LocalDoc/AzTC · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 10 518k
Tərəkəmə məscidinin tam memarlıq kompozisiyasını tapması bir-neçə illər davam etsə də, şəhərsalma sistemində, kəndin şimal qolunda məhəllə sisteminin formalaşmasında ilk rüşeym rolunu məhz bu məscid oynamışdır.
Bu tipdə memarlıq-plan quruluşuna malik məscidlər demək olar ki, Abşeronun kəndləri üçün xarakterikdir.
Hökməli, Pirşağı, Kürdəxanı, Fatmayı, Corat kimi kəndlərdə analoji plan quruluşlu, lakin həcm-məkan tutumuna görə fərqli dini məbədlərə rast gəlinir.
1911-ci il məscidi- Tərəkəmə məhəlləsində yerləşən "Göy günbəzli məscid" 1911-ci ildə tikilmiş məhəllə məscididir.
Məscid bərpa olunmuşdur və dini məqsədlər üçün istifadə edilir.
Məscid orta günbəzli tikilişə malikdir.
Cənub və qərb tərəfdən məscid meydana baxır.
Şərq fasadı əhənglə örtülmüş və bəzədilmişdir.
Giriş hissəsi tac şəklindədir.
Giriş hissəsinin üzərində ay və 8 uclu ulduz təsvir edilmişdir.
Damın üzərində ərəb dilində tikilişinin tarixini 1911-ci ili göstərir.
Məhəllə meydanının memarlıq dominantı olan məscid, məhəllə meydanına istiqamətlənməsinə baxmayaraq onun baş fasadı arxadakı kiçik həyətə açılır.
Həyətdəki daş tavalar və hovuz məscid tikilisini tamamlayır.
Məscidin baş fasadı rustovka daşı ilə üzlənmiş və daşın yaratdığı gözəl işıq-kölgə effektindən bəhrələnmişdir.
Giriş qapısının nəzərə çarpdırılması üçün istifadə olunan və portalı əvəz edən pilyastrlar yarımdairəvi tağ şəkilli qapını hər iki tərəfdən haşiyələyir.
Pilyastrlar sanki qoşa minarəni xatırlatmaqla baş fasadı ritmik ahənglə şaquli oxlar üzrə kəsir.
Daş navalçalar, pəncərələri haşiyələyən rustovkalar, karnizlər, dekorativ detallar kimi fasadın estetik gözəlliyini artırmışdır.
İnteryerdən əlavə məscidin baş fasadında qurulan mehrab, onun xaricində ibadət edən insanlarla ünsiyyət yaratmış və kəndin digər məscidlərindən fərqli simasını formalaşdırmışdır.
Şıxlar məscidinin əsas şaquli elementi olan yumurtavari günbəzi, onun memarlıq kompozisiyasını öz hündür həcm-fəza tutumu ilə tamamlayır.
Məscid bir kameralı ibadət zalından və vestibüldən ibarətdir.
Zal kvadrat şəkilli plan quruluşuna malik olmaqla mərkəzi günbəzlidir.
İbadət zalı, dörd sütunun köməyi ilə üç nefə bölünmüşdür.
Məscidin memarlıq konstruksiyası tağ-tavan sisteminə əsaslanır.
Şıxlar məhəllə məscidi Qala kəndinin yeganə nefli məscididir ki, bu da XX əsrin tikinti texnikasının inkişafının təcəssümüdür.
İnteryer kompozisiyasında, günbəz barabanından və yan pəncərə açımlarından düşən işıqlanma, sadə mehrab, özünəməxsus kapitellərlə tamamlanan sütunlar yüksək səviyyəli interyer təəssüratı yaradır.
Qala kəndində 3 hamam olmuşdur.
Bunlar "Şor hamamı", "Qum hamamı", "Bayraməli hamamı" adı ilə tanınan hamamlardırlar.
Şor hamamı" kəndin cənub hissəsində, duz gölünün yaxınlığında yerləşirdi.
Oraya göldən su çəkilmişdir.
Bu hamamın suyu duzlu olduğundan daha çox müalicəvi məqsəd daşımışdır.
Bu su daha çox dəri xəstəlikləri zamanı istifadə olunardı.
Hamam dağılmış, lakin özülü bu günə qədər qalmışdır.
2012–2013-cü illərdə aparılmış tədqiqatlar, hamamın XVIII əsrə aid olduğunu sübut etmişdir.
Tədqiqat zamanı tapılmış dəmir materialları hamamın XIX və XX əsrlərdə bərpa edildiyini göstərir.
Bu hamamlardan yalnız biri bu günə qədər fəliyyət göstərir.
Həmin hamam çox vaxt "Cümə hamamı" yaxud da "Bayraməli hamamı" adlanırmış.
Giriş hissəsindəki epiqrafik yazıdan məlum olmuşdur ki, hamam 1881-ci ildə Bayraməli adlı şəxs tərəfindən təmir edilmişdir.
Demək ehtimal var ki, hamam daha qədim ola bilər.
Hamam iki hissədən ibarətdir.
Soyunmaq və yuyunmaq yerləri.
El hamamlarına gəlmək üçün qadınlar və kişilər üçün ayrıca günlər olardı.
Bu hamamdan hal-hazırda Azərbaycan xalqının adətlərindən biri olan "Bəylik hamamı" kimi-el adəti ilə oğul evləndirəndə bəyi hamama gətirmək üçün istifadə olunur.
Keçmişdə gəlinləri oğlanın anası, bacısı hamamda görüb bəyənərdilər.
Belə bir deyim də var idi: "Qız bəyənəndə onu ya hamamda bəyən, ya da səhər-səhər əl-üzünü yuyanda".
Qum hamamı – Bu hamamlardan, "Qum hamamı" daha qədimdir.
Təsadüfən bərpaçılar tərəfindən tapılmışdır.
Tamamilə zibil və torpaq altında uzun müddət qalmışdır.
Təmizlənmə aparıldıqdan sonra məlum olmuşdur ki, hamam XII–XIV əsr memarlıq quruluşuna malikdir.
Hamam torpağın altında yerləşdiyindən "Qum hamamı" adlanmışdır.
Sanitariya –gigiyena məqsədlərindən əlavə, hamamda istirahət otaqları vardır.
Hamamın özünəməxsus xüsusiyyəti, yer səthindən 1,5–2 m aşağı olmasıdır ki, bu da istiliyin saxlanması rolunu oynayır.
Bu hamamın arxasında qazanxanası mövcuddur.
Divarların içindən və döşəmənin altı ilə saxsı (keramik) borular vasitəsilə hamamı qızdırırlarmış.
Hamam soyunmaq otağı və hovuzla yanaşı, 8 otağı özündə birləşdirir.
Hamamda olan hovuz əhəng daşından yumru şəkildə yonulmuşdur və soyuq su üçün nəzərdə tutulur.
Hər otağın giriş hissəsində ayaqqabı üçün xüsusi taxçalar vardır.
Qaynar sudan qorunmaq üçün xüsusi ayaqqabı- başmaq geyinərlərmiş.
Hamamda təkcə yuyunmaq üçün yox, dincəlmək üçün də istifadə edilirdi.
Burada görüşlər keçirilir, ticarət edilir, nərd oynanılır və çay içirmişlər.
Qadınların həyatında hamamlar böyük rol oynamışdır.
Onlar hamama azuqə gətirir və bütün günü burada mahnı oxumaqla və söhbət etməklə keçirərmişlər.
Otaqların biri mehrab üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Buradan namaz qılmaq üçün istifadə olunmuşdur.
Hətta türk səyyahı Cəlal Əsəd XIX əsrdə qeyd edirdi: "Hamamlar müsəlmanlar üçün məscidlər kimi lazımdır".
Avstriya səyahətçisi Q. Vamberi göstərirdi ki, hamamlar bütün müsəlmanlar üçün həm daxili tələbatı ödəmək üçün, həm də dini məqsədlər rolunu oynamışdır.
Yuyunmaq üçün otaqlarda hovuz olurmuş.
Müsəlman adətinə görə su başqasının bədəninə dəydikdə təmiz su sayılmırmış.
İsti və soyuq suyun saxlanması üçün lap arxada kiçik otaqlardan istifadə edilirmiş.
Otaqların işıqlandırılması və havanın təmizlənməsi üçün günbəzdən çıxan bacadan istifadə edilirmiş.
T. Səlimov, F. Abdullayev Unikal Qala kəndi.
R. Əliyeva Xarici keçidlər Səda – Qala Dövlət Tarix Etnoqrafiya Qoruğunda Novruz şənliyi keçirilib
Qala" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 18 aprel 1988-ci il, 135 saylı qərarı ilə Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində yaradılıb.
Qoruğun ərazisi 81.5 ha-dır.
Bu ərazidə 266 memarlıq və arxeoloji abidə qorunur.
Ən qədim aşkar edilən abidə e.ə III minilliyə aid olan qədim insan yaşayış məskəni olub.
Deməli 5 min il ərzində Qala kəndi ərazisində insanlar yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər.
Qala kəndi ərazisində olan memarlıq abidələri arasında 5 məscid, 3 hamam, yeraltı kəhrizlər, 4 ovdan, qəsrin qalıqları, məqbərə, sərdabələr və yaşayış evləri olmuşdur.
Qala: Abşeron yarımadasında Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir.
Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m².
Respublika ərazisinin təqribən 7%-ni əhatə edir.
Yarımada 70–80 km məsafədə dənizin icərilərinə uzanır.
Ümumiyyətlə ərazisinin uzunluğu 60, eni isə bəzi yerlərdə 30 km-ə catır.
Hesab edilir ki, "Abşeron" sözü fars dilindəki "ab" və "şoran" sözlərindən yaranmış və tərcümədə "duzlu su" mənasını verir.
Bu ad əvvəllər Xəzər dənizini bildirmək üçün də istifadə edilmişdir.
Bütün əhalisi 189.4 min nəfərdir.
Şəhər əhalisi 156.9 min nəfər, kənd əhalisi 32.5 min nəfərdir.
İqlimi, əsasən, mülayim isti və quru subtropikdir.
İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır.
ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0; −5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir.
Ölkəmizin ən az yağıntılı (200–400 mm) və ən küləkli ərazilərindəndir.
İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr) mümkün buxarlanma 1000 mm tərtibindədir.
İyun- sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 gün ətrafında tərəddüd edir.
Küləyin orta illik sürəti 4–6 m/san və daha yüksək olur.
Göründüyü kimi, ərazi yüksək külək enerjisi potensialına malikdir.
Küləklər dördcür olur: xəzri (şimal küləyi), gilavar (cənub küləyi), gündoğuş (şərq), dağ yeli(cənub-qərb) və gicəvar.
Gilavar küləyinin istiqaməti bilinməz.
O, qısa müddətə əsər və ətrafı toz-torpoğa bürüyər.
Yarımadanın iqlimi quru subtropikdir.
İllik yağıntının miqdarı isə 200 mm-ə catır.
Yarımada axar sulara malik deyil, ümumiyyətlə isə burada su ehtiyatları azdır.

Tərəkəmə məscidinin tam memarlıq kompozisiyasını tapması bir-neçə illər davam etsə də, şəhərsalma sistemində, kəndin şimal qolunda məhəllə sisteminin formalaşmasında ilk rüşeym rolunu məhz bu məscid oynamışdır.

Bu tipdə memarlıq-plan quruluşuna malik məscidlər demək olar ki, Abşeronun kəndləri üçün xarakterikdir.

Hökməli, Pirşağı, Kürdəxanı, Fatmayı, Corat kimi kəndlərdə analoji plan quruluşlu, lakin həcm-məkan tutumuna görə fərqli dini məbədlərə rast gəlinir.

1911-ci il məscidi- Tərəkəmə məhəlləsində yerləşən "Göy günbəzli məscid" 1911-ci ildə tikilmiş məhəllə məscididir.

Məscid bərpa olunmuşdur və dini məqsədlər üçün istifadə edilir.

Məscid orta günbəzli tikilişə malikdir.

Cənub və qərb tərəfdən məscid meydana baxır.

Şərq fasadı əhənglə örtülmüş və bəzədilmişdir.

Giriş hissəsi tac şəklindədir.

Giriş hissəsinin üzərində ay və 8 uclu ulduz təsvir edilmişdir.

Damın üzərində ərəb dilində tikilişinin tarixini 1911-ci ili göstərir.

Məhəllə meydanının memarlıq dominantı olan məscid, məhəllə meydanına istiqamətlənməsinə baxmayaraq onun baş fasadı arxadakı kiçik həyətə açılır.

Həyətdəki daş tavalar və hovuz məscid tikilisini tamamlayır.

Məscidin baş fasadı rustovka daşı ilə üzlənmiş və daşın yaratdığı gözəl işıq-kölgə effektindən bəhrələnmişdir.

Giriş qapısının nəzərə çarpdırılması üçün istifadə olunan və portalı əvəz edən pilyastrlar yarımdairəvi tağ şəkilli qapını hər iki tərəfdən haşiyələyir.

Pilyastrlar sanki qoşa minarəni xatırlatmaqla baş fasadı ritmik ahənglə şaquli oxlar üzrə kəsir.

Daş navalçalar, pəncərələri haşiyələyən rustovkalar, karnizlər, dekorativ detallar kimi fasadın estetik gözəlliyini artırmışdır.

İnteryerdən əlavə məscidin baş fasadında qurulan mehrab, onun xaricində ibadət edən insanlarla ünsiyyət yaratmış və kəndin digər məscidlərindən fərqli simasını formalaşdırmışdır.

Şıxlar məscidinin əsas şaquli elementi olan yumurtavari günbəzi, onun memarlıq kompozisiyasını öz hündür həcm-fəza tutumu ilə tamamlayır.

Məscid bir kameralı ibadət zalından və vestibüldən ibarətdir.

Zal kvadrat şəkilli plan quruluşuna malik olmaqla mərkəzi günbəzlidir.

İbadət zalı, dörd sütunun köməyi ilə üç nefə bölünmüşdür.

Məscidin memarlıq konstruksiyası tağ-tavan sisteminə əsaslanır.

Şıxlar məhəllə məscidi Qala kəndinin yeganə nefli məscididir ki, bu da XX əsrin tikinti texnikasının inkişafının təcəssümüdür.

İnteryer kompozisiyasında, günbəz barabanından və yan pəncərə açımlarından düşən işıqlanma, sadə mehrab, özünəməxsus kapitellərlə tamamlanan sütunlar yüksək səviyyəli interyer təəssüratı yaradır.

Qala kəndində 3 hamam olmuşdur.

Bunlar "Şor hamamı", "Qum hamamı", "Bayraməli hamamı" adı ilə tanınan hamamlardırlar.

Şor hamamı" kəndin cənub hissəsində, duz gölünün yaxınlığında yerləşirdi.

Oraya göldən su çəkilmişdir.

Bu hamamın suyu duzlu olduğundan daha çox müalicəvi məqsəd daşımışdır.

Bu su daha çox dəri xəstəlikləri zamanı istifadə olunardı.

Hamam dağılmış, lakin özülü bu günə qədər qalmışdır.

2012–2013-cü illərdə aparılmış tədqiqatlar, hamamın XVIII əsrə aid olduğunu sübut etmişdir.

Tədqiqat zamanı tapılmış dəmir materialları hamamın XIX və XX əsrlərdə bərpa edildiyini göstərir.

Bu hamamlardan yalnız biri bu günə qədər fəliyyət göstərir.

Həmin hamam çox vaxt "Cümə hamamı" yaxud da "Bayraməli hamamı" adlanırmış.

Giriş hissəsindəki epiqrafik yazıdan məlum olmuşdur ki, hamam 1881-ci ildə Bayraməli adlı şəxs tərəfindən təmir edilmişdir.

Demək ehtimal var ki, hamam daha qədim ola bilər.

Hamam iki hissədən ibarətdir.

Soyunmaq və yuyunmaq yerləri.

El hamamlarına gəlmək üçün qadınlar və kişilər üçün ayrıca günlər olardı.

Bu hamamdan hal-hazırda Azərbaycan xalqının adətlərindən biri olan "Bəylik hamamı" kimi-el adəti ilə oğul evləndirəndə bəyi hamama gətirmək üçün istifadə olunur.

Keçmişdə gəlinləri oğlanın anası, bacısı hamamda görüb bəyənərdilər.

Belə bir deyim də var idi: "Qız bəyənəndə onu ya hamamda bəyən, ya da səhər-səhər əl-üzünü yuyanda".

Qum hamamı – Bu hamamlardan, "Qum hamamı" daha qədimdir.

Təsadüfən bərpaçılar tərəfindən tapılmışdır.

Tamamilə zibil və torpaq altında uzun müddət qalmışdır.

Təmizlənmə aparıldıqdan sonra məlum olmuşdur ki, hamam XII–XIV əsr memarlıq quruluşuna malikdir.

Hamam torpağın altında yerləşdiyindən "Qum hamamı" adlanmışdır.

Sanitariya –gigiyena məqsədlərindən əlavə, hamamda istirahət otaqları vardır.

Hamamın özünəməxsus xüsusiyyəti, yer səthindən 1,5–2 m aşağı olmasıdır ki, bu da istiliyin saxlanması rolunu oynayır.

Bu hamamın arxasında qazanxanası mövcuddur.

Divarların içindən və döşəmənin altı ilə saxsı (keramik) borular vasitəsilə hamamı qızdırırlarmış.

Hamam soyunmaq otağı və hovuzla yanaşı, 8 otağı özündə birləşdirir.

Hamamda olan hovuz əhəng daşından yumru şəkildə yonulmuşdur və soyuq su üçün nəzərdə tutulur.

Hər otağın giriş hissəsində ayaqqabı üçün xüsusi taxçalar vardır.

Qaynar sudan qorunmaq üçün xüsusi ayaqqabı- başmaq geyinərlərmiş.

Hamamda təkcə yuyunmaq üçün yox, dincəlmək üçün də istifadə edilirdi.

Burada görüşlər keçirilir, ticarət edilir, nərd oynanılır və çay içirmişlər.

Qadınların həyatında hamamlar böyük rol oynamışdır.

Onlar hamama azuqə gətirir və bütün günü burada mahnı oxumaqla və söhbət etməklə keçirərmişlər.

Otaqların biri mehrab üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Buradan namaz qılmaq üçün istifadə olunmuşdur.

Hətta türk səyyahı Cəlal Əsəd XIX əsrdə qeyd edirdi: "Hamamlar müsəlmanlar üçün məscidlər kimi lazımdır".

Avstriya səyahətçisi Q. Vamberi göstərirdi ki, hamamlar bütün müsəlmanlar üçün həm daxili tələbatı ödəmək üçün, həm də dini məqsədlər rolunu oynamışdır.

Yuyunmaq üçün otaqlarda hovuz olurmuş.

Müsəlman adətinə görə su başqasının bədəninə dəydikdə təmiz su sayılmırmış.

İsti və soyuq suyun saxlanması üçün lap arxada kiçik otaqlardan istifadə edilirmiş.

Otaqların işıqlandırılması və havanın təmizlənməsi üçün günbəzdən çıxan bacadan istifadə edilirmiş.

T. Səlimov, F. Abdullayev Unikal Qala kəndi.

R. Əliyeva Xarici keçidlər Səda – Qala Dövlət Tarix Etnoqrafiya Qoruğunda Novruz şənliyi keçirilib

Qala" Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 18 aprel 1988-ci il, 135 saylı qərarı ilə Qala qəsəbəsinin tarixi hissəsində yaradılıb.

Qoruğun ərazisi 81.5 ha-dır.

Bu ərazidə 266 memarlıq və arxeoloji abidə qorunur.

Ən qədim aşkar edilən abidə e.ə III minilliyə aid olan qədim insan yaşayış məskəni olub.

Deməli 5 min il ərzində Qala kəndi ərazisində insanlar yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər.

Qala kəndi ərazisində olan memarlıq abidələri arasında 5 məscid, 3 hamam, yeraltı kəhrizlər, 4 ovdan, qəsrin qalıqları, məqbərə, sərdabələr və yaşayış evləri olmuşdur.

Qala: Abşeron yarımadasında Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir.

Abşeron rayonunun inzibati ərazisi 1407,5 m².

Respublika ərazisinin təqribən 7%-ni əhatə edir.

Yarımada 70–80 km məsafədə dənizin icərilərinə uzanır.

Ümumiyyətlə ərazisinin uzunluğu 60, eni isə bəzi yerlərdə 30 km-ə catır.

Hesab edilir ki, "Abşeron" sözü fars dilindəki "ab" və "şoran" sözlərindən yaranmış və tərcümədə "duzlu su" mənasını verir.

Bu ad əvvəllər Xəzər dənizini bildirmək üçün də istifadə edilmişdir.

Bütün əhalisi 189.4 min nəfərdir.

Şəhər əhalisi 156.9 min nəfər, kənd əhalisi 32.5 min nəfərdir.

İqlimi, əsasən, mülayim isti və quru subtropikdir.

İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır.

ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0; −5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir.

Ölkəmizin ən az yağıntılı (200–400 mm) və ən küləkli ərazilərindəndir.

İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr) mümkün buxarlanma 1000 mm tərtibindədir.

İyun- sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 gün ətrafında tərəddüd edir.

Küləyin orta illik sürəti 4–6 m/san və daha yüksək olur.

Göründüyü kimi, ərazi yüksək külək enerjisi potensialına malikdir.

Küləklər dördcür olur: xəzri (şimal küləyi), gilavar (cənub küləyi), gündoğuş (şərq), dağ yeli(cənub-qərb) və gicəvar.

Gilavar küləyinin istiqaməti bilinməz.

O, qısa müddətə əsər və ətrafı toz-torpoğa bürüyər.

Yarımadanın iqlimi quru subtropikdir.

İllik yağıntının miqdarı isə 200 mm-ə catır.

Yarımada axar sulara malik deyil, ümumiyyətlə isə burada su ehtiyatları azdır.