rasdani/cohere-wikipedia-2023-11-sw · Datasets at Hugging Face

_id stringlengths 15 22	url stringlengths 31 150	title stringlengths 1 86	text stringlengths 100 23.8k
20231101.sw_2600_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamhuri%20ya%20Afrika%20ya%20Kati	Jamhuri ya Afrika ya Kati	Nchi ina watu 4,666,368 waliogawanyika katika makabila 80, kila moja likiwa na lugha ya pekee. Ile inayowaunganisha katika mawasiliano ni Kisango, ambacho ni lugha rasmi pamoja na Kifaransa.
20231101.sw_2600_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamhuri%20ya%20Afrika%20ya%20Kati	Jamhuri ya Afrika ya Kati	Kadiri ya sensa ya mwaka 2003, kati ya wakazi, 80.3% ni Wakristo (51.4% Waprotestanti na 28.9% Wakatoliki). Waislamu ni 10% na wengi wa waliobaki wanafuata dini za jadi.
20231101.sw_2601_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Algeria (pia: Aljeria; kwa Kiarabu: الجزائر al-Jazā’ir; kwa Kiberber: Dzayer, ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ; kwa jina rasmi "Jamhuri ya kidemokrasia ya watu wa Algeria") ni nchi ya Afrika ya Kaskazini-Magharibi. Imepakana na bahari ya Mediteranea, Moroko, Sahara ya Magharibi, Mauretania, Mali, Niger, Libya na Tunisia.
20231101.sw_2601_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Algeria ni nchi kubwa kuliko zote za Afrika lakini sehemu kubwa ya eneo lake iko katika jangwa la Sahara.
20231101.sw_2601_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Jina la nchi limetokana na mji mkuu unaoitwa kwa jina lilelile "al-jaza-ir" kama nchi ya leo kwa lugha ya Kiarabu.
20231101.sw_2601_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Sehemu kubwa ya nchi ni jangwa, Sahara iko upande wa kusini. Asilimia 20 za eneo la Algeria upande wa kaskazini ni makao kwa karibu wakazi wote. Maeneo haya ni pwani ya Mediteranea na milima ya Atlas.
20231101.sw_2601_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Sahara inaanza kusini kwa Atlas na kanda yenye nyasi chache, halafu inafuata eneo la matuta ya mchanga pasipo mimea yote. Kusini kwake tena ni nyanda za juu ambazo ni hasa maeneo ya miamba mitupu.
20231101.sw_2601_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Kusini kabisa kuna milima kama Tassili n'Ajjer na Ahaggar inayopanda hadi mita 2,918 na kuwa kama visiwa vya uoto katika jangwa.
20231101.sw_2601_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Mito ya kudumu iko kaskazini tu, sehemu za pwani. Mabonde ya mito ya ndani ni makavu, isipokuwa baada ya mvua mito mikali inajitokeza kwa masaa kadhaa.
20231101.sw_2601_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Kanda la kaskazini lina hali ya hewa inayoathiriwa na Bahari ya Mediteranea. Huko halijoto kwenye mwezi Agosti ni 25 °C na 12 °C wakati wa Januari.
20231101.sw_2601_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Kwenye sehemu za juu kuna baridi na hata barafu kwenye majira ya Januari lakini joto ni kali zaidi wakati wa Julai/Agosti.
20231101.sw_2601_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Kusini ya Atlas inaanza hali ya hewa ya jangwani; halijoto inaweza kucheza zaidi ya 20 °C katika siku moja. Wakati wa joto halijoto inapita 40 °C lakini wakati wa baridi halijoto inashuka chini ya °C kwenye saa za usiku.
20231101.sw_2601_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Mvua ni haba mno: kuna miaka mfululizo bila tone hata moja. Katika milima ya Ahaggar kuna usimbishaji kidogo kutokana na ukungu, kwa hiyo miti kadhaa na mimea mingine iko.
20231101.sw_2601_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Tangu mwaka 1000 KK Wafinisia walianza kufika na kujenga miji yao ya biashara kwenye pwani ya Mediteranea. Muhimu zaidi kati ya miji yao ulikuwa Karthago uliopanua utawala wake hadi Hispania na Gallia (Ufaransa ya Kusini).
20231101.sw_2601_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Katika vita kati ya Karthago na Roma ya Kale Waberber walisimama upande wa Roma, hivyo wakapata uhuru wao kwa muda kidogo, lakini wakati wa karne ya 1 KK Roma ilianza kutawala eneo la Algeria moja kwa moja.
20231101.sw_2601_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Mawe ya maghofu ya miji ya kale bado yanaonyesha uhusiano wa Algeria na Dola la Roma lililoitawala kwa karne nyingi hadi kuja kwa Waarabu katikati ya karne ya 7.
20231101.sw_2601_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Utawala wa Roma ulivurugika baada ya Wavandali kutoka Ulaya Kaskazini kufika na kuanzisha milki yao kwa muda wa karne moja.
20231101.sw_2601_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Jeshi la Kaisari Justiniani I wa Bizanti ilirudisha utawala wa Kiroma, ila tu katika karne ya 7 uvamizi wa Waarabu Waislamu ulimaliza kipindi cha Kiroma.
20231101.sw_2601_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Kuanzia mwaka 642 vikosi vya Waislamu Waarabu kutoka Misri walishambulia eneo la Afrika ya Kaskazini. Mwanzoni hawakufaulu kuwashinda Wabizanti lakini, baada ya uhamisho wa serikali ya makhalifa kutoka Medina kwenda Dameski, Waumawiya walikaza jitihada huko Afrika ya kaskazini.
20231101.sw_2601_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Mwaka 670 jeshi kubwa la Waarabu likaunda mji wa Kairuan kusini ya Tunis ya leo na mji huu ulikuwa kitovu cha uenezaji. Walipoenea katika Algeria ya leo walirudishwa na Waberber Wakristo kwa msaada wa Wabizanti lakini jeshi lililofuata lilishinda na kufikia mwaka 711 Afrika ya kaskazini yote (maana yake nchi za leo za Tunisia, Algeria na Moroko) zilikuwa chini ya utawala wa Waarabu. Hapo sehemu kubwa ya Waberber walifanya haraka kujiunga na Uislamu wakasaidiana na Waarabu.
20231101.sw_2601_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Matokeo hayo yalikuwa chanzo cha mabadiliko makubwa ya kudumu, maana yake upanuzi wa lugha ya Kiarabu kati ya wananchi na uenezaji wa Uislamu.
20231101.sw_2601_19	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Historia ya karibuni imeacha kumbukumbu yake inayoonekana katika athira kubwa ya lugha na utamaduni wa Kifaransa kutokana na ukoloni wa Ufaransa kati ya miaka 1830 na 1962.
20231101.sw_2601_20	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Kwa sasa Algeria inajenga upya umoja wa kitaifa baada ya vita ya wenyewe kwa wenyewe iliyoishia mwaka 2002.
20231101.sw_2601_21	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Nchi imebaki na idadi kubwa (25-30%) ya wakazi wa kabila la Waberber ambao kihistoria ndio wakazi asilia. Lakini kwa lugha, utamaduni na historia Algeria ya leo ni sehemu ya dunia ya Kiarabu.
20231101.sw_2601_22	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Wakazi wengi wana mchanganyiko wa damu ya Kiarabu na ya Kiberber na wachache ya Kituruki na ya Kiberber; karibu wote (98%) wanafuata dini ya Uislamu.
20231101.sw_2601_23	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Wakristo ni 1%, wakiwemo Waprotestanti na Wakatoliki, lakini wengine wanashindwa kujitokeza kutokana na hofu ya dhuluma.
20231101.sw_2601_24	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Ageron, Charles-Robert (1991). Modern Algeria – A History from 1830 to the Present. Translated from French and edited by Michael Brett. London: Hurst. ISBN 978-0-86543-266-6.
20231101.sw_2601_25	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Aghrout, Ahmed; Bougherira, Redha M. (2004). Algeria in Transition – Reforms and Development Prospects. Routledge. ISBN 978-0-415-34848-5.
20231101.sw_2601_26	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Bennoune, Mahfoud (1988). The Making of Contemporary Algeria – Colonial Upheavals and Post-Independence Development, 1830–1987. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-30150-3.
20231101.sw_2601_27	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Fanon, Frantz (1966; 2005 paperback). The Wretched of the Earth. Grove Press. ASIN B0007FW4AW, ISBN 978-0-8021-4132-3.
20231101.sw_2601_28	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Horne, Alistair (1977). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962. Viking Adult. ISBN 978-0-670-61964-1, ISBN 978-1-59017-218-6 (2006 reprint)
20231101.sw_2601_29	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Laouisset, Djamel (2009). A Retrospective Study of the Algerian Iron and Steel Industry. New York City: Nova Publishers. ISBN 978-1-61761-190-2.
20231101.sw_2601_30	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Roberts, Hugh (2003). The Battlefield – Algeria, 1988–2002. Studies in a Broken Polity. London: Verso Books. ISBN 978-1-85984-684-1.
20231101.sw_2601_31	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Ruedy, John (1992). Modern Algeria – The Origins and Development of a Nation. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34998-9.
20231101.sw_2601_32	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Stora, Benjamin (2001). Algeria, 1830–2000 – A Short History. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-3715-1.
20231101.sw_2601_33	https://sw.wikipedia.org/wiki/Algeria	Algeria	Sidaoui, Riadh (2009). "Islamic Politics and the Military – Algeria 1962–2008". Religion and Politics – Islam and Muslim Civilisation. Farnham: Ashgate Publishing. ISBN 0-7546-7418-5.
20231101.sw_2602_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Melilla	Melilla	Melilla (tamka: me-li-ya; kwa Kiarabu: مليلية, Meliliya; jina rasmi: Ciudad Autónoma de Melilla = Mji wa kujitawala wa Melilla) ni mji wa Hispania kwenye pwani ya Mediteranea unaozungukwa na eneo la Moroko upande wa bara. Umbali na Hispania bara ni takriban km 170 kuvuka bahari. Mji ulio karibu upande wa Moroko ni Nador kwenye umbali wa km 15.
20231101.sw_2602_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Melilla	Melilla	Pamoja na mji wa Ceuta kisiasa ni sehemu ya Hispania na Umoja wa Ulaya, kijiografia ni sehemu ya Afrika. Moroko inadai ni sehemu ya eneo lake la kitaifa.
20231101.sw_2602_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Melilla	Melilla	Melilla ina wakazi 65,500 (mwaka 2005) katika eneo la km² 20. Zamani wakazi walio wengi walikuwa Wakatoliki wenye asili ya Hispania pamoja na Wayahudi na Waislamu Waarabu au Waberber wenye asili ya Moroko. Miaka ya nyuma idadi ya Waislamu imeongezeka ambao wengi wao wanapendelea kujiita Waberber kuliko Waarabu; Wayahudi wamepungua sana. Inasemekana ya kwamba wakazi karibu wote wanajiangalia kuwa Wahispania bila kujali kama ni Wakatoliki au Waislamu.
20231101.sw_2602_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Melilla	Melilla	Historia yake ilianza zaidi ya miaka 2000 iliyopita ikaundwa kwa jina la Rusadir. Ikawa sehemu ya Dola la Roma katika jimbo la Mauretania Tingitana. Eneo lake lilipiganiwa kuanzia mwaka 429 BK kati ya wavamizi Wavandali na Bizanti.
20231101.sw_2602_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Melilla	Melilla	Karibu kabla ya mwaka 700 BK Waarabu Waislamu walivamia eneo la pwani ya Moroko wakielekea Hispania. Mji ulipata jina la Meliliya ukabaki chini ya utawala wa Kiislamu hadi mwaka 1497 ulipotekwa na Wahispania.
20231101.sw_2602_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Melilla	Melilla	Wahispania walifaulu kubaki na mji katika vita mbalimbali za karne zilizofuata. Mwaka 1936 vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Hispania vilianza Melilla kwa uasi wa wanajeshi dhidi ya serikali ya Jamhuri ya Hispania.
20231101.sw_2606_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Jamhuri ya Guinea ya Ikweta (kwa Kiswahili pia: Ginekweta) ni nchi mojawapo ndogo ya Afrika iliyopo upande wa magharibi wa Afrika ya Kati.
20231101.sw_2606_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Imepakana na Kamerun upande wa kaskazini, Gabon upande wa kusini na mashariki, na Ghuba ya Guinea upande wa magharibi, ambapo visiwa vya São Tomé na Príncipe vinapatikana kusini-magharibi mwa Guinea ya Ikweta.
20231101.sw_2606_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Nchi ina sehemu mbili kuu. Eneo kubwa liko kwenye bara la Afrika katika kanda ya Rio Muni. Ndipo walipo wakazi wengi zaidi.
20231101.sw_2606_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Sehemu iliyoendelea zaidi, pamoja na mji mkuu, iko kwenye kisiwa cha Bioko. Pamoja na visiwa vingine, hasa Annobon, hiyo kanda ya Visiwa ni sehemu ya pili ya nchi.
20231101.sw_2606_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Ilikuwa koloni la Hispania kwa jina la Guinea ya Kihispania likiwa na maeneo mawili ambayo yalijulikana kama Río Muni (bara na visiwa vidogo kadhaa), na kisiwa cha Bioko (zamani: Fernando Poo) ambako uko mji mkuu, Malabo (ambayo iliitwa awali Santa Isabela).
20231101.sw_2606_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Ni nchi pekee ya Afrika ambapo lugha ya Kihispania ndiyo lugha rasmi na ya taifa, hasa ukiacha Ceuta na Melilla (maeneo ya Hispania yaliyozungukwa na Moroko) na Jamhuri ya Sahara ya Kidemokrasia ya Kiarabu (nchi isiyotambulika kimataifa). Pamoja nacho, Kifaransa na Kireno pia ni lugha rasmi.
20231101.sw_2606_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Wananchi wengi wanafuata Ukristo katika Kanisa Katoliki (88%) na madhehebu mbalimbali ya Uprotestanti (5%). Wanaofuata dini asilia za Kiafrika na Baha'i ni 5%. Waislamu ni 2%.
20231101.sw_2606_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Max Liniger-Goumaz, Udogo siyo urembo : Hadithi ya Guinea ya ikweta (French 1986, translated 1989) ISBN 0-389-20861-2
20231101.sw_2606_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Guinea%20ya%20Ikweta	Guinea ya Ikweta	Ibrahim K. Sundiata, Equatorial Guinea: Colonialism, State Terror, and the Search for Stability (1990, Boulder: Westview Press) ISBN 0-8133-0429-6
20231101.sw_2608_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Tana%20%28ziwa%29	Tana (ziwa)	Ziwa la Tana ni ziwa kubwa la Ethiopia ambalo ni asili ya Nile ya Buluu. Beseni lake liko takriban km 370 kaskazini-magharibi kwa Addis Ababa katika nyanda za juu za Ethiopia.
20231101.sw_2608_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Tana%20%28ziwa%29	Tana (ziwa)	Umbo la ziwa limebadilika katika karne iliyopita kutokana na mashapo. Kamusi ya mwaka 1888 ilitaja kina cha mita 100, lakini leo ni mita 14 pekee. Eneo la ziwa hubadilika na majira ya mvua au ukame yaani kuwa na maji mengi au kidogo.
20231101.sw_2608_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Tana%20%28ziwa%29	Tana (ziwa)	Eneo la Ziwa la Tana ni kitovu cha kihistoria cha Ethiopia ya Kikristo. Katika visiwa vidogo ziwani kuna makanisa na monasteri 20 zilizojengwa tangu karne ya 14 BK.
20231101.sw_2615_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Jangwa ni eneo kavu lenye mvua au usimbishaji kidogo tu. Kutokana na ukavu kuna mimea michache tu, pia wanyama wachache. Wanyama walioko hufanya shughuli zao hasa wakati wa usiku. Kipimo cha usimbishaji kinachotambulika kimataifa ni kiwango cha chini ya mm 250 kwa mwaka. Uoto wa mimea hufunika chini ya asilimia 5 za eneo lake.
20231101.sw_2615_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Maeneo makavu yanaweza kutofautishwa kuwa yabisi sana (en: extremely arid) pasipo usimbishaji kwa muda wa miezi 12 mfululizo (maana yake hakuna mvua kila mwaka), yabisi (en: arid) pasipo usimbishaji zaidi ya mm 250 kwa mwaka, nusu yabisi (en:semiarid) penye usimbishaji kati ya mm 250 and 500 kwa mwaka. Maeneo yabisi sana na maeneo yabisi ni jangwa. Maeneo nusu yabisi yenye nyasi huitwa mbuga.
20231101.sw_2615_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Kiasi cha usimbishaji peke yake hakitoshi kila mahali kutofautisha maeneo makavu. Mm 200 za mvua katika eneo la joto zitasababisha eneo kuonekana kama jangwa kabisa kwa sababu kiasi kikubwa cha maji yale kidogo yanayoneshewa hupotea kutokana na uvukizaji. Kuna mifano ya kwamba eneo penye kiasi kilekile cha 200 mm halionekani kuwa jangwa tayari kwa sababu kutokana na halijoto na mawingu (hata yasiponyesha mvua) kiasi kidogo cha maji yanavukiza.
20231101.sw_2615_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Jangwa la mchanga — uso lake huonyesha hasa mchanga. Mchanga umetokea kutokana na mmomonyoko wa changarawe na kokoto kama mawe haya ni hasa ya shondo. Punje ndogo za mchanga husukumwa na upepo na kutokea kama matuta makubwa ya mchanga. Jangwa la mchanga ni mahali pagumu mno kwa maisha ya kila aina. Mfano bora ni jangwa la Rub al-Khali katika Uarabuni Saudi. Sahara ina pia sehemu za jangwa la mchanga.
20231101.sw_2615_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Jangwa la changarawe — uso lake huonyesha hasa changarawe. Changarawe imetokea kutokana na mmomonyoko wa mawe au miamba - punje ndogo zaidi zimeshapulizwa mbali na upepo. Hii ni sababu ya majangwa mengi kuwa na maeneo ya mchanga na changarawe yanayobadilishana. Changarawe hupatikana pia pale ambako zamani barafuto zilisaga mawe na kuzisukuma mbele ya barafu zao pale zilizobaki. Ni ajabu kutafakari ya kwamba sehemu fulani ilikuwa ya barafuto tukisimama leo mahali penye joto kali lakini mabadiliko ya hali ya hewa yalileta baridi au joto kila sehemu ya dunia yetu katika mamilioni ya miaka iliyopita.
20231101.sw_2615_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Jangwa la mawe — uso lake huonyesha miamba na mawe makubwa. Maana yake hapo udongo wote mwenye rutba na mchanga vimeshapulizwa mbali na mwamba umebaki. Athira za joto na baridi zinaweza kupasua mwamba. Mmomonyoko wa upepo hutokea.
20231101.sw_2615_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Jangwa la chumvi — mara nyingi penye beseni yabisi za mashapo bila njia ambako maji ya mvua (au mto) yanaweza kutoka. Maji yote huvukiza na kuacha chumvi yake katika udongo. Kiasi cha chumvi kinaendelea kuongezeka polepole katika udongo wa beseni hizi.
20231101.sw_2615_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Mara nyingi kuna maji chini ya ardhi. Pale ambako maji haya si chini mno mimea inaweza kuyafikia kwa mizizi yao. Mahali kadhaa chemchemi hutokea. Sehemu kama hizi zinaonekana kama oasisi penye miti, wakati mwingine hata na bwawa. Mahali pengine wakazi wa jangwa wamechimba kisima kirefu pasipo na mimea kinachosaidia maji ya watu na wanyama hasa wa misafara.
20231101.sw_2615_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Mvua ikionyesha unaweza kutokea kwa wingi. Maji yake hukusanyika katika mabonde na kutokea kama mto wa muda. Kuna mifano mingi ya wasafiri jangwani waliokufa kwa sababu walipiga kambi katika bonde penye kivuli lakini walizama kwa sababu mto mkali ulijitokeza kwa ghafla kutokana na mvua ulionyesha katika umbali mkubwa.
20231101.sw_2615_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Mito kadhaa kama Nile ina maji ya kutosha ili ivuke neo la jangwa. Inawezesha maisha ya mimea, wanyama na watu katika mabonde yao.
20231101.sw_2615_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Mito mingine inakwisha jangwani kwa sababu maji yote hupotea na kuvukiza. Mfano wake ni delta ya mto wa Okavango unaokwisha katika jangwa la Kalahari huko Botswana. Delta hii ni eneo la mimea na wanyama wengi katikati ya jangwa.
20231101.sw_2615_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Jangwa	Jangwa	Mto wa Ewaso Nyiro katika Kenya ya kaskazini kwa kawaida hukwisha katika nchi yabisi za Usamburu. Lakini kila baada ya miaka makumi kadhaa baada ya mvua kubwa sana inaendelea kuvuka jangwa la Somalia ya kusini na kufikia Bahari Hindi jinsi ilvyotokea wakati wa El-Nino 1998.
20231101.sw_2616_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Usimbishaji	Usimbishaji	Usimbishaji unaanza pale ambapo hewa yenye joto na mvuke hupanda juu. Juu zaidi halijoto yake inapungua na mvuke ndani ya hewa unaanza kuwa matone ya maji. Kila wingu hufanywa na matone mengi madogo yanayoendelea kuelea hewani pamoja. Upepo unakoroga matone yale madogo mpaka yanagongana na kuunganika na hivyo kukua.
20231101.sw_2616_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Usimbishaji	Usimbishaji	Kama matone ni makubwa ya kutosha yanaanza kuanguka chini kama mvua, theluji au mvua mawe. Hali inategemea halijoto katika mawingu na hewani pale matone yanapotelemka.
20231101.sw_2616_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Usimbishaji	Usimbishaji	Watu wameanza kufanya mvua kwa kukamua mawingu. Hapo punje ndogo za iodidi ya fedha zinatupwa mawinguni kwa njia ya ndege au makombora. Punje hizo zinakuwa viini vya kutonesha mvuke na kusababisha matone kukua hadi mvua kunyesha.
20231101.sw_2616_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Usimbishaji	Usimbishaji	Teknolojia hiyo inatumika katika maeneo makavu. Inatumika pia katika maeneo ya kilimo ili kuzuia mvua mawe isiharibu mavuno.
20231101.sw_2618_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Uvukizaji	Uvukizaji	Uvukizaji (pia: mvukizo; ing. evaporation) katika fizikia ni mwendo wa kiowevu (majimaji) kugeuka gesi.
20231101.sw_2618_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Uvukizaji	Uvukizaji	Kuna dutu kama maji zinazoanza kuvukiza kabla ya kufikia kiwango cha kuchemka. Viowevu vyote huvukiza vikifikia kiwango maalumu cha kuchemka.
20231101.sw_2618_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Uvukizaji	Uvukizaji	Kama molekuli katika kiowevu zinapashwa moto mwendo wake unaongezeka. Zinagonganagongana na kuachana mbali zaidi hadi kuwa gesi.
20231101.sw_2618_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Uvukizaji	Uvukizaji	Katika metorolojia uvukizaji ni hasa mwendo wa maji kuwa mvuke au gesi. Mwendo huu ni nguvu muhimu sana katika dura ya maji duniani. Maji ya baharini au unyevu nchini vinapashwa moto hasa na mionzi ya jua hadi kuwa mvuke unaopanda juu kuunda mawingu.
20231101.sw_2620_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Moroko (pia Maroko, kwa Kiarabu المغرب), au kirefu Ufalme wa Moroko (المملكة المغربية al-mamlaka al-maghribiya yaani "ufalme wa magharibi") ni nchi ya Afrika ya Kaskazini-Magharibi.
20231101.sw_2620_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Mpaka wa kusini haueleweki vizuri kwa sababu Moroko inadai ya kwamba Sahara ya Magharibi ni sehemu ya eneo lake, hali isiyokubaliwa na jumuiya ya kimataifa tangu Moroko ilipovamia Sahara ya Kusini mwaka 1975.
20231101.sw_2620_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Eneo la Moroko ni km² 446,550. Sehemu kubwa ni jangwa la Sahara. Watu walio wengi huishi kwenye sehemu za rutuba karibu na pwani.
20231101.sw_2620_3	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Kuna milima inayofunika maeneo makubwa. Milima ya Rif inaongozana na pwani ya Mediteranea yenye mwelekeo kutoka kaskazini-magharibi kwenda kaskazini-mashariki. Milima ya Atlas iko katikati ya nchi kutoka kusini-magharibi kwenda kaskazini-mashariki.
20231101.sw_2620_4	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Mji mkuu ni Rabat wenye wakazi milioni 1.2. Mji mkubwa ni Casablanca (kwa Kiarabu: الدار البيضاء dar al-baiDa = nyumba nyeupe). Miji yote miwili mikubwa ni miji ya bandari.
20231101.sw_2620_5	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Habari za kimaandishi za kwanza ni kutoka karne za kwanza KK. Wafinisia walijenga miji yao pwani lakini eneo la ndani lilibaki nchi ya Waberber waliounda ufalme wa Mauretania ya Kale (usiuchanganye na nchi ya kisasa Mauretania) uliounganisha sehemu kubwa ya Moroko ya kaskazini.
20231101.sw_2620_6	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Wamauretania wa kale walishirikiana na Dola la Roma hadi kuwa jimbo la dola hili kwa jina la "Mauretania Tingitana".
20231101.sw_2620_7	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Karne ya 7 BK ilileta uvamizi wa Waarabu walioteka nchi na kusababisha polepole Waberber (waliokuwa Wayahudi, Wakristo au wafuasi wa dini za jadi) kuwa Waislamu.
20231101.sw_2620_8	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Mwanzoni Moroko ilikuwa sehemu ya milki ya khalifa ya Waomawiyya waliotawala Dameski (Siria). Baada ya kupinduliwa kwa Waomawiyya na Waabasiya wa Baghdad (Iraq) mkimbizi Mwarabu Idris ibn Abdallah (788-791) alikusanya makabila ya Waberber na kuunda milki ya kujitegemea. Hii ilikuwa mwanzo wa Moroko kuwa milki ya Kiislamu inayojitawala.
20231101.sw_2620_9	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Wafalme wa Wamurabitun (Almoravi) (1073-1147) na wa Wamuwahidun (Almohad) (1147-1269) walieneza utawala wao hadi Afrika ya Magharibi (Mauretania, Senegal na Mali ya leo) na sehemu kubwa ya Andalusia (Hispania ya Kiislamu), tena hadi mipaka ya Misri.
20231101.sw_2620_10	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Wamuwahidun waliendelea kupanuka kuelekea Misri lakini baadaye walidhoofika wakapaswa kuwaachia Wahispania Wakristo sehemu za Andalusia. Athira ya milki ya Moroko ilipungua baadaye hadi Hispania yote ikarudishwa kwa watawala Wakristo mwaka 1492; pia utawala kusini kwa Sahara haukuendelea.
20231101.sw_2620_11	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Wareno wa Wahispania waliendelea kuteka miji kwenye pwani za Moroko. Utawala wa Hispania juu ya Ceuta na Melilla leo ni mabaki ya nyakati zile.
20231101.sw_2620_12	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Sehemu za nchi zilianza kujitawala bila kukubali tena mamlaka wa juu, kwa mfano makabila ya Waberber milimani au miji ya Rabat na Sale iliyounda dola dogo la Jamhuri ya Bou Regreg katika karne ya 17 na kujishughulisha na uharamia.
20231101.sw_2620_13	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Katika karne ya 17 familia ya Waalawi walishika mamlaka wakaendelea nayo hadi leo. Waliweza kutunza uhuru wa nchi hadi mwanzo wa karne ya 20. Lakini mwanzo wa karne ya 20 Ufaransa na Hispania walimlazimisha mfalme Mulay Abdelaziz kukubali mkataba uliofanya Moroko kuwa kama koloni chini ya nchi hizo mbili.
20231101.sw_2620_14	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Vita Kuu ya Pili ya Dunia ilidhoofisha Ufaransa pamoja na kuingia kwa wanajeshi Waamerika na Waingereza na ahadi zao za kuleta uhuru tokeo lililohamasisha wazalendo wa Maroko kupigania upya uhuru wa nchi.
20231101.sw_2620_15	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Baada ya vita Wafaransa walijaribu kukandamiza mwendo huo wakamwondoa Sultani Mohammed V nchini 1953. Ghasia zikaongezeka, Sultani akarudi na nchi ikapewa uhuru mwaka 1956.
20231101.sw_2620_16	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Utawala wa mwanae Hassan II kuanzia mwaka 1961 uliitwa "miaka ya risasi" kwa sababu mfalme alikataa kukubali utaratibu wa kidemokrasia. Chaguzi zilikuwa za uwongo, wapinzani wakatupwa jela au kuuawa. Hassan II alishinda majaribio mbalimbali ya kumpindua. Siasa ya kushikamana na Marekani ilimsaidia mfalme kimataifa lakini baada ya mwisho wa "vita baridi" alilazimishwa na Wamarekani kulegeza utawala wake.
20231101.sw_2620_17	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Kiasili wakazi wengi ni Waberber na Waarabu, pamoja na watu wa asili ya Andalusia (Hispania) na wa Afrika kusini kwa Sahara. Waberber ndio wenyeji asilia.
20231101.sw_2620_18	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Kaskazini mwa nchi ambako kitovu chake ni Fes kuna zaidi tabia ya Kiarabu, wakatu kusini ambako kitovu chake ni Marakesh kuna tabia ya Kiberber zaidi.
20231101.sw_2620_19	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Lugha rasmi ya nchi ni Kiarabu na Kiberberi. Waberber wengi, hasa kaskazini, wameacha lugha yao na kutumia Kiarabu lakini walileta maneno yao katika lahaja ya Kiarabu cha Kimaroko. Hata Kifaransa kinatumika sana.
20231101.sw_2620_20	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Uislamu ndio dini rasmi na ndio unaofuatwa na wakazi wengi sana (98.9%), hasa Wasunni. Wengine ni Wakristo (0.9%) na Wayahudi (0.2%). Wakristo karibu wote ni wa asili ya Ulaya. Wayahudi waliwahi kuwa wengi kidogo, lakini idadi yao imepungua katika miaka ya nyuma kutokana na uhamaji hata kama hali yao katika taifa ni nzuri kulingana na nchi nyingine za Kiarabu.
20231101.sw_2620_21	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Zaidi ya asilimia 40 za wananchi hulima. Kwa jumla asilimia 18 za eneo la Moroko zinatumiwa kwa kilimo, hasa katika magharibi na kaskazini-magharibi.
20231101.sw_2620_22	https://sw.wikipedia.org/wiki/Moroko	Moroko	Nchi hii ina akiba kubwa ya fosfati inayochimbwa na kuuzwa nje kwa matumzi ya mbolea. Akiba ya fosfati ni kubwa duniani. Moroko ina nafasi ya tatu katika uzalishaji baada ya China na Marekani.
20231101.sw_2621_0	https://sw.wikipedia.org/wiki/Historia%20ya%20Moroko	Historia ya Moroko	Habari za kimaandishi za kwanza ni kutoka karne za kwanza KK. Wafinisia walijenga miji yao pwani lakini eneo la ndani lilibaki nchi ya Waberber waliounda ufalme wa Mauretania ya Kale (usiuchanganye na nchi ya kisasa Mauretania) uliounganisha sehemu kubwa ya Moroko ya kaskazini.
20231101.sw_2621_1	https://sw.wikipedia.org/wiki/Historia%20ya%20Moroko	Historia ya Moroko	Wamauretania wa kale walishirikiana na Dola la Roma hadi kuwa jimbo la dola hili kwa jina la "Mauretania Tingitana".
20231101.sw_2621_2	https://sw.wikipedia.org/wiki/Historia%20ya%20Moroko	Historia ya Moroko	Karne ya 7 BK ilileta uvamizi wa Waarabu walioteka nchi na kusababisha polepole Waberber (waliokuwa Wayahudi, Wakristo au wafuasi wa dini za jadi) kuwa Waislamu.

20231101.sw_2600_12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamhuri%20ya%20Afrika%20ya%20Kati

Jamhuri ya Afrika ya Kati

Nchi ina watu 4,666,368 waliogawanyika katika makabila 80, kila moja likiwa na lugha ya pekee. Ile inayowaunganisha katika mawasiliano ni Kisango, ambacho ni lugha rasmi pamoja na Kifaransa.

20231101.sw_2600_13

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamhuri%20ya%20Afrika%20ya%20Kati

Jamhuri ya Afrika ya Kati

Kadiri ya sensa ya mwaka 2003, kati ya wakazi, 80.3% ni Wakristo (51.4% Waprotestanti na 28.9% Wakatoliki). Waislamu ni 10% na wengi wa waliobaki wanafuata dini za jadi.

20231101.sw_2601_0