rasdani/cohere-wikipedia-2023-11-sw · Datasets at Hugging Face

_id stringlengths 15 22	url stringlengths 31 150	title stringlengths 1 86	text stringlengths 100 23.8k
20231101.sw_2109_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Akishika dini yake kwa msimamo mkali akawa anapinga Ukristo kwa kukamata, kutesa na hata kuua Wakristo, kama vile Stefano Mfiadini.
20231101.sw_2109_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Alifanya hivyo mpaka alipotokewa na Yesu Kristo mfufuka akiwa njiani kwenda Damaski, Syria (kwa umuhimu wake katika Historia ya Wokovu habari hii inasimuliwa mara tatu katika kitabu cha Matendo ya Mitume: 9:1-19; 21:12-18 na 22:5-16). Jibu lake kwa Yesu lilikuwa (Mdo 22:10): "Nifanye nini, Bwana?"
20231101.sw_2109_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	1 Wakati huo Saulo alikuwa akizidisha vitisho vikali vya kuwaua wafuasi wa Bwana. Alikwenda kwa Kuhani Mkuu,
20231101.sw_2109_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	2 akaomba apatiwe barua za utambulisho kwa masunagogi ya Kiyahudi kule Damasko, ili akikuta huko wanaume au wanawake wanaofuata Njia ya Bwana, awakamate na kuwaleta Yerusalemu.
20231101.sw_2109_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	3 Lakini alipokuwa njiani karibu kufika Damasko, ghafla mwanga kutoka angani ulimwangazia pande zote.
20231101.sw_2109_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	5 Naye Saulo akauliza, "Ni nani wewe Bwana?" Na ile sauti ikajibu, "Mimi ni Yesu ambaye wewe unamtesa.
20231101.sw_2109_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	7 Wale watu waliokuwa wanasafiri pamoja na Saulo walisimama pale, wakiwa hawana la kusema; walisikia ile sauti lakini hawakumwona mtu.
20231101.sw_2109_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	8 Saulo aliinuka, na alipofumbua macho yake hakuweza kuona chochote; hivyo wale watu wakamwongoza kwa kumshika mkono mpaka mjini Damasko.
20231101.sw_2109_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	10 Basi, huko Damasko kulikuwa na mfuasi mmoja aitwaye Anania. Bwana akamwambia katika maono, "Anania!" Anania akaitika, "Niko hapa, Bwana."
20231101.sw_2109_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	11 Naye Bwana akamwambia, "Jitayarishe uende kwenye barabara inayoitwa Barabara ya Moja kwa Moja, na katika nyumba ya Yuda umtake mtu mmoja kutoka Tarso aitwaye Saulo. Sasa anasali;
20231101.sw_2109_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	12 na katika maono ameona mtu aitwaye Anania akiingia ndani na kumwekea mikono ili apate kuona tena."
20231101.sw_2109_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	13 Lakini Anania akajibu, "Bwana, nimesikia habari za mtu huyu kutoka kwa watu wengi; nimesikia juu ya mabaya aliyowatendea watu wako huko Yerusalemu.
20231101.sw_2109_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	14 Na amekuja hapa akiwa na mamlaka kutoka kwa makuhani wakuu kuwatia nguvuni wote wanaoomba kwa jina lako."
20231101.sw_2109_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	15 Lakini Bwana akamwambia, "Nenda tu, kwa maana nimemchagua awe chombo changu, alitangaze jina langu kwa mataifa na wafalme wao na kwa watu wa Israeli.
20231101.sw_2109_19	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	17 Basi, Anania akaenda, akaingia katika hiyo nyumba. Kisha akaweka mikono yake juu ya Saulo, akasema, "Ndugu Saulo, Bwana ambaye ndiye Yesu mwenyewe aliyekutokea ulipokuwa njiani kuja hapa, amenituma ili upate kuona tena na kujazwa Roho Mtakatifu."
20231101.sw_2109_20	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	18 Mara vitu kama magamba vikaanguka kutoka macho ya Saulo, akaweza kuona tena. Akasimama, akabatizwa.
20231101.sw_2109_21	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	19 Na baada ya kula chakula, nguvu zake zikamrudia. Saulo alikaa siku chache pamoja na wafuasi huko Damasko.
20231101.sw_2109_22	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	21 Watu wote waliomsikia walishangaa, wakasema, "Je, mtu huyu si yuleyule aliyewaua wale waliokuwa wanaomba kwa jina hili kule Yerusalemu? Tena alikuja hapa akiwa na madhumuni ya kuwatia nguvuni watu hao na kuwapeleka kwa makuhani!"
20231101.sw_2109_23	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	22 Saulo alizidi kupata nguvu, na kwa jinsi alivyothibitisha wazi kwamba Yesu ndiye Kristo, Wayahudi wa huko Damasko walivurugika kabisa.
20231101.sw_2109_24	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	2 Waliposikia akiongea nao kwa Kiebrania wakazidi kukaa kimya zaidi kuliko hapo awali. Naye Paulo akaendelea kusema,
20231101.sw_2109_25	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	3 "Mimi ni Myahudi, mzaliwa wa Tarso katika Kilikia. Lakini nililelewa papa hapa mjini Yerusalemu chini ya mkufunzi Gamalieli. Nilifundishwa kufuata kwa uthabiti Sheria ya wazee wetu. Nilijitolea kwa moyo wote kwa Mungu kama ninyi wenyewe mlivyo hivi leo.
20231101.sw_2109_26	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	4 Niliwatesa hata kuwaua wale watu waliofuata Njia hii. Niliwatia nguvuni wanaume kwa wanawake na kuwafunga gerezani.
20231101.sw_2109_27	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	5 Kuhani Mkuu na baraza lote la wazee wanaweza kushuhudia jambo hilo. Kutoka kwao nilipokea barua walioandikiwa wale ndugu Wayahudi waliokuwa huko Damasko. Nilikwenda Damasko ili niwatie nguvuni watu hao na kuwaleta wamefungwa mpaka Yerusalemu ili waadhibiwe.
20231101.sw_2109_28	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	6 "Basi, nilipokuwa njiani karibu kufika Damasko, yapata saa sita mchana, mwangu mkubwa kutoka mbinguni ulitokea ghafla ukaniangazia pande zote.
20231101.sw_2109_29	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	8 Nami nikauliza: `Nani wewe, Bwana?` Naye akaniambia: `Mimi ni Yesu wa Nazareti ambaye wewe unamtesa.`
20231101.sw_2109_30	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	10 Basi, mimi nikauliza: `Nifanye nini Bwana?` Naye Bwana akaniambia: `Simama, nenda Damasko na huko utaambiwa yote ambayo umepangiwa kufanya.`
20231101.sw_2109_31	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	11 Kutokana na ule mwanga mkali sikuweza kuona na hivyo iliwabidi wale wenzangu kuniongoza kwa kunishika mkono mpaka nikafika Damasko.
20231101.sw_2109_32	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	12 "Huko kulikuwa na mtu mmoja aitwaye Anania, mtu mcha Mungu, mwenye kuitii Sheria yetu na aliyeheshimika sana mbele ya Wayahudi waliokuwa wanaishi Damasko.
20231101.sw_2109_33	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	13 Yeye alikuja kuniona, akasimama karibu nami, akasema: `Ndugu Saulo! Ona tena.` Papo hapo nikaona tena, nikamwangalia.
20231101.sw_2109_34	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	14 Halafu Anania akasema: `Mungu wa babu zetu amekuchagua upate kujua matakwa yake na kumwona yule mtumishi wake mwadilifu na kumsikia yeye mwenyewe akiongea.
20231101.sw_2109_35	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	16 Sasa basi, ya nini kukawia zaidi? Simama ubatizwe na uondolewe dhambi zako kwa kuliungama jina lake.`
20231101.sw_2109_36	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	18 Nilimwona Bwana akiniambia: `Haraka! Ondoka Yerusalemu upesi kwa maana watu wa hapa binadamu hawataukubali ushuhuda wako juu yangu.`
20231101.sw_2109_37	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	19 Nami nikamjibu: `Bwana, wao wanajua wazi kwamba mimi ni yule aliyekuwa anapitapita katika masunagogi na kuwatia nguvuni na kuwapiga wale waliokuwa wanakuamini.
20231101.sw_2109_38	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	20 Na kwamba wakati shahidi wako Stefano alipouawa, mimi binafsi nilikuwako pale nikakubaliana na kitendo hicho na kuyalinda makoti ya wale waliokuwa wanamuua.`
20231101.sw_2109_39	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Baada ya kufanya utume katika mazingira ya Kiarabu, Tarsus na Antiokia alianza safari za kitume, akienda mbali zaidi na zaidi, akilenga kumhubiri Yesu mahali ambapo bado hajafahamika, hata Hispania.
20231101.sw_2109_40	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Ilikuwa kawaida yake kuanzisha makanisa katika miji mikubwa ili toka huko ujumbe ufike hadi vijijini.
20231101.sw_2109_41	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Muda wote wa utume wake Paulo alipambana na dhuluma kutoka kwa Wayahudi wenzake na matatizo mengine kutoka Wakristo wenye msimamo tofauti na wa kwake, hasa Wakristo wa Kiyahudi juu ya haja ya kufuata masharti ya Agano la Kale ili kupata wokovu.
20231101.sw_2109_42	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Hatimaye alikamatwa na wapinzani wake Wayahudi mjini Yerusalemu, lakini askari wakoloni walizuia asiuawe.
20231101.sw_2109_43	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Baada ya hapo alilazimika kukaa gerezani akisubiri hukumu ya Dola la Roma, kwanza Kaisaria Baharini miaka miwili, halafu akakata rufaa kwa Kaisari akapelekwa Roma, alipofika mwaka 61 akakaa miaka miwili tena kifungo cha nje katika nyumba ya kupanga.
20231101.sw_2109_44	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Kisha kufunguliwa (labda kwa sababu washtaki wake hawakuwasili) alisafiri tena ingawa hakuna hakika alielekea wapi.
20231101.sw_2109_45	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Aliuawa nje ya kuta za Roma kwa kukatwa kichwa wakati wa dhuluma za Nero kati ya mwaka 64 na 67 B.K.
20231101.sw_2109_46	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Juu ya kaburi lake lilijengwa kanisa kubwa ambalo liliteketea kwa moto katika karne ya 18 likajengwa upya na hadi leo linapokea hija za Wakristo wengi, hasa katika "Jubilei ya mtume Paulo" iliyotangazwa na Wakatoliki na Waorthodoksi kwa mwaka 2008/2009.
20231101.sw_2109_47	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Kati ya barua nyingi alizoandika (kwa makanisa ya Thesalonike, Korintho, Galatia, Roma, Filipi, Kolosai, Efeso, kwa viongozi Wakristo kama Timotheo na Tito, tena kwa Filemoni), katika Agano Jipya zinatunzwa 13.
20231101.sw_2109_48	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Ukubwa na ubora wa mchango wa Paulo unaeleweka tukizingatia kwamba alifanya kazi na kuandika kabla ya vitabu vya Agano Jipya kupatikana. Ndiye aliyeanza kuliandika akipanua mawazo aliyoyapokea katika Kanisa kwa kuzingatia Agano la Kale na mafunuo na mang’amuzi yake mwenyewe.
20231101.sw_2109_49	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Hapo alifafanua vizuri ajabu maisha ya Kikristo kama neema ya kumshiriki Yesu kwa imani, sakramenti na juhudi za kushinda umimi hadi kugeuka sadaka hai, takatifu na ya kumpendeza Mungu.
20231101.sw_2109_50	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Wokovu huo, utakaokamilika katika ufufuko wa mwili, unapatikana katika Kanisa, ambalo Paulo alilitambulisha kama bibiarusi wa Kristo na mwili wake.
20231101.sw_2109_51	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Brown, Raymond E. An Introduction to the New Testament. Anchor Bible Series, 1997. ISBN 0-385-24767-2.
20231101.sw_2109_52	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Conzelmann, Hans, the Acts of the Apostles—a Commentary on the Acts of the Apostles (Augsburg Fortress 1987)
20231101.sw_2109_53	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Davies, W. D. "The Apostolic Age and the Life of Paul" in Matthew Black, ed. Peake's Commentary on the Bible. London: T. Nelson, 1962. ISBN 0-8407-5019-6
20231101.sw_2109_54	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Davies, W. D. Paul and Rabbinic Judaism: Some Rabbinic Elements in Pauline Theology. S.P.C.K., 3rd ed., 1970. ISBN 0-281-02449-9
20231101.sw_2109_55	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Dunn, James D.G., 1990, Jesus, Paul and the Law Louisville,KY: Westminster John Knox Press. ISBN 0-664-25095-5
20231101.sw_2109_56	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Holzbach, Mathis Christian, Die textpragmat. Bedeutung d. Kündereinsetzungen d. Simon Petrus u.d. Saulus Paulus im lukan. Doppelwerk, in: Jesus als Bote d. Heils. Stuttgart 2008, 166-172.
20231101.sw_2109_57	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Maccoby, Hyam. The Mythmaker: Paul and the Invention of Christianity. New York: Harper & Row, 1986. ISBN 0-06-015582-5.
20231101.sw_2109_58	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Kim, Yung Suk. A Theological Introduction to Paul's Letters. Eugene, Oregon: Cascade Books, 2011. ISBN 978-1-60899-793-0
20231101.sw_2109_59	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	MacDonald, Dennis Ronald, 1983. The Legend and the Apostle: The Battle for Paul in Story and Canon Philadelphia: Westminster Press.
20231101.sw_2109_60	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Murphy-O'Connor, Jerome, Jesus and Paul: Parallel lives (Collegeville, Minn.: Liturgical Press, 2007) ISBN 0-8146-5173-9
20231101.sw_2109_61	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Murphy-O'Connor, Jerome, Paul the Letter-Writer: His World, His Options, His Skills (Collegeville, Minn.: Liturgical Press, 1995) ISBN 0-8146-5845-8
20231101.sw_2109_62	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Ogg, George. “Chronology of the New Testament.” Matthew Black, ed. ‘’Peake's Commentary on the Bible.’’ Nelson, 1962. ISBN 0-8407-5019-6
20231101.sw_2109_63	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Segal, Alan F. Paul, the Convert, (New Haven/London, Yale University Press, 1990) ISBN 0-300-04527-1.
20231101.sw_2109_64	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Segal, Alan F., "Paul, the Convert and Apostle" in Rebecca's Children: Judaism and Christianity in the Roman World (Harvard University Press 1986).
20231101.sw_2109_65	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Horrell, David G. "An Introduction to the Study of Paul." T&T Clark Approaches to Biblical Studies. 2nd edition. London: T&T Clark, 2006
20231101.sw_2109_66	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Bart D Ehrman. Peter, Paul and Mary Magdalene: The Followers of Jesus in History and Legend; 304 pages, Oxford University Press (Machi 2008)
20231101.sw_2109_67	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Bart D. Ehrman. The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings; 608 pages, Oxford University Press (Julai 2011); ISBN 978-0-19-975753-4
20231101.sw_2109_68	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Hyam MacCoby. The Mythmaker: Paul and the Invention of Christianity; 238 pages, Barnes & Noble Books (1998); ISBN 978-0-7607-0787-6
20231101.sw_2109_69	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Hans Joachim Schoeps. Paul: The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Religious History (Library of Theological Translations); 34 pages, Lutterworth Press (Julai 2002); ISBN 978-0-227-17013-7
20231101.sw_2109_70	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Pinchas Lapide, Peter Stuhlmacher. Paul: Rabbi and Apostle; 77 pages, Augsburg Publishing House; (Desemba 1984)
20231101.sw_2109_71	https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo	Mtakatifu Paulo	Pinchas Lapide, Leonard Swidler, Jurgen Moltmann. Jewish Monotheism and Christian Trinitarian Doctrine; 94 pages, Wipf & Stock Publishers (Mei 2002)
20231101.sw_2116_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Baada ya kuzaliwa kwake Yesu Kristo (kifupi: BK) ni namna ya kutaja miaka ambayo imekuwa njia ya kuhesabu miaka inayotumika zaidi duniani.
20231101.sw_2116_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Kila mwaka huhesabiwa kuanzia ule uliodhaniwa kuwa mwaka wa kuzaliwa kwake Yesu Kristo. Miaka iliyotangulia kuzaliwa kwake Yesu huitwa Kabla ya Kuzaliwa kwake Yesu Kristo au kifupi: KK.
20231101.sw_2116_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Wakati ule mahesabu mbalimbali ya miaka yalikuwa kawaida. Mwaka uleule uliweza kuitwa kutokana na muda wa utawala wa Mfalme au Kaisari (kwa mfano: mwaka wa 5 wa Kaisari Iustiniano) na pia kuanzia tarehe ya kuundwa kwa mji wa Roma (kwa mfano: mwaka 1185 ab Urbe Condita = tangu kuanzishwa kwa mji).
20231101.sw_2116_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Mahesabu mengine yaliyokuwa kawaida wakati ule ni makadirio mbalimbali "tangu kuumbwa kwa dunia" na mengineyo.
20231101.sw_2116_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Hesabu yake haijui mwaka "0"; tarehe ya kuzaliwa kwake Yesu huchukuliwa kama mwanzo wa mwaka. Kwa hiyo moja kwa moja inaingia katika mwaka "1" na mwaka kabla yake ni mwaka 1 kabla ya Kristo = KK.
20231101.sw_2116_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Hii ndiyo sababu ya kwamba dunia karibu yote ilikosa kusheherekea mwaka 2000 kuwa mwanzo wa milenia mpya. Mwaka 2000 ulikuwa mwaka wa mwisho wa karne iliyoanza mwaka 1901; karne na milenia mpya zilianza mwaka 2001.
20231101.sw_2116_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Hesabu ya Dionysio ilikosea miaka kadhaa. Ni kwa sababu wakati wake Dola la Roma lilikuwa limeshakwisha katika Italia, Kaisari alikaa Bizanti au Roma ya Mashariki. Kumbukumbu za Roma yenyewe hazikutunzwa tangu miaka mingi.
20231101.sw_2116_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Leo hii wataalamu wengi hukubaliana ya kwamba kasoro Ya Dionysio ni takriban miaka 4 - 8; yaani mwaka halisi wa kuzaliwa kwake Yesu ulikuwa kama miaka nne hadi nane kabla ya mwaka ambao tumezoea kuhesabu kama "1", kwa kuwa mwaka 4 K.K. ndipo alipokufa mfalme Herode Mkuu aliyejaribu kumuua akiwa mtoto mchanga.
20231101.sw_2116_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Wengi walijaribu kusahihisha kosa hilo lakini habari kamili kabisa haziwezi kupatikana, tena ni vigumu kubadilisha mahesabu yote, vitabu n.k.
20231101.sw_2116_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Mwanzoni hesabu ya Dionysio ilikuwa pendekezo la mtaalamu fulani tu, watu wakiendelea kutumia mahesabu yao mbalimbali.
20231101.sw_2116_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Miaka 60 baada ya Dionysio, Papa Bonifas IV, akiwa mkuu wa Kanisa Katoliki, alitumia tarehe zote mbili za "baada ya Kristo" na "tangu kuanzishwa kwa mji". Wataalamu walianza kutumia zaidi hesabu hiyo mpya.
20231101.sw_2116_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Mnamo mwaka 725 mtaalamu Beda Mheshimiwa alitunga kitabu "Kuhusu ugawaji wa wakati" (kwa Kilatini De Temporum Ratione) alikotumia mfumo ulioundwa na Dionysio akaendelea kuutumia pia katika kitabu kuhusu "Historia ya Kanisa". Kwa kuwa vitabu vya Beda vilikuja kutumiwa kote katika Ulaya ya Magharibi, vilichangia sana uenezi wa hesabu hiyo mpya.
20231101.sw_2116_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Wakati wa Karolo Mkuu, Mfalme (halafu Kaisari) aliyetawala Ufaransa pamoja na Ujerumani, Italia ya Kaskazini na maeneo ya Uholanzi na Ubelgiji, hesabu tangu Kristo ilikuwa rasmi kwa serikali.
20231101.sw_2116_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Kutokana na uenezaji wa uchumi, biashara na utawala wa Wazungu, hesabu "Baada ya Kristo" ilienea kote duniani.
20231101.sw_2116_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Siku hizi ni hesabu pekee katika nchi nyingi. Katika nchi mbalimbali inatumika sambamba na mahesabu mengine.
20231101.sw_2116_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Nchi mbalimbali za Kiislamu hutumia miaka tangu Hijra ya Muhammad (mwaka 622 BK), lakini mara nyingi pamoja na miaka ya hesabu ya Kikristo kwa ajili ya mambo ya biashara na mawasiliano ya kimataifa.
20231101.sw_2116_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Nchi ya Israeli inatumia kalenda rasmi tangu "kuumbwa kwa dunia", isipokuwa kando ya Kalenda ya BK kwa sababu zilizotajwa hapo juu kwa ajili ya nchi za Kiislamu.
20231101.sw_2116_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Dionysio hakutumia msamiati "baada ya Kristo" - alisema "Anno Domini" ("mwaka wa Bwana") akimaanisha Dominus = Bwana ndiye Yesu. Hivyo kifupi katika lugha ya Kilatini ni "AD" kilichoingia pia katika Kiingereza na lugha nyingine kadhaa.
20231101.sw_2116_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo	Baada ya Kristo	Hata miaka kabla ya Kristo kwa Kiingereza huitwa kwa kifupi cha Kilatini "a. Chr" (ante Christum natum = kabla ya kuzaliwa kwake Kristo). Wengine hutumia "BC" = "before Christ".
20231101.sw_2117_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Milenia	Milenia	Milenia (kutoka neno la Kiingereza millennium, ambalo mizizi yake ni katika Kilatini: mille, elfu, na annus, mwaka) ni kipindi cha miaka elfu moja.
20231101.sw_2117_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Milenia	Milenia	Kwa sasa tuko katika milenia ya pili BK iliyoanza tarehe 1 Januari 2001. Lakini watu wengi walisheherekea tarehe 1 Januari 2000 ingawa mwaka 2000 ilikuwa mwaka wa mwisho wa karne na milenia iliyotangulia.
20231101.sw_2118_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Kaizari ni cheo cha mfalme mkuu. Neno la Kiswahili limetokana na lugha ya Kijerumani "Kaiser", lakini asili yake ni Kilatini "Caesar".
20231101.sw_2118_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Asili ya cheo ni Julius Caesar aliyekuwa kiongozi wa Dola la Roma hadi kuuawa kwake na wapinzani mwaka 44 KK.
20231101.sw_2118_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Cheo cha Kaizari kiliendelea kutumika katika eneo la Dola la Roma ya Mashariki (Bizanti) hadi mwaka 1453.
20231101.sw_2118_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Katika Ulaya yenyewe mfalme wa Wafaranki Karolo Mkuu alipokea cheo cha "Caesar" au Kaizari. Baadaye wafalme Wajerumani waliomfuata Karolo Mkuu katika sehemu ya mashariki ya ufalme wake waliendelea kutumia cheo hiki cha Caesar au Kaizari.
20231101.sw_2118_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Neno la Kaizari liliingia katika lugha ya Kiswahili wakati wa ukoloni wa Kijerumani huko Tanzania, kwa kuwa Austria na Ujerumani zilitawaliwa hadi mwisho wa Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia 1918 na wafalme wenye cheo cha "Kaizari".
20231101.sw_2118_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Vilevile mfalme wa Urusi alikuwa na cheo kilekile kilichoitwa "Tsar" kwa Kirusi, ilhali neno hili limeundwa pia kutoka "Caesar".
20231101.sw_2118_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Lugha za Kiingereza na Kifaransa zilitumia cheo tofauti cha macaesar wa Kiroma, ndicho "Imperator" (= mwenye amri, mwenye mamlaka, jemadari) kilichokuwa "Emperor" kwa Kiingereza au "Empereur" kwa Kifaransa.
20231101.sw_2118_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Kaizari ni cheo cha mfalme aliye juu ya wafalme wengine. Kutokana na uzoefu huu hata Shah wa Uajemi, Tenno wa Japani, Huangdi wa China na Negus Negesti wa Ethiopia hutajwa kwa cheo cha "Kaizari".
20231101.sw_2118_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Malkia Viktoria wa Uingereza alitumia cheo cha Kaizari ("empress") kama mtawala wa Uhindi tangu mwaka 1877.
20231101.sw_2118_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Wakati wa ukoloni mtawala mkuu wa Afrika ya Mashariki ya Kijerumani alikuwa Kaizari Wilhelm II wa Ujerumani; kwenye sarafu ya rupia alionyeshwa pamoja cheo kwa lugha ya Kilatini "imperator".
20231101.sw_2118_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari	Kaizari	Rais Jean-Bedel Bokassa alijitangaza kuwa Kaizari ("empereur") wa Afrika ya Kati mwaka 1977 akiiga mfano wa Napoleon Bonaparte aliyejiwekea taji la Kaizari ya Ufaransa mwaka 1804. Bokassa alipinduliwa mwaka 1979 na nchi kuwa jamhuri tena.
20231101.sw_2119_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Duma	Duma	Duma ni mnyama mbuai aliyemo katika jamii ya paka (Felinae) ambaye hupatikana Afrika na kidogo sehemu za Asia. Chakula chake ni wanyama jamii ya swala .

20231101.sw_2109_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Akishika dini yake kwa msimamo mkali akawa anapinga Ukristo kwa kukamata, kutesa na hata kuua Wakristo, kama vile Stefano Mfiadini.

20231101.sw_2109_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Alifanya hivyo mpaka alipotokewa na Yesu Kristo mfufuka akiwa njiani kwenda Damaski, Syria (kwa umuhimu wake katika Historia ya Wokovu habari hii inasimuliwa mara tatu katika kitabu cha Matendo ya Mitume: 9:1-19; 21:12-18 na 22:5-16). Jibu lake kwa Yesu lilikuwa (Mdo 22:10): "Nifanye nini, Bwana?"

20231101.sw_2109_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

1 Wakati huo Saulo alikuwa akizidisha vitisho vikali vya kuwaua wafuasi wa Bwana. Alikwenda kwa Kuhani Mkuu,

20231101.sw_2109_8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

2 akaomba apatiwe barua za utambulisho kwa masunagogi ya Kiyahudi kule Damasko, ili akikuta huko wanaume au wanawake wanaofuata Njia ya Bwana, awakamate na kuwaleta Yerusalemu.

20231101.sw_2109_9

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

3 Lakini alipokuwa njiani karibu kufika Damasko, ghafla mwanga kutoka angani ulimwangazia pande zote.

20231101.sw_2109_10

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

5 Naye Saulo akauliza, "Ni nani wewe Bwana?" Na ile sauti ikajibu, "Mimi ni Yesu ambaye wewe unamtesa.

20231101.sw_2109_11

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

7 Wale watu waliokuwa wanasafiri pamoja na Saulo walisimama pale, wakiwa hawana la kusema; walisikia ile sauti lakini hawakumwona mtu.

20231101.sw_2109_12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

8 Saulo aliinuka, na alipofumbua macho yake hakuweza kuona chochote; hivyo wale watu wakamwongoza kwa kumshika mkono mpaka mjini Damasko.

20231101.sw_2109_13

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

10 Basi, huko Damasko kulikuwa na mfuasi mmoja aitwaye Anania. Bwana akamwambia katika maono, "Anania!" Anania akaitika, "Niko hapa, Bwana."

20231101.sw_2109_14

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

11 Naye Bwana akamwambia, "Jitayarishe uende kwenye barabara inayoitwa Barabara ya Moja kwa Moja, na katika nyumba ya Yuda umtake mtu mmoja kutoka Tarso aitwaye Saulo. Sasa anasali;

20231101.sw_2109_15

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

12 na katika maono ameona mtu aitwaye Anania akiingia ndani na kumwekea mikono ili apate kuona tena."

20231101.sw_2109_16

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

13 Lakini Anania akajibu, "Bwana, nimesikia habari za mtu huyu kutoka kwa watu wengi; nimesikia juu ya mabaya aliyowatendea watu wako huko Yerusalemu.

20231101.sw_2109_17

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

14 Na amekuja hapa akiwa na mamlaka kutoka kwa makuhani wakuu kuwatia nguvuni wote wanaoomba kwa jina lako."

20231101.sw_2109_18

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

15 Lakini Bwana akamwambia, "Nenda tu, kwa maana nimemchagua awe chombo changu, alitangaze jina langu kwa mataifa na wafalme wao na kwa watu wa Israeli.

20231101.sw_2109_19

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

17 Basi, Anania akaenda, akaingia katika hiyo nyumba. Kisha akaweka mikono yake juu ya Saulo, akasema, "Ndugu Saulo, Bwana ambaye ndiye Yesu mwenyewe aliyekutokea ulipokuwa njiani kuja hapa, amenituma ili upate kuona tena na kujazwa Roho Mtakatifu."

20231101.sw_2109_20

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

18 Mara vitu kama magamba vikaanguka kutoka macho ya Saulo, akaweza kuona tena. Akasimama, akabatizwa.

20231101.sw_2109_21

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

19 Na baada ya kula chakula, nguvu zake zikamrudia. Saulo alikaa siku chache pamoja na wafuasi huko Damasko.

20231101.sw_2109_22

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

21 Watu wote waliomsikia walishangaa, wakasema, "Je, mtu huyu si yuleyule aliyewaua wale waliokuwa wanaomba kwa jina hili kule Yerusalemu? Tena alikuja hapa akiwa na madhumuni ya kuwatia nguvuni watu hao na kuwapeleka kwa makuhani!"

20231101.sw_2109_23

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

22 Saulo alizidi kupata nguvu, na kwa jinsi alivyothibitisha wazi kwamba Yesu ndiye Kristo, Wayahudi wa huko Damasko walivurugika kabisa.

20231101.sw_2109_24

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

2 Waliposikia akiongea nao kwa Kiebrania wakazidi kukaa kimya zaidi kuliko hapo awali. Naye Paulo akaendelea kusema,

20231101.sw_2109_25

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

3 "Mimi ni Myahudi, mzaliwa wa Tarso katika Kilikia. Lakini nililelewa papa hapa mjini Yerusalemu chini ya mkufunzi Gamalieli. Nilifundishwa kufuata kwa uthabiti Sheria ya wazee wetu. Nilijitolea kwa moyo wote kwa Mungu kama ninyi wenyewe mlivyo hivi leo.

20231101.sw_2109_26

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

4 Niliwatesa hata kuwaua wale watu waliofuata Njia hii. Niliwatia nguvuni wanaume kwa wanawake na kuwafunga gerezani.

20231101.sw_2109_27

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

5 Kuhani Mkuu na baraza lote la wazee wanaweza kushuhudia jambo hilo. Kutoka kwao nilipokea barua walioandikiwa wale ndugu Wayahudi waliokuwa huko Damasko. Nilikwenda Damasko ili niwatie nguvuni watu hao na kuwaleta wamefungwa mpaka Yerusalemu ili waadhibiwe.

20231101.sw_2109_28

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

6 "Basi, nilipokuwa njiani karibu kufika Damasko, yapata saa sita mchana, mwangu mkubwa kutoka mbinguni ulitokea ghafla ukaniangazia pande zote.

20231101.sw_2109_29

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

8 Nami nikauliza: `Nani wewe, Bwana?` Naye akaniambia: `Mimi ni Yesu wa Nazareti ambaye wewe unamtesa.`

20231101.sw_2109_30

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

10 Basi, mimi nikauliza: `Nifanye nini Bwana?` Naye Bwana akaniambia: `Simama, nenda Damasko na huko utaambiwa yote ambayo umepangiwa kufanya.`

20231101.sw_2109_31

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

11 Kutokana na ule mwanga mkali sikuweza kuona na hivyo iliwabidi wale wenzangu kuniongoza kwa kunishika mkono mpaka nikafika Damasko.

20231101.sw_2109_32

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

12 "Huko kulikuwa na mtu mmoja aitwaye Anania, mtu mcha Mungu, mwenye kuitii Sheria yetu na aliyeheshimika sana mbele ya Wayahudi waliokuwa wanaishi Damasko.

20231101.sw_2109_33

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

13 Yeye alikuja kuniona, akasimama karibu nami, akasema: `Ndugu Saulo! Ona tena.` Papo hapo nikaona tena, nikamwangalia.

20231101.sw_2109_34

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

14 Halafu Anania akasema: `Mungu wa babu zetu amekuchagua upate kujua matakwa yake na kumwona yule mtumishi wake mwadilifu na kumsikia yeye mwenyewe akiongea.

20231101.sw_2109_35

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

16 Sasa basi, ya nini kukawia zaidi? Simama ubatizwe na uondolewe dhambi zako kwa kuliungama jina lake.`

20231101.sw_2109_36

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

18 Nilimwona Bwana akiniambia: `Haraka! Ondoka Yerusalemu upesi kwa maana watu wa hapa binadamu hawataukubali ushuhuda wako juu yangu.`

20231101.sw_2109_37

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

19 Nami nikamjibu: `Bwana, wao wanajua wazi kwamba mimi ni yule aliyekuwa anapitapita katika masunagogi na kuwatia nguvuni na kuwapiga wale waliokuwa wanakuamini.

20231101.sw_2109_38

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

20 Na kwamba wakati shahidi wako Stefano alipouawa, mimi binafsi nilikuwako pale nikakubaliana na kitendo hicho na kuyalinda makoti ya wale waliokuwa wanamuua.`

20231101.sw_2109_39

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Baada ya kufanya utume katika mazingira ya Kiarabu, Tarsus na Antiokia alianza safari za kitume, akienda mbali zaidi na zaidi, akilenga kumhubiri Yesu mahali ambapo bado hajafahamika, hata Hispania.

20231101.sw_2109_40

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Ilikuwa kawaida yake kuanzisha makanisa katika miji mikubwa ili toka huko ujumbe ufike hadi vijijini.

20231101.sw_2109_41

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Muda wote wa utume wake Paulo alipambana na dhuluma kutoka kwa Wayahudi wenzake na matatizo mengine kutoka Wakristo wenye msimamo tofauti na wa kwake, hasa Wakristo wa Kiyahudi juu ya haja ya kufuata masharti ya Agano la Kale ili kupata wokovu.

20231101.sw_2109_42

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Hatimaye alikamatwa na wapinzani wake Wayahudi mjini Yerusalemu, lakini askari wakoloni walizuia asiuawe.

20231101.sw_2109_43

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Baada ya hapo alilazimika kukaa gerezani akisubiri hukumu ya Dola la Roma, kwanza Kaisaria Baharini miaka miwili, halafu akakata rufaa kwa Kaisari akapelekwa Roma, alipofika mwaka 61 akakaa miaka miwili tena kifungo cha nje katika nyumba ya kupanga.

20231101.sw_2109_44

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Kisha kufunguliwa (labda kwa sababu washtaki wake hawakuwasili) alisafiri tena ingawa hakuna hakika alielekea wapi.

20231101.sw_2109_45

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Aliuawa nje ya kuta za Roma kwa kukatwa kichwa wakati wa dhuluma za Nero kati ya mwaka 64 na 67 B.K.

20231101.sw_2109_46

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Juu ya kaburi lake lilijengwa kanisa kubwa ambalo liliteketea kwa moto katika karne ya 18 likajengwa upya na hadi leo linapokea hija za Wakristo wengi, hasa katika "Jubilei ya mtume Paulo" iliyotangazwa na Wakatoliki na Waorthodoksi kwa mwaka 2008/2009.

20231101.sw_2109_47

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Kati ya barua nyingi alizoandika (kwa makanisa ya Thesalonike, Korintho, Galatia, Roma, Filipi, Kolosai, Efeso, kwa viongozi Wakristo kama Timotheo na Tito, tena kwa Filemoni), katika Agano Jipya zinatunzwa 13.

20231101.sw_2109_48

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Ukubwa na ubora wa mchango wa Paulo unaeleweka tukizingatia kwamba alifanya kazi na kuandika kabla ya vitabu vya Agano Jipya kupatikana. Ndiye aliyeanza kuliandika akipanua mawazo aliyoyapokea katika Kanisa kwa kuzingatia Agano la Kale na mafunuo na mang’amuzi yake mwenyewe.

20231101.sw_2109_49

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Hapo alifafanua vizuri ajabu maisha ya Kikristo kama neema ya kumshiriki Yesu kwa imani, sakramenti na juhudi za kushinda umimi hadi kugeuka sadaka hai, takatifu na ya kumpendeza Mungu.

20231101.sw_2109_50

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Wokovu huo, utakaokamilika katika ufufuko wa mwili, unapatikana katika Kanisa, ambalo Paulo alilitambulisha kama bibiarusi wa Kristo na mwili wake.

20231101.sw_2109_51

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Brown, Raymond E. An Introduction to the New Testament. Anchor Bible Series, 1997. ISBN 0-385-24767-2.

20231101.sw_2109_52

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Conzelmann, Hans, the Acts of the Apostles—a Commentary on the Acts of the Apostles (Augsburg Fortress 1987)

20231101.sw_2109_53

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Davies, W. D. "The Apostolic Age and the Life of Paul" in Matthew Black, ed. Peake's Commentary on the Bible. London: T. Nelson, 1962. ISBN 0-8407-5019-6

20231101.sw_2109_54

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Davies, W. D. Paul and Rabbinic Judaism: Some Rabbinic Elements in Pauline Theology. S.P.C.K., 3rd ed., 1970. ISBN 0-281-02449-9

20231101.sw_2109_55

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Dunn, James D.G., 1990, Jesus, Paul and the Law Louisville,KY: Westminster John Knox Press. ISBN 0-664-25095-5

20231101.sw_2109_56

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Holzbach, Mathis Christian, Die textpragmat. Bedeutung d. Kündereinsetzungen d. Simon Petrus u.d. Saulus Paulus im lukan. Doppelwerk, in: Jesus als Bote d. Heils. Stuttgart 2008, 166-172.

20231101.sw_2109_57

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Maccoby, Hyam. The Mythmaker: Paul and the Invention of Christianity. New York: Harper & Row, 1986. ISBN 0-06-015582-5.

20231101.sw_2109_58

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Kim, Yung Suk. A Theological Introduction to Paul's Letters. Eugene, Oregon: Cascade Books, 2011. ISBN 978-1-60899-793-0

20231101.sw_2109_59

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

MacDonald, Dennis Ronald, 1983. The Legend and the Apostle: The Battle for Paul in Story and Canon Philadelphia: Westminster Press.

20231101.sw_2109_60

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Murphy-O'Connor, Jerome, Jesus and Paul: Parallel lives (Collegeville, Minn.: Liturgical Press, 2007) ISBN 0-8146-5173-9

20231101.sw_2109_61

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Murphy-O'Connor, Jerome, Paul the Letter-Writer: His World, His Options, His Skills (Collegeville, Minn.: Liturgical Press, 1995) ISBN 0-8146-5845-8

20231101.sw_2109_62

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Ogg, George. “Chronology of the New Testament.” Matthew Black, ed. ‘’Peake's Commentary on the Bible.’’ Nelson, 1962. ISBN 0-8407-5019-6

20231101.sw_2109_63

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Segal, Alan F. Paul, the Convert, (New Haven/London, Yale University Press, 1990) ISBN 0-300-04527-1.

20231101.sw_2109_64

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Segal, Alan F., "Paul, the Convert and Apostle" in Rebecca's Children: Judaism and Christianity in the Roman World (Harvard University Press 1986).

20231101.sw_2109_65

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Horrell, David G. "An Introduction to the Study of Paul." T&T Clark Approaches to Biblical Studies. 2nd edition. London: T&T Clark, 2006

20231101.sw_2109_66

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Bart D Ehrman. Peter, Paul and Mary Magdalene: The Followers of Jesus in History and Legend; 304 pages, Oxford University Press (Machi 2008)

20231101.sw_2109_67

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Bart D. Ehrman. The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings; 608 pages, Oxford University Press (Julai 2011); ISBN 978-0-19-975753-4

20231101.sw_2109_68

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Hyam MacCoby. The Mythmaker: Paul and the Invention of Christianity; 238 pages, Barnes & Noble Books (1998); ISBN 978-0-7607-0787-6

20231101.sw_2109_69

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Hans Joachim Schoeps. Paul: The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Religious History (Library of Theological Translations); 34 pages, Lutterworth Press (Julai 2002); ISBN 978-0-227-17013-7

20231101.sw_2109_70

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Pinchas Lapide, Peter Stuhlmacher. Paul: Rabbi and Apostle; 77 pages, Augsburg Publishing House; (Desemba 1984)

20231101.sw_2109_71

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mtakatifu%20Paulo

Mtakatifu Paulo

Pinchas Lapide, Leonard Swidler, Jurgen Moltmann. Jewish Monotheism and Christian Trinitarian Doctrine; 94 pages, Wipf & Stock Publishers (Mei 2002)

20231101.sw_2116_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Baada ya kuzaliwa kwake Yesu Kristo (kifupi: BK) ni namna ya kutaja miaka ambayo imekuwa njia ya kuhesabu miaka inayotumika zaidi duniani.

20231101.sw_2116_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Kila mwaka huhesabiwa kuanzia ule uliodhaniwa kuwa mwaka wa kuzaliwa kwake Yesu Kristo. Miaka iliyotangulia kuzaliwa kwake Yesu huitwa Kabla ya Kuzaliwa kwake Yesu Kristo au kifupi: KK.

20231101.sw_2116_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Wakati ule mahesabu mbalimbali ya miaka yalikuwa kawaida. Mwaka uleule uliweza kuitwa kutokana na muda wa utawala wa Mfalme au Kaisari (kwa mfano: mwaka wa 5 wa Kaisari Iustiniano) na pia kuanzia tarehe ya kuundwa kwa mji wa Roma (kwa mfano: mwaka 1185 ab Urbe Condita = tangu kuanzishwa kwa mji).

20231101.sw_2116_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Mahesabu mengine yaliyokuwa kawaida wakati ule ni makadirio mbalimbali "tangu kuumbwa kwa dunia" na mengineyo.

20231101.sw_2116_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Hesabu yake haijui mwaka "0"; tarehe ya kuzaliwa kwake Yesu huchukuliwa kama mwanzo wa mwaka. Kwa hiyo moja kwa moja inaingia katika mwaka "1" na mwaka kabla yake ni mwaka 1 kabla ya Kristo = KK.

20231101.sw_2116_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Hii ndiyo sababu ya kwamba dunia karibu yote ilikosa kusheherekea mwaka 2000 kuwa mwanzo wa milenia mpya. Mwaka 2000 ulikuwa mwaka wa mwisho wa karne iliyoanza mwaka 1901; karne na milenia mpya zilianza mwaka 2001.

20231101.sw_2116_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Hesabu ya Dionysio ilikosea miaka kadhaa. Ni kwa sababu wakati wake Dola la Roma lilikuwa limeshakwisha katika Italia, Kaisari alikaa Bizanti au Roma ya Mashariki. Kumbukumbu za Roma yenyewe hazikutunzwa tangu miaka mingi.

20231101.sw_2116_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Leo hii wataalamu wengi hukubaliana ya kwamba kasoro Ya Dionysio ni takriban miaka 4 - 8; yaani mwaka halisi wa kuzaliwa kwake Yesu ulikuwa kama miaka nne hadi nane kabla ya mwaka ambao tumezoea kuhesabu kama "1", kwa kuwa mwaka 4 K.K. ndipo alipokufa mfalme Herode Mkuu aliyejaribu kumuua akiwa mtoto mchanga.

20231101.sw_2116_8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Wengi walijaribu kusahihisha kosa hilo lakini habari kamili kabisa haziwezi kupatikana, tena ni vigumu kubadilisha mahesabu yote, vitabu n.k.

20231101.sw_2116_9

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Mwanzoni hesabu ya Dionysio ilikuwa pendekezo la mtaalamu fulani tu, watu wakiendelea kutumia mahesabu yao mbalimbali.

20231101.sw_2116_10

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Miaka 60 baada ya Dionysio, Papa Bonifas IV, akiwa mkuu wa Kanisa Katoliki, alitumia tarehe zote mbili za "baada ya Kristo" na "tangu kuanzishwa kwa mji". Wataalamu walianza kutumia zaidi hesabu hiyo mpya.

20231101.sw_2116_11

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Mnamo mwaka 725 mtaalamu Beda Mheshimiwa alitunga kitabu "Kuhusu ugawaji wa wakati" (kwa Kilatini De Temporum Ratione) alikotumia mfumo ulioundwa na Dionysio akaendelea kuutumia pia katika kitabu kuhusu "Historia ya Kanisa". Kwa kuwa vitabu vya Beda vilikuja kutumiwa kote katika Ulaya ya Magharibi, vilichangia sana uenezi wa hesabu hiyo mpya.

20231101.sw_2116_12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Wakati wa Karolo Mkuu, Mfalme (halafu Kaisari) aliyetawala Ufaransa pamoja na Ujerumani, Italia ya Kaskazini na maeneo ya Uholanzi na Ubelgiji, hesabu tangu Kristo ilikuwa rasmi kwa serikali.

20231101.sw_2116_13

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Kutokana na uenezaji wa uchumi, biashara na utawala wa Wazungu, hesabu "Baada ya Kristo" ilienea kote duniani.

20231101.sw_2116_14

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Siku hizi ni hesabu pekee katika nchi nyingi. Katika nchi mbalimbali inatumika sambamba na mahesabu mengine.

20231101.sw_2116_15

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Nchi mbalimbali za Kiislamu hutumia miaka tangu Hijra ya Muhammad (mwaka 622 BK), lakini mara nyingi pamoja na miaka ya hesabu ya Kikristo kwa ajili ya mambo ya biashara na mawasiliano ya kimataifa.

20231101.sw_2116_16

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Nchi ya Israeli inatumia kalenda rasmi tangu "kuumbwa kwa dunia", isipokuwa kando ya Kalenda ya BK kwa sababu zilizotajwa hapo juu kwa ajili ya nchi za Kiislamu.

20231101.sw_2116_17

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Dionysio hakutumia msamiati "baada ya Kristo" - alisema "Anno Domini" ("mwaka wa Bwana") akimaanisha Dominus = Bwana ndiye Yesu. Hivyo kifupi katika lugha ya Kilatini ni "AD" kilichoingia pia katika Kiingereza na lugha nyingine kadhaa.

20231101.sw_2116_18

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baada%20ya%20Kristo

Baada ya Kristo

Hata miaka kabla ya Kristo kwa Kiingereza huitwa kwa kifupi cha Kilatini "a. Chr" (ante Christum natum = kabla ya kuzaliwa kwake Kristo). Wengine hutumia "BC" = "before Christ".

20231101.sw_2117_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Milenia

Milenia

Milenia (kutoka neno la Kiingereza millennium, ambalo mizizi yake ni katika Kilatini: mille, elfu, na annus, mwaka) ni kipindi cha miaka elfu moja.

20231101.sw_2117_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Milenia

Milenia

Kwa sasa tuko katika milenia ya pili BK iliyoanza tarehe 1 Januari 2001. Lakini watu wengi walisheherekea tarehe 1 Januari 2000 ingawa mwaka 2000 ilikuwa mwaka wa mwisho wa karne na milenia iliyotangulia.

20231101.sw_2118_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Kaizari ni cheo cha mfalme mkuu. Neno la Kiswahili limetokana na lugha ya Kijerumani "Kaiser", lakini asili yake ni Kilatini "Caesar".

20231101.sw_2118_1

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Asili ya cheo ni Julius Caesar aliyekuwa kiongozi wa Dola la Roma hadi kuuawa kwake na wapinzani mwaka 44 KK.

20231101.sw_2118_2

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Cheo cha Kaizari kiliendelea kutumika katika eneo la Dola la Roma ya Mashariki (Bizanti) hadi mwaka 1453.

20231101.sw_2118_3

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Katika Ulaya yenyewe mfalme wa Wafaranki Karolo Mkuu alipokea cheo cha "Caesar" au Kaizari. Baadaye wafalme Wajerumani waliomfuata Karolo Mkuu katika sehemu ya mashariki ya ufalme wake waliendelea kutumia cheo hiki cha Caesar au Kaizari.

20231101.sw_2118_4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Neno la Kaizari liliingia katika lugha ya Kiswahili wakati wa ukoloni wa Kijerumani huko Tanzania, kwa kuwa Austria na Ujerumani zilitawaliwa hadi mwisho wa Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia 1918 na wafalme wenye cheo cha "Kaizari".

20231101.sw_2118_5

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Vilevile mfalme wa Urusi alikuwa na cheo kilekile kilichoitwa "Tsar" kwa Kirusi, ilhali neno hili limeundwa pia kutoka "Caesar".

20231101.sw_2118_6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Lugha za Kiingereza na Kifaransa zilitumia cheo tofauti cha macaesar wa Kiroma, ndicho "Imperator" (= mwenye amri, mwenye mamlaka, jemadari) kilichokuwa "Emperor" kwa Kiingereza au "Empereur" kwa Kifaransa.

20231101.sw_2118_7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Kaizari ni cheo cha mfalme aliye juu ya wafalme wengine. Kutokana na uzoefu huu hata Shah wa Uajemi, Tenno wa Japani, Huangdi wa China na Negus Negesti wa Ethiopia hutajwa kwa cheo cha "Kaizari".

20231101.sw_2118_8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Malkia Viktoria wa Uingereza alitumia cheo cha Kaizari ("empress") kama mtawala wa Uhindi tangu mwaka 1877.

20231101.sw_2118_9

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Wakati wa ukoloni mtawala mkuu wa Afrika ya Mashariki ya Kijerumani alikuwa Kaizari Wilhelm II wa Ujerumani; kwenye sarafu ya rupia alionyeshwa pamoja cheo kwa lugha ya Kilatini "imperator".

20231101.sw_2118_10

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kaizari

Kaizari

Rais Jean-Bedel Bokassa alijitangaza kuwa Kaizari ("empereur") wa Afrika ya Kati mwaka 1977 akiiga mfano wa Napoleon Bonaparte aliyejiwekea taji la Kaizari ya Ufaransa mwaka 1804. Bokassa alipinduliwa mwaka 1979 na nchi kuwa jamhuri tena.

20231101.sw_2119_0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Duma

Duma

Duma ni mnyama mbuai aliyemo katika jamii ya paka (Felinae) ambaye hupatikana Afrika na kidogo sehemu za Asia. Chakula chake ni wanyama jamii ya swala .