Split (1)

train · 27.8k rows

_id stringlengths 17 21	url stringlengths 32 377	title stringlengths 2 120	text stringlengths 100 2.76k
20231101.yo_3157_32	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà jẹ́ ọ̀kan láàrin àwọn ọjà tó ń gbéra sókè nítorí àwọn nǹkan àlùmọ́ọ́nì púpọ̀ tó ní, ìnáwó, ìbánisọ̀rọ̀, òfin àti ìrìnnà àti pàsípàrọ̀ ìpínwó (Ilée-pàsípàrọ̀ Ìpínwó Nàìjíríà) tó jẹ́ èkejì tó tóbi jù lọ ní Áfríkà. Nàìjíríà ní 2007 jẹ́ 37th lágbàáyé ní Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè. Gẹ́gẹ́ bí Economic Intelligence Unit àti Ilé-Ìfowópamọ́ Àgbáyé ṣe sọ. Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè tí Nàìjíríà fún ìpín agbára ìrajà tí jẹ ìlọ́po méjì láti $170.7 legbegberunkeji ní 2005 dé $292.6 legbegberunkeji ní 2007. Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè fún ẹnì kọ̀ọ̀kan ti fò láti $692 fún ẹnì kọ̀ọ̀kan ní 2006 dé $1,754 fún ẹnì kọ̀ọ̀kan ní 2007.
20231101.yo_3157_33	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nígbà ọ̀pọ̀ epo àwọn ọdún 1970s, Nàìjíríà dá gbèsè òkèèrè tó tóbi gidi láti ṣe ìnáwó ìdè-ajé-mọ́lẹ̀, ṣùgbọ́n lẹ́yìn tí iye owó epo dín ní àwọn ọdún 1980s, ó ṣòro fún Nàìjíríà láti san àwọn gbèsè rẹ̀ padà, èyí fa kó fi owó tó yá sílẹ̀ láìsan kó le ba à kọjú sí bí yíò ṣe san èlé orí owó tó yá nìkan.
20231101.yo_3157_34	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Lẹ́yìn ìjíròrò ìjọba Nàìjíríà ní October 2005, Nàìjíríà àti àwọn aṣínilówó Paris Club fi ẹnu kò pé Nàìjíríà le ra gbèsè rẹ̀ padà pẹ̀lú ìdínwó tó tó 60%. Nàìjíríà lo èrè tó jẹ níbi epo láti san gbèsè 40% tó kù, èyí jẹ́ kí $1.15 lẹ́gbẹẹgbẹ̀rún kejì ó lé sílẹ̀ lọ́dún láti ṣe ètò ìdín àìní. Nàìjíríà di orílẹ̀-èdè àkọ́kọ́ ní Áfríkà láti san gbogbo gbèsè (tí ìdíye rẹ̀ jẹ́ $30 lẹ́gbẹẹgbẹ̀rún kejì) tó jẹ Paris Club padà ní April 2006.
20231101.yo_3157_35	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà jẹ́ orílẹ̀-èdè 8th tó ń ta epo pẹtiró láyé, bẹ́ẹ̀ sì ni òun ni ìkẹẹ̀wà tó ní ìpamọ́ epo pẹtiró.
20231101.yo_3157_36	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ẹ OPEC. Epo petroleomu kó ipa pàtàkì nínú u okòòwò Nàìjíríà tó ṣírò fún 40% Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè (GIO) àti 80% iye owó tí ìjọba ń pa.
20231101.yo_3157_37	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọjà fún Ìbánisọ̀rọ̀-ọ̀ọ́kán tó ń dàgbà sókè kíákíá jù láyé, àwọn ilé-isẹ́ ìbánisọ̀rọ̀-ọ̀ọ́kán bí i MTN, Etisalat, Airtel àti Globacom ni ibùjókòó tó tóbi jù lọ tó sì lérè jù lọ ní Nàìjíríà.
20231101.yo_3157_38	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà ní apá okòòwò ìṣefúnni oní-ìnáwó dídàgbà gidi, pẹ̀lú àdàlù àwọn ilé-ìfowópamọ́ abẹ́le àti káríayé, àwọn ilé-isẹ́ ìmójútó ohun ìní, Ilé-isẹ́ Adíyelófò, àwọn ilé-isẹ́ brokerage, àwọn àjọ aládàáni equity àti àwọn ilé-ìfowópamọ́ ìnáwọlé.
20231101.yo_3157_39	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Bákan náà, Nàìjíríà tún ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan àlùmọ́ọ́nì àti ìmúlò bíi ẹ̀fúùfù aládàánidá, èédú, bauxite, tantalite, wúrà, tin, irin inú-ilẹ̀, òkúta dídán, niobiomu, òjé, ati sinki.
20231101.yo_3157_40	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Bó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn nǹkan àlùmọ́ọ́nì inú ilẹ̀ wọ̀nyí pọ̀ dáadáa, àwọn ilé-isẹ́ akó-àlùmọ́ọ́nì tí ó mú wọn jáde ò sí.
20231101.yo_3157_41	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nígbà kan, Nàìjíríà ló ń ta Ẹ̀pà, Kòkó àti Epo Ọ̀pẹ tó pọ̀ jùlọ sí òkè-òkun àti olùpèsè pàtàkì Coconut, Èso ọsàn, Àgbàdo, Ọkà Bàbà, Ẹ̀gẹ́, Iṣu àti Ìrèké. Bí i 60% àwọn ará a Nàìjíríà ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ àgbẹ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni ilẹ̀ tó ṣe é dáko sì wà ṣùgbọ́n tí wọn kò fi bẹ́ẹ̀ pọ̀ gidi .
20231101.yo_3157_42	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà ní àwọn ilé-isẹ́ àgbẹ̀ṣe bí i Leather àti Ìhun Aṣọ ní Kano, Abeokuta, Onitsha àti Èkó. Ilé-isẹ́ Ato-ọkọ̀-pọ̀ bí i Peugeot láti Fransi àti Bedford láti Britani tó jẹ́ apá kan lára ilé-isẹ́ ọkọ̀ láti orílẹ̀-èdè Amerika, General Motors;nísìn-ín, àwọn ẹ̀wù t-shirt, ike àti oúnjẹ alágolo.
20231101.yo_3157_43	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà ni orílẹ̀-èdè tí èèyàn pọ̀sí jùlọ ní Áfríkà bó tilẹ̀ jẹ́ pé iye tó jẹ́ gangan kò ì jẹ́ mímọ̀. Àjọ Ìṣọ̀kan Àwọn Orílẹ̀-èdè díye pé iye àwọn èèyàn tó wà ní Nàìjíríà ní 2009 jẹ́ 154,729,000, tí 51.7% nínú u wọn ń gbé ní ìgbèríko tí 48.3% sì ń gbé ní ìlú-ńlá ;àti iye ènìyàn 167.5 ní agbègbè ìlọ́po méjì kìlómítà kan.
20231101.yo_3157_44	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà ni orílẹ̀-èdè kẹjọ tí ó ní àwọn ènìyàn tó pọ̀ jùlọ láyé. Òǹkà ní 2006 fi hàn pé iye ènìyàn tí ọjọ́-orí wọn wà láàrin ọdún 0-14 jẹ́ 42.3%; láàrin ọdún 15-65 sì jẹ́ 54.6%. Òṣùwọ̀n ìbímọ pọ̀ gidi ju òṣùwọ̀n ikú lọ, wọ́n jẹ́ 40.4% àti 16.9% nínú ènìyàn ẹgbẹ̀rún (1000) ní tẹ̀léǹtẹ̀lé.
20231101.yo_3157_45	https://yo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0%C3%ACj%C3%ADr%C3%AD%C3%A0	Nàìjíríà	Nàìjíríà ní bí i ẹ̀ya 250 pẹ̀lú orísìírísìí èdè pẹ̀lú àṣà àti ìṣe orísìírísìí. Àwọn ẹ̀yà ènìyàn tó tóbi jùlọ ni Hausa/Fulani, Yoruba ati Igbo ti àpapọ̀ wọn jẹ́ 68% nígbàtí Edo, Ijaw, Kanuri, Ibibio, Ebira, Nupe àti Tiv jẹ́ 27%,tí àwọn yòókù jẹ́ 7%.Ó jẹ́ mímọ̀ pé Ààrin ìbàdí Nàìjíríà ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀yà bí i Pyem, Goemai, àti Kofyar.
20231101.yo_3164_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Tutsi	Tutsi	Tutsi jé eya kan lárà àwon olùgbé mẹta àwọn ènìyàn orílẹ̀ èdè Rwanda and Burundi ni apa arin Afrika. Ìyàtọ̀ díẹ̀ ló wà láàrìn àsà àwọn ará Tutsi àti Hutu.
20231101.yo_3164_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/Tutsi	Tutsi	Àgbẹ̀ àti Olùsìn maalu ni isẹ́ àárò abínibí àwọn ara Tutsi. Maálù jẹ́ ohun tí àwọn ará Tutsi fi máa ń fi agbára àti Ọlà wọn han, èyí ló sì mú àwọn ará Tutsi jẹ́ Olúborí nínú isẹ́ àgbẹ̀. Fun bí ẹ̀ẹ́dégbẹ̀ta ọdún sẹ́yin ni Tutsi ti ń se ìjọba lórí àwọn tókù.
20231101.yo_3165_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Twa	Twa	Twa tabi Batwa jé àwon èyà ènìyàn kúkuru (pigmy) tí a le pè ní àràrá. Àwọn ni Olùgbé tí a ní àkọsílẹ̀ pé ó pẹ́ jù ní àarin gbùngbùn ìlẹ Afíríka nibi tí a ti rí àwọn orílẹ̀-èdè bí Rwanda, burunidi ati Ilẹ̀ olomìnira ti Congo lóde òní. Àwọn ará Hutu tó sẹ̀ wá láti àwọn ara Bantu jọba lé Twa lori nígbà tí wọ́n dé agbègbè náà ṣùgbọ́n nígbà tó di bí ẹgbẹ̀rún ọdun ìkẹẹ̀dógún (15th century AD) ni Tustsi fó jẹ́ ara ẹ̀yà Bantu dé sí agbègbè náà ti wọ́n sì jẹ ọba lórí Twa àti Hutu ti wọ́n ba lórí ìlẹ náà. Àwọn ènìyàn Twa ń sọ èdè Kwyarwanda èyí ti àwọn ènìyàn Tutsi ati Hutu n sọ.
20231101.yo_3169_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%88d%C3%A8%20Wolof	Èdè Wolof	Ede Wolof jẹ èdè tí à ń sọ ni atí bèbè Senegal Mílíọ̀nù méjì-àbọ̀ niye àwọn tó ń sọ. Awọn Olùbágbè wọn ni Mandika ati Fulaní. Awọn isẹ́ ọna wọn màa ń rewà tó sì ma ń ní àmìn àti àwòràn àwọn asáájú nínú ẹ̀sìn musulumi. Ìtan Wolof ti wà láti bí ẹgbẹ̀rún ọdún méjìlá tàbí métàlá sẹ́yìn. Ìtàn ẹbí alátẹnudẹ́nu wọn sọ pé ọ̀kan lára àwọn tó kọkọ tẹ̀dó síbí yìí jẹ́ awọn to wa láti orífun Fulbe. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìtàn Wolof ni a le rí nínú àwọn orin oríkì èyí ti a ma ń gbọ́ láti ẹnu àwọn ‘Griots’ àwọn akéwì. Mùsùlùmí ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọnm ará Wolof.
20231101.yo_3170_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Woyo	Woyo	Ní agbègbè Congo (Zaire) ni a tin í àwọn ẹ̀yàn Woyo. A kò le sọ pàtó iye àwọn tó ń gbé agbègbè yìí. Kiwoyo (Bantu) ni èdè àwọn ẹ̀yà yìí. Solongo, Kongo, Vili àti Yombe jẹ́ àwọn Olùbágbé. Ní ñǹkan ẹgbẹ̀rún ọdún kẹ̀ẹdógún (prior 15th century) ìtàn se akọ̀sílẹ rẹ pe ọmọọba bìnrin Nwe kò àwọn ènìyàn rẹ tọ́ yẹ kan dí Woyo sodí lo sí ojù gbangba níbi tí wọ́n gbé wà bayìí. A pa ìlu wọn àkọ́kọ́ run nígbà tí Ọba Kikongo tó jẹ́ olùbágbè wọn Kógun jàwọ́n. Arábìnrìn Kongo la gbọ́ pó dá ilú Woyo kejì silẹ̀. Isẹ́ àgbẹ̀de adẹ́mu apẹja ati ode jẹ́ àwọn isẹ́ ọkùnrin Woyo
20231101.yo_3171_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Wum	Wum	Apa ariwa Cameroon ni ibùgbé àwọn ènìyàn Wum. Wọ́n jẹ́ ẹgbẹ̀rún méjìlá ènìyàn níye. Àwọn alábágbé wọn ni Esu, kom àti Bafut. Èdè Wum (macro-Bantu) ni wọ́n n sọ. Nítori ìgbàgbọ̀ wọn nipa orí, kò fẹ̣́si nínú isẹ́ ọnà wọn tí a kì í rì àwòrán ori. Àgbè ọlọ́gìn àgbàdo, isu, ati ewébe ni àwọn ará Wum. Wọn tún jẹ́ olùsìn adìẹ ati ewúrẹ́ èyí sì kó ìpa tó jọjú nínú àtijẹ wọn lójojúmọ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ Fulani ló di mùsùlùmí ni òpin ẹgbẹru ọdun méjìdínlógún. Akitiyan wọn nínú ẹ̀sìn yìí láti tàn-án ka ló mú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ará Wum dí ẹlẹ́sìn mùsùlùmí.
20231101.yo_3172_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Yaka	Yaka	Ní gúsu apa iwo oòrùn Congo ti Zaire àti ní Angola ni àwon ènìyàn Yaka wà. òké méjìdínlógún (300.000) ni wón tó níye. Lára àwon aládúgbò won ni Suku, Teke àti Nkanu.’
20231101.yo_3172_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/Yaka	Yaka	Itan àtenudénu fìdí rè múlè pé àwon ènìyàn Yaka pèlú Suku jé ara àwon tí ó kógun ja ìlú ńlá Kongo ni egbèrún odún kerìndínlógún. Suku ti je òkan lára kéréjé èyà tó wà lábé Yakà rí./ Nípa síse ode ni ònà tí àwon okùnrin Yaka n gbà sapé won láti gbe ètò orò ajé. ‘Ajá ode sì jé ohun ìní pàtàkì láàrin àwon Yaka. Àgbe ni àwon obìnrin Yaka, wón si ma ń gbìn ègé, ànànmó, èwà àti erèé míràn.
20231101.yo_3175_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Zulu	Zulu	Àwọn ènìyàn Zulu ni ẹ̀yà tó pọ̀jù ni orílè-èdè Gúúsù Áfríkà. A mọ̀ wọ́n mọ́ ìlẹ̀kẹ̀ alárànbàrà àti agbọ̀n pẹ̀lú àwọn ñǹkan gbígbẹ́. Wọ́n gbàgbọ́ pé àwọn jẹ́ ìran tó sẹ̀ lára olóyè kan láti agbègbè Cóńgò, ni ñǹkan ẹgbẹ̀rún ọdùn mẹ́rìndínlógún sẹ́yìn ni wọn tẹ̀síwájú sí Gúsú. Àwọn ènìyàn Zulu gbàgbọ́ nínú òrìṣà tó ń jẹ́ Nkulunkulu gẹ̀gẹ́ bí asẹ̀dá wọn òrishà yìí ko ní àjọsepọ̀ pẹ̀lú ènìyàn bẹ́ẹ̀ ni kò ní ìfẹ́ sí ìgbé ayé kọ̀ọ̀kan. Awọn ènìyàn Zulu pin sí méjì! àwọn ìlàjì ni inú ìlù nígbà tí àwọn ìlàjì yókù sì wà ní ìgberíko tí wọ́n ń ṣisẹ́ àgbẹ̀. Mílíònù mẹ́sàn-án ènìyàn ló ń sọ èdè Zulu. Èdè yìí jẹ́ ọ̀kan lára àwọn èdè ìjọba mọ́kànlá ilẹ̀ South Africa. Àkọtọ Rómàniù ni wọ́n fi ń kọ èdè náà.
20231101.yo_3176_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ilẹ̀ Yorùbá ni agbègbè ìgbéró àsà ilẹ̀ àwọn ọmọ Yorùbá ní Ìwọ̀òrùn Áfríkà. Ilẹ̀ Yorùbá fẹ̀ láti Nàìjíríà, Benin títídé Togo, agbègbè ilẹ̀ Yorùbá fẹ̀ tó 142,114 km2 106,016 km2 inú rẹ̀ (74.6%) bọ́sí Nàìjíríà, 18.9% bósí orílẹ̀-èdè Benin, àti 6.5% yìókù bósí orílẹ̀-èdè Togo. Ilẹ̀ ìgbéró àsà Yorùbá yìí ní iye àwọn ènìyàn bíi mílíọ́nù 55.
20231101.yo_3176_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí Àtàndá (1980), bí àwọn Yorùbá ṣe dé orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti àsìkò tí wọ́n tẹ̀dó síbẹ̀ kíi ṣe ìbéèrè tí ẹnikẹ́ni lè dáhùn ní pàtó nítorí pé àwọn baba nlá wọn kò fi àkọsílẹ̀ ìṣe àti ìtàn wọn sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí àjogúnbá.
20231101.yo_3176_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Àwọn ìtàn àtẹnudẹ́nu tí a gbọ́ nípa ìṣẹ̀dá yàtọ̀ sí ara wọn díẹ̀díẹ̀. Ìtàn kan sọ fún wa pé àwọn Yorùbá ti wà láti ìgbà ìwáṣẹ̀ àti láti ìgbà ìṣẹ̀dá ayé. Ìtàn ọ̀rùn pé kí ó wá ṣẹ̀dá ayé àti àwọn ènìyàn inú rẹ̀. Ìtàn náà sọ fún wa pé Odùduwà sọ̀kalẹ̀ sí Ilé-Ifẹ̀ láti ọ̀run pẹ̀lú àwọn ẹmẹ̀wà rẹ̀. Wọ́n sì ṣe iṣẹ́ tí Olódùmarè rán wọn ní àṣepé. Nípasẹ̀ ìtàn yìí, a lè sọ pé Ilé-Ifẹ̀ ní àwọn Yorùbá ti ṣẹ̀, àti pàápàá gbogbo ènìyàn àgbáyé.
20231101.yo_3176_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ìtàn mìíràn tí a tún gbọ́ sọ fún wa pé àwọn Yorùbá wá Ilé-Ifẹ̀ láti ilẹ̀ Mẹ́kà lábẹ́ àkóso Odùduwà nígbà tí ìjà kan bẹ́ sílẹ̀ ní ilẹ̀ Arébíà lẹ́yìn tí ẹ̀sìn Islam dé sáàrin àwọn ènìyàn agbègbè náà. Àwọn onímọ̀ kan nípa ìtàn ti yẹ ìtàn yìí wò fínnífínní, wọ́n sì gbà wí pé bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó ṣe é ṣe kí àwọn Yorùbá ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn ará Mẹ́kà àti agbègbè Arébíà mìíràn kí wọ́n tó ṣí kúrò, ibi tí wọ́n ti ṣẹ̀ wá gan-an ni íjíbítì tàbí Núbíà. Àwọn onímọ̀ yìí náà gbà pé Odùduwà ni ó jẹ́ olórí fún àwọn ènìyàn yìí.
20231101.yo_3176_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Kókó pàtàkì kan tí a rí dìmú ni pé Odùduwà ni olùdarí àwọn ènìyàn tí ó wá láti tẹ̀dó sí Ilé-Ìfẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ìtàn méjéèjì tí a gbọ́ ṣe sọ. Tí a bá yẹ ìtàn méjéèjì wò, a ó rí i pé kò ṣe é ṣe kí Odùduwà méjèèjì jẹ́ ẹnìkan náà nítorí pé àsìkò tàbí ọdún tí ó wà láàrin ìṣẹ̀dá ayé àti àsìkò tí ẹ̀sìn Islam dé jìnna púpọ̀ sí ara wọn. Nítorí ìdí èyí a lè gbà pé nínú ìtàn kejì ni Odùduwà ti kópa. Ìdí mìíràn tí a fi lè fara mọ́ ìtàn kèjì ni pé lẹ́yìn àyẹ̀wò sí ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ Yorùbá fínnífínní, ó hàn gbangba pé Odùduwà bá àwọn ẹ̀dá Olọ́run kan ní Ilé-Ifẹ̀ nígbà tí ó dé ibẹ̀. Àwọn ìtàn kan dárúkọ Àgbọnmìrègún tí Odùduwà bá ní Ilé-Ifẹ̀. Èyí fihàn pé kìí ṣe òfìfò ní ó ba Ilé-Ifẹ̀, bí kò ṣe pé àwọn kan wà níbẹ̀ pẹ̀lú Àgbọnmìrègún. Èyí sì tọ́ka sí i pé a ti ṣẹ̀dá àwọ̣n ènìyàn kí ọ̀rọ̀ Odùduwà tó jẹ yọ, nítorí náà, kò lè jẹ́ Odùduwà yìí ni Olódùmarè rán wá láti ṣẹ̀dá ayé gẹ́gẹ́ bí a ti gbọ́ ọ nínú ìtàn ìṣẹ̀dá.
20231101.yo_3176_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Lọ́nà mìíràn ẹ̀wẹ̀, a rí ẹ̀rí nínú ìtàn pé Odùduwà níláti gbé ìjà ko àwọn ọ̀wọ́ ènìyàn kan tí ó bá ní Ilé-Ifẹ̀ láti gba ilẹ̀, àti pàápáà láti jẹ́ olórí níbẹ̀. Ìtàn Mọ́remí àjàṣorò tí ó fi ẹ̀tàn àti ẹ̀mí ọmọ rẹ̀ ọkùnrin kan ṣoṣo tí ó bí gba àwọn ènìyàn rẹ̀ sílẹ̀ lọ́wọ́ ìmúnisìn àwọn ẹ̀yà Ùgbò lè jẹ̀ ẹ̀rí tí ó fìdí rẹ̀ múlẹ̀ pé Odùduwà àti àwọn ènìyàn rẹ̀ ja ọ̀pọ̀lọpọ̀ ogun kí wọ́n tó le gba àkóso ilẹ̀ náà lọ́wọ́ àwọn ọ̀wọ́ ènìyàn kan tí wọ́n bá ní Ilé-Ifẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ìtàn àbáláyé ti sọ.
20231101.yo_3176_6	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, àwọn ènìyàn Yorùbá wà káàkiri ìpínlẹ̀ bí i mẹ́sàn-án. Àwọn ìpínlẹ̀ náà ni Ẹdó, Èkó, Èkìtí, Kogí, Kúwárà, Ògùn, Òndò, Ọ̀ṣun àti Ọ̀yọ́.
20231101.yo_3176_7	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Lóde òní, Yorùbá wà káàkiri ilẹ̀ àwọn aláwọ̀ dúdú (Áfíríkà), Amẹ́ríkà àti káàkiri àwọn erékùsù tí ó yí òkun Àtìlántíìkì ká. Ní ilẹ̀ aláwọ̀ dúdú. A le ríwọn ní Nàìjíríà, Gáná, Orílẹ̀-Olómìnira Bẹ̀nẹ̀, Tógò, Sàró àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà àti àwọn erékùsù káàkiri, a lè rí wọn ní jàmáíkà, Kúbà, Trínídáádì àti Tòbégò pẹ̀lú Bùràsíìlì àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
20231101.yo_3176_8	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Yàtọ̀ sí ètò ìjọba olósèlú àwarawa tí ó fi gómìnà jẹ olórí ní ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan, a tún ní àwọn ọba aládé káàkiri àwọn ìlú nlánlá tí ó wà ní ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan. Díẹ̀ lára wọn ni Ọba ìbíní, Ọba Èkó, Èwí tí Adó-Èkìtì, Òbáró ti Òkéné, Aláké tí Abẹ́òkúta, Dèji ti Àkúrẹ́, Olúbàdàn ti Ìbàdàn, Àtá-Ója ti Òṣogbo, Sọ̀ún ti Ògbòmọ̀ṣọ́ ati Aláàfin ti Ọ̀yọ́.
20231101.yo_3176_9	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Baálẹ̀ ní tirẹ̀ jẹ́ olórí ìlú kékeré tàbí abúlé. Ètò ni ó sọ wọ́n di olórí ìlú kéréje nítorí pé Yorùbá gbàgbọ́ pé ìlú kìí kéré kí wọ́n má nìí àgbà tàbí olórí. Aláàfin ni a kọ́kọ́ gbọ́ pé ó sọ àwọn olórí báyìí di olóyè tí a mọ̀ sí baálẹ̀.
20231101.yo_3176_10	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Lábẹ́ àwọn olórí ìlú wọ̀nyí ni a tún ti rí àwọn olóyè orísìírísìí tí wọ́n ní isẹ́ tí wọ́n ń se láàrín ìlú, ẹgbẹ́, tàbí ìjọ (ẹ̀ṣìn). Lára irú àwọn oyè bẹ́ẹ̀ ni a ti rí oyè àjẹwọ̀, oyè ogun, oyè àfidánilọ́lá, oyè ẹgbẹ́, oyè ẹ̀ṣìn àti oyè ti agboolé bíi Baálé, Ìyáálé, Akéwejẹ̀, Olórí ọmọ-osú, Ìyá Èwe Améréyá, Mọ́gàjí àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
20231101.yo_3176_11	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ní báyìí, tí a bá wo èdè Yorùbá, àwọn onímọ̀ pín èdè náà sábẹ́ ẹ̀yà Kwa nínú ẹbí èdè Niger-Congo. Wọ́n tún fìdí rẹ̀ múlẹ̀ pé ẹ̀yà Kwa yìí ló wọ́pọ̀ jùlọ ní sísọ, ní ìwọ̀ oòrùn aláwọ̀ dúdú fún ẹgbẹ̣ẹgbẹ̀rún ọdún. Àwọn onímọ̀ èdè kan tilẹ̀ ti fi ìdí ọ̀rọ̀ múlẹ̀ pé láti orírun kan náà ni àwọn èdè bí Yorùbá, Kru, Banle, Twi, Ga, Ewe, Fon, Edo, Nupe, Igbo, Idoma, Efik àti Ijaw ti bẹ̀rẹ̀ sí yapa gẹ́gẹ́ èdè ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tó dúró láti bí ẹgbẹ̀rún mẹ́ta ọ̀dún sẹ́yìn.
20231101.yo_3176_12	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ọ̀kan pàtàkì lára àwọn èdè orílẹ̀ èdè Nàìjíríà ni èdè Yorùbá. Àwọn ìpínlẹ̀ tí a ti lè rí àwọn tó n sọ èdè Yorùbá nílẹ̀ Nàìjíríà norílẹ̀ èdè Bìní. Tógò àti apá kan ní Gúúsù ilẹ̀ Amẹ́ríkà bí i Cuba, Brasil, Haiti, àti Trinidad. Ní gbogbo orílẹ̀-èdè tí a dárúkọ, yàtọ̀ sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, òwò ẹrú ni ó gbé àwọn ẹ̀yà Yorùbá dé ibẹ̀.
20231101.yo_3176_13	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ìràn Yorùbá jẹ́ ìran tó ti ní àṣà kí Òyìnbó tó mú àṣà tiwọn dé. Ètò ìsèlú àti ètò àwùjọ wọn mọ́yán lórí. Wọ́n ní ìgbàtbọ́ nínú Ọlọ́run àti òrìṣà, ètò ọrọ̀ ajé wọn múnádóko.
20231101.yo_3176_14	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Yorùbá ní ìlànà tí wọ́n ń tẹ̀lé láti fi ọmọ fọ́kọ tàbí gbé ìyàwó. Wọ́n ní ìlànà tó sọ bí a se n sọmọ lórúkọ àti irú orúkọ tí a le sọ ọmọ torí pé ilé là á wò, kí a tó sọmọ lórúkọ. Ìlànà àti ètò wà tí wọ́n ń tẹ̀lé láti sin ara wọn tó papòdà. Oríìsírísìí ni ọ̀nà tí Yorùbá máa ń gbá láti ran wọn lọ́wọ́, èyí sì ni à ń pè àṣà ìràn-ara-ẹni-lọ́wọ́. Àáró, ìgbẹ́ ọdún dídẹ, ìsingbà tàbí oko olówó, Gbàmí-o-ràmí àti Èésú tàbí Èsúsú jẹ́ ọ̀nà ìràn-ara-ẹni-lọ́wọ́.
20231101.yo_3176_15	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Yorùbá jẹ́ ìran tó kónimọ́ra. Gbogbo nǹkan wọn sì ló létò. Gbogbo ìgbésí ayé wọn ló wà létòlétò, èyí ló mú kí àwùjọ Yorùbá láyé ọjọ́un jẹ́ àwùjọ ìfọ̀kànbalẹ̀, àlàáfíà àti ìtẹ̀síwájú. Àwọn àṣà tó jẹ mọ́ ètò ìbágbépọ̀ láwùjọ Yorùbá ní ẹ̀kọ́-ilé, ètò-ìdílé, ẹlẹ́gbẹ́jẹgbẹ́ tàbí irọ̀sírọ̀. Ẹ̀kọ́ abínimọ́, àwòse, erémọdé, ìsírò, ìkini, ìwà ọmọlúàbí, èèwọ̀, òwe Yorùbá, ìtàn àti àlọ́ jẹ́ ẹ̀kọ́-ilé. Nínú ètò mọ̀lẹ́bí lati rí Baálé, ìyáálé Ilé, Ọkùnrin Ilé, Obìnrin Ilé, Ọbàkan, Iyèkan, Ẹrúbílé àti Àràbátan.
20231101.yo_3176_16	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Oríṣìíríṣìí oúnjẹ tó ń fún ni lókun, èyí tó ń seni lóore àti oúnjẹ amúnidàgbà ni ìràn Odùduwà ní ní ìkáwọ́. Díẹ̀ lára wọn ni iyán, ọkà, ẹ̀kọ, mọ́ínmọ́ín àti gúgúrú.
20231101.yo_3176_17	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Ẹ̀ka Ẹ̀kọ́ Èdè Yorùbá, Ilé-Ẹ̀kọ́ Gíga ti Àwọn Olùkọ́ni Àgbà tí ó jẹ́ ti Ìjọba Àpapọ̀ ní Osíẹ̀lẹ̀, Abẹ́òkúta (2005): Ọgbọ́n Ìkọ́ni, Ìwádìí àti Àṣà Yorùbá.
20231101.yo_3176_18	https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Ilẹ̀ Yorùbá	Olatunji, O.O. (2005): History, Culture and Language, Published fro J.F. Odunjọ Memorial Lecture, Series 5.
20231101.yo_3178_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Or%C3%ADl%E1%BA%B9%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Orílẹ̀-Èdè Yorùbá	Ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, àwọn ènìyàn Yorùbá wà káàkiri ìpínlẹ̀ bí i mẹ́sàn-án. Àwọn ìpínlẹ̀ náà ni Ẹdó, Èkó, Èkìtí, Kogí, Kúwárà, Ògùn, Òndò, Ọ̀ṣun àti Ọ̀yọ́.
20231101.yo_3178_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/Or%C3%ADl%E1%BA%B9%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Orílẹ̀-Èdè Yorùbá	Lóde òní, Yorùbá wà káàkiri ilẹ̀ àwọn aláwọ̀ dúdú (Áfíríkà), Amẹ́ríkà àti káàkiri àwọn erékùsù tí ó yí òkun Àtìlántíìkì ká. Ní ilẹ̀ aláwọ̀ dúdú. A le ríwọn ní Nàìjíríà, Gáná, Orílẹ̀-Olómìnira Bẹ̀nẹ̀, Tógò, Sàró àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà àti àwọn erékùsù káàkiri, a lè rí wọn ní jàmáíkà, Kúbà, Trínídáádì àti Tòbégò pẹ̀lú Bùràsíìlì àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
20231101.yo_3178_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/Or%C3%ADl%E1%BA%B9%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Orílẹ̀-Èdè Yorùbá	Yàtọ̀ sí ètò ìjọba olósèlú àwarawa tí ó fi gómìnà jẹ olórí ní ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan, a tún ní àwọn ọba aládé káàkiri àwọn ìlú nlánlá tí ó wà ní ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan. Díẹ̀ lára wọn ni Ọba ìbíní, Ọba Èkó, Èwí tí Adó-Èkìtì, Òbáró ti Òkéné, Aláké tí Abẹ́òkúta, Dèji ti Àkúrẹ́, Olúbàdàn ti Ìbàdàn, Àtá-Ója ti Òṣogbo, Sọ̀ún ti Ògbòmọ̀ṣọ́ ati Aláàfin ti Ọ̀yọ́.
20231101.yo_3178_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/Or%C3%ADl%E1%BA%B9%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Orílẹ̀-Èdè Yorùbá	Baálẹ̀ ní tirẹ̀ jẹ́ olórí ìlú kékeré tàbí abúlé. Ètò ni ó sọ wọ́n di olórí ìlú kéréje nítorí pé Yorùbá gbàgbọ́ pé ìlú kìí kéré kí wọ́n má nìí àgbà tàbí olórí. Aláàfin ni a kọ́kọ́ gbọ́ pé ó sọ àwọn olórí báyìí di olóyè tí a mọ̀ sí baálẹ̀.
20231101.yo_3178_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/Or%C3%ADl%E1%BA%B9%CC%80-%C3%88d%C3%A8%20Yor%C3%B9b%C3%A1	Orílẹ̀-Èdè Yorùbá	Lábẹ́ àwọn olórí ìlú wọ̀nyí ni a tún ti rí àwọn olóyè orísìírísìí tí wọ́n ní isẹ́ tí wọ́n ń se láàrín ìlú, ẹgbẹ́, tàbí ìjọ (ẹ̀ṣìn). Lára irú àwọn oyè bẹ́ẹ̀ ni a ti rí oyè àjẹwọ̀, oyè ogun, oyè àfidánilọ́lá, oyè ẹgbẹ́, oyè ẹ̀ṣìn àti oyè ti agboolé bíi Baálé, Ìyáálé, Akéwejẹ̀, Olórí ọmọ-osú, Ìyá Èwe Améréyá, Mọ́gàjí àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
20231101.yo_3182_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Kì í ṣe ohun tó dájú ni pé akẹ́kọ̀ó èdè kọ̀ọ̀kan yóò jiyàn pé ọ̀rọ̀ ni wúnrèn ìpìlẹ̣̀ fún ìtúpalẹ̀ nínú àwọn gírámà. A lè yígbà yígbà kí a wádìí lítítésọ̀ fún àríyànjiyàn lórí mọ́fíìmù, sùgbọ́n léyìn gbogbo atótónu yìí, kí ni a rí? Ṣé ó lẹ́ni tó n sọ mófíìmù tó dáwà tí wọn kìí sìí ṣe ọ̀rò fúnra wọn? kí ni ó wà nínú ọ̀rò–sísọ tó ní ìtumọ̀? Kí ni àwọn ìdánudúró fún gbólóhùn? Ọ̀rọ̀ ni àárín, inú, àti àwọn ìbẹ̀rè ọ̀rọ̣̣̣̀.àjòmọ́ ìbẹ̀rẹ̀, kódà fóníìmù pẹ̀lú kò lè dá dúró tí kò bá ti lè làdì sí ìtumọ̀ nínú ọ̀rọ̀. Ní àtètèkọ́ṣe ni ọ̀rọ̀ wà. Ó wà níbẹ̀ láti dá ayé ọfọ̀ sílẹ̀, láti mọ àti láti tún ọ̀rò–sísọ mọ, láti fikún, láti yọ kúrò àti láti mú yẹ ní oríṣìíríṣị ọ̀nà.
20231101.yo_3182_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ẹ jẹ́ kí á padà kúrò ní àníjẹ́ ìmọ́ wa lọ sí ajúwè nínú gírámà; ètò rẹ̀ ìlànà ìfojú- ààtò-wò àti àlàyé rẹ̀. Fífi ojú gbogbo ayé wo gírámà, a máa ṣe àpèjúwe ètò gírámà pẹ̀lú àwọn ọ̀rọ̀, ní ìbẹ̀rẹ̀, ní pàtàkì pèlú èdè Gẹ̀ẹ́sì àti Yorùbá kí a sì fi àpéjọ àwọn ènìyàn tí n gbọ́ ọ̀rọ̀ sílẹ̀ láti dásí ìfihàn nípa títẹríba fún èrò ìlànà tí a fi lélẹ̀ fún ìtúpalẹ̀ ní èdè tirẹ̣̀, èdè ènìyàn mìíran. Àkíyèsí ni pé tí èdè Gẹ̀ẹ́sì àti Yorùbá, àwọn èdè tí kò tàn mọ́ra wọn tó gbilẹ̀, ni a lè tún ṣe àtúnṣe rẹ̀ sí àwọn òfin tí a ti gbìmọ̀ wọn níbí, ó ṣe é ṣe kí àwọn nnkan tí à n rò jẹ́ òtítọ́, kí ó sì sisẹ́ fún èdè mìíràn títí dé àwọn àbùdá àìròtẹ́lẹ̀ àwọn èdè kan. Bí ẹ̀fè yẹn kò bá mú ìbàjẹ́ wá, à á ṣe àtúnwí àbá kan náà pẹ̀lú èyí: àwọn tí wọn kò gba èyí gbọ́dọ̀ mọ̀ nínú wọn pé nígbà tí wón bá n ṣe ìtúpalẹ̀ àwọn èdè wọn ni àwọn èrò yìí, èrò yìí ni a máa ṣe atótónu wa tí ó kún lórí rẹ̀ fún àpẹẹrẹ èdè Yorùbá, ‘Hausa’, èdè Gẹ̀ẹ́sì, èdè ‘Ibibio’… àwọn èdè tí a kójọ pèlú ìyàtọ̀ ni wọ́n ní ìbáṣepọ̀ kankan nítorí pé wọ́n jẹ́ èdè ènìyàn. Síbẹ̀síbẹ̀, tí a bá fi ọwọ́ gírámà kan náà mú wọn, à n sọ pé wón ní ìjọra, bí ọkùnrin elédè Gẹ̀ẹ́sì ṣe jọ ọkùnrin elédè Yorùbá kan, tí ìyàtọ̀ wọn sì jẹ́ ti àwọ̀ wọn.
20231101.yo_3182_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ìyókù orí yìí yóò mú wa wà ní ìmúra sílẹ̀ láti rí ìdí tí àwọn onímọ̀ èdè fi n kóòdù àwon ìtúpalẹ̀ wọn bí wọ́n bí wọ́n ṣe n ṣe.
20231101.yo_3182_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ó ti pinu ní ọkàn rẹ̀ láti mọ ìsọdorúkọ àwọn ọ̀rò náà àti àwọn ọ̀rọ̀ orúkọ (Latin: nomen ‘name’) ̣ni a lè sọ di ọ̀pọ̀ ----- àwọn àpẹẹrẹ pọ̀ nípa àwon nnkan ti a sọ lórúkọ. Nípa ti iye ìtẹ̀sí rẹ̀, a lè fi àwọn ọ̀rọ̀ mìíràn bí i kan tàbí náà kún ọ̀kọ̀ọ̀kan àwọn ọ̀rò náà. Yíyéni láì ṣàlàyé tóbẹ́ ẹ̀ jùbé ẹ̀ lọ gírámà rẹ̀ ni gbìmọ̀ tíórì kan pé kí gbogbo àwọn ọ̀rò orúkọ gba àwọn átíkù kan tàbí náà. Lára àwọn ìdájọ́ rẹ̀ ni ó jẹ́ pé átíkù wo ni ó síwájú tí ó sì tẹ̀lẹ́ àwọn ọ̀rọ̀ pàtàkì nínú ìwé tí à n kà lọ́wó láti túmọ̀ rẹ̀, ṣùgbọ́n kò sí ohun tí ó dá yàtọ̀ nípa:
20231101.yo_3182_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ohùn kan tó tún dìjú ni pé, nígbà tí a bá mú ìkan lára àwọn átíkù wọ̀nyí, ní dandan ọ̀kan lára àwọn tó lè dá dúró tí a pín sí abẹ́ ọ̀rò orúkọ̣ ̣̣̣̣gbọ́dọ̀ tẹ̀le, ṣùgbọ́n kì í ṣe dandan kí sísọ ọ̀rọ̀ jẹ́ òotọ́! Ohunkóhun tó bá ṣẹlẹ̀, à n tẹ̀ síwájú láti sọ pé bí a bá ní ọ̀rọ̀ kan, ohun mìíràn, tí ó wá láti ìpín mìíràn, lè tẹ̀le tàbí kí ó máa tẹ̀le, nínú síntáàsì, a máa n lo ọ̀nà mìíràn làti sọ pé:
20231101.yo_3182_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ọ̀rọ̀ kan tó jẹ́ X ni a pín g̣ẹ́gẹ́ bí Y àti pé ó lè jẹyọ pẹ̀lú àwọn ọ̀rọ̀ Z, Z jẹ́ ọ̀rò kan tí ó lè wà tàbí kí ó má wà nílé nígbà náà. Tí a bá n fojú iṣẹ́ ọnà wò ó ọ̀rọ̀ kan tó jẹ́ X ni ìpín onítumọ̀ àdámọ̀ (ìsọ̀rí ọ̀rọ̀) Y ní abgègbè tó saajú òrọ̀mìíràn Z, wíwá níbẹ̀ Z jẹ́ wọ̀fún. Àkọsílẹ̀ afòyemọ̀ tí òkè yìí ni à n pè ní àpíntúnpín sí ìsòrí tó múná dóko ni a jíròrò lè lórí nínú Yusuf (1997).
20231101.yo_3182_6	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Tí a bá padà sí àwọn àpẹẹrẹ (1,2) ti òkẹ̀, ẹni tí n sọ̀rọ̀ lórí bí a ṣe lè mọ àwọn tí ó dá dúró yìí to jẹ́ ọ̀rò orukọ tí o lè wà ní ipò tó ṣe kóko; olùwà àti àbọ̀. Lára àwọn ìmọ̀ rẹ̀ nípa àwon òrò wònyí ni pé a lè fún wón ni àwon ipa kan láti kó; tí a bá ní ká wò ó kí ni ìwúlò wọn tí wọn kò bá kó ipa kankan ní àyíká gbólóhùn tàbí ọfọ̀ wọn. Fún àpẹẹrẹ, olè kan jé ̣òṣèré, olùkópa tí ó bá kópa níhìnìn tàbí òhún láti mú àpíyadà wá. Nígbà tí ó bá n ṣerè, a mọ̀ pé ó lè jalè. Kódà kì í ṣe olè tí a kò bá mọ̀ ọ́ sí ẹni tó jí nnkan kan nítorí nínú gbólóhùn bí i.
20231101.yo_3182_7	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ọ̀rò náà tó jẹ́ ‘ole’ sọ ohun tó pọ̀. Ó jẹ́ ọ̀rọ̀ tó mú náà, tójẹ átíkù, ó lè yàtọ̀ fún oye àwọn olè àti pé ó jẹ ÒṢÈRÉ nínú àyè ọfọ̀ tó lè mú ìyípadà bá ìfarasin kálámù náà.
20231101.yo_3182_8	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Rántí pé ọ̀rọ̀ náà ‘kálámù’ wà ní ìsọ̀rí yìí náà pẹ̀lú; ó máa gba átíkù náà/kan tí a lè gbékalẹ̀ ní ọ̀pọ̀ (àwon kálámù) àti pé a fẹ́ fà á yọ, gẹ́gẹ́ bí àwon ojúgbà rẹ̀, wí pé ó jẹ́ olùkópa ní àyíká gbólóhùn náà sùgbọ́n ní báyìí ó n kó ipa ohun tí wón jí, ipa náà ni a máa pè ni ÀKỌ́SO. Ọpọlọ wa so fún wa pé kálámù kan lè jẹ́ ohun ÈLÒ fún ìbánisọ̀rọ̀. Àwon ipa náà, tí àwon álífábẹ́tì nlá dúró fún ni à n pè ní Àwon ipa aṣekókó, a lè gé e kúrú sí ‘Theta – roles’, tí wón máa n kọ̀ gẹ́gẹ́ bí i ‘Ø roles’, bí ìtẹ̀síwájú bá ṣe n bá ìtúpalẹ wa. Ko lè sí ohun ìtọ́kasí tó dúró, àwon olùkópa kan tí a lè tọ̀ka sí, nawọ́ sí, dárúkọ, sọ̀rọ̀ nípa, tí kò ní gba ‘Ø role’ kan. Àwon àjọ̣ni tí a sábà náa n rí ‘Ø roles’ jẹ OLÙṢE, OLÙFARAGBA, (nígbà mìíràn tí a máà n pè ni Àkọ́so), ÒPIN àti ÈLÒ. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwon onímọ̀ lìngúísíìkì mọ àwọn mìíràn dájú.
20231101.yo_3182_9	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwọn àbùbá àdámọ́ ọ̀rò wà tí a lè tọ́ka sí báyìí. Àwọn àbùdá mìíràn máa hàn kedere tí a bá gbé èdè tó yàtọ̀ sí èyí tí a ti mọ̀ tẹ́lẹ̀ ỵẹ̀wò. Nítòótọ́, a máa sọ pé ìwúlò wò ni ó wà nínú kí a máa sọ̀rọ̀ nípa àwon ohun tí a kò rí nínú èdè wa! Ìkìlò: À n sọ̀rò nípa àwọn àbùdá tó wà nínú èdè ènìyàn, kì í kan n se nínú ẹ̀dẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì tàbí èdè Yorùbá. Rántí ohun tí a rò nípa Gírámà Àgbáyé, Èdè Gẹ̀ésì, èdè Ìgbò, èdè ‘Eskimo’, èdẹ̀ ‘Japan’…….. jẹ́ díẹ̀ lará èdè ènìyàn tí wón sì ní àwọn ìyàtọ̀ wọn, nínú ohun tó ṣe kókó báyìí, fífún àwọn ọ̀rò aṣẹ̀dá ọ̀rọ̀ asẹ̀dá bí ị Ọ̀PÒ ‘Ø role’, àwon ipò onítumọ̀ gírámạ̀, abbl.
20231101.yo_3182_10	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwon wònyí jẹ́ àwọn ẹ̀pọ́n tó jẹ̀ wí pé bí a bá yọ wọ́n kúrò ìtumọ̀ àwon ọ̀rò náa kò ní dínkù (ìsomó)̣. Àwọn àkámọ́ tí a lò nínú àpíntínpín sí ìsọ̀rí tó múná dóko àti àwọn tí a fihàn ní orí kìíní, ni a lè lò báyìí, bí i (T).
20231101.yo_3182_11	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwon ohun tí a fi sínú àkámọ́ ni à n pè ní àwon ìsomọ́, wọn kò ní apíntúnpín sí ìsọ̀rí, wọn kì í ṣe dandan, wọ́n jẹ ẹ̀pọ́n –ọn wọ̀fún. Nígbà tí àwon wònyí tún wúlò níbò mìíràn, a fẹ yán an pé kìí ṣe gbogbo àwọn ẹ̀pọ́n ló jẹ́ wọ̀fún. Kódà nígbà tí wọn kò bá ní ìtumọ̀ àdámò wọ́n wúlò. Fún àpẹẹrẹ, ọba tàbí olorì kò níyì bí ọba tí wọn kò bá ní ìjọba tiwọn. ní bẹ́ẹ̀ a ní:
20231101.yo_3182_12	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Kódà Ọba bìnrin ‘Elibabeth’ tí ó tó láti ṣe ìtóka ni a mọ̀ pé ó ní agbára lórí ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì. Àkíyèsí pé láti sọ pé Oba bìnrin náà, láà jẹ́ pé ènìyàn n gbé nílẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì tàbí tí iyè rẹ̀ sọ pèlú oríle – èdè náà, máà ṣàì nítumọ̀. Orúkọ àbísọ lè tó láti mọ àwọn orí oyè, ṣùgbọ́n ìjọba wọn tí se pàtàkì jù, ẹ̀pọ́n wọ̀fun. Àwọn ẹ̀pọ́n ni à n pè ní Àwọn Àfikún. Ní kúkúrú, àwọn ẹ̀pọ́n PP ti ọba àti ọba àti ọba jẹ wúnrẹ̀n tí a ní lò.
20231101.yo_3182_13	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwon ọ̀rọ̀, tí a fihàn gẹ́gẹ́ bí i àwon ọ̀rò orúkọ, gba àwọn nnkan mìíràn mọ́ra dandan, ‘DET’, Àwon ipa aṣekókó, ÌSỌDỌ̀PỌ̀, àwọn kan– npá àti wòfún (ákámọ́), àwon Àfikún àti àwon Ìsomọ́ bákan náà, àti àwon mìíràn tí a kò mẹ́nu bà. Àwon àbùdá àdámọ̀ ti olùsọ èdè rẹ̀ gbọ́dọ̣̀ mọ̀ ni àwon wònyí. Ó jẹ́ dandan pé ó mọ ọ̀pọ̀lọpọ̀, lára èyí tí a máa sọ tó bá yá ní ìfìwàwẹ̀dá. A fẹ́ jẹ kí àwon akẹ́kọ̀ọ́ mọ̀ pé àwon nnkan wònyí jẹ́ àìkọ́, lára àwon akówọ̀ó rìn UG nínú àká – ọ̀rò náà (atúmò èdè tí iyè náà). A mẹ́nu bà á pé àwon nnkan wònyí kìí hànde bákan náà, sùgbọ́n ó lè gbọ́n fara sin sínú àwon kóòdù mofọ́lójì nínú ọ̀rò náà, ní àwon àyíká tí a kò funra sí.
20231101.yo_3182_14	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwon àkójọpọ̀ àwon ọ̀rò tó yàtọ̀ sí ti àkọ́kó máa fún wa ni àwon nnkan. Ẹ jẹ kí a mu àwon ọ̀rọ̀ tó n sọ nípa àwon ọ̀rò orúkọ.
20231101.yo_3182_15	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	fún àwon elédè Gẹ̀ẹ́sì, àwon ọ̀rọ̀ wònyí jẹ́ ọ̀rọ̀ ìṣe (Latin: verbum ‘Word’), won le fi àsìkò ìsẹ̀lẹ̀ hàn nípa gbígba àwon àfòmọ́:
20231101.yo_3182_16	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwon gẹ́gẹ́ bí àwon òrò orúkọ lè gba àwon àbọ̀ àwon kan wòfún ni (àwon ọ̀rò ise agbàbò) nígbà mìíràn ó jé wọ̀fún nígbà tí wọ́n bá jẹ́ aláìgbàbọ̀ ṣùgbọ́n tí won bá gbà àwọn àbọ̀ tan, tàbí kí won máà gba àwon ìsomó kankan.
20231101.yo_3182_17	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àwon ìsomọ́ máa n borí àwon àpólà (tí ó lè jẹ eyọ ọ̀rò kan ṣoṣ̣o) sí àwon àpólà orúkọ̀. Níbí ni a ṣe àpèjúwe ránpẹ́ nípa àwọn Àfikún ọ̀rọ̀ ìṣe sí.
20231101.yo_3182_18	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Nígbà tí àwon yìí kò gba àwon àfikún, wón lè, nípa ìgba àkànṣe gba àwọn àbọ̀ - àwon àbọ̀ àkànse tí a so mọ wọn tàbí tí a sèdá láti ara won. Wón fẹjọ́ Èsù sọ nínú Bíbélì pé ó n gba Éfà níyànjú láti ma bẹ̀rù nípa jíjẹ èso èèwọ̀, tó wí pé, “Èyin kò ní kú kan”. Èṣù kò nílò àti yí ọ̀rọ̀ ìse aláìgbàbò sí agbàbọ̀
20231101.yo_3182_19	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Nitóri pé wọ́n n sọ̀rọ̀ nípa àwọn ọ̀rò orúkọ wọ́n fi àwọn nnkan pamọ́ lórí àwọn irú ọ̀rọ̀ orúkọ (kódà yíyípadà) ní àwọn èdè kan. Èdè Gẹ̀ẹ́ṣì kìí ṣe àpẹẹrẹ tó dára nípa bí ọ̀rọ̀ ìṣe ṣe lè yí ọ̀rọ̀ roúkọ tí a bá wẹ̀yìn, ipa aṣekókó ÒṢÈRẸ́, ÀKỌ́SO, ÈLÒ, abbl wá tààrà tàbí àìṣetààrà láti ara ọ̀rọ̀ ìṣẹ. Fún àpẹẹrẹ alè máà ri sùgbón a mọ̀ pé N kan náà (nítòótọ́ NP) ni ó n kú nínú:
20231101.yo_3182_20	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Àti pé kò sí àníàní, NP kan náà tó fa ikú bó tilẹ̀ jé ̣pé ìtò gẹ́gẹ́ ní àwon olùkópa nínú gbólóhùn méjèèjì wà. Fún bẹ́ẹ̀ Olú ni ÒṢÈRÉ nínú gbólóhùn méjèèjì nígbà tí Olè náà jẹ́ Àkọ́so nínú méjèèjì bákan náà.
20231101.yo_3182_21	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	A lè sọ̀rò nípa àwọn ọ̀wọ́ ọ̀rò mìíràn, tó yàtọ̀ sí Àwọn ọ̀rọ̀ orúkọ àti àwọn ọ̀rò ìse, sùgbón ẹ jẹ́ kí á padá séyìn láti wo àwon ìjíròrò wa fún ìbáramu. À n sọ pé ọ̀rò kòòkan, bó jé ọ̀rò orúkọ tàbí òrọ̀ ìse, máa ṇ̣̣̣ wá pẹ̀lú àwọn nnkan. Nínú ìbásepò wọn, àwon òrò náà n sisẹ́ lórí ara wọn to fi jẹ́ pé àwon ọ̀wò kan a gbà àwọn mìíràn yóò sì fún wọn ní àwọn àbùdá kan. Ọ̀rò orúkọ náà, tó máa n jé olùkópa, kìí ṣe ÒSÈRÉ tàbí ÀKÓSO tí òrò kò bá fún wọn ní irú ipa béè. Nínú ọ̀rò – èdè tí ayé (tí a gbé wọnú gírámà) òrò ìse tó n darí àbọ̀ APOR rẹ̀ fún ìdí èyí, ọ́ n fún ní isẹ́ (ní báyìí, Ø role nìkan, àmó ó lè se àyànse àwon àwòmọ́ mìị́ràn).
20231101.yo_3182_22	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Gẹ́gẹ́ bí olùsọ èdè ṣe nu ìmọ̀ nípa àwọn nnkan wònyí láìkọ́ tí ó sì jẹ pé dandan ni ó n tẹ̀lẹ́ àwọn ofin yìí, ṣe a kò lè sọ pé àwon ọgbọ́n ẹ̀tọ̀ yìí jẹ́ abínibí gẹ́gẹ́ bí mímí ṣe jẹ?
20231101.yo_3182_23	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Ìwọ̀n mìíran nì a ti menu bà tẹ́lè, nípa ọ̀rò náà, ohun náà ní pé kìí jẹyọ ní dídáwà. Olè di Olè náà, ògbójú Olè náà, ògbójú alágbára Olè náà pẹ̀lú ìwo, abbl. Àwon àlèpọ̀ òrò náà sí àwọn ọ̀wọ́ tí ó tóbi pẹ̀lú ìrànlówọ́ àwọn ohun tí a pè ní àwon àpólà. Nítorí pé àárín òrò, òrò gangan tí a bá túnṣe nì yóò dúró fún odidi àpólà, a máa n pé irú won ni Ori. Ni a se máa rí i, òrò orúkọ ní ó máa n jé orí fún Apólà orúkọ (APOR), òrò ìse fún Àpólà ìse (APIS), òrò àpèjúwe fún Àpólà àpèjúwe (APAJ)….,X tàbí Y tún àpólà X (XP) àti àpólà Y (YP) bákan náà.
20231101.yo_3182_24	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	Lẹ́èkan sí, ká wò ó pé olùsọ èka –èdè rè mọ púpò nípa rè. Yorùbá máa mọ̀ mọ̀ pé ọmọ ‘child’ ni a lè tó àwon òrò èpón mọ́ bi i ọmọ kékeré ‘small child’̣, ọmọ baba Ìbàdàn ‘the child of the man from Ìbàdàn’ tàbí ọmọ náà “the child” kò di dandan, àti pé kódà, wọn kò tí ì kọ̀ ní àwon àtòpọ̀ yìí rí. Àti wí pé ọpọlọ tí olùsọ ẹ̀ka–èdè yìí n lo ni a fẹ́ gbéyẹ̀wò nínú gírámà, Akitiyan láti mọ ohun tí ó mọ̀ láì kó. Se kò pani lérìn-ín, olùsọ èka – èdè, tàbí ọmọdé kan n kó àwọn orímò èdá–èdè kò ní ìtumọ̀ sùgbọ́n òótọ́ ni.
20231101.yo_3182_25	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ìfitónilétí	A ṣe àfiikún àwọn àpólà tí a kó tí olùsọ èka–èdè lè lò pé kò ní ẹ̀kun ó sì peléke. Àwon iní ìhun béẹ̀ lè kún fún àwon èròjà wọ̀fún tí ó wọnú ara won. Sùgbón èyí kéyií tó bá ṣẹlè, àpólà gbọ́dọ̀ ní orí, títèlé àwon ohun tí òfin níní orí gbà, tí a pè ní ‘endocentricity requiremrnt’. Nítorí bẹ́ẹ̀tí a bá ní òrọ̀ kan W, ó gbọ́dọ̀ di W max tí a túpalẹ̀ ní síntáàsì gẹ́gẹ́ bí i WP (for W-Phrase) tàbí W” (W- double prime (=bar)).̣̣
20231101.yo_3183_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Ẹ̀kó ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí n kọ́ nípa ètò, ìṣesí àti ìbáṣepọ̀ àwọn ìlànà adánidá àti ìfi-ọgbọ́n-se, tó n pamọ́, tó sì n ṣe ìyípàdà àti ìkójọ ìfitónilétí. Bákan náà, ní ó n sẹ̀dá àwọn ìpìnlẹ̀ ajẹmérò àti tíórì tirẹ. Láti ìgbà tí àwọn ẹ̀ro kọ̀mpútà, àwọn aládáni àti àwọn onílé-iṣé nlánlá tí n ṣe ìyípadà àwọn abala àwùjọ.
20231101.yo_3183_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Ní ọdún 1957, Karl Steinbush tó jẹ́ orílẹ̀-èdè Germany, tí ó sì tún jẹ́ onímọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa ẹ̀rọ kọ̀mpútà (1917-2005) kọ ìwé kan tí ó pè ní “Informatik: Automatisdie Informationsverarbeitung”) èyí tó túmọ̀ lédè Gẹ̀ẹ́sì sí “Informatics: automatic information processing”) ohun ni a túmọ̀ ní èdè Yorùbá bí Ẹ̀kó ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí: ìlànà ìlò ìfitónilétí tí kò yí padà. Ní òde-òní, “Informatik” ni wọ́n n lò dípo “Computerwissescraft” ni orílẹ̀-èdè Germany èyí tó túmọ̀ sí (Computer Science) ní èdè Gẹ̀ésì, tí ó sì túmọ̀ sí ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa ẹ̀rò kọ̀mpútà ni wọ́n ti sọ̀rọ̀ nípa èkọ́ ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí.
20231101.yo_3183_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Bákan náà oríṣìírisìí àwọn onímọ̀ ìjìnlè nípa ẹ̀ro kọ̀mpútà láti àwọn orilẹ̀-èdè àgbáyé ni ó fún Ẹ̀kó ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí ní oríkì tiwọn pẹ̀lú. Fún àpẹẹrẹ oríkì èyí wá láti orílẹ̀-èdè Gẹ̀ẹ́sì nípa ẹ̀kọ́ ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí: ̣̣
20231101.yo_3183_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Informatics is the discipline of science which investigates the structure and properties (not specific content) of scientific information, as well as the regularities of scientific information activity, its theory, history, methodology and organization. ̣
20231101.yo_3183_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Ẹ̀kọ́ ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí jẹ́ ẹ̀ka kan lára ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ tí ó n wádìí nípa ètò àti àwon àkòónú ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ ìfitónilétí, pẹ̀lú àwọn ìṣedédé ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, tí ọ́rì rẹ̀, ìtàn rẹ̀, ogbọ́n-`ikọ́ni àti ètò rẹ̀ pẹ̀lú.
20231101.yo_3183_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Oríṣìíríṣi ni ó ti bá ìlò rẹ̀, ọ̀nà mẹ́ta ni wọ́n ti túmọ̀ rẹ̀ sí. Ìkíní ni pé ìyípadà tó bá ìmò, ìjìnlẹ̀ ìfitónilétí ni wọ́n ti yọ kúrọ̀, gẹ́gẹ́ bí ti ẹ̀kọ́ ìyìnlẹ́ nípa ìfitónilétí tó jẹmọ́ ètò ọrọ-ajé àti òfin ikejì ní, nígbà tí ó jẹ́ pé ọ̀pò nínú àwọn ìfitónilétí yìí ni wọ́n ti n kó pamọ́ nílànà tòde-òní, ìdíyelé tí wá jẹ pàtàkì sí ẹ̀kó ìjìnlẹ̀ nipa ìfitónilétí Ìkéta jẹ́ ìlò àti ìbánisọ̀rọ̀ nípa ìfitónilétí tí a rò pọ̀ láti lò fún ìwádìí, nígbà tí ó jé pé wọ́n ti gbà wọ́n gẹ́gẹ́ bí ohun tó ṣe pàtàkì sí ohun kóhun tó bá jẹ́ ìmọ̀ ìjìnlẹ̀.
20231101.yo_3183_6	https://yo.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%B8%CC%80k%C3%B3%20%C3%8Cj%C3%ACnl%E1%BA%B9%CC%80%20n%C3%ADpa%20%C3%8Cfit%C3%B3nil%C3%A9t%C3%AD	Ẹ̀kó Ìjìnlẹ̀ nípa Ìfitónilétí	Fún ìdí èyí ní gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè tí ó ti gòkè àgbà ní àgbáyé, wọn kò fọwọ́ yẹpẹre mú ẹ̀kọ́ ìjìnlẹ̀ nípa ìfitónilétí àti gbogbo ohun tó so mọ́ ọ ̣̣
20231101.yo_3208_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Bí a bá ń sọ̀rọ̀ nípa ìmọ̀ ẹ̀rọ bí akò bá sọ̀rọ̀ nípa ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì, a jẹ́ pé à ń rólé apá kan nìyẹn. Báwo ni a ó ò ṣe pé orí ajá tí a kò níí pe orí ìkòkò tí a fi ṣè é? ìmọ̀ sáyáǹsì ló bí ìmọ̀ ẹ̀rọ. Sáyáǹsì ni yóò pèsè irinsé tí ìmọ̀ ẹ̀rọ máa lo láti fi se agbára.
20231101.yo_3208_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Ní ìgbà àwọn baba ńlá wa, tí ojú sì wà lórúnkún, ọ̀nà láti wá ojútùú sí ìsòro tó wà láwùjọ bóyá nípa ilẹ́ gbígbé, asọ wíwọ̀ oúnjẹ jíjẹ ló fà á tí àwọn baba ńlá wà fi máa ń lo ìmọ̀ sáyéǹsì tiwańtiwa láti sẹ̀dáa àwọn nǹkan àmúsagbára lásìkò náà. Ọ̀pọ̀ nínú àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ ìgbà náà ló di iṣẹ́ ò òjọ́ tí àwọn baba ńlá wa ń ṣe lásìkò náà. Ẹ jẹ́ ki á mú lọkọ̀ọ̀kan.
20231101.yo_3208_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	“Ohun tá a jẹ́ làgbà ohun táá ṣe. Wọ́n á tún máa sọ pé bí oúnjẹ bá kúrò nínú ìṣẹ́, ìsẹ́ bùṣe”. Ìdí nìyí tí wọ́n fi wá ohun èlò lati máa ṣe àwọn iṣẹ́ òòjọ́ wọ́n bi Isẹ́ àgbẹ̀.
20231101.yo_3208_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Ìṣẹ́ àgbẹ̀ ni isẹ́ ìlè wà. Àwọn baba ńlá wa máa ń lo oríṣìíríṣìí irin ìṣẹ́ láti wá ohun jíjẹ lára wọn ni àdá, ọkọ́, agbọ̀n, akọ́rọ́ àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
20231101.yo_3208_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Iṣẹ́ ọdẹ jẹ́ iṣẹ́ idabọ fún ìran Yorùbá. Ìdí ni péwu ló jẹ́ nígbà náà. Iṣẹ́ àgbẹ̀ gan an ni ojúlówó iṣẹ́ nígbà náà lára àwọn irin-iṣẹ́ tí àwọn ọdẹ máa ń lo ni, ọkọ́, àdá, ìbon, òògùn àti àwọn yòókù.
20231101.yo_3208_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Nígbà tí a ba jẹun yó tán, nǹkan tó kù láti ronú nípa rẹ̀ ni bí a oo se bo ìhòhò ara. Èyí ló fà á tí àwọn baba ńlá wa fi dọ́gbọ́n aṣọ híhun.
20231101.yo_3208_6	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, awọ ẹran ni wọ́n ń dà bora lákòókó náà, ṣùgbọ́n wọn ní ọ̀kánjùá ń dàgbà ọgbọ́n ń rewájú ọgbọ́n tó rewájú ló fàá tí àwọn èèyàn fi dọ́gbọ́ aṣọ hihun lára òwú lóko. Láti ara aṣọ òfì, kíjìpá àti sányán ni aṣọ ìgbàlódé ti bẹ̀rẹ̀ ILÉ GBÍGBÉ.
20231101.yo_3208_7	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Bí a bá bo àsírí ara tán ó yẹ kí á rántí ibi fẹ̀yìn lélẹ̀ si. Inú ihò (Caves) la gbọ́ pé àwọn ẹni àárọ̀ ń fi orí pamọ́ sí í ṣùgbọ́n bí ìdàgbà sókè ṣe bẹ̀rẹ̀, ni àwọn èèyàn ń dá ọgbọ́n láti ara imọ̀ ọ̀pẹ, koríko àti ewéko láti fi kọ́ ilé.
20231101.yo_3208_8	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Bí a bá ń sọ̀rọ̀ nípa ìmọ̀ ẹ̀rọ láwùjọ Yorùbá bí a kò mẹ́nu bà isẹ́ alágbẹ̀dẹ, a jẹ́ pé àlàyé wa kò kún tó. Iṣẹ́ arọ́ túmọ̀ sí kí a rọ nǹkan tuntun jáde fún ìwúlò ara wa. ọ̀pọ̀ nínú irinṣẹ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ tí àwọn àgbẹ̀ ńlò ló jẹ́ pé àwọn alágbẹ̀dẹ́ ló máa ń ṣe e. Irinsẹ́ àwọn ọ̀mọ̀lé, ahunsọ, àwọn alágbẹ̀dẹ ni yóò rọ̀ọ́ jáde. Irinse àwọn ọdẹ, àwọn ọ̀mọ̀lé àwọn alágbẹ̀dẹ ló ń rọ gbogbo rẹ̀.
20231101.yo_3208_9	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Rírọ́ nǹkan ntun jáde ni èrọ ìmọ̀ sáyéǹsì gẹ́gẹ́ bí ń ṣe sọ ṣáájú ló bí ìmọ̀ ẹ̀rọ. Ó yẹ kí á fi kun un pé, ọpọ́n ìmọ̀ ẹ̀rọ ti sún síwájú báyìí. Ìdí èyí ni pé ìmọ̀ ẹ̀rọ to ti ọ̀dọ̀ àwọn òyìnbó aláwọ̀ funfun wá ti gbalégboko. Àwọn ọ̀nà tí a ń gbà pèsè nǹkan rírọ ti yàtò báyìí.
20231101.yo_3208_10	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Lẹ́yìn ìgbà tí ọ̀làjú wọ agbo ilẹ́ Yorùbá ni ọ̀nà tí a ń gba ṣe nǹkan tó yàtọ̀. Ìmọ̀ ẹrọ àtòhúnrìnwá tí mú àyè rọrùn fún tilétoko. Ṣùgbọn ó yẹ kí á rántí pé ki àgbàdo tóó dáyé ohun kan ni adìyẹ ń jẹ. Àwọn nǹkan tí adìẹ ń jẹ náà lati ṣàlàyé nínú ìmọ̀ ẹ̀rọ àbáláyé. Iṣu ló parade tó diyán, àgbàdo parade ó di ẹ̀kọ. Ìlosíwájú ti dé bá imọ̀ ẹ̀rọ láwùjọ wa. Ẹ jẹ́ kí á wo ìlé kíkọ́ àwọn ohun èlò ìgbàlódé ti wà tí a le fi kọ́ ilé alájàmẹ́ẹ̀dọ́gbọ̀n tàbí ju bẹ́ẹ̀ lọ.
20231101.yo_3208_11	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Ìmọ̀ ẹ̀rọ náà ló fáà tí àwọn mọ́tọ̀ ayọ́kẹ́lẹ́ fi dáyé. Àwọn nǹkan amáyédẹrun gbogbo ni ó ti wà. Ẹ̀rọ móhùnmáwòrán, asọ̀rọ̀mágbèsì, ẹ̀rọ tí ń fẹ́ atẹgun (Fan), ẹ̀rọ to n fẹ́ tútù fẹ́ gbígbóná (air condition) Àpẹẹrẹ mìíràn ni ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀, alagbeeka, ẹ̀rọ kòmpútà, ẹ̀rọ alukálélukako (Internet).
20231101.yo_3208_12	https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cm%E1%BB%8D%CC%80%20%E1%BA%B8%CC%80r%E1%BB%8D	Ìmọ̀ Ẹ̀rọ	Gbogbo àwọn àpẹẹrẹ yìí ni ìmọ̀ ẹ̀rọ ìgbàlódé tíì máyé dẹrùn fún mùtúmùwà. Àwọn àléébù ti wọn náà wa, ṣùgbọ́n iṣẹ́ àti ìwúlò wọn kò kéré rárá.
20231101.yo_3217_0	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Odùduwà jẹ́ aláṣẹ àti olùdarí ìran Yorùbá, òun tún ni gbòngbò kan pàtàkì tí ó so ilẹ̀ Yorùbá ró láti Ife, títí dé ibi k'íbi tí wọ́n bá ti ń jẹ Ọba káàkàkiri ilẹ̀ Káàrọ̀ -oò -jíire pátá. Lára ìtàn tó fẹsẹ̀ Odùduwà múlẹ̀ gẹ́gẹ́ bí akọni ìgbà ìwáṣẹ̀ nílẹ̀ Yorùbá sọ wípé ó jẹ́ ọmọ ọba ti ilẹ̀ Lárúbáwá tí wọ́n f'ogun lé kúrò nílùú baba rẹ̀ nílẹ̀ Mẹ́kà tí ó wá di Saudi Arabia lónìí. Látàrí ogun yìí ló jẹ́ kí ó gbéra ọ́un àti àwón ọmọlẹ́yìn rẹ̀ tí wọ̀n sì fi tẹ̀dó sí ìwọ̀-oòrùn ilẹ̀ Nàìjíríà títí di òní. Títẹ̀dó rẹ̀ náà kìí ṣe pẹ̀lú ìrọ̀wọ́-rọsẹ̀, bí kọ́ ṣe ogun tó gbóná janjan fún bí ọdún púpọ̀ kí ó tó borí àwọn ẹ̀yà mẹ́tàlá kan tí ó bá ní Ifẹ̀ tí Ọbàtálá jẹ̀ adarí fún, tí ó sì sọ ìlú náà di Ìlú kan ṣoṣo tí ó sì wà ní abẹ́ ìṣàkóso Ọba kan ṣoṣo.
20231101.yo_3217_1	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Ó gba àwọn ìnagijẹ bí : Ọlòfin Àdìmúlà, Ọlòfin Ayé àti Olúfẹ̀. Àwọn elédè Yorùbá ma ń pe Orúkọ rẹ̀ báwọ̀nyí: Odùduwà , tì wọ́n sì tún le dàá pè báyìí:" Oòdua" tàbì "Oòduwà" tàbí "Odùduà" nígbà míràn ni ó ń tọ́ka sí akọni náà, tí ó sì ń fi pàtàkì àwọn ilẹ̀ Yorùbá hàn pàápàà jùlọ àwọn Ọba Aládé gẹ́gẹ́ bí àrólé, àti àwọn àrọ́mọdọ́mọ rẹ̀ hàn gẹ́gẹ́ bí ẹni iyì àti àpọnlé.
20231101.yo_3217_2	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Odùduwà dúró fún agbára tó dá dúró, tí ó lè ṣàyípadà tàbí kí ó tún ǹkan ṣe sí bí ó bàá ṣe wùú làsìkòbtó bá dẹ..
20231101.yo_3217_3	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Nígbà tí ó kù díẹ̀ kí Odùduwà ó kúrò láyé, ọ̀pọ̀ àwọn ọmọbrẹ̀ ni wọ́n tinfún ká orílẹ̀ kúrò ní Ifẹ̀, tí wọ́n sìbti lààmì -laaka kákiri ìletò tiiwọn nàà. Ọ̀kọ̀ọ̀kan wọn ni wọ́n ti dá ìjọba tiwón náà kalẹ̀ nílú tí àwọn náàbtẹ̀dó sí gẹ́gẹ bí Ọba, tí wọ́n sì ń fi yé àwọn ọmọ tiwọn náà wípé Ile-Ife ni àwọn ti wá
20231101.yo_3217_4	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Ọ́rúntó tí ó jẹ́ ọmọ tí ọ̀kan lára àwọn èrú Odùduwà bí fun ni ó jẹ́ ìyá-ńlá àwọn tí wọ́n ń joyè Ọbalúfẹ̀ tí ó jẹ́ oyè igbá-kejì sí oyè Ọọ̀ni ní Ilé-Ifẹ̀ títí dòní
20231101.yo_3217_5	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Ọbalùfọ̀n Aláyémore ni ó wà ní orí ìrẹ́ nígbà tí Ọ̀rànmíyàn ti ìrìn-àjò dé, tí ó sì pàṣẹ pé kí Ọbalùfọ̀n ó kúrò lórí àpèrè kí òhn sì bọ́ síbẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan lára ọmọ Odùduwà tí ó lẹ̀tọ̀ọ́ sóróyè baba rẹ̀. Lẹ́yìn Làjàmìsà tí ó jé ọmọ Ọ̀rànmíyàn bi ó ni àwọn ọmọ rẹ̀ ń jẹ Ọọ̀ni nílé-Ifẹ̀ títí dòní.
20231101.yo_3217_6	https://yo.wikipedia.org/wiki/Oduduwa	Oduduwa	Lápá kan, wọ́n ní ìtàn fiyeni wípé Odùduwà jẹ́ oníṣẹ́ láti ìlú Òkè-Ọrà ìlú tí ó wà ní apá ìlà -Oòrùn é-Ifẹ̀. Wọ́n ní ó rọ̀ láti orí òkè kan pẹ̀lú ẹ̀wọ̀n, ní èyí tó mú kí wọ́n ma kìí wípé: "Oòduà Ayẹ̀wọ̀nrọ̀" tí ó túmọ̀ sí ( 'one who descends on a chain'). Abala ìtàn yí fi yéwa wípé jagun jagun ni Odùduwà jẹ́ pẹ̀lú bí ó ṣe wọ̀ éwù ogun onírin .Lásìkò tí ó wọ Ilé-Ifẹ̀ wá, àjọṣepọ̀ tó lọ́ọ̀rìn wà láàrín àwọn olùgbé ìran mẹ́tàlá(13) Ifẹ̀, tí ìlú kọọ̀kan sì ní Ọba tirẹ̀ bí Ọba Ìjùgbé, Ìwínrín, Ijió, Ìwínrín àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.

Subsets and Splits

No community queries yet

The top public SQL queries from the community will appear here once available.