë sociale të korporatave (CSR). ), mjedisore, sociale, qeverisje (ESG), prokurimet publike (PP), partneritetet publike-private (P3) dhe marketingu/shitjet nga biznesi me qeverinë (B2G), si dhe ata që punojnë në institutet e mendimit, organizatat jofitimprurëse, firma konsulence, shoqata tregtare ose në pozicione të tjera që përdorin aftësi të ngjashme që gjenden në administratën publike.
Vështrim
Disa nga përkufizimet e ndryshme që janë ofruar për termin janë "menaxhimi i programeve publike"; “përkthimi i politikës në realitetin që qytetarët e shohin çdo ditë”; dhe "studimin e vendimmarrjes së qeverisë, analizën e vetë politikave, inputet e ndryshme që i kanë prodhuar ato dhe inputet e nevojshme për të prodhuar politika alternative". Fjala administratë publike është kombinim i dy fjalëve - publike dhe administratë. Në çdo sferë të jetës shoqërore, ekonomike dhe politike ekziston administrata që do të thotë se për funksionimin e mirëfilltë të organizatës apo institucionit duhet të drejtohet apo menaxhohet siç duhet dhe nga ky koncept lind ideja e administrimit.
Në Shtetet e Bashkuara në vitet 1880, nëpunësit civilë dhe akademikët si Woodrow Wilson punuan për të reformuar sistemin e shërbimit civil dhe për të sjellë administratën publike në fushën e shkencës[6]. Megjithatë, "deri në mesin e shekullit të njëzetë, kur mbizotëronte teoria e burokracisë e sociologut gjerman Max Weber ," tha ai, "nuk kishte interes të madh për teorinë e administratës publike. Fusha ka karakter multidisiplinor dhe një nga propozimet e ndryshme për nënfushat e administratës publike përcakton gjashtë shtylla, duke përfshirë burimet njerëzore, teorinë organizative, analizën e politikave, statistikat, buxhetimin dhe etikën .
Administrata publike është një segment i fushës më të gjerë të administratës. Ajo konsiderohet thjesht si burokraci, pa marrë parasysh faktin se burokracia si një formë e veçantë organizative nuk gjendet vetëm në qeveri, por edhe në organizatat private dhe të sektorit të tretë. (Dhameja, 2003, f. 2). Administrata Publike është një disiplinë që ka të bëjë me organizimin dhe formulimin dhe zbatimin e politikave publike për mirëqenien e njerëzve. Ai funksionon në një mjedis politik për të përmbushur qëllimet dhe objektivat, të cilat formulohen nga vendimmarrësit politikë. Fokusi i administratës publike, pra, është te burokracia publike. Tema mori nxitjen e saj të madhe pas konferencës Minnowbrook të mbajtur në universitetin e Sirakuzës në vitin 1968, e kryesuar nga Dwight Waldo. Ishte kjo kohë kur u shfaq koncepti i Administratës së Re Publike.
Kështu, administrata publike si një kurs veprimi i qeverisë në lidhje me politikën publike si një përvijim i asaj që qeveria dëshiron të bëjë luan një rol të rëndësishëm në shoqërinë tonë. Mund të kuptohet si rrjedha e veprimit ose mosveprimi nga qeveria në lidhje me një çështje të caktuar ose grup çështjesh. Ai mund të shoqërohet me qëllimet dhe mjetet e politikave të miratuara zyrtarisht, si dhe me rregulloret dhe praktikat e agjencive që zbatojnë programet. Marrëdhënia midis asaj që qeveria (administrata publike) dëshiron të arrijë dhe asaj që ndodh në të vërtetë mbartet nga politika publike. Prandaj, qëllimi përfundimtar i të gjitha politikave publike është arritja e objektivave të veçanta që qeveria ka në mendje. Mirëqenia e qytetarëve të vendit është një konsideratë kryesore në formulimin dhe zbatimin e këtyre programeve. Për këtë arsye, opinioni publik, për shembull, ushtron presion të konsiderueshëm në rrjedhën e politikave të qeverisë (administratës publike).
Përkufizimet
Administrata publike është një fushë në të cilën liderët u shërbejnë komuniteteve për të avancuar të mirën e përbashkët dhe për të arritur ndryshime konstruktive. Profesionistët në administratën publike janë të trajnuar për të menaxhuar në të gjitha nivelet e qeverisjes (lokale, shtetërore dhe federale) si dhe organizatat jofitimprurëse.
Në vitin 1947, Paul H. Appleby përcaktoi administratën publike si "udhëheqja publike e çështjeve publike përgjegjëse drejtpërdrejt për veprimet ekzekutive". Në një demokraci, ajo ka të bëjë me një veprim të tillë lidershipi dhe ekzekutiv në terma që respektojnë dhe kontribuojnë në dinjitetin, vlerën dhe potencialet e qytetarit. Një vit më vonë, Gordon Clapp, atëherë Kryetar i Autoritetit të Luginës së Tenesit, e përkufizoi administratën publike "si një instrument publik ku shoqëria demokratike mund të realizohet më plotësisht". Kjo nënkupton që ai duhet "të lidhet me konceptet e drejtësisë, lirisë dhe mundësive më të plota ekonomike për qeniet njerëzore" dhe kështu "është i shqetësuar me "njerëzit, me idetë dhe me gjërat". Sipas James D. Carroll & Alfred M. Zuck, botimi nga "Woodrow Wilson i esesë së tij, " Studimi i Administratës " në 1887 konsiderohet përgjithësisht si fillimi i administratës publike si një fushë specifike studimi.
Duke u mbështetur në temën e demokracisë dhe duke hedhur poshtë lidhjen me degën ekzekutive, Patricia M. Shields pohon se administrata publike "merret me administrimin dhe zbatimin e produkteve të një demokracie të gjallë". Termi kyç "produkt" i referohet "atyre artikujve që ndërtohen ose prodhohen" si burgjet, rrugët, ligjet, shkollat dhe siguria. “Si zbatues, menaxherët publikë angazhojnë këto produkte”. Ata marrin pjesë në bërjen dhe krijimin e demokracisë "të gjallë". Një demokraci e gjallë është "një mjedis që ndryshon, organik", i papërsosur, i paqëndrueshëm dhe i bashkuar me vlerat. “Përgjegjësia theksohet sepse administrata publike ka të bëjë me “përgjegjshmërinë dhe përdorimin efektiv të burimeve të pakta dhe përfundimisht krijimin e lidhjes ndërmjet të bërit, të bërëit dhe vlerave demokratike”.
Kohët e fundit studiuesit pohojnë se "administrata publike nuk ka një përkufizim të pranuar përgjithësisht", sepse "sfera e temës është aq e madhe dhe aq e diskutueshme sa është më e lehtë të shpjegohet sesa të përcaktohet". Administrata publike është një fushë studimi (dmth., një disiplinë) dhe një profesion. Ka shumë mosmarrëveshje nëse studimi i administratës publike mund të quhet siç duhet një disiplinë, kryesisht për shkak të debatit nëse administrata publike është një nënfushë e shkencave politike apo një nënfushë e shkencës administrative, kjo e fundit një rrjedhë e rrënjët e saj në analizën e politikave dhe hulumtimin e vlerësimit. Studiuesi Donald F. Kettl është ndër ata që e shohin administratën publike "si një nënfushë brenda shkencave politike". Sipas Lalor një shoqëri me një autoritet publik që ofron të paktën një të mirë publike mund të thuhet se ka një administratë publike, ndërsa mungesa e njërit (ose a fortiori të dyjave) një autoriteti publik ose ofrimi i të paktën një të mirë publike nënkupton mungesën. të një administrate publike. Ai argumenton se administrata publike është ofrimi publik i të mirave publike në të cilat funksioni i kërkesës plotësohet pak a shumë efektivisht nga politika, mjeti kryesor i së cilës është retorika, duke siguruar të mira publike dhe funksioni i ofertës plotësohet pak a shumë në mënyrë efikase nga menaxhimi publik., mjetet kryesore të të cilit janë aktet e të folurit, që prodhojnë të mira publike. Qëllimi moral i administratës publike, i nënkuptuar në pranimin e rolit të saj, është maksimizimi i mundësive të publikut për të kënaqur dëshirat e tij.
Përkufizimi i Sistemit të Klasifikimit të Industrisë së Amerikës së Veriut për sektorin e Administratës Publike ( NAICS 91 ) thotë se administrata publike "... përfshin institucione të angazhuara kryesisht në aktivitete të një natyre qeveritare, domethënë miratimin dhe interpretimin gjyqësor të ligjeve dhe rregulloreve të tyre në përputhje, dhe administrimin e programeve në bazë të tyre”. Këtu përfshihen "Aktivitetet legjislative, taksat, mbrojtja kombëtare, rendi dhe siguria publike, shërbimet e imigracionit, punët e jashtme dhe asistenca ndërkombëtare, dhe administrimi i programeve qeveritare janë aktivitete që kanë natyrë thjesht qeveritare".
Nga këndvështrimi akademik, Qendra Kombëtare për Statistikat e Arsimit (NCES) në Shtetet e Bashkuara e përkufizon studimin e administratës publike si "Një program që përgatit individët për të shërbyer si menaxherë në krahun ekzekutiv të qeverisë lokale, shtetërore dhe federale dhe që fokusohet mbi studimin sistematik të organizimit dhe menaxhimit ekzekutiv. Përfshin udhëzime për rolet, zhvillimin dhe parimet e administratës publike; menaxhimi i politikave publike; marrëdhëniet ekzekutive-legjislative; proceset buxhetore publike dhe menaxhimi financiar; e drejta administrative; menaxhimi i personelit publik; etika profesionale; dhe metodat e kërkimit."
Shih edhe
Politika
Administrimi
Shoqëria Civile
Administrim biznesi
Literatura
Dubois, H.F.W. & Fattore, G. (2009), 'Definitions and typologies in public administration research: the case of decentralization', International Journal of Public Administration, 32(8): 704–27.
Jeong Chun Hai Ibrahim, & Nor Fadzlina Nawi. (2007). Principles of Public Administration: An Introduction. Kuala Lumpur: Karisma Publications.
Smith, Kevin B. and Licari, Michael J. (2006) Public Administration – Power and Politics in the Fourth Branch of Government, LA: Roxbury Pub. Co.
White, Jay D. and Guy B. Adams. Research in public administration: reflections on theory and practice. 1994.
Donald Menzel and Harvey White (eds) 2011. The State of Public Administration: Issues, Challenges and Opportunity. New York: M. E. Sharpe.
Janicke, M. (1990). State Failure. Cambridge: Polity Press.
Kanter, R. M. (1985). The Change Masters: Corporate Entrepreneurs at Work. Hemel Hempstead: Unwin Paperbacks.
Lane, R. E. (1991). The Market Experience. New York: Cambridge University Press.
Lynn, L. E., Jr. (1996). "Public Management as Art, Science, and Profession." Chatham House, CQ Press.
Lynn, L. E., Jr. (2006). "Public Management: Old and New." Routledge.
Raczkowski, K. (2016). "Public Management: Theory and Practice." Springer
Referime
Administratë publike
|
339052
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Shkolla%20e%20shkrimi%20shqip%20pas%20Kongresit%20t%C3%AB%20Manastirit%20dhe%20dhuna%20xhonturke%20%28dhjetor%201908%20%E2%80%93%20gusht%201909%29
|
Shkolla e shkrimi shqip pas Kongresit të Manastirit dhe dhuna xhonturke (dhjetor 1908 – gusht 1909)
|
Shkolla e shkrimi shqip pas Kongresit të Manastirit dhe dhuna xhonturke (dhjetor 1908 – gusht 1909)
Të mbështetur në vendimet e Kongresit të Manastirit, atdhetarët shqiptarë hapën shkolla të reja shqipe dhe i shtuan përpjekjet për të përhapur shkrimin shqip në të katër anët e vendit. Në janar të vitit 1909 klubi i Elbasanit mblodhi të holla të mjaftueshme për të mbajtur me mjetet e tij 4 shkolla shqipe, një në qytet me 100 nxënës dhe tri në fshatra me nga 60 nxënës secila. Klubi kishte caktuar gjithashtu 3 mësues shëtitës në krahinën e Shpatit, të cilët u mësonin gjuhën shqipe fëmijëve e banorëve të rritur të 10 fshatrave. Përveç këtyre, që nga fundi i vitit 1908 në Shpat funksiononin 4 shkolla shqipe, ku mësonin fëmijët e 19 fshatrave.Në janar-shkurt të vitit 1909 u ngrit një shkollë shqipe në Glinë të Leskovikut, një në Pogradec, dy shkolla shqipe në katundet Kakos e Selenicë të Frashërit (në të cilat mësonin edhe fëmijët e katundeve përreth), një shkollë shqipe në katundin Cakran të Fierit dhe një tjetër në Negovan. Në shkurt të vitit 1909 filloi të funksiononte shkolla shqipe e Kumanovës, që u hap nga klubi shqiptar i këtij qyteti. Në fillim të vitit 1909, pas një lufte të ashpër me oficerët xhonturq, u arrit të çelen shkolla shqipe në qytetin e Ohrit. Në mars të vitit 1909 në Korçë, përveç dy shkollave të hapura menjëherë pas shpalljes së kushtetutës, u çel edhe një shkollë tjetër e pavarur për djem, kurse në verën e atij viti u çel një shkollë shqipe në fshatin Libohovë.
Me përpjekjet e klubeve vijoi të futet mësimi i gjuhës shqipe në shkollat shtetërore turke dhe të huaja. Në dhjetor të vitit 1908 mësimi i gjuhës shqipe ishte futur si lëndë e detyrueshme në të katër shkollat fillore turke të Elbasanit, në atë gjysmë të mesme (qytetëse), si edhe në shkollën e komunitetit ortodoks. Pranë kësaj shkolle ishte ngritur edhe një kurs nate për mësimin e shqipes, që ndiqej nga 60 djem. Pas kësaj qeveria greke i preu kësaj shkolle subvencionimin.
Në fillim të vitit 1909 klubet shqiptare arritën të fusnin mësimin e gjuhës shqipe në shkollat fillore turke të Gjirokastrës, të Frashërit, të Përmetit, të Tepelenës, të Beratit, të Peqinit, të disa fshatrave të Mallakastrës etj., ndërsa klubi i Vlorës e shndërroi shkollën fillore turke të këtij qyteti në shkollë shqipe. Mësimi i shqipes u fut gjithashtu në shkollat turke të fshatrave Qesarakë, Novoselë e Selenicë e Kolonjës dhe në shkollën greke të Fierit.
Në pranverën e vitit 1909, falë përpjekjeve të klubeve e të mësuesve atdhetarë, gjuha shqipe mësohej edhe në shkollat qytetëse (ruzhdie) turke të Vlorës, të Përmetit, të Mitrovicës, të Beratit si dhe në disa gjimnaze (idadie) të vendit, si në atë të Manastirit, të Gjirokastrës, të Beratit, të Korçës, të Janinës, të Durrësit, të Shkupit etj.
Në mjaft qytete të Shqipërisë u kërkua që gjuha shqipe të përdorej edhe në gjykata e në predikimet fetare të kishës ortodokse. Në fundin e shkurtit të vitit 1909 klubi i Korçës, së bashku me përfaqësuesit e popullsisë ortodokse të këtij qyteti, vendosi që predikimi në kishat ortodokse të bëhej në gjuhën shqipe. Ky vendim iu njoftua edhe peshkopit të Korçës, Patrikanës së Stambollit dhe valiut të Manastirit. Ndërkaq, atdhetarët korçarë, me nismën e tyre, filluan të futnin gradualisht gjuhën shqipe në kishat e qytetit. Në kishën e Negovanit predikimi filloi të bëhej gjithashtu në shqip.
Edhe përfaqësuesit e popullsisë katolike e myslimane të Kurbinit, në mbledhjen që mbajtën në gusht të vitit 1909, kërkuan nga qeveria turke që të hapte shkolla fillore shqipe në fshatrat e kësaj krahine.
Klubi i Elbasanit, për të shmangur pengesat që xhonturqit u nxirrnin shkollave shqipe, u propozoi më 31 dhjetor gjithë klubeve shqiptare që t’i përcillnin parlamentit turk e deputetëve shqiptarë kërkesën për njohjen zyrtare të kombësisë shqiptare, plotësimi i së cilës do t’u siguronte shqiptarëve të drejtat kombëtare në lëmin e kulturës dhe të arsimit. Por kjo kërkesë nuk u miratua nga qeveria turke.
Shkolla shqipe qysh në periudhën e parë pas revolucionit u ndesh me përpjekjet e xhonturqve për të penguar përhapjen e saj. Prandaj edhe përkrahja që shqiptarët u dhanë xhonturqve për shtypjen e kundërrevolucionit të prillit të vitit 1909, ishte akti i fundit i bashkëpunimit me ta. Pasi forcuan pozitat në Stamboll, xhonturqit kaluan në përdorimin e masave shtypëse ndaj lëvizjes kulturore të popujve të shtypur në përgjithësi dhe të shqiptarëve në veçanti.
Lëvizja për arsimin e kulturën kombëtare shqiptare u gjend shumë shpejt përballë goditjeve të Komitetit “Bashkim e Përparim”, i cili, meqë paraqitej si mbrojtës i kushtetutës, vepronte më shpesh në mënyrë të fshehtë sesa të hapur. Një nga mjetet kryesore që xhonturqit përdorën për të ndaluar këtë lëvizje, për t’i përçarë shqiptarët sipas dasisë fetare dhe për të penguar ngritjen e ndërgjegjes kombëtare, ishte propaganda e shkrimit të gjuhës shqipe me alfabetin arab, që filloi menjëherë pas Kongresit të Manastirit. Në shërbim të kësaj propagande u vunë disa nga klerikët konservatorë myslimanë dhe elementë të tjerë fanatikë e turkomanë, të cilët, duke shfrytëzuar ndjenjat fetare të popullsisë myslimane shqiptare, u përpoqën të formonin tek ajo bindjen se shkronjat latine janë të të pafeve (të kaurëve), se binin ndesh me fenë islame dhe se shqipja mund të shkruhej vetëm me alfabetin turko-arab, që ishte i shenjtë, sepse me të ishte shkruar Kurani. Në fillim të vitit 1909 u formua në Stamboll “Shoqëria për mësimin dhe për shkrimin e gjuhës shqipe me shkronjat turqishte”, e përbërë kryesisht nga ulematë (klerikët e lartë) myslimanë, që shpërndante thirrje dhe abetare shqipe me alfabetin arab. Një abetare e tillë u përhap në viset e ndryshme të Shqipërisë në muajin janar të atij viti.
Kjo fushatë u shoqërua me orvatjet, që xhonturqit bënë për të provokuar mitingje të elementëve fanatikë e turkomanë kundër përdorimit të alfabetit latin, siç ndodhi në fillim të shkurtit në Manastir, në Dibër, në Follorinë e në Përlepë. Konsulli francez në Manastir, Pisho (Pichon), në informacionin e tij (të 16 shkurtit 1909), shkruante se “në këto tubime, të provokuara në mënyrë të fshehtë nga vetë autoritetet turke, nuk arritën të grumbullohen veçse hoxhallarët dhe turqit fanatikë, ndërsa shqiptarët, thuajse në mënyrë të përgjithshme nuk pranuan të duken atje”. Jo rastësisht këto mitingje u mbajtën në xhami. Po kështu, ulematë dhe disa nga hoxhallarët e Shkodrës, të nxitur nga Komiteti “Bashkim e Përparim” i këtij qyteti, duke përfituar nga fanatizmi i pjesës myslimane të popullsisë, zhvilluan në pranverën e vitit 1909 një agjitacion të fuqishëm për përdorimin e alfabetit arab në shkrimin e shqipes.
Ministria e Arsimit e Turqisë që në fund të vitit 1908 urdhëroi që në shkollat e vilajetit të Kosovës shqipja të mësohej me shkronjat arabe. Një urdhër i tillë iu dha në shkurt të vitit 1909 edhe prefekturës së Elbasanit. Po kështu vepruan autoritetet turke dhe komitetet xhonturke në qytetet e tjera të vendit, në Janinë, në Filat etj. Atdhetarët shqiptarë të këtyre trevave u vunë para një trysnie të dyfishtë, të shovinistëve grekë dhe të xhonturqve, që vepronin të bashkuar në luftën kundër shkollës dhe kundër shkrimit shqip. Në të njëjtën kohë komitetet xhonturke përkrahnin në ato ditë propagandën asimiluese panhelenike që disa profesorë grekë dhe Shoqëria “Etniki Heteria” (“Shoqëria Kombëtare”) zhvillonin në atë kohë në viset shqiptare të vilajetit të Janinës.
Për të fshehur veprimtarinë e tij armiqësore kundër kulturës shqiptare, Komiteti Qendror “Bashkim e Përparim” në mars të vitit 1909 u kumtoi klubeve shqiptare se “do të qëndronte asnjanës dhe nuk do të ndërhynte në çështjen e zgjedhjes së alfabetit të gjuhës shqipe”.
Klubet e quajtën këtë deklaratë një përpjekje të re për të mashtruar shqiptarët dhe morën masa për të mbrojtur liritë kushtetuese e për t’i bërë ballë reaksionit xhonturk. Në protestën që klubi “Bashkimi” i Manastirit i dërgoi Komitetit Qendror “Bashkim e Përparim” në javën e fundit të marsit, i shkruante se, duke luftuar alfabetin shqip ky komitet bie ndesh me kushtetutën turke, e cila ua garanton gjithë popujve të Perandorisë të drejtën e mësimit dhe të shkrimit të gjuhës amtare. Në letërkëmbimin e tij të marsit të vitit 1909 me klubet e Filatit, të Korçës etj., klubi “Bashkimi” i Manastirit i quante këto veprime të xhonturqve dhe të turkomanëve shqiptarë për t’u imponuar shqiptarëve alfabetin arab, si veprime armiqësore kundër kombit shqiptar. Ai udhëzonte në ato ditë klubet e tjera kombëtare që “kundër këtyre tradhtarëve të mos vepronin vetëm me penë, por edhe me armë”.
Komiteti “Bashkim e Përparim” u orvat të zhdukte klubet shqiptare dhe atdhetarët më të njohur, që drejtonin luftën kundër reaksionit xhonturk. Në maj të vitit 1909 xhonturqit, pasi arrestuan disa nga veprimtarët e klubit “Labëria” të Vlorës dhe i detyruan të tjerët të arratiseshin jashtë Shqipërisë, e likuiduan këtë klub, që ishte një nga më të rëndësishmit në Shqipërinë e Jugut. Po në atë kohë mbyllën edhe klubin e Ohrit, kryesia e të cilit u çua e lidhur me pranga në Manastir e pastaj në Stamboll.
Në fundin e majit të vitit 1909 vetëm në Ohër, në Pogradec e në Strugë u arrestuan 17 veta, përkrahës të shkollës dhe të shkrimit shqip, që u akuzuan për propagandë reaksionare kundër regjimit kushtetues. Midis të arrestuarve ishin edhe Hamdi Ohri, një nga udhëheqësit më në zë të lëvizjes kombëtare në këtë trevë, që kishte kaluar vite të tëra në burgjet e sulltan Abdyl Hamitit, Xhemaledin Beu, kryetar i klubit të Ohrit dhe Mehmet Beu, sekretar i klubit, intelektual dhe përkrahës i shkollës shqipe. Klubet shqiptare protestuan kundër këtij veprimi të dhunshëm, derisa i detyruan xhonturqit t’i shpallnin të pafajshëm dhe t’i lironin këta atdhetarë.
Ditë të vështira kaloi në verën e vitit 1909 lëvizja kulturore kombëtare në Tiranë. Më 23 korrik, në përvjetorin e shpalljes së kushtetutës, u zhvillua në Tiranë ceremonia e hapjes së klubit të këtij qyteti. Ishte paraparë gjithashtu që më 24 të këtij muaji të çelej një shkollë shqipe e mbrëmjes për të rriturit dhe të fillonte në mënyrë të organizuar mësimi i gjuhës shqipe në të gjitha shkollat shtetërore turke të Tiranës. Por pikërisht në këtë ditë, me nxitjen e komiteteve xhonturke dhe të klubeve të oficerëve të lidhur me ta, nxënësit sulmuan e goditën në të gjitha shkollat mësuesit atdhetarë, sapo këta u njoftuan se nga ai çast do të fillonin mësimin e gjuhës shqipe. Më 27 korrik, po me shtytjen e klubeve të oficerëve, hynë në Tiranë më shumë se 200 fshatarë të armatosur, që demonstruan në rrugët e qytetit dhe para klubit të oficerëve, duke kërkuar mbylljen e klubit shqiptar dhe arrestimin e 64 anëtarëve të tij. Veprimtarë të tillë të lëvizjes kombëtare në Tiranë, si Refik Toptani e bashkëpunëtorët e tij, ose klerikët atdhetarë Hafiz Ibrahim Dalliu, Beqir Luga etj., u sulmuan drejtpërdrejt dhe u fyen publikisht. Me këto veprime të xhonturqve e të turmave fanatike të këtij rrethi u mbyll klubi kombëtar i Tiranës dhe dështoi orvatja e atdhetarëve tiranas për të futur gjuhën shqipe në shkollat e këtij qyteti. E njëjta gjendje u krijua edhe në Durrës, në kryeqendrën e prefekturës, ku atdhetarët shqiptarë nuk guxonin të hapnin klube e shkolla shqipe, si edhe në nënprefekturën e Kavajës, ku përpjekjet për hapjen e shkollës shqipe e të mësimit shqip ndeshën në kundërshtimin e reaksionit xhonturk dhe të klerikëve fanatikë myslimanë.
Aktet e dhunshme të xhonturqve, sidomos ngjarjet e Tiranës, e bënë gazetën “Dielli” të shkruante në atë kohë se “sot punërat në Shqipëri janë më keq se në kohërat e Abdyl Hamitit. Sot gjuha shqipe ndiqet më tepër se kurrë ndonjëherë” (“Çështja e Tiranës”, 16 shtator 1909). Ishin këto veprime arbitrare të administratës osmane, që i bënë konsujt e huaj, bashkëkohës të këtyre ngjarjeve, të arrinin në përfundimin se turqit e rinj “po mbajnë qëndrim armiqësor ndaj nacionalizmit shqiptar”, se “duke zbatuar traditat hamitiane dhe në kundërshtim me premtimet e tyre solemne, ata po persekutojnë çdo shfaqje të ndjenjave kombëtare shqiptare”, se në Turqi po shkohej drejt një diktature ushtarake dhe se kishte rrezik që kushtetuta të kthehej në një iluzion.
Politika turqizuese kundër shkollave e shkrimit shqip dhe konflikti i armatosur me shqiptarët, i nxitur nga administrata ushtarake osmane, zbuloi para popullit shqiptar thelbin reaksionar të regjimit xhonturk.
Historia shqiptare
Shkolla shqipe
Gjuha shqipe
|
339053
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Klubet%20komb%C3%ABtare%20%281908%29
|
Klubet kombëtare (1908)
|
Klubet kombëtare (1908)
Atdhetarët rilindës, pa marrë parasysh pengesat që nxirrnin xhonturqit, duke e vlerësuar gjithnjë si detyrë kryesore luftën për çlirimin e Shqipërisë nga zgjedha turke, shfrytëzuan mundësitë legale që u krijuan pas shpalljes së kushtetutës për të organizuar në përmasa mbarëshqiptare lëvizjen politike-kulturore, për ngritjen e mëtejshme të ndërgjegjes kombëtare dhe për bashkimin e popullit. Për këtë qëllim menjëherë pas revolucionit u ngritën klubet kombëtare, që u shtrinë në qytetet e në fshatrat e vendit dhe në qendra të tjera të Perandorisë ku kishte shqiptarë, filloi ngritja e shkollave shqipe, dhënia e mësimit të gjuhës amtare në shkollat e huaja në Shqipëri dhe u bënë përpjekje për miratimin e përdorimin e një alfabeti të vetëm për gjuhën shqipe. Më 31 korrik 1908 u themelua klubi “Bashkimi” i Manastirit, me kryetar Fehim Zavalanin që sapo ishte liruar nga internimi, nënkryetar Gjergj Qiriazin dhe sekretar Naum Naçin. Ishte ndër klubet më të mëdha dhe më të rëndësishme, që luajti një rol të veçantë në formimin e klubeve të tjera dhe në zhvillimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në periudhën e regjimit xhonturk. Menjëherë pas themelimit të tij, klubi i Manastirit dërgoi në qytetet e tjera të vendit emisarët e vet për të propaganduar idetë kombëtare të shqiptarëve, siç ishin bashkimi i vilajeteve të Shqipërisë dhe ruajtja e tërësisë së saj. Në shembullin e tij dhe me nismën e atdhetarëve, u formuan në muajt gusht-shtator 1908 klubi i Korçës, i Vlorës, i Elbasanit, i Shkodrës, i Shkupit (“Klubi arsimor shqiptar”), i Kumanovës, i Tetovës, i Beratit, i Selanikut, i Stambollit, i Pogradecit, i Janinës, i Filatit. Në periudhën e mëvonshme u ngritën klubet shqiptare në qytetet dhe në qendrat e tjera të Shqipërisë, në Tiranë, Durrës, Gramsh, Gjirokastër, Ohër, Strugë, Gjilan, Dibër, Vuçiternë, Tepelenë, Delvinë, Filat, Follorinë, Kurvelesh, Përmet, Pogon, Konicë, Negovan, Bellkamen etj. Në gjithë Shqipërinë u ngritën atëherë më shumë se 40 klube.
Klubet ishin organizata të gjera demokratike, të cilat përfshinin në gjirin e tyre përfaqësues të shtresave të ndryshme të popullsisë. Në klube merrnin pjesë intelektualë, nëpunës të aparatit shtetëror e mësues shkollash, përfaqësues të borgjezisë qytetare, të prodhuesve e të tregtarëve të vegjël të qytetit e të fshatit, të bejlerëve-çifligarë, të oficerëve, si edhe të parisë të lidhur me sunduesit osmanë. Ato bashkonin në gjirin e tyre të gjitha rrymat politike të lëvizjes kombëtare, si atdhetarët me pikëpamje radikale, ashtu edhe të moderuarit, ndërsa në udhëheqjen e tyre zotëronin intelektualët e dalluar edhe më parë për veprimtari atdhetare. Klubet nuk kishin një program të vetëm e të përbashkët. Por statutet e tyre (si “Kanonizma e ligj’e klubit të shqiptarëve në Manastir”, Sofje, 1908; Kanonizma e klubit të “Diturisë shqip” në Korçë, 1908; Kanonizma e klubit të Gjirokastrës “Drita”, 1908; “Rregullore e shoqërisë së shqiptarëve në Janinë”, 1908 etj.), ndonëse ishin të veçanta për secilin klub, kishin një përmbajtje të përbashkët, që i afronte klubet si organizata të njëjta kombëtare. Pothuajse në të gjitha këto statute kërkohej që kombi shqiptar të gëzonte të gjitha liritë që garantoheshin nga një regjim kushtetues, si edhe të drejtën e mësimit të gjuhës amtare; vihej si detyrë të punohej për bashkimin e kombit shqiptar, për “të ndriturit e tij duke përhapur dituritë”, për përhapjen e arsimit në gjuhën shqipe dhe për lëvrimin e saj, për ngritjen kulturore të popullit duke hapur shkolla, shtypshkronja dhe duke botuar gazeta e libra.
Për të mos u dhënë shkas xhonturqve të mbyllnin klubet që vepronin në mënyrë legale, atdhetarët theksonin se, duke punuar për interesat e veçantë të kombit shqiptar, ata do të vepronin gjithashtu në pajtim me “qëllimet e larta” të Komitetit “Bashkim e Përparim”. Ky qëndrim u përfshi në shumë nga statutet e tyre, ndërsa pothuajse në të gjitha ato thuhej se klubet “nuk do të përziheshin në çështjet politike”. Në të vërtetë, shumica e klubeve mori pjesë aktive në tërë jetën politike të vendit dhe mbrojti me vendosmëri interesat kombëtarë të popullit shqiptar.
Klubet gëzonin përkrahjen e popullit që i quante ato si organet e veta në luftën për përmbushjen e aspiratave kombëtare. Në mjaft raste popullsia njihte më shumë autoritetin e klubeve, sesa atë të administratës osmane.
Në periudhën e parë pas revolucionit xhonturqit nuk guxuan të dilnin haptazi kundër klubeve, madje u detyruan për një kohë “të pajtoheshin” me zhvillimin e lëvizjes kulturore-arsimore shqiptare. Në këtë qëndrim të Komitetit “Bashkim e Përparim” ndikuan faktorë të tillë politikë, si gjendja e nderë në Shqipëri pas shpalljes së kushtetutës, roli i madh që luajtën shqiptarët në Revolucionin e korrikut të vitit 1908 dhe fakti që turqit e rinj nuk e kishin stabilizuar ende diktaturën e tyre ushtarake. Ndërkaq, turqit e rinj shtypën me rreptësi çdo prirje të lëvizjes shqiptare për autonominë a për pavarësinë e Shqipërisë, që nuk munguan të shfaqeshin edhe në këto kushte, ndërsa në ato raste, kur gjetën mbështetjen e forcave turkomane vendase, ata u munduan të pengonin formimin e klubeve shqiptare. Kështu, themelimi i klubit “Bashkimi” në Elbasan u arrit pas një konflikti ndërmjet atdhetarëve shqiptarë e xhonturqve, që përkraheshin nga elementët turkomanë. Në Tiranë e në Durrës xhonturqit, duke pasur përkrahjen e disa klerikëve fanatikë dhe të elementëve konservatorë turkomanë, penguan për një kohë themelimin e klubeve shqiptare, që u arrit pas qëndresës së vendosur të popullit kundër klubit të oficerëve dhe komiteteve xhonturke të këtyre qyteteve. Ngritja e klubit “Labëria” në Vlorë u arrit gjithashtu pasi u kapërcyen pengesat që nxorën xhonturqit dhe paria turkomane e këtij qyteti. Në Shkodër në vjeshtën e vitit 1908 xhonturqit, të mbështetur edhe në ulërimatë e në disa hoxhallarë fanatikë e turkomanë, shpërndanë për një kohë klubin e këtij qyteti dhe kundërshtuan të gjitha kërkesat për ngritjen e shoqërive kulturore shqiptare. Këtu Komiteti “Bashkim e Përparim” dhe ushtarakët xhonturq arrestuan më 26 gusht 1908 atdhetarin Dervish Hima, që sapo ishte kthyer në Shkodër nga internimi, për shkak se kundërshtoi propagandën xhonturke, që i shpallte shqiptarët “osmanllinj” dhe mbrojti idenë e një Shqipërie të lirë e të pavarur.
Ndërkaq turqit e rinj, qysh në fillim, duke u mbështetur në elementët e moderuar, si edhe në ata turkomanë, si Arif Hiqmeti (nënkryetar i klubit të Selanikut) me shokë, arritën të ushtronin një ndikim të fuqishëm në dy nga klubet më të rëndësishme shqiptare, në atë të Stambollit e të Selanikut, dhe u përpoqën që me anën e tyre të vinin nën kontrollin e vet të gjitha klubet, si dhe vetë lëvizjen kombëtare. Por shumica e atdhetarëve shqiptarë nuk ra pre e kësaj veprimtarie, i dënoi këto orvatje të xhonturqve dhe nuk u pajtua me ata shqiptarë që bashkëpunuan me ta. Kësaj periudhe i përket pamfleti i Andon Z. Çajupit “Klubi i Selanikut”, në të cilin fshikullohet rëndë bashkëpunimi i drejtuesve të këtij klubi me xhonturqit.
Si lëvizja kombëtare, ashtu edhe klubet nuk e humbën karakterin e vet luftarak e të pavarur. Të ndodhur nën vëzhgimin e vazhdueshëm të autoriteteve osmane, klubet e kishin gjithnjë më të vështirë të zhvillonin legalisht e haptazi veprimtarinë e tyre politike-kombëtare. Për këtë arsye pranë tyre u krijuan komitete të fshehta, të cilat merreshin me propagandën kundërosmane dhe me organizimin e luftës për autonominë e vendit.
Nga komitetet e para të fshehta ishte ai që u themelua në Vlorë në fund të gushtit 1908, si organ drejtues i “Lidhjes kombëtare për përkrahjen e shkollave shqipe”. Ky komitet, i përbërë kryesisht nga ushtarakë, propagandonte “idetë e pavarësisë” dhe kishte si qëllim të parë organizimin e “një aksioni energjik për formimin e një Shqipërie autonome”. Për këtë arsye ai u shpërnda me ashpërsinë më të madhe nga xhonturqit. Një komitet i tillë i fshehtë u formua në vjeshtën e vitit 1908 pranë klubit “Bashkimi” të Manastirit. Ky klub dërgoi njerëz për themelimin e komiteteve të fshehta në qytetet e vilajeteve të Manastirit e të Kosovës. Në nëntor të vitit 1908 komitetet e fshehta vepronin në Korçë, në Kolonjë e në fshatrat përreth, në Follorinë, në Kozhanë, në Selfixhe, në të gjitha qytetet e vilajetit të Janinës, në Gjakovë, në Shkup dhe në qendrat e tjera të vilajetit të Kosovës. Më 7 dhjetor të vitit 1908 konsulli austriak në Manastir njoftonte Vjenën se “komitete të tilla të fshehta qenë ngritur tanimë në çdo qytet dhe fshat të Shqipërisë”. Me nismën e veprimtarit të njohur të lëvizjes kombëtare Themistokli Gërmenji, Komiteti i fshehtë i klubit të Manastirit vendosi lidhje me komitetet e fshehta maqedone dhe bashkëpunoi me to për të siguruar armë.
Komitetet e fshehta ndiqnin qëllime të rëndësishme politike, punonin për ngritjen e ndërgjegjes kombëtare të popullit dhe për të bashkuar, nën drejtimin e tyre, gjithë shqiptarët që ishin të gatshëm të kundërshtonin regjimin xhonturk dhe të siguronin në momentin e përshtatshëm autonominë e Shqipërisë
Me veprimtarinë e tyre klubet dhe komitetet e fshehta luajtën një rol të rëndësishëm në organizimin e lëvizjes kombëtare në këtë fazë të re të zhvillimit të saj. Me nismën e klubeve, për herë të parë në historinë e vendit, filluan të botoheshin brenda në Shqipëri dhe në disa qytete të tjera të Perandorisë gazeta në gjuhën shqipe. Në Korçë dolën njëra pas tjetrës gazetat: “Korça” (1908-1910), nën drejtimin e Sami Pojanit; “Lidhja Orthodokse” (1909-1910) dhe “Koha” (1911-1912), nën drejtimin e Mihal Gramenos; në Manastir “Bashkim’i Kombit” (1909, 1910), nga Fehim Zavalani dhe më pas “Drita” (1911-1912), nga Mustafa Hilmi Leskoviku; në Shkup “Shkupi” (1911-1912), nën drejtimin e Jashar Erebarës; në Janinë “Zgjim’i Shqipërisë” (1909-1910), nga Abdyl Hakiu; në Elbasan “Tomori” (1910), nga Lef Nosi dhe organe të tjera. Nga organet kryesore të shtypit shqiptar ishin gjithashtu “Lirija” në Selanik (1908-1910), nga Mithat Frashëri; “Shqipëtari” në Stamboll (1909-1911), nga Dervish Hima etj. Pranë klubit të Manastirit e klubeve të tjera u ngritën shtypshkronja për botimin e gazetave dhe të librave shqip.
Jashtë Shqipërisë vijuan të botoheshin organe të tilla të rëndësishme të shtypit atdhetar shqiptar, si “Shqypeja e Shqypenis” (1909-1911) në Sofje, nën drejtimin e Josif Bagërit “Shkopi” (1907-1908) dhe “Rrufeja” (1909-1910) në Egjipt, “Dielli” (1909-1910) në Boston, “Liri e Shqipërisë” (1911-1915) në Sofje etj. Në vitet 1908-1912 në Shqipëri dhe jashtë botoheshin më shumë se 35 organe të shtypit shqiptar.
Në organet e shtypit gjetën pasqyrim problemet dhe ngjarjet kryesore të lëvizjes kombëtare të viteve 1908-1912. Ato u bënë propaganduese të ideve kombëtare dhe mbrojtëse të programit politik të kësaj lëvizjeje. Shumica e tyre edhe në gjendjen e re të krijuar pas shpalljes së kushtetutës, quante si detyrë themelore të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare luftën për çlirimin e Shqipërisë dhe për krijimin e shtetit kombëtar shqiptar. Gazeta “Kombi” shkruante për “çporjen e xhonturqve dhe për vetëqeverisjen e Shqipërisë” (24 korrik 1908); “Korça” parashtronte hollësisht kërkesën e formimit të një shteti autonom shqiptar duke bashkuar katër vilajetet shqiptare në një të vetëm, me kryeqytet Ohrin ose Manastirin, me gjuhën shqipe si gjuhë zyrare, me një vali të emëruar nga Stambolli dhe me nëpunës, ushtri e oficerë shqiptarë (18 shkurt dhe 14 shtator 1909). Ideja e formimit të një shteti autonom shqiptar, të një “Shqipërie për shqiptarët” propagandohej edhe nga gazeta të tilla, si “Dielli”, “Bashkim’i Kombit” etj.
Me shkrimet e botuara, në vitet 1909-1910, kur xhonturqit iu kundërvunë në përmasa më të gjera lëvizjes kulturore-kombëtare shqiptare, filluan të mbyllnin shkollat shqipe dhe po u impononin shqiptarëve alfabetin arab, organet e shtypit atdhetar protestuan kundër kësaj politike obskurantiste dhe shoviniste të Komitetit “Bashkim e Përparim”. “Dielli” shkruante në ato ditë se “sot punërat në Shqipëri janë më keq se në kohërat e Abdyl Hamitit dhe se gjuha shqipe ndiqet më tepër se kurrë ndonjëherë” dhe u bënte thirrje shqiptarëve “të bashkoheshin dhe të zinin luftën e vërtetë kundër armiqve të kombit tonë, luftën e fundit kundër xhonturqve” (17 shtator 1909).
Organe të tilla të shtypit, si “Shqypeja e Shqypenis”, “Korça”, “Dielli”, “Shqipëtari” etj., pasqyruan hap pas hapi konfliktin e madh që shpërtheu në fillim të vitit 1910 për çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe, botuan një varg shkrimesh për mbrojtjen e kulturës shqiptare, si edhe dhjetëra protesta, që iu dërguan parlamentit e qeverisë turke nga mësuesit atdhetarë, nga nxënësit e shkollave dhe nga mitingjet që u mbajtën në fillim të vitit 1910. Gazeta “Korça” shkruante më 18 shkurt se me këto mitingje populli shqiptar “tregoi gatishmërinë e tij për të mbrojtur shkronjat e veta qoftë edhe me gjak po të ishte nevoja”. Me shkrimet e tij shtypi shqiptar u bë paralajmëtar i konfliktit të madh që po piqej në Shqipëri ndërmjet popullit shqiptar e xhonturqve, në fushën ekonomike, arsimore, kulturore e politike, për t’u shndërruar më pas në një luftë të hapur të armatosur.
Shtypi atdhetar shqiptar u bë gjithashtu tribunë dhe propagandues i kryengritjeve të mëdha kundërosmane që shpërthyen në Shqipëri në vitet 1910-1912. Gazeta të tilla, si “Kombi”, “Shqipëtari”, “Shqypeja e Shqypenis” etj., duke u bërë jehonë ngjarjeve të Kryengritjes së Kosovës të vitit 1910, shkruanin për qëndresën e shqiptarëve të Prishtinës, të Kaçanikut, të Shkupit, të Gjakovës, të Prizrenit, të Pejës, të Lumës etj. kundër hordhive të gjeneralit turk Shefqet Turgut pashës dhe dënonin masakrat e papara të ushtrisë turke mbi kryengritësit, mbylljen e klubeve e të shkollave shqipe, si edhe persekutimin e internimin e atdhetarëve shqiptarë (“Shqypeja e Shqypenis”, 15 maj 1910; “Shqipëtari”, 8 prill 1910, 26 maj 1910 etj.). Duke përkrahur Kryengritjen e Malësisë së Mbishkodrës, të pranverës së vitit 1911, shtypi atdhetar ftonte gjithë shqiptarët, gegë e toskë, të rrëmbenin armët, të bashkoheshin dhe të hidheshin në kryengritjen e përgjithshme shqiptare për të shpëtuar atdheun, për lirinë e Shqipërisë (“Shqypeja e Shqypenis”, 2 prill 1911). Shtypi mbrojti programin e autonomisë së Shqipërisë, ose “Memorandumin e Greçës” të vitit 1911, dhe kërkoi që ai të vihej në themel të kryengritjes së përgjithshme shqiptare (“Drita”, Manastir, 7 dhe 28 korrik 1911).
Me shpërthimin e Kryengritjes së përgjithshme të vitit 1912, veprimtarët rilindës, nëpërmjet artikujve të botuar në organet e shtypit, i tregonin popullit shqiptar se tanimë kishte ardhur koha të zbatohej programi i autonomisë territoriale-administrative të Shqipërisë, kërkonin nga Stambolli që të njihte Shqipërinë autonome dhe u bënin thirrje kryengritësve ta çonin deri në fund luftën, “të merrnin fuqinë në dorë të tyre dhe të ngrinin një qeveri të përkohshme që të mbante sigurimin e vendit” (“Liri e Shqipërisë”, Sofje, 18 qershor 1912, 11 gusht 1912).
Lufta për autonominë e Shqipërisë trajtohej në shtypin atdhetar e lidhur ngushtë me qëndresën ndaj politikës shoviniste të shteteve fqinje, të cilët kundërshtonin çdo përpjekje për formimin e një shteti autonom shqiptar. Gjithë veprimet e këtyre shteteve, theksonte shtypi shqiptar më 1912, në pragun e Luftës Ballkanike, që nga ngritja e shkollave të huaja e ndërhyrjet e vazhdueshme në Shqipëri dhe deri tek armatosja e përgatitjet për luftë, dëshmonin për synimet e tyre për copëtimin e trojeve shqiptare (“Drita”, 7 qershor 1912). Në këto kushte, kur, siç theksohej në organet e shtypit, Shqipërisë i kanosej rreziku i copëtimit, kur po vihej në pikëpyetje vetë ekzistenca e saj dhe e kombit shqiptar, shtrohej si detyrë e ngutshme shkëputja e Shqipërisë nga Turqia dhe formimi i një shteti të veçantë shqiptar (“Liri e Shqipërisë”, 27 shkurt 1912).
Idetë atdhetare e përparimtare të propaganduara nga shtypi shqiptar ndikuan fuqishëm në luftën e popullit shqiptar për bashkimin dhe për çlirimin kombëtar.
Historia shqiptare
|
339054
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Zgjerimi%20i%20l%C3%ABvizjes%20atdhetare%20n%C3%AB%20kolonit%C3%AB%20e%20m%C3%ABrgimit%20%281896-1908%29
|
Zgjerimi i lëvizjes atdhetare në kolonitë e mërgimit (1896-1908)
|
Zgjerimi i lëvizjes atdhetare shqiptare në kolonitë e mërgimit (1896-1908)
Ngritja e lëvizjes kombëtare në Shqipëri në vitet e fundit të shek. XIX dhe në fillim të shek. XX solli si rrjedhojë shtimin e shoqërive atdhetare në kolonitë shqiptare të mërgimit dhe zgjerimin e veprimtarisë së tyre. Duke vepruar në kushte të favorshme legale, atdhetarët shqiptarë i kishin shndërruar këto koloni në vatra të rëndësishme për përhapjen e ideve të çlirimit kombëtar.
Një rol të madh vijuan të luanin kolonitë e Rumanisë dhe të Bullgarisë, popullsia shqiptare e të cilave ishte rritur me të mërguar të rinj të ikur nga Shqipëria për të gjetur punë ose për t’u shpëtuar ndjekjeve të administratës osmane. Nga shoqëritë e kolonisë së Rumanisë më e rëndësishmja vijoi të mbetet “Dituria” e Bukureshtit. Në janar të vitit 1896 u miratua statuti i ri (kanonizma e re) i ndryshuar i kësaj Shoqërie dhe u zgjodh komiteti i saj drejtues, me kryetar Pandeli Evangjelin. Sipas këtij statuti, qëllimi kryesor i Shoqërisë “Dituria” ishte të përhapte shkrimin e këndimin e gjuhës shqipe në të gjitha anët e Shqipërisë, të çelte, me miratimin e qeverisë turke e të sulltanit, shkolla shqipe në atdhe e jashtë tij dhe të përhapte në Shqipëri literaturën mësimore e shkencore.
Në nëntor të vitit 1898, nën drejtimin e shoqërive atdhetare, u mbajt në Bukuresht, në sallën “Amiçicia” (“Miqësia”), një mbledhje e gjerë e kolonisë së Bukureshtit, që shtypi i kohës e cilësoi si kongres të shqiptarëve, i cili iu kushtua përhapjes së shkollave shqipe. Në fjalimet që atdhetarët e rinj Visarion Dodani, Faik Konica, Jorgji Meksi, Murat Toptani e Dervish Hima mbajtën në këtë tubim, përshkruan prapambetjen e madhe të arsimit në Shqipëri dhe theksuan se kombi shqiptar, si gjithë popujt e tjerë, duhej të kishte shkollat e veta kombëtare, që do ta ndihmonin të hynte në rrugën e qytetërimit. Në telegramin që iu dërgua sulltanit, kërkohej që të futej gjuha shqipe në të gjitha shkollat e Shqipërisë, duke siguruar për këtë qëllim edhe mjetet e nevojshme financiare.
Ndërkaq u zgjerua edhe veprimtaria organizative e kolonisë së Rumanisë. Në fillim të vitit 1899 u ngrit në Bukuresht “Rrethi i studentëve shqiptarë”, me kryetar Ibrahim Naxhiun (Dervish Himën) dhe me statutin e vet të vaçantë. Rrethi kishte si qëllim të ndihmonte studentët e varfër që vinin nga Shqipëria në Bukuresht, të punonte për përhapjen e kulturës midis shqiptarëve dhe për lëvrimin e saj, si edhe për t’i bërë të njohura botës të drejtat kombëtare të shqiptarëve. Në vitin 1902 u formua po në Bukuresht, si vazhduese e këtij “Rrethi…”, Shoqëria kombëtare me emrin “Shpresa – shoqëria e shqiptarëve të rinj”, me kryetar Pandeli Durmishin. Po në vitin 1902 u themelua një degë e Shoqërisë “Dituria” në Kostancë, që kishte po ato qëllime si ajo e Bukureshtit, ndërsa në dhjetor të vitit 1904, me nismën e doktor Ibrahim Temos, u organizua në Braila të Rumanisë shoqëria “Djalëria shqiptare”, e kryesuar nga Kristo A. Dako.
Shoqëria “Dituria” e Bukureshtit dhe ajo “Dëshirë” e Sofjes, që ishte e lidhur me të dhe udhëhiqej prej saj, u morën me botimin e me përhapjen në Shqipëri të librave shkollorë, të veprave letrare të rilindësve dhe të literaturës politike shqiptare. Dokumentet më të rëndësishme programatike të lëvizjes kombëtare, memorandumet, thirrjet dhe manifestet e ndryshme, organet politike të shtypit, si “Shqiptari” (Bukuresht, 1887-1903), “Shqipëria” (Bukuresht, 1897-1899) etj., botoheshin në kolonitë shqiptare të mërgimit.
Një rol të veçantë në veprimtarinë botuese të kolonive të mërgimit luajti shtypshkronja “Mbrothësia”, e themeluar në Sofje në vitin 1897, me ndihmën e Shoqërisë “Dituria” të Bukureshtit dhe “Dëshirë” të Sofjes, nga atdhetarët Kostë Jani Trebicka dhe Kristo P. Luarasi (1875-1934). Kristo Luarasi, i vendosur në Sofje në vitin 1894, meqë kishte mësuar zanatin e shkronjërradhitësit qysh kur ndodhej në Bukuresht, mbajti barrën kryesore të shtypshkronjës “Mbrothësia”, duke qenë radhitës, redaktor e administrator i saj. Këtu u shtyp, duke filluar nga viti 1897, “Ditërrëfenjësi” (“Kalendari Kombiar”, Sofje, 1897-1912), që u botua si organ i Shoqërisë “Dëshira”, gazeta “Drita” (1901-1908) e Shahin Kolonjës, “Shkopi” (Kajro, 1907-1908), drejtuar nga Jani Vruho etj. Me ndihmën financiare të shoqërive atdhetare, sidomos të asaj “Dituria” të Bukureshtit, shtypshkronja “Mbrothësia” botoi gjithashtu në mijëra kopje veprat didaktike dhe ato të letërsisë shqiptare të Rilindjes, si “Abetare toskërisht”, “Abetare gegërisht”, “Bagëti e bujqësija”, “Istoria e Skënderbeut” dhe vepra të tjera të Naim Frashërit, librin e Sami Frashërit “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhetë?”, “Hrestomacinë” e Gjergj Qiriazit, “Valët e detit” të Spiro Dines etj., që shpërndaheshin nga shoqëria “Dituria” në të gjitha qytetet e Shqipërisë.
Megjithëse zhvillonin një veprimtari të gjerë, shoqërive atdhetare të kolonive të mërgimit u mungonte në fillim të shek. XX një udhëheqje e vetme, që do të bashkërendonte veprimtarinë e tyre. Këtë rrethanë u orvatën ta shfrytëzonin politikanë dhe aventurierë, të tillë si Albert Gjika, Aladro Kastrioti dhe Di Auleta. Albert Gjika, princ rumun me origjinë të largët shqiptare, duke dashur të vihej në krye të lëvizjes shqiptare dhe, nëse do të kishte sukses, të zinte fronin e Shqipërisë, hodhi parullën e “pavarësisë” së Shqipërisë, të cilën pretendonte ta siguronte me anën e një kryengritjeje të përgjithshme shqiptare. Edhe qarqet qeveritare rumune, ndonëse ishin të bindura se ndërmarrja e Albert Gjikës ishte një aventurë, duke shpresuar ta përdornin lëvizjen shqiptare, si edhe atë të vllehëve, për të ushtruar trysni mbi Portën e Lartë dhe për ta detyruar Stambollin t’u bënte lëshime vllehëve të Turqisë Evropiane, e përkrahën atë dhe i krijuan kushte për veprimtarinë e tij në koloninë shqiptare të Rumanisë.
Pas vizitave që kishte bërë në Malin e Zi, në Romë, në Londër, në Paris, në Sofje dhe në Beograd, për të krijuar përshtypjen se gëzonte një përkrahje ndërkombëtare, Albert Gjika u kthye në Rumani. Me nismën e disa shqiptarëve të kolonisë së Bukureshtit, më 23 prill 1905 u mblodh në kryeqytetin rumun një kongres, ku morën pjesë rreth 2 000 veta, përfaqësues nga kolonitë dhe nga Shqipëria, si edhe maqedonë e rumunë. Kongresi doli me kërkesën e Albert Gjikës për një Shqipëri të pavarur, në të cilën, përveç tokave shqiptare të të katër vilajeteve, kërkohej të përfshihej edhe vilajeti i Selanikut; u krijua edhe një komitet qendror me emrin “Kombi”. Kongresi vendosi gjithashtu të përgatitej kryengritja e armatosur dhe caktoi për këtë një organ të veçantë drejtues. Pas kongresit filloi të dilte në Romë edhe një organ shtypi i komitetit me titullin “Lajmëtari i Shqipërisë” (“L’Araldo d’Albania”).
Por vendimet e kongresit nuk patën ndonjë ndikim në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Shumica e atdhetarëve shqiptarë nuk e përkrahu Albert Gjikën dhe qëndroi larg tij, ndërsa organet e shtypit atdhetar e cilësuan atë si një aventurier, që mund t’i sillte dëm lëvizjes shqiptare. Shumë shpejt edhe ata shqiptarë që u bashkuan me të, qysh në vitin 1905 filluan t’i largoheshin. Albert Gjikës iu kundërvunë edhe organi “Kombi”, gazeta “Lajmëtari i Shqipërisë”, si edhe botuesi e bashkëpunëtori i tij Gaspër Jakova – Mërtiri, të cilët deklaruan se nuk i njohin atij asnjë nga të drejtat e pretenduara mbi Shqipërinë. Në këto rrethana princi rumun mbeti i izoluar, ndërsa orvatja e tij dështoi tërësisht.
Po këtë fat pësuan edhe aventurierët e tjerë politikë, diplomati spanjoll Aladro Kastrioti dhe markezi italian Di Auleta, të cilët u aktivizuan sidomos gjatë vitit 1907 dhe, duke u paraqitur si pasardhës të familjes së Kastriotëve, e shpallën veten pretendentë të fronit të Shqipërisë. Në maj të vitit 1907 Aladro Kastrioti, në emër të një të ashtuquajturi Komitet shqiptar, u drejtoi një thirrje shqiptarëve për t’u bashkuar nën drejtimin e tij në luftën për autonominë e Shqipërisë. Propaganda nuk pati ndikim në qarqet atdhetare shqiptare as brenda, as edhe jashtë Shqipërisë. Orvatjet e Aladro Kastriotit gjatë takimeve që pati në Paris në vitin 1907 me veprimtarë të tillë të lëvizjes shqiptare si Bajo Topulli e Shahin Kolonja, për të vendosur lidhje me komitetet shqiptare “Për lirinë e Shqipërisë” dhe për t’i nxitur ata të hidheshin në një kryengritje të përgjithshme e të parakohshme, nuk patën sukses. Atdhetarët shqiptarë, ndonëse ishin të interesuar për ndihmën financiare të premtuar prej tij për blerjen e armëve, nuk pranuan të bashkëpunonin me këtë aventurier.
Shoqëritë e kolonive të mërgimit e vijuan veprimtarinë e tyre të pavarur atdhetare dhe qëndruan jashtë çdo ndikimi të huaj. Kjo veprimtari u gjallërua edhe më shumë me formimin e komiteteve “Për lirinë e Shqipërisë”, nën drejtimin e të cilave lëvizja kombëtare brenda Shqipërisë po merrte një karakter të organizuar. Në shembullin e këtyre komiteteve u bë organizimi i shoqërive kulturore ekzistuese dhe u themeluan shoqëri të tjera.
Gjatë muajve nëntor-dhjetor të vitit 1906 u arrit bashkimi i të gjitha shoqërive të Bukureshtit në një të vetme. Në takimet që u bënë në fundin e nëntorit ishte vendosur që shoqëria e bashkuar të mbante emrin “Tomori”, ndërsa më 7 dhjetor rreth 200 përfaqësues të shoqërive të kolonisë së Rumanisë (“Dituria”, “Drita” dhe “Shpresa”) shpallën shkrirjen e tyre në një Shoqëri të vetme kulturore me emrin “Bashkimi”. Kryetar i komitetit të Shoqërisë u zgjodh Thoma Çami, ndërsa zëvendësa Kristo Meksi e Pandeli Evangjeli. Midis veprimtarëve të saj ishin edhe Mihal Gramenoja, Aleksandër Drenova (Asdreni) etj. Sipas statutit të ri, Shoqëria kishte për qëllim të përhapte kulturën në gjuhën shqipe, të botonte libra didaktikë për shkollat shqipe dhe të ndihmonte për mbajtjen e shkollave shqipe në Shqipëri, si dhe për hapjen e shkollave të tilla në Bukuresht. Në janar të vitit 1907 u formua në Kostancë një degë e Shoqërisë “Bashkimi” të Bukureshtit. Shoqëria “Bashkimi” e Kostancës mori përsipër të ndihmonte për përhapjen e ideve kombëtare dhe për ngritjen e shkollave shqipe në Shqipëri, si dhe të një shkolle të tillë në Kostancë, ku të mësonin shqiptarët e Dobruxhës. Një ndihmesë të rëndësishme në veprimtarinë e kësaj kolonie dha doktor Ibrahim Temo. Me nismën e tij, qysh në vjeshtën e vitit 1905, qe ngritur në Kostancë një shkollë nate për mësimin e gjuhës shqipe, ndërsa në vitin 1907 u hap një mësonjëtore shqipe, me drejtor Jani M. Lehova, ku jepnin mësim edhe Asdreni, Neofit Simoni nga Shkupi, Thoma Avrami etj.
Në maj të vitit 1907, me nismën e Kristo Meksit, të Pandeli Evangjelit, të Bajram Topullit, të Veli Këlcyrës e të Vasil Zografit u formua në Bukuresht Komiteti i shqiptarëve “Për lirinë e Shqipërisë” dhe u botua statuti i tij (kanonizma).
Në mars të vitit 1907, duke dashur të ndihmojë në zgjidhjen e çështjes së alfabetit të gjuhës shqipe, Shoqëria “Bashkimi” e Bukureshtit publikoi një thirrje drejtuar gjithë shoqërive brenda e jashtë Shqipërisë, si dhe gazetave shqipe, ku kërkonte që të bashkërendonin përpjekjet e tyre për të vendosur një alfabet të njësuar për gjuhën shqipe, duke formuar për këtë qëllim edhe një komision të posaçëm.
Në këto vite edhe kolonia e arbëreshëve të Italisë e shtoi veprimtarinë e saj. Në janar të vitit 1897 filloi të botohej në Pallagorio (provinca Katanzaro) gazeta politike-letrare e “Shoqërisë Kombëtare Shqiptare”, “La Nazione Albanese” (“Kombi Shqiptar”), e drejtuar nga Anselmo Lorekio. Megjithëse “Shoqëria Kombëtare Shqiptare” pati deklaruar se kishte vetëm qëllime letrare e gjuhësore, as ajo, as edhe organi i saj i shtypit nuk qëndruan larg çështjeve politike. Në gazetën “La Nazione Albanese”, falë kujdesit të Anselmo Lorekios, u botuan pothuajse të gjitha memorandumet shqiptare të fundit të shek. XIX dhe të fillimit të shek. XX për autonominë e Shqipërisë, ndërsa redaksia e saj publikoi shumë artikuj e shkrime, në të cilat kërkohej pavarësia e Shqipërisë. Por, për shkak të vendit e të rrethanave, në të cilat nxirrej kjo gazetë, në shkrimet e saj propagandohej edhe ideja e mbështetjes tek Italia dhe përkrahej politika e saj e jashtme ndaj Shqipërisë.
Gjatë viteve 1897-1901 zgjerohet më tej aktiviteti i kolonisë shqiptare të arbëreshëve të Italisë. Më 1897 u thirr në Lungro të Kalabrisë, nën drejtimin e Anselmo Lorekios, një kongres tjetër gjuhësor. Ndërkaq, në vend të “Shoqërisë Kombëtare Shqiptare”, që nuk pati ndonjë ndikim në Shqipëri, u themelua në Romë (më 1898) “Liga Nazionale Albanese” (“Lidhja Kombëtare Shqiptare”), e cila krijoi degët e saj në të gjitha lokalitetet e Italisë së Jugut, të banuara nga arbëreshët. Krahas me gazetën “La Nazione Albanese” u botuan njëra pas tjetrës “Albania”, “Nuova Albania” (“Shqipëria e re”) dhe nga viti 1900 “Pro Patria” (“Pro Atdheut”), të gjitha në gjuhën italiane.
Në vitin 1901 u mbajt në Napoli nën drejtimin e poetit arbëresh Zef Skiroi një kongres gjuhësor shqiptar, në të cilin u diskutua gjerësisht për nevojën e lëvrimit e të përhapjes së gjuhës shqipe dhe për vendosjen e një alfabeti të vetëm. Në kongres u fol gjithashtu për “shkrirjen” e dialekteve të gjuhës shqipe në një gjuhe letrare të njësuar. Por propozimi për ta ngritur atë mbi bazën e të folmes së arbëreshëve të Italisë hasi në kundërshtimin e atdhetarëve rilindës. Po në këtë kohë u çel në Institutin Mbretëror të Orientalistikës në Napoli një katedër e gjuhës shqipe, e drejtuar nga Zef Skiroi. Një katedër tjetër për mësimin e gjuhës shqipe u ngrit në Palermo.
Në vitet e para të shek. XX filloi të merrte pjesë në veprimtarinë e shqiptarëve të Italisë Riçioti Garibaldi, i cili, duke pasur përkrahjen e personaliteteve të njohura arbëreshe, themeloi më 1904 “Këshillin shqiptar të Italisë” (“Consiglio albanese d’Italia”), që kishte për qëllim të bashkonte shqiptarët e Italisë me ata të Shqipërisë dhe të mbështeste politikën italiane në Shqipëri e në tërësi në Ballkan. Shoqëria nxori edhe organin e vet të shtypit “Gazeta albanese” (“Gazeta shqiptare”) në italisht.
Në fillim të shek. XX, me përkrahjen financiare të qeverisë, u ndërmorën botime italiane për Shqipërinë e Ballkanin. Shoqëria “Dante Aligeri” qysh në vitin 1901 organizoi botimin “Biblioteka italo-shqiptare”. Dolën gjithashtu vepra për gjuhën, për historinë dhe për aspekte të tjera të çështjes shqiptare.
Në koloninë shqiptare të Egjiptit, me ndihmën e Ismail Qemalit, duke filluar nga viti 1901, ripërtërihet e zgjerohet veprimtaria e Shoqërisë “Vëllazëria shqiptare”. Në këtë shoqëri u aktivizuan figura të tilla të Rilindjes Kombëtare, si Filip Shiroka që ishte edhe sekretari i saj, Athanas Tashko, Loni Logori etj.
Më 27 dhjetor të vitit 1904 u formua në Vjenë Shoqëria “Dija” dhe komiteti i saj, i kryesuar nga Gjergj Pekmezi. Veprimtaria e kësaj Shoqërie udhëhiqej kryesisht nga Hilë Mosi, që ishte edhe sekretar i saj. Ajo ndiqte qëllime kulturore, merrej me botimin e përhapjen e librave shqip dhe pranonte në radhët e saj gjithë shqiptarët, gegë e toskë, myslimanë e të krishterë. Dega qendrore e Shoqërisë “Dija” ishte ajo e Vjenës, e cila përbëhej nga studentë, nxënës, mësues dhe atdhetarë të tjerë shqiptarë, që ndodheshin në kryeqytetin austriak. Shoqëria “Dija” mbahej me ndihmat që jepnin bashkatdhetarët shqiptarë, por gëzonte edhe përkrahjen financiare të qeverisë austriake. Shoqëria, duke filluar nga viti 1907-1908, nxori “Kalendarin” e Shoqërisë “Dija”, një nga botimet më të rëndësishme publicistike e letrare shqipe të asaj periudhe. “Dija” bashkëpunonte dhe mbante lidhje të ngushta me Shoqërinë “Dituria” të Bukureshtit.
Megjithëse Shoqëria “Dija” kishte deklaruar se nuk do të merrej me çështje politike, Porta e Lartë, që u informua shumë shpejt për themelimin e saj, e rreshtoi atë ndër organizatat që synonin të luftonin për autonominë e Shqipërisë dhe mori masat për të penguar shtrirjen e komiteteve të saj në vilajetin e Kosovës e në atë të Shkodrës. Megjithatë, gjatë viteve 1906-1907 kjo shoqëri, përveç Vjenës e Shkodrës, që ishin vatrat e para të saj, themeloi degët e veta edhe në Klagenfurt (Austri), në Prizren, në Tiranë, në Durrës e në Shkup. Një degë e saj u ngrit në Raguzë (Dalmaci), nën drejtimin e Nikollë Ivanajt, që nxirrte atje gazetën “Shpnesa e Shqypënisë” dhe një tjetër në Bukuresht (1907), nën drejtimin e Asdrenit.
Vatër e rëndësishme e lëvizjes kombëtare në fillim të shek. XIX u bënë kolonitë e ShBA-së, në të cilat kishte në atë kohë rreth 20 000 emigrantë, tregtarë, zanatçinj e punëtorë, të krishterë e myslimanë.Të mërguarit shqiptarë formuan këtu një varg shoqërish të reja. Më 1906 u themelua në Bufalo Shoqëria “Malli i Mëmëdheut” dhe në Nju-Jork “Koha e Lirisë”. Në fillim të vitit 1907 u krijua në Boston shoqëria “Besa-Besën”, me kryetar Fan Nolin, me degë në tërë qytetet e ShBA-së ku kishte shqiptarë, ndërsa në Sen Lui u ngrit Shoqëria “Lidhja” etj.
Edhe shoqëritë e kolonisë shqiptare të Amerikës synonin të ndihmonin në ngritjen kulturore e politike të popullit shqiptar dhe të shqiptarëve të Amerikës, për shtypjen e librave e të çdo lloj literature në gjuhën shqipe, për botimin e gazetave shqipe dhe për çeljen e shkollave në qytetet më të mëdha të Shqipërisë. Një rol të rëndësishëm në organizimin e shoqërive të ShBA-së luajtën Petro Nini Luarasi dhe veprimtarët e rinj të lëvizjes shqiptare, Sotir Peci e Fan Noli?.
Po në vitin 1907 u formua në Buenos-Aires (Argjentinë) Shoqëria “Lidhja shqiptare” dhe në vitin 1908 në Odesë Shoqëria “Përlindja”.
Shoqëritë e reja të mërgimit, sikurse edhe ato që ishin krijuar më parë, bënë një punë të madhe për ngritjen e ndërgjegjes kombëtare të popullit shqiptar me anën e botimit të librave, të gazetave, të revistave dhe të shkollave shqipe, për përhapjen e të cilave organizonin herë pas here fushata ndihmash në të holla. Ndonëse në statutet e tyre, për t’iu shmangur ndërlikimeve të mundshme, nuk flitej hapur për qëllimet politike, shoqëritë mbanin lidhje me komitetet dhe atdhetarët shqiptarë brenda e jashtë atdheut. Gjatë viteve 1907-1908, kur Bajram Topulli vizitoi kolonitë shqiptare të Bukureshtit e të Sofjes, shoqëritë atdhetare të këtyre qendrave, si edhe ato të Egjiptit e të ShBA-së, mblodhën mjete financiare për të ndihmuar veprimtarinë e komiteteve shqiptare e të çetave të armatosura dhe dërguan vullnetarë, duke dhënë kështu një ndihmesë të veçantë në organizimin dhe në përgatitjen e luftës së armatosur në Shqipëri.
Në të njëjtën kohë, shoqëritë atdhetare të mërgimit punonin për t’i bërë të njohur opinionit publik ndërkombëtar çështjen shqiptare dhe kërkesat e kombit shqiptar. Kur në vitin 1907 (korrik-shtator) u mblodh në Hagë Konferenca e Paqes, një forum ndërkombëtar, ku morën pjesë dhjetëra shtete, atdhetarët shqiptarë, ndonëse nga përvoja e Konferencës së vitit 1899, nuk shpresonin shumë se ajo do të zgjidhte çështjen shqiptare, i parashtruan asaj katër memorandume: njëri, i hartuar në Boston më 8 korrik, në emër të shoqërive atdhetare të kolonive të ShBA-së dhe nënshkruar nga kryetarët e tyre, Fan Noli etj.; një tjetër dërguar në emër të kolonisë shqiptare të Kostancës (gusht 1907); një i tretë nga “Komiteti i kolonisë shqiptare të Egjiptit” po në gusht të atij viti; një i katërt hartuar nga Dervish Hima dhe dërguar “Në emër të shqiptarëve myslimanë, ortodoksë e katolikë” (korrik, 1907). Memorandumet iu dorëzuan Konferencës dhe disave prej përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha, jashtë saj, nga një delegacion shqiptar.
Edhe pse vinin nga kolonitë e vendeve të ndryshme, memorandumet kishin në thelb një përmbajtje të përbashkët: kërkohej nga Konferenca e Hagës që t’i kushtonte vëmendje edhe çështjes shqiptare dhe përgjithësisht gjendjes së mjerueshme politike, ekonomike e kulturore të Shqipërisë nën sundimin osman, të detyronte Turqinë të njihte zyrtarisht kombin shqiptar si një komb i veçantë, sipas parimit të gjuhës e jo të besimit fetar dhe të lejonte hapjen e shkollave shqipe, që do t’u jepnin mundësi shqiptarëve të hynin në rrugën e qytetërimit e të përparimit. Në memorandumin e paraqitur nga Dervish Hima parashtrohej kërkesa e autonomisë së Shqipërisë, si zgjidhja më optimale në atë kohë e çështjes shqiptare. Përfaqësuesit e shoqërive të mërgimit u kumtuan pjesëmarrësve të Konferencës së Hagës se nuk do të kishte paqe në Ballkan e stabilitet në Lindje, gjersa të mos zgjidhej edhe çështja shqiptare në pajtim me aspiratat e kombit shqiptar.
Shoqëritë atdhetare të mërgimit luftuan jo vetëm kundër zgjedhës osmane, por edhe kundër politikës asimiluese e përçarëse që Patrikana greke e Stambollit ndiqte ndaj shqiptarëve, duke e shtrirë veprimtarinë e saj jo vetëm në Shqipëri, por edhe në kolonitë shqiptare. Një masë e rëndësishme për të përballuar ndikimin e Patrikanës ishte krijimi i një kishe kombëtare shqiptare. Kjo kërkesë e shtruar qysh në fundin e shek. XIX u bë shumë e ngutshme në fillim të shek. XX.
Themelimi i kishës ortodokse shqiptare është i lidhur me emrin e Fan S. Nolit. Kërkesa për krijimin e një kishe të tillë me prift shqiptar dhe me shërbesat në gjuhën shqipe u bë në maj të vitit 1907. Në vjeshtën e atij viti shqiptarët e Hadsënit formuan shoqërinë fetare “Nderi Shqiptar” dhe ngritën një komision, i cili, pasi mori edhe pëlqimin e të gjitha kolonive shqiptare të Bostonit, të Netikut e të Marlboros, filloi veprimet praktike për krijimin e kishës shqiptare. Me gjithë kundërshtimet e Patrikanës së Stambollit, edhe Sinodi rus pranoi kërkesën e shqiptarëve, që peshkopi i tij në ShBA të shuguronte një prift shqiptar. Këto përpjekje të shqiptarëve u kurorëzuan me sukses në shkurt të vitit 1908, kur me dorëzimin e Fan Nolit si prift në një nga kishat e Nju-Jorkut, u themelua kisha shqiptare. Për të ndihmuar funksionimin e saj, Fan Noli gjatë viteve 1908-1914 shqipëroi 6 libra të shërbesës fetare.
Kjo ngjarje u përshëndet nga shqiptarët brenda vendit dhe në kolonitë e mërgimit, ndërsa organet e shtypit atdhetar, duke botuar njoftimin e Fan Nolit për ngritjen e kishës shqiptare, e cilësuan këtë akt si një goditje kundër shovinizmit grek dhe një fitore të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Atdhetarët shqiptarë, të krishterë e myslimanë, e vlerësuan krijimin e kishës ortodokse shqiptare jo thjesht si një ngjarje ekleziastike, por edhe si një veprim që do të ndihmonte në emancipimin kombëtar të shqiptarëve. Ngritja e kishës shqiptare në ShBA ishte hapi i parë i rëndësishëm për themelimin, më 1922, të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.
Veprimtaria e shoqërive atdhetare të kolonive shqiptare të mërgimit mbeti edhe në vitet e ardhshme një faktor i rëndësishëm në luftën e popullit shqiptar për pavarësinë kombëtare dhe për tërësinë territoriale të atdheut.
Historia shqiptare
|
339055
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/P%C3%ABrhapja%20e%20m%C3%ABsimit%20shqip%20dhe%20e%20shkollave%20komb%C3%ABtare
|
Përhapja e mësimit shqip dhe e shkollave kombëtare
|
Përhapja e mësimit shqip dhe e shkollave kombëtare
Në vitet e reaksionit osman që shpërtheu pas shtypjes së Lidhjes së Prizrenit, veprimtarët e lëvizjes kombëtare i dhanë rëndësi të veçantë zbatimit të programit të tyre kulturor, i cili ishte pjesë përbërëse e programit kombëtar të Rilindjes. Mirëpo detyrat e rëndësishme me karakter politik, kulturor e ekonomik, që shtronte zhvillimi i vendit dhe periudha historike në fushën e arsimit, nuk mund të zgjidheshin me sistemin arsimor që ishte atëherë në Shqipëri, sepse ai përbëhej nga një numër jo i madh shkollash të një niveli të ulët, në gjuhë të huaja (turke, greke, italiane etj.), me përmbajtjen përgjithësisht skolastike, me frekuentim të pakët dhe me cikle jo të plota. Shkollat ishin të ndara veç për popullsinë myslimane dhe veç për atë të krishtere. Ato administroheshin, si rregull, nga institucionet fetare islamike, ortodokse e katolike. Përveç kësaj, ky sistem arsimor ishte shndërruar në një mjet të fuqishëm ndikimi politik e kulturor si të sunduesit osman, ashtu edhe të shteteve të tjera. Ndërkaq kërkesat e zhvillimit të vendit, por sidomos rreziku i asimilimit të kombit shqiptar, diktonin si një nevojë të ngutshme përhapjen e arsimit e të kulturës kombëtare, e bënë atë një domosdoshmëri historike, me të cilën ishte e lidhur qenia dhe e ardhmja e Shqipërisë. Duke shprehur këtë nevojë të madhe të kohës, Kostandin Kristoforidhi shkruante më 1888: “Ndë mos u shkroftë gjuha e shqipes edhe sot mbë këtë ditë nuk do të shkojnë shumë vjet dhe nuk do të ketë më Shqipëri ndë faqe të dheut dhe as nuk do të shënohet më emri i Shqipërisë ndë hartë të botës”.
Megjithëse ishte bërë detyrë e rëndësishme dhe e ngutshme, në kushtet e atëhershme të Shqipërisë përhapja e arsimit kombëtar ndeshte në vështirësi e në pengesa të shumta. Pengesat kryesore i nxirrte Perandoria Osmane, e cila ishte përpjekur gjithnjë t’i mbante shqiptarët në errësirë e në padituri. Megjithëse me reformat e Tanzimatit ishte shpallur se të gjitha kombësitë e Perandorisë do të lejoheshin të ushtronin lirisht gjuhët e tyre në institucionet arsimore e fetare, Porta e Lartë i përjashtoi shqiptarët nga kjo e drejtë kombëtare. Duke u mbështetur në parimin mesjetar absurd të identifikimit të kombësisë me fenë, Porta e Lartë, edhe pas reformës arsimore turke të vitit 1844, nuk ua njohu shqiptarëve të drejtën e shkollimit në gjuhën amtare, por vijoi t’i quante ata sipas besimit fetar “turq”, “grekë” e “latinë”.
Në përputhje me parimin teokratik islam, pas reformës arsimore Porta e Lartë krijoi për shqiptarët myslimanë një rresht të ri shkollash shtetërore fillore (iptidajie), qytetëse (ruzhdije) dhe pastaj gjimnaze (idadije). Ashtu si në shkollat e mëparshme fetare, edhe në shkollat shtetërore osmane mësimet zhvilloheshin vetëm në gjuhën turke dhe, megjithëse quheshin laike, në planet e tyre mësimore bënin pjesë edhe lëndë fetare islamike. Sipas statistikave të viteve të fundit të shek. XIX, në të katër vilajetet e atëhershme (të Shkodrës, të Kosovës, të Manastirit e të Janinës), në të cilat shqiptarët përbënin një tërësi kompakte e shumicën e popullsisë, kishte 1 187 shkolla turke nga të cilat 1 125 shkolla fillore, 57 shkolla qytetëse (ruzhdije) e 5 shkolla të mesme (idadije). Ndërkaq sunduesit osmanë, për shkak të presionit të huaj, u lanë pak a shumë dorë të lirë shteteve ballkanike dhe evropiane, veçanërisht institucioneve të tyre fetare të krishtera, për të vepruar në Shqipëri si në fushën fetare, ashtu edhe në atë arsimore. Shtetet që në projektet e tyre parashikonin përfshirjen ose copëtimin e trojeve shqiptare, në gjysmën e dytë të shek. XIX, e rritën më tej veprimtarinë në fushën arsimore e fetare, duke shtuar numrin e shkollave në gjuhë të huaj, duke i krijuar vështirësi shkollës e kulturës shqiptare. Ato nuk ngurronin në këtë rast të përpiqeshin për t’i paraqitur shqiptarët si një popull “të egër”, “pa kulturë” e me zakone “të rënda”, kurse veten e tyre si “shpëtimtarë”, si “përhapës të arsimit e të kulturës” etj.
Përhapje të madhe mori, veçanërisht në Shqipërinë e Poshtme, shkolla në gjuhën greke. Me gjithë programin e tyre laik, shkollat greke ishin nën mbikqyrjen e peshkopëve grekë dhe përshkoheshin nga një frymë intolerance fetare. Shkollat greke arritën të përhapeshin deri në Durrës e në Tiranë. Sipas të dhënave të konsullatës franceze të Janinës, në vitin 1882 vetëm në vilajetin e Janinës, që përfshinte gjithë Shqipërinë e Poshtme (duke përjashtuar rrethet e Kolonjës, të Korçës e të Pogradecit) dhe që shumicën dërrmuese të popullsisë e kishte shqiptare, kishte 643 shkolla greke për djem e mikse me 736 mësues dhe 22 shkolla për vajza me 40 mësuese. Në vitin 1894 në sanxhakun e atëhershëm të Gjirokastrës kishte 84 shkolla fillore greke e po kaq edhe në krahinën e Beratit.
Organizimi e plani mësimor i shkollave në gjuhën greke në Shqipëri ishin të njëjtë me ato të shkollave në Greqi. Hapja e këtyre shkollave bëhej nga mitropolitë ortodokse greke, të cilat, në marrëveshje me konsujt grekë, emëronin drejtorët e shkollave dhe personelin mësimor. Mjetet kryesore financiare për mbajtjen e këtyre shkollave siguroheshin nga qeveria e Athinës, nëpërmjet silogut që ishte krijuar aty për përhapjen e gjuhës e të kulturës greke. Me anën e këtyre shkollave e të propagandës qarqet politike të Athinës përpiqeshin t’i paraqisnin shqiptarët ortodoksë si grekë dhe me kohë t’i asimilonin ata. Në fundin e shek. XIX në Shqipëri kishte më shumë se 1 000 shkolla greke.
Përveç shkollave turke e greke, në trojet shqiptare ishin çelur edhe shkolla serbe, bullgare, vllahe etj. Sipas statistikave të asaj kohe kishte mbi 300 shkolla serbe, bullgare e vllahe, pa përmendur shkollat në gjuhën italiane, të cilat ishin nën administrimin e Austro-Hungarisë e të Italisë.
Shkollat e huaja, me gjithë kufizimet e mangësitë e programeve, ndihmonin në pajisjen me dije të fëmijëve, por ato, padyshim, shërbenin si mjedise të propagandave të shteteve të huaja për asimilimin e shqiptarëve dhe si të tilla nuk mund t’i shërbenin as përparimit kulturor kombëtar të shqiptarëve, as emancipimit të tyre politik e kombëtar. Prandaj rilindësit i trajtonin ato si një pengesë në lëvizjen për çlirimin kombëtar të popullit shqiptar dhe kërkonin mbylljen ose kthimin e tyre në shkolla shqipe.
Në këto rrethana, patriotët e Rilindjes punuan me përkushtim për zhvillimin e arsimit kombëtar. Rilindësit tanë iu drejtuan në radhë të parë gjuhës amtare, që kishte luajtur një rol të rëndësishëm në jetën e popullit shqiptar dhe që u kishte bërë ballë me sukses trysnive shekullore asimiluese të pushtuesve të huaj. Te rilindësit në përgjithësi ishte formuar bindja se tani vetëm duke e shkruar mund të ruhej gjuha shqipe, se vetëm me gjuhën amtare mund të zhvillohej arsimi e kultura kombëtare, mund të shkolloheshin të gjithë shqiptarët, pavarësisht nga gjendja ekonomike, mund të edukohej atdhetarizmi dhe mund të mbrohej kombi nga asimilimi. Pikërisht në atë periudhë Kostandin Kristoforidhi shkruante: “Shqipëria nuk mësonet dot, as nuk ndritet sot, as nuk qytetëronet dot me gjuhë të huaj, përveç me gjuhën e mëmës … Edhe ndë u shkroftë gjuha e shqipes në këtë kohë që gjendemi sot, edhe ndë futet ndëpër skolirat e Shqipërisë, kemi shpresë se do të na njohën për komp e për vendarë ndë dhe t’onë, edhe do të kemi pjesë e vent ndë rretht e ndë shoqërit të kombevet tjerë që gjenden në Evropë…”. Të njëjtën ide mbronte Sami Frashëri kur disa vjet më vonë shkruante: “S’mund të ketë Shqipëri pa shqiptarë, s’mund të ketë shqiptarë pa gjuhë shqip, s’mund të ketë gjuhë shqipe pa shkolla në të cilat do të mësohet shqipja”.
Rilindësit bënë përpjekje të shumta për të nxjerrë nga Porta e Lartë lejen e përdorimit të gjuhës amtare në shkollat e vendit, për botimin e librave shqip, për shpërndarjen e tyre në Shqipëri dhe për nxjerrjen e një organi periodik shqip, qoftë edhe me përmbajtje krejtësisht kulturore.
Për disa kohë këto kërkesa ndeshën në kundërshtimin e vendosur të qeverisë osmane. Por në verën e vitit 1884, e shqetësuar nga përpjekjet e Greqisë për t’i nxitur shqiptarët të hidheshin në kryengritje kundër Stambollit, si dhe nga themelimi në Athinë i shoqatës kulturore “Vllamët Shqiptarë”, Porta e Lartë dha lejen për botimin e një organi kulturor shqip. Megjithatë, edhe në këtë rast ajo u qëndroi besnike parimeve të veta, sepse ajo lejen nuk ua dha shqiptarëve myslimanë, të cilët vijonte t’i quante turq, por vetëm shqiptarëve ortodoksë, me qëllim që t’i largonte nga mundësia e bashkëpunimit me grekët.
Leja për botimin e një reviste shqipe u dha nga Ministria turke e Arsimit në emrin e Petro Pogës. Pas kësaj, më 10 gusht 1884 doli në Stamboll numri i parë i revistës “Drita”. Për shkak të censurës, lënda e revistës u kufizua në shkrime letrare e arsimore. Meqenëse Porta e Lartë ua ndalonte shqiptarëve myslimanë shkrimin e shqipes, Sami Frashëri e Naim Frashëri, nga penda e të cilëve u përgatit shumica e lëndës, nënshkruanin me pseudonime, i pari me tre yje, kurse i dyti me shkronjën “D”. Në revistën “Drita” botuan shkrimet e tyre edhe Jani Vretoja, Pandeli Sotiri, Koto Hoxhi etj.
Qëllimi i kësaj reviste ishte përhapja e diturisë, zhvillimi i arsimit dhe ngritja e vetëdijes kombëtare. Revista kryente njëherësh edhe misionin e mësuesit për përhapjen e ideve iluministe të rilindësve. “Drita” u botua me alfabetin e Stambollit dhe në këtë mënyrë ndikoi në përhapjen e këtij alfabeti te lexuesit e saj shqiptarë.
Ndonëse përmbante vetëm shkrime me karakter arsimor-kulturor, botimi i revistës “Drita” shkaktoi shqetësimin e qarqeve klerikale e politike greke, të cilat ushtruan trysni të fortë ndaj Petro Pogës dhe e detyruan të hiqte dorë nga revista, pas botimit të numrit të saj të tretë. Por atdhetarët shqiptarë të Stambollit nxorën në emrin e Pandeli Sotirit një leje të dytë për një revistë të re me emrin “Dituria”, e cila u bë vazhdim i “Dritës”. Duke bërë fjalë për misionin e revistës “Dituria”, Sami Frashëri shkruante në një artikull të numrit të parë të saj: “Dituria është ajo që e bëri njeriun të quhet njeri”. Artikujt me karakter shkencor e pedagogjik që u botuan në “Drita” dhe në “Dituria” shërbyen si bazë për hartimin e teksteve shkollore shqipe. Revista “Dituria” u mbyll në numrin 12 të saj, në korrik të vitit 1885.
Edhe përhapja e shkrimit dhe e shkollës shqipe ndeshte gjithnjë në pengesa të shumta. Në kohën kur në Shqipëri po shtohej numri i shkollave greke, serbe e bullgare, Porta e Lartë ndalonte hapjen e shkollave shqipe. Madje Ministria turke e Arsimit tërhoqi edhe lejen që kishte dhënë për botimin e fjalorit të Kostandin Kristoforidhit. Përhapja e shkrimit dhe e shkollës shqipe pengohej edhe nga fanatizmi fetar e nga konservatorizmi të kultivuar prej shekujsh, sikundër edhe më fort nga kundërshtimet e turkomanëve e të grekomanëve.
Megjithëse në kushte shumë të vështira, shkrimi i gjuhës shqipe vijoi të mësohej fshehurazi në vise të ndryshme të Shqipërisë. Nën shembullin e mësuesit të tij Koto Hoxhi, Petro Nini Luarasi, ndonëse ishte fare i ri në moshë dhe punonte si mësues i greqishtes në shkollat e fshatrave Bezhan, Katund e Luaras, gjatë viteve 1882-1887 u bë një përhapës i flaktë i shkrimit të gjuhës shqipe dhe i ndjenjave kombëtare. Po kështu Kostandin Kristoforidhi, me t’u kthyer në atdhe në vitin 1884, hyri si mësues i greqishtes në shkollën e Elbasanit dhe, ashtu siç kishte bërë dikur në Tiranë, filloi t’u mësonte nxënësve fshehurazi gjuhën shqipe. Në Shkodër mësimi i gjuhës shqipe kishte krijuar tashmë një farë tradite dhe vijonte të mësohej në disa shkolla private për djem e për vajza. Po ashtu, në vitin 1885, Gjerasim Qiriazi kishte hapur në Manastir një shkollë private shqipe për djem e për vajza.
Rilindësit shfrytëzuan në të mirë të lëvizjes kombëtare edhe gjendjen e vështirë, në të cilën u ndodh Perandoria Osmane në fund të vitit 1885 e në fillim të 1886 si pasojë e bashkimit të Rumelisë Lindore me Bullgarinë, si edhe gjendjen e acaruar të marrëdhënieve turko-greke. Meqenëse qeveria osmane kundërshtonte formimin e organizatave politike, rilindësit kërkuan të themelonin brenda në Shqipëri një shoqëri kulturore. Ndërkaq qeveria turke premtoi se do të lejonte futjen e mësimit të shqipes në shkollat shtetërore.
Në fund të vitit 1885 atdhetarët shqiptarë zgjodhën si vend më të përshtatshëm për formimin e një shoqërie të tillë qytetin e Korçës. Në këtë mënyrë do t’i jepej një goditje edhe propagandës helenizuese të qarqeve shoviniste të Athinës dhe klerikëve grekomanë ortodoksë që u shërbenin atyre. Për të ndihmuar atdhetarët brenda vendit Shoqëria “Drita” e Bukureshtit dërgoi në Korçë Thimi Markon, një nga anëtarët më aktivë të kryesisë së saj. Sipas udhëzimeve të Shoqërisë, ai i paraqiti pleqësisë së Mitropolisë, si dhe vetë mitropolitit grek të Korçës, Filotheu, kërkesën e shqiptarëve të mërguar të Bukureshtit për të vënë “gjuhën shqipe nëpër gjithë mësonjëtoret” e qytetit që administroheshin nga silogu grekoman i Korçës. Por shumica e anëtarëve të pleqësisë dhe të silogut të qytetit, të cilët ndodheshin nën ndikimin e mitropolitit grek, e hodhën poshtë këtë kërkesë. Me gjithë kundërshtimin e tyre kërkesa gjeti mjaft përkrahës në radhët e qytetarëve; ajo u mbështet edhe nga disa anëtarë të dhimogjerondisë? së komunitetit të krishterë të qytetit, ndër të cilët më aktiv u tregua Jovan Cico Kosturi.
Në lëvizjen për përhapjen e gjuhës shqipe u përfshinë jo vetëm qytetarët ortodoksë të Korçës, por edhe ata myslimanë. Për të drejtuar këtë lëvizje, u krijua brenda në Korçë në muajt e parë të vitit 1886 një Komitet Kombëtar i fshehtë, i përbërë nga Jovan C. Kosturi, Orhan Ç. Pojani e Thimi Markoja.
Në fund të vitit 1886, me përmirësimin e gjendjes së jashtme politike të Perandorisë Osmane, u duk qartë se Porta e Lartë nuk kishte ndër mend ta mbante premtimin e dhënë për të futur mësimin e shqipes në shkollat shtetërore dhe as të lejonte krijimin e organizatave kulturore shqiptare. Nga ana tjetër, për t’i vënë njëfarë gardhi politikës antiturke, që zhvillonin me anën e mësimit agjentët grekë, qeveria e Stambollit dha të kuptohej se ajo nuk do t’i pengonte shqiptarët ortodoksë të futnin në shkollat e komuniteteve të tyre mësimin e gjuhës amtare dhe të kishin klubet kulturore shqiptare, duke përjashtuar gjithnjë nga kjo e drejtë shqiptarët myslimanë.
Duke e parë të pamundur futjen e gjuhës shqipe në shkollat e huaja, Komiteti Kombëtar i Korçës në fillim të vitit 1887 vendosi të ngrinte shkolla shqipe të veçanta, të pavarura nga shkollat që administroheshin nga silogu grekoman. Ndërsa atdhetarët e Korçës e të Bukureshtit po përpiqeshin të siguronin pajisjet, librat mësimorë dhe lokalin për shkollën, Sami Frashëri e Naim Frashëri, sipas kërkesave të reja që i paraqitën qeverisë së Stambollit, shkëputën prej saj lejen në emrin e Pandeli Sotirit për çeljen e një shkolle private shqipe në Korçë.
Pas një lufte këmbëngulëse gati dyvjeçare, më 7 mars 1887 u çel shkolla e parë shqipe e Korçës, drejtor i së cilës ishte Pandeli Sotiri. Si lokal për shkollën shërbeu shtëpia e dhuruar nga atdhetari i mërguar korçar Mandi Tërpo.
Çelja e shkollës shqipe të Korçës ishte një ngjarje e shënuar dhe një fitore për gjithë Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Ajo ishte kurorëzimi i përpjekjeve të përbashkëta të organizatave atdhetare të të mërguarve shqiptarë dhe të atdhetarëve brenda vendit. Mësonjëtorja shqipe e Korçës nuk varej e nuk financohej prej asnjë shteti a shoqërie të huaj. Ajo u hap, u financua e u mbrojt nga populli dhe nga shoqëritë shqiptare të mërgimit.
Dita e përurimit të saj u kthye në një ditë feste. Të nesërmen e kësaj ngjarjeje, më 8 mars 1887, Thimi Markoja i shkruante Visar Dodanit në Bukuresht: “… dëshira tonë u mbarua, shkolla shqipe u hap. druri që vumë në dhet këtu e dy vjet sot lulëzoi dhe dha pemë të ëmbla… Mendimet tona dhe të luftuarit e faqezinjve grekomanë gjersa mbaruam këtë të shënjtëruarë punë janë aqë shumë sa nuk mund t’ua shkruaj ndë kartë”.
Qysh ditën e parë në këtë shkollë u regjistruan 35 nxënës. Numri i tyre erdhi duke u rritur dhe në vitin e dytë arriti në 200. Ajo ishte një shkollë fillore laike me fizionomi të plotë kombëtare, ku gjithë mësimet jepeshin shqip. Turqishtja mësohej si gjuhë e huaj, më vonë u fut edhe frëngjishtja. Si tekste mësimore përdoreshin ato që ishin përgatitur nga Naim Frashëri, Sami Frashëri etj., dhe që qenë shtypur e ishin dërguar pa shpërblim nga kolonia shqiptare e Bukureshtit. Mësonjëtorja e Korçës u bë qendër e përhapjes së shkrimit e të këndimit të gjuhës shqipe edhe për të rriturit. Ajo ishte gjithashtu qendër e përhapjes së ideve kombëtare shqiptare. Duke qenë shkollë e përbashkët për fëmijët e besimeve të ndryshme, ajo ndihmonte bashkimin e shqiptarëve pavarësisht nga feja dhe ngrinte tek ata ndërgjegjen kombëtare. Përveç Pandeli Sotirit, që qe drejtori i parë i kësaj shkolle, në të punuan si drejtorë e mësues edhe atdhetarë të tjerë të shquar, si Thanas Sina, Petro Nini Luarasi, Nuçi Naçi etj.
Çelja e shkollës kombëtare të Korçës ngjalli entuziazëm te patriotët brenda e jashtë atdheut. Poeti i shquar i Rilindjes, Naim Frashëri, duke përshëndetur Mësonjëtoren e çelur në Korçë, shkruante plot frymëzim: “Hapu, hapu errësirë, / Pa jakë tëhu o dritë! / Se arriti koh’ e mirë, / U gdhi nata u bë ditë… / Lumja ti, moj Korç’ o lule! / Q’i le pas shoqet e tua / Si trimi në ball’ u sule, / Ta paçim për jetë hua!”.
Hapja e Mësonjëtores së Korçës u bë nxitje edhe për çeljen e shkollave të tjera në krahina të ndryshme të Shqipërisë. Disa javë më vonë u çelën shkolla shqipe në Pogradec, me mësues Koço Sotirin (vëllai i Pandeli Sotirit), në Rekë e në Ohër dhe u bënë përgatitje për të tilla shkolla në Elbasan, në Leskovik, në Ersekë etj. Filloi të mësohej shkrimi shqip edhe në mjaft fshatra.
Komitetit Kombëtar të Korçës filluan t’i vinin nga krahina të ndryshme të Shqipërisë, bashkë me përgëzimet, edhe kërkesa të shumta për t’u dërguar tekste shkollore që të përhapnin mësimin e shqipes qoftë në shkollë, qoftë jashtë saj. Në një letër të Thimi Markos, dërguar nga Korça në Bukuresht më 1887 thuhej: “Sot nuk ka vend të Shqipërisë që të mos ndodhen burra shqiptarë, në fyejt e të cilëve të mos lëvrinjë gjak shqiptari dhe të cilët të mos përpiqen për këtë të shenjtëruar punë. Nga të gjitha anët e Shqipërisë marrim karta hiri dhe gëzimi për shkollën që hapmë… Megjithëqë na dërguat afro 600 copë vivlla, u lutemi të na dërgoni edhe të tjera”.
Këto suksese e lejuan Komitetin të bënte një hap tjetër: ai formoi në Korçë një shoqëri shqiptare, që u quajt Shoqëria e Mësimit Shqip. Në krye të kësaj Shoqërie u vu Alo Dishnica. Shoqëria kishte si detyrë kryesore të organizonte e të drejtonte veprimtarinë e atdhetarëve shqiptarë në krahina të ndryshme të vendit për mbajtjen e shkollave të çelura, për hapjen e shkollave të reja shqipe, për grumbullimin e fondeve të nevojshme dhe shtypjen e teksteve shkollore a të ndonjë organi periodik.
Në vitin 1889 në Prizren ishte çelur një shkollë shqipe nën kujdesin e Austro-Hungarisë. Për vite me radhë punoi në këtë shkollë, si mësues i gjuhës shqipe, atdhetari Mati Logoreci, i cili shfrytëzoi të gjitha mundësitë për të përhapur mësimin e gjuhës shqipe te nxënësit dhe në popullsinë shqiptare të Prizrenit. Futja e shqipes si gjuhë mësimi dhe veprimtaria e mësuesit Mati Logoreci bënë që shkollën e Prizrenit, me gjithë kërcënimet e autoriteteve osmane, ta ndiqnin edhe nxënës myslimanë. Kur u shtua numri i nxënësve, pranë Mati Logorecit filloi të punonte si mësues edhe Lazër Lumezi. Po kështu, Austro-Hungaria gjatë dhjetëvjeçarit të fundit të shek. XIX futi gjuhën shqipe si gjuhë mësimi edhe në 24 shkolla fillore, të administruara prej saj, në qytetet e në fshatrat e Shqipërisë së Sipërme dhe të asaj Qendrore.
Përveç shkollave të përmendura, në shumë vise të Shqipërisë, si në Elbasan, në Dibër, në Krujë, në Korçë, në Berat, në Gjirokastër, në Kolonjë, në Pogradec, në Vlorë, në Përmet, në Skrapar, në Çamëri etj., u çelën dhe funksiononin pranë shtëpive private ose pranë dyqaneve kurse e shkolla të fshehta shqipe, në të cilat mësuesit atdhetarë u mësonin fëmijëve dhe të rriturve abetaren e gjuhës shqipe. Në këto qendra dhe në qytete të tjera të vilajeteve shqiptare, si në Durrës, në Tiranë, në Prizren, në Prishtinë, në Shkup, në Manastir etj., mësuesit shqiptarë atdhedashës, që punonin në shkollat turke, greke etj. të Shqipërisë, u mësonin fshehurazi nxënësve shkrimin shqip.
Por përpjekjet për hapjen e shkollave shqipe ndeshën në vështirësi të shumta. Valë të furishme kundërshtimi shpërthyen kundër Shoqërisë së Mësimit Shqip dhe Mësonjëtores së Korçës që në ditët e para të themelimit të tyre. Nën nxitjen e mitropolitit të Korçës dhe të Patrikanës së Stambollit, autoritetet osmane filluan të pengonin zgjerimin dhe madje vetë ekzistencën e shkollave shqipe, si dhe veprimtarinë e Shoqërisë së Mësimit Shqip. Propaganda fetare, shpifjet, presionet, frikësimet e shtrëngimet e tjera kundër mësuesve, nxënësve, prindërve dhe përkrahësve të shkollës, qenë mjetet e zakonshme që autoritetet osmane dhe agjentët grekë përdorën në luftën kundër tyre. Në vitin 1890 autoritetet qeveritare ndaluan fëmijët myslimanë që të ndiqnin shkollën shqipe.
Nën këtë trysni të dyfishtë përpjekjet për të hapur shkolla të tjera shqipe nuk patën sukses. Për më tepër edhe shkollat e hapura gjatë vitit 1887-1888 u mbyllën njëra pas tjetrës me përjashtim të shkollës së Korçës, e cila me sakrifica të mëdha e në luftë të vazhdueshme me autoritetet klerikale greke dhe me administratën osmane e vijoi veprimtarinë e vet, ndonëse me një numër të kufizuar nxënësish.
Viktimë e këtij reaksioni antishqiptar ra edhe vetë drejtori i shkollës së Korçës, Pandeli Sotiri, i cili u vra rreth vitit 1891 në Stamboll nga agjentët grekomanë. Atdhetarë të tjerë shqiptarë, si Jovan Cico Kosturi, Thimi Marko etj., iu nënshtruan ndjekjeve të pashembullta. Një luftë e ashpër e në forma të ndryshme u bë kundër Alo Dishnicës, i cili qëndronte në krye të Shoqërisë së Mësimit Shqip. Pasi dështuan orvatjet për ta tërhequr në anën e tyre me dekorata e me mjete të tjera, agjentët e Patrikanës bënë kundër tij një varg shpifjesh e ankesash që ua dërguan autoriteteve lokale. Por të gjitha këto nuk dhanë rezultat.
Edhe shkolla shqipe e Prizrenit ndeshi në pengesa të shumta dhe në qëndrimin armiqësor të autoriteteve osmane. Përparimin e saj e shihnin me sy të keq edhe shovinistët serbë, sepse ajo vepronte në kundërshtim me planet e tyre për shkombëtarizimin e popullsisë shqiptare të Kosovës nëpërmjet kishës e shkollës serbe. Nën këto trysni edhe vetë konsullata austro-hungareze ndërmori masa të ndryshme kundër saj.
Një ndihmesë tjetër të çmuar për shkollën shqipe dha familja e Qirjazëve dhe veçanërisht Gjerasim D. Qiriazi. Bir i një tregtari shqiptar të vendosur në Manastir, qysh i vogël u edukua prej të atit me dashurinë për atdheun dhe për gjuhën amtare. Duke qenë në shërbim të Shoqërisë Biblike Angleze, në vend të Kostandin Kristoforidhit, ai i kushtoi një vëmendje të veçantë përhapjes së shkrimit të gjuhës shqipe dhe të ndjenjës kombëtare. Qysh në vitin 1888, kur u vendos në Korçë, ai bëri përgatitjet e nevojshme për të çelur një shkollë shqipe për vajza. Këtu erdhi, pasi mbaroi kolegjin në Stamboll, edhe e motra e tij, Sevasti Qiriazi, që, së bashku me të vëllanë, Gjerasimin, iu vunë punës për çeljen e kësaj shkolle. Në këtë vepër ata u ndihmuan edhe nga Naim Frashëri, i cili ndërhyri që t’u jepej iradeja (urdhri) nga qeveria osmane.
Më 23 tetor 1891 u çel në Korçë shkolla e parë shqipe për vajza. Në kushtet e ndjekjeve nga qeveria osmane, hapja e saj u bë në saje të pasaportës së huaj që mbante themeluesi i saj Gjerasim Qiriazi. Qysh në vitin e parë numri i nxënëseve u rrit në 27. Më vonë shkolla kishte çdo vit 30-50 nxënëse. Edhe në këtë shkollë mësuan vajza të besimeve të ndryshme. Mësueset e para të saj ishin Sevasti Qiriazi, Fanka Efthimi, më vonë edhe Polikseni Luarasi e Parashqevi Qiriazi.
Gjerasim Qiriazi kishte lidhje me Komitetin Kombëtar të Korçës dhe me kolonitë shqiptare jashtë atdheut. Ai u ndihmua veçanërisht nga Shoqëria “Drita” e Bukureshtit. Me gjithë pengesat e shumta të armiqve, shkolla e vajzave mbeti e hapur edhe pas vdekjes së parakohshme të Gjerasim Qiriazit dhe u bë vatër e rëndësishme për përhapjen e arsimit, të kulturës dhe të ndërgjegjes kombëtare.
Krahas Korçës, krahinat e Kolonjës e të Vakëfeve u bënë vatra të rëndësishme të përhapjes së arsimit kombëtar. Vepra e nisur nga mësuesi atdhetar Petro Nini Luarasi u zgjerua edhe më shumë në fillim të viteve 90. I ndihmuar nga ish-nxënësit e tij, nga kolonitë e mërgimit, në mënyrë të veçantë nga shoqëria “Drita”, si dhe me përkrahjen e mbrojtjen e popullsisë së këtyre zonave, ai çeli gjashtë shkolla të reja shqipe, në fshatrat Luaras, Gostivisht, Rehovë, Vodicë, Selenicë e Pishës dhe në Treskë, të cilat filluan të funksiononin që në vjeshtën e vitit 1892. Midis mësuesve të këtyre zonave ishin dhe Nuçi Naçi, Kristo Luarasi, Vasil Thanasi e Balil Tahiri.
Lajmi për hapjen e këtyre shkollave të reja shqipe shkaktoi një kundërveprim të ri të klerikëve të lartë ortodoksë grekë dhe të autoriteteve osmane. Mitropoliti i Kosturit, Fillareti, në bashkëpunim me atë të Korçës, lëshoi kundër Petro Nini Luarasit mallkimin. “Me pikëllim të madh, – thuhet në aktin e mallkimit, – pamë syfaqeza dhe dëgjuam në udhëtimin tënë që bëmë në ato vise se i mallëkuari dhe i çvetëmuari prej Perëndisë, Petro Luarasi … erdhi rreth e përqark në katundet e ndryshme të kazasë së Kolonjës, duke u zotuar të emërojë mësonjës shqiptarë, gjoja për të mësuar gjuhën shqipe, e cila nuk ekziston…Për këto shkaqe pra… ju porositim të gjithë ju, të vegjël e të mëdhenj, të vobegtë e begatorë, burra e gra, që të mos u jepni besë fjalëve dhe zotimeve të këtyre të mallkuarve femohues, që t’i mbyllni veshët tuaj kundër blasfemivet të tyre…”.
Atdhetarët nuk u sprapsën as nga mallkimet dhe as nga shkishërimet e mitropolitit grek. Por në ndihmë të tij vajtën autoritetet osmane të vilajetit të Manastirit, të cilët dërguan në vend shefin e policisë së vilajetit. Në këto rrethana, shkollat shqipe të Kolonjës u mbyllën njëra pas tjetrës. E fundit u mbyll shkolla e Luarasit, në vitin 1896. Megjithëkëtë, Petro Nini Luarasi dhe shokët e tij e vijuan veprimtarinë e tyre për të përhapur shkrimin shqip në forma ilegale.
Duke vlerësuar nevojën e madhe për përgatitjen e mësuesve për shkollat shqipe që po hapeshin në atdhe, Shoqëria “Drita” e Bukureshtit filloi përgatitjet për të çelur në Bukuresht një shkollë normale. Sipas vendimit të Komitetit drejtues të kësaj shoqërie Shkolla Normale Shqipe e Bukureshtit u çel më 10 maj 1892. Drejtor i kësaj shkolle ishte Nikolla Naço, kryetar i Shoqërisë “Drita”. Shkolla pati edhe konviktin e saj për nxënësit që do të vinin nga Shqipëria. Në nenin 2 të rregullores së Shkollës thuhej se ajo fillimisht do të kishte “të paktën 15 nxënës”, të cilët do të ushqehen dhe do të vishen me të prishurat e Shoqërisë “Drita”. Në nenin 4 parashikohej që “Në këtë mësonjëtore të përgatiten mësonjëtorë shqiptarë”, pa dallim feje, kurse neni 5 përmbante planin mësimor të shkollës, që përfshinte 11 lëndë, si gjuhën shqipe, turke e rumune, histori e gjeografi të përgjithshme, veçanërisht të Perandorisë Osmane, pedagogji, matematikë, dituri natyre, muzikë, gjimnastikë, mësim feje, një gjuhë të huaj, e cila të ishte më e folur e më e njohur në botë etj. Meqenëse Shkolla Normale kishte edhe konvikt, ishin vënë në dijeni të gjitha qendrat ku jetonin shqiptarë, veçanërisht ato të trojeve shqiptare, si dhe të diasporës, prej nga mund të vinin nxënës për të ndjekur këtë shkollë. Në rregullore ishte parashikuar që mësuesit e përgatitur në këtë shkollë të dërgoheshin për të hapur shkolla shqipe kudo ku kishte shqiptarë. Shoqëria “Drita” kishte detyrë t’i mbronte ata si gjënë “më të shtrenjtë të kombit, nga çdo e keqe” dhe t’i mbante me shpenzimet e saj. Në rast se mësuesve u ndodhte ndonjë rrezik, Shoqëria merrte përsipër të ndihmonte familjet e tyre “sa të rrojnë”. Mësuesit kishin si detyrë të punonin ku t’i dërgonte Shoqëria, për të forcuar te nxënësit “shpirtin e mendjen me mësime e të tjera”.
Fondet për Shkollën Normale të Bukureshtit siguroheshin nga ndihma që jepnin anëtarët e Shoqërisë “Drita”, nga disa punë publike që ndërmerrte Shoqëria dhe vetë Nikolla Naçoja, nga organizimi i llotarive, i koncerteve muzikore dhe i fondeve të tjera. Po kështu një ndihmë për këtë shkollë u sigurua edhe nga Ministria rumune e Kulturës. Në këtë shkollë mësuan një numër të rinjsh shqiptarë, si Kristo Luarasi, Jashar Erebara, Mihal Grameno, Asdreni etj. Por, në përgjithësi kjo shkollë pati një veprimtari të kufizuar. Sapo mësuan për çeljen e saj, autoritetet osmane morën masa për të penguar ardhjen e nxënësve shqiptarë në këtë shkollë. Pas disa vjetësh Shkolla Normale e Bukureshtit u mbyll.
Historia shqiptare
Shkolla shqipe
Gjuha shqipe
|
339056
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20Pedagogjik%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti Pedagogjik i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti Pedagogjik është njëri nga njësitë akademike të Universitetit Shtetëror të Tetovës dhe ndodhet në qytetin e Tetovës.
Programet
Cikli i parë i studimeve:
Mësim klasor
Edukim parashkollor
Pedagogji profesionale
Edukim special dhe rehabilitim.
Cikli i dytë i studimeve:
Pedagogji, me tri drejtime:
Arsim elementar;
Menaxhim në arsim
Inovacionet didaktike
Edukim special dhe rehabilitim, me tri drejtime:
Arsim inkluziv;
Autizëm dhe dëmtime intelektuale dhe
Logopedi dhe dëmtim të të dëgjuarit
Cikli i tretë i studimeve:
Pedagogji, me dy drejtime:
Strategjia për zhvillimin e arsimit dhe
Strategjia për zhvillimin e mësimdhënies.
Shih edhe
Arsimi
Didaktika
Pedagogjia
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339058
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20Ekonomik%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti Ekonomik i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti Ekonomik i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Ekonimi dhe biznes
Kontabilitet dhe financa
Menaxhment dhe marketing
Turizmi
Biznes ndërkombëtar
Shih edhe
Ekonomia
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339059
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20i%20Shkencave%20Mjek%C3%ABsore%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti i Shkencave Mjekësore i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti Ekonomik i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Mami
Farmaci
Infermieri
Fizioterapi
Stomatologji
Mjekësi e përgjithshme
Shih edhe
Mjekësia
Stomatologjia
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339060
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Revista%20%22Arkivi%20shqiptar%22
|
Revista "Arkivi shqiptar"
|
"Arkivi shqiptar" është revistë në gjuhên shqipe. Është botim i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave. Ajo del dy herë në vit dhe përmban artikuj, kumtesa etj.
Revista
Revista në Shqipëri
Revista shqip
|
339061
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/F%C3%ABrkuesja%20dh%C3%ABmbore%20e%20paz%C3%ABshme
|
Fërkuesja dhëmbore e pazëshme
|
kirshenbaumVoiceless dental fricative
Fërkuesja jo-sibilant dhëmbore e pazëshme është një lloj tingulli bashkëtingëllor i përdorur në disa gjuhë të folura . Në gjuhën shqipe ky tingull shkruhet si 'th' në them. Ndonëse mjaft e rrallë si fonemë ndër gjuhët e botës, ajo haset në disa nga ato më të përhapurat dhe më me ndikim. Simboli në alfabetin fonetik ndërkombëtar është , dhe simboli ekuivalent X-SAMPA është T Simboli IPA është shkronja greke theta, e cila përdoret për këtë tingull në greqishten pas-klasike, dhe kështu tingulli shpesh quhet " theta ".
Ky tingull dhe homologu i tij i zëshëm janë fonema të rralla, që ndodhin në 4% të gjuhëve në një analizë fonologjike të 2155 gjuhëve. Midis më shumë se 60 gjuhëve me mbi 10 milionë folës, vetëm anglishtja, varietetet veriore të gjuhës berbere të Afrikës së Veriut, spanjishtja standarde e gadishullit, dialektet e ndryshme të arabishtes, suahili dhe greqishtja e kanë tingullin e shprehur nga shkronja <th>. Folësit e gjuhëve dhe dialekteve pa këtë tingull ndonjëherë kanë vështirësi në prodhimin ose dallimin e tij prej tingujve të ngjashëm, veçanërisht nëse nuk kanë pasur mundësi ta përvetësojnë atë në fëmijëri dhe zakonisht e zëvendësojnë atë me fërkuesen hojëzore të pazëshme ( ) (si në indonezisht ), ndalesën dhëmbore të pazëshme ( ), ose një fërkuese buzodhëmbore të pazëshme ( ); i njohur përkatësisht si hojëzimi i th-së, ndalesa e th-së, dhe ballëzimi i th-së .
Tingulli është zhdukur nga një sërë gjuhësh, p.sh. nga shumica e gjuhëve ose dialekteve gjermanike, ku ruhet vetëm në skocisht, anglisht dhe islandisht, por në të fundit është alveolare . Ndër gjuhët indo-evropiane jogjermanike në tërësi, tingulli ishte gjithashtu dikur shumë më i përhapur, por sot ruhet në disa gjuhë duke përfshirë shqipen, gjuhët britonike, spanjishten gadishullore, galicishten, veneciane, toskanishten, disa dialekte oksitane dhe greqishten. . Gjithashtu është zhdukur nga shumë gjuhë semite, si hebraishtja (përjashtuar hebraishten jemenase ) dhe shumë varietete moderne të arabishtes (duke përjashtuar arabishten tuniziane, mesopotamike dhe dialekte të ndryshme në Gadishullin Arabik, si dhe Arabishtën Standarde Moderne ).
Vetitë CS1: Burime në spanjisht (es)
Vetitë CS1: Vlerë e madhe vëllimi
|
339062
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Hiragana
|
Hiragana
|
është një rrokëshe japoneze, pjesë e sistemit të shkrimit japonez, së bashku me sistemet katakana dhe kanji.
Është një sistem fonetik i shkronjave. Fjala hiragana fjalë për fjalë do të thotë kana "e rrjedhëshme" ose "e thjeshtë" ("e thjeshtë" në kontrast me kanji).
Hiragana dhe katakana janë të dyja sisteme kana . Me pak përjashtime, çdo rrokje në gjuhën japoneze përfaqësohet nga një karakter (simbol) në secilin sistem. Simboli mund të paraqesë një zanore si psh /a/ (simboli hiragana: あ); një bashkëtingëllore të ndjekur nga një zanore si psh /ka/ (か); ose /N/ (ん), një tingull që ngjason me tingujt m, n ose ng në anglisht( ) kur është në fund të rrokjes ose si zanoret hundore të frëngjishtes ose portugalishtes . Për shkak se karakteret e kanas nuk përfaqësojnë bashkëtingëllore të vetme (përveç rastit të ん të lartpërmendur), kana klasifikohen si simbole rrokjesh dhe jo shkronja alfabetike.
Hiragana përdoret për të shkruar okurigana (prapashtesa që ndjekin një rrënjë e cila shkruhet në kanji), psh shembull për të lakuar foljet dhe mbiemrat, fjalë të ndryshme gramatikore dhe funksionale duke përfshirë pjesëzat, si dhe fjalë të ndryshme të tjera vendase për të cilat nuk ka kanji ose forma kanji e të cilave është e paqartë ose shumë formale për qëllimin e shkrimit. Hiragana përdoret gjithashtu për të shkruar furigana, një mjet leximi që tregon shqiptimin e karaktereve kanji.
Për ta ilustruar me një zbatim teorik në gjuhën shqipe mendoni sikur për çdo fjalë të kishte një simbol. Për shembull, fjala 'njeri' do të kishte shkruhej '人'. Kështu sa herë do të shihnit simbolin 人 do të mendonit fjalën 'njeri'. Ky sistem është mjaft praktik në pamje të parë pasi për fjalë të gjata si "kështjellë" ose "vendosmëri" mund të shpikim simbole të thjeshta qe lexohen shpejt dhe nuk zënë shumë vënd.
Megjithatë një ndër problemet e këtij sistemi është ndryshueshmëria e fjalëve. Emrat në shqip zgjedhohen dhe foljet lakohen, po ashtu edhe në japonisht. Kështu në shqip ekzistojnë disa forma të fjalës "kështjellë" si kështjellat (shumës), e kështjellës (gjinore f), i kështjellës (gjinore m), kështjellës (dhanore) e kështu me rradhë për çdo formë lakimi. Problemi bëhet edhe më i mprehtë kur merren parasysh foljet ku për 1 folje të vetme ka 21 kombinime kohë-mënyrë folje dhe 6 zgjedhime për secilën, gjë e cila jep 126 simbole për një folje të vetme!
Japonishtja e zgjidh këtë problem duke përdorur një simbol për çdo fjalë, por morfemat fjalëformuese (përgjithësisht mbaresat) shkruhen me hiragana.
Ka dy sisteme kryesore të renditjes së hiraganës : renditja e modës së vjetër iroha dhe renditja më e përhapur gojūon .
Sistemi i shkrimit
Pas reformës së shkrimit të vitit 1900, e cila konsideronte qindra karaktere hentaigana, rrokëshi hiragana përbëhet nga 48 karaktere bazë, nga të cilat dy (ゐdheゑ) përdoren vetëm në disa emra të përveçëm:
5 zanore të mëvetësishme:あ/a/,い/i/,う/u/,え/e/,お/o/ (shqiptohen përkatësisht [a] , [i] , [ɯ] , [e] dhe [o] )
42 bashkime bashkëtingëllore-zanore: për shembullき/ki/,て/te/,ほ/ho/,ゆ/ju/,わ/wa/ (shqiptohen përkatësisht [ki] , [te] , [ho] , [jɯ] dhe [wa] )
1 bashkëtingëllore njëjës (ん), e romanizuar si n .
Këto janë konceptuar si një rrjet 5×10 ( gojūon ,, "Fifty Sounds"), siç ilustrohet në tabelën ngjitur, lexo e kështu me radhë (por si → shi, ti → chi, tu → tsu, hu → fu, wi → i, ne → e, wo → o ). Nga 50 kombinimet e mundshme, në praktikë yi, ye, dhe wu janë plotësisht të papërdorura. Në rreshtin w ,ゐ dhe ゑ, të shqiptuara përkatësisht [i] dhe [e], janë të pazakonta në japonishten moderne, ndërsa を, e shqiptuar [o], është e zakonshme si pjesëz, por kudo tjetër, e rrallë. Në mënyrë strikte, bashkëtingëllorja njëjës konsiderohet si jashtë gojūon .
Këto karaktere bazë mund të përpunohen në mënyra të ndryshme. Duke shtuar një shënues dakuten ( ゛), një bashkëtingëllore e pazëshme kthehet në një bashkëtingëllore të zëshme : k → g, ts/s → z, t → d, h → b dhe ch / sh → j (edhe <i id="mwAYg">u</i> → v(u) ). Për shembull, か ( ka ) bëhet が ( ga ). Hiraganave që fillojnë me një tingull h (ose f ) mund ti shtohet gjithashtu një shënues handakuten ( ゜) duke ndryshuar h ( f ) në një p . Për shembull, は ( ha ) bëhet ぱ ( pa ).
Një tsuっ e vogël, e quajtur sokuon, tregon se bashkëtingëllorja e mëposhtme është e binjakëzuar (e dyfishtë). Në japonisht ky është një dallim i rëndësishëm në shqiptim; për shembull, krahaso, saka, "kodër" me, sakka, "autor". Megjithatë, nuk mund të përdoret për të dyfishuar një n - për këtë qëllim, njëjësi n (ん) shtohet përpara rrokjes, si në みんな ( minna, "të gjitha"). Sokuon gjithashtu shfaqet ndonjëherë në fund të thënieve, ku tregon një ndalesë glotale, si në ( [iteʔ], "Oh!" ).
Dy hiragana kanë shqiptime që varen nga konteksti:
はshqiptohet [wa] kur përdoret si pjesëz (përndryshe, [ha] ).
へshqiptohet [e] kur përdoret si pjesëz (përndryshe, [ai] ).
Hiragana zakonisht i shkruan zanoret e gjata me shtimin e një zanoreje të dytë kana; për shembull, おかあさん ( o-ka-a-sa-n, "nëna"). chōonpu (shenja e zanores së gjatë) (ー) e përdorur në katakana përdoret rrallë me hiragana, për shembull në fjalën, rāmen, por ky përdorim konsiderohet jo standard në japonisht.
Tabela e hiraganës
Historia
Karakteret hiragana u zhvilluan nga man'yōgana, karaktere kineze të përdorura për shqiptimet e tyre, një praktikë që filloi në shekullin e 5-të. Shembujt më të vjetër të Man'yōganës përfshijnë Shpatën Inariyama, një shpatë hekuri e gërmuar në Inariyama Kofun. Kjo shpatë mendohet se është bërë në vitin (më së shpeshti merret si 471 e.s). Format e hiraganës e kanë origjinën nga stili i shkrimit të dorës së kaligrafisë kineze . Tabela në të djathtë tregon derivimin e hiragana nga manyōgana nëpërmjet shkrimit të dorës. Pjesa e sipërme tregon karakterin në formën e shkrimit të rregullt, karakteri qendror në të kuqe tregon formën e shkrimit të dorës dhe në fund tregon hiraganën e njëvlerëshme.
Kur u zhvillua për herë të parë, sistemi hiragana nuk u pranua nga të gjithë. Të arsimuarit ose elitat preferonin të përdornin vetëm sistemin kanji. Historikisht, në Japoni, forma e rregullt e shkrimit ( kaisho ) e personazheve përdorej nga burrat dhe quhej , "shkrimi i burrave", ndërsa forma e shkrimit të dorës ( sōsho ) e karaktereve kanji përdorej nga gratë. Prandaj hiragana fillimisht fitoi popullaritet në mesin e grave, të cilave në përgjithësi nuk u lejohej qasja në të njëjtat nivele arsimimi si burrat, kështu që hiragana u përdor gjerësisht për herë të parë midis grave të gjykatës në shkrimin e komunikimeve personale dhe literaturës. Nga kjo vjen emri alternativ i "shkrimi i grave". Për shembull, Përralla e Genjit dhe romane të tjera të hershme nga autore femra përdorën hiraganat gjerësisht ose ekskluzivisht. Edhe sot, hiragana ndihet se ka një cilësi femërore.
Autorët meshkuj filluan të shkruanin letërsi duke përdorur hiragana. Hiragana përdorej për shkrime jozyrtare si letrat personale, ndërsa katakana dhe kinezishtja përdoreshin për dokumente zyrtare. Në kohët moderne, përdorimi i hiraganës është përzier me shkrimin katakana . Katakana tani është transferuar në përdorime të veçanta si fjalët e huazuara së fundmi (dmth. që nga shekulli i 19-të), emrat në transliterim, emrat e kafshëve, në telegrame dhe për theksim.
Rendi dhe drejtimi i furçës
Articles containing Japanese-language text
|
339063
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ideogrami
|
Ideogrami
|
Një ideogram ose ideograf (nga greqishtja idéa "ide" dhe gráphō "të shkruash") është një simbol grafik që përfaqëson një ide ose koncept, të pavarur nga çdo gjuhë e veçantë ose kontekst specifik. Disa ideograme janë të kuptueshme vetëm nga njohja me konventën e mëparshme; të tjerët e përcjellin kuptimin e tyre nëpërmjet ngjashmërisë pikturale me një objekt fizik, dhe kështu mund të quhen edhe si piktograme .
Numrat dhe simbolet matematikore janë ideograme – 1 'një', 2 'dy', + 'plus' = 'e barabartë' dhe kështu me radhë. Në anglisht, eti & përdoret për 'dhe' dhe (si në shumë gjuhë) prej latinishtes (si në & c për ), % për ' përqind ' ('përqind'), # për 'numër' (ose 'Paund', ndër kuptimet e tjera), § për 'seksion', $ për 'Dollarë', € për 'Euro', £ për 'paund', ° për 'gradë' dhe kështu me radhë. Arsyeja pse ata janë ideograme dhe jo logograme është se ato nuk tregojnë morfema fikse: ato mund të lexohen në shumë gjuhë të ndryshme, jo vetëm në anglisht. Nuk ka gjithmonë vetëm një mënyrë të vetme për t'i lexuar ato dhe në disa raste ato lexohen si një frazë komplekse dhe jo si një fjalë e vetme.
|
339064
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mbledhja%20e%20mbeturinave%20%28shkenca%20kompjuterike%29
|
Mbledhja e mbeturinave (shkenca kompjuterike)
|
Në shkencën kompjuterike, mbledhja e mbeturinave ( GC ) është një formë e menaxhimit automatik të kujtesës . Mbledhësi i mbeturinave përpiqet të rimarrë kujtesën e caktuar nga programi, e cila nuk referohet më; një kujtesë e tillë quhet mbeturinë. Mbledhja e mbeturinave u shpik nga shkencëtari amerikan i kompjuterave John McCarthy rreth vitit 1959 për të thjeshtuar menaxhimin dorazi të kujtesës në Lisp .
Mbledhja e mbeturinave e çliron programuesin nga kryerja e menaxhimit dorazi të kujtesës, ku programuesi specifikon se çfarë objektesh duhet të çalokohen dhe të kthehen në sistemin e memories dhe kur të bëhet ky proçes. Teknika të tjera të ngjashme përfshijnë alokimin e stivës, konkluzionet e rajonit dhe zotërimin e memories dhe kombinimet e tyre. Mbledhja e mbeturinave mund të marrë një pjesë të konsiderueshme të kohës totale të ekzekutimit të një programi dhe si rezultat të ndikojë në performancë .
|
339065
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Modigliani%20%28film%29
|
Modigliani (film)
|
Modigliani është një film biografik dramë i vitit 2004, shkruar dhe drejtuar nga Mick Davis dhe me Andy García, Elsa Zylberstein, Omid Djalili, Hippolyte Girardot, Eva Herzigova dhe Udo Kier. Filmi bazohet në jetën e artistit italian Amedeo Modigliani.
Përmbajtja
I vendosur në Paris në vitin 1919, filmi biografik paraqet jetën e artistit italian Amedeo Modigliani, duke u përqendruar, artistikisht, në marrëdhënien dhe rivalitetin e tij me Pablo Picasso kur të dy jetonin në Paris. Modigliani, një jehud italian nga Livorno, ka rënë në dashuri me Jeanne Hébuterne, një vajzë e re dhe e bukur katolike franceze. Çifti kanë një fëmijë dhe babai fanatik i Jeanne e dërgon fëmijën në një manastir të largët për t'u rritur nga murgeshat. Modigliani është i shqetësuar, por ka nevojë për para për të shpëtuar dhe rritur fëmijën e tij. Konkursi vjetor i artit në Paris është në prag. Paratë e çmimeve dhe një karrierë e garantuar e presin fituesin.
As Modigliani dhe as rivali i tij Picasso nuk kanë hyrë kurrë në garë, duke besuar se është nën artistë të vërtetë si ata. Por shtytja vjen për të nxitur mirëqenien e fëmijës së tij në linjë, dhe Modigliani i varfër regjistrohet në konkurs në një akt të dehur dhe të nxitur nga droga në qendër të një kafeneje të frekuentuar nga artistë, duke përfshirë Picasso, i cili është, nga Modigliani. duke nënshkruar listën për konkursin, i detyruar vetë të nënshkruajë.
I gjithë Parisi është i mbushur me emocione se kush do të fitojë. Modigliani e trajton punën e hyrjes së tij me shpresën për të krijuar një kryevepër dhe e di që të gjithë artistët e Parisit po bëjnë të njëjtën gjë. Pasi të përfundojë, ai telefonon agjentin dhe mikun e tij më të dashur, Léopold Zborowski, personalisht për ta çuar pikturën në konkurs dhe për t'u siguruar që askush të mos e prekë atë. Ndërsa shoku i tij po merr pikturën, Modigliani është në Bashkinë e qytetit duke pritur që më në fund të marrë një licencë martese. Bashkia mbyllet para se ta thërrasin, por ai arrin të bindë nëpunësen që po e nxjerr jashtë që të ketë mëshirë dhe t'i japë gjithsesi licencën, sepse ai ka një vajzë të bukur dhe një tjetër rrugës - dhe sepse është artist, si A është ajo! Si personi i fundit që largohet, ai vendos të festojë me një pije. Fatkeqësisht, varësia e tij dhe nervozizmi për konkurrencën, e bëjnë atë të pijë shumë më tepër.
Konkursi do të fillonte në orën tetë, dhe kur e kupton se është vonë shumë, më në fund del me nxitim, pa paguar. Ndërsa pinte, e kishin pyetur nëse kishte para për të paguar dhe ai ishte përgjigjur se kishte 5000 franga (paratë e çmimit) dhe mund t'i blinte të gjithëve në kafene një pije. Dy djem që ndodheshin në lokal e ndjekin dhe e sulmojnë dhe e rrahën rëndë, me supozimin se ka shumë para. Pasi zbulojnë se ai nuk ka para, e lënë në dëborë, të përgjakur dhe më shumë se gjysmë të vdekur.
Piktura e tij e Jeanne me një fustan blu që kishte vjedhur nga një vitrinë fiton konkursin, duke mposhtur edhe portretin kubist të Picasso me titull Modigliani. I pavetëdijshëm për këtë fitore, ai disi arrin të kthehet në shtëpi, ku Jeanne ia lan gjakun nga fytyra. Por më pas vijnë miqtë e tij artistë, e kuptojnë se ai duhet të jetë në spital dhe e çojnë atje për protestat e Jeanne. Ai vdes në spital. Jeanne bën vetëvrasje duke u rrëzuar nga dritarja. Ata varrosen së bashku, së bashku me fëmijën e palindur.
Luajnë
Andy García si Amedeo Modigliani
Elsa Zylberstein si Jeanne Hébuterne, e dashura e Modiglianit
Omid Djalili si Pablo Picasso, rivali i Modiglianit
Hippolyte Girardot si Maurice Utrillo
Eva Herzigova si Olga Khokhlova, gruaja e Picasso
Udo Kier si Max Jacob
Susie Amy si Beatrice Hastings
Peter Capaldi si Jean Cocteau
Louis Hilyer si Léopold Zborowski
Stevan Rimkus si Chaïm Soutine
Dan Astileanu si Diego Rivera
George Ivascu si Moise Kisling
Michelle Newell si Eudoxie Hébuterne
Frederico Ambrosino si Little Dedo
Miriam Margolyes si Gertrude Stein
Irina Dinescu si Paulette
Theodor Danetti si Pierre-Auguste Renoir
Ion Siminie si Claude Monet
Jim Carter si Achilles Hébuterne
Lance Henriksen si Foster Kane
Loredana Groza si Singer
Oana Zavoranu si Eugenia Modigliani
Maria Rotaru si Berthe Weill (si Marina Rotaru)
Pritja
Përgjigje kritike
Filmi nuk u prit mirë nga kritikët. Në Rotten Tomatoes filmi ka një vlerësim të miratimit prej 4% bazuar në komentet nga 24 kritikë. Në Metacritic filmi ka një rezultat prej 25% bazuar në komentet nga 10 kritikë.
Kritiku i New York Times, Stephen Holden shkroi: "Më e mira dhe ndoshta e vetmja që mund t'i bëhet biografisë katastrofike të ekranit Modigliani është të shërbejë si një përmbledhje e tekstit se si të mos filmohet jeta e një artisti legjendar." Rex Reed i New York Observer tha se ky ishte "Një film vitaliteti, me imazhe sa bezdisëse dhe romantike aq edhe intensive".
Çmimet
Modigliani u nominua për dy International Press Academy Golden Satellite Awards: Pam Downe për dizajn kostumesh dhe Luigi Marchione dhe Vlad Vieru për Drejtim Arti dhe Dizajn Produksioni.
Gabimet historike
Filmi përmban shumë pasaktësi ose lëshime, duke përfshirë:
Skena me sekuestrimin (për shkak të falimentimit) me orenditë e grumbulluara në shtratin e nënës, ka ndodhur gjatë lindjes së Amedeos (ishte fëmija i fundit i lindur).
Modigliani u takua me Jeanne në vitin 1917, jo në vitin 1919.
Rivaliteti i supozuar mes tij dhe Picasso nuk është vërtetuar kurrë me vendosmëri.
E vetmja pikturë e vërtetë që shfaqet në konkursin final është Piece de Boeuf e Soutine, e realizuar më vonë, në vitin 1923; të gjitha veprat e tjera janë fiktive.
Modigliani ishte mik i madh jo vetëm me Utrillo por edhe me Soutine, Rivera, Kisling, Foujita, Brâncuși, Chagall, and Souza Cardoso.
Modigliani ishte gjithashtu një skulptor.
Leopold Zborowski nuk ishte vetëm një tregtar arti, por edhe një poet dhe shkrimtar.
Modigliani dhe Jeanne kërcejnë në rrugë me notat e La vie en rose nga Edith Piaf, por kënga u shkrua në vitin 1945.
Modigliani u takua me Renoirin rreth vitit 1918, pa ndihmën e Picasso.
Në atë kohë, Picasso nuk ishte një piktor i njohur.
Picasso ishte mëngjarash, ndërsa në film vizaton dhe shkruan me dorën e djathtë.
Modigliani vdiq nga meningjiti jo nga tuberkulozi (nga i cili vuante gjithashtu), as nuk u rrah në rrugë.
Ribërja
Në gusht 2022, Johnny Depp ishte vendosur të drejtonte një xhirim të Modigliani, të cilin ai do ta bashkëprodhonte së bashku me Al Pacino dhe Barry Navidi, nga një skenar i Jerzy and Mary Kromolowski. Fotografia kryesore do të fillojë në vitin 2023.
Referime
Filma 2004
Filma dramatikë biografikë 2004
Filma dramatikë biografikë francezë
Filma dramatikë biografikë italianë
Filma dramatikë biografikë rumunë
Filma francezë në anglisht
Filma italianë në anglisht
Filma rumunë në anglisht
Amedeo Modigliani
Filma dramatikë 2004
Përshkrime kulturore të piktorëve të shekullit të 20-të
|
339066
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20i%20Bujq%C3%ABsis%C3%AB%20dhe%20Bioteknologjis%C3%AB%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti i Bujqësisë dhe Bioteknologjisë i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti i Bujqësisë dhe Bioteknologjisë i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Agrobiznes
Prodhimtari bimore
Prodhimtari blegtorale
Shih edhe
Bujqësia
Agrobiznesi
Bioteknologjia
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339067
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ngjyrat%20e%20shkoll%C3%ABs
|
Ngjyrat e shkollës
|
Ngjyrat e shkollës (të njohura edhe si ngjyrat e universitetit ose ngjyrat e kolegjit ) janë ngjyrat e zgjedhura nga një shkollë si pjesë e identitetit të markës së saj, të përdorura në sinjalistikën e ndërtesave, faqet e internetit, veshjet e markës dhe uniformat e ekipeve sportive. Ata mund të promovojnë lidhjen me shkollën ose “ shpirtin shkollor ” dhe të ndihmojnë në diferencimin e saj nga institucionet e tjera.
Historiku
Tradita e ngjyrave të shkollave duket se ka filluar në Angli në vitet 1830. Në Universitetin e Kembrixhit institucioni zgjodhi kombinimin Kembrixh blu për Garat e Anijeve kundër Universiteti I Oksfordit në vitin 1836, Shkolla e Westminsterit ka përdorur rozën si ngjyrën e tyre që nga një garë me varka kundër Shkollës Eton në vitin 1837, dhe Universiteti i Durhamit ka miratuar kombinimin e ngjyës palatinate purple për kapelën e saj të gradës akademike master (MA) disa kohë para se kjo diplomë të jepej për herë të parë në vitin 1838.
Shumë kolegje amerikane miratuan ngjyrat e shkollës midis 1890 dhe 1910. Këto përgjithësisht u zgjodhën për të qenë të dallueshme, diçka që u bë më e vështirë pasi u morën më shumë ngjyra dhe kombinime ngjyrash, megjithëse shumë kolegje presbiteriane zgjodhën të imitonin ngjyrën e zezë dhe portokalli të Universitetit Princeton . Disa shkolla amerikane, në një shfaqje patriotizmi, adoptuan ngjyrat kombëtare të "kuqes, të bardhës ose blusë".
Ngjyrat më të njohura në mesin e kolegjeve amerikane të renditura në Top 50 të Forbes 2012 ose në renditjen e basketbollit NCAA 2013–13 ose në renditjen e vendeve të ndryshme ishin e bardha, bluja, e kuqja, e zeza dhe ari. Të njëjtat pesë ngjyra ishin pesë ngjyrat më të njohura midis kolegjeve në secilën nga tre renditjet individualisht.
Veshja akademike
Ngjyrat e shkollës përdoren edhe në veshjet akademike të shumë institucioneve. Ngjyra e parë e shkollës e adoptuar nga një universitet për veshjen e tij akademike ishte vjollca palatinate në Universitetin Durham, Angli, diku midis 1835 dhe 1838. Shkollat në SHBA që u japin nxënësve një kapuç akademik dhe respektojnë udhëzimet e Këshillit Amerikan për Arsimin, përdorin kapuça të veshur me ngjyrat e shkollës së tyre dhe të zbukuruar me kadife në një ngjyrë që tregon disiplinën e diplomës. Disa veshje të doktoraturës në SHBA do të jenë gjithashtu në ngjyrat e universitetit që ka dhënë diplomën, duke u larguar nga ngjyra e zezë e Kodit të Kostumeve Akademike.
Shumë universitete britanike, irlandeze dhe të Commonwealth-it dhe disa universitete amerikane kanë një shall akademik në ngjyrat e universitetit, zakonisht të gjatë, të leshtë dhe të modeluar vetëm me vija të gjata me gjerësi të ndryshme. Në universitetet kolegjiale si Oxford, Kembrixh, Durham dhe Lancaster, çdo kolegj ka ngjyrat dhe shallin e vet. Universitete të tjera jo-universitare si Glasgow dhe Newcastle kanë ngjyra shalle për secilin fakultet.
Shih edhe
Kolegji
Shkolla
Akademia
Universiteti
Uniformë sportive
Uniforma shkollore
Referime
Terminologji shkollore
Terminologji akademike
|
339069
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Pseudonimi%20atletik
|
Pseudonimi atletik
|
Pseudonimi atletik, ose emri ekuivalent atletik, i një universiteti ose kolegji brenda Shteteve të Bashkuara dhe Kanadasë është emri i miratuar zyrtarisht nga ai institucion për të paktën anëtarët e ekipeve të tij atletike . Në mënyrë tipike, për të krijuar frymën e shkollës, institucioni ose zyrtarisht ose jozyrtarisht e përdor këtë emërtim të ekipeve atletike të institucionit gjithashtu si pseudonim për t'iu referuar njerëzve të lidhur me institucionin, veçanërisht studentëve të tij aktualë, por gjithashtu shpesh të diplomuarve, fakultetit të tij, dhe administrimin e tij gjithashtu. Kjo praktikë në nivelin terciar të arsimit të lartë universitar dhe kolegj është dëshmuar kaq popullore sa është shtrirë në nivelin e arsimit të mesëm të shkollës së mesme në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada dhe vitet e fundit edhe në nivelin e arsimit fillor.
Temat
Në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada, tema të shumta të përsëritura janë shfaqur me kalimin e kohës për zgjedhjen e pseudonimit atletik të një shkolle. Pothuajse në të gjitha rastet, institucioni zgjedh një pseudonim atletik me një synim haptazi pozitiv në mendje, ku ai synim pasqyron karakterin e institucionit – ose një karakteristikë e vendosur më parë ose një karakteristikë e shpresuar si synim tani e tutje.
Koncepti abstrakt
Shpesh duke zgjedhur një koncept abstrakt si emërtimin e tij atletik, institucioni dëshiron të frymëzojë studentët-atletët e tij brenda dhe jashtë fushës për të arritur suksesin që përfaqëson koncepti abstrakt. Shembuj: Cornell Big Red, Stanford Cardinal, UIC Flames, Tulane Green Wave .
Koleksioni
Shpesh duke zgjedhur një koleksion që përfaqëson një përmbledhje të studentëve të institucionit ose të historisë së tij. Një koleksion i tillë mund t'i referohet një etnie ; një profesion ; emërtimi fetar, siç janë shenjtorët; ose grupime të tjera njerëzish. Një pjesë e emrave të atletikës që bëjnë pjesë në këtë kategori koleksioni filluan fillimisht si epitete nënçmuese nga të tjerët, por si një akt sfide, shkolla e përqafoi termin si një thirrje grumbulluese për të kapërcyer origjinën negative të termit. Për shkak se një koleksion është i vështirë për t'u përfaqësuar ose ikonizuar, kur një shkollë zgjedh një koleksion si pseudonimin e saj atletik, shkolla zakonisht zgjedh një nuskë të lidhur, por të ndryshme që simbolizon atë koleksion. Shembuj: Notre Dame Fighting Irish, Oklahoma Sooners, Purdue Boilermakers, Illinois Fighting Illini, Texas A&M Aggies
Ngjashmëritë me amerikanët vendas ishin në një kohë emërtime të njohura atletike, veçanërisht për shkollat që i adoptuan ato në shekullin e 19-të ose në fillim të shekullit të 20-të. Vitet e fundit, disa organizata vendase amerikane kanë protestuar kundër përdorimit të palicensuar të ngjashmërive të amerikanëve vendas që lidhen me emrat e ekipeve, logot e ekipeve, emërtimet atletike, nxitësit e tifozëve dhe teknikat e brohoritjes. Dhënia e licencave me shkrim të shprehura hapur nga organizatat vendase amerikane për të përdorur ngjashmëritë e amerikanëve vendas në këto mënyra është e rrallë, edhe pse jo e padëgjuar. Në një shembull të dukshëm, dy grupe të mëdha të kombit Seminole, Fisi Seminole i Floridës dhe Kombi Seminole i Oklahomas, i kanë dhënë shprehimisht leje Universitetit Shtetëror të Floridës për të përdorur pseudonimin "Seminoles" dhe disa imazhe të Seminoles. Universiteti Qendror i Miçiganit ka një marrëveshje të ngjashme me fisin Indian Saginaw Chippewa për të përdorur emrin "Chippewas".
Shpesh, pseudonime të caktuara (kafshë dhe disa koncepte abstrakte, si gjigantët, bronkos ose macet e egra ) bëhen shumë të zakonshme. Sidoqoftë, disa pseudonime janë unike për atë shkollë/skuadër si Illini, Demon Deacons ose Fords .
Shih edhe
Pseudonimi
|
339070
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Film%20biografik
|
Film biografik
|
Film biografik është një film që dramatizon jetën e një personi ose populli jo-fiktiv ose historik. Filma të tillë tregojnë jetën e një personi historik dhe përdoret emri i vërtetë i personazhit qendror.
Konteksti
Custen, në Bio/Pics: How Hollywood Constructed Public History (1992), e konsideron zhanrin si të vdekur me epokën e studios së Hollivudit, dhe në veçanti, Darryl F. Zanuck. Nga ana tjetër, studimi i Bingham i vitit 2010 Whose Lives Are They Anyway? The Biopic as Contemporary Film Genre tregon se si përjetësohet si një zhanër i kodifikuar duke përdorur shumë nga të njëjtat trope të përdorura në epokën e studios që ka ndjekur një trajektore të ngjashme si ajo e treguar nga Rick Altman në studimin e tij, Film/Genre. Bingham gjithashtu trajton biografinë mashkullore dhe atë femërore si zhanre të dallueshme nga njëra-tjetra, e para përgjithësisht merret me arritje të mëdha, e dyta përgjithësisht merret me viktimizimin femëror. Bio-Pics: a life in pictures e Ellen Cheshire (2014) shqyrton filmat në Mbretërinë e Bashkuar/SHBA nga vitet 1990 dhe 2000. Çdo kapitull shqyrton filmat kryesorë të lidhur sipas profesionit dhe përfundon me listën e mëtejshme të shikimit. Christopher Robé ka shkruar gjithashtu mbi normat gjinore që qëndrojnë në themel të filmit biografik në artikullin e tij, "Taking Hollywood Back" në numrin e vitit 2009 të Cinema Journal.
Roger Ebert mbrojti The Hurricane dhe shtrembërimet në filmat biografikë në përgjithësi, duke thënë se "ata që kërkojnë të vërtetën për një njeri nga filmi i jetës së tij, mund ta kërkojnë edhe nga gjyshja e tij e dashur. ... The Hurricane nuk është një dokumentar, por një shëmbëlltyrë."
Kasti
Kasti mund të jetë i diskutueshëm për filmat biografikë dhe është shpesh një ekuilibër midis ngjashmërisë në pamje dhe aftësisë për të portretizuar karakteristikat e personit. Anthony Hopkins mendonte se ai nuk duhet të kishte luajtur Richard Nixon në Nixon për shkak të mungesës së ngjashmërisë midis të dyve. Përzgjedhja e John Wayne si Genghis Khan në The Conqueror u kundërshtua për shkak se amerikani Wayne u luajt si kryekomandant mongol. Kritikët egjiptianë kritikuan përzgjedhjen e Louis Gossett Jr., një aktor afrikano-amerikan, si presidenti egjiptian Anwar Sadat në miniserinë televiziv Sadat të vitit 1983. Gjithashtu, disa kundërshtuan hedhjen e Jennifer Lopez në Selena, sepse ajo është një vendase e Nju Jorkut me prejardhje porto-rikane, ndërsa Selena ishte meksikane amerikane.
Përfaqësime filmike
Për shkak se figurat e portretizuara janë njerëz aktualë, veprimet dhe karakteristikat e të cilëve janë të njohura për publikun (ose të paktën të dokumentuara historikisht), rolet biografike konsiderohen si disa nga aktorët dhe aktoret më kërkuese. Warren Beatty, Faye Dunaway, Ben Kingsley, Johnny Depp, Jim Carrey, Jamie Foxx, Robert Downey Jr., Brad Pitt, Emma Thompson, Tom Hanks, dhe Eddie Redmayne të gjithë fituan respekt të ri si aktorë dramatikë pasi luajtën në filmat biografikë: Beatty and Dunaway si Clyde Barrow and Bonnie Parker në Bonnie and Clyde (1967), Kingsley si Mahatma Gandhi në Gandhi (1982), Depp si Ed Wood në Ed Wood (1994), Carrey si Andy Kaufman në Man on the Moon (1999), Downey si Charlie Chaplin në Chaplin (1992), Foxx si Ray Charles në Ray (2004), Thompson dhe Hanks si P. L. Travers dhe Walt Disney në Saving Mr. Banks (2013), dhe Redmayne si Stephen Hawking në The Theory of Everything (2014).
Disa biografi shtrijnë qëllimisht të vërtetën. Confessions of a Dangerous Mind u bazua në kujtimet e prezantuesit të shfaqjes së lojës Chuck Barris me të njëjtin emër, të zhvlerësuar gjerësisht, por të njohur, në të cilin ai pretendonte se ishte një agjent i CIA-s. Kafka përfshiu jetën e autorit Franz Kafka dhe aspektet surrealiste të trillimeve të tij. Filmi i Errol Flynn They Died with Their Boots On tregon historinë e Custer, por është shumë i romantizuar. Filmi i Oliver Stone The Doors, kryesisht për Jim Morrison, u vlerësua shumë për ngjashmëritë midis Jim Morrison dhe aktorit Val Kilmer, nga pamja dhe këndimi, por fansat dhe anëtarët e grupit nuk e pëlqyen mënyrën se si Val Kilmer portretizoi Jim Morrison.
Në raste të rralla, të quajtura ndonjëherë film autobiografik, subjekti i filmit luan vetveten. Shembujt përfshijnë Jackie Robinson në The Jackie Robinson Story (1950), Muhammad Ali në The Greatest (1977), Audie Murphy në To Hell and Back (1955), Patty Duke në Call Me Anna (1990), Bob Mathias në The Bob Mathias Story (1954), Arlo Guthrie në Alice's Restaurant (1969), Fantasia në Life Is Not a Fairytale (2006), dhe Howard Stern në Private Parts (1997).
Në vitin 2018, filmi muzikor biografik Bohemian Rhapsody, i bazuar në jetën e këngëtarit të Queen, Freddie Mercury, u bë filmi biografik me fitimet më të larta në histori.
Shiko gjithashtu
[[Lista e filmave biografik}}
Referime
Biografi
Filma biografikë
|
339071
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Agrobiznesi
|
Agrobiznesi
|
Agrobiznesi është industria, ndërmarrjet dhe fusha e studimit e zinxhirëve të vlerës së biznesit në bujqësi dhe në bio-ekonomi, me ç’rast quhet edhe biobiznes ose bio-ndërmarrje . Qëllimi kryesor i agrobiznesit është të maksimizojë fitimin duke përmbushur nevojat e konsumatorëve për produkte që lidhen me burimet natyrore si bioteknologjia, fermat, ushqimi, pylltaria, peshkimi, karburantet dhe fibrat .
Hyrje
Studimet e rritjes së biznesit dhe performancës në bujqësi kanë gjetur se bizneset e suksesshme bujqësore janë me kosto të efektshme brenda vendit dhe operojnë në mjedise të favorshme ekonomike, politike dhe fiziko-organike. Ata janë në gjendje të zgjerohen dhe të bëjnë fitime, të përmirësojnë produktivitetin e tokës, punës dhe kapitalit dhe të mbajnë kostot e tyre të ulëta për të siguruar konkurrencën e çmimeve të tregut.
Agrobiznesi nuk kufizohet vetëm në bujqësi. Ai përfshin një spektër më të gjerë përmes sistemit të agrobiznesit i cili përfshin furnizimet e inputeve, vlerën e shtuar, marketingun, sipërmarrjen, mikrofinancimin dhe shtrirjen bujqësore .
Në disa vende si Filipinet, krijimi dhe menaxhimi i sipërmarrjeve të agrobiznesit kërkon konsultim me bujqësi të regjistruar mbi një nivel të caktuar operacionesh, kapitalizimi, sipërfaqja e tokës ose numri i kafshëve në fermë.
Fjala "agrobiznes" është një portmanto e fjalëve bujqësi dhe biznes. Përdorimi më i hershëm i njohur i fjalës ishte në Vëllimin 155 të Almanac & Directory Kanadez të botuar në 1847. Megjithëse shumica e praktikuesve e pranojnë se ajo u krijua në 1957 nga dy profesorë të Shkollës së Biznesit të Harvardit, John Davis dhe Ray Goldberg pasi botuan librin " Një koncept i agrobiznesit ".
Historiku
"Agrobiznesi është shuma totale e të gjitha operacioneve të përfshira në prodhimin dhe shpërndarjen e furnizimeve të fermës; operacionet e prodhimit në fermë; dhe ruajtjen, përpunimin dhe shpërndarjen e mallrave bujqësore dhe artikujve të prodhuar prej tyre." (Davis dhe Goldberg, 1956)Libri i tyre argumentoi kundër programeve të marrëveshjes së re të presidentit të atëhershëm të SHBA-së Franklin Roosevelt pasi çoi në rritjen e çmimeve të bujqësisë. Davis dhe Goldberg favorizuan bujqësinë e drejtuar nga korporatat ose bujqësinë në shkallë të gjerë për të revolucionarizuar sektorin e bujqësisë, duke pakësuar varësinë nga pushteti shtetëror dhe politika. Ata shpjeguan në libër se firmat e integruara vertikalisht brenda zinxhirëve të vlerës bujqësore kanë aftësinë për të kontrolluar çmimet dhe vendin ku ato shpërndahen. Goldberg më pas ndihmoi në themelimin e programit të parë universitar në agrobiznes në vitin 1966 në Kolegjin UP të Bujqësisë në Los Baños, Filipine si Bachelor i Shkencave në Bujqësi në drejtimin e Agrobiznesit. Programi ishte fillimisht një ndërmarrje e përbashkët me Kolegjin UP të Administrimit të Biznesit në Diliman, Quezon City deri në vitin 1975. Dr. Jose D. Drilon i Universitetit të Filipineve më pas botoi librin " Materialet e Burimeve të Menaxhimit të Agrobiznesit " (1971) i cili do të ishte themeli i programeve aktuale të agrobiznesit në mbarë botën. Në vitin 1973, Drilon dhe Goldberg zgjeruan më tej konceptin e agrobiznesit për të përfshirë organizata mbështetëse si qeveritë, institucionet kërkimore, shkollat, institucionet financiare dhe kooperativat brenda Sistemit të integruar të Agrobiznesit.
Mark R. Edwards dhe Clifford J. Shultz II (2005) të Universitetit Loyola të Çikagos riformuluan përkufizimin e agrobiznesit për të theksuar mungesën e fokusit të tij në prodhimin e fermave, por drejt përqendrimit të tregut dhe qasjes inovative për t'u shërbyer konsumatorëve në mbarë botën. "Agrobiznesi është një përpjekje dinamike dhe sistematike që u shërben konsumatorëve globalisht dhe lokalisht përmes inovacionit dhe menaxhimit të zinxhirëve të shumëfishtë të vlerave që ofrojnë mallra dhe shërbime me vlerë që rrjedhin nga orkestrimi i qëndrueshëm i ushqimit, fibrave dhe burimeve natyrore." (Edwards dhe Shultz, 2005)Në vitin 2012, Thomas L. Sporleder dhe Michael A. Boland përcaktuan karakteristikat unike ekonomike të zinxhirëve të furnizimit të agrobiznesit nga zinxhirët e prodhimit industrial dhe të furnizimit të shërbimeve. Ata kanë identifikuar shtatë karakteristika kryesore:
Rreziqet që rrjedhin nga natyra biologjike e zinxhirëve të furnizimit agroushqimor
Roli i rezervave tampon brenda zinxhirit të furnizimit
Baza shkencore e inovacionit në bujqësinë prodhuese ka kaluar nga kimia në biologji
Hapësira kibernetike dhe teknologjia e informacionit ndikon në zinxhirët e furnizimit agroushqimor
Struktura mbizotëruese e tregut në portën e fermës mbetet oligopsoni
Zhvendosja relative e fuqisë së tregut në zinxhirët e furnizimit agroushqimor larg nga prodhuesit e ushqimit në rrjedhën e poshtme te shitësit e ushqimit
Globalizimi i bujqësisë dhe zinxhirëve të furnizimit agroushqimor
Në vitin 2017, duke vënë në dukje rritjen e inxhinierisë gjenetike dhe bioteknologjisë në bujqësi, Goldberg zgjeroi më tej përkufizimin e agrobiznesit i cili mbulon të gjitha aspektet e ndërvarura të sistemit ushqimor duke përfshirë mjekësinë, ushqimin dhe shëndetin. Ai theksoi gjithashtu përgjegjësinë e agrobiznesit për të qenë të ndërgjegjshëm mjedisor dhe social ndaj qëndrueshmërisë . "Agrobiznesi është industritë e ndërlidhura dhe të ndërvarura në bujqësi që furnizojnë, përpunojnë, shpërndajnë dhe mbështesin produktet e bujqësisë." (Goldberg, 2017)Disa agrobiznese kanë miratuar kornizën e trefishtë të linjës përfundimtare, të tilla si përafrimi për tregtinë e drejtë, organike, praktikat e mira bujqësore dhe certifikatat e korporatave B drejt konceptit të sipërmarrjes sociale .
Shih edhe
Bujqësia
Agronomia
Biokarburanti
Shkenca bujqësore
Literatura
Gitta, Cosmas and South, David (2012). Southern Innovator Magazine Issue 3: Agribusiness and Food Security: United Nations Office for South-South Cooperation. ISSN 2222-9280
https://web.archive.org/web/20160304034828/http://www.ifama.org/files/IS_Ledesma_Formatted.pdf
Referime
Bujqësi
Biznes
Artikuj që përmbajnë tekst në frëngjisht
Faqe me adresa nga Wayback Machine që përdorin stampën e arkivës së rrjetit
|
339075
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Muhammad%20Zia-ul-Haq
|
Muhammad Zia-ul-Haq
|
Muhammad Zia-ul-Haq (12 gusht 192417 gusht 1988) ishte një oficer ushtarak dhe politikan pakistanez që shërbeu si presidenti i gjashtë i Pakistanit nga viti 1978 deri në vdekjen e tij . Ai gjithashtu shërbeu si shefi i dytë i shtabit të ushtrisë nga viti 1976 deri në vdekjen e tij.
Zia lindi në Jalandhar dhe u trajnua në Akademinë Ushtarake Indiane në Dehradun . Në vitin 1943, ai u emërua në Ushtrinë Britanike Indiane dhe luftoi në Frontin e Paqësorit gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pas ndarjes së Indisë Britanike në 1947, Zia iu bashkua Ushtrisë së Pakistanit dhe u vendos në Regjimentin e Forcave Kufitare . Gjatë Shtatorit të Zi, ai luajti një rol të spikatur në mbrojtjen e Forcave të Armatosura Jordaneze ndaj Organizatës Çlirimtare së Palestinës . Në vitin 1976, Zia u ngrit në gradën e Gjeneralit dhe u emërua Shef i Shtabit të Ushtrisë, duke pasuar Tikka Khan-in, nga kryeministri Zulfikar Ali Bhutto .
Në korrik 1977, Zia organizoi Operacionin Fair Play, në të cilin ai rrëzoi Bhutton dhe shpalli ligjin ushtarak . Zia qëndroi de facto lider për më shumë se një vit, duke marrë zyrtarisht presidencën në shtator 1978. Ai drejtoi islamizimin e Pakistanit, mbështeti fuqimisht projektin e bombës atomike të vendit dhe vendosi industrializimin dhe derregullimin ekonomik, gjë që përmirësoi ndjeshëm ekonominë e Pakistanit . Në vitin 1979, pas pushtimit sovjetik të Afganistanit, Zia miratoi një qëndrim anti-sovjetik dhe ndihmoi muxhehidinët afganë. Ai forcoi lidhjet me Kinën dhe Shtetet e Bashkuara dhe theksoi rolin e Pakistanit në botën islame . Zia mbajti zgjedhje jopartiake në 1985 dhe emëroi Muhammad Junejo-n kryeministër. Megjithatë ai grumbulloi më shumë kompetenca presidenciale përmes Amendamentit të Tetë në Kushtetutën e Pakistanit . Ai shkarkoi qeverinë e Junejos me akuzën e stagflacionit ekonomik dhe shpalli zgjedhjet e përgjithshme në nëntor 1988. Në gusht 1988, ndërsa udhëtonte nga Bahavalpuri drejt Islamabadit, Zia-ul Haq-u u vra në një përplasje avioni pranë lumit Sutlej . Ai u varros në xhaminë Faisal në Islamabad.
Ziai dominoi politikën e Pakistanit për më shumë se një dekadë dhe lufta e tij ndërmjetëse kundër Bashkimit Sovjetik vlerësohet se ndaloi një pushtim të pritshëm sovjetik . Ai vlerësohet nga islamistët për përpjekjet e tij për desekularizim dhe kundërshtimin e kulturës perëndimore . Kundërshtarët e Zias kritikojnë autoritarizmin e tij, censurën e shtypit, intolerancën fetare dhe dobësimin e demokracisë në Pakistan . Zia përmendet gjithashtu për promovimin e karrierës politike të Nawaz Sharifit, i cili do të zgjidhej tri herë kryeministër.
Presidenca (1978–1988)
Marrja e postit të Presidentit të Pakistanit
Pavarësisht shkarkimit të pjesës më të madhe të qeverisë së Zulfikar Bhuttos, presidenti Fazal Ilahi Chaudhry u bind të vazhdonte detyrën si një figurë . Pas përfundimit të mandatit të tij dhe pavarësisht këmbënguljes së Zias për të pranuar një term tjetër si President, Chaudhry dha dorëheqjen dhe Zia mori detyrën e Presidentit të Pakistanit më 16 shtator 1978.
Ndryshimet strukturore politike
Formimi i Majlis-e-Shoora
Ndonëse më parë kishte lënë të kuptohej se do të mbante detyrën vetëm derisa të mbaheshin zgjedhjet e lira, gjenerali Zia, ashtu si qeveritë e mëparshme ushtarake, nuk e miratoi mungesën e disiplinës dhe rregullit që shpesh e shoqëron " demokracinë parlamentare " shumëpartiake. Ai preferoi një formë "presidenciale" të qeverisjes dhe një sistem vendimmarrjeje nga ekspertë teknikë, ose " teknokraci ". Zëvendësuesi i tij i parë për parlamentin ose Asamblenë Kombëtare ishte një Majlis-e-Shoora, ose "këshilli konsultativ". Pas ndalimit të të gjitha partive politike në vitin 1979 ai shpërndau Parlamentin dhe në fund të vitit 1981 ngriti mexhlisin, i cili duhej të vepronte si një lloj bordi këshilltarësh të Presidentit dhe të ndihmonte në procesin e islamizimit. 350 anëtarët e Shuras do të emëroheshin nga Presidenti dhe kishin vetëm fuqinë për t'u konsultuar me të, dhe në realitet shërbenin vetëm për të miratuar vendimet e marra tashmë nga qeveria. Shumica e anëtarëve të Shuras ishin intelektualë, dijetarë, ulema, gazetarë, ekonomistë dhe profesionistë në fusha të ndryshme.
Ndonëse gjoja mbante detyrën vetëm derisa të mbaheshin zgjedhjet e lira, gjenerali Zia, ashtu si qeveritë e mëparshme ushtarake, nuk e miratoi mungesën e disiplinës dhe rregullit që shpesh shoqëron " demokracinë parlamentare " shumëpartiake. Ai preferoi një formë "presidenciale" të qeverisjes dhe një sistem vendimmarrjeje nga ekspertë teknikë, ose " teknokraci ". Zëvendësuesi i tij i parë për parlamentin ose Asamblenë Kombëtare ishte një Majlis-e-Shoora, ose "këshilli konsultativ". Pas ndalimit të të gjitha partive politike në vitin 1979 ai shpërndau Parlamentin dhe në fund të vitit 1981 ngriti mexhlisin, i cili duhej të vepronte si një lloj bordi këshilltarësh të Presidentit dhe të ndihmonte në procesin e islamizimit. 350 anëtarët e Shoora do të emëroheshin nga Presidenti dhe kishin vetëm fuqinë për t'u konsultuar me të, dhe në realitet shërbenin vetëm për të miratuar vendimet e marra tashmë nga qeveria. Shumica e anëtarëve të Shoora ishin intelektualë, dijetarë, ulema, gazetarë, ekonomistë dhe profesionistë në fusha të ndryshme.
Politika ekonomike
Në përgjithësi, Zia i dha zhvillimit ekonomik dhe politikave në përgjithësi një përparësi mjaft të ulët (përveç islamizimit) dhe ia delegoi menaxhimin e tij teknokratëve si Ghulam Ishaq Khan, Aftab Qazi dhe Vaseem Jaffrey. Megjithatë, midis viteve 1977 dhe 1986, vendi përjetoi një rritje mesatare vjetore të GNP-së prej 6.8%—më e larta në botë në atë kohë—në pjesën më të madhe falë dërgesave nga punëtorët jashtë shtetit (reminitancat), dhe jo politikës së qeverisë. Viti i parë i qeverisë së Zias përkoi me një rritje dramatike të remitancave, të cilat arritën në 3.2 bilionë dollarë/vit për pjesën më të madhe të viteve 1980, përbënte 10 përqind të PBB-së së Pakistanit.
Në kohën kur gjenerali Zia kishte nistuar grushtin e shtetit kundër kryeministrit Zulfikar Bhutto, procesi i ciklit ekonomik të programit të shtetëzimit kishte përfunduar. Orientimi socialist dhe programi i nacionalizimit u përmbys ngadalë; ideja e korporatizimit u favorizua shumë nga Presidenti Zia-ul-Haq për të drejtuar autoritarizmin në industritë e shtetëzuara. Një nga nismat e tij të njohura dhe më të hershme kishte për qëllim islamizimin e ekonomisë kombëtare, e cila kishte për karakteristikë ciklin ekonomik pa interes. Asnjë veprim për privatizimin e industrive nuk u urdhërua nga Presidenti Zia; vetëm tre industri fabrikash çeliku iu kthyen pronarëve të mëparshëm.
Nga fundi i vitit 1987, ministria e financave kishte filluar të studionte procesin e përfshirjes së privatizimit gradual dhe liberalizimit ekonomik.
Sponsorizimi i Shteteve të Bashkuara
Shtetet e Bashkuara, veçanërisht administrata e Ronald Reganit, ishin një mbështetëse e zjarrtë e regjimit ushtarak të Zias dhe një aleat i ngushtë i strukturës ushtarake në pushtet e cila kishte prirje konservatore. Administrata e Reganit e shpalli regjimin e Zias si aleatin e "vijës së parë" të Shteteve të Bashkuara në luftën kundër kërcënimit të komunizmit. Ligjvënësit dhe zyrtarët e lartë amerikanë më të shquar ishin Zbigniew Brzezinski, Henry Kissinger, Charlie Wilson, Joanne Herring të lidhur prej kohësh me regjimin ushtarak të Zias, kishin bërë udhëtime të shpeshta në Pakistan. Në parim, konservatorizmi amerikan i Partisë Republikane të Ronald Reganit ndikoi Ziain që të zhvillonte idenë e tij për konservatorizmin islamik si linjën kryesore të qeverisë së tij ushtarake, duke zbatuar me forcë praktikat islame në vend.
Drejtimi socialist i Pakistanit kishte alarmuar shumë forcat kapitaliste në Pakistan dhe gjithashtu Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat kishin frikë nga humbja e Pakistanit si aleat në Luftën e Ftohtë. Shumë prej shkencëtarëve politikë dhe historianëve të Pakistanit dyshonin gjerësisht se trazirat dhe grushti i shtetit kundër Zulfikar Ali Bhutto-s ishin orkestruar me ndihmën e Agjencisë Qendrore të Inteligjencës së SHBA-së (CIA) dhe Qeverisë së Shteteve të Bashkuara, sepse frika në rritje e SHBA-ve ndaj politikave socialiste të Bhutto-s që shiheshin si dashamirëse ndaj Bashkimit Sovjetik dhe kishin ndërtuar një urë që lejonte Bashkimin Sovjetik të përfshihej në Pakistan dhe të kishte qasje përmes porteve pakistaneze të ujërave të ngrohta; diçka që Shtetet e Bashkuara nuk ishin në gjendje ta kishin që nga themelimi i Pakistanit në 1947. Nga ana tjetër, Shtetet e Bashkuara refuzuan çdo përfshirje në rënien e Bhutto-s dhe argumentuan se ishte Bhutto ai që e kishte tjetërsuar veten gjatë pesë viteve.
Punët e jashtme
Lufta Sovjetike-Afgane
Më 25 dhjetor 1979, Bashkimi Sovjetik pushtoi Afganistanin . Pas këtij pushtimi, Zia kryesoi një mbledhje dhe iu kërkua nga disa anëtarë të kabinetit që të përmbahej nga ndërhyrja në luftë, për shkak të fuqisë superiore ushtarake të BRSS-së. Zia, megjithatë, ishte ideologjikisht kundër idesë që komunizmi të instalohej në një vend fqinj. Këtu ai ishte i mbështetur nga frika e përparimit sovjetik në Pakistan, veçanërisht në Baloçistan dhe nuk i fshehu synimet e tij për të ndihmuar monetarisht dhe ushtarakisht qëndresën afgane (muxhahidinët) me ndihmën e madhe nga Shtetet e Bashkuara.
Presidenti amerikan Jimmy Carter ofroi një paketë ndihme prej 400 milionë dollarësh për Pakistanin; Zia e përqeshi ofertën si “kikirikë”. Zia përfundimisht arriti të fitonte një ndihmë të shtuar prej 3.2 miliardë dollarësh të ofruar nga pasardhësi i Carter-it, Ronald Reagan .
Gjatë këtij takimi, Drejtori i Përgjithshëm i Drejtorisë për Inteligjencën Ndër-Shërbimeve (ISI) gjeneral-lejtnant Akhtar Abdur Rahman mbrojti idenë e një operacioni të fshehtë në Afganistan për të armatosur ekstremistët islamikë. Pas këtij takimi, Zia autorizoi këtë operacion nën gjeneralin Rahman dhe më vonë u bashkua me Operacionin Cikloni, një program i financuar nga Shtetet e Bashkuara dhe Agjencia Qendrore e Inteligjencës (CIA).
Në nëntor 1982, Zia udhëtoi drejt Moskës për të marrë pjesë në funeralin e Leonid Brezhnjevit, Sekretarit të Përgjithshëm të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Ministri i Jashtëm Sovjetik Andrei Gromyko dhe Sekretari i ri i Përgjithshëm Yuri Andropov u takuan me Ziain gjatë qëndrimit të tij atje. Andropov shprehu indinjatën për mbështetjen e Pakistanit për rezistencën afgane kundër Bashkimit Sovjetik dhe shtetit të tij satelit, Afganistanit socialist. Ziai ia kapi dorën dhe e siguroi: "Sekretar i Përgjithshëm, më beso, Pakistani nuk dëshiron gjë tjetër veçse marrëdhënie shumë të mira me Bashkimin Sovjetik". Sipas Gromykos, sinqeriteti i Zias i bindi, por veprimet e Zias nuk i mbështesnin fjalët e tij.
Zia përmbysi shumë nga nismat e politikës së jashtme të Bhutto-s, duke vendosur fillimisht lidhje më të forta me Shtetet e Bashkuara, Japoninë dhe botën perëndimore. Zia ndërpreu marrëdhëniet me idenë e Shtetit Socialist dhe kapitalizmi shtetëror u bë politika e tij kryesore ekonomike. Politikani amerikan Charlie Wilson pretendon se ai ka punuar me Ziain dhe CIA-n për të kanalizuar armët sovjetike që Izraeli kapi nga PLO në Liban te luftëtarët në Afganistan. Wilson pohon se Zia i tha: "Vetëm mos vendosni asnjë yll të Davidit në kuti".
Lufta Iran-Irak
Më 22 shtator 1980, pushtimi irakian i Iranit nisi një luftë gati tetëvjeçare midis Iranit dhe Irakut . Në përpjekje për t'i dhënë fund luftës dhe për të ruajtur bashkësinë e botës islame, Zia vizitoi Teheranin më 27 shtator dhe Bagdadin më 29 shtator. Pavarësisht deklarimit të asnjëanësisë, Zia mbajti marrëdhënie të ngushta me Iranin dhe Pakistani i shiste armë Iranit, gjë që u dëshmua të ishte faktori kryesor për fitoren iraniane në Luftën e Tankerëve .
Programi i konsolidimit të bombës atomike
Një nga nismat më të hershme të ndërmarra nga Zia në 1977, ishte militarizimi i programit të integruar të energjisë atomike i cili u themelua nga Zulfiqar Ali Bhutto në 1972. Gjatë fazave të para, programi ishte nën kontrollin e Bhutto-s dhe Drejtorisë për Shkencën, nën Këshilltarin e Shkencës Dr. Mubashir Hassan, i cili drejtonte komitetin civil që mbikëqyrte ndërtimin e objekteve dhe laboratorëve. Ky projekt i bombës atomike nuk kishte kufij me Munir Ahmad Khan dhe Dr. Abdul Qadeer Khan që drejtonin përpjekjet e tyre veçmas dhe i raportonin Bhutto-s dhe këshilltarit të tij shkencor Dr. Hassan, të cilët kishin pak interes në projektin e bombës atomike. Gjeneral-major Zahid Ali Akbar, një oficer-inxhinier, kishte pak rol në projektin atomik; Zia u përgjigj duke marrë programin nën kontrollin ushtarak dhe shpërndau drejtorinë civile. I gjithë ky projekt gjigant i energjisë bërthamore u transferua në duart administrative të gjeneral-majorit Akbar. Akbari konsolidoi të gjithë projektin duke e vendosur kërkimin shkencor nën kontrollin ushtarak. Akbari u tregua një oficer jashtëzakonisht i aftë në çështjet e shkencës dhe teknologjisë kur ai drejtoi në mënyrë agresive zhvillimin e armëve bërthamore nën shkencëtarët Munir Ahmad Khan dhe Abdul Qadeer Khan në një çështje prej pesë vjetësh.
Në kohën kur Ziai mori kontrollin, objektet kërkimore u bënë plotësisht funksionale dhe 90% e punës për projektin e bombës kishte përfunduar. Si Komisioni i Energjisë Atomike të Pakistanit (PAEC) ashtu edhe Laboratorët e Kërkimit Khan (KRL) kishin ndërtuar infrastrukturën e gjerë kërkimore të nisur nga Bhutto. Zyra e Akbarit u zhvendos në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë (GHQ) dhe Akbar udhëhoqi Ziain për çështjet kryesore të shkencës bërthamore dhe prodhimit të bombës atomike.
Islamizimi i Pakistanit
Politika "parësore" ose "qëndore" e qeverisë së Zias ishte "Sharizimi" ose "Islamizimi".
Në vitin 1977, para grushtit të shtetit, pirja dhe shitja e verës nga muslimanët, së bashku me klubet e natës dhe garat me kuaj u ndaluan nga Kryeministri Bhutto në një përpjekje për të frenuar valën e islamizimit të rrugëve. Zia shkoi shumë më tej, duke u angazhuar për të zbatuar Nizam-e-Mustafa ("Sundimi i profetit" ose Sistemi Islamik, d.m.th. krijimi i një shteti islamik dhe ligji i sheriatit ), një kthesë domethënëse nga ligji kryesisht laik i Pakistanit, i trashëguar nga britanikët.
Në fjalimin e tij të parë televiziv drejtuar vendit si kreu i shtetit Zia deklaroi sePakistani i cili u krijua në emër të Islamit do të vazhdojë të mbijetojë vetëm nëse i përmbahet Islamit. Kjo është arsyeja pse unë e konsideroj futjen e një sistemi islamik si një parakusht thelbësor për vendin. Në të kaluarën ai u ankua: "Shumë sundimtarë bënin atë që u pëlqente në emër të Islamit."
Zia krijoi "Bankinat e Sheriatit" në çdo Gjykatë të Lartë (më vonë Gjykata Federale e Sheriatit) për të gjykuar çështjet ligjore duke përdorur mësimet e Kuranit dhe Sunetit dhe për të sjellë statutet ligjore të Pakistanit në përputhje me doktrinën islame. Zia forcoi ndikimin e ulemave (klerit islamik) dhe partive islame. 10,000 aktivistë nga partia Xhemat-e-Islami u emëruan në poste qeveritare për të siguruar vazhdimin e agjendës së tij pas vdekjes së tij. Ulemat konservatorë (dijetarë islamë) iu shtuan Këshillit të Ideologjisë Islame.
Islamizimi ishte një ndryshim i mprehtë nga arsyetimi fillestar filozofik i Bhutto-s, i kapur nga slogani, "Ushqim, veshje dhe strehim" . Sipas Zias, ekonomia socialiste dhe një orientim laik-socialist shërbyen vetëm për të prishur rendin natyror të Pakistanit dhe për të dobësuar cohën e tij morale. Gjenerali Zia mbrojti politikat e tij në një intervistë në vitin 1979 dhënë gazetarit britanik Ian Stephens.
Se sa nga motivimi i Zias erdhi nga devotshmëria dhe sa nga llogaritjet politike është e diskutueshme. Një autor thekson se Zia ishte dukshëm i heshtur për mosmarrëveshjen midis Zikrive heterodoks dhe 'ulemës në Balochistan, ku ai kishte nevojë për qendrueshmëri. Forcat laike dhe të majta e akuzuan Zian për manipulim të Islamit për qëllime politike. Sipas Nusrat Bhuttos, ish-Zonja e Parë e Pakistanit:Se sa sukses pati Zia duke përdorur islamizimin e sponsorizuar nga shteti për të forcuar kohezionin kombëtar është gjithashtu e diskutueshme. Urdhëresa e Zekatit dhe Ushrit u zbatua në vitin 1980. Masa kërkonte një zbritje vjetore prej 2.5% nga llogaritë bankare personale në ditën e parë të Ramazanit, me të ardhurat që do të përdoreshin për lehtësimin e varfërisë. Komitetet e Zekatit u krijuan për të mbikëqyrur shpërndarjen e fondeve. Masa u kundërshtua nga muslimanët shiitë, të cilët nuk e konsiderojnë mbledhjen e Zekatit si detyrim. Në ditët e para të taksës, muslimanët shiitë që ndoqën shkollën Xha'fari ngritën kundërshtime të forta dhe në prill 1981, qeveria bëri një përjashtim duke lejuar Shiitët të aplikonin për përjashtime.
Urdhëresa e Hududit
Në një nga masat e tij të para dhe më të diskutueshme për të islamizuar shoqërinë pakistaneze ishte zëvendësimi i pjesëve të Kodit Penal të Pakistanit (PPC) me " Urdhëresën Hudood " të vitit 1979. (Hudud do të thotë kufij ose kufizime, në kontekstin e kufijve të sjelljes së pranueshme në ligjin islam. ) Urdhëresa shtoi vepra të reja penale të tradhtisë bashkëshortore dhe kurvërisë në ligjin pakistanez dhe dënime të reja të kamxhikut, gjymtimit dhe gurëzimit deri në vdekje .
Për vjedhje ose grabitje, dënimet e KPP-së me burgim ose me gjobë ose të dyja, u zëvendësuan me gjymtim të dorës së djathtë të autorit për vjedhje dhe me prerje të dorës së djathtë dhe këmbës së majtë për grabitje. Për Zinën (seks jashtëmartesor) dispozitat në lidhje me tradhtinë bashkëshortore u zëvendësuan nga Urdhëresa me dënime me rrahje me 100 kamzhikë për ata shkelës të pamartuar dhe me gurë deri në vdekje për shkelësit e martuar.
Të gjitha këto dënime vareshin nga provat e nevojshme për përmbushjen e haddit . Në praktikë, kërkesa e Huddit - katër burra muslimanë me nam të mirë që dëshmojnë si dëshmitarë të krimit - rrallë përmbushej. Që nga viti 2014, asnjë shkelës nuk është vrarë me gurë apo gjymtyrë të prera nga sistemi gjyqësor pakistanez. Për t'u shpallur fajtor për vjedhje, zina ose pirje alkooli sipas standardeve më pak strikte të tazirit - ku dënimi ishte fshikullimi dhe/ose burgimi - ishte e zakonshme dhe ka pasur shumë rrahje me kamzhik.
Më shqetësuese për të drejtat e njeriut dhe mbështetëset/it të drejtave të grave, avokatët dhe politikanët ishte burgosja e mijëra viktimave të përdhunimit me akuza për zina . Barra e sigurimit të provave në një rast përdhunimi i takon vetë gruas. Dëshmia e pavërtetuar nga gratë ishte e papranueshme në krimet e hududit. Nëse viktima/akuzuesi nuk ishte në gjendje të provonte pretendimin e saj, sjellja e çështjes në gjykatë konsiderohej e barabartë me një rrëfim të marrëdhënieve seksuale jashtë martesës së ligjshme. Pavarësisht kësaj, urdhëresa mbeti në fuqi deri në miratimin e Projektligjit për Mbrojtjen e Gruas në 2006.
Megjithëse dënimet e Sheriatit u miratuan me forcë, procesi i rregullt, dëshmitarët, ligji i provave dhe sistemi i ndjekjes mbetën anglo-saksone.
Ligji Islam
Nën Zia, urdhri që gratë të mbulonin kokën gjatë qëndrimit publik u zbatua në shkollat publike, kolegjet dhe televizionin shtetëror. Pjesëmarrja e grave në sport dhe në artet skenike ishte shumë e kufizuar.
Tekstet shkollore u riparuan për të hequr materialet joislame dhe librat joislamë u hoqën nga bibliotekat.
Ngrënia dhe pirja gjatë Ramazanit ishte e ndaluar, u bënë përpjekje për të detyruar faljen e namazit pesë herë në ditë.
Urdhëresat e blasfemisë
Për ta shpallur të jashtëligjshme blasfeminë, Kodi Penal i Pakistanit (PPC) dhe Kodi i Procedurës Penale (CrPC) u ndryshuan përmes urdhëresave në vitet 1980, 1982 dhe 1986. Ligji i vitit 1980 ndalonte vërejtjet nënçmuese kundër figurave islamike dhe dënonte me tre vjet burg. Në vitin 1982, pakicës së vogël fetare ahmediane iu ndalua të thoshte ose të nënkuptonte se ishte myslimane. Në vitin 1986 deklarimi i çdo gjëje që nënkupton mungesë respekti ndaj profetit islam Muhamed, Ehl al-Bejt (anëtarët e familjes së Muhamedit), Sahabët (shokët e Muhamedit) ose Sha'ar-i-Islam (simbolet islame) u bë një vepër e njohur, e dënueshme me burgim ose gjobë, ose të dyja.
Zgjerimet e Medreseve
Medresetë fetare tradicionale në Pakistan morën sponsorizimin shtetëror për herë të parë, nën administrimin e gjeneralit Zia-ul-Haq, numri i tyre u rrit nga 893 në 2,801. Shumica ishin Deobandi në orientim doktrinor, ndërsa një e katërta e tyre ishin Barelvi . Ata morën fonde nga këshillat e Zekatit dhe ofruan trajnime fetare, dhoma dhe borde falas për pakistanezët e varfër. Shkollat, të cilat ndaluan televizionet dhe radiot, janë kritikuar nga autorët për nxitjen e urrejtjes sektare si midis sekteve myslimane ashtu edhe kundër jomuslimanëve.
Politikat kulturore
Në një fjalim të vitit 1979 drejtuar kombit, Zia dënoi kulturën dhe muzikën perëndimore në vend. Menjëherë më pas, PTV, rrjeti televiziv kombëtar pushoi së shfaquri videoklipe dhe më tej u transmetoheshin vetëm këngë patriotike. Taksat e reja u vendosën mbi industrinë e filmit dhe shumica e kinemave në Lahore u mbyllën. U vendosën norma të reja tatimore, duke ulur më tej frekuentimin e kinemasë.
Ishte nën Zia dhe begatia ekonomik i epokës së tij që klasat e mesme urbane dhe të mesme të ulëta të vendit u zgjeruan dhe veshja e modës perëndimore e viteve 1980 u përhap në popullaritet dhe grupet e muzikës rock fituan vrull, sipas kritikut kulturor majtist Nadeem F. Paracha. .
Trashëgimia
Funerali dhe pasojat
Funerali i tij u mbajt më 19 gusht 1988 pranë Islamabadit . Ndërsa një përshëndetje prej 21 armësh e artilerisë së lehtë kumbonte në kodrat e harlisur Margalla, gati një milion vajtues u bashkuan në thirrjet "Zia ul-Haq, ti do të jetosh për sa kohë që dielli dhe hëna mbeten lart". Eshtrat e tij u varrosën në një varr dheu (1.2 x 3) përballë xhamisë së madhe moderne Faisal që Zia kishte ndërtuar si simbol i miqësisë pakistaneze-saudite. I pranishëm ishte gjithashtu pasardhësi i tij Presidenti Ghulam Ishaq Khan, shefat e shtabit të forcave të armatosura, kryesuesit e shefave të përbashkët dhe zyrtarë të tjerë të lartë ushtarakë dhe civilë. Një kurorë me lule në varrin e Zias vendosi edhe ish-sekretari amerikan i Shtetit , George P. Shultz .
Imazhi publik
Edhe pas vdekjes së tij, Zia-ul-Haq mbeti një figurë shumë polarizuese dhe e diskutuar gjerësisht në qarqet intelektuale dhe politike të vendit. Nga historia e shkurtër e vendit, trashëgimia e Zia-ul-Haq-it mbetet një trashëgimi toksike, e qëndrueshme dhe e paprekshme, sipas editorialit të shkruar në <i id="mwBLQ">Dawn</i> .
Vdekje 1988
Lindje 1924
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
339076
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Partia%20Laburiste
|
Partia Laburiste
|
Partia Laburiste është një parti politike në Mbretërinë e Bashkuar që është përshkruar si një aleancë e socialdemokratëve, socialistëve demokratë dhe sindikalistëve . Partia Laburiste qëndron në qendrën e majtë të spektrit politik. Në të gjitha zgjedhjet e përgjithshme që nga viti 1922, Laburistët kanë qenë ose partia qeverisëse ose Opozita Zyrtare . Kanë qenë gjashtë kryeministra laburistë dhe trembëdhjetë terma laburiste. Që nga zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2010, ajo ka qenë partia e dytë më e madhe politike në Mbretërinë e Bashkuar për nga numri i votave të hedhura, pas Partisë Konservatore dhe përpara Liberal Demokratëve . Partia mban çdo vit Konferencën e Partisë Laburiste, në të cilën formulohet politika e partisë.
Partia u themelua në vitin 1900, pasi u rrit nga lëvizja sindikaliste dhe partitë socialiste të shekullit të 19-të. Ajo e kaloi Partinë Liberale për t'u bërë opozita kryesore ndaj Partisë Konservatore në fillim të viteve 1920, duke formuar dy qeveri të pakicave nën Ramsay MacDonald në vitet 1920 dhe fillim të viteve 1930. Laburistët shërbyen në koalicionin e kohës së luftës 1940–1945, pas së cilës qeveria laburiste e Clement Attlee themeloi Shërbimin Kombëtar të Shëndetit dhe zgjeroi shtetin e mirëqenies nga 1945 në 1951. Nën kryeministrat Harold Wilson dhe James Callaghan, Laburistët qeverisën përsëri nga 1964 deri në 1970 dhe 1974 në 1979 . Në vitet 1990, Tony Blair e ktheu drejtimin e partisë për nga qendra si pjesë e projektit të tij të Partisë Laburiste të Re, i cili qeverisi nën Blair dhe më pas Gordon Brown nga 1997 deri në 2010.
Partia Laburiste aktualisht formon Opozitën Zyrtare në Parlamentin e Mbretërisë së Bashkuar, pasi ka fituar numrin e dytë më të madh të vendeve në zgjedhjet e përgjithshme të 2019-ës . Lideri i partisë dhe lideri i opozitës është Keir Starmer . Laburistët janë partia më e madhe në Senedd (Parlamenti i Uellsit), duke qenë e vetmja parti në qeverisëse . Partia është e treta më e madhe në Parlamentin Skocez, pas Partisë Kombëtare Skoceze dhe Konservatorëve Skocezë. Partia është anëtare PES dhe Aleancës Progresive dhe mban statusin e vëzhguesit në Internacionalen Socialiste . Partia përfshin degë gjysmë autonome të Londrës, Skocisë, Uellsit dhe Irlandës Veriore. Sipas të dhënave të Korrikut 2023 , Laburistët kanë rreth 399,195 anëtarë të regjistruar.
Faqe me adresa nga Wayback Machine që përdorin stampën e arkivës së rrjetit
|
339080
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20Juridik%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti Juridik i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti Juridik i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Cikli themelor
Kriminalistikë
Studime politike
Studime juridike
Gazetari dhe mediume
Cikli i avancuar
E drejta civile
E drejta penale
Gazetari dhe mediume
Siguri dhe kriminalistikë
E drejta administrative kushtetuese
Marrëdhëniet ndërkombëtare dhe diplomacia
Shih edhe
Drejtësia
Teoria juridike
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339081
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Vrapo%20%28film%20amerikan%2C%202020%29
|
Vrapo (film amerikan, 2020)
|
Vrapo (i referuar në ekran si Vrapo., titulli origjinal, në anglisht: Run) është një film thriller psikologjik amerikan i vitit 2020 i drejtuar nga Aneesh Chaganty dhe i shkruar nga Chaganty dhe Sev Ohanian. Filmi luan Kiera Allen në rolin e Kloi Shermen, një adoleshente me aftësi të kufizuara e shkolluar në shtëpi, e cila fillon të dyshojë se nëna e saj Diana (Sarah Paulson) po mban një sekret të errët për edukimin e saj.
Shpallur në qershor 2018, me Paulsonin në atë tetor dhe Allenin atë dhjetor. Fotografia kryesore u zhvillua gjithashtu në atë kornizë kohore, me xhirimet që u zhvilluan kryesisht në vendndodhje në Winnipeg, Manitoba. Filmi ka lidhje me filma të tjerë të Chaganty dhe Ohanian, duke përfshirë Të Zhdukur (2023).
Vrapo u publikua në Shtetet e Bashkuara përmes transmetimit më 20 nëntor 2020 në Hulu, dhe u publikua në territore të tjera si në teatër ashtu edhe përmes transmetimit nga Lionsgate International dhe nga Netflix më 2 Prill 2021. Filmi mori vlerësime përgjithësisht pozitive nga kritikët dhe u bë filmi origjinal më i suksesshëm i Hulu pas publikimit të tij.
Përmbledhja
Diana Shermen sjell në jetë një vajzë para kohe, të cilën shkon ta shohë të shtrirë në një inkubator e rrethuar nga stafi i spitalit. Shtatëmbëdhjetë vjet më vonë, Diana jeton një jetë të qetë me vajzën e saj tashmë adoleshente, Kloi. Për shkak të rrethanave të lindjes, Kloi vuan nga aritmia, hemokromatoza, astma dhe diabeti, si dhe nga paraliza e pjesshme. Ajo përdor një karrige me rrota, merr shumë ilaçe çdo ditë dhe shkollohet në shtëpi nga nëna e saj.
Një mëngjes, teksa shikonte një qese me sende ushqimore për çokollatë, Kloi gjen një shishe me recetë me pilula jeshile me emrin e Dianës në etiketë. Megjithatë, kur Kloi më vonë inspekton shishen, ajo zbulon se një etiketë që mban emrin e saj është ngjitur mbi origjinalin. Kloi përpiqet të kërkojë emrin e pilulave - Trigoksin - por zbulon se shtëpia nuk ka lidhje interneti; Diana shihet e ulur në errësirë pas saj pranë një ruteri të shkëputur. Të nesërmen, Kloi thërret një numër të rastësishëm nga telefoni i dhomës së nënës së saj dhe i kërkon të huajit që përgjigjet të kërkojë drogën. Ai i thotë se është një ilaç për zemrën dhe se të gjitha fotot e ilaçit tregojnë një pilulë të vogël të kuqe.
Kloi i kërkon Dianës që ta çojë në kinema. Gjatë filmit, teksa pretendon të shkojë në tualet, ajo nxiton drejt farmacisë matanë rrugës. Farmacistja tregon se pilulat jeshile janë një relaksues i quajtur Ridokainë, i cili është i aprovuar vetëm për qentë. Kur Kloi pyet se çfarë do të ndodhte nëse një njeri do të merrte ilaçin, farmacistja e informon atë se mund t'i mpijë këmbët. Pasi kuptoi se nëna e saj mund t'i jepte ilaçe për të dëmtuar aftësinë e saj për të ecur, Kloi fillon të hiperventilojë. Diana vrapon dhe qetëson fshehurazi vajzën e saj për ta marrë në shtëpi.
Kloi zgjohet në shtrat dhe e gjen derën e dhomës së saj të mbyllur ndërsa Diane është duke kryer një detyrë. Duke kuptuar se ajo e ka shtëpinë për vete, Kloi del nga dhoma e saj duke u tërhequr zvarrë në çati, duke shkuar përfundimisht në dhomën e gjumit të nënës së saj dhe duke thyer dritaren me një saldator dhe pak ujë. Ajo fillon të ketë një atak astme dhe mezi arrin të zvarritet në dhomën e saj dhe të marrë inhalatorin e saj. Ajo përpiqet të përdorë platformën e saj të automatizuar të karrigeve me rrota për të zbritur në katin e poshtëm, por zbulon se Diana e ka prerë kordonin e energjisë. Kloi detyrohet të hedhë karrocën e saj me rrota poshtë shkallëve dhe aksidentalisht bie, duke pësuar lëndime të lehta, por gjithashtu duke zbuluar se mund të lëvizë një nga gishtat e këmbës për shkak se nuk ka marrë Ridokainë për disa ditë.
Jashtë rrugës, Kloi sheh një kamion postar dhe nxiton ta ndalojë; ajo i shpjegon situatën e saj Tomit, punonjësit të postës, i cili pranon të ndihmojë. Diana vjen dhe Kloi i kërkon të kontaktojë policinë. Tom përballet me Dianën dhe i thotë se nuk mund ta marrë Kloin në shtëpi. Kur mbyll furgonin për ta çuar Kloin në komisariat, shfaqet Diana dhe e godet me një shiringë qetësuese. Kloi nxirret jashtë dhe kur zgjohet, ajo është në bodrumin e shtëpisë së saj, me karrocën e saj të lidhur me zinxhir në një shtyllë çeliku.
Ndërsa ishte në bodrum, Kloi zbulon të gjitha fotot e saj të fëmijërisë, të cilat e tregojnë atë duke ecur, si dhe një certifikatë vdekjeje për një vajzë të quajtur Kloi e cila vdiq dy orë pas lindjes së saj dhe një artikull për një çift që iu vodhën foshnjën nga e njëjta spital. Kur Diana hyn brenda, Kloi e akuzon se e sëmur qëllimisht dhe kërkon të vërtetën. Diana këmbëngul se gjithçka që bëri ndonjëherë ishte për të ndihmuar dhe mbrojtur Kloin dhe kur Kloi e akuzon Dianën për helmimin e saj, Diana thërret se ajo e shpëtoi atë, ndërsa mbushi një shiringë me hollues boje, duke thënë se kjo do ta bëjë atë të harrojë. Kloi zvarritet larg dhe mbyllet në një dollap. E frikësuar, por duke kuptuar se Diana nuk do ta linte të vdiste, Kloi gëlltit përmbajtjen e një shishe me fosfat organik, duke e detyruar Dianën ta dërgonte me urgjencë në spital.
Kloi zgjohet në një shtrat spitalor, e intubuar dhe mezi mund të lëvizë. Diana këmbëngul që "vajza" e saj të lirohet, por mjekët refuzojnë derisa Kloi të vlerësohet nga një profesionist i shëndetit mendor. Kloi i sinjalizon një infermiere, e cila i sjell asaj një shkumës me ngjyra dhe letër. Ndërsa Kloi po përpiqet të shkruajë "MAMI" në letër, thirret një kod blu dhe infermierja nxiton jashtë. E armatosur me një pistoletë, Diana pastaj hyn fshehurazi dhe e lidh Kloin në një karrige me rrota për të shpëtuar; infermierja e gjen krevatin bosh dhe njofton sigurimin e spitalit. Ndërsa një Diana në panik përpiqet të gjejë një dalje, Kloi është në gjendje të lëvizë këmbën e saj dhe ta mbajë karrigen në vend. Diana i lutet që të kthehet në shtëpi me të, por Kloi i përgjigjet me sfidë se nuk ka më nevojë për të. Diana drejton armën e saj drejt rojeve të sigurisë ndërsa është në qoshe dhe është qëlluar në krah, duke e bërë atë të bjerë nga shkallët.
Shtatë vjet më vonë, një Kloi e rritut ende mbështetet në karrigen e saj me rrota, megjithëse është në gjendje të ecë në distanca të shkurtra duke përdorur një bastun. Ajo viziton Dianën në një institucion korrektues, e cila është e mbyllur në një shtrat në repartin e infermierisë dhe fillon të diskutojë jetën që ajo ndërtoi për vete, duke përfshirë të shoqin (Ara), fëmijët (Ani) dhe karrierën. Ajo flet për preferencën e fëmijëve të saj tek gjyshërit, duke sugjeruar që Kloi është ribashkuar me familjen e saj të lindjes. Kloi nxjerr tre pilula Ridokaine të mbështjellë me plastikë që i fshehu nën gjuhë dhe i thotë Dianës se ajo ende e do atë përpara se t'i kërkojë të hapë gojën.
Kasti
Sarah Paulson në rolin e Diana Shermen
Kiera Allen në rolin e Kloi Shermen
Pat Healy në rolin e Tom Postieri
Sara Sohn në rolin e infermieres Kemi
Sharon Bajer në rolin e Kathy Bates, një homazh për aktoren me të njëjtin emër.
Tony Revolori si Djali i Bruklinit (zëri)
Produksioni
Në qershor 2018, u njoftua se Lionsgate do të prodhonte, shpërndante dhe financonte filmin, me regjinë e Aneesh Chaganty, nga një skenar që ai shkroi së bashku me Sev Ohanian. Producentët e filmit janë Ohanian dhe Natalie Qasabian. Në tetor 2018, Sarah Paulson iu bashkua kastit të filmit, dhe në dhjetor 2018, Kiera Allen do të luante gjithashtu.
Fotografia kryesore në Winnipeg, Kanada filloi më 31 tetor 2018 dhe u përfundua më 18 dhjetor 2018.
Torin Borrowdale ka kompozuar partiturën e filmit, pasi më parë ka bashkëpunuar me Chaganty në Në Kërkim. Sipas Borrowdale, qëllimi për drejtimin muzikor të filmit ishte arritja e "thelbit të Bernard Herrmann, por për një përvojë kinematografike të vitit 2020". Filmi ishte një prodhim i përbashkët midis Summit Entertainment, Lions Gate Films, Search Party Productions dhe Hulu Original Films.
Publikimi
Vrapo fillimisht ishte planifikuar të dilte në teatër më 8 maj 2020, që përkon me fundjavën e Ditës së Nënës, edhe pse si rezultat i pandemisë COVID-19, publikimi i tij u vonua për një kohë të pacaktuar. Lionsgate synonte të shpallte një datë të re publikimi "pasi të ketë më shumë qartësi se kur do të rihapen kinematë".
Sidoqoftë, në gusht 2020, me ndikimin e vazhdueshëm të pandemisë në industrinë e filmit, Hulu fitoi të drejtat amerikane të shpërndarjes së filmit, dhe ai debutoi ekskluzivisht përmes tyre përmes transmetimit më 20 nëntor 2020. Filmi u publikua në kontinente të tjera nën flamurin Lionsgate International.
Netflix më vonë fitoi të drejtat ndërkombëtare të transmetimit dhe publikoi filmin më 2 prill 2021.
Pritja
Shikueshmëria e audiencës
Pas fundjavës së tij debutuese, Hulu raportoi se Vrapo ishte filmi origjinal më i shikuar në historinë e platformës, si dhe më i përfoluri në Twitter .
Filma të lidhur
Në Kërkim/Searching (2018)
Në nëntor 2018, Ohanian zbuloi se Vrapo përfshin referenca të qëllimshme për filmin e tij të mëparshëm Në Kërkim, ndërsa deklaroi gjithashtu se ky i fundit ka lidhje edhe me të parën. Më vonë në nëntor 2020, Chaganty dhe Ohanian zbuluan se një nga këto lidhje përfshin një paraqitje të shkurtër të personazhit të Hannah nga Në Kërkim si një fotomodele në gjendje. Dyshja e filmbërësve deklaroi se referencat midis filmave të tyre vërtetojnë se ato zhvillohen brenda të njëjtës vazhdimësi imagjinare.
Të Zhdukur/Missing (2023)
Në nëntor 2022, Ohanian zbuloi se gjatë ngjarjeve të Të Zhdukur, lidhjet me Vrapo. do të eksplorohet, duke përfshirë zbulimin e asaj që ka ndodhur me personazhet e saj kryesore. Regjisori iu referua temës së komplotit si një epilog për fundin e shkëmbinjve.
Shiko gjithashtu
Sindroma Munchausen me prokurë
Rasti Cigan Rose
Referime
Filma 2020
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
339082
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20Filozofik%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti Filozofik i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti Filozofik i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Cikli themelor
Histori
Psikologji
Sociologji
Punë sociale
Filologji orientale
Filozofi me edukim qytetar
Cikli i avancuar
Histori
Filozofi
Psikologji
Sociologji
Filologji orientale
Shih edhe
Historia
Filozofia
Psikologjia
Sociologjia
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339084
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Enklava%20dhe%20eksklava
|
Enklava dhe eksklava
|
Një enklavë është një territor (ose një territor i vogël si pjesë e një shteti më të madh) që është tërësisht i rrethuar nga kufijtë e një shteti ose entiteti tjetër. Disa enklava mund të ekzistojnë edhe brenda ujërave territoriale . Enklava ndonjëherë përdoret në mënyrë jo të duhur për të treguar një territor që është i rrethuar vetëm pjesërisht nga një shtet tjetër. Qyteti i Vatikanit dhe San Marino, të dy të rrethuar nga Italia, dhe Lesoto, i rrethuar nga Afrika e Jugut, janë shtete sovrane të enklavuara plotësisht.
Një enklavë është një pjesë e një shteti ose distrikti të ndarë gjeografikisht nga pjesa kryesore prej territorit të huaj përreth (i një ose më shumë shteteve ose rretheve etj). Shumë eksklava janë gjithashtu enklava, por jo të gjitha: një eksklavë mund të rrethohet nga territori i më shumë se një shteti. Eksklava azerbajxhanase e Nakhçivanit është shembull i një eksklave që nuk është enklavë, pasi kufizohet me Armeninë, Turqinë dhe Iranin .
Gjysëm-enklavat dhe gjysëm-eksklavat janë zona që, me përjashtim të zotërimit të një kufiri detar të parrethuar (një vijë bregdetare e ngjitur me ujërat ndërkombëtare ), ndryshe do të ishin enklava ose eksklava. Enklavat dhe gjysmë-enklavat mund të ekzistojnë si shtete të pavarura ( Monako, Gambia dhe Brunei janë gjysëm-enklava), ndërsa eksklavat dhe gjysmë-eksklavat përbëjnë gjithmonë vetëm një pjesë të një shteti sovran (si Rajoni i Kaliningradit ).
Një pene-eksklavë është një pjesë e territorit të një vendi që mund të qaset lehtësisht - në veçanti, nga trafiku rrugor - vetëm përmes territorit të një vendi tjetër. Shumë pene-eksklava kufizohen pjesërisht me ujërat e tyre territoriale (dmth., ato nuk janë të rrethuara nga ujërat territoriale të kombeve të tjera), të tilla si Point Roberts, Uashington dhe Këndi Veriperëndimor i Minesotës. Një shembull i përmendur zakonisht është Kleinwalsertal, një pjesë luginore e Vorarlberg, Austri, që është e aksesueshme vetëm nga Gjermania në veri.
Karakteristikat
Enklavat ekzistojnë për një sërë arsyesh historike, politike dhe gjeografike . Për shembull, në sistemin feudal të Europës, pronësia e zotërimeve feudale shpesh transferohej ose ndahej, qoftë nëpërmjet blerjes dhe shitjes ose nëpërmjet trashëgimisë, dhe shpesh këto zotërime ishin të rrethuara ose rrethoheshin nga zotërime të tjera. Në veçanti, kjo gjendje vazhdoi deri në shekullin e 19-të në Perandorinë e Shenjtë Romake, dhe këto zotërime (principata, etj.) shfaqnin shumë nga karakteristikat e shteteve sovrane. Para vitit 1866 vetëm Prusia përbëhej nga më shumë se 270 pjesë territori të shkëputura.
Holanda dhe Belgjika vendosën të mbajnë sistemin e enklavave dhe eksklavave në Baarle . Duke qenë se Holanda dhe Belgjika janë anëtare të Bashkimit Evropian dhe të Zonës Shengen, njerëzit, mallrat dhe shërbimet qarkullojnë lirshëm me pak ose aspak kufizime.
Vendet e enklavuara
Tre kombe kualifikohen si të rrethuar plotësisht nga toka dhe/ose ujërat e brendshme të një vendi tjetër:
Republika e San Marinos, e enklavuar brenda Italisë
Qyteti i Vatikanit, i gjendur brenda qytetit të Romës, Itali
Mbretëria e Lesotos, e rrethuar nga Afrika e Jugut
Eksklava të vërteta
Eksklava e vërtetë është një zgjerim i konceptit të enklavës së vërtetë . Për të hyrë në një enklavë të vërtetë nga territori i shtetit mëmë, një udhëtar duhet të kalojë nëpër territorin e të paktën një shteti tjetër. Shembujt të tillë përfshijnë territoret:
Nakhçivan, i cili kufizohet me Turqinë, Armeninë dhe Iranin, është një eksklavë e Azerbajxhanit .
Baarle-Hertog përfshin një koleksion të eksklavave belge në Holandë.
Në Emiratet e Bashkuara Arabe, katër emirate kanë pesë eksklava të vërteta: Dubai ( Hata ), Ajman ( Masfout dhe Manama ), Ras al-Khaimah (më në jug nga dy seksionet jo të afërta të emiratit) dhe Sharjah ( Nahwa, gjithashtu të dyja një enklavë e vërtetë në nivel kombëtar dhe një kundër-enklava).
Llívia është një enklavë dhe eksklavë e Spanjës e rrethuar nga Franca .
Campione d'Italia është një enklavë dhe eksklavë e Italisë e rrethuar nga Zvicra .
Büsingen am Hochrhein është një enklavë dhe eksklavë e Gjermanisë e rrethuar nga Zvicra. Largësia më e shkurtër nga kufijtë e Büsingenit deri në pjesën kryesore të territorit gjerman është vetëm rreth 700 metra .
Ishujt Likoma dhe Chizumulu në Liqenin Malawi janë enklava dhe eksklava liqenore të Malavit, të rrethuara nga ujërat territoriale të Mozambikut .
Enklava brenda enklavave
Gjeografia politike
|
339085
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Campione%20d%27Italia
|
Campione d'Italia
|
Campione d'Italia ( Comasco : , shqiptuar: [kãˈp(j)ũː] ) është një komunë e provincës së Komos në rajonin italian të Lombardisë dhe një enklavë e rrethuar nga kantoni zviceran i Tiçinos (është gjithashtu një eksklavë ). Në afërsi të saj, enklava është më pak se 1 kilometër larg nga pjesa tjetër e Italisë, por terreni ndërhyrës malor kërkon një udhëtim me rrugë nëpër fshatin zviceran Bissone mbi 14 km për të arritur në qytetin më të afërt italian, Lanzo d'Intelvi, dhe mbi 28 km për të arritur në qytetin e Komos .
Historia
Në shekullin e parë para Krishtit romakët themeluan qytetin garnizon të Campilonum për të mbrojtur territoret e tyre nga pushtimet Helvetike.
Kur Tiçino zgjodhi të bëhej pjesë e Konfederatës Zvicerane në 1798, njerëzit e Campione-s zgjodhën të qëndronin pjesë e Lombardisë . Në 1800, Tiçino propozoi shkëmbimin e fshatit Indemini me Campione. Në 1814 u mbajt një referendum dhe banorët e Campione-s e kundërshtuan atë. Në 1848, gjatë luftërave të bashkimit italian, Campione i bëri kërkesë Zvicrës për aneksim. Kjo u refuzua për shkak të dëshirës zvicerane për neutralitet.
d'Italia iu shtua emrit Campione në vitet 1930 nga diktatori italian Benito Mussolini dhe u ndërtua një portë dekorative në fshat. Kjo u bë për të pohuar karakterin italian të enklavës.
Demografia
|
339089
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Magadan
|
Magadan
|
Magadan ( Rusisht: Магадан [məɡɐˈdan] ) është një qytet port dhe qendra administrative e Qarkut Magadan, Rusi, e vendosur në Detin e Okhotsk në Gjirin e Nagajevit (brenda Gjirit Taui ) dhe shërben si një portë për në rajonin Kolyma .
Magadani, i themeluar në vitin 1929, ishte një qendër kryesore tranziti për të burgosurit politikë gjatë epokës së Stalinit dhe qendra administrative e menaxhimit të minierave të arit Dalstroy, të furnizuara me punë të detyruar . Qyteti më vonë shërbeu si një port për eksportimin e arit dhe metaleve të tjera dhe u vizitua nga Zëvendës Presidenti i SHBA Henry Wallace në 1944. Magadani luan një rol të rëndësishëm në transport me Portin e Magadanit dhe Aeroportin Sokol .
Ekonomia lokale mbështetet tek minierat e arit dhe peshkimi, megjithëse prodhimi i arit ka rënë. Qyteti ka institucione të ndryshme kulturore dhe ndërtesa fetare, të tilla si dhe Kisha Katolike e Lindjes së Krishtit . Memoriali "Maska e pikëllimit" përkujton viktimat e Stalinit. Magadani përjeton një klimë nënarktike me dimër të zgjatur dhe të ftohtë, duke bërë që toka të mbetet përgjithmonë e ngrirë.
Ekonomia dhe infrastruktura
Transporti
Vetitë CS1: Burime në rusisht (ru)
Vetitë CS1: Vlera në rusisht (ru)
Faqe me adresa nga Wayback Machine që përdorin stampën e arkivës së rrjetit
Koordinatat në Wikidata
|
339093
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Liqeni%20Elg%C3%ABg%C3%ABtg%C3%ABn
|
Liqeni Elgëgëtgën
|
Articles using infobox body of water without alt
Articles using infobox body of water without pushpin map alt
Articles using infobox body of water without image bathymetry
Liqeni Elgëgëtgën ( rusisht dhe çukçi : Эльгыгытгын, El'gygytgyn) është një liqen në rrethin Anadyrsky, Rrethi Autonom Çukotka në Siberinë verilindore, rreth 150 km në juglindje të Gjirit Chaunskaya .
Fjala "Elgygytgyn" do të thotë "liqen i bardhë" në gjuhën çukçi .
Liqeni është me interes të veçantë për shkencëtarët sepse nuk ka qenë kurrë i mbuluar nga akullnajat . Kjo ka lejuar ngritjen e pandërprerë të 400 m të sedimentit në fund të liqenit, duke regjistruar informacione mbi ndryshimet klimatike parahistorike.
Gjeografia
Liqeni Elgëgëtgën është një liqen krateri me goditje i vendosur në Pllajën Anadër, pjesë e malësive të Anadërit . Drenazhohet në juglindje nga Enmyvaam, një degë e Belajës . Është rreth 12 km në diametër dhe ka një thellësi maksimale prej 174 ± 2 m . Liqeni është i përqendruar brenda një krateri përplasjeje me një diametër buze 18 km që formoi 3.6 milion vjet më parë gjatë Pliocenit . Përpara se të datohej në mënyrë të besueshme, dokumentet paraprake në fund të viteve 1970 sugjeruan ose Elgëgëtgën ose Zhamanshinin si burimin e strewnfieldit të ri australian .
Koordinatat në Wikidata
|
339095
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Ramajana
|
Ramajana
|
Ramayana ( shqiptohet: Ramajanam ose Ramajana; sanskritisht: रामायणम् , romanizimi: Rāmāyaṇam ) është një epikë sanskrite nga India e lashtë, një nga dy epikat e rëndësishme të hinduizmit, tjetra është Mahābhārata . Së bashku, ato formojnë thelbin e mitologjisë hindu . Eposi, i atribuar tradicionalisht maharishit Valmiki, rrëfen jetën e Ramës, një princ i Ayodhya në mbretërinë e Kosalës . Eposi ndjek mërgimin e tij katërmbëdhjetëvjeçar në pyll, i komanduar nga babai i tij Mbreti Dasharatha, me kërkesën e njerkës së Ramës, Kaikeyi ; udhëtimet e tij nëpër pyje në nënkontinentin Indian me gruan e tij Sita dhe vëllain Lakshmana ; rrëmbimi i Sitës nga Ravana, mbreti i Lankës, që rezultoi në luftë; dhe kthimi përfundimtar i Ramës në Ayodhya së bashku me Sitën për t'u kurorëzuar mbret mes gëzimit dhe festës.
Vlerësimet e studiuesve për fazën më të hershme të tekstit që variojnë nga shekujt 8-4 p.e.s, dhe fazat e mëvonshme që shtrihen deri në shekullin e 3-të të e.s, edhe pse data origjinale e kompozimit është e panjohur. Është një nga epikat më të mëdha të lashta në letërsinë botërore dhe përbëhet nga afro 24,000 vargje (kryesisht të vendosura në metrikën Shloka / Anuṣṭubh ), të ndara në shtatë (kapituj), i pari dhe i shtati janë shtesa të mëvonshme.
Ka shumë versione të <i id="mwQA">Ramayanës</i> në gjuhët indiane, përveç përshtatjeve budiste dhe xhainiste . Ekzistojnë gjithashtu versione kamboxhiane ( Reamker ), indoneziane, filipinase, tajlandeze ( Ramakien ), laosiane, burmeze, nepaleze, maldiviane, kamboxhiane, vietnameze, tibeto-kineze, malajziane të Ramajanës.
Ramajana pati një ndikim i rëndësishëm në poezinë e mëvonshme sanskrite dhe në jetën dhe kulturën hindu, dhe personazhet e saj kryesore ishin thelbësore për ndërgjegjen kulturore të një numri kombesh, si hindu ashtu edhe budiste . Ndikimi i saj më i rëndësishëm moral ishte rëndësia e virtytit, në jetën e një qytetari dhe në idealet e formimit të një shteti (nga sanskritishtja: रामराज्य , romanizimi: Rāmarājya, lexohet: Ramaxhja ,një shtet utopik ku Rama është mbret) ose të një shoqërie funksionale.
Faqe me adresa nga Wayback Machine që përdorin stampën e arkivës së rrjetit
|
339096
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Bhagavad%20Gita
|
Bhagavad Gita
|
Bhagavad Gita ( sanskritisht: भगवद्गीता, romanizimi: bhagavad-gītā , fjalë për fjalë: ' Kënga e Zotit ' ), i referuar shpesh si Gita ( IAST: gītā ), është një shkrim hindu me 700 vargje, i cili është pjesë e epikës Mahabharata . Ai formon kapitujt 23–40 të librit 6 të Mahabharatës të quajtur Bhishma Parva . Vepra datohet në gjysmën e dytë të mijëvjeçarit të parë p.e.s. Tipike e sintezës hindu, konsiderohet si një nga shkrimet e shenjta të hinduizmit .
Bhagavad Gita është vendosur në një kornizë rrëfyese të dialogut midis princit Pandava Arxhuna dhe udhërrëfyesit të tij karrocier Krishna, një avatar i lordit Vishnu . Në fillimin e Luftës së Kurukshetras midis Pandavave dhe Kauravave, Arxhuna dëshpërohet duke menduar për dhunën dhe vdekjen që do të shkaktojë lufta në betejën kundër të afërmve të tij dhe shqetësohet emocionalisht nga një dilemë . Duke pyetur veten nëse ai duhet të heqë dorë nga lufta, Arxhuna kërkon këshillën e Krishnës, përgjigjet dhe fjalimi i të cilit përbëjnë Bhagavad Gitën. Krishna e këshillon Arxhunën që të "përmbushë detyrën e tij Kshatriya (të luftëtarit)" për të mbështetur dharmën . Dialogu Krishna-Arxhuna mbulon një gamë të gjerë temash shpirtërore, duke prekur dilemat morale dhe etike dhe çështjet filozofike që shkojnë shumë përtej luftës me të cilën përballet Arxhuna. Vendosja e tekstit në një fushë beteje është interpretuar si një alegori për betejat e jetës njerëzore.
Duke përmbledhur konceptet Upanishadike të Zotit, Gita parashtron ekzistencën e një vetëvete më të ulët njerëzore ( Atman ) dhe të vetvetes më të lartë të Zotit ( Brahman ) brenda çdo individi. Dialogu midis princit dhe karrocierit të tij është interpretuar si një metaforë për një dialog të pavdekshëm midis vetes njerëzore dhe Zotit. Komentuesit e Vedantës lexojnë nocione të ndryshme në Bhagavad Gita rreth marrëdhënies midis Atmanit (Vetes individuale) dhe Brahmanit (Vetes universale); Advaita Vedanta pohon mbi jo-dualizmin e Atmanit dhe Brahmanit, Vishishtadvaita pohon jo-dualizëm të kualifikuar me Atmanin dhe Brahmanin që janë të lidhur, por të ndryshëm në disa aspekte, ndërsa Dvaita Vedanta deklaron dualitetin e plotë të Atmanit dhe Brahmanit.
Sipas mitologjisë hindu, Bhagavad Gita u shkrua nga hyjnia Ganesha, siç iu tha atij nga i urti Veda Vjasa . Bhagavad Gita paraqet një sintezë të ideve të ndryshme hindu rreth dharmës, bhaktit teist, dhe idealit jogor të mokshës . Teksti mbulon jogat Xhnjana, Bhakti, Karma dhe Raxha, ndërsa përfshin ide nga filozofia Samkhja - Joga . Bhagavad Gita është një nga tekstet më të nderuara hindu dhe ka një ndikim unik pan-hindu . Për Bhagavad Gitën janë shkruar komente të shumta me pikëpamje të ndryshme për gjërat thelbësore të saj.
Tekste fetare
Faqe me adresa nga Wayback Machine që përdorin stampën e arkivës së rrjetit
|
339097
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Eutrofizimi
|
Eutrofizimi
|
Eutrofizimi është procesi në të cilin një trup i tërë uji, ose pjesë të tij, pasurohet në mënyrë të vazhduar me minerale dhe lëndë ushqyese, veçanërisht azot dhe fosfor. Ai është përcaktuar gjithashtu si "rritje e shkaktuar nga lëndët ushqyese në produktivitetin e fitoplanktonit ". Trupat ujorë me nivele shumë të ulëta të lëndëve ushqyese quhen oligotrofikë dhe ato me nivele të moderuara të lëndëve ushqyese quhen mezotrofikë . Eutrofikimi i përparuar mund të quhet gjithashtu si gjendje distrofike dhe hipertrofike. Eutrofikimi mund të ndikojë në sistemet e ujërave të ëmbla ose të kripura. Në ekosistemet e ujërave të ëmbla shkaktohet pothuajse gjithmonë nga fosfori i tepërt. Në ujërat bregdetare nga ana tjetër, lëndë ushqyese kryesore kontribuuese ka më shumë gjasa të jetë azoti, ose azoti dhe fosfori së bashku. Kjo varet nga vendndodhja dhe faktorë të tjerë.
Kur ndodh natyrshëm, eutrofizimi është një proces shumë i ngadalshëm në të cilin lëndët ushqyese, veçanërisht përbërjet e fosforit dhe lëndët organike, grumbullohen në trupat ujorë. Këto lëndë ushqyese rrjedhin nga degradimi dhe tretja e mineraleve në shkëmbinj dhe nga efekti i likeneve, myshqeve dhe kërpudhave që çrrënjosin në mënyrë aktive lëndët ushqyese nga shkëmbinjtë. Eutrofizimi antropogjenik (i bërë nga njeriu) ose kulturor është shpesh një proces shumë më i shpejtë në të cilin lëndët ushqyese shtohen në një trup ujor nga një shumëllojshmëri e gjerë burimesh ndotëse, duke përfshirë ujërat e zeza të patrajtuara ose pjesërisht të trajtuara, ujërat e zeza industriale dhe plehrat nga praktikat bujqësore. Ndotja me lëndë ushqyese , një formë e ndotjes së ujit, është një shkak kryesor i eutrofizimit të ujërave sipërfaqësore, në të cilat lëndët ushqyese të tepërta, zakonisht azoti ose fosfori, stimulojnë rritjen e algave dhe bimëve ujore .
Një efekt i zakonshëm i dukshëm i eutrofizimit është lulëzimi i algave. Lulëzimi i algave mund të jetë vetëm një shqetësim për ata që duan të përdorin trupin e ujit ose të bëhen lulëzime të dëmshme të algave që mund të shkaktojnë degradim të konsiderueshëm ekologjik në trupat ujorë. Ky proces mund të rezultojë në varfërimin e oksigjenit të trupit të ujit pas degradimit bakterial të algave.
Qasjet për parandalimin dhe kthimin e eutrofizimit përfshijnë: pakësimin e ndotjes nga burimet e ujërave të zeza dhe pakësimin e ndotjes me lëndë ushqyese nga bujqësia dhe burime të tjera të ndotjes jopikësore . Butakët në grykëderdhje, kultivimi i algave të detit dhe gjeo-inxhinieria në liqene po përdoren gjithashtu, disa prej tyre në fazën eksperimentale. Termi "eutrofizim" përdoret gjerësisht si nga shkencëtarët ashtu edhe nga politikëbërësit publikë, duke i dhënë atij një mori përkufizimesh.
|
339098
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Shp%C3%ABrndarja%20binomiale
|
Shpërndarja binomiale
|
Në teorinë e probabilitetit dhe statistikë, shpërndarja binomiale me parametrat dhe është shpërndarja diskrete e probabilitetit, e cila përshkruan numrin e sukseseve në një seri prej eksperimentesh të pavarura, ku çdo eksperiment i përgjigjet një pyetje po-jo, dhe secili merr një rezultat me vlerë buleane : sukses (me probabilitet ) ose dështim (me probabilitet ). Një eksperiment i vetëm suksesi/dështimi quhet gjithashtu një provë Bernuli ose eksperiment Bernuli, dhe një seri e rezultateve quhet një proces Bernuli ; për një provë të vetme, p.sh., , shpërndarja binomiale është një shpërndarje Bernuli .
Shpërndarja binomiale është baza për testin popullor binomial të rëndësisë statistikore .
Shpërndarja binomiale përdoret shpesh për të modeluar numrin e sukseseve në një zgjedhje me madhësi të nxjerrë me zëvendësim nga një popullatë me madhësi . Nëse marrja e mostrave kryhet pa zëvendësim, tërheqjet nuk janë të pavarura dhe kështu shpërndarja që rezulton është një shpërndarje hipergjeometrike, jo binomiale. Megjithatë, për shumë më të mëdha se , shpërndarja binomiale mbetet një përafrim i mirë dhe përdoret gjerësisht në praktikë.
Përkufizimet
Funksioni i masës së probabilitetit
Në përgjithësi, nëse ndryshorja e rastit X ndjek shpërndarjen binomiale me parametrat dhe , shënojmë . Probabiliteti për të arritur saktësisht suksese në prova të pavarura të Bernulit jepet nga funksioni i masës së probabilitetit :
për k = 0, 1, 2, ..., n, ku
është koeficienti binomial, prandaj edhe emri i shpërndarjes. Formula mund të kuptohet si më poshtë: k sukseset ndodhin me probabilitet dhe dështimet ndodhin me probabilitet . Megjithatë, sukseset mund të ndodhin kudo midis provave, dhe ka mënyra të ndryshme të shpërndarjes së sukseseve në një seri prej provash.
Shembull
Supozoni se një monedhë e njëanshme bie kokë me probabilitet 0.3 kur hidhet. Probabiliteti për të vërejtur saktësisht 4 koka në 6 hedhje është:
(Këtu N = 6 hedhje, n = 4 hedhje kokë, p= 0.3 i rënies kokë)
Funksioni mbledhës i shpërndarjes
Funksioni mbledhës i shpërndarjes mund të shprehet si:
ku është "dyshemeja" nën k, pra numri i plotë më i madh më i vogël ose i barabartë me .
Vetitë
Pritja matematike dhe varianca
Nëse , domethënë, X është një ndryshore rasti e shpërndarë binomialisht, është numri total i eksperimenteve dhe probabiliteti që çdo eksperiment të japë një rezultat të suksesshëm, atëherë pritja matematike e është:
Kjo rrjedh nga lineariteti i vlerës së pritur së bashku me faktin se është shuma e ndryshoreve të rastit identike Bernuli, secila me pritje matematike . Me fjalë të tjera, nëse janë ndryshore të rastit Bernuli identike (dhe të pavarura) me parametër p, atëherë dhe
Varianca është:
Modaliteti
Zakonisht moda statistikore e një shpërndarjeje binomiale është e barabartë me , ku është funksioni dysheme . Megjithatë, kur është një numër i plotë dhe nuk është as 0 as 1, atëherë shpërndarja ka dy moda: dhe . Kur është e barabartë me 0 ose 1, moda do të jetë përkatësisht 0 dhe n . Këto raste mund të përmblidhen si më poshtë:
Mesorja
Në përgjithësi, nuk ka asnjë formulë të vetme për të gjetur mesataren për një shpërndarje binomiale, dhe madje mund të jetë jo unike. Megjithatë, janë vendosur disa rezultate të veçanta:
Nëse është numër i plotë atëherë mesarja, mediana dhe moda përkojnë dhe janë të barabarta me .
Çdo medianë duhet të shtrihet në intervalin .
Një medianë nuk mund të shtrihet shumë larg mesatares: .
Mediana është unike dhe e barabartë me ku
Kur është numër racional (me përjashtim të dhe tek) mediana është unike.
Kur dhe është numër tek, çdo numër në intervalin është mediane e shpërndarjes binomiale. Nëse dhe është tek, atëherë është mediana unike.
Inferenca statistikore
Vlerësimi i parametrave
Kur dihet n, parametri mund të vlerësohet duke përdorur herësin e sukseseve:
Shpërndarjet e ndërlidhura
Shumat e binomeve
Nëse dhe janë ndryshore rasti binomiale të pavarura me të njëjtin probabilitet p, pastaj është përsëri një ndryshore binomiale; shpërndarja e saj është :
Një ndryshore rasti e shpërndarë binomialisht mund të konsiderohet si shuma e n ndryshoreve të rastit me ligj Bernuli. Pra, shuma e dy ndryshoreve të rastit të shpërndara binomialisht dhe është e njëvlerëshme me shumën e ndryshoreve me ligj Bernuli, që do të thotë . Kjo gjithashtu mund të vërtetohet drejtpërdrejt duke përdorur rregullin e shtimit.
Pjesëtimi i dy shpërndarjeve binomiale
Ky rezultat u nxor për herë të parë nga Katz dhe bashkëautorët në 1978.
Le të jenë dhe të pavarura. Le të jetë .
Atëherë është përafërsisht e shpërndarë normalisht me mesatare dhe variancë
Përafrim normal
Nëse n është mjaftueshëm e madhe, atëherë animi i shpërndarjes nuk është shumë i madh. Në këtë rast një përafrim i arsyeshëm me jepet nga shpërndarja normale
dhe ky përafrim bazë mund të përmirësohet në një mënyrë të thjeshtë duke përdorur një korrigjim të përshtatshëm të vazhdimësisë . Përafrimi bazë përgjithësisht përmirësohet kur n rritet (të paktën 20) dhe është më i mirë kur nuk është afër 0 ose 1. Rregulla të ndryshme praktike mund të përdoren për të vendosur nëse është mjaft i madh dhe p është mjaft larg nga ekstremet e zeros ose njëshit.
Një rregull është që për përafrimi normal është i përshtatshëm nëse vlera absolute e anshmërisë është rreptësisht më e vogël se 0.3; domethënë nëse
Një rregull më i fortë thotë se përafrimi normal është i përshtatshëm vetëm nëse çdo gjë brenda 3 shmangieve standarde të mesatares së saj është brenda intervalit të vlerave të mundshme; pra vetëm nëse
Ky rregull me 3 devijime standarde është i njëvlershëm me kushtet e mëposhtme, të cilat nënkuptojnë gjithashtu rregullin e parë të mësipërm.
Një rregull tjetër i përdorur zakonisht është që të dyja vlerat dhe duhet të jenë më të mëdhaja ose të barabarta me 5. Megjithatë, numri specifik ndryshon nga burimi në burim dhe varet nga sa i mirë dëshiron një përafrim.
Përafrimi Poisson
Shpërndarja binomiale konvergjon drejt shpërndarjes Poisson pasi numri i provave shkon në pafundësi ndërsa produkti np konvergjon në një kufi të fundëm. Prandaj, shpërndarja Poisson me parametrin mund të përdoret si një përafrim me të shpërndarjes binomiale nëse është mjaft e madhe dhe është mjaftueshëm e vogël. Sipas dy rregullave, ky përafrim është i mirë nëse dhe , ose nëse dhe .
Shpërndarje kufizuese
Teorema e kufirit të Puasonit : Ndërsa i afrohet dhe i afrohet 0 me prodhimin të mbajtur fiks, ndryshorja binomiale i afrohet shpërndarjes Poisson me pritje matematike .
Teorema de Moivre–Laplace : Ndërsa i afrohet ndërsa mbetet fikse, shpërndarja e
i afrohet shpërndarjes normale me pritje matematike 0 dhe variancë 1. Ky rezultat ndonjëherë shprehet lirshëm duke thënë se shpërndarja e është asimptotikisht normale me vlerën e pritur 0 dhe variancë 1. Ky rezultat është një rast specifik i teoremës së kufirit qendror .
Historia
Kjo shpërndarje u përftua nga Jakob Bernuli . Ai shqyrtoi rastin ku ku është probabiliteti i suksesit dhe dhe janë numra të plotë pozitiv. Blez Paskali kishte shqyrtuar më herët rastin ku .
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
339099
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Bibliografia%20e%20librave%20t%C3%AB%20dhururara%20nga%20intelektuali%20Lef%20Nosi
|
Bibliografia e librave të dhururara nga intelektuali Lef Nosi
|
Librat e dhuruara nga intelektuali Lef Nosi është realizuar nga punonjëset e bibliotekës publike "Qemal Baholli" Elbasan, Myrvet Dhono dhe Manola Hatellari, si ndihmesë dhe referencë për studiuesit. Fondi i albano-ballkanologjisë, në bibliotekën publike “Qemal Baholli” Elbasan, ka si bërthamë të krijimit të tij librat e dhuruar nga patrioti elbasanas Lef Nosi, të cilët mbajnë vulën personale të tij. Myrvet Dhono, specialiste e fushës së albanologjisë, është shprehur: “Lef Nosi ka dhënë një kontribut shumë të madh në bibliotekën e qytetit, që në themelimin e saj, duke qenë edhe në këshillin shkencor të bibliotekës së asaj kohe. Si njohës mjaft i mirë i disa gjuhëve të huaja dhe studiues i vlerave dhe historisë së Shqipërisë, ai blinte rregullisht libra të shkruara për vendin tonë dhe ia dhuronte bibliotekës”.
Titujt e librave
Në këtë bibliografi të anotuar, për të lehtësuar kërkimin, renditja e titujve është bërë sipas degëve të shkencës, dhe brenda degës renditja vijon alfabetikisht.
Çështje të përgjithshme
Shkenca filozofike, Etnografi dhe Folklor
Matematika dhe Shkencat e Natyrës dhe Shkencat e aplikuara
Artet. Zbavitja. Sporti dhe Gjuha. Gjuhësia. Letërsia
Studime krahinore
Gjeografia. Udhëtimet
Studime biografike dhe Historia në përgjithësi
Historia e Shqipërisë
Shih dhe
Elbasani
Biblioteka e Elbasanit "Qemal Baholli"
Lidhjet e jashtme
Lef Nosi
Referime
|
339100
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Gazprom
|
Gazprom
|
PJSC Gazprom ( Rusisht: Газпром, AFN: [ɡɐsˈprom]) është një korporatë shumëkombëshe e energjisë me shumicë aksionere shtetin rus me seli në Qendrën Lakhta në Shën Petersburg. Që nga viti 2019, me shitje mbi 120 miliardë dollarë, ajo u rendit si kompania më e madhe e gazit natyror e listuar publikisht në botë dhe kompania më e madhe në Rusi për nga të ardhurat. Në 2020, sipas Forbes Global 2000, Gazprom u rendit si kompania e 32-të më e madhe publike në botë. Emri Gazprom është një tkurrje e fjalëve ruse gazovaya promyshlennost ( , industria e gazit). Në janar 2022, Gazprom e zhvendosi Sberbank nga vendi i parë në listën e kompanive më të mëdha në Rusi sipas kapitalizimit të tregut. Në vitin 2023, kompania hiqet nga tregjet ndërkombëtare dhe vazhdon ndërtimin e konsiderueshëm në rezultatet e saj operacionale (si prodhimi, eksporti).
Gazprom u krijua në 1989, kur Ministria Sovjetike e Industrisë së Gazit u shndërrua në një korporatë, duke u bërë sipërmarrja e parë e korporatës shtetërore në Bashkimin Sovjetik . Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, Gazprom u privatizua, duke mbajtur asetet e tij me bazë në Rusi. Në atë kohë, Gazprom iu shmang taksave dhe rregulloreve shtetërore dhe u angazhua në heqjen e aseteve . Kompania më vonë u kthye në kontrollin e qeverisë në fillim të viteve 2000 dhe që atëherë, kompania është përfshirë në përpjekjet diplomatike të qeverisë ruse, përcaktimin e çmimeve të gazit dhe qasjen në tubacione.
Gazprom është i integruar vertikalisht dhe është aktiv në çdo fushë të industrisë së gazit, duke përfshirë kërkimin dhe prodhimin, rafinimin, transportin, shpërndarjen dhe marketingun, dhe prodhimin e energjisë . Në vitin 2018, Gazprom prodhoi 12 për qind të prodhimit global të gazit natyror, duke prodhuar 497.6 miliardë metra kub gaz natyror dhe shoqërues dhe 15.9 milionë ton kondensatë gazi . Gazprom më pas eksporton gazin përmes tubacioneve që kompania ndërton dhe zotëron në të gjithë Rusinë dhe jashtë saj, të tilla si Nord Stream 1 dhe TurkStream . Në të njëjtin vit, Gazprom ka rezerva të provuara prej 35.1 trilion metrash kub gaz dhe 1.6 miliardë ton kondensatë gazi. Gazprom është gjithashtu një prodhues i madh i naftës përmes filialit të tij Gazprom Neft, duke prodhuar rreth 41 milionë tonë naftë me rezerva që arrijnë në 2 miliardë tonë. Kompania gjithashtu ka filiale në sektorët industrialë, duke përfshirë financat, median dhe aviacionin, si dhe aksionet e shumicës në kompani të tjera.
|
339101
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Funksioni%20i%20dend%C3%ABsis%C3%AB%20s%C3%AB%20probabilitetit
|
Funksioni i dendësisë së probabilitetit
|
Në teorinë e probabilitetit, një funksion i dendësisë së probabilitetit ( PDF ), funksioni i dendësisë ose dendësia e një ndryshoreje rasti absolutisht të vazhdueshme, është një funksion vlera e të cilit në çdo zgjedhje (ose pikë) të caktuar në hapësirën e zgjedhjes (bashkësia e vlerave të mundshme të marra nga ndryshorja e rastit) mund të interpretohet se ofron një gjasë relative që vlera e ndryshores së rastit të jetë e barabartë me atë zgjedhje.
Në një kuptim më të saktë, PDF përdoret për të specifikuar probabilitetin që ndryshorja e rastit të bjerë brenda një diapazoni të caktuar vlerash, në krahasim me marrjen e një vlere të vetme. Ky probabilitet jepet nga integrali i PDF-së së kësaj ndryshoreje mbi atë shtrirje - domethënë, jepet nga zona nën funksionin e dendësisë, por mbi boshtin horizontal dhe midis vlerave më të ulëta dhe më të mëdha të shtrirjes. Funksioni i dendësisë së probabilitetit është kudo jonegativ, dhe sipërfaqja nën të gjithë lakoren është e barabartë me 1.
Termat funksion i shpërndarjes së probabilitetit dhe funksion probabiliteti janë përdorur gjithashtu hera-herës për të shënuar funksionin e dendësisë së probabilitetit. Megjithatë, ky përdorim nuk është standard midis probabilistëve dhe statisticienëve. Në burime të tjera, "funksioni i shpërndarjes së probabilitetit" mund të përdoret kur shpërndarja e probabilitetit përcaktohet si një funksion mbi grupe të përgjithshme vlerash ose mund t'i referohet funksionit të shpërndarjes mbledhëse, ose mund të jetë një funksion i masës së probabiliteti (PMF) në vend të dendësisë. Vetë "funksioni i dendësisë" përdoret gjithashtu për funksionin e masës së probabilitetit, duke çuar në konfuzion të mëtejshëm. Sidoqoftë, në përgjithësi, PMF përdoret në kontekstin e ndryshoreve të rastit diskrete (ndryshore të rastësishme që marrin vlera në një grup të numërueshëm), ndërsa PDF përdoret në kontekstin e ndryshoreve të rastit të vazhdueshme.
Shembull
Supozoni se bakteret e një specie të caktuar zakonisht jetojnë 4 deri në 6 orë. Probabiliteti që një bakter të jetojë pikërisht 5 orë është i barabartë me zero. Shumë baktere jetojnë përafërsisht 5 orë, por nuk ka asnjë shans që ndonjë bakter i caktuar të vdesë pikërisht në orën 5.00... Megjithatë, probabiliteti që bakteri të vdesë ndërmjet orës 5 dhe asaj 5.01 është i matshëm. Supozoni se përgjigja është 0.02 (dmth. 2%). Pastaj, probabiliteti që bakteri të vdesë ndërmjet orës 5 dhe 5.001 orë duhet të jetë rreth 0.002, pasi ky interval kohor është një e dhjeta e gjatësisë së mëparshme. Probabiliteti që bakteri të vdesë nga ora 5 në 5.0001 orë duhet të jetë rreth 0.0002, e kështu me radhë.
Në këtë shembull, thyesa (probabiliteti i vdekjes gjatë një intervali) / (kohëzgjatja e intervalit) është afërsisht konstante dhe i barabartë me 2 në orë (ose 2 orë -1 ). Për shembull, ka 0,02 probabilitet për të vdekur në intervalin 0,01 orësh ndërmjet 5 dhe 5,01 orë, dhe (0,02 probabilitet / 0,01 orë) = 2 orë −1 . Kjo sasi 2 orë −1 quhet dendësia e probabilitetit për të vdekur rreth orës 5. Prandaj, probabiliteti që bakteri të vdesë në orën e 5-të mund të shkruhet si (2 orë −1 ) dt . Ky është probabiliteti që bakteri të vdesë brenda një dritareje pafundësisht të vogël kohore rreth 5 orë, ku dt është kohëzgjatja e kësaj dritare.
Ekziston një funksion i densitetit të probabilitetit f me f (5 orë) = 2 orë −1 . Integrali i f mbi çdo dritare kohore (jo vetëm dritare pafundësisht të vogla, por edhe dritare të mëdha) është probabiliteti që bakteri të vdesë në atë dritare.
Shpërndarjet njëndryshore absolutisht të vazhdueshme
Një funksion i dendësisë së probabilitetit shoqërohet më së shpeshti me shpërndarje absolutisht të vazhdueshme me një ndryshore. Një ndryshore e rastit ka dendësi , ku është një funksion jo-negativ i integrueshëm sipas Lebegut, nëse:Prandaj, nëse është funksioni mbledhës i shpërndarjes së , pastaj:dhe (nëse është e vazhdueshme në )Intuitivisht, mund të mendohet si probabiliteti që të bjeri brenda intervalit infinitimal .
Përkufizimi formal
( Ky përkufizim mund të zgjerohet në çdo shpërndarje probabiliteti duke përdorur përkufizimin matës-teorik të probabilitetit . )
Një ndryshore e rastit me vlera në një hapësirë të matshme (zakonisht me grupet Borel si nënbashkësi të matshme) ka si shpërndarje probabiliteti masën X ∗ P në : dendësia e në lidhje me një masë referimi në është derivati i Radon-Nikodimit:Kjo do të thotë, f është çdo funksion i matshëm me vetinë që:për çdo grup të matshëm
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
339104
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Avokati%20i%20Djallit%20%28film%29
|
Avokati i Djallit (film)
|
Avokati i Djallit (ang. The Devil's Advocate) është një film horror mbinatyror amerikan i vitit 1997 me regji nga Taylor Hackford, i shkruar ngaJonathan Lemkin dhe Tony Gilroy, dhe me Keanu Reeves, Al Pacino, dhe Charlize Theron. Bazuar në romanin e vitit 1990 me të njëjtin emër të Andrew Neiderman, bëhet fjalë për një avokat të ri të talentuar nga Florida (Reeves) i ftuar në New York City për të punuar për një firmë të madhe. Ndërsa gruaja e tij (Theron) bëhet e përhumbur nga vizione të frikshme, avokati ngadalë fillon të kuptojë se pronari i firmës (Pacino) nuk është ai që duket se është, dhe në fakt është Djalli.
Personazhi i Pacinos, Satani, merr maskën e një avokati njerëzor të quajtur sipas autorit të Parajsa e Humbur, John Milton. Historia dhe drejtimi përmbajnë aludime për epikën e Miltonit, Ferri e Dante Alighierit dhe legjendën e Faustit. Një përshtatje e romanit të Neiderman shkoi në një ferr zhvillimi gjatë viteve 1990, me Hackford që fitoi kontrollin e prodhimit. Xhirimet u zhvilluan rreth New York City dhe Florida.
Avokati i Djallit mori vlerësime të ndryshme, me kritikët që e vlerësuan atë për vlerën e argëtimit dhe performancën e Pacinos. Ai fitoi mbi 153 milionë dollarë në arkë dhe fitoi Saturn Award për Filmin më të Mirë Horror.
Përmbajtja
Kevin Lomax është një avokat mbrojtës i Gainesville, Florida i cili nuk ka humbur kurrë një çështje. Ndërsa mbronte mësuesin Lloyd Gettys kundër një akuze për ngacmim të fëmijëve, ai kupton se klienti i tij është fajtor. Pavarësisht kësaj, Kevin shkatërron besueshmërinë e viktimës përmes një ekzaminimi të ashpër të kryqëzuar, duke siguruar një vendim "të pafajshëm".
Një firmë ligjore në New York City i kërkon Kevinit të ndihmojë në përzgjedhjen e jurisë. Pasi juria jep një vendim të pafajshëm, kreu i firmës, John Milton, i ofron Kevinit një punë me pagesë të lartë. Kevin pranon dhe ai dhe gruaja e tij Mary Ann zhvendosen në Manhattan. Ai së shpejti po kalon pjesën më të madhe të kohës në punë, duke e lënë Mary Ann të ndjehet e izoluar. Nëna fundamentaliste e Kevinit, Alice, hera e vetme e së cilës kishte seks në jetën e saj rezultoi në lindjen e Kevinit, sugjeron që të dy të kthehen në shtëpi pas një bisede shqetësuese me Miltonin, por Kevin nuk pranon.
Kur miliarderi Alex Cullen akuzohet për vrasjen e gruas së tij, thjeshtërit dhe një shërbëtoreje, Milton ia ngarkon çështjen Kevinit. Kjo kërkon më shumë nga koha e Kevinit, duke e ndarë më tej atë nga Mary Ann dhe ai fillon të fantazojë për kolegen e tij, Christabella. Mary Ann fillon të shohë vizione të grave të partnerëve duke u bërë demonike dhe ka një makth për një fëmijë që luan me vezoret e saj të hequra. Pasi një mjek e deklaron atë jopjellore, ajo i lutet Kevinit t'i kthejë në Gainesville, por ai nuk pranon. Milton sugjeron që Kevin të tërhiqet nga gjyqi për t'u kujdesur për Mary Ann, por Kevin thotë se ai ka frikë se do ta inatojë atë që i kushtoi atij çështjen.
Eddie Barzoon, partneri menaxhues i firmës, është i bindur se Kevin po konkurron për punën e tij pasi zbuloi emrin e Kevin në statutin e firmës dhe kërcënon të informojë zyrën e Prokurorit të Shteteve të Bashkuara për aktivitetet e firmës. Kevini i tregon Miltonit për kërcënimet e Edi, por Milton duket se i hedh poshtë; gjatë bisedës, Eddie rrihet për vdekje në Central Park nga endacakë me pamje demonike.
Ndërsa përgatiti Melissa Black, sekretaren e Alex Cullen, për të dëshmuar për alibinë e këtij të fundit, Kevin e kupton që ajo po gënjen dhe i thotë Miltonit se ai beson se Alex është fajtor. Milton ofron ta mbështesë atë pavarësisht dhe Kevin vazhdon, duke fituar një lirim me dëshminë e rreme të Melissa. Më pas, Kevin gjen Mary Ann të mbuluar me një batanije në një kishë aty pranë. Ajo pretendon se Milton e përdhunoi atë ditë, por Kevin këmbëngul se Milton ishte me të në gjykatë. Mary Ann lëshon batanijen e saj, duke zbuluar trupin e saj të mbuluar me prerje dhe gërvishtje. Duke supozuar se ajo u plagos, Kevin e dërgon atë në një institucion mendor. Agjenti i Departamentit të Drejtësisë së Shteteve të Bashkuara Mitch Weaver paralajmëron Kevinin se Milton është i korruptuar dhe zbulon se Gettys është arrestuar për vrasjen e një vajze të vogël. Pak çaste më vonë, Uiver goditet nga një makinë dhe vritet. Në të njëjtën kohë, gjatë ceremonisë së varrimit të Eddie, Milton, i cili ndodhet në kishë, ngul gishtin në ujin e shenjtë, i cili e bën atë të vlojë.
Alice, Kevin dhe Pam Garrety, menaxherja e rastit të tij, vizitojnë Mary Ann në institucion. Pasi e sheh Pamin si një demon, Mary Ann e godet atë, barrikadon dhomën dhe kryen vetëvrasje. Alice tregon se Milton është babai i Kevinit, të cilin e takoi në Nju Jork dekada më parë. Kevin largohet nga spitali për t'u përballur me Miltonin, i cili pranon se ka përdhunuar Mary Ann. Kevini qëllon Miltonin, por plumbat nuk e dëmtojnë atë. Milton e zbulon veten si Satani; Kevin e fajëson atë për gjithçka që ndodhi, por Milton kundërshton se ai thjesht "krijoi skenën" dhe se Kevin zgjodhi të neglizhonte Mary Ann dhe të mbronte fajtorët. Kevin e kupton se ai gjithmonë donte të fitonte, pa marrë parasysh koston. Shfaqet Christabella dhe Milton njofton se dëshiron që Kevin dhe Christabella – gjysmë motra e Kevinit – të lindin Antikrishtin. Kejvina fillimisht duket se pranon, por më pas qëllon papritur veten në kokë. Tërbimi Satanik i Miltonit e djeg për së gjalli Christabella-n, duke zbuluar fillimisht formën e tij demonike përpara se të shndërrohet në një engjëll me krahë që i ngjan Kevinit.
Papritur, Kevin e gjen veten përsëri në pushimin e gjyqit Gettys, e gjithë përvoja ka qenë një vizion i së ardhmes. Ai kthehet në sallën e gjyqit dhe gjen Mary Ann të gjallë dhe të mirë. Sapo rifillon gjyqi, Kevin, tashmë i vetëdijshëm se çfarë do të ndodhë nëse ai merr në pyetje viktimën, njofton se ai nuk mund të përfaqësojë klientin e tij, pavarësisht kërcënimit të heqjes së detyrës. Miku gazetar i Kevinit, Larry, i ofron atij një intervistë të profilit të lartë, duke i premtuar se do ta bëjë të famshëm. I inkurajuar nga Mary Ann, Kevin pajtohet. Pasi ata largohen, Larry shndërrohet në Milton, i cili thyen murin e katërt dhe deklaron: "Kotësia - padyshim mëkati im i preferuar".
Luajnë
Referime
Filma 1997
Filma dramatikë 1997
Filma horror 1997
Filma horror mbinatyror amerikanë
Filma dramatikë amerikanë
Filma me regji nga Taylor Hackford
Filma të prodhuar nga Arnold Kopelson
Filma të shënuar nga James Newton Howard
Filma me skenar nga Tony Gilroy
Filma të Regency Enterprises
Filma të Warner Bros.
Filma të prodhuar nga Arnon Milchan
Filma amerikanë të viteve 1990
Filma në anglisht të viteve 1990
|
339105
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Helmimi%20nga%20ushqimi
|
Helmimi nga ushqimi
|
Helmimi nga ushqimi apo sëmundja e shkaktuar nga ushqimi është çdo sëmundje që rezulton nga kontaminimi i ushqimit nga bakteret patogjene, viruset ose parazitët, si dhe prionët (agjentët e sëmundjes së lopës së çmendur) dhe toksinat si aflatoksinat në kikirikë, kërpudhat helmuese, dhe lloje të ndryshme fasulesh që nuk janë zier për të paktën 10 minuta.
Simptomat ndryshojnë në varësi të shkakut, por shpesh përfshijnë të vjella, ethe dhe dhimbje dhe mund të përfshijnë diarre. Periudhat e të vjellave mund të përsëriten me një vonesë të gjatë në mes, sepse edhe nëse ushqimi i infektuar është eliminuar nga stomaku në periudhën e parë, mikrobet, si bakteret (nëse ka), mund të kalojnë përmes stomakut në zorrë dhe të fillojnë të shumohen. Disa lloje mikrobesh qëndrojnë në zorrë.
Për ndotësit që kërkojnë një periudhë inkubacioni, simptomat mund të mos shfaqen për orë deri në ditë, në varësi të shkakut dhe sasisë së konsumit. Periudhat më të gjata të inkubacionit kanë tendencë të bëjnë që të prekurit të mos i lidhin simptomat me produktin e konsumuar, kështu që ata mund t'i atribuojnë keq simptomat, për shembull, gastroenteritit.
Shiko edhe
Helmimi
Bakteri
Helikobakteri
Referime
Siguria e ushqimit
Fatkeqësitë shëndetësore
Helmim nga ushqimi
|
339107
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Zanoret%20hundore
|
Zanoret hundore
|
Një zanore hundore është një zanore që prodhohet me një ulje të qiellzës së butë (ose velumit) në mënyrë që rryma e ajrit të dalë përmes hundës dhe gojës njëkohësisht, si në zanoren franceze /ɑ̃/ ( ) ose dialektit Amoy [ ]. Në të kundërt, zanoret gojore prodhohen pa hundëim .
Zanoret e hundëzuara janë zanore nën ndikimin e tingujve fqinjë. Për shembull, [ o ] e fjalës hon ndikohet nga bashkëtingëllorja hundore pasuese. Në shumicën e gjuhëve, zanoret ngjitur me bashkëtingëlloret hundore prodhohen pjesërisht ose plotësisht me një vel të ulur në një proces të natyrshëm asimilimi dhe për këtë arsye janë teknikisht hundore, por pak folës e vënë re. Ky është rasti në anglisht: zanoret që i paraprijnë bashkëtingëlloreve hundore janë hunore, por nuk ka dallim fonemik midis zanoreve hundore dhe gojore, dhe të gjitha zanoret konsiderohen fonemikisht gojore.
Megjithatë, hundorësia e zanoreve është një tipar dallues në disa gjuhë. Me fjalë të tjera, një gjuhë mund të bëjë kontrast fonemik mes zanoreve gojore dhe zanoreve të nazalizuara. Gjuhëtarët përdorin çifte minimale për të vendosur nëse hundësia është apo jo e një rëndësie gjuhësore. Në frëngjisht, për shembull, zanoret hundore janë të dallueshme nga zanoret gojore dhe fjalët mund të ndryshojnë nga cilësia e zanoreve. Fjalët beau "e bukur" dhe bon "mirë" janë një çift minimal që mbështet tezën e dallimit hundor të zanoreve edhe nëse /ɔ̃/ nga bon është pak më e hapur .
Portugezja lejon diftongjet hundore, të cilat janë në kontrast me homologët e tyre orale, si çifti mau "keq" dhe mão "dorë".
Ndikimi në lartësinë e zanoreve
Hundorzimi si rezultat i asimilimit të një bashkëtingëllore hundore tenton të shkaktojë një rritje të lartësisë së zanoreve ; Hundorzimi fonemikisht dallues tenton të ulë zanoren. Sipas një vlerësimi të ndryshëm, zanoret e larta priren të ulen, por zanoret e ulëta priren të ngrihen në vend.
Origjina
Rodney Sampson përshkroi një tregim historik me tre faza, duke shpjeguar origjinën e zanoreve hundore në frëngjishten moderne. Shënimi i Terry dhe Webb do të përdoret më poshtë, ku V, N dhe Ṽ (me një tildë sipër) përfaqësojnë përkatësisht zanoren gojore, bashkëtingëlloren hundore dhe zanoren hundore.
Në periudhën frëngjishtes së vjetër, zanoret hundore nën asimilimin regresiv, si VN > ṼN. Në periudhën franceze të mesme, realizimi i bashkëtingëllores hundore u bë i ndryshueshëm, si VN > Ṽ(N). Ndërsa gjuha evoluon në formën e saj moderne, bashkëtingëllorja nuk realizohet më, pasi ṼN > Ṽ.
Drejtshkrimi
Gjuhët e shkruara me shkrim latin mund ti dëftojnë zanoret hundore me një n ose m të heshtur pasuese, siç është rasti në frëngjisht, portugalisht, lombardisht (ortografia klasike qendrore), bamana, bretonisht dhe joruba .
Në raste të tjera, ato tregohen me diakritika . Në alfabetin fonetik ndërkombëtar, zanoret hundore shënohen me një tildë mbi simbolin e zanores. E njëjta praktikë mund të gjendet në portugalisht duke shënuar me një tildë në diftongje (p.sh. põe ) dhe për fjalët që mbarojnë me /ɐ̃/ (p.sh. manhã, irmã ). Ndërsa tilda përdoret gjithashtu për këtë qëllim në Guaranín Paraguajane, hundorësia fonetike tregohet nga një diaerezis ( ¨ ) në ortografitë e standardizuara të shumicës së varieteteve të Tupí-Guaraní të folura në Bolivi . Polonishtja, Navajo, dhe Elfdalian përdorin një grep nën shkronjë, të quajtur ogonek, si në ą, ę . Romanizimi Pe̍h-ōe-jī i Hokkien dhe Amoy tajvanez përdor një mbishkrim n ( aⁿ, eⁿ, . . . ).
Shkrimet brahmike të përdorura për shumicën e gjuhëve indike shënojnë hundorësinë me anusvāra (ं, përdoret në mënyrë homofonike për hundorëzimin homoorganik në një grup bashkëtingëllore pas zanores) ose diakritikën anunāsika (ँ) (dhe variantet e saj rajonale).
Gjuhët
Gjuhët e mëposhtme përdorin zanore fonemike hundore:
Zanore
Faqe me përkthime të pashqyrtuara
|
339108
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Helmimi
|
Helmimi
|
Helmimi është efekti i dëmshëm që ndodh kur merret shumë helm, ose substancë që është e dëmshme për trupin. Helmet mund të gëlltiten, thithen, injektohen ose absorbohen përmes lëkurës. Helmimi nuk duhet ngatërruar me helmimin nga kafshët.
Helmimi akut është ekspozimi ndaj një helmi në një rast ose gjatë një periudhe të shkurtër kohe. Simptomat zhvillohen në lidhje të ngushtë me shkallën e ekspozimit. Thithja e një helmi është e nevojshme për helmimin sistemik (d.m.th., në gjak në të gjithë trupin). Në të kundërt, substancat që shkatërrojnë indet, por nuk thithin, si p.sh. salca, klasifikohen si gërryes dhe jo si helme. Për më tepër, shumë medikamente të zakonshme shtëpiake nuk etiketohen me kafkë dhe kocka të kryqëzuara, megjithëse ato mund të shkaktojnë sëmundje të rënda apo edhe vdekje. Në kuptimin mjekësor, toksiciteti dhe helmimi mund të shkaktohen nga substanca më pak të rrezikshme se ato të klasifikuara ligjërisht si helm. Toksikologjia është studimi dhe praktikimi i simptomave, mekanizmave, diagnostikimit dhe trajtimit të helmimit.
Helmimi kronik është ekspozimi afatgjatë ose i vazhdueshëm ndaj një helmi ku simptomat nuk shfaqen menjëherë ose pas çdo ekspozimi. Pacienti gradualisht sëmuret, ose sëmuret pas një periudhe të gjatë latente. Helmimi kronik më së shpeshti ndodh pas ekspozimit ndaj helmeve që bioakumulohen, ose biozmadhohen, si merkuri, gadolinium dhe plumb.
Kontakti ose thithja e helmeve mund të shkaktojë vdekje ose dëmtim të shpejtë. Agjentët që veprojnë në sistemin nervor mund të paralizohen në sekonda ose më pak, dhe përfshijnë si neurotoksina të përftuara biologjikisht ashtu edhe të ashtuquajturat gaze nervore, të cilat mund të sintetizohen për luftë ose industri.
Cianidi i thithur ose i gëlltitur, i përdorur si një metodë ekzekutimi në dhomat e gazit, pothuajse në çast e humb energjinë e trupit duke frenuar enzimat në mitokondri që prodhojnë ATP. Injeksioni intravenoz i një përqendrimi të panatyrshëm të lartë të klorurit të kaliumit, si për shembull në ekzekutimin e të burgosurve në pjesë të Shteteve të Bashkuara, ndalon shpejt zemrën duke eliminuar potencialin qelizor të nevojshëm për tkurrjen e muskujve.
Shumica e biocideve, duke përfshirë pesticidet, janë krijuar për të vepruar si helm për organizmat e synuar, megjithëse helmimi kronik akut ose më pak i dukshëm mund të ndodhë edhe në organizmat jo-shënjestër (helmimi dytësor), duke përfshirë njerëzit që aplikojnë biocide dhe organizma të tjerë të dobishëm. Për shembull, herbicidi 2,4-D imiton veprimin e një hormoni bimor, i cili e bën toksicitetin e tij vdekjeprurës specifik për bimët. Në të vërtetë, 2,4-D nuk është një helm, por klasifikohet si "i dëmshëm" (BE).
Shumë substanca të konsideruara si helme janë toksike vetëm në mënyrë indirekte, nga toksikimi. Një shembull është "alkooli i drurit" ose metanoli, i cili nuk është helmues në vetvete, por konvertohet kimikisht në formaldehid toksik dhe acid formik në mëlçi. Shumë molekula ilaçesh bëhen toksike në mëlçi dhe ndryshueshmëria gjenetike e disa enzimave të mëlçisë bën që toksiciteti i shumë përbërësve të ndryshojë midis njerëzve.
Ekspozimi ndaj substancave radioaktive mund të shkaktojë helmim nga rrezatimi, një fenomen i palidhur.
Shiko edhe
Helmi
Helmimi nga ushqimi
Helmimi nga kërpudhat
Bakteri
Helikobakteri
Lufta kimike
Lufta biologjike
Referime
Toksikologjia
Helme
Vrasjet sipas llojit
|
339109
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Helmimi%20nga%20k%C3%ABrpudhat
|
Helmimi nga kërpudhat
|
Helmimi me kërpudha është helmimi që vjen nga gëlltitja e kërpudhave që përmbajnë substanca toksike. Simptomat mund të ndryshojnë nga shqetësime të lehta gastrointestinale deri në vdekje në rreth 10 ditë. Toksinat e kërpudhave janë metabolitë dytësorë të prodhuar nga kërpudhat.
Helmimi i kërpudhave është zakonisht rezultat i gëlltitjes së kërpudhave të egra pas identifikimit të gabuar të një kërpudhe toksike si një specie e ngrënshme. Arsyeja më e zakonshme për këtë keqidentifikim është ngjashmëria e ngushtë për sa i përket ngjyrës dhe morfologjisë së përgjithshme të specieve toksike të kërpudhave me speciet e ngrënshme. Për të parandaluar helmimin nga kërpudhat, mbledhësit e kërpudhave familjarizohen me kërpudhat që synojnë të mbledhin, si dhe me çdo specie toksike me pamje të ngjashme. Siguria e ngrënies së kërpudhave të egra mund të varet nga metodat e përgatitjes për gatim. Disa toksina, të tilla si amatoksina, janë të qëndrueshme termike dhe kërpudhat që përmbajnë toksina të tilla nuk do të bëhen të sigurta për t'u ngrënë duke gatuar.
Shiko edhe
Helmi
Helmimi
Kërpudhat
Referime
Mikotoksina
Kërpudha helmuese
|
339111
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Materiali
|
Materiali
|
Materiali është një substancë ose përzierje substancash që përbën një objekt. Materialet mund të jenë të pastra ose të papastra, materie të gjalla ose jo të gjalla. Materialet mund të klasifikohen në bazë të vetive të tyre fizike dhe kimike, ose në origjinën e tyre gjeologjike ose funksionin biologjik. Shkenca e materialeve është studimi i materialeve, vetive dhe aplikimeve të tyre.
Lëndët e para mund të përpunohen në mënyra të ndryshme për të ndikuar në vetitë e tyre, duke pastruar, formësuar ose futur materiale të tjera. Materialet e reja mund të prodhohen nga lëndët e para me sintezë.
Në industri, materialet janë inpute në proceset e prodhimit për të prodhuar produkte ose materiale më komplekse.
Shiko edhe
Referime
Materiale
|
339112
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Toksiciteti
|
Toksiciteti
|
Toksiciteti është shkalla në të cilën një substancë kimike ose një përzierje e caktuar substancash mund të dëmtojë një organizëm. Toksiciteti mund t'i referohet efektit në një organizëm të tërë, si për shembull një kafshë, bakter ose bimë, si dhe efektin në një nënstrukturë të organizmit, siç është një qelizë (citotoksiciteti) ose një organ si mëlçia (hepatotoksiciteti) . Si zgjerim, fjala mund të përdoret në mënyrë metaforike për të përshkruar efektet toksike në grupe më të mëdha dhe më komplekse, të tilla si njësia e familjes ose shoqëria në përgjithësi. Ndonjëherë fjala është pak a shumë sinonim i helmimit në përdorimin e përditshëm.
Një koncept qendror i toksikologjisë është se efektet e një toksikanti varen nga doza; edhe uji mund të çojë në dehje nga uji kur merret në një dozë shumë të lartë, ndërsa edhe për një substancë shumë toksike siç është helmi i gjarprit, ekziston një dozë nën të cilën nuk ka efekt toksik të dallueshëm. Toksiciteti është specifik për speciet, duke e bërë problematike analizën ndër-speciale. Paradigmat dhe metrikat më të reja po zhvillohen për të anashkaluar testimin e kafshëve, duke ruajtur konceptin e pikave përfundimtare të toksicitetit.
Shiko edhe
Toksina
Helmi
Helmi i gjarprit
Referime
Farmakologji
Toksikologjia
Rreziqe kimike
|
339113
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Toksina
|
Toksina
|
Një toksinë është një helm organik natyral i prodhuar nga aktivitetet metabolike të qelizave ose organizmave të gjallë. Ato shfaqen veçanërisht si proteina, shpesh të konjuguara. Termi u përdor për herë të parë nga kimisti organik Ludwig Brieger (1849–1919) dhe rrjedh nga fjala "toksike".
Toksinat mund të jenë molekula të vogla, peptide ose proteina që janë të afta të shkaktojnë sëmundje në kontakt ose përthithje nga indet e trupit që ndërveprojnë me makromolekulat biologjike si enzimat ose receptorët qelizor. Ato ndryshojnë shumë në toksicitetin e tyre, duke filluar nga zakonisht të vogla (si pickimi i bletës) deri te potencialisht fatale edhe në doza jashtëzakonisht të ulëta (si toksina botulinum).
Shiko edhe
Toksiciteti
Helmi
Referime
Toksina
Toksikologjia
Ekologji kimike
|
339115
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Helmi%20i%20gjarprit
|
Helmi i gjarprit
|
Helmi i gjarprit është një pështymë shumë toksike që përmban zootoksina që lehtëson imobilizimin dhe tretjen e gjahut. Kjo siguron gjithashtu mbrojtje kundër kërcënimeve. Helmi i gjarprit injektohet nga këpurdha unike gjatë një kafshimi, ndërsa disa specie janë gjithashtu në gjendje të pështyjnë helmin.
Gjëndrat që sekretojnë zootoksina janë një modifikim i gjëndrave të pështymës parotide që gjenden te vertebrorët e tjerë dhe zakonisht ndodhen në secilën anë të kokës, poshtë dhe pas syrit dhe të mbyllura në një mbështjellës muskulor. Helmi ruhet në gjëndra të mëdha të quajtura alveola përpara se të përcillet nga një kanal në bazën e këpurdhave të kanalizuara ose tubulare përmes të cilave nxirret.
Helmi përmban më shumë se 20 komponime të ndryshme, të cilat janë kryesisht proteina dhe polipeptide. Përzierja komplekse e proteinave, enzimave dhe substancave të tjera të ndryshme ka veti toksike dhe vdekjeprurëse. Helmi shërben për të imobilizuar gjahun. Enzimat në helm luajnë një rol të rëndësishëm në tretjen e gjahut, dhe substanca të tjera të ndryshme janë përgjegjëse për efekte biologjike të rëndësishme, por jo vdekjeprurëse. Disa nga proteinat në helmin e gjarprit kanë efekte shumë specifike në funksione të ndryshme biologjike, duke përfshirë koagulimin e gjakut, rregullimin e presionit të gjakut dhe transmetimin e impulseve nervore ose muskulore. Këto helme janë studiuar dhe zhvilluar për t'u përdorur si mjete farmakologjike ose diagnostike, madje edhe ilaçe.
Shiko edhe
Gjarpri
Toksina
Toksiciteti
Helmi (i kafshëve)
Referime
Gjarpërinj helmues
Toksinat e vertebrorëve
|
339118
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Eksperimentimi%20i%20kafsh%C3%ABve
|
Eksperimentimi i kafshëve
|
Testimi i kafshëve, i njohur gjithashtu si eksperimentimi i kafshëve, kërkimi i kafshëve dhe testimi in vivo, është përdorimi i kafshëve jo-njerëzore në eksperimente që kërkojnë të kontrollojnë variablat që ndikojnë në sjelljen ose sistemin biologjik në studim. Kjo qasje mund të krahasohet me studimet në terren në të cilat kafshët vëzhgohen në mjediset ose habitatet e tyre natyrore. Hulumtimet eksperimentale me kafshët zakonisht kryhen në universitete, shkolla mjekësore, kompani farmaceutike, institucione mbrojtëse dhe objekte tregtare që ofrojnë shërbime të testimit të kafshëve për industrinë. Fokusi i testimit të kafshëve varion në një vazhdimësi nga kërkimi i pastër, duke u fokusuar në zhvillimin e njohurive themelore të një organizmi, tek kërkimi i aplikuar, i cili mund të fokusohet në përgjigjen e disa pyetjeve me rëndësi të madhe praktike, si gjetja e një kure për një sëmundje. Shembuj të kërkimit të aplikuar përfshijnë testimin e trajtimeve të sëmundjeve, mbarështimin, kërkimin e mbrojtjes dhe toksikologjinë, duke përfshirë testimin e kozmetikës. Në arsim, testimi i kafshëve ndonjëherë është një komponent i kurseve të biologjisë ose psikologjisë. Praktika është e rregulluar në shkallë të ndryshme në vende të ndryshme.
Është vlerësuar në vitin 2010 se përdorimi vjetor i kafshëve vertebrore - nga zebrafish tek primatët jo-njerëzor - varion nga dhjetëra në mbi 100 milionë. Në Bashkimin Evropian, speciet vertebrore përfaqësojnë 93% të kafshëve të përdorura në kërkime dhe 11.5 milionë kafshë u përdorën atje në vitin 2011. Sipas një vlerësimi, numri i minjve dhe minjve të përdorur vetëm në Shtetet e Bashkuara në vitin 2001 ishte 80 milionë. Në vitin 2013 u raportua se gjitarët (minjtë dhe minjtë), peshqit, amfibët dhe zvarranikët së bashku përbënin mbi 85% të kafshëve kërkimore. Në vitin 2022, një ligj u miratua në Shtetet e Bashkuara që eliminoi kërkesën e FDA që të gjitha barnat të testohen te kafshët.
Shiko edhe
Kafshët
Referime
Testimi i kafshëve
Bioetikë
Eksperimente biologjike
Teknika laboratorike
Metoda kërkimi
|
339119
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Kafshimi%20i%20gjarprit
|
Kafshimi i gjarprit
|
Kafshimi i gjarprit është një dëmtim i shkaktuar nga kafshimi i një gjarpri, veçanërisht i një gjarpri helmues. Një shenjë e zakonshme e një kafshimi nga një gjarpër helmues është prania e dy plagëve të shpuara nga dhëmbët e kafshës. Ndonjëherë mund të ndodhë injektimi i helmit nga pickimi. Kjo mund të rezultojë në skuqje, ënjtje dhe dhimbje të forta në zonë, të cilat mund të zgjasin deri në 1 orë për t'u shfaqur. Mund të rezultojnë të vjella, turbullim i shikimit, ndjesi shpimi gjilpërash në gjymtyrë dhe djersitje. Shumica e kafshimeve janë në duar, krahë ose këmbë. Frika pas një pickimi është e zakonshme me simptomat e një zemre të rrahur dhe ndjenjën e të fikëtit. Helmi mund të shkaktojë gjakderdhje, dështim të veshkave, një reaksion të rëndë alergjik, vdekje të indeve rreth pickimit ose probleme me frymëmarrjen. Kafshimet mund të rezultojnë në humbjen e një gjymtyre ose probleme të tjera kronike apo edhe vdekje.
Rezultati varet nga lloji i gjarprit, zona e trupit të kafshuar, sasia e helmit të gjarprit të injektuar, shëndeti i përgjithshëm i personit të kafshuar dhe nëse serumi kundër helmit është administruar ose jo nga një mjek në kohën e duhur. Problemet janë shpesh më të rënda tek fëmijët sesa tek të rriturit, për shkak të madhësisë së tyre më të vogël. Reaksionet alergjike ndaj helmit të gjarprit mund të komplikojnë më tej rezultatet dhe mund të përfshijnë anafilaksinë, që kërkon trajtim shtesë dhe në disa raste rezulton me vdekje.
Gjarpërinjtë kafshojnë edhe si metodë gjuetie, edhe si mjet mbrojtjeje. Faktorët e rrezikut për pickimet përfshijnë punën jashtë me duar, si në bujqësi, pylltari dhe ndërtim. Gjarpërinjtë e përfshirë zakonisht në helmime përfshijnë elapidet (të tilla si kraits, kobrat dhe mambas), nepërkat dhe gjarpërinjtë e detit. Shumica e llojeve të gjarpërinjve nuk kanë helm dhe e vrasin gjahun e tyre duke e shtrënguar. Gjarpërinjtë helmues mund të gjenden në çdo kontinent përveç Antarktikut. Përcaktimi i llojit të gjarprit që shkaktoi një pickim shpesh nuk është i mundur. Organizata Botërore e Shëndetësisë thotë se kafshimet e gjarpërinjve janë një "çështje e neglizhuar e shëndetit publik në shumë vende tropikale dhe subtropikale", dhe në vitin 2017, OBSH e kategorizoi helmimin nga kafshimi i gjarpërinjve si një sëmundje tropikale e neglizhuar (Kategoria A). OBSH vlerëson gjithashtu se midis 4.5 dhe 5.4 milionë njerëz kafshohen çdo vit, dhe nga këto shifra 40-50% zhvillojnë një lloj sëmundjeje klinike si rezultat. Për më tepër, numri i vdekjeve të një lëndimi të tillë mund të variojë nga 80,000 deri në 130,000 njerëz në vit. Qëllimi ishte të inkurajonte kërkimin, të zgjeronte aksesin e antihelmeve dhe të përmirësonte menaxhimin e kafshimit të gjarprit në "vendet në zhvillim".
Parandalimi i pickimit të gjarpërinjve mund të përfshijë veshjen e këpucëve mbrojtëse, shmangien e zonave ku jetojnë gjarpërinjtë dhe mos trajtimin e gjarpërinjve. Trajtimi varet pjesërisht nga lloji i gjarprit. Rekomandohet larja e plagës me ujë dhe sapun dhe mbajtja e gjymtyrëve të palëvizshme. Përpjekja për të thithur helmin, prerja e plagës me thikë ose përdorimi i një turiku nuk rekomandohet. Antihelmi është efektiv në parandalimin e vdekjes nga kafshimet; megjithatë, antihelmet shpesh kanë efekte anësore. Lloji i antihelmit të nevojshëm varet nga lloji i gjarprit i përfshirë. Kur lloji i gjarprit nuk dihet, shpesh jepet antihelm bazuar në llojet e njohura se janë në zonë. Në disa zona të botës, marrja e llojit të duhur të antihelmit është e vështirë dhe kjo pjesërisht kontribuon në arsyen pse ato ndonjëherë nuk funksionojnë. Një çështje shtesë është kostoja e këtyre barnave. Antihelmi ka pak efekt në zonën përreth vetë kafshimit. Nganjëherë kërkohet edhe mbështetja e frymëmarrjes së personit.
Numri i kafshimeve prej gjarpërinjve helmues që ndodhin çdo vit mund të jetë deri në 5 milionë. Ato rezultojnë në rreth 2.5 milionë helmime dhe 20,000 deri në 125,000 vdekje. Frekuenca dhe ashpërsia e kafshimeve ndryshojnë shumë në pjesë të ndryshme të botës. Ato ndodhin më së shpeshti në Afrikë, Azi dhe Amerikën Latine, me zonat rurale më të prekura. Vdekjet janë relativisht të rralla në Australi, Evropë dhe Amerikën e Veriut. Për shembull, në Shtetet e Bashkuara, rreth shtatë deri në tetë mijë njerëz në vit kafshohen nga gjarpërinjtë helmues (rreth një në 40 mijë njerëz) dhe rreth pesë njerëz vdesin (rreth një vdekje për 65 milionë njerëz).
Shiko edhe
Gjarpri
Helmi i gjarprit
Referime
Sulme gjarpërinjsh
Urgjenca mjekësore
|
339121
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20Filologjik%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti Filologjik i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti Filozofik i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Cikli themelor
Gjuhë dhe letërsi shqipe
Gjuhë dhe letërsi angleze
Gjuhë dhe letërsi gjermane
Gjuhë dhe letërsi maqedone
Gjuhë dhe letërsi frënge
Gjuhë dhe letërsi italiane
Cikli i avancuar
Gjuhë dhe letërsi shqipe
Gjuhë dhe letërsi angleze
Gjuhë dhe letërsi gjermane
Gjuhë dhe letërsi maqedone
Gjuhë dhe letërsi frënge
Shih edhe
Gjuhësia
Filologjia
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339127
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20i%20Kultur%C3%ABs%20Fizike%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti i Kulturës Fizike i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti i Kulturës Fizike i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Cikli themelor
Kulturë fizike
Trajner sportiv
Cikli i avancuar
Edukim fizik
Shkencat sportive
Shih edhe
Sporti
Edukimi fizik
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339128
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Fakulteti%20i%20Shkencave%20t%C3%AB%20Zbatuara%20i%20Universitetit%20t%C3%AB%20Tetov%C3%ABs
|
Fakulteti i Shkencave të Zbatuara i Universitetit të Tetovës
|
Fakulteti i Shkencave të Zbatuara i Universitetit Shtetëror të Tetovës është njëri nga njësitë akademike të Universitetit të Tetovës që ndodhet në Tetovë.
Programet
Cikli themelor
Arkitekturë
Ndërtimtari
Mekatrinikë
Inxhinieria e komunikacionit dhe transportit
Cikli i avancuar
Ndërtimtari
Mekatrinikë
Inxhinieria e komunikacionit dhe transportit
Shih edhe
Arkitektura
Mekatronika
Ndërtimtaria
Inxhinieria e komunikacionit
Universiteti Shtetëror i Tetovës
Lidhje të jashtme
Fakultetet e Universitetit të Tetovës
|
339131
|
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mekatronika
|
Mekatronika
|
Mekatronika ose Inxhinieria mekatronike është një degë ndërdisiplinore e inxhinierisë që fokusohet në integrimin e sistemeve inxhinierike mekanike, elektrike dhe elektronike, dhe gjithashtu përfshin një kombinim të robotikës, elektronikës, shkencës kompjuterike, telekomunikacionit, sistemeve, kontrollit dhe inxhinierisë së produkteve .
Vështrim
Fjala mekatronikë e ka origjinën nga gjuhët japonisht-anglisht dhe u krijua nga Tetsuro Mori, një inxhinier i Korporatës Yaskawa Electric . Fjala mekatronikë u regjistrua si markë tregtare nga kompania në Japoni me numrin e regjistrimit "46-32714" në 1971. Kompania më vonë lëshoi të drejtën e përdorimit të fjalës për publikun, dhe fjala filloi të përdoret globalisht. Aktualisht fjala është përkthyer në shumë gjuhë dhe konsiderohet një term thelbësor për industrinë e avancuar të automatizuar.
Ndërsa teknologjia përparon me kalimin e kohës, nënfusha të ndryshme të inxhinierisë kanë arritur të përshtaten dhe të shumohen. Synimi i mekatronikës është të prodhojë një zgjidhje të projektimit që unifikon secilën nga këto nënfusha të ndryshme. Fillimisht, fusha e mekatronikës synohej të ishte asgjë më shumë se një kombinim i mekanikës, elektrike dhe elektronikës, prandaj emri ishte një portmanto i fjalëve " mecha nics" dhe "elec tronics "; megjithatë, ndërsa kompleksiteti i sistemeve teknike vazhdoi të evoluonte, përkufizimi ishte zgjeruar për të përfshirë më shumë fusha teknike.
Shumë njerëz e trajtojnë mekatronikën si një fjalë kryesore moderne sinonim të automatizimit, robotikës dhe inxhinierisë elektromekanike .
Standardi francez NF E 01-010 jep përkufizimin e mëposhtëm: "qasje që synon integrimin sinergjik të mekanikës, elektronikës, teorisë së kontrollit dhe shkencës kompjuterike brenda dizajnit dhe prodhimit të produktit, me qëllim përmirësimin dhe/ose optimizimin e funksionalitetit të tij".
Fjala mekatronikë u regjistrua si markë tregtare nga kompania në Japoni me numrin e regjistrimit "46-32714" në 1971. Kompania më vonë lëshoi të drejtën e përdorimit të fjalës për publikun, dhe fjala filloi të përdoret globalisht.
Me ardhjen e teknologjisë së informacionit në vitet 1980, mikroprocesorët u futën në sistemet mekanike, duke përmirësuar ndjeshëm performancën. Deri në vitet 1990, përparimet në inteligjencën llogaritëse u aplikuan në mekatronikë në mënyra që revolucionarizuan fushën.
Shih edhe
Robotika
Kibernetika
Teoria e kontrollit
Shkenca e materialeve
Inxhineria e sistemeve
Literatura
Bishop, Robert H., Mechatronics: an introduction. CRC Press, 2006.
Bradley, Dawson et al., Mechatronics, Electronics in products and processes, Chapman and Hall Verlag, London, 1991.
Cetinkunt, Sabri, Mechatronics, John Wiley & Sons, Inc, 2007
De Silva, Clarence W., Mechatronics: an integrated approach. CRC Press, 2005
Karnopp, Dean C., Donald L. Margolis, Ronald C. Rosenberg, System Dynamics: Modeling and Simulation of Mechatronic Systems, 4th Edition, Wiley, 2006. Bestselling system dynamics book using bond graph approach.
Onwubolu, Godfrey C., Mechatronics: principles and applications. Butterworth-Heinemann, 2005.
Rankers, Adrian M., Machine Dynamics in Mechatronic Systems. University Twente, 1997
Zhang, Jianhua . Mechatronics and Automation Engineering. Proceedings of the International Conference on Mechatronics and Automation Engineering (ICMAE2016). Xiamen, China, 2016.
Referime
Inxhinieri
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.