rasdani/cohere-wikipedia-2023-11-sw · Datasets at Hugging Face

_id stringlengths 15 22	url stringlengths 31 150	title stringlengths 1 86	text stringlengths 100 23.8k
20231101.sw_2737_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Mnamo Aprili 1888 Sultani wa Zanzibar alikodisha eneo la pwani kwa Kampuni ya Kijerumani kwa Afrika ya Mashariki iliyoanzisha makao makuu yake Bagamoyo. Ukali wa kampuni ulisababisha katika muda wa miezi chache ghasia ya wenyeji wa pwani iliyoleta vita vya Abushiri ambavyo vilikandamizwa na wanajeshi wa Ujerumani. Mwaka 1890 serikali ya Ujerumani ilichukua madaraka ya utawala badala ya kampuni halafu mji mkuu ukahamishiwa Dar es Salaam.
20231101.sw_2737_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Umuhimu wa Bagamoyo ulianza kupungua kwa sababu meli kubwa zilitumia bandari ya Dar es Salaam badala ya Bagamoyo. Bandari yake haikufaa tena kwa meli kubwa zilizopaswa kutia nanga kilomita mbele ya mwambao ilhali kina cha maji huko Dar es Salaam iliruhusu meli kufika mwambaoni moja kwa moja, Hatimaye tangu ujenzi wa reli kutoka Dar es Salaam kuelekea Morogoro, Tabora hadi kufikia Kigoma biashara ya Bagamoyo ilipungua sana. Reli hiyo ilichukua nafasi ya njia ya misafara kutoka Mrima kuelekea Ziwa Tanganyika kwa sababu usafiri wake ulikuwa haraka zaidi, tena kwa bei nafuu kuliko gharama za kukodi wapagazi.
20231101.sw_2737_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Mnamo 1913 (kabla ya Vita Kuu ya Kwanza) wakazi wa kudumu walikuwa 5.000 tu. Bado ilikuwa na ofisi za kampuni 25. Mwaka 1908 ni meli 149 zenye tani 198.305 pamoja na jahazi 689 zenye tani 15,369 zilizofika hapo. Hadi mwaka 1912 zilikuwa jahazi 402 tu zenye tani 8.465 (meli za 1912 hazikutajwa tena katika takwimu ya Ujerumani). Kinyume chake, bandari ya Dar es Salaam ilifikiwa 1912 na meli kubwa zaidi za kibiashara 164 zenye tani 644.306, meli za serikali 103 zenye tani 15.455 na jahazi 702 zenye tani 15.919.
20231101.sw_2737_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Leo hii Bagamoyo ni mji mdogo unaofanywa na kata mbili za Magomeni na Dunda. Majengo yake ya kihistoria yako katika hali mbaya. Wakazi walio wengi wanaishi katika sehemu jipya la Magomeni na soko jipya. Majaribio ya hifadhi ya urithi wa kihistoria yaliona matatizo tangu miaka mingi.
20231101.sw_2737_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Bagamoyo ina chuo cha kitaifa kiitwacho Chuo cha Sanaa cha Bagamoyo. Kinafundisha uchoraji wa jadi wa Tanzania, uchongaji, michezo, kucheza na kucheza. Mwaka 2007 kulingana na chuo, Sanaa ya Bagamoyo na Taasisi ya Kitamaduni (TaSuba) ilianzishwa. Tangu mwaka 2002 barabara ya lami imepatikana na kuleta matumaini ya kuongezeka kwa utalii. Idara ya Mambo ya Kale nchini Tanzania inafanya kazi ili kudumisha maboma ya zama za kikoloni karibu na Bagamoyo na kuimarisha mji. Mwaka wa 2006, idara hiyo iliomba UNESCO kuingiza Bagamoyo katika orodha ya Urithi wa Dunia (World Heritage), katika jamii ya kitamaduni.
20231101.sw_2737_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Tangu kuunganishwa na Dar es Salaam kwa barabara ya lami Bagamoyo inaona ongezeko la watalii kutoka nje na pia Watanzania.
20231101.sw_2737_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Bandari mpya iitwayo Bagamoyo Port, inajengwa Mbegani, karibu na Bagamoyo. Serikali ya Uchina imewekeza dola la Kimarekani bilioni 10 ili kuifanya bandari hii kuwa moja ya bandari muhimu Afrika.
20231101.sw_2737_19	https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29	Bagamoyo (mji)	Julian Scherner, Mjerumani aliyekuwa ofisa wa chama cha Nazi na mwanachama wa cheo cha juu wa Schutzstaffel (Kikosi cha ulinzi) -kwa kifupi SS
20231101.sw_2738_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Mji wenyewe uko kwenye rasi inayogawa Ghuba ya Aden kutoka Ghuba ya Tadjoura. Yenyewe iko 11°36' kaskazini, 43°10' mashariki (11.60, 43.1667).
20231101.sw_2738_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Mji huo ulianzishwa na Ufaransa kama bandari mwaka wa 1888, ukawa mji mkuu mwaka wa 1891, ukiandamwa na Tadjourah.
20231101.sw_2738_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Msafiri mmoja mwandishi alielezea mji Jibuti kama mji ulio na shida ya kujitambulisha, alisema ya kwamba "mji wa kudumu kwa taifa la wahamiaji, ni mji wa Kiafrika uliotengenezwa kama makao ya Kiulaya na pia kama Hong Kong wa Kifaransa kwa Bahari ya Shamu."
20231101.sw_2738_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Mji pamoja na bandari ulianzishwa kwa sababu mahali pake pana umuhimu wa kijeshi kwa kuwa uko karibu na mlango wa bahari wa Bab el Mandeb ulio njia ya kuingia Bahari ya Shamu kutoka Bahari Hindi na kuelekea mfereji wa Suez.
20231101.sw_2738_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Wakati wa ukoloni ulikuwa muhimu kwa Ufaransa kwa sababu meli zake ziliweza kupumzika hapa na kuongeza maji na makaa njiani kati ya Mediteranea na makoloni ya Kifaransa huko Vietnam na kandokando yake.
20231101.sw_2738_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Mji umepangwa na Wafaransa na sehemu mbili: moja kwa ajili ya maafisa Wafaransa na nyingine kama makazi kwa ajili ya Waafrika.
20231101.sw_2738_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Kaskazini mashariki kuna bandari inayotumika kwa biashara za kimataifa, uvuvi wa samaki na feri inayoenda Obock na Tadjoura.
20231101.sw_2738_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Hulka za mji wa Jibuti ni mapwa kwa pwani ya magharibi na soko kubwa la kati, na uwanja wa michezo wa taifa, Jumba la Rais na Msikiti Hamouli.
20231101.sw_2738_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29	Jibuti (mji)	Gari la moshi laenda hadi Addis Ababa, na pia mji huu, wasafiri wa ndege hushukia Uwanja wa Ndege wa Jibuti-Ambouli
20231101.sw_2740_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Asmara (pia Asmera) ni mji mkuu na makazi makubwa nchini Eritrea, watu 579,000 wakiwa wanaishi mjini humu.
20231101.sw_2740_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Asmara ilianza kutoka vijiji vinne karne ya 12 kama eneo la biashara na baadaye kama mji wa Ras Alula.
20231101.sw_2740_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Miaka ya 1930 Waitalia waligeuza mji kwa majengo mapya; Asmara iliitwa na Waitalia "Piccola Roma" (Roma mdogo). Siku hizi majengo makubwa zaidi ya Asmara ni ya Kiitalia, na maduka bado yana majina ya Kiitalia, mfano - "Bar Vittoria", "Pasticceria moderna", "Casa del formaggio", "Ferramenta".
20231101.sw_2740_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Siku za vita vya uhuru wa Eritrea kutoka Ethiopia, Uwanja wa ndege wa Asmara ulikuwa mhimu sana, Waethiopia walitumia uwanja huo kupata silaha kutoka ng'ambo. Mji wa mwisho kuanguka kwa Jeshi ya ukombozi wa Eritrea ulitekwa mwaka 1990 na kusalimishwa na Jeshi ya Ethiopian bila vita mnamo 24 Mei 1991.
20231101.sw_2740_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Mji wenyewe una makumbusho na unajulikana kwa majengo ya karne ya 20, sanaa ya Deco, sinema Impero, Kubisti, Pensheni Afrika, Kanisa kuu la Tewahedo, Nyumba ya Opera, ujenzi wa umbele, jengo la Fiat Tagliero, jengo la neo-Romanesque, kanisa kuu la Kanisa Katoliki na ujenzi wa kupendeza.
20231101.sw_2740_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Asmara pia ni nyumbani kwa Chuo kikuu cha Asmara na gome ya karne ya 19. Kituo cha ndege, Uwanja wa Kimataifa wa Asmara, kimeungana pia na bandari ya Massawa kwa Reli ya Eritrea.
20231101.sw_2740_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Asmara ni makao makuu ya Patriarki wa Kanisa la Kiorthodoksi la Eritrea, lililokubaliwa na Patriarki wa Aleksandria (Misri) kuwa linajitegemea tangu mwaka 1993 na kuongozwa na Patriarki wake tangu mwaka 1998, sawa na Kanisa la Kiorthodoksi la Ethiopia ambalo pia linakiri umoja wa nafsi wa Yesu Kristo (Tewahedo).
20231101.sw_2740_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara	Asmara	Edward Denison, Guang Yu Ren, Naigzy Gebremedhin and Guang Yu Ren - Asmara: Africa's Secret Modernist City (2003) ISBN 1-85894-209-8 (Siri ya Afrika Mji wa kisasa)
20231101.sw_2741_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Asili yake ni wimbo Nkosi Sikelel' iAfrika wa Afrika Kusini. Enoch Sontonga ndiye mtunzi wake mwaka 1897.
20231101.sw_2741_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Sehemu ya wimbo huu inatumika pia katika nyimbo za taifa za Afrika Kusini na Zambia. Huko nyuma ulitumiwa kama wimbo wa taifa wa Zimbabwe.
20231101.sw_2741_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Wimbo "Nkosi Sikelel' iAfrika", yaani "God Bless Africa", ulitungwa na Enoch Sontonga, Mxhosa, raia wa Afrika Kusini, na baadaye kutafsiriwa na kanali Moses Nnauye kwenda Kiswahili kuwa "Mungu ibariki Afrika".
20231101.sw_2741_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Ulikuwa wimbo wa African National Congress (ANC) walipokuwa wanapambana na ukandamizaji wa Makaburu.
20231101.sw_2741_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Pamoja na kutumika katika Afrika Kusini, umeimbwa pia katika nchi nyingine, kwa mfano Zimbabwe na Namibia, na labda hata Botswana, Eswatini, Lesotho na Malawi kwa miaka mingi.
20231101.sw_2741_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Hata kabla ya TANU (Tanganyika African National Union) kuanzishwa mwaka wa 1954, wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, ulikuwa unaimbwa Afrika Kusini, kama vile chama cha Afrika Kusini, African National Congress (ANC), kilivyoanzishwa miaka mingi kabla ya chama cha TANU.
20231101.sw_2741_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Kwenye mkutano wa kwanza uliofanyika Bloemfontein ili kuanzisha chama hicho mwaka wa 1912, waliimba Nkosi Sikelel' iAfrika. Julius Nyerere alikuwa bado hajazaliwa. Chama kilichoanzishwa kiliitwa South African Native Congress chini ya uongozi wa John Dube, Mzulu, na Pixley ka I. Seme pia kutoka Natal kama Dube. Kikabadilishwa jina baadaye na kuitwa African National Congress (ANC).
20231101.sw_2741_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Kuanzia mwaka wa 1925, wana ANC waliuchagua wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, kama wimbo wao wa taifa na bado unaimbwa leo.
20231101.sw_2741_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Katika nyimbo za mataifa yetu ya Kiafrika, hakuna wimbo mwingine unaojulikana kama wimbo huo. Hata katika nchi za Afrika Magharibi, watu wengi wanajua Nkosi Sikelel' iAfrika ni wimbo gani na unamaanisha nini. Hata Kenya wanaimba wimbo huo. Unaimbwa na unafahamika katika nchi nyingi hata kaskazini mwa bara hili. Ukienda Misri, Algeria na nchi nyingine huko, utawakuta watu wengi wanaojua kuhusu Nkosi Sikelel' iAfrika.
20231101.sw_2741_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Enoch Sontonga alitoka Eastern Cape Province, jimbo la Waxhosa, ambako pia ni nyumbani kwa Nelson Mandela. Alitunga wimbo huo kama wimbo wa Kanisa katika lugha yake ya Kixhosa kama wimbo wa bara lote. Ndiyo maana alisema Nkosi Sikelel' iAfrika, God Bless Africa, si God Bless South Africa.
20231101.sw_2741_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Alipotunga wimbo huo mwaka wa 1897, haukuimbwa hadharani mpaka mwaka wa 1899. Uliimbwa kanisani kwa mara ya kwanza mwaka huo. Halafu, baada ya miaka kumi na tatu, uliimbwa kwenye mkutano wa kwanza wa South African Native Congress mwaka wa 1912 uliofanyika Bloemfontein kuanzisha chama hicho kugombea haki za Wafrika.
20231101.sw_2741_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Hata Watanganyika wengi waliokwenda kufanya kazi migodini Afrika Kusini miaka ya 1940 na 1950 waliujua wimbo huo. Walikuwa wanaimba Nkosi Sikelel' iAfrika pamoja na watu wa Afrika Kusini walipokuwa huko na waliporudi Tanganyika.
20231101.sw_2741_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Watanganyika wengi, mara baada ya kupata uhuru, walikuwa au waliona music sheets za wimbo huo nchini Tanganyika ikiwa na jina la Enoch Sontonga kama ndiye mtunzi wa wimbo huo. Ilikuwa katika lugha mbili, Kiswahili na Kiingereza, na kichwa chake kilikuwa Mungu Ibariki Afrika, God Bless Africa, yaani Nkosi Sikelel' iAfrika.
20231101.sw_2741_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Sikiliza wimbo huo katika Youtube ambao mmoja wa waimbaji wake katika video ni Miriam Makeba. Ukiusikiliza muziki wake, hauna tofauti hata kidogo na ule wa wimbo wa taifa, Mungi Ibariki Afrika, au wa wimbo wa taifa wa Zambia.
20231101.sw_2741_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Nyimbo nyingi za Enoch Sontonga zilikuwa nyimbo za huzuni kuhusu maisha magumu ya Wafrika chini ya utawala wa Wazungu waliokuwa wanawakandamiza Wafrika katika bara lote. Wimbo wake, Nkosi Sikelel' iAfrika, ulitokana na maumivu hayo ya Wafrika ingawa pia ulikuwa wimbo wa kuwapa tumaini kwamba hawako peke yao. Mungu yuko nao, au yuko nasi, ingawa tunaumia na tunateswa na wanaotutawala kwa mabavu.
20231101.sw_2741_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, uliwekwa kwenye sahani ya santuri kwa mara ya kwanza huko London, mwaka wa 1923. Uliimbwa na Solomon Plaatje, mwimbaji maarufu wa Afrika Kusini ambaye pia alikuwa mmoja wa Wafrika walioanzisha chama cha South African Native Congress, Bloemfontein, mwaka wa 1912.
20231101.sw_2741_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Ni wimbo wa Watanzania pia kwa sababu Afrika ni moja. Kwa hiyo hawakuiba wala kuazima wimbo huo kwa kuufanya wimbo wa taifa. Ni wa watu wa Afrika Kusini na wa nchi nyingine zote za Afrika vilevile.
20231101.sw_2741_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Utumizi wa wimbo huo unaonyesha umoja na undugu wa Waafrika. Ndiyo maana kulikuwa hata vyama vilivyopigania uhuru ambavyo majina yao yalifanana au yalikuwa karibu sana. Kwa mfano, African National Congress (ANC) iliyoundwa Tanganyika na kuongozwa na Zuberi Mtemvu na katibu wake mkuu John Chipaka ilikuwa na jina sawa na la chama cha Afrika Kusini cha akina Mandela.
20231101.sw_2741_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Pia chama cha kwanza kupigania uhuru Northern Rhodesia kilichoongozwa na Harry Nkumbula kilikuwa kinaitwa African National Congress, na kiliendelea kuitwa hivyo hata baada ya wanachama wengine kuondoka na kuunda chama kingine, United National Independence Party (UNIP), chini ya uongozi wa Kenneth Kaunda.
20231101.sw_2741_19	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Kenya kulikuwa na Kenya African Union (KAU) kabla ya Tanganyika African National Union. Baadaye KAU ikabadili jina kidogo na kuitwa KANU. Na ndugu zetu Zimbabwe waliunda chama kinachoitwa ZANU baada ya baadhi yao, pamoja na Robert Mugabe, kuondoka na kuachana na ZAPU.
20231101.sw_2741_20	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika	Mungu ibariki Afrika	Majina hayo, katika nchi mbalimbali, yanafanana kwa sababu Waafrika wanajiona na kweli ni ndugu, bila kujali kabila, rangi, dini, au asili. Pia inaonyesha ushirikiano wao. Hata Uganda, jeshi lao ni Uganda People's Defence Forces (UPDF), jina linalotokana na jina la Tanzania People's Defence Forces (TPDF).
20231101.sw_2749_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Saint Helena (maana kwa Kiingereza: Mtakatifu Helena) ni kisiwa cha bahari ya Atlantiki ya kusini chenye eneo la km² 122.
20231101.sw_2749_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Kisiwa, chenye asili ya kivolkeno, kimo ndani ya beseni la Angola la Atlantiki, hivyo huhesabiwa kuwa kisiwa cha Afrika.
20231101.sw_2749_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Kiutawala ni eneo la ng'ambo la Uingereza na makao makuu ya kundi la visiwa vidogo pamoja na kisiwa cha Ascension na funguvisiwa la Tristan da Cunha.
20231101.sw_2749_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Wakazi 4,897 (2018) ni wa asili ya Ulaya, Afrika na China. Wote wana uraia wa Uingereza wakitumia lugha ya Kiingereza.
20231101.sw_2749_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Kihistoria Saint Helena haikuwahi kuwa na wakazi kabla ya kufika kwa Wareno mwaka 1502 BK: ndio waliojenga nyumba za kwanza bila kuacha wakazi wa kudumu.
20231101.sw_2749_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Tangu mwaka 1673 Kampuni ya Kiingereza ya India ya Mashariki ilitawala kisiwa kama kituo cha safari za merikebu ya matanga kubwa kati ya Uingereza, Afrika ya Kusini na India. Kampuni ilianzisha mji wa Jamestown na mashamba makubwa ya mboga kwa ajili ya mabaharia waliopita huko. Kwa ajili hiyo watumwa Waafrika walipelekwa Saint Helena; baada ya mwisho wa utumwa katika karne ya 19 pia wafanyakazi Wahindi, Wamadagaska na Wachina.
20231101.sw_2749_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Jina la Saint Helena lilipata kujulikana kote duniani kutokana na kuwa mahali pa kufungwa kwa Kaisari Napoleon I. wa Ufaransa. Napoleon alikuwa kiongozi aliyeogopwa sana na kutawala sehemu kubwa ya Ulaya kwa miaka kadhaa mwanzoni wa karne ya 19.
20231101.sw_2749_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Baada ya kushindwa mwaka 1814 huko Lipsia alitakiwa kubaki kwenye kisiwa cha Elba (Italia), lakini alitoroka na kuanza vita upya.
20231101.sw_2749_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Baada ya kushindwa mara ya pili huko Waterloo, Waingereza walimpeleka mahali pa mbali iwezekanavyo, St. Helena, mwaka 1815. Hapo aliishi katika hali ya kufungwa akiwa na nyumba yake na watumishi wake, lakini alipaswa kuongozana kisiwani na maafisa Waingereza waliomfuata kila alikokwenda. Kwa ujumla Waingereza walipeleka St. Helena wanajeshi 2,000 pamoja na mabaharia wa kijeshi 500 ili wamlinde Napoleon wakiogopa majaribio ya Wafaransa kumwondoa na kumrudisha katika hali ya uhuru.
20231101.sw_2749_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Napoleon alikufa mwaka 1821 akazikwa kisiwani, lakini mwili wake ulihamishwa baadaye kwenda Ufaransa alikopewa kaburi la heshima Paris mjini.
20231101.sw_2749_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Ufaransa ilinunua baadaye nyumba alimoishi kutoka kwa Uingereza kama makumbusho ya kitaifa pa Ufaransa hadi leo.
20231101.sw_2749_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Kisiwa kinafikiwa kwa meli tu, haina kiwanja cha ndege kikubwa. Lakini hakuna meli za tanga tena zinazohitaji kusimama St. Helena na kuchukua maji pamoja na chakula. Hivyo hali ya uchumi ni duni.
20231101.sw_2749_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena	Saint Helena	Kuna uvuvi kidogo na utalii unaotegemea kumbukumbu ya Napoleon. Kuna meli moja tu ya kuhudumia St. Helena na visiwa vingine: inafika takriban mara mbili kwa mwezi. Muda wa safari kati ya St. Helena na Namibia au Afrika Kusini ni siku 4 au 5.
20231101.sw_2751_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29	Jamestown (St. Helena)	Jamestown ni bandari na mji mkuu wa eneo la ng'ambo la Uingereza linaloundwa na visiwa vidogo vya Saint Helena, Ascension na funguvisiwa la Tristan da Cunha. Mji uko kisiwani St. Helena katika bahari ya Atlantiki takriban km 1.868 kutoka pwani ya Angola. Idadi ya wakazi inakaribia 1,000.
20231101.sw_2751_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29	Jamestown (St. Helena)	Jamestown ilianzishwa mwaka 1659 na Kampuni ya Kiingereza ya India ya Mashariki. Miaka ya nyuma bandari ya Jamestown ilikuwa kituo muhimu cha safari za jahazi kubwa kati ya Uingereza, Afrika Kusini na India. Jina limetokana na jina la mfalme James II wa Uingereza na Uskoti (James VII kama mfalme wa Uskoti).
20231101.sw_2751_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29	Jamestown (St. Helena)	Zamani wafanyabiashara wengi walipeleka dhahabu yao hadi St. Helena kwa sababu kisiwa kilikuwa na sifa ya kuwa mahali pa usalama kwa kutunza dhahabu. Haya yote imepungua hadi kupotea kabisa kwa sababu za mabadiliko ya teknolojia za benki na pia ya usafiri. Leo hii kuna meli tu ya RMS St Helena inayofika takriban mara 2 kwa mwezi ikitumia siku 4-5 kwa ajili ya safari hadi Afrika Kusini. Idadi ya wakazi wa Jamestown imeendelea kupungua.
20231101.sw_2753_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Pasifiki iko kati ya Bara la Amerika upande wa mashariki na Bara la Asia / Australia upande wa magharibi.
20231101.sw_2753_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Eneo lake ni kilometa za mraba milioni 179.7 ambayo si bahari kubwa tu bali pia ni eneo kubwa kuliko nchi kavu yote duniani: ni karibu nusu ya uso wa dunia.
20231101.sw_2753_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Kuna visiwa zaidi ya 25,000 katika Pasifiki; vingi ni vidogo sana. Visiwa hivyo huhesabiwa mara nyingi pamoja na Australia kama "Australia na Pasifiki".
20231101.sw_2753_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Pasifiki ina kina cha wastani wa mita 4,028; kina kirefu katika mfereji wa Mariana kinafikia mita 11,034.
20231101.sw_2753_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Bahari za pembeni ziko hasa upande wa Asia / Australia. Kati ya hizo ni: Bahari ya Celebes, Bahari ya Kusini ya China na Bahari ya Mashariki ya China.
20231101.sw_2753_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Jina la Pasifiki (kwa Kilatini: yenye amani, yaani kimya) limetokana na Wazungu wa kwanza waliovuka bahari hii mwaka 1520 BK kutoka Amerika ya Kusini hadi Ufilipino wakaikuta kuwa ni bahari tulivu. ù
20231101.sw_2753_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki	Pasifiki	Lakini Pasifiki inaweza kuwa na dhoruba kali sana. Ni eneo lenye matetemeko ya ardhi mengi yanayosababisha mawimbi haribifu ya tsunami ambayo yalimaliza miji na vijiji ufukoni.
20231101.sw_2754_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kibarabara	Kibarabara	Vibarabara au bendera ni ndege wadogo wa familia ya Emberizidae. Wana domo fupi na nene lifaalo kula mbegu. Kichwa chao kina bombwe bainifu kwa kawaida. Vibarabara wanatokea Afrika, Asia na Ulaya. Spishi nyingine za familia hii zinatokea Amerika. Vibarabara hula mbegu lakini hulisha makinda wadudu. Hulijenga tago lao kwa manyasi na nyuzinyuzi ardhini au katika kichaka kifupi. Jike huyataga mayai 3-5.
20231101.sw_2755_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Sahara ya Magharibi ni eneo la Afrika ya Kaskazini-Magharibi kwenye mwambao wa Bahari Atlantiki upande wa magharibi.
20231101.sw_2755_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Imepakana na Moroko upande wa kaskazini, Algeria upande wa mashariki na Mauretania upande wa kusini.
20231101.sw_2755_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Ilitangazwa nchi huru mwaka 1976 kama Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kiarabu ya Sahara lakini kwa kiasi kikubwa inatawaliwa na Moroko kama mikoa yake ya kusini.
20231101.sw_2755_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Nchi nyingi za dunia pamoja na Umoja wa Mataifa na Umoja wa Afrika hazitambui Sahara Magharibi kuwa sehemu ya Moroko. Nchi 53 zinaikubali kama Jamhuri huru. Hali halisi sehemu kubwa ya ardhi yake inatawaliwa na Moroko inayodai ni sehemu ya eneo lake la kitaifa.
20231101.sw_2755_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Sehemu kubwa ya wakazi asilia wako nje ya eneo kama wakimbizi katika makambi makubwa nchini Algeria.
20231101.sw_2755_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Sahara ya Magharibi haikuwahi kuwa dola la pekee katika historia yake. Wakazi walikuwa wachache kwa sababu eneo lote ni jangwa. Kuna kilimo kidogo tu katika oasisi.
20231101.sw_2755_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Ndilo eneo la asili la Wamurabitun waliojenga utawala juu ya Moroko, Hispania na sehemu kubwa ya Afrika ya Kaskazini hadi mipaka ya Misri na Senegal mnamo karne ya 11 BK.
20231101.sw_2755_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Mwaka 1884 Hispania ilichukua utawala wa maeneo ya pwani na kuyatangaza kuwa koloni lake kwa jina la "Sahara ya Hispania". Ilivutwa hasa na malighafi za fosfeti.
20231101.sw_2755_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Tangu mwaka 1973 wanaharakati ya kupigania uhuru wa Polisario walipigana na jeshi la Wahispania. Wakati uleule dikteta wa Hispania Francisco Franco aligonjeka kabla ya kifo chake. Serikali yake ilianza majadiliano na Polisario kuhusu uhuru lakini majirani yake, Moroko na Mauretania, walidai ya kwamba koloni la Hispania lingestahili kuwa sehemu ya maeneo yao.
20231101.sw_2755_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Moroko iliomba usaidizi wa Mahakama ya Kimataifa yalioamua tarehe 16 Oktoba 1975 ya kwamba hakuna haki za Moroko juu ya Sahara ya Magharibi na azimio lolote kuhusu hali ya eneo linapaswa kuamuliwa na wenyeji wenyewe.
20231101.sw_2755_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Wakati huohuo tume ya Umoja wa Mataifa ilitembelea Sahara ya Magharibi likatoa taarifa ya kwamba wananchi walitaka uhuru.
20231101.sw_2755_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Mfalme Hassan II wa Moroko aliongeza shinikizo mnamo Novemba 1976 kwa kutuma mpakani wananchi Wamoroko 350.000 wasio na silaha waliovuka mpaka kidogo wakati wanajeshi Wahispania hawakufyatulia risasi.
20231101.sw_2755_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Siku chache baada ya kifo cha Franco Wahispania waliamua kuondoka katika matatizo haya. Walifanya mapatano na Moroko na Mauretania bila kushauriana na wananchi wenyewe ili Moroko ichukue sehemu ya kaskazini na Mauretania sehemu ya kusini ya koloni.
20231101.sw_2755_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Mnamo Desemba 1975 Wahispania waliondoka. Wanajeshi Wamoroko waliingia na Polisario ilitangaza Jamhuri ya Sahara ya Kidemokrasia ya Kiarabu mwanzo wa 1976.
20231101.sw_2755_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Huu ulikuwa mwanzo wa vita vya miaka mingi. Polisario ilishambulia wavamizi waliokuwa na nguvu tofauti: jeshi hafifu la Mauretania na jeshi lenye nguvu na silaha za kisasa la Moroko.
20231101.sw_2755_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Idadi kubwa ya wananchi walikimbia wakapewa makambi katika Algeria ya kusini walipoweza kujitawala. Algeria ilikubali Jamhuri ya Sahara na kuwaruhusu Polisario kutumia makambi kama vituo vya kijeshi dhidi ya Moroko.
20231101.sw_2755_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Polisario ilifaulu kushinda jeshi la Mauretania hata walishambulia mji mkuu wa Nuakshott. Waarabu wengi wa Mauretania waliunga mkono wenzao wa Sahara ya Magharibi.
20231101.sw_2755_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Mwaka 1979 Mauretania iliondoka kabisa katika Sahara ya Magharibi, lakini Wamoroko waliingia na kuteka eneo lote.
20231101.sw_2755_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Vita vilikuwa vigumu kwa sababu Polisario haikuwa na uwezo wa kushinda jeshi lenye silaha za kisasa kabisa, lakini Wamoroko walishindwa vilevile kuwazuia Polisario wasiingie mara kwa mara na kupita makambi ya jeshi la Moroko na kushambulia vituo vyao kwa vikundi vidogo.
20231101.sw_2755_19	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Hapo Moroko ilianza kujenga ukuta na vizuizi jangwani kwa urefu wa km 2,720 vinavyoacha sehemu ndogo ya jangwa mikononi mwa Polisario na sehemu zenye vijiji na miji mikononi mwa Moroko.
20231101.sw_2755_20	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Vita vimesimama tangu mwaka 1991 kufuatana na mapatano kati ya Moroko, Polisario na Umoja wa Mataifa. Kura ya wananchi kuhusu suala la uhuru ilikubaliwa. Kura hiyo ilitakiwa kufanyika mwaka 1992 lakini imeshindikana hadi leo kwa sababu Moroko na Polisario hawakubaliani ni nani mwenye haki ya kupiga kura. Polisario ilikataa wakazi wengi waliohamia kutoka Moroko wasipige kura; Moroko ilitia wasiwasi ya kwamba wakazi wengi wa makambi huko Algeria si wenyeji wa Sahara ya Magharibi hivyo wasipige kura.
20231101.sw_2755_21	https://sw.wikipedia.org/wiki/Sahara%20ya%20Magharibi	Sahara ya Magharibi	Moroko imeendelea kupeleka raia zake ili wajenge nyumba katika Sahara ya Magharibi. Idadi yao imeshapita idadi ya wenyeji waliobaki ndani ya maeneo chini ya Moroko.
20231101.sw_2756_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario	Polisario	"Polisario" ni kifupi cha jina la Kihispania Frente Popular de Liberación de Saguía el Hamra y Río de Oro ("Harakati ya watu kwa aijili ya Uhuru wa Saguia el Hamra na Rio de Oro") (Kiarabu:: الجبهة الشعبية لتحرير الساقية الحمراء ووادي الذهب ''al-jabHa ash-sha'biya litaHrir as-saaqiya al-Hamra wa wadi ad-dhaHab")
20231101.sw_2756_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario	Polisario	Kiongozi wa Polisario ni Katibu Mkuu Mohamed Abdelaziz aliyechaguliwa 1976. Ndiye pia mkuu wa jeshi la ukombozi wa Sahara lenye askari wa kiume na kike takriban 6000-7000. Anawajibika kama kiongozi wa chama mbele ya Kamati Kuu na Mkutano Mkuu unaofanyika kila baada ya miaka minne. Mkutano una wawakilishi waliochaguliwa katika makambi ya wakimbizi na wajumbe kutoka shirika za wanawake, vijana na wafanyakazi pia ktuoka vikosi vya jeshi. Kamati Kuu ina wajumbe 44; 12 kati ya hawa ni wajumbe wa siri kutoka Sahara ya Magharibi iliyoko chini ya utawala wa Maroko.
20231101.sw_2756_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario	Polisario	Polisario ilianza vita dhidi ya wakoloni Wahispania mwaka 1973 baada ya Hispania kuua viongozi wengi waliotafuta uhuru kwa njia za amani bila silaha.
20231101.sw_2756_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario	Polisario	Wahispania waliondoka Sahara ya Magharibi mwaka 1975 lakini Mauretania na Moroko walivamia nchi. Polisario ilifaulu dhidi ya Wamauretania lakini ilishindwa kuwaondoa Wamoroko. Ilipigana na jeshi la Moroko kati ya 1976 na 1991.
20231101.sw_2756_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario	Polisario	Polisario inatawala makambi ya wakimbizi katika Sahara ndani ya Algeria pamoja na kanda la jangwa nje ya ukuta uliojengwa na Maroko katika Sahara ya Magharibi. Wakazi wa makambi ni wakimbizi 100.000 walioondoka wakati wa vita; pamoja na watoto wao wamekuwa watu 155,000.
20231101.sw_2756_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Polisario	Polisario	Kura ya wananchi katika Sahara ya Magharibi na makambi ya wakimbizi ilipataniwa mwaka 1990 kati ya Polisario na Maroko lakini haikufanyiwa hadi leo.
20231101.sw_2759_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mohamed%20Abdelaziz	Mohamed Abdelaziz	Mohammed Abdelaziz ni katibu mkuu wa Polisario na rais wa Jamhuri ya Sahara ya Kidemokrasia ya Kiarabu inayodai kuwa dola la Sahara ya Magharibi.
20231101.sw_2759_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mohamed%20Abdelaziz	Mohamed Abdelaziz	Alikuwa kati ya viongozi wa kwanza wa Polisario iliyopigania uhuru wa Sahara ya Magharibi. Alichaguliwa kuwa Katibu Mkuu wa Polisario mwaka 1976 halafu pia rais wa serikali ya Jamhuri ya Sahara. Anaishi katika kambi la wakimbizi la Tindouf (Algeria).

20231101.sw_2737_12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Mnamo Aprili 1888 Sultani wa Zanzibar alikodisha eneo la pwani kwa Kampuni ya Kijerumani kwa Afrika ya Mashariki iliyoanzisha makao makuu yake Bagamoyo. Ukali wa kampuni ulisababisha katika muda wa miezi chache ghasia ya wenyeji wa pwani iliyoleta vita vya Abushiri ambavyo vilikandamizwa na wanajeshi wa Ujerumani. Mwaka 1890 serikali ya Ujerumani ilichukua madaraka ya utawala badala ya kampuni halafu mji mkuu ukahamishiwa Dar es Salaam.

20231101.sw_2737_13

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Umuhimu wa Bagamoyo ulianza kupungua kwa sababu meli kubwa zilitumia bandari ya Dar es Salaam badala ya Bagamoyo. Bandari yake haikufaa tena kwa meli kubwa zilizopaswa kutia nanga kilomita mbele ya mwambao ilhali kina cha maji huko Dar es Salaam iliruhusu meli kufika mwambaoni moja kwa moja, Hatimaye tangu ujenzi wa reli kutoka Dar es Salaam kuelekea Morogoro, Tabora hadi kufikia Kigoma biashara ya Bagamoyo ilipungua sana. Reli hiyo ilichukua nafasi ya njia ya misafara kutoka Mrima kuelekea Ziwa Tanganyika kwa sababu usafiri wake ulikuwa haraka zaidi, tena kwa bei nafuu kuliko gharama za kukodi wapagazi.

20231101.sw_2737_14

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Mnamo 1913 (kabla ya Vita Kuu ya Kwanza) wakazi wa kudumu walikuwa 5.000 tu. Bado ilikuwa na ofisi za kampuni 25. Mwaka 1908 ni meli 149 zenye tani 198.305 pamoja na jahazi 689 zenye tani 15,369 zilizofika hapo. Hadi mwaka 1912 zilikuwa jahazi 402 tu zenye tani 8.465 (meli za 1912 hazikutajwa tena katika takwimu ya Ujerumani). Kinyume chake, bandari ya Dar es Salaam ilifikiwa 1912 na meli kubwa zaidi za kibiashara 164 zenye tani 644.306, meli za serikali 103 zenye tani 15.455 na jahazi 702 zenye tani 15.919.

20231101.sw_2737_15

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Leo hii Bagamoyo ni mji mdogo unaofanywa na kata mbili za Magomeni na Dunda. Majengo yake ya kihistoria yako katika hali mbaya. Wakazi walio wengi wanaishi katika sehemu jipya la Magomeni na soko jipya. Majaribio ya hifadhi ya urithi wa kihistoria yaliona matatizo tangu miaka mingi.

20231101.sw_2737_16

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Bagamoyo ina chuo cha kitaifa kiitwacho Chuo cha Sanaa cha Bagamoyo. Kinafundisha uchoraji wa jadi wa Tanzania, uchongaji, michezo, kucheza na kucheza. Mwaka 2007 kulingana na chuo, Sanaa ya Bagamoyo na Taasisi ya Kitamaduni (TaSuba) ilianzishwa. Tangu mwaka 2002 barabara ya lami imepatikana na kuleta matumaini ya kuongezeka kwa utalii. Idara ya Mambo ya Kale nchini Tanzania inafanya kazi ili kudumisha maboma ya zama za kikoloni karibu na Bagamoyo na kuimarisha mji. Mwaka wa 2006, idara hiyo iliomba UNESCO kuingiza Bagamoyo katika orodha ya Urithi wa Dunia (World Heritage), katika jamii ya kitamaduni.

20231101.sw_2737_17

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Tangu kuunganishwa na Dar es Salaam kwa barabara ya lami Bagamoyo inaona ongezeko la watalii kutoka nje na pia Watanzania.

20231101.sw_2737_18

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Bandari mpya iitwayo Bagamoyo Port, inajengwa Mbegani, karibu na Bagamoyo. Serikali ya Uchina imewekeza dola la Kimarekani bilioni 10 ili kuifanya bandari hii kuwa moja ya bandari muhimu Afrika.

20231101.sw_2737_19

https://sw.wikipedia.org/wiki/Bagamoyo%20%28mji%29

Bagamoyo (mji)

Julian Scherner, Mjerumani aliyekuwa ofisa wa chama cha Nazi na mwanachama wa cheo cha juu wa Schutzstaffel (Kikosi cha ulinzi) -kwa kifupi SS

20231101.sw_2738_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Mji wenyewe uko kwenye rasi inayogawa Ghuba ya Aden kutoka Ghuba ya Tadjoura. Yenyewe iko 11°36' kaskazini, 43°10' mashariki (11.60, 43.1667).

20231101.sw_2738_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Mji huo ulianzishwa na Ufaransa kama bandari mwaka wa 1888, ukawa mji mkuu mwaka wa 1891, ukiandamwa na Tadjourah.

20231101.sw_2738_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Msafiri mmoja mwandishi alielezea mji Jibuti kama mji ulio na shida ya kujitambulisha, alisema ya kwamba "mji wa kudumu kwa taifa la wahamiaji, ni mji wa Kiafrika uliotengenezwa kama makao ya Kiulaya na pia kama Hong Kong wa Kifaransa kwa Bahari ya Shamu."

20231101.sw_2738_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Mji pamoja na bandari ulianzishwa kwa sababu mahali pake pana umuhimu wa kijeshi kwa kuwa uko karibu na mlango wa bahari wa Bab el Mandeb ulio njia ya kuingia Bahari ya Shamu kutoka Bahari Hindi na kuelekea mfereji wa Suez.

20231101.sw_2738_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Wakati wa ukoloni ulikuwa muhimu kwa Ufaransa kwa sababu meli zake ziliweza kupumzika hapa na kuongeza maji na makaa njiani kati ya Mediteranea na makoloni ya Kifaransa huko Vietnam na kandokando yake.

20231101.sw_2738_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Mji umepangwa na Wafaransa na sehemu mbili: moja kwa ajili ya maafisa Wafaransa na nyingine kama makazi kwa ajili ya Waafrika.

20231101.sw_2738_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Kaskazini mashariki kuna bandari inayotumika kwa biashara za kimataifa, uvuvi wa samaki na feri inayoenda Obock na Tadjoura.

20231101.sw_2738_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Hulka za mji wa Jibuti ni mapwa kwa pwani ya magharibi na soko kubwa la kati, na uwanja wa michezo wa taifa, Jumba la Rais na Msikiti Hamouli.

20231101.sw_2738_8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jibuti%20%28mji%29

Jibuti (mji)

Gari la moshi laenda hadi Addis Ababa, na pia mji huu, wasafiri wa ndege hushukia Uwanja wa Ndege wa Jibuti-Ambouli

20231101.sw_2740_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Asmara (pia Asmera) ni mji mkuu na makazi makubwa nchini Eritrea, watu 579,000 wakiwa wanaishi mjini humu.

20231101.sw_2740_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Asmara ilianza kutoka vijiji vinne karne ya 12 kama eneo la biashara na baadaye kama mji wa Ras Alula.

20231101.sw_2740_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Miaka ya 1930 Waitalia waligeuza mji kwa majengo mapya; Asmara iliitwa na Waitalia "Piccola Roma" (Roma mdogo). Siku hizi majengo makubwa zaidi ya Asmara ni ya Kiitalia, na maduka bado yana majina ya Kiitalia, mfano - "Bar Vittoria", "Pasticceria moderna", "Casa del formaggio", "Ferramenta".

20231101.sw_2740_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Siku za vita vya uhuru wa Eritrea kutoka Ethiopia, Uwanja wa ndege wa Asmara ulikuwa mhimu sana, Waethiopia walitumia uwanja huo kupata silaha kutoka ng'ambo. Mji wa mwisho kuanguka kwa Jeshi ya ukombozi wa Eritrea ulitekwa mwaka 1990 na kusalimishwa na Jeshi ya Ethiopian bila vita mnamo 24 Mei 1991.

20231101.sw_2740_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Mji wenyewe una makumbusho na unajulikana kwa majengo ya karne ya 20, sanaa ya Deco, sinema Impero, Kubisti, Pensheni Afrika, Kanisa kuu la Tewahedo, Nyumba ya Opera, ujenzi wa umbele, jengo la Fiat Tagliero, jengo la neo-Romanesque, kanisa kuu la Kanisa Katoliki na ujenzi wa kupendeza.

20231101.sw_2740_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Asmara pia ni nyumbani kwa Chuo kikuu cha Asmara na gome ya karne ya 19. Kituo cha ndege, Uwanja wa Kimataifa wa Asmara, kimeungana pia na bandari ya Massawa kwa Reli ya Eritrea.

20231101.sw_2740_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Asmara ni makao makuu ya Patriarki wa Kanisa la Kiorthodoksi la Eritrea, lililokubaliwa na Patriarki wa Aleksandria (Misri) kuwa linajitegemea tangu mwaka 1993 na kuongozwa na Patriarki wake tangu mwaka 1998, sawa na Kanisa la Kiorthodoksi la Ethiopia ambalo pia linakiri umoja wa nafsi wa Yesu Kristo (Tewahedo).

20231101.sw_2740_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Asmara

Asmara

Edward Denison, Guang Yu Ren, Naigzy Gebremedhin and Guang Yu Ren - Asmara: Africa's Secret Modernist City (2003) ISBN 1-85894-209-8 (Siri ya Afrika Mji wa kisasa)

20231101.sw_2741_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Asili yake ni wimbo Nkosi Sikelel' iAfrika wa Afrika Kusini. Enoch Sontonga ndiye mtunzi wake mwaka 1897.

20231101.sw_2741_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Sehemu ya wimbo huu inatumika pia katika nyimbo za taifa za Afrika Kusini na Zambia. Huko nyuma ulitumiwa kama wimbo wa taifa wa Zimbabwe.

20231101.sw_2741_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Wimbo "Nkosi Sikelel' iAfrika", yaani "God Bless Africa", ulitungwa na Enoch Sontonga, Mxhosa, raia wa Afrika Kusini, na baadaye kutafsiriwa na kanali Moses Nnauye kwenda Kiswahili kuwa "Mungu ibariki Afrika".

20231101.sw_2741_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Ulikuwa wimbo wa African National Congress (ANC) walipokuwa wanapambana na ukandamizaji wa Makaburu.

20231101.sw_2741_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Pamoja na kutumika katika Afrika Kusini, umeimbwa pia katika nchi nyingine, kwa mfano Zimbabwe na Namibia, na labda hata Botswana, Eswatini, Lesotho na Malawi kwa miaka mingi.

20231101.sw_2741_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Hata kabla ya TANU (Tanganyika African National Union) kuanzishwa mwaka wa 1954, wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, ulikuwa unaimbwa Afrika Kusini, kama vile chama cha Afrika Kusini, African National Congress (ANC), kilivyoanzishwa miaka mingi kabla ya chama cha TANU.

20231101.sw_2741_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Kwenye mkutano wa kwanza uliofanyika Bloemfontein ili kuanzisha chama hicho mwaka wa 1912, waliimba Nkosi Sikelel' iAfrika. Julius Nyerere alikuwa bado hajazaliwa. Chama kilichoanzishwa kiliitwa South African Native Congress chini ya uongozi wa John Dube, Mzulu, na Pixley ka I. Seme pia kutoka Natal kama Dube. Kikabadilishwa jina baadaye na kuitwa African National Congress (ANC).

20231101.sw_2741_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Kuanzia mwaka wa 1925, wana ANC waliuchagua wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, kama wimbo wao wa taifa na bado unaimbwa leo.

20231101.sw_2741_8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Katika nyimbo za mataifa yetu ya Kiafrika, hakuna wimbo mwingine unaojulikana kama wimbo huo. Hata katika nchi za Afrika Magharibi, watu wengi wanajua Nkosi Sikelel' iAfrika ni wimbo gani na unamaanisha nini. Hata Kenya wanaimba wimbo huo. Unaimbwa na unafahamika katika nchi nyingi hata kaskazini mwa bara hili. Ukienda Misri, Algeria na nchi nyingine huko, utawakuta watu wengi wanaojua kuhusu Nkosi Sikelel' iAfrika.

20231101.sw_2741_9

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Enoch Sontonga alitoka Eastern Cape Province, jimbo la Waxhosa, ambako pia ni nyumbani kwa Nelson Mandela. Alitunga wimbo huo kama wimbo wa Kanisa katika lugha yake ya Kixhosa kama wimbo wa bara lote. Ndiyo maana alisema Nkosi Sikelel' iAfrika, God Bless Africa, si God Bless South Africa.

20231101.sw_2741_10

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Alipotunga wimbo huo mwaka wa 1897, haukuimbwa hadharani mpaka mwaka wa 1899. Uliimbwa kanisani kwa mara ya kwanza mwaka huo. Halafu, baada ya miaka kumi na tatu, uliimbwa kwenye mkutano wa kwanza wa South African Native Congress mwaka wa 1912 uliofanyika Bloemfontein kuanzisha chama hicho kugombea haki za Wafrika.

20231101.sw_2741_11

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Hata Watanganyika wengi waliokwenda kufanya kazi migodini Afrika Kusini miaka ya 1940 na 1950 waliujua wimbo huo. Walikuwa wanaimba Nkosi Sikelel' iAfrika pamoja na watu wa Afrika Kusini walipokuwa huko na waliporudi Tanganyika.

20231101.sw_2741_12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Watanganyika wengi, mara baada ya kupata uhuru, walikuwa au waliona music sheets za wimbo huo nchini Tanganyika ikiwa na jina la Enoch Sontonga kama ndiye mtunzi wa wimbo huo. Ilikuwa katika lugha mbili, Kiswahili na Kiingereza, na kichwa chake kilikuwa Mungu Ibariki Afrika, God Bless Africa, yaani Nkosi Sikelel' iAfrika.

20231101.sw_2741_13

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Sikiliza wimbo huo katika Youtube ambao mmoja wa waimbaji wake katika video ni Miriam Makeba. Ukiusikiliza muziki wake, hauna tofauti hata kidogo na ule wa wimbo wa taifa, Mungi Ibariki Afrika, au wa wimbo wa taifa wa Zambia.

20231101.sw_2741_14

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Nyimbo nyingi za Enoch Sontonga zilikuwa nyimbo za huzuni kuhusu maisha magumu ya Wafrika chini ya utawala wa Wazungu waliokuwa wanawakandamiza Wafrika katika bara lote. Wimbo wake, Nkosi Sikelel' iAfrika, ulitokana na maumivu hayo ya Wafrika ingawa pia ulikuwa wimbo wa kuwapa tumaini kwamba hawako peke yao. Mungu yuko nao, au yuko nasi, ingawa tunaumia na tunateswa na wanaotutawala kwa mabavu.

20231101.sw_2741_15

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Wimbo huo, Nkosi Sikelel' iAfrika, uliwekwa kwenye sahani ya santuri kwa mara ya kwanza huko London, mwaka wa 1923. Uliimbwa na Solomon Plaatje, mwimbaji maarufu wa Afrika Kusini ambaye pia alikuwa mmoja wa Wafrika walioanzisha chama cha South African Native Congress, Bloemfontein, mwaka wa 1912.

20231101.sw_2741_16

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Ni wimbo wa Watanzania pia kwa sababu Afrika ni moja. Kwa hiyo hawakuiba wala kuazima wimbo huo kwa kuufanya wimbo wa taifa. Ni wa watu wa Afrika Kusini na wa nchi nyingine zote za Afrika vilevile.

20231101.sw_2741_17

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Utumizi wa wimbo huo unaonyesha umoja na undugu wa Waafrika. Ndiyo maana kulikuwa hata vyama vilivyopigania uhuru ambavyo majina yao yalifanana au yalikuwa karibu sana. Kwa mfano, African National Congress (ANC) iliyoundwa Tanganyika na kuongozwa na Zuberi Mtemvu na katibu wake mkuu John Chipaka ilikuwa na jina sawa na la chama cha Afrika Kusini cha akina Mandela.

20231101.sw_2741_18

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Pia chama cha kwanza kupigania uhuru Northern Rhodesia kilichoongozwa na Harry Nkumbula kilikuwa kinaitwa African National Congress, na kiliendelea kuitwa hivyo hata baada ya wanachama wengine kuondoka na kuunda chama kingine, United National Independence Party (UNIP), chini ya uongozi wa Kenneth Kaunda.

20231101.sw_2741_19

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Kenya kulikuwa na Kenya African Union (KAU) kabla ya Tanganyika African National Union. Baadaye KAU ikabadili jina kidogo na kuitwa KANU. Na ndugu zetu Zimbabwe waliunda chama kinachoitwa ZANU baada ya baadhi yao, pamoja na Robert Mugabe, kuondoka na kuachana na ZAPU.

20231101.sw_2741_20

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mungu%20ibariki%20Afrika

Mungu ibariki Afrika

Majina hayo, katika nchi mbalimbali, yanafanana kwa sababu Waafrika wanajiona na kweli ni ndugu, bila kujali kabila, rangi, dini, au asili. Pia inaonyesha ushirikiano wao. Hata Uganda, jeshi lao ni Uganda People's Defence Forces (UPDF), jina linalotokana na jina la Tanzania People's Defence Forces (TPDF).

20231101.sw_2749_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Saint Helena (maana kwa Kiingereza: Mtakatifu Helena) ni kisiwa cha bahari ya Atlantiki ya kusini chenye eneo la km² 122.

20231101.sw_2749_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Kisiwa, chenye asili ya kivolkeno, kimo ndani ya beseni la Angola la Atlantiki, hivyo huhesabiwa kuwa kisiwa cha Afrika.

20231101.sw_2749_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Kiutawala ni eneo la ng'ambo la Uingereza na makao makuu ya kundi la visiwa vidogo pamoja na kisiwa cha Ascension na funguvisiwa la Tristan da Cunha.

20231101.sw_2749_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Wakazi 4,897 (2018) ni wa asili ya Ulaya, Afrika na China. Wote wana uraia wa Uingereza wakitumia lugha ya Kiingereza.

20231101.sw_2749_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Kihistoria Saint Helena haikuwahi kuwa na wakazi kabla ya kufika kwa Wareno mwaka 1502 BK: ndio waliojenga nyumba za kwanza bila kuacha wakazi wa kudumu.

20231101.sw_2749_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Tangu mwaka 1673 Kampuni ya Kiingereza ya India ya Mashariki ilitawala kisiwa kama kituo cha safari za merikebu ya matanga kubwa kati ya Uingereza, Afrika ya Kusini na India. Kampuni ilianzisha mji wa Jamestown na mashamba makubwa ya mboga kwa ajili ya mabaharia waliopita huko. Kwa ajili hiyo watumwa Waafrika walipelekwa Saint Helena; baada ya mwisho wa utumwa katika karne ya 19 pia wafanyakazi Wahindi, Wamadagaska na Wachina.

20231101.sw_2749_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Jina la Saint Helena lilipata kujulikana kote duniani kutokana na kuwa mahali pa kufungwa kwa Kaisari Napoleon I. wa Ufaransa. Napoleon alikuwa kiongozi aliyeogopwa sana na kutawala sehemu kubwa ya Ulaya kwa miaka kadhaa mwanzoni wa karne ya 19.

20231101.sw_2749_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Baada ya kushindwa mwaka 1814 huko Lipsia alitakiwa kubaki kwenye kisiwa cha Elba (Italia), lakini alitoroka na kuanza vita upya.

20231101.sw_2749_8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Baada ya kushindwa mara ya pili huko Waterloo, Waingereza walimpeleka mahali pa mbali iwezekanavyo, St. Helena, mwaka 1815. Hapo aliishi katika hali ya kufungwa akiwa na nyumba yake na watumishi wake, lakini alipaswa kuongozana kisiwani na maafisa Waingereza waliomfuata kila alikokwenda. Kwa ujumla Waingereza walipeleka St. Helena wanajeshi 2,000 pamoja na mabaharia wa kijeshi 500 ili wamlinde Napoleon wakiogopa majaribio ya Wafaransa kumwondoa na kumrudisha katika hali ya uhuru.

20231101.sw_2749_9

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Napoleon alikufa mwaka 1821 akazikwa kisiwani, lakini mwili wake ulihamishwa baadaye kwenda Ufaransa alikopewa kaburi la heshima Paris mjini.

20231101.sw_2749_10

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Ufaransa ilinunua baadaye nyumba alimoishi kutoka kwa Uingereza kama makumbusho ya kitaifa pa Ufaransa hadi leo.

20231101.sw_2749_11

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Kisiwa kinafikiwa kwa meli tu, haina kiwanja cha ndege kikubwa. Lakini hakuna meli za tanga tena zinazohitaji kusimama St. Helena na kuchukua maji pamoja na chakula. Hivyo hali ya uchumi ni duni.

20231101.sw_2749_12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Saint%20Helena

Saint Helena

Kuna uvuvi kidogo na utalii unaotegemea kumbukumbu ya Napoleon. Kuna meli moja tu ya kuhudumia St. Helena na visiwa vingine: inafika takriban mara mbili kwa mwezi. Muda wa safari kati ya St. Helena na Namibia au Afrika Kusini ni siku 4 au 5.

20231101.sw_2751_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29

Jamestown (St. Helena)

Jamestown ni bandari na mji mkuu wa eneo la ng'ambo la Uingereza linaloundwa na visiwa vidogo vya Saint Helena, Ascension na funguvisiwa la Tristan da Cunha. Mji uko kisiwani St. Helena katika bahari ya Atlantiki takriban km 1.868 kutoka pwani ya Angola. Idadi ya wakazi inakaribia 1,000.

20231101.sw_2751_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29

Jamestown (St. Helena)

Jamestown ilianzishwa mwaka 1659 na Kampuni ya Kiingereza ya India ya Mashariki. Miaka ya nyuma bandari ya Jamestown ilikuwa kituo muhimu cha safari za jahazi kubwa kati ya Uingereza, Afrika Kusini na India. Jina limetokana na jina la mfalme James II wa Uingereza na Uskoti (James VII kama mfalme wa Uskoti).

20231101.sw_2751_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamestown%20%28St.%20Helena%29

Jamestown (St. Helena)

Zamani wafanyabiashara wengi walipeleka dhahabu yao hadi St. Helena kwa sababu kisiwa kilikuwa na sifa ya kuwa mahali pa usalama kwa kutunza dhahabu. Haya yote imepungua hadi kupotea kabisa kwa sababu za mabadiliko ya teknolojia za benki na pia ya usafiri. Leo hii kuna meli tu ya RMS St Helena inayofika takriban mara 2 kwa mwezi ikitumia siku 4-5 kwa ajili ya safari hadi Afrika Kusini. Idadi ya wakazi wa Jamestown imeendelea kupungua.

20231101.sw_2753_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Pasifiki iko kati ya Bara la Amerika upande wa mashariki na Bara la Asia / Australia upande wa magharibi.

20231101.sw_2753_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Eneo lake ni kilometa za mraba milioni 179.7 ambayo si bahari kubwa tu bali pia ni eneo kubwa kuliko nchi kavu yote duniani: ni karibu nusu ya uso wa dunia.

20231101.sw_2753_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Kuna visiwa zaidi ya 25,000 katika Pasifiki; vingi ni vidogo sana. Visiwa hivyo huhesabiwa mara nyingi pamoja na Australia kama "Australia na Pasifiki".

20231101.sw_2753_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Pasifiki ina kina cha wastani wa mita 4,028; kina kirefu katika mfereji wa Mariana kinafikia mita 11,034.

20231101.sw_2753_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Bahari za pembeni ziko hasa upande wa Asia / Australia. Kati ya hizo ni: Bahari ya Celebes, Bahari ya Kusini ya China na Bahari ya Mashariki ya China.

20231101.sw_2753_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Jina la Pasifiki (kwa Kilatini: yenye amani, yaani kimya) limetokana na Wazungu wa kwanza waliovuka bahari hii mwaka 1520 BK kutoka Amerika ya Kusini hadi Ufilipino wakaikuta kuwa ni bahari tulivu. ù

20231101.sw_2753_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Pasifiki

Pasifiki

Lakini Pasifiki inaweza kuwa na dhoruba kali sana. Ni eneo lenye matetemeko ya ardhi mengi yanayosababisha mawimbi haribifu ya tsunami ambayo yalimaliza miji na vijiji ufukoni.

20231101.sw_2754_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kibarabara

Kibarabara

Vibarabara au bendera ni ndege wadogo wa familia ya Emberizidae. Wana domo fupi na nene lifaalo kula mbegu. Kichwa chao kina bombwe bainifu kwa kawaida. Vibarabara wanatokea Afrika, Asia na Ulaya. Spishi nyingine za familia hii zinatokea Amerika. Vibarabara hula mbegu lakini hulisha makinda wadudu. Hulijenga tago lao kwa manyasi na nyuzinyuzi ardhini au katika kichaka kifupi. Jike huyataga mayai 3-5.

20231101.sw_2755_0