rasdani/cohere-wikipedia-2023-11-yo · Datasets at Hugging Face

_id stringlengths 17 21	url stringlengths 32 377	title stringlengths 2 120	text stringlengths 100 2.76k
20231101.yo_3273_12	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Tí a bá fé ṣe ìyísódì àpólà-àpọ́nlé tó ń sọ ibi tí ìṣe inú gbólóhùn ti wáyé, a ó kọ́kọ́ gbé àpólà-àpọ́nlé náà síwáju, a lè ṣe ìpajẹ ọ̀rọ̀-atọ́kùn tó síwáju rẹ̀, a sì lè dáa sí. Tí a bá ṣe yí, a ó wá fi èrún ti kún àpólà-ìṣe náà. Àpẹẹrẹ ni:
20231101.yo_3273_13	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Oríṣiríṣi àríyànjiyàn ló wà lóri pé ède Yorùbá ní àsìkò gẹ́gẹ́ bí ìsọ̀rí gírámà tàbí kò ní. Bámgbóṣé (1990:167) ní tirẹ̀ gbà pé àsìkò àti ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ wọnú ara wọn Ó ní:
20231101.yo_3273_14	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Àsìkò afànámónìí jẹ mọ́ ìgbà tí ìṣẹ̀lẹ̀ kan ń sẹlẹ̀, yálà ó ti ṣẹlẹ̀ tán tàbí ó ń ṣẹlẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ lásìkò tí à ń sọ̀rọ rẹ̀. Tí a bá lò ó pẹ̀lú ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ adáwà, kò sí wúnrẹ̀n tó máa ń tọ́ka rè. Fún àpẹẹrẹ:
20231101.yo_3273_15	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àìṣetán atẹ́rẹrẹ máa ń ṣe àfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́ nígbà tí Olùsọ̀rọ̀ ń sọ̀rọ̀. Àpẹẹrẹ èyí ni:
20231101.yo_3273_16	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Éé ni atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àìṣetán atẹ́rẹrẹ nínu ẸI, ṣùgbọ́n atọ́ka ìyísódì éè ni a fi ń yí i sódì. Àpẹẹrẹ ni:
20231101.yo_3273_17	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àìṣetán bárakú máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó máa ń ṣẹlẹ̀ ní gbogbo ìgbà. Máa ń àti a máa ló máa ń tọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu YA. Ọ̀nà tí ẸI ń gbà tọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí yàtọ̀ gédéńgbé sí ti YA. Atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu ẸI ni éé àti a ka. Ìlo rẹ̀ nínu gbólóhùn ni:
20231101.yo_3273_18	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Stockwell (1977:39) ṣàlàyé ibá-ìsẹ̀lẹ̀ àṣetán gẹ́gẹ́ bí ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ tó ń ṣe àfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ tó ti parí. Bámgbósé (1990:168) ní tirẹ̀ ṣàlàyé wí pé ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àṣetán ìbẹ̀rẹ̀ nínu àsìkò afànámónìí máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ìbẹ̀rẹ̀ rẹ̀ ti parí, ṣùgbọ́n tí ó ṣe é ṣe kí gbogbo ìṣẹ̀lẹ̀ náà má tíì tán. Ti ni atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu ẸI. A máa ń lò ó papọ̀ pẹ̀lú atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ atẹ́rẹrẹ
20231101.yo_3273_19	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àṣetán ìparí nínu àsìkò afànámónìí máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ tó ti parí pátápátá. Ti ni atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí. Àpẹẹrẹ ìlo rẹ̀ nínu gbólóhùn ni:
20231101.yo_3273_20	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Éè ni atọ́ka ìyísódì ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu ẸI. Nígbà tí a bá yíi padà, ohun ààrin to wà bẹ lóri atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ náà yóò yí padà sí ohùn ìsàlẹ̀. Àpẹẹrẹ ni:
20231101.yo_3273_21	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Nígbà tí atọ́ka àsìkò ọjọ́-iwájú bá ti jẹ yọ pẹ̀lú ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ adáwà, (tí kò ní atọ́ka kankan), àbájáde rẹ̀ yóò jẹ́ ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ adáwà nínu àsìkò ọjọ́-iwájú. Àwọn àpẹẹrẹ ni:
20231101.yo_3273_22	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Adéwọlé (1990:73-80) gbà pé múùdù jé ọ̀kan lára àwọn ìsọ̀ri gírámà Yorùbá. Ó pín wọn sí oríṣìí mẹ́ta nípa wíwo ọ̀nà tí wọ́n ń gbà jẹ yọ: Ó pe àkọ́kọ́ ni èyí tó ń fi ṣiṣe é ṣe hàn (possibility); ó pe èkejì ní èyí tó ń fi gbígbààyè hàn (permission); ó pe ẹ̀kẹta ni èyí tó pọn dandan. Àwọn múùdù wọ̀nyí ni à ń dá pè ni ojúṣe wọ̀fún, àníyàn àti kànńpá lédè Yorùbá. Fábùnmi (1998:23-24) pè é ní Ojúṣe.
20231101.yo_3273_23	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Àríyànjiyàn pọ̀ lóri ìsọ̀ri gírámà tí yóò wà nínu YA.Bámgbóṣé (1990) gbà pé atọ́ka àsìkò ọjọ́ iwájú ni yóò àti àwọn ẹ̀da rẹ̀ bíi yó, ó, á. Fábùnmi (2001) ní tirè sàlàyé wí pé ojúse ni yóò àti àwọn ẹ̀da rẹ̀, ṣùgbọ́n ó ní Yorùbá tún máa ń lò wón láti fi tọ́ka sí àsìkò ọjọ́-iwájú. Oyèláràn (1982) nínu èro rẹ̀ kò fara mọ́ èro pé yóò jẹ́ atọ́ka àsìkò ọjọ́-iwájú. Ó ni yóò máa ń ṣiṣẹ́ ibá-ìṣẹ̀lẹ̀, ò sì tún máa ń ṣiṣẹ́ ojúṣe nígbà mìíràn. Sàláwù (2005) ò gba yóò gẹ́gẹ́ bí atọ́ka àsìkò ọjọ́-iwájú tàbí ojúṣe. Ó ní yóò àti àwọn ẹ̀da rẹ̀ á, ó àti óó jẹ́ atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àníyàn nínu YA. Adéwọlé (1988) ní tirè ṣe òrínkíniwín àlàyé láti fi ìdi rè múlẹ̀ pé atọ́ka múùdù ni yóò. Nítorí náà, a ó lo wúnrẹ̀n yóò gẹ́gẹ́ bí ojúṣe àníyàn. Nínu ẸI, a ni atọ́ka ojúṣe àníyàn. Fún àpẹẹrẹ:
20231101.yo_3273_24	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Gẹ́gẹ́ bí a ti sọ ní ìbẹ̀rẹ iṣẹ́ yìí, a lè ṣe ìyísódì ẹyọ ọ̀rọ̀, a lè ṣe ìyísódì fọ́nrán ìhun gbólóhùn, a sì tún lè ṣe ìyísódì odidi gbólóhùn pẹ̀lú. Bámgbóṣé (1990:217) sàlàyé pé ìyísódì odidi gbólóhùn ni èyí tí ìtumọ̀ rẹ̀ jẹ mọ wí pe ìṣẹ̀lẹ̀ tí a sọ nínu gbólóhùn náà kò ṣẹlẹ̀ rárá. Ó ní:
20231101.yo_3273_25	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Tí gbólóhùn kò bá ní ju ẹyọ ọ̀rọ̀-ìṣe kan lọ nínu àpólà-ìṣe…, ìyísódì odidi gbólóhùn nìkan ni a lè ṣe fún un. Ṣùgbọ́n, tí ọ̀rọ̀-ìṣe bá ju ọ̀kan, tàbí tí àpólà-ìṣe bá ní fọ́nrán tí ó ju ọ̀kan lọ, a lè ṣe ìyísódì fọ́nrán ìhun tàbí ti odidi gbólóhùn.
20231101.yo_3273_26	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Tí sọ̀rọ̀sọ̀rọ̀ bá fẹ́ẹ ṣe ìròyìn fún olùgbọ́, gbólóhùn yìí ni yóò lo. Gbólóhùn-kí-gbólóhùn tí kò bá jẹ́ ti ìbéèrè tàbí ti àṣẹ gbọ́dọ̀ jẹ́ gbólóhùn àlàyé.
20231101.yo_3273_27	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Tí a bá fẹ́ ṣe ìyísódì (72), a ó yọ atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ atẹ́rẹrẹ ka kùrò, a ó sì lo atọ́ka ìyísódì máà dípò rẹ̀. Ìyísódì (72) yóò yọrí sí (74)
20231101.yo_3273_28	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Bámgbóṣé (1990:183-186) ṣe ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ àlàyé lóri ọ̀nà tí a máa ń gbà ṣe ìbéèrè nínu ède Yorùbá. Ó ní ọ̀nà tí à ń gbà ṣe èyí ni pé kí á lo wúnrẹ̀n ìbéèrè nínu gbólóhùn.
20231101.yo_3273_29	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ṣé ni ẸI máa ń lò gẹ́gẹ́ bí atọ́nà gbólóhùn láti fì ṣe ìbéèrè bẹ́ẹ̀-ni-bẹ́ẹ̀-kọ. Àwọn àpẹẹrẹ gbólóhùn ìbéèrè oní-atọ́nà gbólóhùn ni:
20231101.yo_3273_30	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Bámgbósé (1990:184) ṣe àlàyé pé nínu gbólóhùn àkíyèsí alátẹnumọ́ ni a ti máa ń lo àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ aṣèbéèrè. Ó ní a lè dá wọn tò gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀-orúkọ tàbí kí á fi wọ́n ṣe ẹ̀yán fún ọ̀rọ̀-orúkọ mìíràn.
20231101.yo_3273_31	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ohun tí a fẹ́ ṣe nínu abala yìí ni ṣíṣe àfihàn ipa ti ìyísódì ní lóri òǹkà ẸI. Ohun tó jẹ wá lógún ni ṣíṣe àgbéyẹ̀wò ọ̀nà tí à ń gbà yí àwọn òǹkà sódì.
20231101.yo_3273_32	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ọ̀kan lára àwọn àtúnpín-sí-ìsọ̀rí ọ̀rọ̀-orúkọ Bámgbóṣé (1990:97) ni ọ̀rọ̀-orúkọ aṣeékà. Ó ni ọ̀rọ̀-orúkọ àṣeékà ni èyí tí a lè lò pẹ̀lú ọ̀rọ̀ òǹkà nítorí pe irú ọ̀rọ̀-orúkọ bẹ́ẹ̀ ṣe é kà.
20231101.yo_3273_33	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Ní ìbamu pẹ̀lú èro Bámgbóṣé yìí, tí a bá lo ọ̀rọ̀-orúkọ aṣeékà pẹ̀lú ọ̀rọ̀-òǹkà papọ̀, yóò fún wa ní àpólà-orúkọ. Àtúpalẹ̀ irúfé àpólà-orúkọ yìí ni orí (tíí ṣe ọ̀rọ̀-orúkọ) àti ẹ̀yan rẹ̀ (ọ̀rọ̀ òǹkà náà). Irúfẹ́ ẹ̀yán yìí ni Bámgbóṣé pè ní ẹ̀yán aṣòǹkà.
20231101.yo_3273_34	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Gẹ́gẹ́ bí a ti sọ ṣaájú ní 3.3.4, wí pé tí a bá fẹ́ yí ẹ̀yán sódì, nínu gbólóhùn àkíyèsí alátẹnumọ́, a máa ń sọ ẹ̀yán náà di awẹ́ gbólóhùn asàpèjúwe. Ìgbésè yìí máa ń wáyé nínu ìyísódì òǹkà. Yí ní atọ́ka awẹ́-gbólóhùn-asàpèjúwe nínu ẸI. Ée ṣe ni atọ́ka ìyisódì èyán asòǹka nínu ẸI. Ìyísòdì ẹ̀yán asòǹkà nínu gbólóhùn (86 a-d) yóò fún wa ni (87 a-d)
20231101.yo_3273_35	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	A ó ṣe àkíyèsí wí pé ọ̀nà méjì ni YA lè gbà ṣe ìyísódì ẹ̀yán àsòǹkà, ṣùgbọ́n ọ̀nà kan ṣoṣo ni ẸI ń gbà ṣe ìyísódì èyí.
20231101.yo_3273_36	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Bámgbóṣé (1990:129) ṣe àkíyèsí irúfé àpólà-orúkọ kan to pè ní àpólà-orúkọ agérí. Irúfẹ àpólà-orúkọ yìí máa ń sáábà wáyé nínu àpólà-orúkọ tí ọ̀rọ̀ òǹkà jẹ́ ẹ̀yan rẹ̀. Àwọn àpẹẹrẹ àpólà-orúkọ yìí ni àbọ̀ àwọn gbólóhùn ìsàlẹ̀ yìí:
20231101.yo_3273_37	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	A ó ṣe àkíyèsí pé ẹ̀yán asòǹka nìkan ló dúró gẹ́gẹ́ bí àbọ̀ gbólóhùn òkè wọ̀nyí. Ṣùgbọ́n sá, kì í ṣe pé àpólà-orúkọ náà kò ní orí; mọ̀ọ́nú ni orí àpólà náà, ó sì yé àwọn méjéèji tó bá ń tàkurọ̀sọ. Ée ṣe ni a fi máa ń yí irúfẹ́ àpólà-orúkọ agérí wọ̀nyí nínu ẸI. Ìyísódì ọ̀rọ̀ òǹkà nínu gbólóhùn (88) àti (89) ni:
20231101.yo_3273_38	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Nínu orí kẹta yìí, a ti gbìyànjú láti ṣe àgbékalẹ̀ bí ìyísódì ṣe ń jẹ yọ nínu ẸI. A ṣe àkíyèsí onírúurú ìhun tí ìyísódì ti ń jẹ yọ nínu ẸI. A jẹ́ kó di mímọ̀ pé a lè ṣe ìyísódì eyọ ọ̀rọ̀; a lè ṣe ìyísódì fọ́nrán ìhun gbólóhùn, a sì lè ṣe ìyísódì odidi gbólóhùn. A tún ṣe àgbéyẹ̀wò ìyísódì àsìkò, ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àti ojúṣe nínu ẸI.
20231101.yo_3273_39	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80	Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀	Lẹ́yìn èyí, ọwọ́jà iṣẹ́ yìí dé àgbéyẹ̀wò òǹkà ẸI. A ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ọ̀rọ̀ òǹkà náà gẹ́gẹ́ bí ẹ̀yán aṣòǹkà, a sì ṣe àfihàn bí a ṣe ń ṣe ìyísódì òǹkà ẸI.
20231101.yo_3276_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3%C3%ADr%C3%B2	Ìmò Ìṣírò	Ìmọ̀ Ìsirì je eyi t'on je mo nipa ọ̀pọ̀iye (quantity), nipa òpó (structure), nipa iyipada (change) ati nipa ààyè (space). Idagbasoke imo Isiro wa nipa lilo àfòyemọ̀ọ́ (abstraction) ati Ọgọ́bn ìrọ̀nú, pelu onka, isesiro, wiwon ati nipa fi fi eto s'agbeyewo bi awon ohun se ri (shapes) ati bi won se n gbera (motion). Eyi ni awon Onimo Isiro n gbeyewo, ero won ni lati wa aba tuntun, ki won o si fi otoo re mule pelu itumo yekeyeke.
20231101.yo_3276_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3%C3%ADr%C3%B2	Ìmò Ìṣírò	A n lo Imo Isiro ka kiri agbaye ni opolopo ona ninu Imo Sayensi, Imo Ise Ero, Imo Iwosan, ati Imo Oro Okowo. Bi a se n lo imo Isiro bo si apa eyi ti a n pe ni Imo Isiro Lilo (Applied Mathematics). Apa keji Imo Isiro ni a mo si Imo Isiro Ogidi. Eyi je mo eko imo isiro to ko ti ni ilo kankan bo tileje pe o se se ki a wa ilo fun ni eyinwa ola.
20231101.yo_3278_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3ir%C3%B2	Ìmò Ìṣirò	Ìmọ̀ Ìsirò jẹ́ èyí t'on jẹ mo nipa ọ̀pọ̀iye (quantity), nipa òpó (structure), nipa iyipada (change) ati nipa ààyè (space). Idagbasoke imo Isiro wa nipa lilo àfòyemọ̀ọ́ (abstraction) ati Ọgbọ́n ìrọ̀nú, pelu onka, isesiro, wíwọ̀n ati nipa fi fi eto s'agbeyewo bi awon ohun se ri (shapes) ati bi won se n gbera (motion). Eyi ni awon Onimo Isiro n gbeyewo, ero won ni lati wa aba tuntun, ki won o si fi ootọ́ re mulẹ̀ pelu itumo yekeyeke.
20231101.yo_3278_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3ir%C3%B2	Ìmò Ìṣirò	A n lo Imo Isiro ka kiri agbaye ni opolopo ona ninu Imo Sayensi, Imo Ise Ero, Imo Iwosan, ati Imo Oro Okowo. Bi a se n lo imo Isiro bo si apa eyi ti a n pe ni Imo Isiro Oníwúlò (Applied Mathematics). Apa keji Imo Isiro ni a mo si Imo Isiro Ogidi. Eyi je mo eko imo isiro to ko ti ni ilo kankan bo tileje pe o se se ki a wa ilo fun ni eyinwa ola.
20231101.yo_3279_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀	Jeremiah Obáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ tí a bí ní ọjọ́ kẹfà oṣù kẹta (Ẹrẹ́nà) ọdún 1909, ti o sí ku lọjọ́ kẹ́sàn-án oṣù karùn-ún (Èbìbí) ọdún 1987, jẹ́ olósèlú ọmọ orílẹ̀ èdè Nàìjíríà láti ẹ̀yà Yorùbá. Awólọ́wọ̀ jẹ́ olórí fún àwọn ọmọ ilẹ̀ Yorùbá àti ọ̀kan nínú àwọn olóṣèlú pàtàkì ní orílẹ̀ èdè Nàìjíríà.
20231101.yo_3279_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀	A bí i ní ọjọ́ kẹfà oṣù kẹta ọdún 1909 ní Ìkẹ́nnẹ́ tó wà ní ìpínlẹ̀ Ògùn lónìí. Ọmọ àgbẹ̀ tí ó fi iṣẹ́ àti oògùn ìṣẹ́ sọ ara rẹ̀ di ọ̀mọ̀wé, Awólọ́wọ̀ lọ ilé ẹ̀kọ́ Anglican àti Methodist ní Ìkẹ́nnẹ́ àti sí Baptist Boys' High School ní Abẹ́òkúta. Lẹ́yìn rẹ̀ ó lọ sí Wesley College ní Ìbàdàn tí ó fi ìgbà kan jẹ́ olú-ìlú Agbègbè Apáìwọ̀òrùn Nàìjíríà láti ba di Olùko. Ní ọdún 1934 , ó di olùtajà àti oníròyìn. Ó ṣe olùdarí àti alákòóso Ẹgbẹ́ Olùtajà Àwọn Ọmọ Nàìjíríà (Nigerian Produce Traders Association) àti akọ̀wé gbogbogbòò Ẹgbẹ́ Àwọn Awakọ̀ Ìgbẹ́rù Ọmọ Ilẹ̀ Nàìjíríà (Nigerian Motor Transport Union).
20231101.yo_3279_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀	Awólọ́wọ̀ tẹ̀ síwájú nínú ẹ̀kọ́ rẹ̀, ó sì gba ìwé ẹ̀rí kékeré ní ọdún 1939, kí ó tó lọ láti gba ìwé ẹ̀rí ẹ̀kọ́ gíga nínú ìmọ̀ owó ní ọdún 1944. Ìgbà yìí náà ló tún jẹ́ olóòtú fún ìwé ìròyìn Òṣìṣẹ́ Ọmọ Ilẹ̀ Nàìjíríà (Nigerian Workers). Ní ọdún 1940 ó di akọ̀wé Ẹgbẹ́ Ọ̀dọ́ Àwọn Ọmọ Ilẹ̀ Nàìjíríà (Nigerian Youth Movement) ẹ̀ka Ìbàdàn, ibi ipò yìí ni ó ti ṣolórí ìtiraka láti ṣe àtúnṣe Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ Ìdámọ̀ràn Fún Àwọn Ọmọ Ìbàdàn (Ìbàdàn Native Authority Advisory Board) ní ọdún 1942.
20231101.yo_3279_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀	Ní ọdún 1944 ó lọ sí ìlú Lọ́ńdọ́nù láki kọ́ ẹ̀kọ́ nínú ìmọ̀ òfin bẹ́ẹ̀ ni ó sì dá Ẹgbẹ́ Ọmọ Odùduwà sílẹ̀. Lẹ́yìn ìgbà tó parí ẹ̀kọ́ rẹ̀ ní ọdún 1947 ó darí padà wálé láti wá di agbẹjọ́rò àti akọ̀wé àgbà fún Ọmọ Ẹgbẹ́ Odùduwà. Lẹ́yìn ọdún méjì, Awólọ́wọ̀ àti àwọn aṣíwájú Yorùbá yòókù dá ẹgbẹ́ òṣèlú Action Group sílẹ̀, èyí tí ó borí nínú ìbò ọdún 1951 ní Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Nàìjíríà. Láàárín ọdún 1951-54 Awólọ́wọ̀ jẹ́ Alákòóso Fún Iṣẹ́ Ìjọba àti Ìjọba Ìbílẹ̀, ó sì di Olórí Ìjọba Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Nàìjíríà ní ọdún 1954 lẹ́yìn àtúnkọ Ìwé Ìgbépapọ̀ Àti Òfin (constitution).Gẹ́gẹ́ bí Olórí Ìjọba Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Nàìjíríà, Awólọ́wọ̀ dá ẹ̀kọ́ ọ̀fẹ́ sílẹ̀ fún gbogbo ọ̀dọ́ láti rí i pé mọ̀ọ́kọ-mọ̀ọ́kà gba le ka.
20231101.yo_3279_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀	Nígbà tí orílẹ̀ èdè Nàìjíríà gbòmìnira ní ọjọ́ kìíní oṣù kẹwàá ọdún 1960, Awólọ́wọ̀ di Olórí Ẹgbẹ́ Alátakò (Opposition Leader) sí ìjọba Abubakar Tafawa Balewa àti Ààrẹ Nnamdi Azikiwe ní Ìlú Èkó. Àìṣọ̀kan tó wà láàárín òun àti Samuel Ládòkè Akíntọ́lá tó dípò rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí fìdí hẹ Olórí Ìjọba ní Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn mú ni ó dá fàá ká ja tí ó ṣẹlẹ̀ ní ọdún 1962. Ní oṣù kọkànlá ọdún yìí, Ìjọba Àpapọ̀ ilẹ̀ Nàìjíríà fi ẹ̀sùn kan Awólọ́wọ̀ wí pé ó dìtẹ̀ láti dojú ìjọba bolẹ̀. Lẹ́yìn ìgbẹ́jọ́ ó tó oṣù mọ́kànlá, ilé-ẹjọ́ dá Awólọ́wọ̀ àti àwọn ọmọ ẹgbẹ́ òṣèlú rẹ̀ méjìdínlọ́gbọ̀n lẹ́bi ẹ̀sùn ìdìtẹ̀, wọ́n sì rán wọn lẹ́wọ̀n ọdún mẹ́wàá. Ọdún mẹ́ta péré ni ó lo ní ẹ̀wọ̀n ní ìlú Kàlàbá tí ìjọba ológun Yakubu Gowon fi dá sílẹ̀ ní ọjọ́ kẹta oṣù kẹjọ ọdún 1966. Lẹ́yìn èyí Awólọ́wọ̀ di Alákòóso Ìjọba Àpapọ̀ fún Ọrọ̀ Okòwò. Ní ọdún 1979 Awólọ́wọ̀ dá ẹgbẹ́ òṣèlú kan, Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìmọ́lẹ̀, sílẹ̀.
20231101.yo_3279_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀	Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ ṣaláìsí ní ọjọ́ àìkú ọjọ́ kẹsàn-án oṣù karùn-ún ọdún 1987 ní ìlú Ìkẹ́nnẹ́. Lẹ́yìn ikú Awólọ́wọ̀ Ìjọba Àpapọ̀ yí orúkọ Ilé Ẹ̀kọ́ Gíga Ilé-Ifẹ̀ padà sí Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ University. Bẹ́ẹ̀ sì ni àwòrán rẹ̀ wà lórí owó Ọgọ́rùn-ún náírà fún ìṣẹ̀yẹ gbogbo ohun tó ṣe fún ìdàgbàsókè ilẹ̀ Yorùbá àti orílẹ̀ èdè Nàìjíríà lápapọ̀.
20231101.yo_3294_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81	Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́	6. Ẹrẹ̀kẹ̀sán:- Ó jẹ́ orukọ́ ọjá Ọba Àkúrẹ́. Ọjá yìí nìkan ni Ọba tí má se ọdún òlósùnta fún ọjọ́ méje.
20231101.yo_3294_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81	Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́	7. Gbogí:- Ó jẹ ibi tí wọn tí sé orò omi yèyé láyé àtijọ́, ó sí tún jẹ́ aginjù tí àwọn ẹranko búburú má gbé.
20231101.yo_3294_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81	Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́	9. Ìjọ̀kà:- Jẹ́ Ọ̀kan lárà àwọn orúkọ̀ ilẹ̀-iwé girama tí ó wá, ìdí níyí tí wọn fí pé orúkọ àdúgbò náà ní ìjọ̀kà
20231101.yo_3294_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81	Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́	17. Ọjà osódí:- jẹ́ ibi tí àwọn àgbààgbà olóyé ìlú má gbé láyé àtijọ́ ibẹ sì ni wọn tí má ṣe ìpàdé fún ètó ìlú.
20231101.yo_3294_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81	Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́	18. Alágbàká:- jẹ Ibi tí omi ÀKÚRẸ̀ tí pín sí yẹ́lẹ́yẹ́lẹ́, ibẹ̀ ní orirún omi tí sàn lọ si oríṣìíríṣìí ọ̀nà.
20231101.yo_3294_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81	Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́	30. Àrákàlẹ́:- Jẹ́ òkìtí Ibẹ̀ ni wọn ti rí àwọn ènìyàn tí ó dí òkìtì láyé àtijọ́. Ibẹ̀ sí ní wọn ti má jẹ́ oyè jù.
20231101.yo_3295_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	abbreviation (n); ìkéúrú: Abbreviation is useful when taking lecture notes. (ìkékúrú wúlò tí a bá ń ṣe àkọsílẹ̀ ìdánilẹ́kọ̀ọ́.
20231101.yo_3295_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	abdomen (n); ìkùn: The abdomen of the boy protruded because he over ate. (ikùn ọmọ náà rí róńdó nítorí pé ó jẹun yó jù).
20231101.yo_3295_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	aboard (adv); nínú okò ojú omi tàbí òfúrufú; The captain welcomes you aboard this plane. (Adarí ọkọ̀ òfúrufú kì i yín káàbọ̀ sínú ọkọ̀.
20231101.yo_3295_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	abolish (v); parẹ́: Government has abolished the tax on agricultural products. (Ìjọba ti dá owó orí lori ohun ọ̀gbùn dúró.
20231101.yo_3295_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	abroad (adv); ẹ̀yìn odi, òkè òkun: My brother is studying abroad. (Ẹ̀gbọ́n mi ọkùnrin ń kàwé lókè òkun).
20231101.yo_3295_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	abscess (n); ìkójọpọ̀ ọyún: The injection Joshua got from the nurse has formed abscess. (Abẹ́rẹ́ tí nọ́ọ̀sì fún Joshua ti di Ọyún).
20231101.yo_3295_6	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	absent (adj); kò sí, kò wá; He was absent from work last Tuesday. (Kò wá sí ibi iṣẹ́ ní ọjọ́ ìṣẹ́gun tó kọ́já).
20231101.yo_3295_7	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	absolute (adj); pátápátá; Amina has absolute freedom to choose a husband. (Amina ní òmìnìra pátápátá láti yan ọkọ).
20231101.yo_3295_8	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	acacia (n); ẹ̀yà igi kan: The old man rests under acacia tree. (Bàbá arúgbó náà ń gbatẹ́gùn lábẹ́ ogo kaṣíà).
20231101.yo_3295_9	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	acceptable (adj); ìtẹ́wọ́gbà: This work you have done is not acceptable, please do it again. (Iṣẹ́ tí o ṣe kò jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà. Jọ̀wọ́, lọ tun ṣe.
20231101.yo_3295_10	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	accommodate (v) fún láàyè: You could accommodate another student in your room (Ó le fún akẹ́kọ̀ọ́ mìíràn láàyè nínú yàrá rẹ).
20231101.yo_3295_11	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	accomplish (v) ṣe parí: I accomplished two hours work before dinner. (Mo parí iṣẹ́ wákàtí méjì kí oúnjẹ ọ̀sán tó tó).
20231101.yo_3295_12	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	account (n) ìṣirò, ìròyìn: Edwin gave an exciting account of the football match. (Edwin ṣe ìròyìn ìdíje bọ́ọ̀lù orí pápá).
20231101.yo_3295_13	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	acknowledge (v) Jẹ́wọ́, gbà: They acknowledged Olu as the cleverest student. (Wọ́n gbà pé Olú ni akẹ́kọ̀ọ́ tó mọ̀wé jùlọ).
20231101.yo_3295_14	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	across (adj); rékọjá: My friend lives in the house across the street. (Ilé tó wà ní ìfòná títì ní ọ̀rẹ́ mi ń gbé).
20231101.yo_3295_15	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	active (adj) yára: My little brother is very active, he never sits still. (Àbúrò mi ọkùnrin yára púpọ̀ kì í wò sùù).
20231101.yo_3295_16	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	actor (n); Òṣèré ọkùnrin: Hubert Ogunde was a a famous actor. (Gbajúmọ̀ òṣèré ni Ògúndé ń ṣe láyé àtijọ́).
20231101.yo_3295_17	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	actress (n); òṣẹ̀ré obìnrin: Liz Benson is one of the Contemporary actress. (Ọ̀kan lára àwọn òṣèrébìnrin ìwòyí ni Liz Benson ń ṣe).
20231101.yo_3295_18	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	actual (adj); nítòótọ́, pàápàá, gan-an: He is the actual person that stole the goat. (Òun gan an ló jí ewúrẹ́ náà).
20231101.yo_3295_19	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	A.D. Lẹ́yìn ìkú Olúwa wa: This Church was built in 1950 A.D. (A kọ́ ìlé ìjọsìn yìí ní ẹgbẹ̀rún méjì ọdún ó dín díẹ̀ lẹ́yìn ikú Olúwa wa).
20231101.yo_3295_20	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	adapt (v); bádọ́gba: mólára, wà fún: It is sometimes difficult to adapt to town life. (Ó máa ń ṣòrọ nígbà míràn kí ìgbé ayé ìgboro tó mómi lára).
20231101.yo_3295_21	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	add (v); fikún: There were seven eggs in the basket I added three, so now there are ten. (Ẹyindìyẹ méje ló wà nínú apẹ̀rẹ̀, mo fi mẹ́ta kún un, ní bá yìí ó ti di mẹ́wàá.
20231101.yo_3295_22	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	address (n); bá sọ̀rọ̀, kọ̀wé sí: Always address elders with respect. (Máa bá àwọn àgbà sọ̀rọ̀ pẹ̀lú ọ̀wọ̀).
20231101.yo_3295_23	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	adequate (adj); tó: There is an adequate amount of food for everyone. (Oúnjẹ tó tó wà fún gbogbo ènìyàn).
20231101.yo_3295_24	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	administrator (n); alákòóso: The Principla is the administrator of the school. (Ọ̀gá ilé ìwé ni alákòóso ìlé ìwé náà).
20231101.yo_3295_25	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	adopt (v) sọdọmọ: The childless couple adopted a child at last. (Tọkọtaya tí wọ́n yàgàn náà ti fi ọmọ kan sọmọ nígbẹ̀yìn).
20231101.yo_3295_26	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	adore (v); júbà; fẹ́ràn lọ́pọ̀lọpọ̀: The boy adores chocolate. (Ọmọkùnrin náà fẹ́ràn ìpápánu púpọ̀).
20231101.yo_3295_27	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	adult (n); àgbà: Olu is now an adult. He can take decisions on his own. (Olú ti dàgbà báyìí. Ó lè dá romú, kí ó sì ṣe ìpinnu lórí ohun tí ó kàn án.
20231101.yo_3295_28	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	advance (v); ìlọsíwájú, àgbàsílẹ̀ owó. We are more advanced in techonology. (A ti lọ síwájú nínú ìmọ̀ ẹ̀rọ).
20231101.yo_3295_29	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	advantage (n); àǹfààní: There are lots of advantages in doing good. (Àǹfààní púpọ̀ ló wà nínú síṣe rere).
20231101.yo_3295_30	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	adventure (n); ìdáwọ́lé: He went into a lot of adventures in order to learn more. (Ó dáwọ́lé oríṣìíríṣìí ń kan kí ó lè ní ìmọ̀ si).
20231101.yo_3295_31	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	advertise (v) kéde, polówó; The supermarket was advertising salt at a good price. (ilé ìtàjà náà ń polówó iyọ̀ ní owí pọ́ọ́kú).
20231101.yo_3295_32	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	advise (v); dárúmọ̀ràn, dámọ̀ràn; ìmọ̀ràn: She advised me to beware of dog. (Ó gbàmí nímọ̀ràn wípé kí n ṣọ́ra fún ajá).
20231101.yo_3295_33	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	aeroplane (n); bààbú, ọkọ ofurufu: There was a plane crash at Abuja. (Ìjàmbá ọkọ̀ òfúrufú ṣẹlẹ̀ ní Àbújá).
20231101.yo_3295_34	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	affect (v); mú lọ́kàn, kàn: This new rule will not affect me as lam leaving the school. (Òfin tuntun yìí kò kàn ní torí pé mò ń fi ilé ìwé náà sílẹ̀.
20231101.yo_3295_35	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	affectionate (adj); nífẹ̀ẹ́: Her mother writes her long, affectionate letters. (Ìyá rẹ̀ kọ lẹ́tà ìfẹ́ gígùn si).
20231101.yo_3295_36	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	afford (v); ní agbára láti ṣe ǹkan. My father says he can’t afford a car. (Bàbá mí ní àwọn kò ní agbára láti ra ọkọ̀ ayọ́kẹ́lẹ́).
20231101.yo_3295_37	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	afraid (adj); bẹ̀rù, fòyà, kọmimú: Olu says he’s not afraid of lion. (Olú sọ wí pé òun kò bẹ̀rù kìnìún).
20231101.yo_3295_38	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	after (prep); lẹ́yìn, tẹ̀lé: Tomorrow is the day after today. (Ọ̀la ni ó tẹ̀lẹ́ òní). Ọ̀sán (n) afternoon: Come again this afternoon. (Padà wá ní ọ̀sán yìí).
20231101.yo_3295_39	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	afterwards (adv); Nígbèyìn: We want to the film and afterwards we walked home together. (A lọ síbi sinimá, nígbẹ̀yìn a jọ rìn lọ sílé).
20231101.yo_3295_40	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	again (adv); ẹ̀wẹ̀, lẹ́ẹ̀kejì: I liked the book so much that I read it again. (Mo gbádùn ìwé náà tó bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ tó jẹ́ pé mo tún un kà).
20231101.yo_3295_41	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	agbádá (n) agbádá: The agbada he put on made him look twice his age. (Agbádá tí ó wọ̀ mú u dàbí àgbàlagbà).
20231101.yo_3295_42	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	agriculture (n); iṣẹ́ àgbẹ̀: Agriculture is important because we all have to eat. (Iṣẹ́ àgbẹ̀ ṣe pàtàkì nítorí wí pé gbogbo wa ni a máa jẹun).
20231101.yo_3295_43	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	ahead (adv); ní wájú: We shall have to cross that river ahead of us. (A máa rékojá odò tí ó wà ní wájú wa).
20231101.yo_3295_44	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	ahmadiyya(n); Ẹ̀yà èṣìn mùsùlùmí: Alhajì Yusuph is of Ahmadiyya Sect. (Ẹ̀yà Ahmadiyya ni Alhaji Yésúfù).
20231101.yo_3295_45	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	aid (n) ìrànlọ́wọ́: A dictionary is an aid to learning English. (Ìwé asọ̀tumọ̀ jẹ́ ìrànlọ́wọ́ fún kíkọ́ èdè gẹ̀ẹ́sì).
20231101.yo_3295_46	https://yo.wikipedia.org/wiki/At%C3%BAm%E1%BB%8D%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20%28Yor%C3%B9b%C3%A1-G%E1%BA%B9%CC%80%E1%BA%B9%CC%81s%C3%AC%29%3A%20A	Atúmọ̀-Èdè (Yorùbá-Gẹ̀ẹ́sì): A	aim (v); Èrò, fojúsùn: He aimed to be the best football player in the school. (Ó gbèrò láti jẹ́ òṣèré orí pápá tí ó dára jùlọ ní ilé ìwé).
20231101.yo_3296_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80d%C3%BAgb%C3%B2%20Oy%C3%A9-%C3%88k%C3%ACt%C3%AC	Àdúgbò Oyé-Èkìtì	ti ẹrin náà ku si iba ni wọn pe ni atẹba ẹni to pa erin náà ni ọlọta aburo ijise ibi ti wọn pa erin náà si ni wọn pe ni ijisẹ. Ijisẹ lo pa àwọn ara Ọyẹ wa lati ile ifẹ pe wọn ti ri ibi tí wọn magbe. Ijisẹ ni orisu ilu Ọyẹ lati ile-ifẹ wa.
20231101.yo_3296_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80d%C3%BAgb%C3%B2%20Oy%C3%A9-%C3%88k%C3%ACt%C3%AC	Àdúgbò Oyé-Èkìtì	Ibẹru:- Ọlota ni aburo Ijise lati ile ifẹ wa nígbati wọn de Ọyẹ iberu ati Ijisẹ wa yapa o sit un jẹ àdúgbò ti o bẹru ogun tàbí ija púpọ̀.
20231101.yo_3298_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%80g%E1%BB%8D%CC%81-%C3%8Cw%C3%B2y%C3%A8	Àdúgbò Àgọ́-Ìwòyè	àwọn Àbíkú ọmọ, o máa ń mú wọn dúró láti má lè jẹ́ kí wọ́n kú. Orúkọ Bàbá yì ni wọ́n fi wá ń pé àdúgbó yí ní ìsámùró.
20231101.yo_3326_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/O%E1%B9%A3%C3%B9%20Kej%C3%AC	Oṣù Kejì	Osù Keji ni February je ninu Kalenda Gregory. Ojo mejidinlogbon tabi mokandinlogbon ni o wa ninu February.
20231101.yo_3327_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/O%E1%B9%A3%C3%B9%20K%E1%BA%B9ta	Oṣù Kẹta	Osù keta (tí àwọn Yorùbá mọ̀ sí Oṣù Ẹrẹ̀nà) jẹ́ oṣù kẹta odun kalenda Gìrẹ́górì àti Julian. Ọjọ́ mokanlelogbon ni o wa ninu Oṣù Ẹrẹ̀nà. Òun ni oṣù kẹ́jì nínú àwọn oṣù méje tí ó ní ọjọ́ mókanlélogún.
20231101.yo_3330_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Abubakar%20Tafawa%20Balewa	Abubakar Tafawa Balewa	Abubakar Tafawa Balewa (December 1912 – January 15, 1966) je omo orile ede Nàìjíríà, lati apa ariwa ile Nàìjíríà. Balewa je Alakoso Agba (prime minister) akoko fun ile Nàìjíríà ni Igba Oselu Akoko ile Nàìjíríà leyin igba ti Nàìjíríà gba ominira ni odun 1960. Eni ayesi ni kariaye, o gba owo ni orile Afrika gege bi ikan lara awon ti won daba idasile Akojoegbe Okan ara Afrika (Organization of African Unity, OAU).
20231101.yo_3338_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/O%E1%B9%A3%C3%B9%20Kej%C3%ACl%C3%A1	Oṣù Kejìlá	Osù Ọ̀pẹ nínú ònkà oṣù ojú ọ̀run Yorùbá ni ó jẹ́ oṣù Kejìlá nínú ònkà oṣù ojú ọ̀run ti àwọn (Gẹ̀ẹ́sì) tí wọ́n pè ní December Ọjọ́ mọ́kànlélọ́gbọ̀n ni ó wà nínú oṣù yí.
20231101.yo_3338_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/O%E1%B9%A3%C3%B9%20Kej%C3%ACl%C3%A1	Oṣù Kejìlá	Osù December ni awọn gẹ̀ẹ́sì fa orúkọ rẹ̀ yọ látara ọ̀rọ̀ ""decem" (tí ó túmọ̀ sí ten) nítorí wípé òun gaan ni oṣù kẹwàá ọdún nínú kalẹ̀dà tí àwọn calendar of Romulus tí ìbẹ̀rẹ̀ oṣù tiwọn sì bẹ̀rẹ̀ ní oṣù kẹta ọdún. Àwọn oṣù tókù kò ti sí tẹ́lẹ̀, amọ́ wọ́n ṣàfikún oṣú kínní ati oṣù kejì kun tí December sì dá dúró ní tirẹ̀.
20231101.yo_3345_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%E1%BB%8D%CC%81mb%C3%A0%20%C3%A0k%E1%BB%8D%CC%81k%E1%BB%8D%CC%81	Nọ́mbà àkọ́kọ́	Ninu Ìmọ̀ Ìṣirò nọ́mbà àkọ́kọ́ (prime numbers) ni a si àwọn nomba adabaye (natural numbers) tí wọn ní nọmba ádábá méjí péreé tí a lè fí pín wọn dọ́gba, éyí ní nọmbaa 1 atí nọmba ákọkọ fún árá rẹ. Áwọn nọmba ákọkọ pọ tó bẹẹ tó fí jẹ wípé wọn kò lòpin gẹgẹe bí Efklidi ṣé fihàn ní ọdúnn 300 K.J (kia to bi Jesu, K.J). Nọmba ódò 0 ati ọ̀kan 1 kì ṣé nọmba akọkọ.

20231101.yo_3273_12

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Tí a bá fé ṣe ìyísódì àpólà-àpọ́nlé tó ń sọ ibi tí ìṣe inú gbólóhùn ti wáyé, a ó kọ́kọ́ gbé àpólà-àpọ́nlé náà síwáju, a lè ṣe ìpajẹ ọ̀rọ̀-atọ́kùn tó síwáju rẹ̀, a sì lè dáa sí. Tí a bá ṣe yí, a ó wá fi èrún ti kún àpólà-ìṣe náà. Àpẹẹrẹ ni:

20231101.yo_3273_13

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Oríṣiríṣi àríyànjiyàn ló wà lóri pé ède Yorùbá ní àsìkò gẹ́gẹ́ bí ìsọ̀rí gírámà tàbí kò ní. Bámgbóṣé (1990:167) ní tirẹ̀ gbà pé àsìkò àti ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ wọnú ara wọn Ó ní:

20231101.yo_3273_14

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Àsìkò afànámónìí jẹ mọ́ ìgbà tí ìṣẹ̀lẹ̀ kan ń sẹlẹ̀, yálà ó ti ṣẹlẹ̀ tán tàbí ó ń ṣẹlẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ lásìkò tí à ń sọ̀rọ rẹ̀. Tí a bá lò ó pẹ̀lú ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ adáwà, kò sí wúnrẹ̀n tó máa ń tọ́ka rè. Fún àpẹẹrẹ:

20231101.yo_3273_15

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àìṣetán atẹ́rẹrẹ máa ń ṣe àfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́ nígbà tí Olùsọ̀rọ̀ ń sọ̀rọ̀. Àpẹẹrẹ èyí ni:

20231101.yo_3273_16

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Éé ni atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àìṣetán atẹ́rẹrẹ nínu ẸI, ṣùgbọ́n atọ́ka ìyísódì éè ni a fi ń yí i sódì. Àpẹẹrẹ ni:

20231101.yo_3273_17

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àìṣetán bárakú máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó máa ń ṣẹlẹ̀ ní gbogbo ìgbà. Máa ń àti a máa ló máa ń tọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu YA. Ọ̀nà tí ẸI ń gbà tọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí yàtọ̀ gédéńgbé sí ti YA. Atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu ẸI ni éé àti a ka. Ìlo rẹ̀ nínu gbólóhùn ni:

20231101.yo_3273_18

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Stockwell (1977:39) ṣàlàyé ibá-ìsẹ̀lẹ̀ àṣetán gẹ́gẹ́ bí ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ tó ń ṣe àfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ tó ti parí. Bámgbósé (1990:168) ní tirẹ̀ ṣàlàyé wí pé ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àṣetán ìbẹ̀rẹ̀ nínu àsìkò afànámónìí máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ìbẹ̀rẹ̀ rẹ̀ ti parí, ṣùgbọ́n tí ó ṣe é ṣe kí gbogbo ìṣẹ̀lẹ̀ náà má tíì tán. Ti ni atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu ẸI. A máa ń lò ó papọ̀ pẹ̀lú atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ atẹ́rẹrẹ

20231101.yo_3273_19

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àṣetán ìparí nínu àsìkò afànámónìí máa ń tọ́ka sí ìṣẹ̀lẹ̀ tó ti parí pátápátá. Ti ni atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí. Àpẹẹrẹ ìlo rẹ̀ nínu gbólóhùn ni:

20231101.yo_3273_20

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Éè ni atọ́ka ìyísódì ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ yìí nínu ẸI. Nígbà tí a bá yíi padà, ohun ààrin to wà bẹ lóri atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ náà yóò yí padà sí ohùn ìsàlẹ̀. Àpẹẹrẹ ni:

20231101.yo_3273_21

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Nígbà tí atọ́ka àsìkò ọjọ́-iwájú bá ti jẹ yọ pẹ̀lú ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ adáwà, (tí kò ní atọ́ka kankan), àbájáde rẹ̀ yóò jẹ́ ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ adáwà nínu àsìkò ọjọ́-iwájú. Àwọn àpẹẹrẹ ni:

20231101.yo_3273_22

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Adéwọlé (1990:73-80) gbà pé múùdù jé ọ̀kan lára àwọn ìsọ̀ri gírámà Yorùbá. Ó pín wọn sí oríṣìí mẹ́ta nípa wíwo ọ̀nà tí wọ́n ń gbà jẹ yọ: Ó pe àkọ́kọ́ ni èyí tó ń fi ṣiṣe é ṣe hàn (possibility); ó pe èkejì ní èyí tó ń fi gbígbààyè hàn (permission); ó pe ẹ̀kẹta ni èyí tó pọn dandan. Àwọn múùdù wọ̀nyí ni à ń dá pè ni ojúṣe wọ̀fún, àníyàn àti kànńpá lédè Yorùbá. Fábùnmi (1998:23-24) pè é ní Ojúṣe.

20231101.yo_3273_23

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Àríyànjiyàn pọ̀ lóri ìsọ̀ri gírámà tí yóò wà nínu YA.Bámgbóṣé (1990) gbà pé atọ́ka àsìkò ọjọ́ iwájú ni yóò àti àwọn ẹ̀da rẹ̀ bíi yó, ó, á. Fábùnmi (2001) ní tirè sàlàyé wí pé ojúse ni yóò àti àwọn ẹ̀da rẹ̀, ṣùgbọ́n ó ní Yorùbá tún máa ń lò wón láti fi tọ́ka sí àsìkò ọjọ́-iwájú. Oyèláràn (1982) nínu èro rẹ̀ kò fara mọ́ èro pé yóò jẹ́ atọ́ka àsìkò ọjọ́-iwájú. Ó ni yóò máa ń ṣiṣẹ́ ibá-ìṣẹ̀lẹ̀, ò sì tún máa ń ṣiṣẹ́ ojúṣe nígbà mìíràn. Sàláwù (2005) ò gba yóò gẹ́gẹ́ bí atọ́ka àsìkò ọjọ́-iwájú tàbí ojúṣe. Ó ní yóò àti àwọn ẹ̀da rẹ̀ á, ó àti óó jẹ́ atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àníyàn nínu YA. Adéwọlé (1988) ní tirè ṣe òrínkíniwín àlàyé láti fi ìdi rè múlẹ̀ pé atọ́ka múùdù ni yóò. Nítorí náà, a ó lo wúnrẹ̀n yóò gẹ́gẹ́ bí ojúṣe àníyàn. Nínu ẸI, a ni atọ́ka ojúṣe àníyàn. Fún àpẹẹrẹ:

20231101.yo_3273_24

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Gẹ́gẹ́ bí a ti sọ ní ìbẹ̀rẹ iṣẹ́ yìí, a lè ṣe ìyísódì ẹyọ ọ̀rọ̀, a lè ṣe ìyísódì fọ́nrán ìhun gbólóhùn, a sì tún lè ṣe ìyísódì odidi gbólóhùn pẹ̀lú. Bámgbóṣé (1990:217) sàlàyé pé ìyísódì odidi gbólóhùn ni èyí tí ìtumọ̀ rẹ̀ jẹ mọ wí pe ìṣẹ̀lẹ̀ tí a sọ nínu gbólóhùn náà kò ṣẹlẹ̀ rárá. Ó ní:

20231101.yo_3273_25

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Tí gbólóhùn kò bá ní ju ẹyọ ọ̀rọ̀-ìṣe kan lọ nínu àpólà-ìṣe…, ìyísódì odidi gbólóhùn nìkan ni a lè ṣe fún un. Ṣùgbọ́n, tí ọ̀rọ̀-ìṣe bá ju ọ̀kan, tàbí tí àpólà-ìṣe bá ní fọ́nrán tí ó ju ọ̀kan lọ, a lè ṣe ìyísódì fọ́nrán ìhun tàbí ti odidi gbólóhùn.

20231101.yo_3273_26

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Tí sọ̀rọ̀sọ̀rọ̀ bá fẹ́ẹ ṣe ìròyìn fún olùgbọ́, gbólóhùn yìí ni yóò lo. Gbólóhùn-kí-gbólóhùn tí kò bá jẹ́ ti ìbéèrè tàbí ti àṣẹ gbọ́dọ̀ jẹ́ gbólóhùn àlàyé.

20231101.yo_3273_27

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Tí a bá fẹ́ ṣe ìyísódì (72), a ó yọ atọ́ka ibá-ìṣẹ̀lẹ atẹ́rẹrẹ ka kùrò, a ó sì lo atọ́ka ìyísódì máà dípò rẹ̀. Ìyísódì (72) yóò yọrí sí (74)

20231101.yo_3273_28

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Bámgbóṣé (1990:183-186) ṣe ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ àlàyé lóri ọ̀nà tí a máa ń gbà ṣe ìbéèrè nínu ède Yorùbá. Ó ní ọ̀nà tí à ń gbà ṣe èyí ni pé kí á lo wúnrẹ̀n ìbéèrè nínu gbólóhùn.

20231101.yo_3273_29

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ṣé ni ẸI máa ń lò gẹ́gẹ́ bí atọ́nà gbólóhùn láti fì ṣe ìbéèrè bẹ́ẹ̀-ni-bẹ́ẹ̀-kọ. Àwọn àpẹẹrẹ gbólóhùn ìbéèrè oní-atọ́nà gbólóhùn ni:

20231101.yo_3273_30

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Bámgbósé (1990:184) ṣe àlàyé pé nínu gbólóhùn àkíyèsí alátẹnumọ́ ni a ti máa ń lo àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ aṣèbéèrè. Ó ní a lè dá wọn tò gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀-orúkọ tàbí kí á fi wọ́n ṣe ẹ̀yán fún ọ̀rọ̀-orúkọ mìíràn.

20231101.yo_3273_31

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ohun tí a fẹ́ ṣe nínu abala yìí ni ṣíṣe àfihàn ipa ti ìyísódì ní lóri òǹkà ẸI. Ohun tó jẹ wá lógún ni ṣíṣe àgbéyẹ̀wò ọ̀nà tí à ń gbà yí àwọn òǹkà sódì.

20231101.yo_3273_32

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ọ̀kan lára àwọn àtúnpín-sí-ìsọ̀rí ọ̀rọ̀-orúkọ Bámgbóṣé (1990:97) ni ọ̀rọ̀-orúkọ aṣeékà. Ó ni ọ̀rọ̀-orúkọ àṣeékà ni èyí tí a lè lò pẹ̀lú ọ̀rọ̀ òǹkà nítorí pe irú ọ̀rọ̀-orúkọ bẹ́ẹ̀ ṣe é kà.

20231101.yo_3273_33

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Ní ìbamu pẹ̀lú èro Bámgbóṣé yìí, tí a bá lo ọ̀rọ̀-orúkọ aṣeékà pẹ̀lú ọ̀rọ̀-òǹkà papọ̀, yóò fún wa ní àpólà-orúkọ. Àtúpalẹ̀ irúfé àpólà-orúkọ yìí ni orí (tíí ṣe ọ̀rọ̀-orúkọ) àti ẹ̀yan rẹ̀ (ọ̀rọ̀ òǹkà náà). Irúfẹ́ ẹ̀yán yìí ni Bámgbóṣé pè ní ẹ̀yán aṣòǹkà.

20231101.yo_3273_34

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Gẹ́gẹ́ bí a ti sọ ṣaájú ní 3.3.4, wí pé tí a bá fẹ́ yí ẹ̀yán sódì, nínu gbólóhùn àkíyèsí alátẹnumọ́, a máa ń sọ ẹ̀yán náà di awẹ́ gbólóhùn asàpèjúwe. Ìgbésè yìí máa ń wáyé nínu ìyísódì òǹkà. Yí ní atọ́ka awẹ́-gbólóhùn-asàpèjúwe nínu ẸI. Ée ṣe ni atọ́ka ìyisódì èyán asòǹka nínu ẸI. Ìyísòdì ẹ̀yán asòǹkà nínu gbólóhùn (86 a-d) yóò fún wa ni (87 a-d)

20231101.yo_3273_35

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

A ó ṣe àkíyèsí wí pé ọ̀nà méjì ni YA lè gbà ṣe ìyísódì ẹ̀yán àsòǹkà, ṣùgbọ́n ọ̀nà kan ṣoṣo ni ẸI ń gbà ṣe ìyísódì èyí.

20231101.yo_3273_36

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Bámgbóṣé (1990:129) ṣe àkíyèsí irúfé àpólà-orúkọ kan to pè ní àpólà-orúkọ agérí. Irúfẹ àpólà-orúkọ yìí máa ń sáábà wáyé nínu àpólà-orúkọ tí ọ̀rọ̀ òǹkà jẹ́ ẹ̀yan rẹ̀. Àwọn àpẹẹrẹ àpólà-orúkọ yìí ni àbọ̀ àwọn gbólóhùn ìsàlẹ̀ yìí:

20231101.yo_3273_37

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

A ó ṣe àkíyèsí pé ẹ̀yán asòǹka nìkan ló dúró gẹ́gẹ́ bí àbọ̀ gbólóhùn òkè wọ̀nyí. Ṣùgbọ́n sá, kì í ṣe pé àpólà-orúkọ náà kò ní orí; mọ̀ọ́nú ni orí àpólà náà, ó sì yé àwọn méjéèji tó bá ń tàkurọ̀sọ. Ée ṣe ni a fi máa ń yí irúfẹ́ àpólà-orúkọ agérí wọ̀nyí nínu ẸI. Ìyísódì ọ̀rọ̀ òǹkà nínu gbólóhùn (88) àti (89) ni:

20231101.yo_3273_38

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Nínu orí kẹta yìí, a ti gbìyànjú láti ṣe àgbékalẹ̀ bí ìyísódì ṣe ń jẹ yọ nínu ẸI. A ṣe àkíyèsí onírúurú ìhun tí ìyísódì ti ń jẹ yọ nínu ẸI. A jẹ́ kó di mímọ̀ pé a lè ṣe ìyísódì eyọ ọ̀rọ̀; a lè ṣe ìyísódì fọ́nrán ìhun gbólóhùn, a sì lè ṣe ìyísódì odidi gbólóhùn. A tún ṣe àgbéyẹ̀wò ìyísódì àsìkò, ibá-ìṣẹ̀lẹ̀ àti ojúṣe nínu ẸI.

20231101.yo_3273_39

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cy%C3%ADs%C3%B3d%C3%AC%20n%C3%ADn%C3%BA%20%E1%BA%B8%CC%80ka-%C3%A8d%C3%A8%20%C3%8Ck%C3%A1l%E1%BA%B9%CC%80

Ìyísódì nínú Ẹ̀ka-èdè Ìkálẹ̀

Lẹ́yìn èyí, ọwọ́jà iṣẹ́ yìí dé àgbéyẹ̀wò òǹkà ẸI. A ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ọ̀rọ̀ òǹkà náà gẹ́gẹ́ bí ẹ̀yán aṣòǹkà, a sì ṣe àfihàn bí a ṣe ń ṣe ìyísódì òǹkà ẸI.

20231101.yo_3276_0

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3%C3%ADr%C3%B2

Ìmò Ìṣírò

Ìmọ̀ Ìsirì je eyi t'on je mo nipa ọ̀pọ̀iye (quantity), nipa òpó (structure), nipa iyipada (change) ati nipa ààyè (space). Idagbasoke imo Isiro wa nipa lilo àfòyemọ̀ọ́ (abstraction) ati Ọgọ́bn ìrọ̀nú, pelu onka, isesiro, wiwon ati nipa fi fi eto s'agbeyewo bi awon ohun se ri (shapes) ati bi won se n gbera (motion). Eyi ni awon Onimo Isiro n gbeyewo, ero won ni lati wa aba tuntun, ki won o si fi otoo re mule pelu itumo yekeyeke.

20231101.yo_3276_1

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3%C3%ADr%C3%B2

Ìmò Ìṣírò

A n lo Imo Isiro ka kiri agbaye ni opolopo ona ninu Imo Sayensi, Imo Ise Ero, Imo Iwosan, ati Imo Oro Okowo. Bi a se n lo imo Isiro bo si apa eyi ti a n pe ni Imo Isiro Lilo (Applied Mathematics). Apa keji Imo Isiro ni a mo si Imo Isiro Ogidi. Eyi je mo eko imo isiro to ko ti ni ilo kankan bo tileje pe o se se ki a wa ilo fun ni eyinwa ola.

20231101.yo_3278_0

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3ir%C3%B2

Ìmò Ìṣirò

Ìmọ̀ Ìsirò jẹ́ èyí t'on jẹ mo nipa ọ̀pọ̀iye (quantity), nipa òpó (structure), nipa iyipada (change) ati nipa ààyè (space). Idagbasoke imo Isiro wa nipa lilo àfòyemọ̀ọ́ (abstraction) ati Ọgbọ́n ìrọ̀nú, pelu onka, isesiro, wíwọ̀n ati nipa fi fi eto s'agbeyewo bi awon ohun se ri (shapes) ati bi won se n gbera (motion). Eyi ni awon Onimo Isiro n gbeyewo, ero won ni lati wa aba tuntun, ki won o si fi ootọ́ re mulẹ̀ pelu itumo yekeyeke.

20231101.yo_3278_1

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%C3%B2%20%C3%8C%E1%B9%A3ir%C3%B2

Ìmò Ìṣirò

A n lo Imo Isiro ka kiri agbaye ni opolopo ona ninu Imo Sayensi, Imo Ise Ero, Imo Iwosan, ati Imo Oro Okowo. Bi a se n lo imo Isiro bo si apa eyi ti a n pe ni Imo Isiro Oníwúlò (Applied Mathematics). Apa keji Imo Isiro ni a mo si Imo Isiro Ogidi. Eyi je mo eko imo isiro to ko ti ni ilo kankan bo tileje pe o se se ki a wa ilo fun ni eyinwa ola.

20231101.yo_3279_0

https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀

Jeremiah Obáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ tí a bí ní ọjọ́ kẹfà oṣù kẹta (Ẹrẹ́nà) ọdún 1909, ti o sí ku lọjọ́ kẹ́sàn-án oṣù karùn-ún (Èbìbí) ọdún 1987, jẹ́ olósèlú ọmọ orílẹ̀ èdè Nàìjíríà láti ẹ̀yà Yorùbá. Awólọ́wọ̀ jẹ́ olórí fún àwọn ọmọ ilẹ̀ Yorùbá àti ọ̀kan nínú àwọn olóṣèlú pàtàkì ní orílẹ̀ èdè Nàìjíríà.

20231101.yo_3279_1

https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀

A bí i ní ọjọ́ kẹfà oṣù kẹta ọdún 1909 ní Ìkẹ́nnẹ́ tó wà ní ìpínlẹ̀ Ògùn lónìí. Ọmọ àgbẹ̀ tí ó fi iṣẹ́ àti oògùn ìṣẹ́ sọ ara rẹ̀ di ọ̀mọ̀wé, Awólọ́wọ̀ lọ ilé ẹ̀kọ́ Anglican àti Methodist ní Ìkẹ́nnẹ́ àti sí Baptist Boys' High School ní Abẹ́òkúta. Lẹ́yìn rẹ̀ ó lọ sí Wesley College ní Ìbàdàn tí ó fi ìgbà kan jẹ́ olú-ìlú Agbègbè Apáìwọ̀òrùn Nàìjíríà láti ba di Olùko. Ní ọdún 1934 , ó di olùtajà àti oníròyìn. Ó ṣe olùdarí àti alákòóso Ẹgbẹ́ Olùtajà Àwọn Ọmọ Nàìjíríà (Nigerian Produce Traders Association) àti akọ̀wé gbogbogbòò Ẹgbẹ́ Àwọn Awakọ̀ Ìgbẹ́rù Ọmọ Ilẹ̀ Nàìjíríà (Nigerian Motor Transport Union).

20231101.yo_3279_2

https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀

Awólọ́wọ̀ tẹ̀ síwájú nínú ẹ̀kọ́ rẹ̀, ó sì gba ìwé ẹ̀rí kékeré ní ọdún 1939, kí ó tó lọ láti gba ìwé ẹ̀rí ẹ̀kọ́ gíga nínú ìmọ̀ owó ní ọdún 1944. Ìgbà yìí náà ló tún jẹ́ olóòtú fún ìwé ìròyìn Òṣìṣẹ́ Ọmọ Ilẹ̀ Nàìjíríà (Nigerian Workers). Ní ọdún 1940 ó di akọ̀wé Ẹgbẹ́ Ọ̀dọ́ Àwọn Ọmọ Ilẹ̀ Nàìjíríà (Nigerian Youth Movement) ẹ̀ka Ìbàdàn, ibi ipò yìí ni ó ti ṣolórí ìtiraka láti ṣe àtúnṣe Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ Ìdámọ̀ràn Fún Àwọn Ọmọ Ìbàdàn (Ìbàdàn Native Authority Advisory Board) ní ọdún 1942.

20231101.yo_3279_3

https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀

Ní ọdún 1944 ó lọ sí ìlú Lọ́ńdọ́nù láki kọ́ ẹ̀kọ́ nínú ìmọ̀ òfin bẹ́ẹ̀ ni ó sì dá Ẹgbẹ́ Ọmọ Odùduwà sílẹ̀. Lẹ́yìn ìgbà tó parí ẹ̀kọ́ rẹ̀ ní ọdún 1947 ó darí padà wálé láti wá di agbẹjọ́rò àti akọ̀wé àgbà fún Ọmọ Ẹgbẹ́ Odùduwà. Lẹ́yìn ọdún méjì, Awólọ́wọ̀ àti àwọn aṣíwájú Yorùbá yòókù dá ẹgbẹ́ òṣèlú Action Group sílẹ̀, èyí tí ó borí nínú ìbò ọdún 1951 ní Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Nàìjíríà. Láàárín ọdún 1951-54 Awólọ́wọ̀ jẹ́ Alákòóso Fún Iṣẹ́ Ìjọba àti Ìjọba Ìbílẹ̀, ó sì di Olórí Ìjọba Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Nàìjíríà ní ọdún 1954 lẹ́yìn àtúnkọ Ìwé Ìgbépapọ̀ Àti Òfin (constitution).Gẹ́gẹ́ bí Olórí Ìjọba Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Nàìjíríà, Awólọ́wọ̀ dá ẹ̀kọ́ ọ̀fẹ́ sílẹ̀ fún gbogbo ọ̀dọ́ láti rí i pé mọ̀ọ́kọ-mọ̀ọ́kà gba le ka.

20231101.yo_3279_4

https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀

Nígbà tí orílẹ̀ èdè Nàìjíríà gbòmìnira ní ọjọ́ kìíní oṣù kẹwàá ọdún 1960, Awólọ́wọ̀ di Olórí Ẹgbẹ́ Alátakò (Opposition Leader) sí ìjọba Abubakar Tafawa Balewa àti Ààrẹ Nnamdi Azikiwe ní Ìlú Èkó. Àìṣọ̀kan tó wà láàárín òun àti Samuel Ládòkè Akíntọ́lá tó dípò rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí fìdí hẹ Olórí Ìjọba ní Agbègbè Ìwọ̀ Oòrùn mú ni ó dá fàá ká ja tí ó ṣẹlẹ̀ ní ọdún 1962. Ní oṣù kọkànlá ọdún yìí, Ìjọba Àpapọ̀ ilẹ̀ Nàìjíríà fi ẹ̀sùn kan Awólọ́wọ̀ wí pé ó dìtẹ̀ láti dojú ìjọba bolẹ̀. Lẹ́yìn ìgbẹ́jọ́ ó tó oṣù mọ́kànlá, ilé-ẹjọ́ dá Awólọ́wọ̀ àti àwọn ọmọ ẹgbẹ́ òṣèlú rẹ̀ méjìdínlọ́gbọ̀n lẹ́bi ẹ̀sùn ìdìtẹ̀, wọ́n sì rán wọn lẹ́wọ̀n ọdún mẹ́wàá. Ọdún mẹ́ta péré ni ó lo ní ẹ̀wọ̀n ní ìlú Kàlàbá tí ìjọba ológun Yakubu Gowon fi dá sílẹ̀ ní ọjọ́ kẹta oṣù kẹjọ ọdún 1966. Lẹ́yìn èyí Awólọ́wọ̀ di Alákòóso Ìjọba Àpapọ̀ fún Ọrọ̀ Okòwò. Ní ọdún 1979 Awólọ́wọ̀ dá ẹgbẹ́ òṣèlú kan, Ẹgbẹ́ Òṣèlú Ìmọ́lẹ̀, sílẹ̀.

20231101.yo_3279_5

https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%8Cb%C3%A1f%E1%BA%B9%CC%81mi%20Aw%C3%B3l%E1%BB%8D%CC%81w%E1%BB%8D%CC%80

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀

Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ ṣaláìsí ní ọjọ́ àìkú ọjọ́ kẹsàn-án oṣù karùn-ún ọdún 1987 ní ìlú Ìkẹ́nnẹ́. Lẹ́yìn ikú Awólọ́wọ̀ Ìjọba Àpapọ̀ yí orúkọ Ilé Ẹ̀kọ́ Gíga Ilé-Ifẹ̀ padà sí Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ University. Bẹ́ẹ̀ sì ni àwòrán rẹ̀ wà lórí owó Ọgọ́rùn-ún náírà fún ìṣẹ̀yẹ gbogbo ohun tó ṣe fún ìdàgbàsókè ilẹ̀ Yorùbá àti orílẹ̀ èdè Nàìjíríà lápapọ̀.

20231101.yo_3294_0

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81

Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́

6. Ẹrẹ̀kẹ̀sán:- Ó jẹ́ orukọ́ ọjá Ọba Àkúrẹ́. Ọjá yìí nìkan ni Ọba tí má se ọdún òlósùnta fún ọjọ́ méje.

20231101.yo_3294_1

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81

Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́

7. Gbogí:- Ó jẹ ibi tí wọn tí sé orò omi yèyé láyé àtijọ́, ó sí tún jẹ́ aginjù tí àwọn ẹranko búburú má gbé.

20231101.yo_3294_2

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81

Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́

9. Ìjọ̀kà:- Jẹ́ Ọ̀kan lárà àwọn orúkọ̀ ilẹ̀-iwé girama tí ó wá, ìdí níyí tí wọn fí pé orúkọ àdúgbò náà ní ìjọ̀kà

20231101.yo_3294_3

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81

Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́

17. Ọjà osódí:- jẹ́ ibi tí àwọn àgbààgbà olóyé ìlú má gbé láyé àtijọ́ ibẹ sì ni wọn tí má ṣe ìpàdé fún ètó ìlú.

20231101.yo_3294_4

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81

Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́

18. Alágbàká:- jẹ Ibi tí omi ÀKÚRẸ̀ tí pín sí yẹ́lẹ́yẹ́lẹ́, ibẹ̀ ní orirún omi tí sàn lọ si oríṣìíríṣìí ọ̀nà.

20231101.yo_3294_5

https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn%20%C3%A0d%C3%BAgb%C3%B2%20%C3%ACl%C3%BA%20%C3%80k%C3%BAr%E1%BA%B9%CC%81

Àwọn àdúgbò ìlú Àkúrẹ́

30. Àrákàlẹ́:- Jẹ́ òkìtí Ibẹ̀ ni wọn ti rí àwọn ènìyàn tí ó dí òkìtì láyé àtijọ́. Ibẹ̀ sí ní wọn ti má jẹ́ oyè jù.

20231101.yo_3295_0